!o!k!l!a!d!k!a!_!u!m!y!s!l!y!_!p!r!z!y!s!z!l!o!s!c!i

!2!3! !s!i!e!r!p!n!i!a! !2!0!1!3! !1!0!:!2!4!:!3!2

Publikacj przygotowano w ramach projektu konkursowego Umysy przyszoci, Priorytet III. Wysoka jako systemu owiaty, Dziaanie 3.3. Poprawa jakoci ksztacenia, Poddziaanie 3.3.4. Modernizacja treci i metod ksztacenia. Projektodawca: Europejska Agencja Rozwoju Sp. J. Kopik i wsplnicy. Publikacja jest wspfinansowana ze rodkw Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego.

Recenzenci: prof. dr hab. Irena Adamek dr Elbieta Marek Autorki programu: Lidia Fisiak, Zdzisawa Gowienka, Magorzata Hamryszak, Bogusawa Hawron, Anna Hendak, Ewa Kamiska, Marzena Kdra, Dorota Keczek, Aldona Kopik, Boena Kotulska, Elbieta Kubica, Beata Kulbaka, Lucyna Markuszka, Hanna Nitecka, Barbara Papierz, Justyna Ra, Boena Ruszkiewicz, Barbara Rzepnicka, Anna Szczkulska, Monika Tarasiska, Joanna Ryduchowska-Wrzaek, Aneta Zawalska Copyright by Europejska Agencja Rozwoju Sp. J. Kielce 2013 Publikacja upowszechniana bezpatnie Projekt okadki oraz fotografia na okadce: Mirosaw Kopik Wydawca: Europejska Agencja Rozwoju Sp. J. 25-553 Kielce, ul. Klonowa 55/16 Tel. 041 346 13 42 www.edukacyjni.pl e-mail: biuro@edukacyjni.pl strona internetowa projektu: http://umysly.edukacyjni.pl Wspwydawca, skad, druk: Drukarnia Cyfrowa Compus, www.compus.net.pl ISBN 978-83-64038-11-2

Spis treci s.

Wprowadzenie..6

1. Psychopedagogiczne podstawy programu..9 2. Cele oglne i szczegowe...15 3. Treci ksztacenia i oczekiwane osignicia uczniw..21 4. Planowanie zaj w klasach IIII102 5. Sposoby osigania celw oglnych i szczegowych..164 6. Kryteria oceniania i metody sprawdzania osigni ucznia.217

Bibliografia...233

Aneks 238

Informacje o autorkach programu 301

Wprowadzenie

Mirosaw Kopik, Prezes Zarzdu, Europejska Agencja Rozwoju Sp. J.

Po wielkim sukcesie najwikszego w Polsce projektu badawczego Dziecko

szecioletnie u progu nauki szkolnej, ktry wsplnie stworzylimy i zrealizowalimy

z Akademi witokrzysk oraz najwikszego w kraju projektu edukacyjnego Pierwsze

uczniowskie dowiadczenia drog do wiedzy, ktrego bylimy pomysodawcami

i czciowo realizatorami, przyszed czas na kolejny innowacyjny projekt.

Sam pomys stworzenia projektu Umysy przyszoci dojrzewa bardzo dugo.

Pomysodawczyniami projektu byy Aldona Kopik i Monika Zatorska, autorki koncepcji

Wielointeligentnej edukacji dla dziecka. Europejska Agencja Rozwoju napisaa projekt,

a jego pomysodawczynie opracoway cz merytoryczn.

Do udziau w projekcie Umysy przyszoci zaprosilimy 20 wybranych,

kreatywnych i twrczych nauczycieli z terenu caej Polski. Poznalimy wszystkie

uczestniczki projektu ze sob podczas szkolenia w Kielcach i zaproponowalimy

wspln przygod, przy tworzeniu niezwykego programu ksztacenia dzieci w wieku

wczesnoszkolnym. Na szkoleniu szczegowo zaprezentowana zostaa teoria inteligencji

wielorakich Howarda Gardnera1, stworzona na jej podstawie koncepcja

Wielointeligentnej edukacji2 oraz nowa gardnerowska koncepcja piciu umysw

przyszoci3. Przeanalizowalimy podstaw programow4 i wiele innych istotnych

dokumentw, ktre byyby pomocne w tworzeniu innowacyjnego programu.

1 H. Gardner, 2009, Inteligencje wielorakie. Nowe horyzonty w teorii i praktyce, /przekad A. Jankowski/, Wydawnictwo Laurum, Warszawa. 2 A. Kopik, M. Zatorska, 2010, Wielorakie podre edukacja dla dziecka, Europejska Agencja Rozwoju, Kielce. 3 H. Gardner, 2009, Pi umysw przyszoci, /przekad D. Bakalarz/, Wydawnictwo Laurum, Warszawa. 4 Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia oglnego w poszczeglnych typach szk (Dz. U. 2012, poz. 977). Zacznik nr 2. Podstawa programowa ksztacenia oglnego dla szk podstawowych.

6

Rozpocza si praca indywidualna oraz wsplne tworzenie, wymiana wiedzy

i dowiadcze podczas pracy grupowej.

Umysy przyszoci to nie tylko projekt, ktrego zaoeniem jest jedynie

stworzenie nowego, innowacyjnego programu nauczania dla klas IIII szkoy

podstawowej wraz z materiaami dydaktycznymi. Umysy przyszoci to spenienie

naszego pragnienia budowania lepszej edukacji, ktra w wiecie komunikacyjnych

i technologicznych zmian bdzie eksponowaa takie wartoci jak tolerancja, zaufanie

czy wsppraca. Szczeglne znaczenie w dzisiejszych czasach oraz podstaw postpu

stanowi kreatywno i innowacyjno, na ktre stawiamy w tym projekcie. Mam

nadziej, e projekt Umysy przyszoci przyczyni si do zwikszenia efektywnoci

nauczania, da duo satysfakcji nauczycielom, uczniom i rodzicom oraz przyczyni si

w istotny sposb do modernizowania polskiej edukacji.

Zachcam do zapoznania si z programem i materiaami dydaktycznymi nie tylko

nauczycieli wdraajcych program w swoich szkoach, ale rwnie tych nauczycieli,

ktrzy cigle poszukuj lepszych, nowych, innych pomysw na interesujce

i efektywne nauczanie.

Integraln czci programu Umysy przyszoci s materiay dydaktyczne

w formie Multipakietw, ktre zawieraj 1100 zdj, 125 filmw, 125 plikw audio,

1000 multimediw (w formie puzzli, kolorowanek, gier: sudoku, memory, dobierz pary,

pocz powki, znajd rnice), 500 rysunkw i 250 scenariuszy zaj. Zapraszamy do

korzystania z tych zasobw na stronie internetowej http://umysly.edukacyjni.pl.

7

Podzikowania Serdeczne podzikowania kieruj do dr Aldony Kopik i mgr Moniki Zatorskiej,

ktre byy pomysodawczyniami projektu Umysy przyszoci oraz opracoway cz

merytoryczn wniosku. Bez nich nie byoby tego projektu.

Sowa podzikowania kieruj do mgr Marzeny Kdry, trenera, moderatora oraz

redaktora programu, za profesjonalizm, entuzjazm oraz pogod ducha, ktr nas

zaraaa.

Serdecznie dzikuj recenzentom programu, Pani Profesor dr hab. Irenie Adamek

oraz Pani doktor Elbiecie Marek za cenne uwagi i opinie, ktre sprawiy, e nasz

program jeszcze bardziej zbliy si do doskonaoci.

Pragn wreszcie podzikowa 20 nauczycielom piszcym program, za

zaangaowanie i aktywno oraz kolejn przygod edukacyjn, ktr razem

przeylimy. Mam nadziej, e uczestnictwo w tym projekcie dao Wam wiele

satysfakcji.

Dzikuj Ewie Gorzelak za sprawn organizacj projektu oraz Aldonie Kopik za

nieocenione wsparcie na kadym etapie tego projektu.

8

1. Psychopedagogiczne podstawy programu Umysy przyszoci

Marzena Kdra, Aldona Kopik

Edukacja doby wspczesnej powinna by edukacj dla ksztatowania umysw

przyszoci. Zgodnie z teori inteligencji wielorakich wszyscy ludzie posiadaj

indywidualne zdolnoci poznawcze, okrelane mianem inteligencji. Howard Gardner

zgbia tajniki ludzkiego umysu i na podstawie wasnych dowiadcze badawczych

okreli pi typw umysw, ktre jego zdaniem bd niezbdne czowiekowi

przyszoci. Gardner nazwa je spojrzeniem z dwch rnych perspektyw. Rozwija on znan i cenion na caym wiecie5 teori inteligencji wielorakich, rozwaa rwnie

sposoby jej zastosowania w edukacji. Jako czowiek zainteresowany edukacj i polityk

edukacyjn, przedstawi koncepcj 5 umysw przyszoci, nazwa i opisa

najwaniejsze typy umysw. Gardner wyranie podkrela, e do problematyki umysw

przyszoci nie naley podchodzi z punktu widzenia psychologa, lecz z punktu

widzenia osoby, ktra chce wyznaczy kierunki przyszoci edukacji. Jego zdaniem, to

wanie inteligencja i charakter stanowi prawdziwy cel edukacji. Jednak ksztatowanie

charakterw modych ludzi moe sta si zdecydowanie waniejsze od wyksztacenia

wybitnych specjalistw w jakiej dziedzinie6. Konieczne wydaje si wic

przewartociowanie edukacyjnych celw i okrelenie nowej jakoci edukacji.

Dzi trudno odpowiedzie jednoznacznie na pytanie, ktry z piciu umysw:

dyscyplinarny, syntetyzujcy, twrczy, respektujcy czy etyczny bdzie najbardziej

podany w przyszoci7. W epoce globalizacji, biologicznej i cyfrowej rewolucji oraz

uczenia si przez cae ycie, wane jest harmonijne rozwijanie wszystkich typw

umysw. Kady z piciu typw umysw to sposb wykorzystania rozumowania

i postpowania w szkole, w miejscu pracy, w yciu. Kady typ umysu odwouje si do 5 Por. J.Q. Chen, S. Moran, H. Gardner, 2009, Multiple Intelligences Around the World, Jossey-Bass Publishers, San Francisco. 6 Por. H. Gardner, 2009, Pi umysw przyszoci, dz. cyt. 7 A. Kopik, M. Zatorska, 2012, Czy wielointeligentna edukacja sprzyja ksztatowaniu umysw przyszoci?, www.blizejprzedszkola.pl.

9

wielorakich inteligencji. Trzy pierwsze rodzaje umysw bior swj rodowd ze sfery

poznawczej; dwa kolejne powstay na podstawie rozwaa dotyczcych ludzkich

wartoci. Rozwj poszczeglnych umysw powinien, odbywa si rwnoczenie, ale

w zalenoci od tego, w jakim okresie rozwoju znajduje si czowiek, nacisk kadziony

na jeden z umysw powinien by silniejszy. Zdaniem Gardnera tych pi umysw

powinno dziaa w symbiozie8.

Charakterystyczn cech umysu dyscyplinarnego jest przyswajanie sposobw

mylenia zwizanych z gwnymi dyscyplinami naukowymi i zawodowymi oraz

umiejtno systematycznego doskonalenia si, pilno i regularne wykraczanie poza

formaln edukacj9. Umys dyscyplinarny posiada umiejtno wyonienia istotnych

tematw dla danej dyscypliny oraz umiejtno ich analizy z rnych punktw

widzenia. Wane jest, aby opanowa jedn lub wicej dyscyplin, sztuk czy zawodw.

Na opanowanie danego zagadnienia musimy mie wystarczajc ilo czasu. Umys

dyscyplinarny wie, jak systematycznie pracowa, eby poszerza zarwno swoj

wiedz, jak i umiejtnoci; jest te wysoce zdyscyplinowany. Czowiek przyszoci

powinien posiada taki poziom umiejtnoci i wiedzy przynajmniej w jednej dziedzinie,

aby mg znale si w gronie fachowcw. H. Gardner uwaa, e czowiek przyszoci

powinien umie myle w sposb charakterystyczny dla najwaniejszych dyscyplin10.

Charakterystyczn cech umysu syntetyzujcego jest umiejtno korzystania

z wielu rnorodnych rde, selekcjonowanie, przetwarzanie oraz wykorzystywanie

aktualnych i rzetelnych informacji. Konieczne jest sortowanie ich oraz organizowanie

tak, aby byy uyteczne i przydatne dla innych osb, a jednoczenie wzbogacay zasb

wiedzy i umiejtnoci danej osoby. Czowiek musi umie dokonywa wyboru w sposb

wiadomy.

Charakterystyczn cech umysu kreatywnego (twrczego) jest nieszablonowe

mylenie, odrzucanie stereotypw, wykraczanie poza aktualny zasb wiedzy, poza

istniejce ju syntezy, stawianie nowych pyta, proponowanie nowych rozwiza,

8H. Gardner, 2009, Pi umysw przyszoci, dz. cyt., s. 162. 9 Tame, s. 152. 10 Tame, s. 39.

10

tworzenie nowatorskich dzie i wizji. Umys kreatywny bazuje na umyle

dyscyplinarnym i syntetyzujcym. Potrzebuje kompetencji w przynajmniej jednej

tradycyjnej dziedzinie wiedzy, aby mc oceni jej jako i przydatno. Umys

kreatywny, aby mc sprawnie funkcjonowa potrzebuje nowych wyzwa i problemw,

ktrych rozwizanie wymaga kreatywnoci.

Charakterystyczn cech umysu respektujcego (tolerancyjnego) jest wiadomo

istnienia innych ludzi, rozumienie oraz akceptowanie rnic dzielcych ludzi i cae

zbiorowoci. Na ksztatowanie tego umysu duy wpyw maj dowiadczenia wasne

oraz postawy obserwowane u rwienikw i znaczcych dorosych. Umys respektujcy

jest gotowy do efektywnej wsppracy z kadym czowiekiem, niezalenie od jego

pochodzenia, pogldw czy statusu, a take do poszukiwania drg porozumienia.

Konieczne jest wykraczanie poza zwyk tolerancj i polityczn poprawno.

Charakterystyczn cech umysu etycznego jest przestrzeganie najwaniejszych

wartoci niezalenie od trudnoci, przeciwnoci, zagroe czy wasnego interesu;

rzetelne wywizywanie si z obowizkw, zarwno zawodowych, jak i obywatelskich.

Denie do dojrzaoci i doskonaoci, do uzyskania miana autorytetu, sucego jakiej

idei lub konkretnej sprawie, nawet kosztem wasnym. Osoba o umyle etycznym potrafi

myle o sobie abstrakcyjnie i uniwersalistycznie.

Niezwykle istotne jest, aby wspczesny czowiek wyksztaci u siebie potrzebne

elementy kadego z piciu umysw przyszoci. Powinny to by te elementy, ktre

najbardziej wi si z cechami osobowymi danego czowieka. Najwaniejszym

wyzwaniem wydaje si by dopasowanie rnorodnych umysw do wasnych potrzeb

i moliwoci.

Wspczesna szkoa tkwi swoimi korzeniami w XVIII-wiecznej epoce

industrialnej, realizujcej swoje zadania zgodnie z zasad jednego uniwersalnego

rozmiaru, oznaczajc nauczanie wszystkich uczniw jednakowych treci, w tym

samym czasie i w tych samych warunkach, a take identyczny dla wszystkich pomiar

11

zdobytej wiedzy i umiejtnoci. Zapomina si o tym, e uczniowie s bardzo

rnorodni11.

Czowiek, ktry zostanie wyposaony w umiejtnoci charakterystyczne dla

poszczeglnych typw umysw, potraficy zintegrowa je w sobie, bdzie mg stawi

czoa wszystkiemu, czego w przyszoci si spodziewa i czego dzisiaj nie jest w stanie

przewidzie; bdzie przygotowany na funkcjonowanie w nieznanej przyszoci i na

niespodziewane zdarzenia.

Wanym zadaniem edukacyjnym jest opracowanie takich programw nauczania,

ktre sprzyjayby nabywaniu przez uczniw podstaw usystematyzowanej wiedzy,

ksztatowayby niezbdne umiejtnoci i przygotowyway do zada, ktrych jeszcze

dzisiaj nie znamy. H. Gardner twierdzi, e obecne programy nauczania przygotowuj

do ycia w wiecie minionym, a nie do jednej z wizji wiata, ktry nadejdzie

w przyszoci12.

Program Umysy przyszoci opracowany zosta zgodnie z zaoeniami modelu

hermeneutycznego. Model ten jest spjny z koncepcj ksztatowania u dzieci takich

kompetencji, ktre s podstaw dobrego funkcjonowania w wiecie i umoliwiaj

dostosowywanie si do zachodzcych zmian. W modelu tym wiedza traktowana jest

jako rezultat wsplnych dziaa nauczyciela i uczniw. Nawizanie wzajemnego

kontaktu i porozumiewanie si w procesie ksztacenia prowadzi do konstruowania

wsplnego znaczenia. Ten model sprzyja nabywaniu wiedzy poprzez dziaanie,

odkrywanie i dowiadczanie13. Proces uczenia si bliski jest procesowi badawczemu.

W programie przyjto strategi ksztacenia opart na konstruktywizmie. Wiedza,

bdca przedmiotem zabiegw nauczyciela i uczniw w szkole, dotyczy rnorodnych

dziedzin mylenia i dziaania czowieka. Std te wynika jej wieloaspektowo

i rnorodno14. Zgodnie z zaoeniami konstruktywizmu wiedza jest tworzona przez

jednostk. Czowiek nie rejestruje informacji, lecz buduje struktury wiedzy

11 J. Morbitzer, 2012, Medialno a sprawno edukacyjna ucznia, [w] J. Morbitzer, E. Musia (red.), Czowiek, media, edukacja, Wydawnictwo Uniwersytetu Pedagogicznego, Krakw, s. 296. 12 H. Gardner, 2009, Pi umysw przyszoci, dz. cyt., s. 26. 13 H. Komorowska, 1999, O programach prawie wszystko, WSiP, Warszawa, s. 21. 14 D. Klus-Staska, 2002, Konstruowanie wiedzy w szkole, Wydawnictwo UWM, Olsztyn, s. 150.

12

z dostpnych informacji. W centrum ksztacenia znajduje si dziecko, ktre tworzy

wasn wiedz, rozwizuje problemy, bada i dowiadcza, wspdziaa i wsppracuje.

***** Autorki programu

Program Umysy przyszoci adresowany jest do dzieci w modszym wieku

szkolnym i ich rodzicw/opiekunw inwestujcych w rozwj umysu dziecka. Rol

nauczyciela jest zadbanie o to, by wybra i realizowa program skaniajcy do

poszukiwa, rozwizywania problemw, program, ktry takie umysowe inwestycje

i mylenie analityczno-krytyczne bdzie wspiera, podtrzymywa wraliwo,

inspirowa, motywowa do twrczego mylenia i zachca do podejmowania

rnorodnych dziaa. Edukacja za, cytujc H. Gardnera przywoujcego sowa Platona

powinna pomaga uczniom znajdowa przyjemno w tym, czego si musz

nauczy15.

Podstaw funkcjonowania czowieka w XXI wieku jest uczenie si przez cae

ycie, a motorem wszelkiej dziaalnoci ludzkiej jest motywacja. Naturaln potrzeb

rozwijajcego si, ekspresyjnego, spontanicznego i ciekawego wiata dziecka jest

zadawanie pyta. Ten wiek zadawania pyta zaczyna si w drugiej poowie trzeciego

roku ycia i trwa przez cay okres przedszkolny i wczesnoszkolny. Dziecko myli

dostrzegajc problem i zadajc pytania prosi dorosych o odpowied, poszukuje

rozwizania. Jak twierdzi szwajcarska pedagog i filozof Eva Zoller, od wielu lat

zajmujca si problematyk dociekliwoci dziecicej, dziki zadawaniu pyta dziecko

poznaje wiat, zdobywa wiedz, rozwija swoj osobowo16.

Program Umysy przyszoci zosta opracowany w oparciu o Rozporzdzenie

Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 roku w sprawie podstawy

programowej wychowania przedszkolnego i ksztacenia oglnego w poszczeglnych

15 Por. H. Gardner, 2009, Pi umysw przyszoci, dz. cyt., s. 47. 16 Por. E. Zoller, 2009, A dlaczego? Jak odpowiada na trudne pytania dzieci?, GWP, Gdask, s. 15-74

13

typach szk17. Zainspirowani koncepcj umysw przyszoci chcemy, aby materia

zamieszczony w programie stanowi wskazania do pracy dla nauczyciela I etapu

ksztacenia. Staralimy si, aby program nie ogranicza wasnej inwencji

i pomysowoci nauczyciela, ale inspirowa go do podejmowania innowacyjnych

dziaa. Wrodzona wraliwo i pasja kadego nauczyciela powinna sprzyja

odkrywaniu, a w szczeglnoci rozumieniu drugiego czowieka, gdy zrozumie jak

czowiek si rozwija, to poj istot jego ycia, zrozumie sens jego istnienia, jego

potrzeby i moliwoci indywidualne w poszczeglnych okresach ycia. Zrozumie jak

si czowiek rozwija to pierwszy krok, aby na jego rozwj wpywa, lecz take, aby

chroni go przed oddziaywaniami niekorzystnymi, to udana prba pokierowania jego

przemianami biologicznymi i psychicznymi, co moe zdecydowa o jego losie18.

17 Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia oglnego w poszczeglnych typach szk (Dz. U. 2012, poz. 977). Zacznik nr 2. Podstawa programowa ksztacenia oglnego dla szk podstawowych. 18 N. Wolaski, 1983, Rozwj biologiczny czowieka, PWN, Warszawa, s. 9.

14

2. Cele oglne i szczegowe Sformuowane cele zostay przyjte jako:

cele oglne, ktre bezporednio wynikaj z podstawy programowej dla edukacji

wczesnoszkolnej i odnosz si do organizowania aktywnoci dzieci w szkole;

cele szczegowe, ktre wynikaj z oglnych celw ksztacenia i zada

edukacyjnych zapisanych w podstawie programowej i s przewidziane do

realizacji w czasie trzyletniego etapu ksztacenia.

Cele oglne

1. Wspomaganie dziecka w rozwoju intelektualnym ze szczeglnym

uwzgldnieniem rozwoju w obszarze nauk matematyczno-przyrodniczych.

2. Wspomaganie dziecka w rozwoju emocjonalnym.

3. Wspomaganie dziecka w rozwoju spoecznym i etycznym.

4. Wspomaganie dziecka w rozwoju fizycznym i estetycznym.

5. Przygotowane do ycia w zgodzie z samym sob, ludmi i przyrod.

6. Ksztacenie umiejtnoci odrniania przez dziecko dobra od za.

7. wiadome ksztatowanie przynalenoci spoecznej (do rodziny, grupy

rwieniczej i wsplnoty narodowej).

8. Rozwijanie postawy poszanowania i dbania o przyrod.

9. Ksztatowanie systemu wiadomoci i umiejtnoci potrzebnych dziecku do

sprawnego i odpowiedzialnego funkcjonowania we wspczesnym wiecie ze

szczeglnym uwzgldnieniem przedsibiorczoci.

10. Zdobycie przez dziecko umiejtnoci i wiadomoci potrzebnych do

kontynuowania nauki w klasach IVVI szkoy podstawowej.

Na potrzeby Programu cele szczegowe podzielono na pi grup, odnoszcych si do

umysw przyszoci i do umiejtnoci ponadprzedmiotowych, czyli kompetencji

kluczowych. Podzia na grupy jest podziaem porzdkujcym, z zastrzeeniem, e cele

nie mog by osigane tylko w jednej z tych grup.

15

A. Cele szczegowe w zakresie wspomagania dziecka w rozwijaniu umysu dyscyplinarnego.

Ucze: posiada umiejtno czytania, pisania, mwienia, suchania jako form

komunikowania si, potrafi komunikowa si z innymi w spoecznoci dziecicej i w wiecie

dorosych, dostrzega rnorodno zjawisk wiata przyrody, poznaje i przeywa otaczajcy wiat, bierze odpowiedzialno za swoje zachowania wobec przyrody oywionej

i nieoywionej, stosuje wartoci ksztatujce postawy obywatelskie, rozwija ogln sprawno matematyczn, w tym osiga umiejtno rachowania, sprawnie posuguje si liczbami i dziaaniami matematycznymi, umie rozwizywa problemy matematyczne, potrafi praktycznie wykorzystywa zdobyt wiedz, dokonuje oceny i identyfikacji swoich mocnych i sabych stron, potrafi oceni swoje moliwoci, wybiera drog realizacji zadania, potrafi zaplanowa, zorganizowa i oceni swoj prac, wskazuje sposb uczenia si, wykazuje inicjatyw w podejmowaniu dziaa, planuje budet gospodarstwa domowego, rozrnia formy inwestowania, wytrwale dy do realizowania wytyczonego celu osobistego i grupowego, umiejtnie wspdziaa i wsppracuje w zespole, potrafi wskaza korzyci i zagroenia wynikajce z podjtego dziaania, potrafi okreli opacalno podjtego dziaania, doprowadza do koca powierzone mu zadanie, sucha podanych propozycji i wyciga wnioski korzystne dla swoich dziaa, wie, gdzie szuka informacji, wyszukuje, selekcjonuje i wybiera potrzebne informacje do realizacji zada

i rozwizywania problemw, dostrzega problemy do rozwizania, przestrzega zasad zdrowej rywalizacji.

16

B. Cele szczegowe w zakresie wspomagania dziecka w rozwijaniu umysu syntetyzujcego.

Ucze: nawizuje prawidowe relacje z rwienikami, nawizuje kontakty w grupie formalnej i znajduje w niej swoje miejsce, zna swoje miejsce w rodzinie, w grupie rwieniczej, wsplnocie narodowej, przestrzega ustalonych norm i regu zachowania, zna symbole narodowe, okazuje szacunek dla wasnego pastwa, tosamoci

kulturowej, historycznej i narodowej, angauje si w dziaania na rzecz rodziny, spoecznoci klasowej, szkolnej,

lokalnej, take w programy charytatywne, zna zwyczaje, obrzdy i tradycje swojego regionu i kraju, interesuje si

przeszoci, potrafi dokonywa wyborw, szanuje wytwory pracy swojej i innych, zna zasady oceniania i ocenia prac wasn i innych, inicjuje zabawy sprzyjajce integracji grupy, dostrzega zwizki przyczynowo-skutkowe, zwizki przeszoci

z teraniejszoci, dostrzega, porzdkuje i wykorzystuje informacje z rnych rde, wykorzystuje dowiadczenia i czy rne elementy wiedzy, pracuje w grupie, negocjuje i osiga porozumienie, podejmuje decyzje, ma pozytywny stosunek do nauki, rozwija swoje zainteresowania, pomysowo, wykorzystuje zdobyt wiedz i umiejtnoci w praktyce, decyduje o organizacji pracy i ponosi odpowiedzialno za jej wyniki.

C. Cele szczegowe w zakresie wspomagania dziecka w rozwijaniu umysu

respektujcego. Ucze: rozpoznaje wasne emocje i potrafi je nazwa, ocenia swoje zachowanie i wyciga z niego wnioski, przewiduje skutki swojego zachowania, reaguje adekwatnie do zaistniaej sytuacji, rozpoznaje i nazywa emocje innych ludzi, analizuje i ocenia emocje oraz zachowania innych ludzi, przewiduje wpyw swojego zachowania na zachowanie innych, zgodnie wsppracuje z innymi ludmi,

17

wymienia swoje mocne i sabe strony, planuje dziaania rozwijajce wasne predyspozycje, rozwija swoje zainteresowania i zdolnoci, rozpoznaje i nazywa mocne i sabe strony innych, rozumie i wyjania wpyw czowieka na przyrod, planuje i podejmuje dziaania na rzecz innych ludzi i rodowiska

przyrodniczego, bierze odpowiedzialno za podjte dziaania, gromadzi informacje z rnych rde, dokonuje analizy zebranych materiaw wybierajc z nich informacje przydatne

w sytuacjach problemowych, przedstawia zebrane informacje na forum grupy, wymienia sposoby ochrony zasobw naturalnych, uzasadnia konieczno ochrony przyrody, uczestniczy w dziaaniach na rzecz otaczajcej przyrody, wsppracuje z innymi, planujc i realizujc dziaania na rzecz rodowiska

przyrodniczego, zachca innych do dziaa ekologicznych, podejmuje wiadome dziaania na rzecz zrwnowaonego rozwoju (zmiana stylu

ycia).

D. Cele szczegowe w zakresie wspomagania dziecka w rozwijaniu umysu kreatywnego.

Ucze: rozwija sprawno fizyczn na miar swoich moliwoci, dba o zdrowie wasne i innych ludzi, planuje czas wolny i rozsdnie nim gospodaruje, rozpoznaje czynniki zagraajce zdrowiu i bezpieczestwu, bezpiecznie posuguje si narzdziami i urzdzeniami technicznymi, przyborami

i przyrzdami, rozwija swoje predyspozycje i zainteresowania, organizuje i porzdkuje swoje miejsce pracy i zabawy, rozwija twrcz ekspresj ruchow, przestrzega zasady zdrowej rywalizacji (zasada fair play), formuuje wnioski oparte na obserwacjach empirycznych, zna i stosuje rnorodne techniki ekspresji twrczej, nabywa umiejtno zgodnej wsppracy w grupie, ocenia i identyfikuje wasne mocne i sabe strony,

18

wyraa wasne uczucia, potrzeby, rozpoznaje emocje, nazywa je i wyraa, kontroluje i reguluje wasne emocje panuje nad zoci i gniewem, przeprasza,

prosi, zgodnie wsppracuje z innymi w zabawie, nauce i sytuacjach yciowych, rozumie i przestrzega zasady obowizujce w spoecznoci dziecicej

i w wiecie dorosych, mwi o swoich zainteresowaniach, podejmuje i doprowadza prace do koca, dokonuje samokontroli i samooceny, samodzielnie podejmuje decyzje, wyraa swoje pogldy, inicjuje dziaania na rzecz swojego rozwoju oraz na rzecz spoecznoci klasowej

i szkolnej, respektuje prawo innych do pracy i odpoczynku.

E. Cele szczegowe w zakresie wspomagania dziecka w rozwijaniu umysu

etycznego. Ucze: tworzy w toku wasnej aktywnoci system wartoci oparty na powszechnie

uznawanych normach moralnych, rozwija postawy szacunku i tolerancji wobec innych ludzi, skutecznie porozumiewa si, wspdziaa z kolegami w klasie i w szkole, aktywnie uczestniczy w yciu i pracy rodziny, klasy, szkoy oraz, na miar

wasnych moliwoci, w pracy innych grup spoecznych, w najbliszym rodowisku,

zna swoje prawa i obowizki wobec spoecznoci rodzinnej, rwieniczej i rodowiskowej,

podejmuje indywidualne i grupowe decyzje w ramach procedur demokratycznych,

wsppracuje w grupie, rozwizuje problemy, projektuje dziaania i sprawnie je realizuje, biorc

odpowiedzialno za ich skutki, rozwizuje konflikty na drodze negocjacji, wystpuje publicznie, potrafi broni wasnych opinii, wie, jak wana jest praca w yciu czowieka, zna rne metody, formy i rodki komunikacji oraz stosuje je w praktyce,

19

ma poczucie przynalenoci do wasnego otoczenia, szanuje tradycje i kultur wasnego oraz innych narodw, potrafi odrni, co jest dobre, a co ze w kontaktach z rwienikami

i dorosymi, wybiera dobro jako warto nadrzdn, zna zagroenia ze strony innych, jest asertywny, wie, na czym polega prawdomwno, wie, e warto by odwanym, mdrym, przeciwstawia si kamstwu, obmowie i kradziey, jest uczciwy, tolerancyjny wobec odmiennoci religijnej, etnicznej, kulturowej, pracuje z zaangaowaniem, wie, czym jest rzetelna praca, sumiennie wykonuje powierzone mu zadania, zna i rozumie wartoci etyczne, takie jak: dobro, sprawiedliwo

i odpowiedzialno; stara si postpowa zgodnie z nimi.

20

3. Treci ksztacenia i oczekiwane osignicia uczniw

Cele nauczania determinuj dobr treci nauczania. W programie Umysy

przyszoci treci nauczania przedstawione zostay w podziale na zakresy edukacji.

W kadym z tych zakresw, treci nauczania przyporzdkowano kolejnym klasom

klasie I, klasie II oraz klasie III.

Zgodnie z tym, co zapisano w komentarzach do podstawy programowej edukacji

wczesnoszkolnej, ze wzgldu na prawidowoci rozwoju umysowego dzieci, treci

nauczania narastaj i rozszerzaj si w ukadzie spiralnym. W kadym nastpnym roku

edukacji wiadomoci i umiejtnoci nabyte przez ucznia powinny by powtarzane

i pogbiane, a potem rozszerzane19.

Projektujc edukacj w oparciu o podstaw programow, uzupeniono treci,

ktrych w tym dokumencie brakuje. W programie Umysy przyszoci pogrubieniem

wskazane zostay te treci, ktre wykraczaj poza podstaw programow, s jej

rozszerzeniem lub uzupenieniem.

Zgodnie z zaoeniami projektu w programie wyeksponowane zostay treci

z obszaru nauk matematyczno-przyrodniczych oraz wczone zagadnienia z zakresu

przedsibiorczoci, realizowane w formule interdyscyplinarnej, z wykorzystaniem

nowoczesnych technologii i metod ksztacenia. Uzasadnieniem wczenia do programu

Umysy przyszoci treci z zakresu przedsibiorczoci jest otaczajca nas

rzeczywisto. Im wczeniej dzieci poznaj wiat finansw, tym lepiej bd w nim

funkcjonoway. Zapraszamy dzieci do odkrywania tajemnic pienidza, tajnikw

udanych i oszczdnych zakupw, dc do uksztatowania w przyszoci

prawidowych postaw konsumenta. Zaoono, e proponowane dzieciom dziaania

wykorzystujce ich naturaln ciekawo zachc je do aktywnoci wasnej i wprowadz

w wiat przedsibiorczoci i finansw, z nadziej, e przedstawione propozycje bd

inspirowa nauczycieli do tworzenia wasnych rozwiza metodycznych

19 E. Gruszczyk-Kolczyska, 2008, Podstawa programowa z komentarzami, Edukacja przedszkolna i wczesnoszkolna, t. 1, MEN, Warszawa, s. 57.

21

Tabe

la 1

. Tre

ci k

szta

cen

ia i

ocze

kiw

ane

osi

gni

cia

uczn

iw

EDU

KA

CJA

PO

LON

ISTY

CZN

A

K

lasa

I

Zakr

es tr

eci

C

zynn

oci

ucz

nia

Roz

wija

ne

umys

y

Um

iej

tno

ci

Um

iej

tno

ci

spo

eczn

e w

arun

kuj

ce

poro

zum

iew

anie

si

i k

ultu

r j

zyka

.

su

chan

ie w

ypow

iedz

i;

ucze

stni

czen

ie

w ro

zmow

ie i

udzi

elan

ie

odpo

wie

dzi;

sa

mod

ziel

ne

wyp

owia

dani

e si

na

po

dany

tem

at.

resp

ektu

jcy

kr

eaty

wny

obda

rza

uwag

r

wie

nik

w i

doro

syc

h;

su

cha

wyp

owie

dzi i

nnyc

h i s

tara

si

zr

ozum

ie,

co

prze

kazu

j;

ko

mun

ikuj

e w

jasn

y sp

osb

swoj

e sp

ostrz

een

ia, p

otrz

eby,

odc

zuci

a;

w

kul

tura

lny

spos

b z

wra

ca s

i d

o ro

zmw

cy, m

wi n

a te

mat

, zad

aje

pyta

nia

i odp

owia

da n

a py

tani

a in

nych

os

b,

dosto

sow

uje

ton

gos

u do

syt

uacj

i;

ucze

stni

czy

w ro

zmow

ach

na te

mat

y zw

iza

ne z

yc

iem

rodz

inny

m

i szk

olny

m;

ro

zmaw

ia n

a te

mat

y in

spiro

wan

e lit

erat

ur.

C

zyta

nie

i pisa

nie.

kodo

wan

ie

i dek

odow

anie

in

form

acji;

odcz

ytyw

anie

zna

kw

;

znaj

omo

al

fabe

tu;

cz

ytan

ie;

dysc

yplin

arny

sy

ntet

yzuj

cy

ro

zum

ie se

ns k

odow

ania

ora

z de

kodo

wan

ia in

form

acji;

odcz

ytuj

e up

rosz

czon

e ry

sunk

i, pi

ktog

ram

y, z

naki

info

rmac

yjne

, nap

isy;

zna

wsz

ystk

ie li

tery

alfa

betu

;

czyt

a i r

ozum

ie p

rost

e, k

rtk

ie te

ksty

;

22

pi

sani

e kr

tki

ch z

da;

pisa

nie

z pa

mi

ci;

pr

zepi

syw

anie

;

posu

giw

anie

si

po

jci

ami:

gos

ka, l

itera

, sy

laba

, wyr

az, z

dani

e;

za

inte

reso

wan

ie

czyt

anie

m;

su

chan

ie c

zyta

nych

ut

wor

w;

cz

ytan

ie le

ktur

;

korz

ysta

nie

z pa

kiet

w

eduk

acyj

nych

.

pi

sze

pros

te, k

rtk

ie z

dani

a: p

rzep

isuje

, pi

sze

z pa

mi

ci;

db

a o

este

tyk

i po

praw

no

gra

ficzn

pi

sma;

posu

guje

si

ze

zroz

umie

niem

ok

rele

niam

i: w

yraz

, go

ska,

lite

ra,

syla

ba, z

dani

e;

in

tere

suje

si

ksi

k

i cz

ytan

iem

;

such

a w

skup

ieni

u cz

ytan

ych

utw

orw

(n

p. b

ani

, opo

wia

da,

wie

rszy

);

czyt

a le

ktur

y w

skaz

ane

prze

z na

uczy

ciel

a

w m

iar

swoi

ch m

oliw

oci

;

korz

ysta

z p

akie

tw

edu

kacy

jnyc

h (n

p.

zesz

ytw

w

icze

) i

inny

ch p

omoc

y dy

dakt

yczn

ych

pod

kier

unki

em

nauc

zyci

ela.

W

ypow

iada

nia

si

w m

ayc

h fo

rmac

h te

atra

lnyc

h.

uc

zest

nicz

enie

w z

abaw

ie

teat

raln

ej;

od

twar

zani

e z

pam

ici

te

kst

w.

krea

tyw

ny

resp

ektu

jcy

et

yczn

y

uc

zest

nicz

y w

zab

awie

teat

raln

ej;

ilu

stru

je m

imik

, g

este

m, r

uche

m

zach

owan

ia b

ohat

era

liter

acki

ego

lub

wym

ylo

nego

;

rozu

mie

zna

czen

ie re

kwiz

ytu

i pos

ugu

je

si

nim

;

odtw

arza

z p

ami

ci te

ksty

dla

dzi

eci,

np.

wie

rsze

, pio

senk

i, fra

gmen

ty p

rozy

.

23

Kla

sa II

Za

kres

tre

ci

Czy

nno

ci u

czni

a R

ozw

ijane

um

ysy

U

mie

jtn

oci

Kor

zyst

anie

z

info

rmac

ji.

su

chan

ie w

ypow

iedz

i;

czyt

anie

ze

zro

zum

ieni

em;

w

yszu

kiw

anie

in

form

acji;

pozn

anie

form

u

ytko

wyc

h i k

orzy

stan

ie

z ni

ch.

synt

etyz

ujc

y kr

eaty

wny

uwa

nie

such

a w

ypow

iedz

i i k

orzy

sta

z pr

zeka

zyw

anyc

h in

form

acji;

czyt

a i r

ozum

ie te

ksty

prz

ezna

czon

e dl

a dz

ieci

na

I eta

pie

eduk

acyj

nym

i w

yci

ga

z ni

ch w

nios

ki;

w

yszu

kuje

w te

kci

e po

trzeb

ne in

form

acje

i w

mia

r m

oliw

oci

kor

zyst

a ze

so

wni

kw

;

zna

form

y u

ytko

we:

yc

zeni

a,

zapr

osze

nia,

zaw

iado

mie

nia,

list

, not

atka

do

kro

niki

, pot

rafi

z ni

ch k

orzy

sta

. A

naliz

a i i

nter

pret

acja

te

kst

w k

ultu

ry.

w

zbog

acan

ie s

ow

nict

wa;

zazn

acza

nie

w te

kci

e lit

erac

kim

wyb

rany

ch

fragm

ent

w;

ok

rela

nie

czas

u i m

iejs

ca a

kcji;

wsk

azyw

anie

boh

ater

w;

cz

ytan

ie te

kst

w;

re

cyto

wan

ie w

iers

zy;

w

ypow

iada

nie

si

na

tem

at p

rzec

zyta

nych

ks

ie

k;

ko

rzys

tani

e z

podr

czn

ikw

ora

z

dysc

yplin

arny

sy

ntet

yzuj

cy

pr

zeja

wia

wra

liw

o

este

tycz

n,

rozs

zerz

a za

sb

sow

nict

wa

popr

zez

kont

akt z

dzi

eam

i lite

rack

imi;

w

tek

cie

liter

acki

m z

azna

cza

wyb

rane

fra

gmen

ty, o

kre

la c

zas

i mie

jsce

akc

ji,

wsk

azuj

e g

wny

ch b

ohat

erw

;

czyt

a te

ksty

i re

cytu

je w

iers

ze

z uw

zgl

dnie

niem

inte

rpun

kcji

i int

onac

ji;

m

a po

trzeb

ko

ntak

tu z

lite

ratu

r i

sztu

k

dla

dzie

ci, c

zyta

wyb

rane

prz

ez s

iebi

e i w

skaz

ane

prze

z na

uczy

ciel

a ks

ik

i, w

ypow

iada

si

na

ich

tem

at;

po

d ki

erun

kiem

nau

czyc

iela

kor

zyst

a z

podr

czn

ikw

i ze

szyt

w

wic

ze

oraz

in

nych

rod

kw

dyd

akty

czny

ch.

24

inny

ch r

odk

w

dyda

ktyc

znyc

h.

Twor

zeni

e w

ypow

iedz

i.

twor

zeni

e us

tnej

i p

isem

nej w

ypow

iedz

i na

okr

elo

ny te

mat

;

kom

unik

owan

ie s

i;

pr

ezen

tow

anie

wa

sneg

o zd

ania

p

osze

rzan

ie

zakr

esu

sow

nict

wa;

dban

ie o

kul

tur

w

ypow

iada

nia

si;

dost

rzeg

anie

rn

icy

pom

idz

y lit

er

a g

osk

;

prze

strz

egan

ie z

asad

ka

ligra

fii;

db

anie

o p

opra

wno

jzy

kow

;

pi

sani

e z

pam

ici

i ze

su

chu;

sam

odzi

elne

re

aliz

owan

ie p

isem

nego

za

dani

a do

mow

ego.

krea

tyw

ny

dysc

yplin

arny

et

yczn

y

tw

orzy

w fo

rmie

ust

nej i

pis

emne

j: ki

lkuz

dani

ow

wyp

owie

d,

ycze

nia,

za

pros

zeni

e;

do

bier

a w

ac

iwe

form

y ko

mun

ikow

ania

si

w

rn

ych

sytu

acja

ch sp

oec

znyc

h;

uc

zest

nicz

y w

rozm

owac

h: z

adaj

e py

tani

a, u

dzie

la o

dpow

iedz

i i p

reze

ntuj

e w

asn

e zd

anie

; pos

zerz

a za

kres

so

wni

ctw

a i s

trukt

ur sk

adn

iow

ych;

dba

o ku

ltur

wyp

owia

dani

a si

:

popr

awni

e ar

tyku

uje

go

ski,

akce

ntuj

e w

yraz

y, st

osuj

e pa

uzy

i wa

ciw

in

tona

cj

w z

dani

u oz

najm

ujc

ym,

pyta

jcy

m i

rozk

azuj

cym

. sto

suje

form

y gr

zecz

noc

iow

e;

do

strz

ega

rn

ic

pom

idz

y lit

er

a g

osk

; dzi

eli w

yraz

y na

syl

aby;

od

dzie

la w

yraz

y w

zda

niu,

zda

nia

w te

kci

e;

pi

sze

czyt

elni

e i e

stet

yczn

ie (p

rzes

trzeg

a za

sad

kalig

rafii

);

dba

o po

praw

no

gra

mat

yczn

,

orto

graf

iczn

or

az in

terp

unkc

yjn

;

prze

pisu

je te

ksty

;

pisz

e z

pam

ici

i ze

su

chu;

w m

iar

swoi

ch m

oliw

oci

sam

odzi

elni

e re

aliz

uje

pise

mne

zad

ania

dom

owe.

25

Kla

sa II

I Za

kres

tre

ci

Czy

nno

ci u

czni

a R

ozw

ijane

um

ysy

U

mie

jtn

oci

Kor

zyst

anie

z

info

rmac

ji.

su

chan

ie w

ypow

iedz

i;

cz

ytan

ie z

e zr

ozum

ieni

em;

w

yszu

kiw

anie

in

form

acji;

pozn

anie

form

u

ytko

wyc

h i k

orzy

stan

ie

z ni

ch.

synt

etyz

ujc

y kr

eaty

wny

uwa

nie

such

a w

ypow

iedz

i i k

orzy

sta

z pr

zeka

zyw

anyc

h in

form

acji;

czyt

a i r

ozum

ie te

ksty

prz

ezna

czon

e dl

a dz

ieci

na

I eta

pie

eduk

acyj

nym

i w

yci

ga

z ni

ch w

nios

ki;

w

yszu

kuje

w te

kci

e po

trzeb

ne in

form

acje

i w

mia

r m

oliw

oci

kor

zyst

a ze

so

wni

kw

i en

cykl

oped

ii pr

zezn

aczo

nych

dl

a dz

ieci

na

I eta

pie

eduk

acyj

nym

;

zna

form

y u

ytko

we:

yc

zeni

a,

zapr

osze

nia,

zaw

iado

mie

nia,

list

, not

atka

do

kro

niki

, pot

rafi

z ni

ch k

orzy

sta

. A

naliz

a i i

nter

pret

acja

te

kst

w k

ultu

ry.

w

zbog

acan

ie s

ow

nict

wa;

zazn

acza

nie

w te

kci

e lit

erac

kim

wyb

rany

ch

fragm

ent

w;

ok

rela

nie

czas

u i m

iejs

ca a

kcji;

wsk

azyw

anie

boh

ater

w;

cz

ytan

ie te

kst

w;

re

cyto

wan

ie w

iers

zy;

w

ypow

iada

nie

si

nt.

prze

czyt

anyc

h ks

ie

k;

ko

rzys

tani

e z

podr

czn

ikw

i in

nych

dysc

yplin

arny

sy

ntet

yzuj

cy

pr

zeja

wia

wra

liw

o

este

tycz

n,

rozs

zerz

a za

sb

sow

nict

wa

popr

zez

kont

akt z

dzi

eam

i lite

rack

imi;

w

tek

cie

liter

acki

m z

azna

cza

wyb

rane

fra

gmen

ty, o

kre

la c

zas

i mie

jsce

akcj

i, w

skaz

uje

gw

nych

boh

ater

w;

cz

yta

teks

ty i

recy

tuje

wie

rsze

z

uwzg

ldn

ieni

em in

terp

unkc

ji i i

nton

acji;

ma

potrz

eb

kont

aktu

z li

tera

tur

i sz

tuk

dl

a dz

ieci

, czy

ta w

ybra

ne p

rzez

sie

bie

i wsk

azan

e pr

zez

nauc

zyci

ela

ksi

ki,

wyp

owia

da s

i n

a ic

h te

mat

;

pod

kier

unki

em n

aucz

ycie

la k

orzy

sta

z po

drc

znik

w i

zesz

ytw

w

icze

or

az

26

rod

kw

dyd

akty

czny

ch.

inny

ch r

odk

w d

ydak

tycz

nych

. Tw

orze

nie

wyp

owie

dzi.

tw

orze

nie

ustn

ej

i pis

emne

j wyp

owie

dzi

na o

kre

lony

tem

at;

ko

mun

ikow

anie

si

;

prez

ento

wan

ie w

asn

ego

zdan

ia;

po

szer

zani

e za

kres

u so

wni

ctw

a;

db

anie

o k

ultu

r

wyp

owia

dani

a si

;

do

strz

egan

ie r

nic

y po

mi

dzy

liter

a

gos

k;

pr

zest

rzeg

anie

zas

ad

kalig

rafii

;

dban

ie o

pop

raw

no

j

zyko

w;

pisa

nie

z pa

mi

ci i

ze

such

u;

sa

mod

ziel

ne re

aliz

owan

ie

pise

mne

go z

adan

ia

dom

oweg

o.

krea

tyw

ny

dysc

yplin

arny

et

yczn

y

tw

orzy

w fo

rmie

ust

nej i

pis

emne

j: ki

lkuz

dani

ow

wyp

owie

d, k

rtk

ie

opow

iada

nie

i opi

s, lis

t pry

wat

ny,

ycz

enia

, zap

rosz

enia

;

dobi

era

wa

ciw

e fo

rmy

kom

unik

owan

ia

si

w r

nyc

h sy

tuac

jach

spo

eczn

ych;

ucze

stni

czy

w ro

zmow

ach:

zad

aje

pyta

nia,

ud

ziel

a od

pow

iedz

i i p

reze

ntuj

e w

asn

e zd

anie

; pos

zerz

a za

kres

so

wni

ctw

a i s

trukt

ur sk

adn

iow

ych;

dba

o ku

ltur

wyp

owia

dani

a si

:

popr

awni

e ar

tyku

uje

go

ski,

akce

ntuj

e w

yraz

y, st

osuj

e pa

uzy

i wa

ciw

in

tona

cj

w z

dani

u oz

najm

ujc

ym, p

ytaj

cym

i r

ozka

zuj

cym

;

stos

uje

form

y gr

zecz

noc

iow

e;

do

strz

ega

rn

ic

pom

idz

y lit

er

a g

osk

; dzi

eli w

yraz

y na

syl

aby;

odd

ziel

a w

yraz

y w

zda

niu,

zda

nia

w te

kci

e;

pi

sze

czyt

elni

e i e

stet

yczn

ie (p

rzes

trzeg

a za

sad

kalig

rafii

);

dba

o po

praw

no

gra

mat

yczn

,

orto

graf

iczn

or

az in

terp

unkc

yjn

;

prze

pisu

je te

ksty

;

pisz

e z

pam

ici

i ze

su

chu;

w m

iar

swoi

ch m

oliw

oci

sam

odzi

elni

e re

aliz

uje

pise

mne

zad

ania

dom

owe.

27

EDU

KA

CJA

MU

ZYC

ZNA

Kla

sa I

Zakr

es tr

eci

C

zynn

oci

ucz

nia

R

ozw

ijane

um

ysy

U

mie

jtn

oci

Suc

hani

e i r

ozum

ieni

e m

uzyk

i.

w

iado

me

i akt

ywne

su

chan

ie r

nyc

h ga

tunk

w m

uzyk

i;

ucze

stni

czen

ie

w k

once

rtach

i p

reze

ntac

jach

m

uzyc

znyc

h;

pr

zyjm

owan

ie w

ac

iwej

po

staw

y po

dcza

s hym

nu

naro

dow

ego;

pozn

awan

ie w

ybra

nych

zn

akw

not

acji

muz

yczn

ej.

Pona

dpod

staw

owe:

rozp

ozna

wan

ie

niek

try

ch

inst

rum

ent

w

muz

yczn

ych;

rela

ks p

rzy

muz

yce.

dysc

yplin

arny

et

yczn

y sy

ntet

yzuj

cy

krea

tyw

ny

w

iado

mie

i ak

tyw

nie

suc

ha m

uzyk

i;

kultu

raln

ie z

acho

wuj

e si

na

kon

cerc

ie;

pr

zyjm

uje

wa

ciw

po

staw

w

trak

cie

pie

wan

ia h

ymnu

nar

odow

ego;

wie

, e

muz

yk

mo

na z

apisa

i o

dczy

ta;

pow

tarz

a te

mat

y ry

tmic

zne.

Po

nadp

odst

awow

e:

ro

zr

nia

barw

d

wi

ku n

iekt

ryc

h in

stru

men

tw

(np.

fort

epia

nu, g

itary

, fle

tu, s

krzy

piec

, tr

bki);

potr

afi z

rela

ksow

a si

pr

zy m

uzyc

e.

Akt

ywno

muz

yczn

a i m

uzyc

zno-

ruch

owa.

po

wta

rzan

ie p

rost

ej

mel

odii;

pie

wan

ie p

iose

nek

indy

wid

ualn

ie

i zbi

orow

o;

krea

tyw

ny

resp

ektu

jcy

et

yczn

y

po

wta

rza

pros

t m

elod

i;

p

iew

a pi

osen

ki z

repe

rtuar

u dz

ieci

ceg

o in

dyw

idua

lnie

i ze

spo

owo;

wyk

onuj

e p

iew

anki

i ry

mow

anki

;

wyr

aa

swoj

e do

znan

ia w

erba

lnie

28

gr

a na

inst

rum

enta

ch

perk

usyj

nych

i p

rzed

mio

tach

ak

usty

czny

ch;

w

yra

anie

nas

troju

i c

hara

kter

u m

uzyk

i pl

saj

c i

tac

zc

(rea

gow

anie

na

zmia

n

tem

pa i

dyna

mik

i);

re

aliz

owan

ie

i odt

war

zani

e pr

osty

ch

sche

mat

w ry

tmic

znyc

h za

pom

oc

tata

izac

ji,

recy

tacj

i, ru

chu

cae

go

cia

a i n

a in

stru

men

tach

. Po

nadp

odst

awow

e:

po

znaw

anie

po

dsta

wow

ych,

pro

styc

h kr

okw

i fig

ur ta

cw

re

gion

alny

ch.

i nie

wer

baln

ie w

trak

cie

i po

wys

uch

aniu

m

uzyk

i;

odtw

arza

pro

ste

rytm

y g

osem

i na

in

stru

men

tach

per

kusy

jnyc

h;

w

yra

a na

str

j i c

hara

kter

muz

yki p

lsa

jc

i ta

czc

(rea

guje

na

zmia

n te

mpa

i d

ynam

iki);

real

izuj

e pr

oste

sche

mat

y ry

tmic

zne

tata

izac

j, r

uche

m c

aeg

o ci

aa.

Po

nadp

odst

awow

e:

ta

czy

pod

staw

owe

krok

i wyb

rane

go

tac

a lu

dow

ego.

Kla

sa II

Zakr

es tr

eci

C

zynn

oci

ucz

nia

Roz

wija

ne

umys

y

Um

iej

tno

ci

Suc

hani

e i r

ozum

ieni

e m

uzyk

i.

uc

zest

nicz

enie

w

kon

certa

ch

i pre

zent

acja

ch

muz

yczn

ych;

wia

dom

e i a

ktyw

ne

synt

etyz

ujc

y kr

eaty

wny

dy

scyp

linar

ny

w

iado

mie

i ak

tyw

nie

suc

ha m

uzyk

i, w

yra

a sw

e do

znan

ia w

erba

lnie

i n

iew

erba

lnie

;

inte

rpre

tuje

ruch

em te

mat

y m

uzyc

zne

(inst

rum

enta

lne)

, ryt

mic

zne,

pio

senk

i;

29

such

anie

rn

ych

gatu

nkw

muz

yki,

wyr

aan

ie sw

ych

dozn

a

wer

baln

ie i

niew

erba

lnie

;

dost

rzeg

anie

zm

iany

dy

nam

iki,

tem

pa

i wys

oko

ci d

wi

ku

utw

oru

muz

yczn

ego;

rozr

ni

anie

po

dsta

wow

ych

elem

ent

w m

uzyk

i (m

elod

ia, w

ysok

o

dw

iku

, ryt

m, d

ynam

ika

i tem

po);

ro

zr

nian

ie z

nak

w

nota

cji m

uzyc

znej

w

yra

anie

ruch

em c

zasu

trw

ania

war

toc

i ry

tmic

znyc

h nu

t i p

auz;

rozp

ozna

wan

ie fo

rm

muz

yczn

ych

AB

, AB

A.

Pona

dpod

staw

owe:

ro

zpoz

naw

anie

war

toc

i ry

tmic

znyc

h nu

t w

yst

puj

cych

w ta

kcie

na

2, 3

i 4;

odtw

arza

nie

dw

ik

w

gam

y C

-dur

z

tow

arzy

szen

iem

ro

zr

nia

pods

taw

owe

elem

enty

muz

yki

(mel

odia

, wys

oko

d

wi

ku, r

ytm

, dy

nam

ika

i tem

po);

re

aliz

uje

ruch

em w

arto

ci n

ut i

pauz

;

rozp

ozna

je p

odst

awow

e fo

rmy

muz

yczn

e:

AB

, AB

A

wsk

azuj

e ge

stem

lub

ruch

em

kole

jno

ic

h w

yst

pow

ania

. Po

nadp

odst

awow

e:

w

ie, j

akie

war

toc

i ryt

mic

zne

nut

wys

tpu

j w

takc

ie n

a 2,

3 i

4;

od

twar

za d

wi

ki g

amy

C-d

ur

z to

war

zysz

enie

m n

agra

nia

lub

inst

rum

entu

;

gra

ze s

uchu

i cz

ci

owo

z nu

t na

dost

pny

ch in

stru

men

tach

frag

men

ty

30

nagr

ania

lub

inst

rum

entu

;

gran

ie z

e su

chu

i cz

cio

wo

z nu

t na

dost

pny

ch

inst

rum

enta

ch

frag

men

tw

pio

sene

k lu

b pr

osty

ch m

elod

ii;

re

laks

owan

ie i

ucze

nie

si p

rzy

muz

yce.

pios

enek

lub

pros

te m

elod

ie;

po

traf

i zre

laks

owa

si

(np.

pop

rzez

su

chan

ie sp

okoj

nej,

rela

ksac

yjne

j m

uzyk

i, ur

egul

owan

ie o

ddec

hu,

wiz

ualiz

acj

, akt

ywno

fi

zycz

n,

proj

ekto

wan

ie, t

wor

zeni

e m

anda

li);

po

traf

i wyk

orzy

sta

muz

yk

podc

zas

ucze

nia

si.

Akt

ywno

muz

yczn

a i m

uzyc

zno-

ruch

owa.

p

iew

anie

pio

sene

k je

dnog

oso

wyc

h zb

ioro

wo;

recy

tow

anie

rytm

iczn

e sy

lab,

s

w, z

da;

gran

ie i

twor

zeni

e ak

ompa

niam

entu

na

inst

rum

enta

ch

perk

usyj

nych

i p

rzed

mio

tach

ak

usty

czny

ch d

o pi

osen

ek, z

abaw

i o

pow

iada

;

w

yra

anie

nas

troju

i c

hara

kter

u m

uzyk

i pl

saj

c i

tac

zc

(rea

gow

anie

na

zmia

n

tem

pa i

dyna

mik

i);

re

aliz

owan

ie p

rost

ych

krea

tyw

ny

resp

ektu

jcy

et

yczn

y

p

iew

a pr

oste

pio

senk

i zbi

orow

o z

zast

osow

anie

m z

mia

n te

mpa

, arty

kula

cji

i dyn

amik

i;

pie

wa

pios

enki

jedn

ogo

sow

e z

repe

rtuar

u dz

ieci

ceg

o (n

ie m

niej

ni

10)

zes

poo

wo;

gra

i tw

orzy

ako

mpa

niam

ent d

o pi

osen

ek,

zaba

w i

opow

iada

za

pom

oc

inst

rum

ent

w p

erku

syjn

ych

oraz

na

tura

lnyc

h ef

ekt

w a

kust

yczn

ych;

wyr

aa

nast

rj i

cha

rakt

er m

uzyk

i pl

saj

c i t

acz

c (r

eagu

je n

a zm

ian

tem

pa

i dyn

amik

i);

re

aliz

uje

pros

te ry

tmy

i wzo

ry ry

tmic

zne

w

zab

awac

h.

31

rytm

w i

wzo

rw

ry

tmic

znyc

h, re

agow

anie

ru

chem

na

puls

rytm

iczn

y i j

ego

zmia

ny.

Pona

dpod

staw

owe:

gran

ie w

asn

ych

mel

odii;

nauk

a po

dsta

wow

ych

krok

w i

figur

kr

akow

iaka

lub

wyb

rane

go r

egio

naln

ego

tac

a lu

dow

ego.

Pona

dpod

staw

owe:

gra

wa

sne

mel

odie

do

rym

owan

ek lu

b w

zor

w r

ytm

iczn

ych

(tw

orzy

wa

sne,

pr

oste

kom

pozy

cje)

;

tac

zy p

odst

awow

e kr

oki i

figu

ry

krak

owia

ka lu

b w

ybra

nego

re

gion

alne

go ta

ca

ludo

weg

o.

Kla

sa II

I

Zakr

es tr

eci

C

zynn

oci

ucz

nia

Roz

wija

ne

umys

y

Um

iej

tno

ci

Suc

hani

e i r

ozum

ieni

e m

uzyk

i.

ro

zr

nian

ie i

wyr

aan

ie

rod

kam

i po

zam

uzyc

znym

i ch

arak

teru

em

ocjo

naln

ego

muz

yki;

ro

zpoz

naw

anie

utw

orw

w

ykon

ywan

ych

solo

, ze

spo

owo,

na

chr

i o

rkie

str

;

rozr

ni

anie

i na

zyw

anie

g

osw

ludz

kich

ora

z in

stru

men

tw

m

uzyc

znyc

h;

synt

etyz

ujc

y kr

eaty

wny

dy

scyp

linar

ny

ak

tyw

nie

suc

ha m

uzyk

i i o

kre

la je

j ce

chy:

rozr

ni

a i w

yra

a r

odka

mi

poza

muz

yczn

ymi c

hara

kter

em

ocjo

naln

y m

uzyk

i;

rozp

ozna

je u

twor

y w

ykon

ane:

solo

i z

espo

ow

o, n

a ch

r i

orki

estr

;

orie

ntuj

e si

w

rodz

ajac

h g

osw

ludz

kich

(s

opra

n, b

as) o

raz

w in

stru

men

tach

m

uzyc

znyc

h (f

orte

pian

, gita

ra, s

krzy

pce,

tr

bka,

flet

, per

kusja

);

rozr

ni

a po

dsta

wow

e el

emen

ty m

uzyk

i (m

elod

ia, r

ytm

, wys

oko

d

wi

ku,

akom

pani

amen

t, dy

nam

ika

i tem

po);

32

ro

zr

nian

ie

pods

taw

owyc

h el

emen

tw

muz

yki

(mel

odia

, ryt

m,

wys

oko

d

wi

ku,

akom

pani

amen

t, dy

nam

ika

i tem

po);

w

icze

nia

w z

apis

ywan

iu

i odc

zyty

wan

iu z

nak

w

nota

cji m

uzyc

znej

;

wyr

aan

ie ru

chem

cza

su

trwan

ia w

arto

ci

rytm

iczn

ych

nut i

pau

z;

ro

zpoz

naw

anie

form

m

uzyc

znyc

h A

B, A

BA

;

wsk

azyw

anie

ges

tem

lub

ruch

em k

olej

no

ich

wys

tpo

wan

ia.

ro

zr

nia

znak

i not

acji

muz

yczn

ej;

ro

zpoz

naje

pod

staw

owe

form

y m

uzyc

zne:

A

B, A

BA

;

wsk

azuj

e ge

stem

lub

ruch

em k

olej

no

ic

h w

yst

pow

ania

. Po

nadp

odst

awow

e:

w

ie, j

akie

war

toc

i ryt

mic

zne

nut

wys

tpu

j w

takc

ie n

a 2,

3 i

4;

od

twar

za d

wi

ki g

amy

C-d

ur

z to

war

zysz

enie

m n

agra

nia

lub

inst

rum

entu

;

gra

ze s

uchu

i cz

ci

owo

z nu

t na

dzw

onka

ch c

hrom

atyc

znyc

h lu

b na

fle

cie

pros

tym

frag

men

ty p

iose

nek

lub

pros

te m

elod

ie;

ro

zpoz

naje

i st

osuj

e zn

aki

chro

mat

yczn

e: b

emol

i kr

zyy

k.

Akt

ywno

muz

yczn

a i m

uzyc

zno-

ruch

owa.

p

iew

anie

z p

ami

ci

hym

nu n

arod

oweg

o;

p

iew

anie

zes

poo

we

pios

enek

z p

ami

ci,

z za

stos

owan

iem

zm

ian

tem

pa, d

ynam

iki

i arty

kula

cji;

re

aliz

owan

ie s

ylab

ami

rytm

iczn

ymi,

gest

em,

ruch

em p

rost

ych

rytm

w

i wzo

rw

rytm

iczn

ych;

krea

tyw

ny

resp

ektu

jcy

et

yczn

y

p

iew

a z

pam

ici

hym

n na

rodo

wy;

pie

wa

z pa

mi

ci p

iose

nki z

espo

ow

o (n

ie

mni

ej n

i 1

0);

re

aliz

uje

syla

bam

i ryt

mic

znym

i, ge

stem

, ru

chem

pro

ste

rytm

y i w

zory

rytm

iczn

e;

im

prow

izuj

e g

osem

i na

inst

rum

enta

ch;

re

aguj

e ru

chem

na

puls

rytm

iczn

y i j

ego

zmia

ny: t

empa

, met

rum

i dy

nam

iki

(mas

zeru

je, b

iega

, pod

skak

uje)

;

twor

zy p

rost

e ilu

stra

cje

dw

iko

we

do

33

im

prow

izow

anie

go

sem

i n

a in

stru

men

tach

w

edu

g us

talo

nych

zas

ad;

re

agow

anie

ruch

em n

a pu

ls ry

tmic

zny

i jeg

o zm

iany

: tem

pa, m

etru

m

i dyn

amik

i (m

arsz

, bie

g,

pods

koki

);

wyk

onyw

anie

pro

styc

h ut

wor

w, i

nter

pret

owan

ie

ich

zgod

nie

z ic

h ro

dzaj

em i

funk

cj;

gran

ie n

a in

stru

men

tach

pe

rkus

yjny

ch (p

rost

ych

rytm

w i

wzo

rw

ry

tmic

znyc

h) o

raz

mel

odyc

znyc

h (p

rost

ych

mel

odii

i ako

mpa

niam

ent

w);

tw

orze

nie

ilust

racj

i m

uzyc

znyc

h do

op

owia

da

i wie

rszy

;

nauk

a po

dsta

wow

ych

krok

w i

figur

kr

akow

iaka

, pol

ki,

inne

go ta

ca

ludo

weg

o.

teks

tw

i ob

raz

w o

raz

twor

zy

impr

owiz

acje

ruch

owe

do m

uzyk

i;

wyk

onuj

e pr

oste

utw

ory,

inte

rpre

tuje

je

zgod

nie

z ic

h ro

dzaj

em i

funk

cj;

gra

na in

stru

men

tach

per

kusy

jnyc

h (p

rost

e ry

tmy

i wzo

ry ry

tmic

zne)

ora

z m

elod

yczn

ych

(pro

ste

mel

odie

i a

kom

pani

amen

ty);

ta

czy

pod

staw

owe

krok

i i fi

gury

kr

akow

iaka

, pol

ki o

raz

inne

go ta

ca

ludo

weg

o.

Pona

dpod

staw

owe:

pie

wa

pios

enki

zes

poo

wo

w k

anon

ie

z re

pert

uaru

dzi

eci

cego

;

twor

zy i

gra

na w

ybra

nym

in

stru

men

cie

mel

odyc

znym

wa

sne,

pr

oste

kom

pozy

cje;

potr

afi z

apre

zent

owa

pro

sty

uka

d ta

necz

ny w

edu

g w

asn

ego

pom

ysu

.

34

EDU

KA

CJA

PLA

STY

CZN

A

Kla

sa I

Zakr

es tr

eci

C

zynn

oci

ucz

nia

R

ozw

ijane

um

ysy

U

mie

jtn

oci

Eksp

resja

prz

ez

sztu

k.

pr

zeds

taw

iani

e sc

en

i syt

uacj

i rea

lnyc

h i f

anta

styc

znyc

h in

spiro

wan

ych

wyo

bra

ni,

ba

ni,

op

owia

dani

em, m

uzyk

or

az o

tocz

enie

m

przy

rodn

iczy

m

i spo

ecz

nym

;

pode

jmow

anie

dz

iaa

lno

ci tw

rcz

ej,

posu

guj

c si

r

odka

mi

wyr

azu

plas

tycz

nego

;

wyt

war

zani

e pr

zedm

iot

w

char

akte

ryst

yczn

ych

dla

sztu

ki lu

dow

ej sw

ojeg

o re

gion

u;

w

ykon

ywan

ie p

rost

ych

rekw

izyt

w: k

ukie

ek

i pac

ynek

do

ma

ych

form

te

atra

lnyc

h.

dysc

yplin

arny

sy

ntet

yzuj

cy

kr

eaty

wny

w

ypow

iada

si

w w

ybra

nych

tech

nika

ch

plas

tycz

nych

na

pas

zczy

nie

i w

prz

estrz

eni;

po

sugu

je s

i r

nor

odny

mi t

echn

ikam

i pl

asty

czny

mi n

a p

aszc

zyn

ie

i w p

rzes

trzen

i tak

imi j

ak: k

szta

t, b

arw

a,

fakt

ura;

wyr

aa

w p

raca

ch w

asn

e pr

zey

cia,

ob

serw

acje

, mar

zeni

a;

w

ykon

uje

prze

dmio

ty sz

tuki

ludo

wej

w

asn

ego

regi

onu:

pisa

nki,

prac

e z

bibu

ki

itp.;

ilu

stru

je sc

eny

i syt

uacj

e re

alne

ora

z fa

ntas

tycz

ne in

spiro

wan

e w

yobr

ani

,

ban

i, o

pow

iada

niem

, muz

yk

oraz

ot

ocze

niem

prz

yrod

nicz

ym i

spo

eczn

ym;

ilu

stru

je sc

eny

z uw

zgl

dnie

niem

ludz

i i z

wie

rzt

;

wyk

onuj

e pa

cynk

i, la

lki i

wyk

orzy

stuj

e je

w

ma

ych

form

ach

teat

raln

ych.

Po

nadp

odst

awow

e:

w

ykon

uje

tem

atyc

zn

gaze

tk

klas

ow;

prze

dsta

wia

wyd

arze

nia

z uw

zgl

dnie

niem

pos

taci

ludz

i

35

i zw

ierz

t w

ruc

hu;

tw

orzy

form

y pr

zest

rzen

ne z

e w

iado

mym

uy

ciem

odp

owie

dnic

h ks

zta

tw

;

posu

guje

si

sym

etri

je

dnoo

siow

;

w

ykor

zyst

uje

narz

dzi

a m

ultim

edia

lne

dla

wyr

aan

ia w

asn

ej tw

rcz

oci

. Pe

rcep

cja

sztu

ki.

uc

zest

nicz

enie

w

yciu

ku

ltura

lnym

rod

owisk

a lo

kaln

ego.

dysc

yplin

arny

re

spek

tuj

cy

etyc

zny

uc

zest

nicz

y w

yc

iu k

ultu

raln

ym

rod

owisk

a lo

kaln

ego.

Rec

epcj

a sz

tuki

.

rozp

ozna

wan

ie

i naz

ywan

ie w

ybra

nych

dz

iedz

in d

zia

alno

ci

twr

czej

cz

owie

ka.

dysc

yplin

arny

re

spek

tuj

cy

etyc

zny

ro

zpoz

naje

wyb

rane

dzi

edzi

ny d

zia

alno

ci

twr

czej

cz

owie

ka: m

alar

stw

o, rz

eba

;

ucze

stni

czy

w ro

zmow

ach

na te

mat

og

lda

nych

repr

oduk

cji d

zie

mal

arsk

ich,

rz

ebi

arsk

ich

i szt

uki l

udow

ej.

Pona

dpod

staw

owe:

opisu

je w

asn

e w

rae

nia

na te

mat

og

lda

nych

rep

rodu

kcji

dzie

. K

lasa

II

Zakr

es tr

eci

C

zynn

oci

ucz

nia

R

ozw

ijane

um

ysy

U

mie

jtn

oci

Eksp

resja

prz

ez

sztu

k.

pr

zeds

taw

iani

e sc

en

i syt

uacj

i rea

lnyc

h or

az

fant

asty

czny

ch,

insp

irow

anyc

h w

yobr

ani

, b

ani

,

opow

iada

niem

, muz

yk

oraz

oto

czen

iem

dysc

yplin

arny

sy

ntet

yzuj

cy

kr

eaty

wny

w

ypow

iada

si

rn

orod

nym

i tec

hnik

ami

plas

tycz

nym

i na

pas

zczy

nie

uw

zgl

dnia

jc

rela

cje

i sto

sunk

i w

prz

estrz

eni;

po

sugu

je s

i r

odka

mi w

yraz

u pl

asty

czne

go: k

szta

t, b

arw

a, fa

ktur

a;

36

przy

rodn

iczy

m

i spo

ecz

nym

;

pode

jmow

anie

dz

iaa

lno

ci tw

rcz

ej

posu

guj

c si

ro

nym

i r

odka

mi w

yraz

u pl

asty

czne

go;

uw

zgl

dnia

nie

w p

raca

ch

plas

tycz

nych

wie

lko

ci

i pro

porc

ji;

w

ytw

arza

nie

prze

dmio

tw

ch

arak

tery

styc

znyc

h dl

a sz

tuki

ludo

wej

swoj

ego

regi

onu;

wyk

onyw

anie

re

kwiz

ytw

: kuk

iee

k i p

acyn

ek d

o w

ykor

zyst

ywan

ia ic

h w

teat

rzyk

ach

lalk

owyc

h;

ko

rzys

tani

e z

narz

dzi

m

ultim

edia

lnyc

h pr

zy

ilust

row

aniu

scen

, syt

uacj

i re

alny

ch i

fant

asty

czny

ch

dla

wyr

aan

ia w

asn

ej

twr

czo

ci.

ro

zpoz

naje

bar

wy

pods

taw

owe

i poc

hodn

e;

tw

orzy

prz

estrz

enne

pra

ce p

last

yczn

e z

plas

telin

y, g

liny,

mas

y so

lnej

;

stos

uje

w p

raca

ch p

last

yczn

ych

wie

lko

,

prop

orcj

e i w

ac

iwe

poo

eni

e ob

iekt

w;

w

yra

a w

pra

cach

wa

sne

prze

yci

a,

obse

rwac

je, m

arze

nia;

zwra

ca u

wag

na

est

etyk

w

ykon

ywan

ych

prac

;

ilust

ruje

scen

y i s

ytua

cje

real

ne o

raz

fant

asty

czne

insp

irow

ane

wyo

bra

ni,

ba

ni

, opo

wia

dani

em, m

uzyk

or

az

otoc

zeni

em p

rzyr

odni

czym

i sp

oec

znym

;

proj

ektu

je i

wyk

onuj

e pr

zedm

ioty

u

ytko

we

sztu

ki lu

dow

ej w

rod

owisk

u sz

koln

ym z

zas

toso

wan

iem

uk

adu

sym

etrii

;

wyk

onuj

e pa

cynk

i, ku

kie

ki, n

aszy

jnik

i;

dba

o cz

ysto

sw

ojeg

o m

iejs

ca p

racy

;

wyk

orzy

stuj

e na

rzd

zia

mul

timed

ialn

e dl

a w

yra

ania

wa

snej

twr

czo

ci.

Pona

dpod

staw

owe:

potr

afi u

zasa

dni

swj

wyb

r te

chni

k,

mat

eria

w

, nar

zdz

i, pr

zybo

rw

;

resp

ektu

je p

raw

a au

tors

kie

(pod

aje

rd

o, z

kt

rego

kor

zyst

a).

37

Perc

epcj

a sz

tuki

.

okre

lani

e sw

ojej

pr

zyna

len

oci

kul

turo

wej

po

prze

z ko

ntak

t z

wyb

rany

mi d

zie

ami

sztu

ki, z

abyt

kam

i i z

trad

ycj

w r

odow

isku

rodz

inny

m, s

zkol

nym

i l

okal

nym

;

ucze

stni

czen

ie w

yc

iu

kultu

raln

ym r

odow

iska

loka

lneg

o.

dysc

yplin

arny

re

spek

tuj

cy

etyc

zny

zn

a tra

dycj

e ro

dzin

ne, s

zkol

ne

i ro

dow

iska,

w k

try

m

yje;

ogl

da d

zie

a z

rn

ych

dzie

dzin

sztu

ki,

twr

cw

pol

skic

h, w

iato

wyc

h i r

egio

naln

ych;

zna

zaby

tki i

obr

zdy

ludo

we

swoj

ego

regi

onu;

ucze

stni

czy

w

yciu

kul

tura

lnym

r

odow

iska

loka

lneg

o.

Pona

dpod

staw

owe:

wyk

onuj

e te

mat

yczn

ga

zetk

kl

asow

;

in

tere

suje

si

yci

em k

ultu

raln

ym

swoj

ego

rod

owis

ka i

kraj

u.

Rec

epcj

a sz

tuki

.

rozp

ozna

wan

ie

i naz

ywan

ie w

ybra

nych

dz

iedz

in d

zia

alno

ci

twr

czej

cz

owie

ka:

arch

itekt

ura

(tak

e ar

chite

ktur

a zi

elen

i),

mal

arst

wo,

rze

ba,

foto

graf

ia, f

ilm i

sztu

ka

ludo

wa;

ucze

stni

czen

ie w

yc

iu

kultu

raln

ym s

zko

y i n

ajbl

isz

ego

rod

owisk

a.

dysc

yplin

arny

re

spek

tuj

cy

etyc

zny

ro

zpoz

naje

wyb

rane

dzi

edzi

ny d

zia

alno

ci

twr

czej

cz

owie

ka: a

rchi

tekt

ur

(tak

e ar

chite

ktur

zi

elen

i), m

alar

stw

o, rz

eb

, fo

togr

afi

, film

i sz

tuk

ludo

w;

omaw

ia z

jaw

iska

real

ne i

fant

asty

czne

w

dzi

eac

h pl

asty

czny

ch;

w

ypow

iada

si

na

tem

at o

gld

anyc

h re

prod

ukcj

i dzi

e;

ro

zpoz

naje

pla

cw

ki k

ultu

ry d

zia

ajc

e w

rod

owisk

u lo

kaln

ym.

Pona

dpod

staw

owe:

wyp

owia

da si

na

tem

at o

gld

anyc

h re

prod

ukcj

i dzi

e m

alar

skic

h,

rze

biar

skic

h i s

ztuk

i lud

owej

opi

suj

c na

str

j i w

asn

e w

rae

nia.

38

Kla

sa II

I Za

kres

tre

ci

Czy

nno

ci