KONTROLĘ: ODZYSKAĆ

JAK SKIEROWAĆ EBI NA WŁAŚCIWE TORYprzewodnik dla parlamentarzystów

qqq.indd 1 30/10/12 21:03

Misją Koalicji Counter Balance jest doprowadzenie do zmiany Europejskiego Banku Inwestycyjnego w instytucję otwartą i postępową, wypełniającą unijne cele rozwojowe i promującą rozwój zrównoważony, przyczyniając się do poprawy warunków życia ludzi, na których mają wpływ działania EBI.

Kampania prowadzona przez:

Redakcja:Greig Aitken

Opracowanie gra� czne:Joke Lamon

June 2012

Niniejszy dokument został przygotowany przy wsparciu � nansowym Unii Europejskiej. Całą odpowiedzialność za jego zawartość ponosi CEE Bankwatch Network i pod żadnym względem nie należy go traktować jako dokumentu odzwierciedlającego stanowisko Unii Europejskiej.

qqq.indd 2 30/10/12 21:03

1. Podejrzany gigant 32. Gdzie EBI zboczył z kursu? 82.1 Kiedy przejrzysty znaczy niewidzialny 92.2 Rozwój na wstecznym biegu 122.3 Niezrównoważone priorytety 142.4 Nieodpowiedzialne podejście do odpowiedzialności 173. Jak skierować EBI na właściwe TORY 193.1 Co mogą zrobić posłowie i posłanki Parlamentu Europejskiego 203.2 Co mogą zrobić posłowie i posłanki parlamentów krajowych 23

SPIS TREŚCI

qqq.indd 3 30/10/12 21:03

Podejrzany

GIGANT1.

Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) istnieje już od ponad 50 lat. Jednak mówiąc o nim, ciągle czujemy się, jakbyśmy wkraczali w sekretną, równoległą rzeczywistość. Ujawnijmy jeden z tych sekretów – EBI to największa na świecie publiczna instytucja udzielająca pożyczek.

Czy wiedzą Państwo, że EBI nazywany jest również bankiem UE, a jego udziałowcami jest 27 państw członkowskich Unii? Jeśli nie, to na pewno są Państwo świadomi, że rola, jaką odgrywa Parlament Europejski w monitorowaniu działań banku oraz określaniu jego przyszłej polityki, znacznie wzrosła na przestrzeni ostatnich lat?

Założenie, że politycy nie przeoczyliby instytucji z rocznym budżetem rzędu 61 mld € (2011), brzmi raczej rozsądnie. Jednak w przypadku EBI często dzieje się inaczej, a odpowiedzi na powyższe pytania, choć to zaskakujące, nierzadko brzmią „nie”. Niniejszy przewodnik stanowi próbę zmiany tej sytuacji, zwracając uwagę parlamentarzystów z

3

qqq.indd 4 30/10/12 21:03

4

wszystkich krajów członkowskich na główne ciało finansowe UE.

Choć EBI jest największą na świecie publiczną instytucją udzielającą pożyczek, to z pewnością nie jest instytucją najbardziej przejrzystą, dbającą o zrównoważony rozwój, którą łatwo pociągnąć do odpowiedzialności. Jest również jedną z najmniej znanych międzynarodowych instytucji finansowych. Jesteśmy przekonani, że niepożądane działania EBI wynikają po części z tego, że bank dokłada wszelkich starań, aby się o nim nie mówiło. Dlatego też, jeśli działania banku mają służyć interesom publicznym, to demokratyczna kontrola nad nim musi zostać wzmocniona. A kto lepiej może zrównoważyć ten deficyt, jeśli nie członkowie parlamentów krajowych oraz Parlamentu Europejskiego?

Państ wa cz łonkowsk ie UE, będąc udziałowcami EBI, mają znaczny wpływ na długoterminową strategię banku, a także na jego decyzje w zakresie zatwierdzania

i wspierania poszczególnych projektów. Parlamentarzyści krajowi oddziałują na stanowisko swojego kraju, ponieważ są reprezentowani w zarządzie EBI, zazwyczaj popr zez ministra f inansów i jego/jej ministerstwo. Natomiast Parlament Europejski jest bezpośrednio zaangażowany w niektóre procesy decyzyjne dotyczące polityki banku. Europarlamentarzyści mają możliwość zadawania bezpośrednich pytań pracownikom EBI w odniesieniu do poszczególnych projektów. Mogą również zlecać opracowanie raportów na tematy związane z bankiem.

I s t n i e j e w i e l e m oż l i wo ś c i p o p raw y demokratycznej kontroli nad EBI i jegodziałaniami. W niniejszym przewodniku pokrótce opisujemy główne obszary wymagające poprawy oraz różnorakie rozwiązania pozwalające wpływać nie tylko na politykę banku, ale również na jego działania w poszczególnych sektorach.

CHOĆ EBI JEST NAJWIĘKSZĄ NA ŚWIECIE PUBLICZNĄ INSTYTUCJĄ UDZIELAJĄCĄ

POŻYCZEK TO Z PEWNOŚCIĄ NIE JEST INSTYTUCJĄ NAJBARDZIEJ PRZEJRZYSTĄ, NIE

DBA O ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ I TRUDNO GO POCIĄGNĄĆ DO ODPOWIEDZIALNOŚCI.

qqq.indd 5 30/10/12 21:03

Długa droga

EBI przebył długą drogę. Poczynając od 1958 r., początkowo prowadził działania jedynie w sześciu krajach, które założyły Europejską Wspólnotę Gospodarczą. Obecnie jest graczem na skalę globalną – w 2011 r. rozporządzał budżetem 61 mld €. Choć geograficzny obszar działań banku oraz budżet instytucji zwiększały się z roku na rok, to demokratyczny nadzór nad tą instytucją pozostał w tyle.

EBI raczej docenia fakt, że nie jest instytucją publicznie rozpoznawalną. Daje mu to dużą swobodę w prowadzeniu swoich działań. Jego podwójny charakter – bank, który jest instytucją publiczną nienastawioną na zysk – rzadko zaprząta uwagę pracowników EBI. Pracują w nim bankierzy i to właśnie ich mentalność dominuje w siedzibie w Luksemburgu. Innymi słowy, kwestie finansowe, a więc inwestowanie w bezpieczne

projekty gwarantujące odpowiednią stopę zwrotu, często przeważają nad kwestiami społecznymi czy ochrony środowiska. Zbyt ogólne wytyczne, np. „promowanie europejskich interesów i polityk”, dały EBI wolną rękę w działaniu, szczególnie przy tak znikomym demokratycznym nadzorze nad tą instytucją przez ostatnie dekady.

Możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności, przejrzystość, względy społeczne i środowiskowe – a więc kluczowe standardy w przypadku innych instytucji UE – w odniesieniu do EBI pojawiły się dopiero niedawno, po tym gdy zaczęto uważniej przyglądać się temu bankowi. Jednak w powyższych obszarach EBI ma jeszcze dużo do zrobienia.

ZBYT OGÓLNE WYTYCZNE, NP. „PROMOWANIE EUROPEJSKICH INTERESÓW I POLITYK”, DAŁY EBI

WOLNĄ RĘKĘ W DZIAŁANIU.

5

qqq.indd 6 30/10/12 21:03

Więcej uwagi

Jak głęboko zakorzeniona i zamknięta jest bankowa mentalność EBI, okazało się, gdy w 1998 r. bank został poproszony przez organizacje obywatelskie o udostępnienie dokumentów. Odpowiedzią jego pracowników na ten wniosek było stwierdzenie, że „bank jest odpowiedzialny jedynie przed rynkiem”.

Reforma dostępu do informacji oraz innych polityk banku stanowiła główną część pierwszego raportu Parlamentu Europejskiego na temat EBI. Został on opublikowany w 1999 r., a więc „zaledwie” 40 lat po założeniu tej instytucji! Od tego czasu organizacje obywatelskie wiele razy krytykowały polityki i działania EBI, a Parlament Europejski co roku przygotowuje

rekomendacje dotyczące zwiększenia przejrzystości działalności pożyczkowej banku oraz konieczności sporządzania przez niego raportów odnoszących się do rezultatów, a nie tylko wielkości pożyczek.

Ta presja z zewnątrz miała do pewnego stopnia pozytywny wpływ na to, w jaki sposób EBI traktuje zewnętrzne grupy interesu. Komunikacja jest bardziej otwarta niż dziesięć lat temu. Ponadto EBI zaprasza różnych partnerów do debaty nad politykami banku i jego działalnością. Ostatnie moratorium dotyczące fi rmy Glencore, po otwartym liście podpisanym przez 51 europarlamentarzystów (patrz poniżej) dowodzi, że wywieranie presji na tę instytucję może przynieść namacalne rezultaty.

Prawdziwym przełomem w zakresie kontroli Parlamentu Europejskiego nad EBI był traktat lizboński, który przyznał bankowi mandat do realizacji celów zrównoważonego rozwoju poprzez wszystkie swoje pożyczki poza UE.

rezultaty.

Prawdziwym przełomem w zakresie kontroli Parlamentu Europejskiego nad EBI był traktat lizboński, który przyznał bankowi mandat do realizacji celów zrównoważonego rozwoju poprzez wszystkie swoje pożyczki poza UE. PUBLICZNY

BANK W PUBLICZNYM

INTERESIE

6

qqq.indd 7 30/10/12 21:03

Parlament wykorzystał to do zwiększenia swojej kontroli, uzyskując prawo do współdecydowania w zakresie mandatu EBI do udzielania pożyczek poza UE. Traktat lizboński stanowi użyteczne narzędzie, dzięki któremu parlament oraz społeczeństwo obywatelskie mogą pociągać EBI do odpowiedzialności.

Kryzys gospodarczy również zwrócił większą uwagę decydentów na EBI. W konsekwencji, bank zwiększył swój budżet z 58 mld € w 2008 r. do 78 mld € w 2009 r. EBI zaczął pojawiać się w różnych planach finansowych: w dyskusji dotyczącej obligacji UE, w odniesieniu do wsparcia dla Wiosny Arabskiej, w zabezpieczeniu dostaw energii dla UE czy też w dofinansowywaniu banków unijnych.

W czasach trudnej sytuacji budżetowej EBI stanowi kuszącą alternatywę. Bank ten zdobywa fundusze na rynkach finansowych, gdzie dzięki wysokiej ocenie (AAA) (1) może tanio pożyczać środki finansowe. Może więc wydawać pieniądze, nie nakładając na budżet dodatkowych kosztów.

Powyższy scenariusz może się jednak łatwo załamać. Przeciążony bank to ryzykowny interes, szczególnie w czasach niepewności na rynkach finansowych. Jeśli pożyczkobiorcy nie będą spłacać swoich zobowiązań, obciążenie to spadnie na podatników UE.

Im większy jest EBI, tym większe stoją przed nim wyzwania. Jeśli chcemy, żeby największa instytucja finansowa UE lokowała swoje środki z myślą o interesie publicznym, to rezultaty jakościowe muszą być ważniejsze niż rezultaty ilościowe. Kwestią niezbędną staje się również

realizacja celu, jakim jest zrównoważony rozwój.

Ostatnie dziesięć lat dowodzi, że zwiększony nadzór publiczny nad EBI przyczynia się do pozytywnych zmian w tej instytucji. Prawdą jest jednak również, że tempo poprawy jest zbyt wolne i istnieją jeszcze znaczne bariery. Aby je zniwelować, należy podjąć o wiele większy wysiłek, wysuwając bardziej dalekosiężne postulaty. Niniejsza publikacja skupia się na wybranych najważniejszych problemach, wyjaśniając, jak można pchnąć tę gigantyczną instytucję w lepszym kierunku.

(1): Ta wysoka ocena (AAA) jest jednak zagrożona ze względu na obniżenie oceny niek-tórych udziałowców banku – państw członkowskich. W przypadku obniżenia ratingu EBI musiałby ponosić wyższe koszty pozyskiwania środków na rynkach finansowych, co podważyłoby jego pozycję na rynku.

7

JEŚLI CHCEMY, ŻEBY NAJWIĘKSZA INSTY-

TUCJA FINANSOWA UE LOKOWAŁA SWOJE

ŚRODKI Z MYŚLĄ O INTERESIE PUBLICZ-NYM, TO REZULTATY

JAKOŚCIOWE MUSZĄ BYĆ WAŻNIEJSZE NIŻ

ILOŚCIOWE.

qqq.indd 8 30/10/12 21:03

PARTNERSTWO

PUBLICZNO-PRYWATNE

ZRÓWNOWAŻONY

ROZWÓJ

BEZPIECZEŃSTWO ENERGETYCZNE UE

NWESTYCJE W AKTYWA

NIEPUBLICZNE

PRZEJRZYSTOŚĆ

8

GDZIE EBI zboczył z kursu?

2.

qqq.indd 9 30/10/12 21:03

KIEDY przejrzysty znaczy

niewidzialny

Choć pod koniec lat 90. XX w. EBI twierdził, że jest „odpowiedzialny jedynie przed rynkiem”, to w przeciągu ostatniej dekady zmienił swoją strategię, co należy uznać za krok słuszny. W swojej Polityce Przejrzystości bank argumentuje, że „otwartość procesów decyzyjnych (…) wzmacnia jego wiarygodność i odpowiedzialność przed obywatelami. Przejrzystość sprzyja również poprawie skuteczności i trwałości działań banku, zmniejszając ryzyko korupcji”. (2) Aby wzmocnić swój wizerunek przejrzystej instytucji, bank wybudował niedawno w Luksemburgu nową, szklaną siedzibę.

Jednakże jak zauważył słynny architekt Helmut Jahn, „przejrzystość to nie to samo co możliwość przejrzenia na wskroś przez budynek: to nie tylko pojęcie fizyczne, odnosi się ono również do sfery intelektualnej”. To właśnie z wdrożeniem własnych zobowiązań w zakresie przejrzystości EBI ma największe problemy. Instytucja ta prowadzi działania w dużej mierze poza ramami wyznaczonymi przez procesy dotyczące zwiększania skuteczności

pomocy (3), a w opracowanym w listopadzie 2011 r. rankingu dotyczącym przejrzystości pomocy, bank zajął o wiele niższe miejsce niż inne międzynarodowe instytucje finansowe (4). Należy również wspomnieć, że Parlament Europejski (5) i organizacje obywatelskie wielokrotnie nawoływały EBI do zwiększenia przejrzystości swoich działań.

Szczególne problemy w zakresie przejrzystości powstają w związku z udzielaniem pożyczek poprzez pośredników finansowych – głównie banki komercyjne i fundusze aktywów niepublicznych (private equity funds) (6). Tego typu pożyczki, nakierowane na małe i średnie przedsiębiorstwa, są mniej przejrzyste niż pożyczki bezpośrednie, ponieważ ich końcowi beneficjenci pozostają nieznani. Można je prześledzić do poziomu pośredników, ale sposób wydatkowania tych funduszy przez pośredników pozostaje w dużej mierze nieznany dla opinii publicznej. Zarówno pośrednicy, jak i EBI chętnie odwołują się do zapisów kontraktowych dotyczących tajemnicy handlowej.

9

(2): EBI, Transparency Policy, s. 2, I.2, maj 2011, http://www.eib.org/attachments/strategies/transparency_policy_en.pdf(3): Skuteczność pomocy programowo rozwijana przez kraje bogate ma na celu podnoszenie jakości pomocy w walce z ubóstwem. Podstawą tego programu jest deklaracja paryska (2005). Została ona przyjęta przez międzynarodową społeczność krajów darczyńców, państwa rozwijające się oraz organizacje obywatelskie. Program ten określa podsta-wowe zasady, które musi spełniać skuteczna pomoc rozwojowa. Są to: harmonizacja, własność koncepcji rozwojowych, dostosowanie pomocy do strategii rozwojowych biorców, zarządzanie zorientowane na wyniki oraz wzajemna rozliczalność. Counter Balance, Corporate welfare and development deceptions, s. 11, 12, luty 2010, http://www.counterbalance-eib.org/wp-content/uploads/2011/01/SReport-EN-web.pdf (4): Publish What You Pay, Aid Transparency Index, listopad 2011. http://www.publishwhatyoufund.org/index(5): Parlament Europejski, Granting an EU guarantee to the EIB against losses under loans and guarantees for projects outside the EU, luty 2011, http://bit.ly/s0t8fP(6): Counter Balance, Hit and run development, s. 17, listopad 2010. http://www.counterbalance-eib.org/?p=27

2.1

qqq.indd 10 30/10/12 21:03

78

71676663636261615858585553505047433938383736363634

34

3231313029292927272626252524232320191714121210108

88

84

40

0

Bank Światowy – IDA Global Fund

Afrykański Bank RozwojuHolandia

Wielka Brytania – Departament Rozwoju MiędzynarodowegoSzwecja

USA – MCCDania

Komisja Europejska – EuropeAidKomisja Europejska – ECHO

Program ONZ ds. RozwojuKomisja Europejska – DG Rozszerzenie

EstoniaMiędzyamerykański Bank Rozwoju

Europejski Bank Odbudowy i RozwojuAzjatycki Bank Rozwoju

Bank Światowy – IFCBelgia

SzwajcariaFinlandia

Niemcy – KfWKorea – KOICA

CzechyJaponiaAustria

USA – PEPFARNorwegia

KanadaFrancja

Nowa ZelandiaLuksemburg

HewlettIrlandia

LitwaGAVI

Australia

USA – USAIDNiemcy – GIZ

USA – Departament StanuSłoweniaSłowacja

Korea – ECDFHiszpaniaPortugalia

USA – Departament ObronyWielka Brytania – CDC

ŁotwaUSA – Departament Skarbu Państwa

WłochyWęgryPolska

Rumunia Bułgaria

GrecjaChinyCypr

Malta Średnia

W efekcie przepływy fi nansowe są coraz bardziej nieprzejrzyste, a jak słusznie odnotowano w Polityce Przejrzystości EBI, zwiększa to ryzyko korupcji. Za przykład może posłużyć tu James Ibori, były gubernator bogatego w ropę stanu Delta w Nigerii.

James Ibori uciekł z Nigerii w kwietniu 2010 r., kiedy to nigeryjska Komisja ds. Przestępstw Gospodarczych i Finansowych wysunęła przeciwko niemu zarzut bezprawnej sprzedaży aktywów stanu Delta podczas sprawowania urzędu gubernatora w celu spłacenia prywatnej pożyczki. Ibori został aresztowany w Dubaju i postawiony przed wymiarem sprawiedliwości w Londynie, dokąd wyprowadził większość skradzionych pieniędzy. W kwietniu 2012 r. został uznany za winnego defraudacji milionów dolarów pochodzących z nigeryjskich środków publicznych i skazany na 13 lat więzienia.

Ibori to typowy przedstawiciel skorumpowanej elity, który wykorzystał swoje stanowisko i władzę, aby wzbogacić siebie i swoich popleczników. Wcześniej był karany w Wielkiej Brytanii, a sąd brytyjski już w 2007 r. zamroził aktywa wartości 35 mln $ rzekomo stanowiące jego własność.

Publish what you fund, 2011, Ranking przejrzystości pomocy http://www.publishwhatyoufund.org/resources/index/2011-index/

POŻYCZKI MOŻNA PRZEŚLEDZIĆ DO POZI-OMU POŚREDNIKÓW, ALE DALSZY SPOSÓB WYDATKOWANIA TYCH FUNDUSZY POZOS-TAJE W DUŻEJ MIERZE NIEZNANY DLA OPINII PUBLICZNEJ.

Ranking przejrzystości pomocy

qqq.indd 11 30/10/12 21:03

W ramach funduszu aktywów niepublicznych, Emerging Capital Partners Africa Fund II, EBI zainwestował w nigeryjskie przedsiębiorstwa, które służyły Jamesowi Iboriemu do prania sprzeniewierzonych środków. W październiku 2007 r. Komisja ds. Przestępstw Gospodarczych i Finansowych wydała zaprzysiężone oświadczenie, w którym wymieniła trzy firmy, co do których istniało podejrzenie, że służyły Iboriemu do przerzucania pozyskanych nielegalnie środków. Emerging Capital Partners (ECP) zainwestował właśnie w te firmy.

Powiązania, jakie zostały naświetlone przez Komisję ds. Przestępstw Gospodarczych i Finansowych oraz inne instytucje odpowiedzialne za egzekwowanie prawa pomiędzy firmami wspieranymi przez ECP, a wspólnikami Jamesa Iboriego skłaniają do zadania szeregu pytań odnośnie dochowania procedur należytej staranności przez ECP oraz EBI. Mimo że informacje na temat podejrzeń o pranie pieniędzy wyszły na jaw w październiku 2007 r., ECP kontynuował współpracę z tymi firmami. Obecnie sprawą tą zajął się Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych.

Udzielanie pożyczek poprzez pośredników staje się coraz popularniejsze – obecnie blisko 20% pożyczek EBI udzielanych jest właśnie w ten

sposób (dane za 2010 r.). Wydaje się, że trend ten będzie postępować, co może być niebezpieczne w skutkach, jeśli EBI nie poprawi przejrzystości swoich działań w tym zakresie. Przykładowo bank powinien udostępniać więcej informacji na temat końcowych beneficjentów oraz wpływu pożyczek udzielanych przez pośredników. Jest to niezbędne ze względu na bardzo niejasną strukturę tych pożyczek.

Przejrzystość i korupcja to dwie strony tego samego medalu: jeśli nikt nie wie, kto korzysta z pieniędzy, to nikt też nie wie, w jaki sposób są one wydawane. Ponadto EBI przekazuje na zewnątrz, a więc pośrednikom, wraz z częścią swoich zadań również część obowiązków. Ufanie pośrednikom w zakresie dotrzymania procedur należytej staranności (jak w opisanym powyżej przypadku ECP) to niebezpieczna tendencja, która może znacznie obniżyć jakość działalności pożyczkowej EBI oraz podważyć jej pozytywne skutki.

Jeśli chodzi o pożyczki bezpośrednie, to EBI rzeczywiście publikuje więcej informacji. Jednak są to informacje ogólne; brakuje zaś danych bardziej szczegółowych, dotyczących np. konkretnych projektów czy warunków przyznania danej pożyczki. Jeśli są one w ogóle dostępne, to często jedynie na żądanie, dopiero po zatwierdzeniu projektu przez zarząd banku. Brakuje informacji na etapie oceny projektu oraz jego wdrażania. Choć EBI podlega pod Konwencję z Aarhus to nie wywiązuje się z zobowiązań nałożonych przez ten akt prawny – bank nie ujawnia informacji dotyczących ochrony środowiska, które powinny być rozpowszechniane wśród obywateli UE, w celu realizacji prawa dostępu do dokumentów zagwarantowanego traktatami unijnymi. Tak więc również w tym obszarze EBI ma jeszcze wiele do zrobienia.

11

EBI OSIĄGA ZNACZNIE GORSZE WYNIKI W ZAKRESIE PRZEJRZYSTOŚCI NIŻ INNE INSTYTUCJE FINANSOWE, NP. BANK ŚWIATOWY CZY AFRYKAŃSKI BANK ROZWOJU

qqq.indd 12 30/10/12 21:03

Będąc bankiem inwestycyjnym EBI skupia znaczną część swojej działalności na fi nansowaniu dużych projektów infrastrukturalnych w takich obszarach jak energia, transport i surowce naturalne. Priorytetem są projekty, które spełniają kryteria bankowe, potrzebują znacznych środków inwestycyjnych, wdrażane przez dużych graczy gwarantujących bezpieczną spłatę kredytu. Jednym z takich dużych graczy jest Glencore.

Glencore to jedna z największych na świecie fi rm dostarczających surowce mineralne. Jest również głównym udziałowcem w Mopani Copper Mine (MCM), górniczym konsorcjum prowadzącym działalność na bogatym w miedź obszarze Zambii. MCM uzyskało od EBI na korzystnych warunkach pożyczkę rzędu 48 mln €. Zasoby naturalne to ważny sektor dla UE, gdyż zapewnia dopływ surowców dla unijnego przemysłu. Natomiast MCM, z Glencore jako głównym udziałowcem, stanowił z fi nansowego punktu widzenia wiarygodnego i solidnego

partnera. W paru słowach projekt ten można opisać jako dobry interes dla banku i zły dla ludności Zambii, która nie odniosła z niego żadnych korzyści, a wręcz przeciwnie, musiała zmagać się z jego wieloma negatywnymi skutkami.

W Zambii i innych krajach Afryki, Karaibów i regionu Pacyfi ku EBI prowadzi działania w oparciu o Układ z Kotonu, który nakłada na bank wyraźny mandat rozwojowy (7), wykorzystując do tego celu środki z Europejskiego Funduszu Rozwoju. EBI zawsze miał problemy z realizacją tego mandatu – wydaje się, że stoi on w sprzeczności z podstawową zasadą banku – a więc z prowadzeniem działalności inwestycyjnej. Najważniejszą rolę odgrywają argumenty fi nansowe, a inne rezultaty projektów wspieranych przez EBI są często ignorowane.Jednak w przypadku Mopani organizacje obywatelskie oraz media zadbały o to, aby obraz inwestycji był pełen. Z perspektywy Zambii projekt wcale nie okazał się złotym interesem – MCM

12

WIĘKSZOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTW GÓR-

NICZYCH FINANSOWANYCH W OSTATNICH LATACH

PRZEZ EBI W AFRYCE PO-SIADA FIRMY ZALEŻNE

W RAJACH PODATKOW-YCH GWARANTUJĄCYCH

POUFNOŚĆ INFORMACJI.

(7): Wraz z wejściem w życie traktatu lizbońskiego w 2007 r. EBI otrzymał mandat do realizacji celów rozwojowych w ramach działalności pożyczkowej poza UE (art. 208, 209, 212 skonsolidowanej wersji traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (2010)).(8): W czerwcu 2011 r. EBI oświadczył, że przyjrzy się sprawie Glencore i zaprzest-anie udzielać dalszych pożyczek tej fi rmie – niestety decyzja ta zapadła po wypłaceniu Glencore całej pożyczki. Choć początkowo bank zaprzeczał jakimkolwiek problemom związanym z projektem, to po naciskach ze strony organizacji pozarządowych, euro-parlamentarzystów oraz prasy zmienił zdanie.

POUFNOŚĆ INFORMACJI.

Rozwój na WSTECZNYM2.2

qqq.indd 13 30/10/12 21:03

zgarnęło zyski, pozostawiając zdegradowane środowisko, polityka społeczna fi rmy okazała się silnie rasistowska, a wpływy do budżetu Zambii były znikome. (8)

Pomimo wybudowania sfi nansowanej przez EBI nowej huty miedzi, emisje dwutlenku siarki i innych substancji toksycznych pozostają przekroczone, wywierając znaczny negatywny wpływ na lokalne środowisko oraz zdrowie społeczności mieszkających w pobliżu kopalni Mopani. Odpady kwaśne z kopalni zanieczyściły lokalne źródła wody pitnej, zatruwając 700-800 ludzi. Zakład został zamknięty w wyniku interwencji zambijskiej organizacji ekologicznej w 2012 r. ze względu na naruszanie wymogów ochrony środowiska.

Niebezpieczne warunki pracy doprowadziły do licznych wypadków, a sposób zatrudniania pracowników umożliwia MCM szybkie zwolnienia. Przykładowo w 2008 r., po spadku cen miedzi, konsorcjum zwolniło setki pracowników.

Należy również podkreślić, że budżet Zambii nie odniósł praktycznie żadnych korzyści z inwestycji EBI. Jak wynika z ujawnionego audytu podatkowego, MCM nielegalnie wyprowadzało zyski z Zambii do spółki zależnej zlokalizowanej w szwajcarskim kantonie Zug.

Jednak główny problem polega na tym, że MCM nie jest odosobnionym przypadkiem. Większość przedsiębiorstw górniczych działających w Afryce, które uzyskały w przeciągu ostatnich lat pożyczkę z EBI, posiada powiązane spółki w rajach podatkowych gwarantujących poufność informacji, takich jak Szwajcaria, stan Delaware, Kajmany itp.

Ponadto wiele z nich ściągnęło na siebie krytykę za łamanie standardów społecznych i środowiskowych. Dla kraju takiego jak Zambia ma to ogromne znaczenie, gdyż ponad 80% pożyczek EBI w tym państwie na przestrzeni ostatniej dekady udzielono przedsiębiorstwom prowadzącym działalność w sektorze górniczym. Jeśli tendencja ta utrzyma się, to środki rozwojowe będą nadal przeznaczane na fi nansowanie dostaw bogactw naturalnych do Europy i zwiększanie dochodów zachodnich fi rm (10). Istnieją również dalsze negatywne skutki takiego podejścia. Projekty w zakresie energetyki, np. Montraco II w Mozambiku czy Guelbs w Mauretanii, uzyskują pożyczki, gdyż mają promować rozwój; jednak większość wyprodukowanej w ich ramach energii będzie eksportowana lub zużywana na cele przemysłowe, pozostawiając społeczności lokalne dosłownie w ciemnościach.

Raz po raz kraje rozwijające się stwierdzają, że mają mniej niż przed inwestycjami EBI. To rozwój na wstecznym biegu. Zmiana tego stanu rzeczy wymagać będzie uregulowań prawnych i demokratycznego nadzoru nad działalnością banku.

Pierwszy krok w tym kierunku został podjęty wiosną 2011 r., kiedy to 51 europarlamentarzystów z różnych ugrupowań politycznych podpisało otwarty list z żądaniem wprowadzenia moratorium na projekty górnicze do czasu wdrożenia odpowiednich standardów i przepisów gwarantujących, że inwestycje te będą przyczyniać się do zrównoważonego rozwoju (11).

13

RAZ PO RAZ KRAJE ROZWIJAJĄCE SIĘ STWIERDZAJĄ, ŻE MAJĄ MNIEJ NIŻ PRZED IN-WESTYCJAMI EBI.

(9): Od 2000 r. EBI sfi nansował 29 projektów górniczych, o łącznej wartości przekraczającej 750 mln €.(10): Jedynie 25% pożyczek EBI w krajach rozwijających się trafi a do przedsiębiorstw lokalnych, z czego 35% jest udzielane fi rmom w państwach należących do OECD (Eurodad, 2011).(11): List dostępny na: http://www.counterbalance-eib.org/?p=1270

qqq.indd 14 30/10/12 21:03

14

WSPARCIE EBI DLA ŠOŠTANJ MARTWI, PONIEWAŻ OTWIERA DRZWI DLA ZWIĘKSZONEGO FINANSO-WANIA PROJEKTÓW OPARTYCH O WĘGIEL.

EBI twierdzi, że walka ze zmianami klimatu stanowi dla banku priorytet oraz że wspiera on dążenia UE do wdrożenia niskowęglowego i odpornego na wpływ zmian klimatycznych rozwoju w ramach Unii oraz poza nią.

Jednak twierdzeniom tym przeczy fakt, że EBI finansuje projekty oparte o węgiel brunatny, a więc najbardziej szkodliwe dla środowiska i klimatu źródło energii. Bank jest gotowy udzielić finansowania TES 6 – nowej elektrowni na węgiel brunatny w słoweńskim Šoštanj, o mocy 600 MW. Ma ona zastąpić funkcjonujące obecnie bloki 1-4 i być może blok 5. Promotorzy projektu utrzymują, że nowe bloki zwiększą sprawność wytwarzania energii i zmniejszą emisje CO2 na jednostkę wygenerowanej energii (główne ze względu na zamknięcie przestarzałych bloków). Nie wspominają jednak, że projekt ten uniemożliwi Słowenii osiągnięcie wymaganej redukcji emisji (12).

Węgiel brunatny to paliwo kopalne o najwyższym współczynniku emisji CO2. W wyniku funkcjonowania TES 6 emitowane będzie 3,1 mln ton CO2 rocznie, a więc mniej więcej tyle, ile Słowenia będzie mogła emitować w 2050 r. (zakładając, że zgodnie z celami UE dokona

redukcji emisji o 80%). Nawet słoweńscy urzędnicy państwowi zwrócili uwagę na ten problem. Dyrektor rządowego Departamentu ds. Zmian Klimatu, Jernej Stritih, stwierdził, że projekt może zniweczyć wszelkie szanse na wprowadzenie w Słowenii ambitnej długoterminowej polityki klimatycznej (13).

Projekt TES 6 został po raz pierwszy przedstawiony w 2003 r., a następnie włączony do rządowego programu rozwoju z 2007 r. We wrześniu 2007 r. EBI wyraził zgodę na wstępną pożyczkę rzędu 350 mln €, a w kwietniu 2010 r. zwiększył tę kwotę do 550 mln €. Jednak udzielenie pożyczki zależy od gwarancji państwowych rządu słoweńskiego, które mają osiągnąć kwotę przewyższającą 440 mln €. Gwarancje te nie zostały jeszcze zatwierdzone.

Istnieją bardziej przyjazne środowisku rozwiązania, które mogłyby być wdrożone zamiast TES 6, np. większe wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, które obecnie odpowiadają za 24% generowanej energii elektrycznej (14), inwestycje w poprawę efektywnego wykorzystania energii czy projekty związane z zastosowaniem gazu. Wsparcie EBI dla Šoštanj martwi ze względu na fakt, że otwiera również drzwi dla zwiększonego

(12): CEE Bankwatch Network 2011: http://bankwatch.org/our-work/projects/sostanj-lignite-thermal-power-plant-unit-6-slovenia (13): CEE Bankwatch Network, Focus: Sostanj (TES6) lignite project in Slovenia and the European in-house banks, czerwiec 2011.(14): Dyrekcja Generalna ds. Energii, Slovenia Renewable Energy Fact Sheet, 23 stycznia 2008.

Niezrównoważone PRIORYTETY2.3

qqq.indd 15 30/10/12 21:03

15

finansowania projektów opartych o węgiel: inne kraje Europy Wschodniej wyrażają coraz większe zainteresowanie opalanymi nim elektrowniami. W samej Polsce rozważana jest budowa nowych elektrowni węglowych o łącznej mocy 12 GW, a EBI jest postrzegany jako możliwe źródło finansowania.

Szanse na to, że EBI udzieli wsparcia dla tego projektu są duże, gdyż Šoštanj nie jest odosobnionym przypadkiem: ostatnie dane na temat pożyczek w sektorze energetycznym opublikowane przez CEE Bankwatch Network (15) wskazują, że w przeciągu lat 2007-2010 bank ten udzielił pożyczek na projekty zakładające wykorzystanie paliw kopalnych na łączną wartość ponad 16 mld €. Z tej sumy 1,7 mld € zostało przeznaczone na wsparcie projektów węglowych (np. 500 mln € przyznane w 2008 r. elektrowni węglowej w niemieckim Karlsruhe). Sytuacja ta nie uległa zmianie po analizowanym okresie – w październiku 2011 r. EBI zatwierdził pożyczkę wartą

około 75 mln € na elektrownię węglową w Bielsku Białej.

Fakt, że bank znacznie zwiększył w ostatnich latach wsparcie dla energii odnawialnej i efektywności energetycznej oraz że w 2010 r. przekroczyło ono wsparcie dla paliw kopalnych, należy uznać za zmianę jak najbardziej pożądaną. Jednak EBI wcale nie powinien udzielać pożyczek na projekty węglowe, jeśli chce się wywiązać ze swoich zobowiązań w zakresie zapobiegania zmianom klimatu.

Ponadto, w odpowiedzi na apel Parlamentu Europejskiego z kwietnia 2011 r., bank powinien przyjąć jasną strategię wyeliminowania wsparcia dla wszystkich paliw kopalnych. W apelu tym parlamentarzyści żądają, aby działania EBI były w pełni zgodne z unijnym celem wprowadzenia gospodarki niskowęglowej oraz aby opracowany został plan wycofania się z udzielania pożyczek dla projektów opartych o paliwa kopalne (16).

Należy jednak pamiętać, że finansowanie rozwiązań alternatywnych również wymaga pewnej ostrożności. Na przestrzeni ostatnich lat EBI był zaangażowany w budowę szeregu dużych zapór, nazywając te projekty wspieraniem zielonej energii, choć przeczą one zasadzie zrównoważonego rozwoju. Przykładowo w latach 2003-2011 bank zainwestował 335 mln € w budowę tam służących produkcji energii elektrycznej w Afryce, co stanowi 30% wszystkich pożyczek EBI w sektorze energetycznym na tym kontynencie.

Jednym z takich projektów są instalacje energetyki wodnej Nam Theun II w Laosie, gdzie siłą przesiedlono 6 200 osób. Inwestycja ta miała również negatywny wpływ na 120  000 rolników

z tego obszaru. Innym wysoce kontrowersyjnym projektem jest zapora Bujagali w Ugandzie (więcej informacji na temat tej inwestycji w następnym rozdziale). EBI rozważa obecnie finansowanie innych projektów tego typu. Przykład może stanowić tama Grand Inga w Demokratycznej Republice Konga o mocy 40  000 MW, a więc dwa razy większej niż ogromna Zapora Trzech Przełomów w Chinach. Choć oficjalnie projekt ten zapewni dostęp do energii elektrycznej 500 mln Afrykańczyków, to w rzeczywistości skorzysta z niej przemysł górniczy oraz kraje sąsiadujące – planowany jest nawet eksport tej energii do Europy.

Główne negatywne oddziaływania dużych tam to: wylesienie, degradacja różnorodności

Ostrożnie z alternatywami!

(15): CEE Bankwatch Network: Carbon rising – European Investment Bank energy lending 2007-2010, grudzień 2011.(16): http://www.counterbalance-eib.org/?p=1161

qqq.indd 16 30/10/12 21:03

16

biologicznej, pogwałcenie praw człowieka, zniszczenie dziedzictwa, prywatyzacja wody, korupcja oraz przekierowanie zasobów na potrzeby przemysłu kosztem lokalnych społeczności.

Korzyści gospodarcze płynące z dużych zapór rzecznych są często przeceniane. Nierzadko rzeczywisty poziom produkcji energii jest niższy niż zakładano, projekty realizowane są z dużym opóźnieniem, a koszty znacznie przekraczają początkowe szacunki. Należy również zauważyć, że energia produkowana w tego typu instalacjach jest zazwyczaj droga, przez co nie jest dostępna dla lokalnej ludności, służąc głównie przemysłowi, np. przedsiębiorstwom górniczym. Powyższe zarzuty to wnioski z analizy środowiskowych, społecznych oraz gospodarczych skutków budowy dużych tam rzecznych przeprowadzonej przez niezależną instytucję międzynarodową, Światową Komisję ds. Zapór Wodnych.

Jeśli EBI rzeczywiście chce finansować zrównoważoną energię, to musi bardzo dokładnie przeanalizować, które projekty przyczynią się do redukcji ubóstwa, dostarczając energię bez degradowania środowiska i niweczeniadotychczasowego sposobu życia i zarobkowania lokalnej społeczności.

Poniższe dane statystyczne pozyskano w oparciu o metodologię opracowaną przez CEE Bankwatch Network i mogą różnić się od danych prezentowanych przez EBI. Zdaniem Bankwatch duże elektrownie wodne (ponad 10 MW) oraz spalarnie odpadów z odzyskiem energii nie stanowią źródeł energii odnawialnej, a budowa nowych elektrowni (nawet z kogeneracją) oraz projekty zwiększające zużycie paliwa przy jednoczesnym podnoszeniu wydajności instalacji nie mogą być zaliczane do inwestycji w poprawę efektywności energetycznej.

paliwa kopalneenergia odnawialna

Inwestycje w nowe instalacje wytwarzające energię cieplną i elektryczną (w sumie, 2007-2010)

UE15 (stare państwa członkowskie)

UE12 (nowe państwa członkowskie)

rok

paliwa kopalneenergia odnawialnaefektywność energetyczna

Wsparcie EBI dla energii odnawialnej, efektywności energetycznej i paliw kopalnych w latach 2007-2011

Źródło: Carbon Rising, CEE Bankwatch Network, 2011.

ENERGIA PRODUKOWANA W DUŻYCH ZAPORACH WODNYCH JEST ZAZWYCZAJ DROGA, PRZEZ CO NIE JEST DOSTĘPNA DLA LOKALNEJ LUDNOŚCI, SŁUŻĄC GŁÓWNIE PRZEMYSŁOWI.

qqq.indd 17 30/10/12 21:03

17

W 2007 r. EBI postanowił zainwestować 136 mln $ w zaporę Bujagali w Ugandzie – instalację o mocy 250 MW na Nilu, poniżej jeziora Wiktoria. Istnieje wiele powodów, dla których należy ten projekt uznać za kontrowersyjny.

Po pierwsze ma on ogromny wpływ zarówno na ludzi, jak i przyrodę. Projekt zniweczył dotychczasowy sposób życia 6  800 ludzi. W wyniku zalania żyznej gleby na okolicznych terenach rolnicy zostali pozbawieni pracy, a mieszkańcy lokalnych obszarów źródeł pożywienia. Zalanie wodospadów Bujagali, stanowiących jeden ze skarbów narodowych Ugandy, miało wpływ na rybołówstwo w tym regionie i doprowadziło do zniknięcia ośmiu wysp o bardzo bogatej różnorodności biologicznej. (17)

Ponadto istnieją obawy, że tama nie zaspokoi potrzeb energetycznych ludności Ugandy. Według Krajowego Stowarzyszenia Specjalistów ds. Ochrony Środowiska projekt zmniejszy możliwości rozwoju bardziej zrównoważonych form energetyki. 95% mieszkańców Ugandy, którzy nie są podłączeni do sieci elektroenergetycznej, nie będzie czerpać korzyści z elektryczności

produkowanej w tej instalacji. Biorąc pod uwagę szybko rosnące koszty, obietnica dostępu do taniej energii elektrycznej okazuje się być wątpliwa nawet dla nielicznych obywateli podłączonych do sieci.

W 2009 r. Counter Balance wraz z trzema innymi organizacjami pozarządowymi (18) wniosła skargę na projekt Bujagali do Departamentu Skarg EBI, argumentując, że nie jest on zgodny z politykami banku. Nie przeprowadzono dla niego pełnej oceny rozwiązań alternatywnych, konsultacje społeczne stanowiły jedynie formalność, a ludziom, którzy ucierpieli na skutek projektu, nie wypłacono odpowiedniej rekompensaty.

W wyniku analizy przeprowadzonej wcześniej w ramach niezależnego mechanizmu oceny Afrykańskiego Banku Rozwoju stwierdzono, że projekt naruszał polityki dotyczące płci, przesiedlenia oraz rekompensat. Uznano, że „konsultacje przeprowadzone z kobietami, na które projekt ma negatywny wpływ, zdają się być niewystarczające, a zgłoszone przez nie obawy nie zostały odpowiednio odzwierciedlone w planach dotyczących przesiedleń i rekompensat”. (19)

(17): International Rivers, patrz: http://www.internationalrivers.org/node/344 (dostęp: 10.01.2012).(18): Trzy pozostałe organizacje pozarządowe to NAPE (Uganda), SHERPA (Francja) oraz CLAI (Włochy)(19): Independent Review Panel of the African Development Bank, Compliance review report of the Bujagali hydropower and the interconnection projects, 2008. http://www.afdb.org/fileadmin/uploads/afdb/Documents/Compliance-Review/30740990-EN-BUJAGALI-FINAL-REPORT-17-06-08.PDF

2.4

Nieodpowiedzialne

do odpowiedzialnościPODEJŚCIE

qqq.indd 18 30/10/12 21:03

18

Jednak do listopada 2011 r. EBI nie zdołał rozpatrzyć skargi, choć opublikowanie pierwszych wniosków zostało zaplanowane na wrzesień 2010 r. Po dwóch latach bezowocnego czekania Counter Balance skierowała sprawę do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich, chcąc pociągnąć EBI do odpowiedzialności za tę nieudaną inwestycję. W odpowiedzi, w styczniu 2012 r., Departament Skarg EBI opublikował wersję wstępną raportu. Po dziś dzień nie udostępniono ofi cjalnej ostatecznej wersji raportu, a społeczności lokalne nadal czekają na rekompensatę z tytułu negatywnego wpływu projektu na ich życie. W ciągu całego tego okresu bank nadal wypłacał kolejne transze pożyczki.

Ta inercja stawia bankowy mechanizm rozpatrywania skarg w bardzo złym świetle. Został on stworzony w 2009 r. w odpowiedzi na szeroką krytykę EBI za brak przejrzystości i procedur umożliwiających pociągnięcie banku oraz jego zewnętrznych partnerów do odpowiedzialności. Stanowi jedyną możliwość dla społeczności lokalnych, które ucierpiały z powodu pożyczki EBI, oraz innych obywateli, żeby dochodzić swoich praw. Niestety, do tej pory mechanizm ten nie spełnił swojej roli.

Należy jednak pamiętać, że EBI odpowiada również przed państwami członkowskimi i instytucjami UE (Komisją Europejską, Radą UE, Parlamentem Europejskim i Europejskim Rzecznikiem Praw Obywatelskich). Właśnie przez te instytucje parlamentarzyści mogą wywierać nacisk na bank, pociągając go do odpowiedzialności i wyznaczając jasne kierunki działań. Ta ścieżka postępowania może okazać się bardziej skuteczna w walce

o to, aby EBI był bankiem publicznym, który rzeczywiście dba o publiczny interes. W następnym rozdziale opisane zostaną poszczególne działania, które można podjąć w tym celu.

MECHANIZM ROZPATRYWANIA SKARG W EBI TO ROZWIĄZANIE FASADOWE.

qqq.indd 19 30/10/12 21:03

19

Jak skierować EBI na właściwe

TORY 3.

W poprzednim rozdziale pokazaliśmy, dlaczego potrzebna jest bardziej wzmożona demokratyczna kontrola nad EBI. Zidentyfikowaliśmy również szereg obszarów, na których warto skoncentrować działania. Poniżej prezentujemy konkretne wskazówki, jak posłowie i posłanki zasiadający w parlamentach krajowych oraz

europarlamentarzyści mogą pozyskiwać informacje na temat działań EBI, pociągać bank do odpowiedzialności i żądać zmian. Ze względu na fakt, że otoczenie, w jakim działają posłowie i posłanki parlamentów krajowych różni się od otoczenia parlamentarzystów europejskich, przedstawiliśmy dla nich osobne zestawy rekomendacji.

qqq.indd 20 30/10/12 21:03

20

Ze względu na fakt, że w wielu przypadkach EBI odpowiada bezpośrednio przed Parlamentem Europejskim, a jego członkowie uczestniczą w tworzeniu unijnego prawodawstwa i polityk, europarlamentarzyści mają dość bezpośredni wpływ na bank. Poniżej prezentujemy główne obszary działań.

• W trakcie prac nad następnym (po 2013 r.) mandatem dla EBI do udzielania pożyczek poza UE Parlament Europejski będzie współdecydować o warunkach działalności banku w krajach innych niż państwa członkowskie UE. Udzielenie gwarancji unijnych mogłoby być uzależnione od spełnienia konkretnych żądań w zakresie przejrzystości, poświęcenia większej uwagi kwestiom środowiskowym czy osiągnięcia mierzalnych efektów rozwojowych. Dokument ten może również stanowić miejsce do wyrażenia obaw oraz przedstawienia ogólnych wytycznych.

• Kolejną okazją do określenia priorytetów oraz obszarów wymagających poprawy są rezolucje Parlamentu Europejskiego w sprawie poprawek do rocznych raportów EBI (dyskusja nad nimi toczy się zazwyczaj w komisjach ECON i CONT). Parlament Europejski posiada dość dużo informacji na temat działalności banku w danym roku i wie, które obszary wymagają wzmożonej uwagi. Może również poprosić EBI o sprawozdanie, co zostało uczynione celem wdrożenia rekomendacji z poprzedniego roku. Parlament może również zaangażować do dalszych prac komisje, które zajmują się sprawami pomocy rozwojowej oraz ochrony środowiska (DEVE i ENVI).

• Parlament Europejski głosuje również nad szeregiem

polityk i strategii, które odnoszą się do EBI. Przykład może stanowić Inicjatywa na rzecz Surowców czy Strategia Bezpieczeństwa Energetycznego. Należy jasno określić rolę EBI we wdrażaniu tych strategii. Bank ten jest często wykorzystywany jako narzędzie służące fi nansowaniu dostaw surowców i energii. W ramach tego typu strategii należy jednak jasno zdefi niować jego rolę rozwojową. Jeśli poszczególne mandaty EBI wykluczają się, np. dostawa surowców a zrównoważony rozwój, to należy się spodziewać, że bank opowie się raczej za pierwszym z tych dwóch priorytetów.

• Publikowane dwa razy do roku raporty Komisji Europejskiej dotyczące postępów w osiąganiu spójności polityki UE na rzecz rozwoju również stanowią dobre narzędzie do zweryfi kowania wyników EBI w tym zakresie oraz uzyskania informacji zwrotnych od krajów rozwijających się i społeczeństwa obywatelskiego. Do EBI odnoszą się również raporty z działalności Europejskiego Funduszu Rozwojowego, gdyż bank korzysta ze środków tego funduszu, udzielając w ramach Instrumentu Inwestycyjnego pożyczek krajom Afryki, Karaibów i regionu Pacyfi ku. Jednakże instrument ten nie podlega ani Poświadczeniu Wiarygodności wydawanemu przez Europejski Trybunał Obrachunkowy, ani parlamentarnej procedurze udzielania absolutorium. Ogranicza to wpływ Parlamentu na działania w ramach tego instrumentu. Biorąc pod uwagę, że środki Europejskiego Funduszu Rozwojowego pochodzą z funduszy publicznych, w przeciwieństwie do większości funduszy zarządzanych przez EBI, które są pozyskiwane na rynkach fi nansowych, kontrola nad tym obszarem działań musi zostać zwiększona.

3.1

Dostępne ramy działania

CO MOGĄzrobić posłowie i posłanki

PARLAMENTU Europejskiego

qqq.indd 21 30/10/12 21:03

Własne inicjatywy

Posłowie i posłanki Parlamentu Europejskiego mogą również podjąć szereg własnych inicjatyw w celu zwrócenia uwagi na lub przeanalizowania działań EBI. Oto niektóre z nich.

• Wspólne listy dotyczące danego zagadnienia podpisane przez posłów i posłanki z różnych grup politycznych to narzędzie o silnym politycznym przekazie. Jak pokazuje opisany powyżej przykład sektora górniczego, mogą one przynieść szereg pozytywnych rezultatów. Dowodzą zainteresowania Parlamentu Europejskiego danym tematem, podnoszą świadomość odnośnie wybranego zagadnienia, nagłaśniają je, a przede wszystkim stanowią narzędzie nacisku na EBI, aby podjął działania w tym zakresie.

• Europarlamentarzyści mogą również proponować uchwały, w których Parlament domaga się poprawy w danym obszarze działalności banku. Żądanie, aby EBI wycofał się z udzielania pożyczek na wykorzystanie paliw kopalnych stanowi pozytywny przykład, jak Parlament Europejski może wywierać nacisk na tę instytucję.

• Posłowie i posłanki Parlamentu Europejskiego mogą także proponować sporządzanie raportów dotyczących EBI w ramach komisji parlamentarnych, w których działają. Narzędzie to pozwala na znacznie bardziej szczegółową analizę niż w pozostałych wypadkach.

• Organizowanie konferencji prasowych i kontaktowanie się z mediami w sprawie EBI odgrywa kluczową rolę w zwróceniu uwagi publicznej na zagadnienia związane z bankiem

i zainicjowanie debaty nad tymi tematami.

• W ramach swoich komisji posłowie i posłanki mogą przeprowadzić wysłuchania dotyczące zagadnień odnoszących się do EBI. Może to stanowić dobry pretekst, aby powrócić do żądań i rekomendacji z wcześniejszych raportów Parlamentu Europejskiego w sprawie EBI i zweryfikować, co bank zrobił w tym względzie. Przy tej okazji można również zażądać opracowania średnioterminowego planu z jasno określonymi celami i wskaźnikami, tak aby Parlament i przedstawiciele społeczeństwa obywatelskiego mogli monitorować postęp w tym zakresie. Narzędzie to pozwala również na zaproszenie członków społeczności lokalnych, które ucierpiały na skutek pożyczki EBI, czy innych zainteresowanych obywateli i pozyskanie w ten sposób informacji na temat bezpośredniego wpływu projektów na ich życie.

• Można również zwizytować miejsce wdrażania danego kontrowersyjnego projektu finansowanego przez EBI. Narzędzie to pozwala skutecznie zogniskować uwagę na wybranej inwestycji. Co więcej, umożliwia lepsze zrozumienie jej rezultatów i wpływu na lokalne środowisko i społeczność.

• Posłowie i posłanki Parlamentu Europejskiego mogą także zlecać niezależne analizy dotyczące działań EBI. Przykład stanowi tu inicjatywa, w ramach której zlecono analizę zgodności działalności pożyczkowej EBI w sektorze energetycznym z celami unijnej polityki klimatyczno energetycznej (patrz: The implications of EIB and EBRD co-financing for the EU budget).

21

qqq.indd 22 30/10/12 21:03

Zbieranie informacji i dalsze działania

Aby przeprowadzić rzetelną ocenę działalności EBI, trzeba być dobrze poinformowanym. Najprostszym rozwiązaniem w tym względzie jest zadanie bankowi bezpośredniego pytania w odpowiednim czasie. Pozwala to bliżej śledzić poczynania tej instytucji i w razie potrzeby pociągnąć ją do odpowiedzialności.

• Posłowie i posłanki Parlamentu Europejskiego mogą zadawać pisemne pytania dotyczące działalności EBI. Choć odpowiedzi na nie mogą okazać się mało satysfakcjonujące, to tego typu działania pokazują zainteresowanie Parlamentu funkcjonowaniem banku i mogą być pomocne w wyjaśnianiu pewnych zagadnień.

• Kolejnym rozwiązaniem są pytania ustne zadawane przy okazji wysłuchania publicznego. Można je również zadawać osobom reprezentującym Komisję Europejską w zarządzie banku. Pozwala to na zaznajomienie się z innym punktem widzenia oraz uzyskanie wglądu w sposób prowadzenia konsultacji między różnymi dyrekcjami generalnymi Komisji i w ich rezultaty.

• Europarlamentarzyści mogą również wystąpić o zaproszenie na walnezgromadzenie EBI, gdzie dyskutowane są poszczególne polityki banku.

W niektórych przypadkach dane pochodzące bezpośrednio z EBI mogą okazać się niewystarczające. Dobrym rozwiązaniem jest pozyskiwanie informacji od podmiotów reprezentujących odmienny punkt widzenia, tworząc sieć ludzi i organizacji zajmujących się działalnością banku.

• Współpraca pomiędzy parlamentarzystami z krajów Północy i Południa usprawniłaby wymianę informacji na temat działań EBI. Przykład może tu stanowić Parlamentarna Sieć ds. Banku Światowego, która gromadzi posłów i posłanki zainteresowanych zagadnieniami rozwojowymi. Podobna sieć ds. EBI wspomogłaby kontrolę nad działalnością banku zarówno w krajach Północy, jak i Południa. Wspólne Zgromadzenie Parlamentarne, zrzeszające posłów i posłanki Parlamentu Europejskiego oraz parlamentów krajowych z państw Afryki, Karaibów i regionu Pacyfiku, również stanowi odpowiednie ramy dla tego typu działań.

• Wyspecjalizowane organizacje obywatelskie, zarówno w krajach Północy, jak i Południa, również stanowią podmioty reprezentujące odmienny punkt widzenia. Organizacje te są często bardzo dobrze poinformowane i posiadają rozległą wiedzę na temat zagadnień, którymi się zajmują. Ponadto mogą one umożliwić kontakt z osobami i wspólnotami, które ucierpiały w wyniku wdrażania projektów wspieranych przez EBI.

22

qqq.indd 23 30/10/12 21:03

23

Z perspektywy krajowej EBI może wydawać się instytucją odległą, poza sferą wpływu parlamentów krajowych. Rzeczywistość jest jednak odmienna. Właścicielami banku są państwa członkowskie UE, które dokładają

się do jego kapitału i go gwarantują. Dlatego członkowie parlamentów krajowych posiadają wiele narzędzi, za pomocą których mogą wywierać wpływ na EBI i sprawować nad nim kontrolę.

Jako udziałowcy państwa członkowskie UE mogą decydować w sprawach dotyczących EBI. W radzie gubernatorów EBI zasiada zazwyczaj minister finansów danego kraju, co daje mu możliwość określania ogólnego kierunku działań banku.

Przedstawiciel ministerstwa finansów zasiada również w radzie dyrektorów banku, która spotyka się około dziesięć razy do roku celem zatwierdzenia pożyczek. Przedstawiciele danego

kraju mogą rekomendować radzie gubernatorów zmiany w polityce pożyczkowej EBI. W niektórych państwach ministerstwo finansów współpracuje z ministerstwem właściwym dla współpracy rozwojowej przy podejmowaniu decyzji dotyczących projektów wdrażanych poza UE. Zatem państwa członkowskie mogą prowadzić bezpośrednią kontrolę działań banku poprzez swoje ministerstwa. Ponadto, w przypadku prawodawstwa dotyczącego EBI, mogą one wywierać wpływ poprzez Radę UE.

CO MOGĄ zrobić posłowie i posłanki parlamentów krajowych 3.2

NiemcyFrancjaWłochyWielka BrytaniaHiszpaniaHolandiaBelgiaSzwecjaDaniaAustriaPolskaFinlandiaGrecjaPortugaliaCzechyWęgryIrlandiaRumuniaSłowacjaSłoweniaBułgariaLitwaLuksemburgCyprŁotwaEstoniaMalta

37 578 019 00037 578 019 00037 578 019 00037 578 019 00022 546 811 50010 416 365 50010 416 365 500 6 910 226 000 5 274 105 000 5 170 732 500 4 810 160 500 2 970 783 000 2 825 416 500 1 820 820 000 1 774 990 500 1 679 222 000 1 318 525 000 1 217 626 000 604 206 500 560 951 500 410 217 500 351 981 000 263 707 000 258 583 500 214 805 000 165 882 000 98 429 500

0 40 000 000 000W sumie 232 392 989 000

kwota (EUR)

Kapitaleinlagen der EU-Länder bei der EIB

qqq.indd 24 30/10/12 21:03

24Początkowe działania

• Na początku warto dowiedzieć się, które ministerstwo jest odpowiedzialne w danym kraju za EBI i w jaki sposób wybierani są przedstawiciele do rady dyrektorów banku. Później można przyjrzeć się procesom podejmowania decyzji w ramach EBI: jak przebiega współpraca z przedstawicielami rządów i ministerstw poszczególnych krajów.

• Warto również sprawdzić czy cele rządu, uchwały parlamentu oraz inne akty prawne są brane pod uwagę. Czy prowadzone są konsultacje z rządem lub zewnętrznymi

grupami interesu, które miałyby wpływ na decyzje podejmowane w EBI?

• Czy w ramach danego parlamentukrajowego istnieją komisje, które zajmują się sprawami międzynarodowych instytucji finansowych, np. EBI, prowadząc na ten temat analizy, debaty, wysłuchania? Jeśli nie, to dlaczego tak się dzieje?

• Czy komisja, w której Pan/Pani działa zajmuje się sprawami dotyczącymi EBI?

• Warto poprosić właściwe ministerstwo o przedkładanie komisji, w której Pan/Pani pracuje, raportów dotyczących działań EBI poza UE, polityk i strategii wdrażanych przez bank, monitoringu i postępów w walce z ubóstwem.

• Dobrym rozwiązaniem jest również prośba o otrzymywanie przynajmniej raz w roku raportów na temat działalności EBI, w tym stanowiska banku na temat poszczególnych polityk oraz oświadczeń składanych przez członków zarządu i ich działań.

• Jeśli należy Pan/Pani do komisji ds. zagran-icznych, warto poprosić o regularne raporty z monitoringu i oceny skuteczności pomocy udzielanej przez EBI oraz informacje nt. kry-teriów stosowanych przez bank w celu pomi-aru skuteczności pomocy oraz jej rezultatów w zakresie walki z ubóstwem.

• Jeśli parlamentarna komisja obrachunkowa lub instytucja rządowa dokonuje przeglądu operacji finansowych banku, to warto poprosić o wyniki tych analiz.

• Podejmowanie decyzji dotyczących poli-tyk EBI, które wymagają zgody udziałowców, można wykorzystać jako okazję do zainicjow-ania dyskusji nad ewentualną reformą banku i potrzeb w tym względzie.

• Jeśli rząd danego kraju jest zaangażowany w przegląd polityk EBI (np. nadchodzący

przegląd polityki w zakresie udzielania pożyczek w sektorze energetycznym), to będzie opracowywał dotyczące tych zagadnień stanowiska i komentarze. Warto poprosić ministerstwo odpowiedzialne za te prace o konsultowanie powyższych materiałów z odpowiednimi komisjami par-lamentarnymi.

Okazywanie zainteresowania

Dalsze działania

qqq.indd 25 30/10/12 21:03

qqq.indd 26 30/10/12 21:03

qqq.indd 27 30/10/12 21:03

qqq.indd 28 30/10/12 21:03