Wprowadzenie Prezentujemy ocenę sytuacji ekonomicznej sektora przedsiębiorstw niefinansowych w 2010 r. w oparciu o dane ze sprawozdań o przychodach, kosztach i wyniku finansowym oraz nakładach na środki trwałe [F-01/I-011]. W raporcie wykorzystano dane dotyczące przedsiębiorstw zatrudniających ponad 49 osób (w 2010 r. sprawozdanie F-01/I-01 złożyło 17 525 jednostek z populacji tych firm). Prezentowane wyniki dotyczą przedsiębiorstw ze wszystkich sekcji PKD, z wyłączeniem rolnictwa, leśnictwa, rybołówstwa, banków, pośrednictwa finansowego oraz szkolnictwa wyższego.

Cel Celem publikacji jest ocena skali i tempa rozwoju sektora przedsiębiorstw w 2010 r., ze szczególnym uwzględnieniem:

analizy rentowności, aktywności inwestycyjnej oraz alokacji inwestycji, oceny skali wykorzystania kredytu, jego roli w strukturze

finansowania oraz oceny ryzyka kredytowego, zróżnicowania sytuacji ekonomicznej między branżami i klasami.

1 W zakresie kwartalnej sprawozdawczości F-01/I-01 obowiązkowi statystycznemu podlegają wszystkie przedsiębiorstwa w Polsce zatrudniające ponad 49 osób, z wyłączeniem rolnictwa, leśnictwa, rybołówstwa, banków, spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych, instytucji ubezpieczeniowych, biur i domów maklerskich, towarzystw i funduszy inwestycyjnych oraz narodowych funduszy inwestycyjnych, towarzystw i funduszy emerytalnych i szkolnictwa wyższego.

OCENA KONDYCJI EKONOMICZNEJ SEKTORA PRZEDSIĘBIORSTW NIEFINANSOWYCH W 2010 ROKU W ŚWIETLE DANYCH F-01/I-01

Narodowy Bank Polski Instytut Ekonomiczny

czerwiec 2011

Spis treści

WPROWADZENIE ........................................................................................... 1 

CEL ........................................................................................................ 1 

SYNTEZA ................................................................................................... 3 

I.  ZASILANIE WEWNĘTRZNE ..................................................................... 4 

PRZYCHODY ................................................................................................ 4 

PRZYCHODY Z EKSPORTU. IMPORT .......................................................................... 9 

KOSZTY ................................................................................................... 15 

WYNIK FINANSOWY I RENTOWNOŚĆ ........................................................................ 20 

II.  INWESTYCJE ................................................................................... 25 

OCENA AKTYWNOŚCI INWESTYCYJNEJ ...................................................................... 25 

EFEKTY POPYTOWE I PODAŻOWE INWESTYCJI .............................................................. 30 

EFEKTYWNOŚĆ ALOKACJI INWESTYCJI ...................................................................... 33 

III.  PŁYNNOŚĆ FINANSOWA PRZEDSIĘBIORSTW .............................................. 37 

IV.  ZASILANIE ZEWNĘTRZNE .................................................................... 40 

V.  ZATRUDNIENIE ................................................................................. 44 

ANEKS 1 AKTYWNOŚĆ INWESTYCYJNA W DUŻYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTWACH NIEFINANSOWYCH ...................................................................................... 48 

3

Synteza W 2010 r. sektor przedsiębiorstw niefinansowych zanotował wyraźną poprawę sytuacji. Złożył się na to zarówno wzrost popytu, który wynikał w dużej części z ożywienia koniunktury na rynkach zagranicznych, jak i utrzymanie w ryzach kosztów, w tym niewielki przyrost wynagrodzeń. Koszty ogółem rosły wolniej niż przychody, mimo silnych wzrostów cen surowców na rynkach światowych i wzrostu cen materiałów wykorzystywanych do produkcji w kraju. Eksporterom dodatkowe zyski przyniósł korzystny2 dla sprzedaży zagranicznej kurs złotego (choć trzeba też zauważyć, że u wielu eksporterów import stanowi znaczący składnik kosztów, dlatego wyższym wpływom eksportowym towarzyszy w 2010 r. również wysokie koszty zakupów importowych). Efektem szybszego wzrostu sprzedaży i wolniej niż przychody rosnących kosztów był dwucyfrowy wzrost wyniku finansowego i poprawa rentowności.

Dobre wyniki finansowe przy słabych inwestycjach pozwoliły na dalszy wzrost akumulacji środków pieniężnych i zwiększenie płynności. To z kolei mogło wpłynąć na niewielkie obniżenie zadłużenia z tytułu kredytu bankowego. Klimat inwestycyjny poprawił się nieznacznie dopiero w II półroczu 2010 r. Złożyły się na to zarówno lepsza sytuacja finansowa, jak i zwiększające się wykorzystanie majątku wytwórczego, a czynnikiem najbardziej istotnym z punktu widzenia inwestycji w środki transportu były zapowiedzi dokonania zmian w ustawie o podatku VAT (w odniesieniu do samochodów z kratką). Mimo to nakłady inwestycyjne w całym 2010 r. były niższe niż rok wcześniej, zwiększyły się jedynie nakłady na środki transportu.

Ożywienie koniunktury przełożyło się również na zwiększenie zatrudnienia. Skala wzrostu była jednak niewielka, a więcej pracowników zatrudniały głównie duże przedsiębiorstwa. Sytuacja w sektorze przedsiębiorstw pozostawała bardzo zróżnicowana w podziale na klasy wielkości, w przekroju branżowym oraz ze względu na sprzedaż na eksport. Podziały zarysowały się zwłaszcza między szybko rozwijającą się grupą dużych i bardzo dużych firm, a pozostającym w wyraźnie gorszej kondycji sektorem MSP. Można też mówić o wyraźnej poprawie w przemyśle, niewielkiej w handlu i transporcie oraz o pogorszeniu kondycji w budownictwie i w niektórych branżach usługowych. Choć jeśli chodzi o tą ostatnią grupę, to sytuacja firm usługowych pozostała bardzo dobra. Sprzedaż na rynkach zagranicznych była czynnikiem korzystnie przekładającym się na kondycję firm, natomiast przedsiębiorstwa oferujące swoje produkty wyłącznie w kraju pozostawały w gorszej sytuacji.

2 Por. raport NBP „Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw, ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury w I kw. 2011 r. oraz prognoz koniunktury na II kw. 2011 r. Kwiecień 2011”, rozdz. „Kurs walutowy, eksport i import”.

4

I. Zasilanie wewnętrzne W 2010 r. w sektorze przedsiębiorstw zyski rosły w tempie dwucyfrowym. Było to głównie efektem poprawy wyniku ze sprzedaży. Mniejszy, ale dodatni wpływ na wynik miał wzrost zysków na operacjach finansowych. Rok 2010 odznaczał się wyraźną poprawą tempa wzrostu przychodów, przy czym dynamika rosła w miarę upływu roku. Poprawa w znacznej mierze była związana z lepszą koniunkturą u głównych partnerów handlowych Polski, co pozwoliło na wzrost sprzedaży eksportowej. Przychody ze sprzedaży na rynku krajowym rosły przede wszystkim na skutek wzrostu cen, a w mniejszym stopniu ze względu na wzrost wolumenu sprzedaży. Koszty sektora przedsiębiorstw drugi rok z rzędu rosły wolniej niż przychody. Złożył się na to zarówno spadek kosztów finansowych, jak i redukcja pozostałych kosztów operacyjnych oraz niskie tempo wzrostu kosztów działalności podstawowej, w tym zwłaszcza wynagrodzeń. Niższe tempo wzrostu kosztów udało się utrzymać mimo znaczącego wzrostu największego składnik kosztów, tj. kosztów surowców i materiałów wykorzystywanych do produkcji. Rentowność sektora przedsiębiorstw w 2010 r., widziana przez pryzmat ROE, ROA oraz wskaźników rentowności obrotu kolejny rok zwiększyła się i była na relatywnie wysokim poziomie, choć poniżej swoich wartości rekordowych z okresu przed kryzysem. Wyniki finansowe pozostały zróżnicowane, w szczególności w podziale branżowym oraz wg wielkości i zaangażowania w eksport. Odnotowano wzrost odsetka firm z dodatnim wynikiem finansowym, przy jednoczesnym spadku udziału firm z wysokim wskaźnikiem rentowności. Na poziomie jednostkowym poprawa sytuacji była wyraźnie mniejsza niż na poziomie danych zagregowanych ze względu na znaczący wzrost zysków w grupie największych firm w populacji.

Przychody3

Rys. 1 Dynamika przychodów ogółem w ujęciu nominalnym oraz realnym (deflator PPI)

W 2010 r. przychody sektora przedsiębiorstw niefinansowych (zatrudniających powyżej 49 pracowników) wzrosły nominalnie o 5,0% względem poprzedniego roku. Realna dynamika przychodów4 wyniosła 2,7% i była o 4,5 pp. wyższa niż w 2009 r.

Wzrost dynamiki (zarówno w ujęciu nominalnym jak i realnym) wskazuje na poprawę sytuacji ekonomicznej po okresie ogólnoświatowego spowolnienia gospodarczego. Dynamika przychodów stopniowo rosła w kolejnych kwartałach z około 1% w I kw. do ponad 7% w IV kw. 2010 r.

Wzrost przychodów w 2010 r. w znacznej

3 W rozdziale „Przychody” wykorzystane zostały następujące deflatory: wskaźnik cen produkcji sprzedanej przemysłu (PPI), wskaźnik cen produkcji sprzedanej przemysłu (PPI) dla dóbr krajowych, wskaźnik cen produkcji sprzedanej przemysłu (PPI) dla dóbr niekrajowych oraz wskaźnik cen transakcyjnych eksportu (dla urealnienia wolumenu eksportu całej populacji F-01/I-01). 4 Jako przybliżony deflator wykorzystano wskaźnik cen produkcji sprzedanej przemysłu (PPI).

9095100105110115120125130135

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

dynamika przychodów (nominalnie)dynamika przychodów (realnie)

5

Rys. 2 Dynamika przychodów ze sprzedaży na rynek krajowy i na eksport w ujęciu realnym (deflator: PPI dla dóbr krajowych oraz niekrajowych)

Rys. 3 Wkład przyrostu przychodów z eksportu (w ujęciu nominalnym) w przyrost przychodów ogółem w %

Rys. 4 Dynamika przychodów ze sprzedaży, przychodów finansowych i pozostałych przychodów operacyjnych w ujęciu realnym (deflator PPI)

mierze wynikał z poprawy koniunktury u głównych partnerów handlowych Polski, skutkującej wzrostem sprzedaży eksportowej (o 12,6% r/r). Przychody ze sprzedaży na rynku krajowym rosły wyraźnie wolniej (o 4,7%). Dodatkowo wzrost ten w drugiej połowie roku wynikał przede wszystkim ze wzrostu cen a nie wielkości sprzedaży na rynek krajowy.

Ze względu na relatywnie wysoką dynamikę sprzedaży eksportowej wyraźnie zwiększył się wkład tej kategorii przychodów w generowanie wzrostu przychodów ogółem.

Przychody przedsiębiorstw składających sprawozdania F01/I-01 w obu latach 2009 oraz 2010 (przedsiębiorstwa te stanowią 91% liczebności próby z 2010 roku i generują ponad 96% przychodów) wzrosły nominalnie o 7,6%. Jednocześnie ilość badanych podmiotów zmniejszyła się względem 2009 r. o około 4%, przy czym ubyło podmiotów z sektora MSP, wzrosła natomiast liczba podmiotów dużych. W 2010 r. wzrost przychodów (w ujęciu nominalnym5) względem roku poprzedniego odnotowano w 53 pośród 77 analizowanych branż (wobec 45 na 76 w 2009 roku)6 .

Komponenty przychodów

W 2010 r. przychody ze sprzedaży wzrosły o 6,2%. Istotnie szybciej rosły przychody ze sprzedaży na eksport (o 12,6% w porównaniu z rokiem poprzednim), niż przychody ze sprzedaży na rynku krajowym (o 4,7 %). Relatywnie wysoka dynamika przychodów ze sprzedaży na obce rynki wynika z poprawy koniunktury po okresie ogólnoświatowego spowolnienia gospodarczego i ożywienia popytu zagranicznego ze strony głównych odbiorców polskiego eksportu. Przychody ze sprzedaży na eksport były istotnie wyższe niż w 2009 r. pomimo wyraźnego umocnienia złotego w analogicznym okresie.

5 Dynamiką nominalną posłużono się ze względu na brak dostępności wszystkich deflatorów branżowych.

6 Największe wzrosty odnotowano w działach: działalność związana z administracyjną obsługą biura, działalność związana ze zbieraniem, przetwarzaniem i unieszkodliwianiem odpadów, działalność związana z zatrudnieniem, produkcja komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych, działalność usługowa wspomagająca górnictwo i wydobywanie, górnictwo rud metali, naprawa, konserwacja i instalowanie maszyn i urządzeń, produkcja metali. Największe spadki przychodów odnotowano w pozostałej działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej, w edukacji, transporcie wodnym, produkcji wyrobów tytoniowych oraz produkcji pozostałego sprzętu transportowego.

80

90

100

110

120

130

140

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

sprzedaż na eksport (realnie)sprzedaż na rynek krajowy (realnie)przychody ze sprzedaży na eksport (nominalnie)przychody ze sprzedaży na rynek krajowy (nominalnie)

0%5%10%15%20%25%30%35%40%45%50%

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

40

60

80

100

120

140

160

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

dynamika przychodów ze sprzedaży r/rdynamika pozostałych przych. operacyjnych r/rdynamika przychodów finansowych r/r

6

Tab. 1 Zmiany przychodów: dynamika nominalna, struktura oraz skala wpływu poszczególnych kategorii przychodów na dynamikę przychodów ogółem w 2009 i 2010 r.

2009 2010

dynamika

(nominalnie) struktura skala

wpływu dyn�mika

(nominalnie) struktura skala

wpływu

przychody ogółem 101,6 100,0% 1,6 105,0 100,0% 5,0

przychody ze sprzedaży 100,7 96,6% 0,7 106,2 97,7% 6,0 w tym ze sprzedaży na kraj 100,8 78,2% 0,7 104,7 78,0% 3,7 w tym ze sprzedaży na eksport 100,2 18,3% 0,0 112,6 19,6% 2,3 w tym ze sprzedaży produktów 100,1 58,5% 0,0 106,1 59,2% 3,6 w tym ze sprzedaży towarów 102,4 37,4% 0,9 105,3 37,5% 2,0

przychody finansowe 116,1 1,9% 0,3 82,1 1,5% -0,3 w tym przychody odsetkowe 91,3 0,4% 0,0 102,6 0,4% 0,0 w tym różnice kursowe 115,9 0,4% 0,1 66,8 0,2% -0,1 w tym zysk ze zbycia inwestycji 77,2 0,1% 0,0 113,0 0,1% 0,0 w tym dywidendy i udziały w zysku 199,5 0,6% 0,6 94,1 0,5% 0,0

pozostałe przychody operacyjne 111,4 2,2% 0,2 89,7 1,8% -0,2 w tym sprzedaż majątku trwałego 110,1 0,3% 0,0 73,5 0,2% -0,1 w tym dotacje 112,0 0,2% 0,0 108,0 0,2% 0,0

W 2010 roku przychody finansowe przedsiębiorstw zmniejszyły się o 17,9%, głównie w wyniku spadku przychodów z tytułu różnic kursowych (o około 33%). Zmniejszyły się także przychody z tytułu dywidendy i udziału w zysku o 5,9%. Wzrosły natomiast przychody ze zbycia inwestycji (o 13,0%) oraz przychody odsetkowe (o 2,6%). Pozostałe przychody operacyjne zmniejszyły się w 2010 r. o 10,3% w relacji do roku poprzedniego, przy czym zmniejszyły się przychody ze sprzedaży majątku trwałego (o 26,5%), wzrosły natomiast dotacje (o 8,0%)

Tab. 2 Struktura, dynamika nominalna oraz skala wpływu przychodów sekcji PKD na dynamikę przychodów ogółem

Udział w przychodach

ogółem

Dynamika przychodów (nominalnie)

Skala wpływu

ogółem 100% 105,0 5,0

Górnictwo i wydobywanie 2% 112,4 0,3

Przetwórstwo przemysłowe 37% 107,6 2,8

Wytw. i dost. energii el. 8% 99,9 0,0

Dostarczanie wody 1% 128,7 0,2

Budownictwo 5% 97,3 -0,1

Handel 29% 103,0 0,9

Transport 4% 108,9 0,3

Pozostale usługi 9% 104,2 0,4

Zmiany przychodów ogółem w podstawowych

przekrojach

W 2010 roku najszybciej rosły przychody w sekcji Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz rekultywacja (o 28,7%) oraz Górnictwo i wydobywanie (o 12,4%). Największy wkład w dynamikę przychodów ogółem miały natomiast dwie największe sekcje: Przetwórstwo przemysłowe (2,8 pp.) oraz Handel hurtowy i detaliczny, naprawa (0,9 pp.), w których przychody wzrosły o odpowiednio 7,6% oraz 3,0%. Przychody wzrosły także w Transporcie (o 8,9%) oraz w grupie „Pozostałe usługi” (o 4,2%). W energetyce przychody kształtowały się na poziomie zbliżonym do wartości odnotowanej w poprzednim roku. Spadek przychodów odnotowano natomiast w budownictwie (o 2,7%), głównie ze względu na niskie przychody odnotowane w I kw., co było skutkiem surowej zimy. W podziale na formy własności wyższą dynamikę przychodów odnotowały przedsiębiorstwa prywatne (106,3), niż

7

Rys. 5 Dynamika przychodów (nominalna) r/r w Przetwórstwie przemysłowym, Budownictwie, Handlu, Transporcie oraz usługach z grupy „pozostałe”

Tab. 3 Zmiana liczebności, struktura przychodów oraz dynamika przychodów wg form własności przedsiębiorstw w 2010 roku

Rys. 6 Dynamika przychodów ze sprzedaży według formy własności

przedsiębiorstwa publiczne (96,9). Wśród podmiotów prywatnych z kolei wyższą dynamikę odnotowano w grupie przedsiębiorstw zagranicznych (107,8) niż wśród przedsiębiorstw prywatnych krajowych (105,1). Spadek przychodów w grupie przedsiębiorstw publicznych wynika głównie ze znacznego obniżenia przychodów państwowych osób prawnych (o 14,5%), co może być związane ze zmniejszeniem liczby podmiotów w tej grupie przedsiębiorstw (m.in. w wyniku trwających procesów prywatyzacyjnych),. Swoje przychody zwiększyła grupa podmiotów eksportujących7 (o 8,2%), które stanowią 78% badanej populacji przedsiębiorstw przetwórstwa przemysłowego. Wyższa była dynamika przychodów wśród podmiotów eksportujących większość swojej produkcji (109,7), niż wśród eksporterów przeznaczających większość swojej produkcji na rynek wewnętrzny (107,3). Zmniejszyły się natomiast przychody podmiotów oferujących swoje produkty wyłącznie na rynku wewnętrznym (o 1,6%), jednak ta grupa przedsiębiorstw jest relatywnie niewielka, gdyż w 2010 r. generowała zaledwie 6% przychodów przetwórstwa przemysłowego. W podziale na klasy zatrudnienia istotnie wyższą dynamikę przychodów (108,4) odnotowano w klasie podmiotów dużych, zatrudniających powyżej 250 pracowników niż wśród przedsiębiorstw średniej wielkości (pomiędzy 50 i 249 zatrudnionych) (101,5%). Wśród dużych przedsiębiorstw przychody najsilniej wzrosły w grupie podmiotów największych (powyżej 1999 zatrudnionych) (o 12,7%), co może częściowo wynikać ze zwiększenia ilości podmiotów w tej części populacji. Wzrost przychodów względem 2009 r. odnotowano także w grupie podmiotów zatrudniających pomiędzy 250 a 499 pracowników (o 6,3%) oraz w przedsiębiorstwach zatrudniających pomiędzy 500 a 1999 pracowników (o 5,6%).

7 Analiza przychodów w grupach eksporterów i nieeksporterów dotyczy tylko „Przetwórstwa przemysłowego”

80

90

100

110

120

130

140

150

160

170

2006 2007 2008 2009 2010Przetw. przemysłowe HandelTransport Pozostałe usługiBudownictwo

Liczba

podmiotów

Zmiana

liczby

podmiotó

w

Udział w

przychodac

h ogółem

Dynamika

przychodó

w

wszystkie 17406 -4% 100% 105,0

prywatne 15917 -4% 87% 106,3

krajowe 12742 -5% 46% 105,1

zagraniczne 3175 -2% 41% 107,8

publiczne 1489 -5% 13% 96,9

Skarbu Panstwa 367 -14% 6% 106,6

panstwowych

osob prawnych312 -16% 6% 85,5

samorzadowe 810 5% 1% 111,9

90

95

100

105

110

115

120

125

130

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010publiczna prywatna zagranicznaprywatna krajowa

8

Tab. 4 Liczebność, struktura, dynamika nominalna przychodów firm z sekcji „Przetwórstwo przemysłowe” w grupach nieeksporterów oraz eksporterów z małym (mniejszym niż 50%) oraz dużym (większym niż 50%) udziałem sprzedaży na eksport

Tab. 5 Zmiana liczebności, struktura przychodów oraz dynamika przychodów w klasach wielkości zatrudnienia

Liczba podmiotów

Zmiana liczby

podmiotów

Udział w przychodach

ogółem

Dynamika przychodów (nominalnie)

50-249 13182 -2,4% 31% 101,5

duże 3030 1,7% 69% 108,4

250-499 1831 2,3% 17% 106,3

500-1999 1018 -0,1% 26% 105,6

od 2000 181 7,1% 27% 112,7

.

Liczba

podmiotów

Udział w

przychodach

ogółem

Dynamika

przychodów

(nominalnie)

Przetwórstwo

przemysłowe7280 100% 107,6

nieksporterzy 1596 6% 98,4

eksporterzy 5684 94% 108,2

poniżej 50% 3791 58% 107,3

powyżej 50% 1893 36% 109,7

9

Przychody z eksportu. Import

Rys. 7 Dynamika eksportu (poprzedni rok=100, deflator - wskaźnik cen transakcyjnych eksportu)

Rys. 8 Udział przychodów z eksportu w przychodach oraz odsetek eksporterów w badanej populacji (prawa oś)

Rys. 9 Udział przychodów z eksportu w przychodach oraz odsetek eksporterów (prawa oś) w przemyśle przetwórczym

Eksport8 – pełna populacja

Po trzech latach tendencji spadkowej w dynamice sprzedaży na eksport, w 2010 r. odnotowano wzrost dynamiki (do 112,6). Przychody z eksportu sektora przedsiębiorstw wzrosły także w ujęciu realnym (o 12,1%)9, i to pomimo umocnienia złotego w relacji do 2009 r. Ponieważ dynamika przychodów ze sprzedaży na eksport była istotnie wyższa od dynamiki przychodów ze sprzedaży na rynek krajowy w 2009 roku (104,7), zwiększył się udział przychodów z eksportu w przychodach ogółem sektora przedsiębiorstw i wyniósł 20%. Zmniejszył się natomiast względem poprzedniego roku odsetek eksporterów i wyniósł 47,4%. W dalszej części rozdziału głębszej analizie poddane zostaną przychody z eksportu wyłącznie w sekcji „Przetwórstwo przemysłowe”, które w 2010 r. generowało 80% eksportu wszystkich podmiotów objętych badaniem F-01/I-01.

Eksport - Przetwórstwo przemysłowe

W 2010 r. w przetwórstwie przemysłowym przychody z eksportu wzrosły (nominalnie) o 13,3%, szybciej niż przychody ze sprzedaży na rynek krajowy (o 8,2 %). Tym samym lekko zwiększył się udział przychodów z eksportu w przychodach ze sprzedaży z 39% w 2009 r. do 40% w 2010 r., i jest obecnie najwyższy od 1995 r. Jednocześnie nieznacznie wzrósł odsetek eksporterów wśród przedsiębiorstw przetwórstwa przemysłowego i wyniósł 78%. Na dynamikę przychodów z eksportu nie miały większego wpływu zmiany w strukturze próby. W grupie podmiotów, które uczestniczyły w badaniu F-01/I-01 w 2009 i 2010 roku wzrost przychodów z eksportu wyniósł 12,2%, o 1,1 pp. mniej niż dla wszystkich przedsiębiorstw przetwórstwa przemysłowego. Jednocześnie liczebność grupy eksporterów zmniejszyła się o 6,7%. W 2010 r. istotnej zmianie nie uległa koncentracja eksportu. Podobnie jak w 2009 r.

8 Przychody z eksportu przedsiębiorstw dotyczą wyłącznie eksportu bezpośredniego (czyli sprzedaży poza granice kraju przez przedsiębiorstwo lub w jego imieniu). 9 Jako deflator wykorzystano wskaźnik cen transakcyjnych eksportu- GUS.

80

90

100

110

120

130

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

nominalnie realnie

10%

12%

14%

16%

18%

20%

22%

42%

43%

44%

45%

46%

47%

48%

49%

50%

51%

52%

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010udział eksportu w przychodachodsetek eksporterów

20%

24%

28%

32%

36%

40%

60,0%62,0%64,0%66,0%68,0%70,0%72,0%74,0%76,0%78,0%80,0%

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009udział eksportu w przychodachodsetek eksporterów

10

Rys. 10 Udział przychodów z eksportu w grupie 100 i 500 największych eksporterów oraz wskaźnik koncentracji Lorenza eksportu w badanej populacji (prawa oś)

Rys. 11 Dynamika przychodów z eksportu (realnie) w grupie przedsiębiorstw średniej wielkości (zatrudniających od 50 do 249 pracowników) i podmiotach dużych (od 250 zatrudnionych)

stu największych eksporterów generowało 55% przychodów z eksportu. Pięciuset największych eksporterów o 1 pp. więcej niż w poprzednim roku, tj. 78%. Nieznacznie obniżył się natomiast wskaźnik koncentracji Lorenza10 dla eksportu. Przychody z eksportu w podstawowych

przekrojach przetwórstwa przemysłowego

W podziale na sektory własności w 2010 roku wyraźnie wyższą dynamikę przychodów z eksportu zanotowano w sektorze publicznym (121), jednak wzrost ten nastąpił po silnym spadku przychodów z eksportu w 2009 r.

W sektorze prywatnym przychody z eksportu rosły nieco wolniej niż w publicznym, o 13,1%. Wyższą dynamikę przychodów odnotowano wśród przedsiębiorstw prywatnych krajowych (118,3) niż w grupie przedsiębiorstw zagranicznych (110,9). W 2010 roku podmioty zagraniczne generowały 68%, natomiast prywatne krajowe 28% przychodów z eksportu przetwórstwa przemysłowego. W 2010 roku największy wzrost przychodów ze sprzedaży na eksport odnotowano w grupie przedsiębiorstw największych, zatrudniających powyżej 1999 pracowników (17,5%) oraz podmiotów zatrudniających od 250 do 500 pracowników (o 16,6%). Nieco wolniej przychody z eksportu rosły w grupie przedsiębiorstw zatrudniających od 500 do 1999 pracowników (o 12,6%) oraz w przedsiębiorstwach średniej wielkości (od 50 do 250 pracowników) (o 10,9%).

Negatywnie na dynamikę przychodów z eksportu w ostatniej z wymienionych grup oddziaływał spadek liczby podmiotów.

W podziale branżowym największy przyrost przychodów z eksportu w 2010 r. (o 55%) zanotowano w produkcji metali, co częściowo wynika ze wzrostu cen produkcji eksportowanej w tym dziale. Należy także zauważyć, że rok wcześniej właśnie w produkcji metali eksport spadł najsilniej (o 39%). Największy dodatni wkład w dynamikę ogółu przychodów z eksportu miało natomiast wytwarzanie i przetwarzanie koksu i produktów rafinacji ropy naftowej. Przychody z eksportu w tym dziale wzrosły o 40%, w większości w wyniku wzrostu cen ropy naftowej na rynkach światowych. Dział ten odpowiada za zwiększenie dynamiki eksportu przetwórstwa przemysłowego w 2010 roku o 3,1 pp.

10 Krzywa koncentracji Lorenza – krzywa obrazująca równomierność rozkładu (stopień koncentracji) danej zmiennej w badanej populacji; pokazuje skumulowany udział kolejnych jednostek populacji (uszeregowanych rosnąco wg zmiennej) w całkowitej wartości danej zmiennej w populacji. Jeśli krzywą Lorenza oznaczymy jako y=L(X), to

∫−=1

0

)()(21 XdXLw

0,50

0,55

0,60

0,65

0,70

0,75

0,80

0,85

0,888

0,890

0,892

0,894

0,896

0,898

0,900

0,902

0,904

0,906

0,908

200220032004200520062007 2008 20092010współczynnik koncentracji (prawa oś)500 największych eksporterów100 największych eksporterów

90

100

110

120

130

140

150

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

MSP duże

11

Wysoką dynamikę przychodów z eksportu odnotowano także w produkcji podstawowych substancji farmaceutycznych oraz leków (140), produkcji papieru i wyrobów z papieru (132), produkcji wyrobów z pozostałych surowców niemetalicznych (127), w poligrafii i reprodukcji zapisanych nośników informacji (125), w produkcji chemikaliów i wyrobów chemicznych (125).

Producenci pojazdów samochodowych, przyczep i naczep, branży generującej najwięcej przychodów z eksportu (22% eksportu przemysłu przetwórczego) odnotowali wzrost przychodów z eksportu o 10%. Przy uwzględnieniu spadku cen produkcji sprzedanej na eksport (wynikającego przede wszystkim z umocnienia złotego) eksport w tym dziale wzrósł o 16%. Wkład tej grupy podmiotów do dynamiki eksportu przetwórstwa przemysłowego wyniósł w 2010 r. 2,2 pp.

Zmniejszenie przychodów z eksportu w ujęciu nominalnym w 2010 r. odnotowano w 6 pośród 24 badanych działów przetwórstwa przemysłowego. Spadki miały miejsce w produkcji pozostałego sprzętu transportowego (o 15%), naprawie konserwacji i instalowaniu maszyn i urządzeń (o 14%) produkcji odzieży (o 10%), w pozostałej produkcji wyrobów (o 6%), produkcji maszyn i urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowanej (o 4 %) i produkcji mebli (o 3%).

12

Tab. 6 Dynamika eksportu w poszczególnych działach przetwórstwa przemysłowego w 2010 r., skala wpływu oraz struktura

udział w eksporcie ogółem

dynamika (nominalnie)

dynamika

(realnie)* skala

wpływu

produkcja metali 4,4% 154,8 145,3 1,74

produkcja podstawowych substancji farmaceutycznych oraz leków 1,5% 139,9 156,5 0,49 wytwarzanie i przetwarzanie koksu i produktów rafinacji ropy naftowej 9,6% 139,6 109,2 3,10

produkcja papieru i wyrobów z papieru 2,8% 131,9 127,1 0,76 produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych 2,7% 126,6 131,9 0,65

poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji 0,6% 125,0 129,0 0,13

produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych 5,2% 124,8 119,5 1,17

produkcja skór i wyrobów ze skór wyprawnych 0,3% 121,4 131,4 0,06

produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych 6,2% 120,9 124,8 1,22

produkcja urządzeń elektrycznych 8,5% 111,5 117,8 0,99

produkcja komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych 6,7% 111,0 121,8 0,75

produkcja wyrobów z drewna z wyłączeniem mebli 2,1% 110,1 114,5 0,22 produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep, z wyłączeniem motocykli 22,2% 109,5 115,9 2,18

produkcja wyrobów tekstylnych 0,8% 108,9 113,9 0,08

produkcja wyrobów tytoniowych 0,3% 107,9 0,03 produkcja metalowych wyrobów gotowych z wyłączeniem maszyn i urządzeń 5,4% 106,5 116,0 0,38

produkcja napojów 0,4% 103,5 101,8 0,01

produkcja artykułów spożywczych 8,0% 103,3 105,1 0,29

produkcja mebli 4,0% 97,0 100,6 -0,14

produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej nie sklasyfikowana 4�7% 96,4 100,7 -0,20

pozostała produkcja wyrobów 0,7% 94,4 104,0 -0,05

produkcja odzieży 0,5% 89,8 98,1 -0,06

naprawa, konserwacja i instalowanie maszyn i urządzeń 0,6% 86,2 -0,1

produkcja pozostałego sprzętu transportowego 1,9% 85,4 86,6 -0,36

* deflator: wskaźnik cen produkcji sprzedanej na rynku niekrajowym, na podstawie szacunków GUS

Import

Import sektora przedsiębiorstw w 2010 r. wzrósł w ujęciu nominalnym o 14,6%. Koszty importu surowców zwiększyły się o 19,5% natomiast importu towarów o 10,0%. W ujęciu realnym11 import ogółem zwiększył się w 2010 r. o 12,8%, po spadku o ponad 10% w roku poprzednim. Udział importu w kosztach operacyjnych12 dla całej populacji badanych podmiotów wzrósł względem 2009 r. i wyniósł 21,3%.

W przetwórstwie przemysłowym, które w 2010 roku wygenerowało około 67% ogółu kosztów importu analizowanego sektora przedsiębiorstw, odnotowano wzrost importu o 22%. Znaczny przyrost kosztów importu odnotowano w transporcie i gospodarce magazynowej, o 89%. Na poziomie nieznacznie wyższym do odnotowanego w 2009 roku kształtował się import w handlu hurtowym i detalicznym; naprawach oraz w wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę. Wartość importu zmniejszyła się natomiast w górnictwie i wydobywaniu (o 3%), w przedsiębiorstwach usługowych z grupy „pozostałe” (usług poza budownictwem, handlem i transportem) (o 7%).

11 Deflator- wskaźnik cen transakcyjnych importu, GUS 12 Na koszty operacyjne składają się koszty rodzajowe powiększone o wartość sprzedanych towarów i materiałów

13

Kolejny rok z rzędu istotnie zmniejszył się także import w sekcji Budownictwo (o 16% wobec spadku o 21% w 2009 r. 45% w 2008 r. i 20% w 2007 r.). Obecnie import stanowi około 1% kosztów operacyjnych w budownictwie podczas gdy w 2006 roku było to 8,5%.

W podziale na formy własności większy wzrost importu odnotowano w przedsiębiorstwach publicznych (o 24%), niż w grupie podmiotów prywatnych (o 14%). Wśród przedsiębiorstw prywatnych krajowych dynamika importu była o 2 pp. niższa niż wśród podmiotów zagranicznych. W 2010 roku udział importu w kosztach operacyjnych grupy podmiotów publicznych oraz prywatnych krajowych wyniósł po 14%, a podmiotów zagranicznych 32%.

Wyższą dynamikę importu odnotowano w grupie podmiotów największych, zatrudniających powyżej 1999 pracowników oraz podmiotów zatrudniające pomiędzy 500 i 1999 (wzrost kosztów importu o 20% r/r). Wśród przedsiębiorstw mniejszych, zatrudniających od 250 do 500 pracowników koszty importu wzrosły o 9%, natomiast w sektorze MSP o 6%. Na niższą dynamikę importu w małych i średnich przedsiębiorstwach wpłynął jednak spadek liczby podmiotów w tej grupie.

Rys. 12 Relacja przychodów z eksportu do importu w badanej populacji i w przemyśle przetwórczym (prawa oś), oraz mediana relacji eksport/import liczonych na poziomie przedsiębiorstwa (w grupie eksporterów i jednocześnie importerów)

Relacja eksport/import

W 2010 r. wartość sprzedaży na eksport kształtowała się na poziomie wartości dóbr i usług importowanych przez sektor przedsiębiorstw. Relacja eksportu do importu w badanej populacji była nieco niższa (o 2 pp.) niż w poprzednim roku. Na nieco większy spadek relacji eksportu do importu wskazuje analiza danych jednostkowych. Mediana relacji eksportu do importu (w grupie podmiotów zarówno eksportujących i importujących) zmniejszyła się o 4 pp. do poziomu 171% w 2010 r. Wyraźnie zmniejszyła się także relacja eksportu do importu w przetwórstwie przemysłowym (o 9 pp.) i wyniosła 118%.

1,60

1,65

1,70

1,75

1,80

1,85

1,90

80%

90%

100%

110%

120%

130%

140%

2005 2006 2007 2008 2009 2010eksport/import w populacji przedsiębiorstweksport/import w przetwórstwie przemysłowymmediana relacji eksport/import

14

Tab. 7 Eksport, import oraz relacja eksportu do importu

eksport import

eksport / import

ilość podmiot

ów

zmiana ilości

podmiotów w %

udział w

eksporcie

ogółem

udział eksportu

w przychodach ze

sprzedaży

dynamika

przychodów z

eksportu

udział w

imporcie

ogółem

udział importu

w kosztach operacyjn

ych

dynamika

importu

relacja

eksport / impo

rt

zmiana względem poprzedniego roku

ogółem 17525 -4% 100% 20,1% 112,6 100% 21,3% 114,6 1,00 -0,02

prywatne 16028 -4% 94,6% 21,9% 112,7 91,2% 22,3% 113,8 1,03 -0,01

w tym prywatna krajowa 12742 -5% 31,9% 14,0% 114,5 29,6% 13,7% 112,5 1,08 0,02 w tym prywatna zagraniczna 3175 -2% 61,9% 30,7% 111,7 61,4% 32,3% 114,4 1,00 -0,02

publiczne 1487 -5% 5,4% 8,5% 109,5 8,7% 14,4% 123,6 0,62 -0,08

w tym Skarbu Państwa 366 -14% 3,8% 12,8% 121,5 1,3% 4,8% 147,0 2,82 -0,59 w tym państwowych osób prawnych 312 -16% 1,6% 5,8% 88,9 7,4% 28,9% 120,1 0,22 -0,08

w tym samorządowa 809 5% 0,0% 0,3% 131,7 0,0% 0,4% 223,8 0,91 -0,64

Górnictwo i wydobywanie 137 1% 3,4% 27,7% 138,7 0,3% 3,4% 97,1 10,3 3,09

Przetwórstwo przemysłowe 7280 -7% 80,2% 39,6% 113,3 67,4% 35,3% 121,6 1,18 -0,09

Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę

258 -12% 0,3% 0,8% 94,4 3,2% 9,1% 100,5 0,10 -0,01

Dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpadami, rekultywacja

546 1% 0,3% 5,6% 278,3 0,1% 1,2% 189,6 5,04 1,61

Budownictwo 1830 -4% 1,1% 4,2% 106,7 0,4% 1,5% 83,9 2,98 0,64 Handel hurtowy i detaliczny 3625 -4% 8,0% 5,4% 96,8 24,3% 16,9% 101,4 0,33 -0,02 Transport, gospodarka magazynowa 921 1% 3,6% 18,8% 111,1 1,6% 8,3% 188,7 2,30 -1,60

Pozostałe usługi 2928 0% 3,2% 7,0% 116,7 2,9% 6,8% 93,1 1,11 0,22

duże 3030 2% 79,2% 23,3% 114,7 75,8% 23,8% 117,6 1,04 -0,03

w tym 2000-lub więcej 181 7% 31,3% 23,7% 120,2 30,0% 24,6% 120,2 1,04 0,00 w tym od 500 do 1999 zatrudnionych 1018 0% 31,8% 25,4% 110,4 31,6% 26,8% 119,5 1,00 -0,08 w tym od 250 do 499 zatrudnionych 1831 2% 16,1% 19,3% 113,1 14,2% 18,0% 108,9 1,13 0,04

MSP 14495 -5% 20,8% 13,3% 105,3 24,2% 16,1% 106,1 0,86 -0,01

15

Koszty

-1,4

0,7

-1,9-0,9

1,1

-1,3

0,1

2,3

3,6

-0,9

1,00,4

-2,3

0,80,4

-3

-2

-1

0

1

2

3

4

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

Rys. 13 Różnica między dynamiką przychodów i dynamiką kosztów

Koszty ogółem

Drugi rok z rzędu przychody w sektorze przedsiębiorstw rosły szybciej niż koszty - por. Rys. 13 (nominalnie przychody zwiększyły się o 5%, a koszty o 4,6%). Dynamikę kosztów obniżał znaczący spadek kosztów finansowych, wyraźny spadek kosztów pozostałej działalności operacyjnej, a wśród kosztów operacyjnych – relatywnie niskie tempo wzrostu kosztów wynagrodzeń. Czynnikiem podwyższającym koszty sektora przedsiębiorstw były przede wszystkim szybko rosnące koszty zużycia materiałów, w tym zwłaszcza dóbr importowanych.

Koszty zużycia materiałów i surowców wykorzystywanych do produkcji były najszybciej rosnącym kosztem sektora przedsiębiorstw (wzrost o 11,4%). Na wzrost tego składnika złożyły się: rosnące ceny surowców na rynkach światowych, relatywnie niska wartość złotego względem walut obcych, zwiększająca dodatkowo ceny dóbr importowanych. Wzrost kosztów surowców pośrednio wynikał też z ożywienia koniunktury (zwłaszcza na rynkach zagranicznych), powodującego odbudowę zapasów i wzrost produkcji przemysłowej (efekty popytowe) oraz niskiej bazy odniesienia (efekt statystyczny). Ze względu na wzrost zamówień eksportowych, zwiększający zapotrzebowanie na produkty importowane13, jak też na skutek utrzymującego się słabego kursu złotego koszty surowców i materiałów wykorzystywanych do produkcji pochodzących z importu rosły w 2010 r. znacznie szybciej niż koszty surowców zakupionych w kraju – wzrost obu tych składowych kosztów wyniósł odpowiednio 19,5% i 6,2% (koszty materiałów importowanych stanowiły w 2010 r. 42% wartości kosztów materiałów ogółem).

Nieznacznie szybciej niż w poprzednim roku – o 5% rosły koszty towarów zakupionych do dalszej odsprzedaży (główny składnik kosztów branży handlowej). Również w przypadku tego składnika koszty towarów importowanych (stanowiące 22% kosztów towarów ogółem) zwiększały się wyraźnie szybciej (o 10%) niż koszty towarów zakupionych w kraju (wzrost o 3,6%).

Do 4,8% zwiększyła się dynamika kosztów usług obcych14. Na tle lat 2002-2008 tempo wzrostu tych kosztów było wciąż jednak bardzo umiarkowane. Wyraźne wyhamowanie dynamiki kosztów usług obcych odnotowała w 2010 r. branża budowlana, tj. grupa przedsiębiorstw, w których koszty te stanowią znaczącą część kosztów ogółem (ok. 47%).

Koszty zużycia energii rosły w 2010 r. w tempie 2%. Udział tych kosztów, mimo znaczących podwyżek cen energii przeprowadzonych w ostatnich latach, pozostaje niski i wynosi dla całej populacji średnio 1,9%15.

13 Udział importu zaopatrzeniowego w kosztach w grupie eksporterów jest znacznie wyższy niż w grupie pozostałych przedsiębiorstw – w 2010 r. udział ten wynosił odpowiednio 16,9% i 0,7%. 14 W pozycji koszty usług obcych znajduje się szereg pozycji, w tym m.in.: podwykonawstwo, usługi transportowe, doradztwo, opłaty leasingowe, prowizje bankowe 15 Między branżami występują różnice w strukturze kosztów, np. w sekcji Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości koszty zakupionej energii stanowią bardzo ważny składnik kosztów ogółem - 29%, zasadniczo jednak koszty te stanowią niewielki 1%-3% odsetek ogółu poniesionych kosztów.

16

458,7 491,3 471,0 524,8

524,6596,5 611,7

642,2

235,7

267,6 271,1284,2181,3

208,3 211,7219,1

56,8

62,2 65,767,8

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

2000

2007 2008 2009 2010

koszty finansowe

poz.koszty oper.

podatki

poz.koszty rodzaj.

energia

amortyzacja

wynagrodzenia

usługi obce

koszty towarów

materiały

111,4

105,0

104,8

103,5

103,1

111,4

105,0

104,8

103,5

103,1

111,4

105,0

104,8

103,5

103,1

95,9

102,6

101,3

101,6

105,6

dynamika 10/09dynamika 09/08

Rys. 14 Główne składowe kosztów (dane w mld pln) oraz ich dynamika (dane zostały posortowane rosnąco wg dynamiki wzrostu z 2010 r.)

Dalszemu obniżeniu uległy koszty operacji finansowych sektora przedsiębiorstw – o

25%. W efekcie tego udział kosztów finansowych zmniejszył się z 2,2% w 2009 r. do 1,6% w 2010 r. Spadek tych kosztów zaobserwowano w większości branż, zwłaszcza w klasach zależnych od eksportu16. Zmniejszyły się również (o 10%) pozostałe koszty operacyjne, a ich udział obniżył się z 1,9% w 2009 r. do 1,7% w 2010 r.

Rys. 15 Dynamika kosztów wynagrodzeń (r/r, dane roczne, za 2010 r. także kwartalne, nienarastające)

Rys. 16 Dynamiki kosztów wynagrodzeń, zatrudnienia oraz przeciętnego wynagrodzenia; źródło: Biuletyn Statystyczny GUS, dane kwartalne

Koszty wynagrodzeń

W 2010 r. dynamika kosztów wynagrodzeń nieco wzrosła, po wyraźnym spadku w 2009 r. W całej populacji koszty wynagrodzeń wzrosły w 2010 r. o 3,4% (wobec 1,7% w 2009 r. i 16,3% w 2008 r.). Dynamika kosztów wynagrodzeń zaczęła spadać w połowie 2008 r., w 2009 r. ten spadek był już bardzo wyraźny i utrzymywał się jeszcze w pierwszej połowie 2010 r. W drugiej połowie 2010 r. dynamika ta zaczęła rosnąć. Wzrost kosztów wynagrodzeń w drugiej połowie 2010 r. jest efektem przede wszystkim rosnącej dynamiki płac, podobnie jak to miało miejsce wcześniej. Potwierdzeniem są również dane GUS obejmujące szerszą populację przedsiębiorstw (por. Rys. 16). Analiza danych jednostkowych (por. Rys. 17) pokazuje, że spośród przedsiębiorstw, które zwiększyły koszty wynagrodzeń (tj. 52,9% całej populacji w 2010 r.) w 71,0% wzrosła przeciętna płaca, podczas gdy zatrudnienie zostało zwiększone w mniejszej grupie firm – 59,2%. Dodatkowo warto zauważyć, że w 36,2% przedsiębiorstw, w których koszty wynagrodzeń spadły odnotowano jednocześnie wzrost przeciętnej płacy. W 2010 r. ponownie

16 Były to jednocześnie klasy firm najbardziej dotkniętych problemem strat na instrumentach finansowych z przełomu lat 2008/2009.

95

100

105

110

115

120

125

130

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

I kw

II kw

III k

w

IV k

w

2010

95

100

105

110

115

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

zatrudnienie wynagrodzenie śr. koszty wyn.

17

Rys. 17 Klasyfikacja przedsiębiorstw wg realnych zmian kosztów wynagrodzeń, przeciętnego wynagrodzenia oraz zatrudnienia (zmiany r/r) – odsetek firm wg odpowiedniego profilu; próba ograniczona do podmiotów istniejących w obu porównywanych za każdym razem okresach. Kolory zielone oznaczają udział firm, w których realnie wzrosły koszty pracy, niebieskie – spadły. Dane dot. przeciętnego wynagrodzenia są szacunkowe

Rys. 18 Dynamika kosztów wynagrodzeń w 3 głównych sekcjach (r/r; dane kwartalne, nienarastające)

Rys. 19 Dynamika kosztów wynagrodzeń na tle dynamiki sprzedaży. Sektor dużych przedsiębiorstw (od 250 osób), dane półroczne, dynamika r/r

Rys. 20 Dynamika kosztów wynagrodzeń na tle dynamiki sprzedaży. Sektor MSP, dane półroczne, dynamika r/r

wzrósł udział przedsiębiorstw, w których rosły zarówno płace, jak i liczba pracowników (po 2 latach spadku). Jednoczesny wzrost zatrudnienia i przeciętnej płacy (realnie) odnotowało w 2010 r. w 20,0% firm, wobec 15,7% takich przedsiębiorstw rok wcześniej. Na nadal wysokim poziomie (aczkolwiek znacznie niższym niż w 2009 r.) utrzymuje się odsetek firm, w których zredukowano zarówno zatrudnienie, jak i przeciętne wynagrodzenie (19,3%, poprzednio 27,0%). Dynamika funduszu płac wzrosła w większości branż. W klasyfikacji wg sekcji PKD koszty wynagrodzeń spadły jedynie w sekcji Górnictwo (spadek o 2,6%, w 2009 r. wzrost o 4,8%) oraz w budownictwie (spadek o 2,3%, rok wcześniej wzrost o 6,1%). W budownictwie spadek taki miał miejsce jedynie w pierwszym półroczu 2010 r., III i IV kw. 2010 r. to już okres wzrostu funduszu płac. W przetwórstwie przemysłowym koszty pracy wzrosły o 3,5% (rok wcześniej spadek o 4,1%). Najszybszy wzrost kosztów wynagrodzeń odnotowano w energetyce (o 16,1% wobec wzrostu o 5,1% przed rokiem). W handlu pozostały one praktycznie bez zmian (wzrost 0,3%), w transporcie wzrosły o 3,3%, w pozostałych usługach nastąpił wzrost o 6,9%. Wzrost kosztów wynagrodzeń był w 2010 r. nadal efektem wzrostu tych kosztów w przedsiębiorstwach prywatnych, zwłaszcza w firmach z przewagą kapitału zagranicznego (wzrost o 7,8%, rok wcześniej o 4,2%). W podmiotach publicznych wielkość funduszu płac był nieco niższa niż w 2009 r., co było przede wszystkim efektem zmniejszenia liczebności tej klasy przedsiębiorstw. W 2010 r. dynamika kosztów wynagrodzeń była niższa niż dynamika przychodów ze sprzedaży (r/r; odpowiednio 103,4% oraz 105,8%). Taka sytuacja ma miejsce od półtora roku, po wcześniejszych dwóch latach szybszego wzrostu funduszu płac niż sprzedaży. O ile w przedsiębiorstwach dużych (o zatrudnieniu co najmniej 250 osób) w 2010 r. dynamiki zarówno sprzedaży, jak i kosztów wynagrodzeń rosły i wyrównały się, to w firmach sektora MSP sprzedaż rosła a fundusz płac zmalał – por. Rys. 19, Rys. 20. Związek dynamiki kosztów wynagrodzeń i dynamiki sprzedaży jest bardziej wyraźny w przedsiębiorstwach dużych (potwierdza to również współczynnik korelacji Pearson’a dla tej relacji – dla dużych firm 0,61, dla MSP 0,31). Wśród firm, w których sprzedaż w 2010 r. wzrosła w 80,0% (w firmach dużych w 85%) przypadków wzrósł również fundusz płac, podczas gdy w pozostałych

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

wzrost funduszu płacwzrost wynagrodzeniawzrost zatrudnienia

wzrost funduszu płacwzrost wynagrodzeniaspadek zatrudnienia

wzrost funduszu płacspadek wynagrodzeniawzrost zatrudnienia

spadek funduszu płacwzrost wynagrodzeniaspadek zatrudnienia

spadek funduszu płacspadek wynagrodzeniawzrost zatrudnienia

spadek funduszu płacspadek wynagrodzeniaspadek zatrudnienia

90

95

100

105

110

115

120

125

130

I kw IIkw

IIIkw

IVkw

I kw IIkw

IIIkw

IVkw

I kw IIkw

IIIkw

IVkw

I kw IIkw

IIIkw

IVkw

I kw IIkw

IIIkw

IVkw

2006 2007 2008 2009 2010

Budownictwo Przemysł Usługi

93

98

103

108

113

118

123

VI 2

003

XII 2

003

VI 2

004

XII 2

004

VI 2

005

XII 2

005

VI 2

006

XII 2

006

VI 2

007

XII 2

007

VI 2

008

XII 2

008

VI 2

009

XII 2

009

VI 2

010

XII 2

010

koszty wynagrodzeń sprzedaż

93

98

103

108

113

118

123

VI 2

003

XII 2

003

VI 2

004

XII 2

004

VI 2

005

XII 2

005

VI 2

006

XII 2

006

VI 2

007

XII 2

007

VI 2

008

XII 2

008

VI 2

009

XII 2

009

VI 2

010

XII 2

010

koszty wynagrodzeń sprzedaż

18

Rys. 21 Udział kosztów wynagrodzeń i świadczeń w kosztach ogółem

Rys. 22 Udział kosztów wynagrodzeń i świadczeń w kosztach ogółem w latach 2009 – 2010 wg branż

Rys. 23 Wykres przedstawia rentowność firm przy hipotetycznym wzroście kosztów pracy o 5-10-20% (przy założeniu o niezmienności innych uwarunkowań); kolorowe punkty (prawa oś) pokazują o ile % musiałyby wzrosnąć koszty pracy aby rentowność populacji przestała być dodatnia (przy założeniu jak poprzednio)

Rys. 24 Dynamika nominalna przeciętnego wynagrodzenia w klasach wg wysokości wynagrodzeń (r/r)

przedsiębiorstwach w 34,0%. Udział kosztów wynagrodzeń w kosztach ogółem w 2010 r. pozostał na poziomie zbliżonym do 2009 r. (nieco się zmniejszył - o 1,1%). Spadek udziału kosztów wynagrodzeń nastąpił głównie w Dostawie wody, w Górnictwie oraz w Transporcie. Wyraźny wzrost nastąpił w energetyce, w której jednak koszty pracy mają pomimo to nadal niewielki, w porównaniu z innymi branżami, udział w kosztach. W 2010 r. wzrost płac nie był istotnym zagrożeniem dla rentowności przedsiębiorstw i niebezpieczeństwo utraty rentowności w wyniku rosnących kosztów wynagrodzeń spadło w relacji do 2009 r. Próba oszacowania takiego ryzyka pokazuje, że w 2010 r. firmy stałyby się nierentowne przy średnio ok. 49% zwiększeniu samych kosztów płac. W poprzednim roku natomiast ten poziom był niższy – 45% (por. Rys. 23). Warto dodać, że w firmach, które odnotowały wzrost kosztów wynagrodzeń zdecydowanie częściej rosła też rentowność niż w pozostałej grupie przedsiębiorstw (rentowność tu wzrosła r/r w ok. 63% firm, wobec 37% w reszcie próby). Trudności z utrzymaniem rentowności występowały wtedy, gdy wzrost kosztów wynagrodzeń był szybszy niż wzrost sprzedaży (taką sytuację odnotowało ok. 49% przedsiębiorstw w populacji; w tej grupie poprawę rentowności odnotowało jedynie ok. 33% firm, w pozostałej części populacji – ok. 56%). Warto zauważyć, że dynamika przeciętnej płacy była w 2010 r. zbliżona we wszystkich klasach wg rentowności i jednocześnie niższa niż w 2009 r. Dysproporcja płac nieco wzrosła w 2010 r. Nadal najwyższy wzrost wynagrodzeń następował w przedsiębiorstwach, w których były one już i tak najwyższe. Najwolniej rosły najniższe płace (por. Rys. 24). W 2010 r. dynamiki średniego wynagrodzenia wzrastały w budownictwie oraz w usługach. W przemyśle od końca 2009 r. dynamika przeciętnej płacy ulega wahaniom (por. Rys. 25), ale pozostaje wyższa niż w pozostałych branżach. W przedsiębiorstwach dużych (co najmniej 250 osób, por. Rys. 26) dynamika przeciętnego wynagrodzenia wzrosła i była w 2010 r. wyższa niż w firmach sektora MSP, w których nastąpił dalszy jej spadek. W jednostkach najmniejszych (10 – 49 osób) wysokość średniej płacy była nieco niższa niż w 2009 r. Najwyższy wzrost wynagrodzeń nastąpił w przedsiębiorstwach największych (co najmniej 2000 osób) – o 9,6%.

0

2

4

6

8

10

12

14

16

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45

Ogółem

Górnictwo

Transport

Usługi bez handlu i transp.

Woda

Budownictwo

Przetwórstwo przem.

Energetyka

Handel20102009

27,1

22,324,0

13,7

7,2

14,0

4,8 5,7

23,2

55,2

45,3

54,957,9

38,4

45,349,1

0

10

20

30

40

50

60

-3

-2

-1

0

1

2

3

4

5

6

7

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

rent_bruttorent_5rent_10rent_20rent<0_prawa oś

100

105

110

115

120

125

130

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

do 2000 zł do 3000 do 4000 co najmniej 4000 zł

19

Rys. 25 Dynamika nominalna przeciętnego wynagrodzenia w 3 sekcjach (r/r; dane kwartalne, nienarastające)

Rys. 26 Dynamika nominalna przeciętnego wynagrodzenia w klasach zatrudnienia (r/r; dane dot. firm, zatrudniających co najmniej 10 osób)

95

100

105

110

115

120

2006 2007 2008 2009 2010

OGÓŁEM Budownictwo Przemysł Usługi

100

102

104

106

108

110

112

114

116

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

MSP duże

Wynik f

Rys. 27 Wynoraz wynikrocznym (da

Rys. 28 Nadw

Rys. 29 Ws

17 W lokres

finansow

nik finansowy k na działalnane w mld pln)

wyżka finansow

kaźniki rentow

latach 1995-201sie dekoniunktu

wy i rent

brutto, wynikności finansow

wa (dane w mld

wności

10 odsetek firmury do 50% w ok

owność

k na sprzedażywej w ujęciu

d PLN)

m, w których wy

resie boomu go

y u

Wynik fin

Wprzedsięb12,1% wi27). Wynmld PLNpowiększamortyzapozostałowięcej niodnotowaroku - 40

Npoprzednwyniku n9 mld Ppoprawy operacjacdo poziomobniżonydziałalnopoziomu

Rentowno

Wprzedsięb10% dla Robrotu nsprzedażywypracowkosztów dynamiki

ynik finansowy nospodarczego.

nansowy

W 2010 r. wybiorstw wynięcej niż w

nik finansowy i był o 13,

zeniu wynikuacyjne w o w 2010 r.iż w 2009 r.ał zbliżony o%17.

Na wzrost wniego roku za sprzedażyPLN). W n przyczynił ch finansowmu 0,5 mld przez spa

ości operacy 5,2 mld PLN

ość

W 2010 biorstw nadROE, 5,3% detto oraz 5,y. Wzrost rwały zarówdo przycho przychodów

netto rósł kształ

ynik finansowniósł 107,5 poprzednimy netto osiąg,4% wyższy u finansoweg

dyspozycji . 157,2 mld Poprawę wyodsetek firm

wyniku finanszłożyła się – wzrost o 9ieco mniejssię dalszy wych – wzros PLN. Wynikadek wynikyjnej – o 0.

r. rentoal rosła – ola ROA, 4,4%,2% w przyprentowności no dzięki dów, jak i

w.

łtował się w gra

wy brutto semld PLN,

m roku (porągnął wartośćniż w 2009 go netto o o przedsiębd PLN, tj. oyniku finanso co w poprz

sowego wzggłównie po9,6% (tj. o pszym stopnwzrost wynist o 3,5 mldk finansowy ku na pozo0,7 mld PL

owność seosiągając p% dla rentow

padku rentow przedsiębiopoprawie r

dzięki wzro

anicach od 38%

20

ektora tj. o

. Rys. ć 89,4 r. Po odpisy iorstw

o 8,7% owego ednim

lędem prawa

prawie iu do ku na

d PLN, został

ostałej LN do

ektora poziom wności wności orstwa relacji ostowi

w

21

Czynnikiem w nieznacznym stopniu obniżającym rentowność w 2010 r. był natomiast niewielki spadek wskaźnika obrotu aktywów, spowodowany szybszym wzrostem aktywów (zwłaszcza należności i papierów wartościowych przeznaczonych do obrotu oraz aktywów trwałych), przy wolniej rosnącej sprzedaży. Odsetek przedsiębiorstw zyskownych kolejny rok stopniowo się zwiększał i wyniósł w 2010 r. 78,4% wobec 77,3% w poprzednim roku. Większość z tych przedsiębiorstw (ok. 60%) to firmy o wskaźniku rentowności obrotu netto nieprzekraczającym 5%. Odsetek firm ze wskaźnikiem rentowności powyżej 5% zmniejszył się w 2010 r. z 33% do 31%. Skala poprawy zagregowanego wyniku finansowego była podobnie jak w poprzednim roku większa niż skala poprawy sytuacji na poziomie jednostkowym, co jest związane z większą koncentracją zysków z dużych podmiotach.

Mediana rozkładu wskaźnika rentowności obrotu netto spadła w 2010 r. do 2,4% wobec 2,5% w roku poprzednim, zaś mediana wskaźnika rentowności sprzedaży obniżyła się z 3% do 2,6%.

Ramka 1 Piramida rentowności – lata 2009-10

ROE=wynik fin.netto/kapitały własne*100; ROA= wynik fin.netto/aktywa ogółem*100; ROS=wynik fin.netto/sprzedaż*100; mnożnik kapitału własnego=1/(1-relacja kapitału obcego do sumy aktywów); wskaźnik obrotu aktywów=przychody ze sprzedaży/aktywa Informacje przy wskaźnikach: po lewej stronie - 2009 r., po prawej – 2010 r.

Rentowność przedsiębiorstw w głównych przekrojach klasyfikacyjnych

Zmiany rentowności na poziomie poszczególnych branż i klas były zróżnicowane, różne były tez przyczyny tych zmian. Poprawę zaobserwowano w górnictwie, energetyce, przetwórstwie przemysłowym, transporcie oraz handlu, a uwzględniając inne klasyfikacje w największych przedsiębiorstwach i u eksporterów. Spadek rentowności miał miejsce w budownictwie oraz w części branż usługowych, a ponadto w firmach z sektora MSP oraz w przedsiębiorstwach sprzedających swoje produkty i usługi wyłącznie na rynek krajowy.

• W sekcji Przetwórstwo przemysłowe wskaźnik rentowności obrotu netto wzrósł, co było głównie związane z dalszym spadkiem strat na operacjach finansowych. Rentowność na sprzedaży obniżyła się, mimo wyraźnego wzrostu dynamiki przychodów, w tym zwłaszcza wpływów z eksportu. Spadek rentowności sprzedaży wynikał ze znaczącego wzrostu cen surowców i materiałów, jak też ze wzrostu cen dóbr importowanych. Zarówno koszty surowców, jak i koszty towarów zakupionych poza granicami kraju rosły w tej sekcji w tempie ponad 20%. Dynamika pozostałych kosztów rodzajowych, w tym wynagrodzeń była niższa niż dynamika sprzedaży. Odsetek firm zyskownych w przetwórstwie wzrósł wyraźnie – z 74% do 77%, zaś odsetek firm z rentownością powyżej 5% zmniejszył się z 36% do 35%.

5,0% ROA 5,3% wskaźniki

1,18 wskaźnik obrotu aktywów 1,16 4,25% ROS 4,55%

1,88 mnożnik kapitału własnego 1,89

9,5% ROE 10,0%

Wynik finansowy 13,4% Sprzedaż 5,8% Aktywa 7,6%

Sprzedaż 5,8% Koszty 4,6% Aktywa trwałe 6,5% Aktywa obrotowe 9,3% dynamiki

•

•

Rys. 30 budownictw

•

•

o Woz

o Wo

tw

o W

w• Wzrost r

sprzedażpodkreślprzychoddyscypliwynagrofirm z re

• Pogorszy

Wskaźnik renwie, handlu i p

• W 2010 jego nasrelatywnogólnodooprogramplasując

• Eksporteswoje pspadek oswoje wfinansowdynamikwskaźniksurowcówynagropoprawę

Wśród firm oferujące doze sprzedażypochodzącycW grupie firobrotu nettokolei miała znadal rosnątowarów iwypracowanWzrosła renprzedsiębiorwysokiej sprrentownościży oraz (w mlić, że firmdów ze sprzeny kosztowe

odzeń. Odsetentownościąyła się rento

ntowności obrprzetwórstwie p

część branżstępstwem snie wysokąostępnych imowaniem –c się tuż za derzy odnotowprodukty wyłodsetka firmwyniki finanswych. Ekspokę sprzedażyk rentownoś

ów i towaróodzeń. Firmę rentownośc

przetwórczobra konsumy eksportowech z importurm oferującyo wzrósł, mzwiązek z noących kosztamportowany

nia zysków natowność w

rstwach prorzedaży eksp zanotował h

mniejszym stomy handloweedaży krajowej, w tym mtek firm ren powyżej 5%wność w bud

rotu netto wprzemysłowym

ż usługowycspadek zyskóą rentown abonament– znajdują sdwoma branżwali w 2010łącznie na r rentownychsowe zarów

orterzy wyspy eksportowci sprzedażyów z impoy eksportujci sprzedaży

zych spadekmpcyjne trwaej, przy dals

u oraz zwięksych dobra koimo wyraźne

ominalnym sach produkcych. Popraa operacjachfirmach ofe

odukujących portowej zanhandel. Popopniu) obniże zanotowawej. Wzrost

m.in. nierosnątownych w t nie zmieniłdownictwie.

w m

ze sprzrosnącymateriatym jeoptymakosztówobcych spadek z impfinansowzyskownw 2009rentown

ch zaobserwów i rentownością (i towych, Telsię wśród pżami górnicz0 r. poprawrynku krajowh. Firmy sprz

wno na działpecjalizowanwej niż ekspy obniżył się,rtu, ale tejące mniej y oraz zwięks

k rentownośałe. Było to szym znacząszeniu zapasonsumpcyjneego spadku padkiem wpcji, w tym wa rentowh finansowycerujących do dobra zaonotowanej prrawa była eżenia strat nały spadek erentownościących wzglętej branży w się i wyniósł Sekcja ta od

zedaży, głóch koszta

ałów wykorzyednak firmlizować ko

w wynagrodoraz znac

kosztów zakortu oraz wych. nych zmniejs r. do 81% wnością powyż

wowała spadewności. Niem

tak, bralekomunikacięciu najbar

zymi). wę rentownowym miał mzedające na łalności podni zanotowaporterzy niew, m.in. ze weż w wynik

niż 50% swszyły zyski na

ci zanotowam.in. skutkiącym wzrościów. nietrwałe wrentownościływów (główkosztach z

wności obroch. obra związanpatrzeniowerzez obie grufektem zwięa operacjacheksportu or sprzedaży wdem poprze

wzrósł z 79%ł 19%. dnotowała sp

ównie krajoch zużyciystywanych my budowloszty: zanzeń, spadezący, bo p

kupów surowspadek k

Odsetek szył się w buw 2010 r., zżej 5% spadł

ek dynamikiniej usługi nnże: Nadaja, czy Dziardziej rentow

ości. W grupmiejsce spadrynkach zagstawowej, jli wyższą rwyspecjalizozględu na w

ku wyraźnegwojej produa operacjach

ały przedsięiem spadku wie kosztów s

wskaźnik reni na sprzeda

wnie krajowyzakupów surotu była

ne z energiąe. Było to upy. ększenia renh finansowycraz niewielkwynikał z zacedniego roku do 81%, zaś

padek przych

owej, przy ia surowcódo produkcjlane starałnotowano ek kosztów prawie dwu

wców pochodkosztów o

przedsiębudownictwiezaś odsetek z 42% do 33

i sprzedaży nadal odznaawanie prałalność zw

ownych dział

pie firm ofedek wskaźnikranicznych pjak i na op

rentowność owani. W gr

wysokie kosztgo wzrostu ukcji zaobseh finansowyc

22

ębiorstwa wpływów surowców

ntowności aży. Ta z ych), przy rowców i

efektem

ą oraz w efektem

ntowności ch. Warto ki wzrost chowania

u kosztów ś odsetek

hodów

nadal ów i ji. Przy ły się spadek usług ukrotny zących peracji biorstw e z 85% firm z %.

i będący czają się

rogramów wiązana z łów PKD,

erujących ków oraz poprawiły peracjach i wyższą rupie tej ty zakupu

kosztów erwowały ch. Firmy

•

Rys. 31 sektorze Mpopulacji (

Mprpd

te zanosprzedażogółem surowcóbyła moż

• Wzrosłapowyżej(zatrudnsię na tl

Wskaźnik renMSP oraz w n2000 i więcej z

Mimo wzrostpodmiotów irentownościąprzedsiębiorsdo 78% oraz s

otowały dwuży krajowej (wzrost o

ów i materiażliwa dzięki rentownośćj 1999 osób)nienie międze pozostałyc

ntowności obrnajwiększych zatrudnionych)

tu kosztów istotnie sięą powyżej stw w populspadek odset

ucyfrowy wz ostatecznie3,8%). Jedn

ałów, w tym niskiemu teć w grupie n. Zmniejszyłzy 50 a 249 och klas wg w

rotu netto wpodmiotach w)

wynagrodze zwiększył 5% wzrósł acji zanotowtka firm z re

zrost ekspore uzyskały banocześnie zn z importu. mpu wzrostunajwiększycha się natomiosób). Grupa

wielkości zatr

w w

Czynnikiedynamikakrajowejnajwiększsurowcówmniejszyckosztów relatywnikosztów przedsiębzużycia sza wprzedsiębwynagrod

eń odsetek- z 79% w

w tej gruwano niewieentownością

tu, jednak ardzo słabe nacznie szyb Poprawa wyu pozostałych podmiotówiast rentowna największyrudnienia.

em wyróżnia sprzedaży, jak i zych prw z importuch firmach,zużycia suroie niska, co

ogółem. biorstw sprzesurowców i m

wzrostem biorstwa wydzenia.

firm zysko 2009 r. 8upie z 33%elki wzrost o powyżej 5%

ze względutempo przyc

bciej rosły wyniku na sprh kosztów, ww w populacność obrotu nych podmiotó

ającym był (w tym zaeksportowej

rzedsiębiorst rosły znacz, a dzięki owców i mato miało wpł

W pozoedaż rosła wmateriałów.

zatrudnieniyraźnie zw

ownych w g9% w 2010

% do 40%. odsetka firm - z 33% do 3

u na niską dchodów ze sw tej grupirzedaży w tew tym wynagcji (z zatrunetto w sektów istotnie w

ła m.in. warówno sprzj). Ponadtotwach zznie wolniej temu dynteriałów byłływ na dyn

ostałych klwolniej niż k Wreszcie, wia najwi

większyły ró

grupie najw r. Odsetek Wśród poz

m rentownych31%.

23

dynamikę sprzedaży ie koszty ej grupie grodzeń. dnieniem torze MSP wyróżniła

wyższa zedaży o, w zakupy niż w amika a tam amikę lasach koszty w ślad iększe

ównież

większych k firm z zostałych h – z 77%

24

Tab. 8 Wskaźniki rentowności netto oraz rentowności sprzedaży w podziale na podstawowe przekroje

Klasy wskaźnik

rentowności obrotu netto

zmiana wskaźnika r/r

wskaźnik rentowności sprzedaży18

zmiana wskaźnika r/r

cała populacja 4,4 +0,3 5,2 +0,2 Transport i gospodarka magazynowa 1,6 1,1 1,2 0,0

Handel 2,2 0,3 2,8 0,5 Budownictwo 4,2 -1,3 5,3 -1,9

Przetwórstwo przemysłowe 4,3 0,2 5,2 -0,2

konsumpcyjne trwale 3,3 -0,6 4,0 -1,7 inwestycyjne 3,3 0,0 3,7 0,0

konsumpcyjne nietrwale 4�0 0,2 4,8 -0,7 zaopatrzeniowe 5,0 0,3 5,9 -0,1

dobra związane z energią 5,8 0,7 7,9 0,3 Dostawa wody, gospodarowanie ściekami

i odpadami 5,0 0,7 5,8 0,3

Usługi pozostałe 6,9 -0,6 6,9 -0,1 Dział. związana z zakwaterowaniem i

usługami gastronomicznymi 5,0 -0,5 6,2 -0,4

Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 5,8 -0,6 4,6 -0,1

Informacja i komunikacja 10,8 -0,7 11,9 0,8 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię,

gaz 9,3 1,4 9,7 0,5

Górnictwo i wydobywanie 13,1 5,6 20,8 8,1 50-249 zatrudnionych 3,5 -0,1 3,9 -0,4 250-499 zatrudnionych 4,5 0,4 4,5 -0,8 500-1999 zatrudnionych 4,5 0,0 5,3 -0,7

2000-wiecej zatrudnionych 5,6 1,0 7,2 2,0 nieeksporterzy 4,0 -0,2 4,6 -0,2

eksporterzy 4,6 0,6 5,5 0,3 eksporterzy niewyspecjalizowani 4,3 0,7 4,8 0,6

eksporterzy wyspecjalizowani 5,5 0,3 7,4 -0,5

18 Wyliczony jako relacja wyniku na sprzedaży do sprzedaży

25

II. Inwestycje W 2010 r., podobnie jak w roku poprzednim odnotowano niewielki spadek inwestycji w gospodarce narodowej, co przełożyło się na spadek stopy inwestycji. Spadek ten, ze względu na relatywnie szybszy wzrost PKB był większy niż w pozostałych krajach członkowskich Unii. Niewielki spadek inwestycji odnotowano także w sektorze przedsiębiorstw niefinansowych. Jest to nieco lepszy wynik na tle wyników z poprzedniego roku, kiedy firmy jeszcze zdecydowanie redukowały swoje wydatki na rozwój.

Dane w ujęciu kwartalnym pokazują, że po głębokim spadku inwestycji w I kw. 2010 r. aktywność inwestycyjna zaczęła się poprawiać w kolejnych kwartałach roku i w drugiej połowie roku odnotowano wzrost inwestycji r/r. Równocześnie zmniejszyła się koncentracja inwestycji i wzrósł udział inwestorów zwiększających nakłady na środki trwałe. Dynamicznie rosła również wartość kosztorysowa nakładów na nowo rozpoczynane zadania inwestycyjne. Poprawę dynamiki inwestycji w 2010 r. odnotowano w niemal wszystkich analizowanych grupach przedsiębiorstw, choć w większości przypadków oznaczało to zmniejszenie skali redukcji inwestycji, a tylko w nielicznych grupach nastąpił wzrost nakładów w relacji rocznej. Inwestycje zwiększyły m.in. największe przedsiębiorstwa pod względem zatrudnienia (ponad 1999 pracowników) oraz przedsiębiorstwa transportowe.

Przedsiębiorstwa nadal zmniejszały zakupy maszyn i urządzeń oraz nakłady na nieruchomości, natomiast znacznie zwiększyły zakupy środków transportu (efekt niskiej bazy oraz zmian przepisów likwidujących możliwość odpisów kosztów zakupu samochodów z homologacją ciężarową od podatku VAT). Ostatecznie udział tych wydatków, które mogłyby mieć szybsze przełożenie na zwiększenie możliwości produkcyjnych przedsiębiorstw zmniejszył się.

Ocena aktywności inwestycyjnej Inwestycje w gospodarce narodowej (dane z Rachunków Narodowych)

Rys. 32 Dynamika realna nakładów brutto w gospodarce narodowej, dane z rachunków Narodowych GUS

Rys. 33 Stopa inwestycji. Relacja nakładów na środki trwałe wg RN do PKB (dane annualizowane, w cenach bieżących)

W 2010 r., podobnie jak w roku poprzednim, odnotowano niewielki spadek inwestycji w gospodarce narodowej (spadek o 1,2% wobec spadku o 1,1% w roku poprzednim, r/r, realnie, Rys. 32). Spadek ten przełożył się na obniżenie tempa wzrostu PKB o 0,2 pp. (Rys. 34). Siła negatywnego wpływu inwestycji na tempo rozwoju gospodarczego jest podobna jak w 2009 r. Dane w ujęciu kwartalnym pokazują, że po głębokim spadku inwestycji w I kw. 2010 r. (wywołanym m.in. niesprzyjającymi warunkami klimatycznymi, które utrudniły realizację prac budowlanych) w kolejnych kwartałach roku aktywność inwestycyjna zaczęła się stopniowo poprawiać, a w drugiej połowie roku odnotowano wzrost inwestycji. Wzrost ten przyspieszył tempo wzrostu PKB o 0,1 pp. w III - i o 0,3 pp. w IV kw. roku. Wzrost aktywności inwestycyjnej widoczny był także w sektorze przedsiębiorstw niefinansowych. Zmniejszenie nakładów na środki trwałe

-15

-10

-5

0

5

10

15

20

25

1996

I-IV

1997

I-IV

1998

I-IV

1999

I-IV

2000

I-IV

2001

I-IV

2002

I-IV

2003

I-IV

2004

I-IV

2005

I-IV

2006

I-IV

2007

I-IV

2008

I-IV

2009

I-IV

2010

I-IV

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

dynamika realna sa

19,8 22

,4 24,1

24,4

23,7

20,7

18,7

18,2

18,1

18,2 19

,7 21,6 22,3

21,1

19,5

0

5

10

15

20

25

30

1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010

26

Rys. 34 Skala wpływu składników popytu finalnego na wzrost realny PKB (ceny stałe)

Rys. 35 Stopa inwestycji w układzie międzynarodowym. Nakłady na środki trwałe wg rachunków narodowych w relacji do PKB (w proc., ceny bieżące). Lata 2010-2011 prognoza Eurostatu. kr. bałt. – Litwa, Łotwa, Estonia, CEEC – Czechy, Węgry, Słowacja

przełożyło się na dalszy spadek stopy inwestycji (relacja inwestycji w gospodarce narodowej do PKB). W 2010 r. stopa inwestycji wyniosła 19,5% (spadek o 1,6 pp. r/r, Rys. 33). Obniżenie stopy inwestycji dotknęło całą Unię Europejską, jednak w Polsce, ze względu na relatywnie lepsze wyniki po stronie PKB spadek stopy inwestycji był głębszy (największe załamanie inwestycji nastąpiło w krajach nadbałtyckich, Rys. 35). Mimo obniżenia stopy inwestycji jej poziom jest w Polsce nadal wyższy niż w krajach Unii. Inwestycje w sektorze przedsiębiorstw

(dane z F-01/I-01)19

Podobnie jak w całej gospodarce narodowej niewielki spadek inwestycji w ub.r. odnotowano również w sektorze średnich i dużych przedsiębiorstw niefinansowych, co jednak oznacza wyraźną poprawę wobec wyników poprzedniego roku, kiedy przedsiębiorstwa zdecydowanie redukowały swoje wydatki na rozwój. Inwestycje przedsiębiorstw spadły w ub.r. o 2,4% r/r po spadku o 12,1% w 2009 r. (Rys. 36).

Rys. 36 Dynamika inwestycji w sektorze przedsiębiorstw (r/r, w cenach stałych)

Dane kwartalne pokazują poprawę aktywności inwestycyjnej przedsiębiorstw w drugiej połowie roku, kiedy przedsiębiorstwa zaczęły realnie zwiększać wielkość nakładów na inwestycje. Dynamika inwestycji kwartalnych zwiększyła się w ciągu roku z -20,7% w I kw. do 14,1% w ostatnim kwartale roku (Rys. 37). Dodatnia dynamika inwestycji kw/kw zanotowana w drugiej połowie ubiegłego roku świadczy o tym, że przyspieszenie inwestycji nie było związane wyłącznie z niską bazą odniesienia. Poprawę aktywności inwestycyjnej przedsiębiorstw potwierdza również wysoka dynamika nakładów na nowo rozpoczynane zadania inwestycyjne. Wartość kosztorysowa rozpoczętych w 2010 r. zadań wzrosła o 35,5% r/r po spadku o 18,8% w roku poprzednim. Jest to, z zastrzeżeniem niskiej bazy z 2009 r., najlepszy dotychczas zanotowany wynik (wg danych od 1999 r.). Jednocześnie zmniejszyła się liczba rozpoczynanych zadań (spadek o

19 W rozdziale „Inwestycje” wykorzystany został jako deflator wskaźnik cen nakładów inwestycyjnych.

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

10

12

2003

I-IV

2004

I-IV

2005

I-IV

2006

I-IV

2007

I-IV

2008

I-IV

2009

I-IV

2010

I-IV

2003 2004 2005 2006 2007 2008 20092010

eksport netto zapasy spożycie nakłady

15

17

19

21

23

25

27

29

31

33

1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011*

EU15 EU25-EU15 NiemcyPolska kr. bałt. (LT, LV, EE) CEEC (CZ, H, SK)

-30

-20

-10

0

10

20

30

40

50

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010nakłady kwartalne ogółem (r/r, c.st.)nakłady ogółem (r/r, c.st.)nakłady kwartalne SA (kw/kw, c.bież.)

27

Rys. 37 Dynamika inwestycji w ujęciu kwartalnym w sektorze przedsiębiorstw niefinansowych (r/r, w cenach stałych), szacunek NBP

Rys. 38 Relacja nakładów na nowe środki trwałe przedsiębiorstw niefinansowych F01 do nakładów gospodarki narodowej (kwartalnie, w %). UWAGA: do 1999 r. łącznie z przedsiębiorstwami zatrudniającymi poniżej 49 pracowników. Dane narastające

3,9% r/r), można więc wnioskować, że przedsiębiorstwa rozpoczynają coraz większe pod względem wartości projekty, w tym zwłaszcza w energetyce. Spadek inwestycji sektora przedsiębiorstw był głębszy niż w gospodarce narodowej i udział przedsiębiorstw (zatrudniających powyżej 49 pracowników) w nakładach inwestycyjnych całej gospodarki zmniejszył się. W 2010 r. wydatki przedsiębiorstw na nowe środki trwałe20 stanowiły 32,3% nakładów poniesionych w całej gospodarce, tj. o 0,9 pkt. proc. mniej niż w poprzednim roku (Rys. 38). Zgodnie z wynikami badania ankietowego wiele elementów ocen koniunktury obecnie sprzyja podejmowaniu działalności inwestycyjnej, m.in. rośnie zapotrzebowanie na produkty i usługi przedsiębiorstw i zwiększa się stopień wykorzystania zdolności produkcyjnych21. Czynnikiem, który może negatywnie wpływać na tempo odbudowy aktywności inwestycyjnej są oczekiwania na utrwalenie się pozytywnych tendencji w gospodarce, ja też zmiany poziomu cen i kosztów oraz rosnące oczekiwania inflacyjne przedsiębiorstw.

Poprawę dynamiki inwestycji w 2010 r. odnotowano w niemal wszystkich analizowanych grupach przedsiębiorstw, choć w większości przypadków oznaczało to zmniejszenie skali redukcji inwestycji, a tylko w nielicznych grupach nastąpił wzrost nakładów w relacji rocznej. Odbicie dynamiki inwestycji nastąpiło we wszystkich pięciu klasach wielkości zatrudnienia, ale tylko jedna grupa – grupa największych przedsiębiorstw (zatrudniających ponad 1999 pracowników) - zakończyła ubiegły rok wzrostem inwestycji (szerzej o aktywności inwestycyjnej w podziale na klasy wielkości zatrudnienia- Aneks 1, str. 48). Badanie koniunktury (por. przyp. 21) potwierdza wyższą aktywność inwestycyjną tej grupy podmiotów i zapowiada dalszy jej wzrost w pierwszej połowie 2011 r. Sytuacja w sektorze dużych przedsiębiorstw (ponad 249 pracowników) była jednak zróżnicowana, m.in. nadal mocno redukują wydatki na rozwój podmioty zatrudniające od 500 do 1999 pracowników (spadek o 21,2% r/r). Trzeba jednak uzupełnić, że przedsiębiorstwa te mają za sobą okres intensywnych inwestycji (w 2007 r. zrealizowały one najwyższy w klasyfikacji wzrost inwestycji) a ponadto później niż w pozostałych firmach rozpoczął się tam związany z dekoniunkturą spadek inwestycji. W grupie MSP odnotowano natomiast niewielki spadek inwestycji w całym ub .r. (spadek o 2%, r/r, Rys. 40).

20 Kategorią nowych środków trwałych posługujemy się tylko dla oceny znaczenia sektora przedsiębiorstw w rachunkach narodowych. W dalszej części jest mowa o nakładach inwestycyjnych przedsiębiorstw ogółem (tzn. łącznie z inwestycjami na używane środki trwałe). 21 Por. np. „Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury w I kw. 2011 oraz prognoz koniunktury na II kw. 2011”. Raporty publikowane na stronie WWW NBP.

-30

-20

-10

0

10

20

30

kwartał: I II III IV2001 2002 2008 2009 2010

44,1 45,5

40,1

37,1

33,2

31,9 33

,5 34,6

34,6

35,4 37

,9

37,0

33,2

32,3

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

19971998199920002001200220032004200520062007200820092010

28

Rys. 39 Dynamika inwestycji – sektory: prywatne i publiczne. (r/r, realnie, dane narastające)

Rys. 40 Dynamika inwestycji wg wielkości zatrudnienia. (r/r, realnie, dane narastające)

W ciągu roku spadek inwestycji znacznie zmniejszył się m.in. w sektorze prywatnym (Rys. 39), przy czym poprawa dynamiki inwestycji dotyczyła głównie podmiotów krajowych. W przedsiębiorstwach krajowych po głębokich, przekraczających 22%, redukcjach inwestycji w 2009 r. w kolejnym roku wydatki na rozwój utrzymano na niemal niezmienionym poziomie, podczas gdy w firmach zagranicznych w tym czasie nadal zmniejszano inwestycje. W sektorze publicznym utrzymany został wzrost inwestycji, choć jego tempo zmniejszyło się wobec poprzedniego roku. Wciąż najwyższą aktywność inwestycyjną wśród grup wydzielonych na podstawie formy własności wykazywały przedsiębiorstwa samorządowe.

Rys. 41 Dynamika inwestycji wg PKD (r/r, realnie)

Analiza branżowa inwestycji

W 2010 r. inwestycje zwiększono w transporcie (o 15,4%, realnie, r/r, Rys. 41), oraz w mniejszym stopniu w budownictwie i usługach (odpowiednio o 2,7% i 1%, realnie, r/r). Nadal natomiast obniżane były inwestycje w przetwórstwie przemysłowym (spadek o 3,3%, realnie, r/r) oraz w handlu (spadek o 14,2%, realnie, r/r). Dynamika inwestycji poprawiła się w porównaniu do poprzedniego roku we wszystkich analizowanych tutaj grupach przedsiębiorstw z wyjątkiem handlu, gdzie utrzymano zeszłoroczne tempo redukcji inwestycji.

Duży wpływ na poprawę dynamiki inwestycji na poziomie całej zbiorowości miały rosnące inwestycje w przedsiębiorstwach transportowych, gdzie zwiększano głównie zakupy środków transportu (więcej o zakupach środków transportu na str. 30).

Budownictwo jest jedną z grup, gdzie następuje stopniowa odbudowa aktywności inwestycyjnej, przy czym warto zwrócić uwagę, że obok zwiększonych zakupów środków transportu budownictwo, jako pierwsza z analizowanych tu grup, dokonało również większych niż przed rokiem inwestycji w maszyny i urządzenia.

-40

-20

0

20

40

60

80

1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010

prywatny publiczny

-30

-20

-10

0

10

20

30

40

50

60

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010MSP duze

-40

-20

0

20

40

60

80

100

120

140

160

-40

-20

0

20

40

60

80

2006 2007 2008 2009 2010

Handel Przemysł Transport Usługi Budownictwo [lewa. oś]

Rys. 42 Konc

Rys. 43 Udinwestycje rponiżej 49 p

Rys. 44 Dyna(wyłączono 2

Intensywno

Dlaskonstruowprzynajmngenerującygrupa dużdany rok bposiadaneg W najniższyc(wzrost odidentyfikowhistoryczn

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

1995 199

1996 1998udział pr

centracja inwe

dział przedsiębr/r. Do 1999 rpracowników

amika inwestyc2 skrajne perce

ość aktywno

a oceny akwano panel niej przez 1ych około pych przedsię

był okresem ngo przez firm 2010 r. nash inwestycjidsetka z 5,wany jako ie najniższy

97 1999 2001

wsp. Lorenza dla 10udział w inwestycjacwsp. Lorenza dla 50wsp. Lorenza dla po

2000 2002rzedsiębiorstwe zwię

stycji

biorstw realnier. łącznie z pr

cji – parametryentyle, r/r, rea

ści inwestyc

ktywności in przedsiębio3 lat. Zbiór

połowę przycębiorstw. Wnajwyższej (my majątku)tąpił dalszy i netto w re,6% do 6,6%

rok najniżych wartości

2003 2005

00 największych inwestorch 100 największych inw

00 największych inwestoropulacji [lewa oś]

2004 2006ększających niwesty

e zwiększającrzedsiębiorstw

rozkładu alnie)

yjnej

nwestycyjneorstw, do ktr ten w 201chodów oraz

W kolejnych (najniższej) s. wyraźny wzlacji do posi%, Rys. 45).ższych zreai utrzymuje

2007 2009

rówwestorówrów

20

25

30

35

40

45

2008 2010ycje średnia

cych

wami

Koncen

inwestnastąpInwestpowszegrupa skalę),jest zn sytuacgdzie W 201zrealizponiesniefina przedsinwestrealnieten wzprzekrśrednie pozycy2010 rdynam2010 r potwieniefinaaktywnjeszczeposiad

ej przedsiębtórego włąc10 r. obejmz inwestycjilatach policstopy inwest

zrost udziałuiadanego ma. W rezultalizowanych się udział

40

45

50

55

60

65

70 ntracja inwe

Po 5 latactycji w sektopiło odwrotowanie stechne niż wprzedsiębio

, jakkolwieknacznie wyżs

Nieco inacja w grupikoncentracja0 r. grupa

zowała 47ionych przeansowe (wzro

Równocześsiębiorstw wtorów, którze nakłady nazrósł aż o 8,5aczając tymej.

Poprawie yjne rozkła. (Rys. 44).

miki inwestyc.

Podsumowerdzają, że ansowych naności inwese bardzo danego przez

biorstw na czono przed

mował 31% ji sektora prczono udziałtycji netto (i

przedsiębioajątku trwałacie rok 20

inwestycji.przedsiębior

estycji

h zwiększanorze przedsiętne zjawitało się w roku poprstw inwest koncentracjza niż w lata

czej przedstaie najwięksa nadal niep100 najwięk7,4% warez wszystkieost udziału ośnie

wzrósł bardzzy z roku na inwestycje5 pp. i wynióm samym po

uległy podstadu dynami

Mediana w cji wzrosła z

wując, p w sektorzastępuje stotycyjnej, jeuże inwesty firmy mająt

przestrzeni siębiorstwa ednostek porzedsiębiorstł przedsiębioinwestycji ne

orstw, dla ktego w całym10 był w p Jednocześrstw, dla kt

ia się konceębiorstw w 2isko (Rys.

zatem bprzednim (wtowała na wja inwestycjach poprzedawia się natszych inwesprzerwanie kszych inwertości nae przedsiębio 0,4 pp. r/rw se

zo wyraźnie na rok zwięe. W 2010 r.ósł 38,2% (Ryoziom wielo

tawowe paraiki inwestyrozkładzie rz -33,1% do

powyższe ze przedsiębopniowa odbednak nie ycje w relatku.

ostatnich obecne w opulacji F-0tw. Jest to orstw, dla ketto w relac

tórych był tom badanym opanelu najcnie w przetórych bada

29

entracji 2010 r. 42). ardziej

większa większa i nadal nich. tomiast storów, rośnie.

estorów kładów iorstwa ). ektorze udział ększają udział ys. 43), oletniej

ametry ycji w rocznej -7% w

dane biorstw budowa

są to acji do

16 lat próbie 1/I-01, zatem których ji do

o okres okresie zęściej edziale

any rok

30

okazał się okresem najwyższych inwestycji. Odsetek takich firm w 2010 r. wyniósł 4,6%. Gorszy wynik uzyskano tylko w 2003 r. Okresem najbardziej intensywnych inwestycji były lata 1995-1998 - największe inwestycje zrealizowało wtedy 35% firm ujętych w panelu - a zwłaszcza rok 1997 (największe inwestycje podjęło wówczas 9,9% firm w panelu).

Rys. 45 Udział przedsiębiorstw, dla których dany rok był okresem najwyższych inwestycji netto w relacji do majątku trwałego w latach 1995-2010 oraz realna dynamika inwestycji w populacji F01. Inwestycje netto = inwestycje – amortyzacja - przychody ze sprzedaży majątku. Panel (uwzględniono firmy, które były obecne w próbie przez co najmniej 13 z 16 analizowanych lat)

Efekty popytowe i podażowe inwestycji

Rys. 46 Dynamika inwestycji w układzie rodzajowym (r/r, nominalnie, dane w ujęciu narastającym)

Rys. 47 Dynamika kwartalnych inwestycji w układzie rodzajowym (r/r)

Rodzaj inwestycji

W 2010 r. przedsiębiorstwa zmniejszyły swoje wydatki na środki trwałe we wszystkich grupach rodzajowych nakładów z wyjątkiem zakupów środków transportu22. Najbardziej zmniejszono nakłady na maszyny i urządzenia (spadek o 11,6%, r/r, Rys. 46) oraz na nieruchomości (spadek o 3,8% r/r) i w obu przypadkach skala spadków była nieznacznie głębsza niż w roku poprzednim. Wzrost wydatków odnotowano jedynie w grupie środków transportu (wzrost o 25,4%, r/r). Zwiększone zakupy środków transportu były w pewnym stopniu rezultatem zapowiedzi zmian przepisów, które likwidowały możliwość odpisów kosztów zakupu samochodów z homologacją ciężarową od podatku VAT (por. Ramka 2, str. 32). Na wysokość dynamiki inwestycji w środki transportu wpłynęła również dodatkowo niska baza z poprzedniego roku, związana m.in. z zapaścią na rynku przewozów międzynarodowych (głęboki spadek obrotów w handlu zagranicznym). Inwestycje w środki transportu zwiększyły wszystkie grupy przedsiębiorstw, niezależnie od profilu prowadzonej działalności, a największy wzrost odnotowano w

22 Uwzględnienie zmian kursów walut oraz zmian cen wpłynęłoby istotnie na wielkości nakładów inwestycyjnych przedsiębiorstw (szczególnie w przypadku zakupów maszyn i urządzeń, ponieważ blisko 30% środków wydatkowanych na ten rodzaj środków trwałych przeznaczonych było na zakupy z importu).

0

2

4

6

8

10

12

14

1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009

udział firm, dla których był to rok największych inwestycjiudział firm, dla których był to rok najmniejszych inwestycji

-100

-50

0

50

100

150

200

250

300

-30

-20

-10

0

10

20

30

40

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

nieruchomości maszyny i urządzeniaśrodki transportu grunty [lewa oś]

-50

-30

-10

10

30

50

70

90

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010ogółem nieruchomościmaszyny i urządzenia środki transportu

Rys. 48 Deko Anwszystkichnakładów niezrealizoprzyspieszynieruchomprzedsiębikwartalne

Rys. 49 Struk

Zmodzwierciespadek uprzemysłowktóre dokokwocie prsamych prz

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

2000 2001

MiU

ompozycja stop

naliza danychh grupach rona środki trowane jednayło zakupy

mości nastąorstwa zwię inwestycje w

ktura rodzajow

miany w struedlają zmianudziału prwego, na koonują relatyrzeznaczonejzedsiębiorstw

2002 2003 2004

i śr. transp.

py wzrostu inwe

h kwartalnycodzajowych ansportu, boak, zapowie środków tąpiło natomększyły wydaw środki tran

wa inwestycji.

kturze rodzany struktury rzedsiębiorstorzyść pozostywnie mniej j na inwestyw przemysło

2005 2006 2007

nieruchomości i

estycji (r/r)

ch potwierdz inwestycji o w połowiedzi niekorzyransportu.

miast w datki we wsznsportu (wzr

ajowej nakłabranżowej bw prowadtałych sekcji zakupów maycje w osta

owych.

2008 2009 2010

grunty [lewa oś]

przedsięFirmy rocznegtranspowzrost transporynku p2009 rtranspo2010 roZwiązku

za, że w 20(por. Rys.

e poprzednieystnych dla Odbicie inw

drugim kwazystkich katerost o 56,9%

rodzajokierunkktóre zwiększprzedsiproces transpopoziomzmniejrezultawydatk

adów na pozibadanej zbiozących dzi, w tym zwłaszyn i urzą

atnich latach

52

54

56

58

60

62

64

ębiorstwachtransportow

go przyrostuortu całego s

inwestycortowych moprzewozów p. i lepszą

ortowych („Wok”, materiu Polskiego L

10 r. zaczęł48). Najwcz

ego roku. Wóprzedsiębio

westycji w artale 2010egoriach nak r/r).

Począwszy owej nakłaku zmniejszamają wzglęzenie miębiorstw (R ten był koortu wzrósł

mu 11,8%, szył się udz

acie łącznykach na inweiomie pełnejorowości. W ziałalność waszcza firm ądzeń. Udziah zmniejsza

transportowwe zrealizow nakładów nsektora przeji w pożna tłumacpo trudnymkondycja e

Wyniki branżały na Kon

Leasingu, 31

a zwiększaćześniej rozpówczas pojawrstw zmian maszyny i

0 r. W oskładów, najs

od 2003 dów postęania udziałudnie szybsze

możliwości Rys. 49). Rontynuowanyco prawda ale o 3,5ział maszyn udział ty

estycje ponowj populacji wpróbie obsew obszarzhandlowych

ał zakupów mł się jednak

wych (42,5%wały ponadna zakup średsiębiorstwprzedsiębiorsczyć odbicie dla tego sekonomicznąży leasingow

nferencję pr.01.2011)

ć się dynamipoczął się wwiły się pier podatkowyc urządzeniastatnim kwszybciej zaś

r. w strukępują zmian tych składne przełożen

produkcyRównież w y. Udział śroo 2,8 pp. r

5 pp. do n i urządzeńych zakupównie się obnw pewnym sterwuje się boze przetwó oraz usługomaszyn w ogk także w g

31

, r/r). d 45% rodków . Silny stwach em na ektora ą firm wej za rasową

ka we wzrost rwsze, ch, co oraz

wartale ś rosły

kturze ny w ników, nie na yjnych

ub.r. odków r/r do 43,8% ń i w ów w niżył. topniu owiem órstwa owych, gólnej grupie

32

Ramka 2 Wpływ zmian ustawy o podatku od towarów i usług (VAT) na inwestycje w nowe środki transportu

Wstęp W IV kw. 2010 r. zmianie uległy przepisy dotyczące możliwości odliczenia podatku VAT od tzw. samochodów z kratką. Do czasu wejścia w życie rozwiązań docelowych (planowo 01.01.2013), od 01.01.2011 r. obowiązują przepisy przejściowe, które ograniczają prawo do odliczenia podatku naliczonego do 60% jego wysokości, ale nie więcej niż 6000 zł. W reakcji na zmiany przepisów część przedsiębiorców, która pierwotnie zamierzała dokonać zakupu samochodów firmowych w 2011 r. przyspieszyła swoje inwestycje w nowe środki transportu tak, aby zdążyć przed wejściem w życie nowych – mniej korzystnych – regulacji. W wyniku tego roczna dynamika kwartalnych inwestycji w nowe środki transportu osiągnęła w IV kw. 2010 r. aż 24,5% tj. najwięcej od ok. 3 lat. Celem zweryfikowania, jak duży wpływ na inwestycje w nowe środki transportu w IV kw. 2010 r. miały wspomniane zmiany legislacyjne, przeprowadzono badanie ekonometryczne (szczegóły w aneksie metodycznym). Wyniki Wpływ zmian ustawy o podatku od towarów i usług (VAT) na roczną dynamikę kwartalnych inwestycji w nowe środki transportu w IV kw. 2010 r. został oszacowany na 7,5 – 9,7 pp., przy czym oszacowanie punktowe wyniosło 8,7 pp. Oznacza to, że gdyby zmiany legislacyjne nie miały miejsca, dynamika r/r kwartalnych inwestycji w nowe środki transportu z dużym prawdopodobieństwem wyniosłaby w IV kw. 2010 r. od 14,8% do 17% (oszacowanie punktowe: 15,8%) zamiast 24,5%. W przełożeniu na dynamikę r/r rocznych inwestycji w nowe środki transportu oznaczałoby to zmianę z 17,2% do odpowiednio 13% - 14% i 13,4%. Dynamika r/r kwartalnych inwestycji ogółem (nakładów na środki trwałe) wyniosłaby wówczas -5,4% - -5,2% (-5,3%) zamiast -4,6%, co miałoby stosunkowo niewielki wpływ na dynamikę r/r rocznych inwestycji ogółem tj. -11,9% - -11,8% (-11,9%) zamiast -11,6%. Aneks metodyczny W badaniu oszacowano równanie regresji, gdzie zmienną objaśnianą była roczna dynamika kwartalnych inwestycji w nowe środki trwałe, a potencjalnymi zmiennymi objaśniającymi opóźnione o jeden okres roczne dynamiki wybranych kategorii z formularzy F-01 z okresu I kw. 2001 r. – IV kw. 2010 r. Wszystkie wykorzystane zmienne przechodzą testy na stacjonarność. Opóźnienie o jeden okres zmiennych objaśniających wynika z potrzeby uniknięcia problemu endogeniczności, który w przypadku szacowania wpływu zmian legislacyjnych (a więc w sensie modelowym – szoku z IV kw. 2010 r.) na dynamikę inwestycji w nowe środki transportu mógłby negatywnie wpłynąć na jakość otrzymanych wyników. Ponadto w równaniu dopuszczono występowanie komponentu autoregresyjnego (AR) oraz komponentu średniej ruchomej (MA). Selekcji modelu dokonano stosując procedurę systemowej sekwencyjnej eliminacji regresorów (System SER) przy założeniu 5% poziomu istotności, a następnie zweryfikowano stabilność modelu w czasie oraz sprawdzono, czy podczas przeprowadzonej procedury nie pominięto istotnych zmiennych. Ostatecznie wyselekcjonowany model przyjął postać: inwestycje w nowe środki transportu = 0,829261 * AR(1) – 0,628394 * strata_ze_sprzedaży(-1) + reszta Model wyjaśnia ok. 80% zmienności zmiennej objaśnianej i przechodzi wszystkie podstawowe testy diagnostyczne na poprawność formy funkcyjnej, normalność rozkładu składnika losowego, stabilność oszacowanych parametrów oraz brak autokorelacji i heteroskedastyczności składnika losowego. Oszacowane parametry są istotne statystycznie przy poziomie ufności przekraczającym 99,9% (poziom istotności mniejszy niż 0,1%). Przyjęto, że reszta z oszacowanego modelu dla IV kw. 2010 r. – która wyniosła ok. 8,7 pp. - stanowi przybliżenie wpływu zmian legislacyjnych na dynamikę inwestycji w nowe środki transportu. Oszacowanie to należy traktować z dużą dozą ostrożności, tym niemniej estymacje modeli pomocniczych wskazują, że wpływ zmian legislacyjnych na dynamikę inwestycji w nowe środki transportu mieści się z wysokim prawdopodobieństwem w przedziale od 7,5 pp. do 9,7 pp.

33

Rys. 50 Dynamika inwestycji wg przeznaczenia produkcji (r/r, nominalnie)

Inwestycje wg przeznaczenia produkcji

W 2010 r. doszło do spadku inwestycji we wszystkich grupach przedsiębiorstw wydzielonych ze względu na przeznaczenie produkcji. Największy nominalny spadek inwestycji (większy niż w poprzednim roku) miał miejsce w działach zajmujących się produkcją dóbr inwestycyjnych (o 16% r/r). Spowolnienie inwestycji w ub.r. dotarło także do przedsiębiorstw wytwarzających dobra energetyczne, gdzie po trzech latach wysokiego wzrostu inwestycji po raz pierwszy odnotowano spadek tej kategorii.

Wpływ na pogorszenie wyników części przedsiębiorstw tego sektora mogła mieć duża niepewność utrzymująca się w zakresie otoczenia prawnego, w szczególności zaś odnośnie nieustalonych wówczas zasad nabywania praw do bezpłatnych emisji CO2. W pozostałych firmach odnotowano poprawę i spowolnienie spadku inwestycji, chociaż w przypadku producentów trwałych dóbr konsumpcyjnych oraz dóbr zaopatrzeniowych nadal oznacza to głębokie redukcje wydatków na inwestycje.

Efektywność alokacji inwestycji

Rys. 51 Dynamika inwestycji w branżach wg zaawansowania technologicznego (r/r) HT – branże o najwyższym stopniu zaawansowania tech. MHT - branże o średnim stopniu zaawansowania tech. MLT - branże o niskim stopniu zaawansowania tech. LT - branże o najniższym stopniu zaawansowania tech.

Rys. 52 Relacja inwestycji do aktywów trwałych w klasach wg udziału przychodów z eksportu w przychodach ogółem (r/r, nominalnie). Przetwórstwo przemysłowe.

Zaawansowanie technologiczne inwestorów

2010 r. zakończył się bardzo głębokimi spadkami inwestycji w przedsiębiorstwach, których działalność wiąże się ze stosowaniem nowoczesnych technologii (o 35,9% r/r po wzroście o 16,5% w roku poprzednim, Rys. 51) oraz w firmach stosujących technologie o niskim stopniu zaawansowania (gdzie spadek inwestycji pogłębił się w porównaniu z poprzednim rokiem). W pozostałych dwóch grupach, tj. w przedsiębiorstwach o najniższym oraz średnim stopniu zaawansowania technologicznego odnotowano poprawę i zmniejszenie tempa spadku inwestycji. Dane w ujęciu kwartalnym pokazują jednak odbicie dynamiki inwestycji, szczególnie w przypadku branż o najwyższym stopniu zaangażowania technologicznego, gdzie w drugiej połowie roku inwestycje zaczęły rosnąć w dwucyfrowym tempie (wzrost o 11% w III i 15,1% w IV kw. ub.r.). Ta grupa przedsiębiorstw (podobnie jak branże MHT) nastawiona jest głównie na zaopatrywanie rynków zagranicznych i w tym można by było upatrywać źródeł szybszego wzrostu inwestycji. Przychody z eksportu przedsiębiorstw stosujących nowoczesne technologie w ostatnich 6 latach sięgały średnio 70% przychodów ogółem. W 2010 r. dla przedsiębiorstw MHT prawdopodobnie większym wyzwaniem niż obsługa popytu

-100

-50

0

50

100

150

200

250

-60

-40

-20

0

20

40

60

80

2006 2007 2008 2009 2010

energetyczne inwestycyjnekonsumpcyjne nietrwałe zaopatrzeniowekonsumpcyjne trwałe [lewa oś]

-100

-50

0

50

100

150

200

2006 2007 2008 2009 2010

HT LT MHT MLT pozostałe

6

8

10

12

14

16

18

2002 2004 2006 2008 2010

brak esportu 0-49 50-100

34

Rys. 53 Dynamika nakładów na środki trwałe nabywane w kraju i importowane (r/r, nominalnie)

Rys. 54 Udział nakładów na środki trwałe z importu w poszczególnych kategoriach inwestycji (w %)

Rys. 55 Struktura nakładów na środki trwałe a rynek zaopatrzenia (w%)

UWAGA: nakłady na importowane środki trwałe wg metodologii GUS są w całości traktowane jako zakupy nowych środków trwałych

zagranicznego był jednak bardzo silny (dwukrotny) wzrost sprzedaży na rynki krajowe.

Inwestycje eksporterów

W 2010 r. poziom inwestycji w stosunku do aktywów trwałych obniżyły w stosunku do 2009 r. wszystkie grupy eksporterów, przy jednocześnie stabilnej sytuacji wśród przedsiębiorstw sprzedających swoje wyroby tylko na rynku krajowym. Najniższe inwestycje w relacji do aktywów realizowały przedsiębiorstwa uzyskujące nie więcej niż 50% przychodów ze sprzedaży eksportowej, Rys. 52). Najgłębsze ograniczenie aktywności inwestycyjnej odnotowano jednak w grupie wyspecjalizowanych eksporterów, gdzie w ciągu 3 lat analizowana relacja została zmniejszona o ponad 40%. Tak duży spadek skali inwestycji w tej grupie eksporterów był reakcją na światowy kryzys gospodarczy przejawiający się w Polsce głównie spadkiem popytu zewnętrznego.

Import środków trwałych

W 2010 roku w przedsiębiorstwach odnotowano głęboki spadek zakupów środków trwałych sprowadzanych z zagranicy (realnie słabszy ze względu na umocnienie złotego względem euro w 2010 r.). Wartość importu środków trwałych spadła w 2010 r. o 23,1% r/r, po wzroście o 3,2% w roku poprzednim (Rys. 54). Poprawiła się natomiast wyraźnie dynamika zakupów środków trwałych nabywanych na rynku krajowym, choć nadal jest ona ujemna (spadek o 1,5%). W wyniku tych procesów udział importowanych środków trwałych zmniejszył się do 11,6% (14,4% w 2009 roku, Rys. 55). Ograniczenie zagranicznych zakupów inwestycyjnych dotknęło głównie zakupy maszyn i urządzeń. W ciągu roku wartość importowanych maszyn i urządzeń spadła o 1/3, a udział importu w zakupach maszyn i urządzeń zmniejszył się do 22,9% (spadek o 6,5 pp., r/r). Jednocześnie przedsiębiorstwa częściej decydowały się na sprowadzane środki transportu (zwiększony popyt stymulowany był w części zmianami legislacyjnymi). W 2010 r. przedsiębiorstwa zwiększyły zakupy środków transportu za granicą o 60% r/r, co przełożyło się na dalszy wzrost udział importu w nakładach na środki transportu (z 10% do 12,9%).

-30

-20

-10

0

10

20

30

40

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

ogółem import krajowe

0

5

10

15

20

25

30

35

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

ogółem maszyny i urządzenia środki transportu

78,8 79,071,9 75,6 76,0 76,2 76,3 78,6 80,9 78,8 81,1

15,2 14,116,7

17,1 15,3 14,8 14,9 13,6 12,5 14,4 11,6

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

krajowe używane importkrajowe nowe nowe + import

35

Zakupy nowych środków trwałych

Podobnie jak w poprzednich latach przedsiębiorstwa w 2010 r. nabywały głównie nowe środki trwałe, chociaż w ostatnich dwóch latach widoczna jest lekka tendencja spadkowa tego rodzaju zakupów. Zjawisko to może być związane ze słabszym stanem koniunktury, kiedy przedsiębiorstwa szukając oszczędności chętniej sięgają po używane środki trwałe (od dwóch lat rosną m.in. inwestycje w używane maszyny i urządzenia, Rys. 57). W 2010 r. na zakup nowych składników majątku przeznaczono 92,7% środków wydanych na inwestycje w sektorze przedsiębiorstw (spadek o 0,6 pp r/r, Rys. 56).

Rys. 56 Udział nakładów na nowe środki trwałe w grupie nakładów ogółem i w grupie nakładów na maszyny i urządzenia (w %, brak wcześniejszych danych).

Rys. 57 Dynamika nakładów na maszyny i urządzenia w podziale na rynek zaopatrzenia (r/r, nominalnie)

Ramka 3 Analiza komponentów cyklicznych nakładów na środki trwałe, środków pieniężnych oraz zysku netto (dane F-01/I-01) – porównanie spadków koniunktury z lat 2000-2002 i 200723-2009

Wstęp O ile spowolnienie gospodarcze z lat 2000-2002 wynikało z nałożenia się na siebie zarówno czynników o charakterze wewnętrznym, jak i zewnętrznym, o tyle spadek koniunktury z lat 2007-2009 został wywołany w głównej mierze czynnikami zewnętrznymi tj. ogólnoświatowym kryzysem finansowo-gospodarczym. Stąd reakcje dostosowawcze gospodarki były w obydwu okresach znacząco odmienne (por. np. Gradzewicz et al., 2010). Analiza komponentów cyklicznych pozwala łatwo zobrazować te różnice także w odniesieniu do inwestycji przedsiębiorstw w środki trwałe oraz zmiennych, które są z nimi ściśle powiązane tj. środków pieniężnych oraz zysku netto. Analiza ta może być również pomocna w określeniu warunków, w których można spodziewać się ożywienia inwestycyjnego przedsiębiorstw po okresie spowolnienia gospodarczego. Wyniki analizy Okres dekoniunktury z lat 2000-2002 rozpoczął się niemal równoczesnym spadkiem komponentów cyklicznych z poziomów szczytowych dla wszystkich analizowanych szeregów (por. Ramka 2). Nałożenie się na siebie czynników o charakterze wewnętrznym i zewnętrznym sprawiło, że wraz ze spadkiem zysku netto zasoby środków pieniężnych również malały (wolniej niż zyski), a nowe inwestycje w środki trwałe zostały (z lekkim wyprzedzeniem) ograniczone. Oznacza to, że przedsiębiorstwa poprawnie zidentyfikowały osłabienie koniunktury i już na samym początku spowolnienia, oczekując jego dalszego pogłębienia, wstrzymały procesy inwestycyjne. Pomimo szybkiego wzrostu zysków i stopniowej odbudowy środków pieniężnych w latach 2003-2004, przedsiębiorstwa pozostały niechętne znacznym inwestycjom, utrzymując je do 2005 r. na niskim poziomie. Do ponownego zintensyfikowania procesów inwestycyjnych firmy zostały skłonione dopiero w 2006 r. poprzez kolejną falę wzrostu zysków połączoną z wysokim stanem środków pieniężnych.

23 Identyfikacja punktów zwrotnych została dokonana w oparciu o analizę komponentu cyklicznego zysku netto przedsiębiorstw. Jeśli za szereg bazowy przyjęlibyśmy PKB, to rozpoczęcie spowolnienia gospodarczego należałoby datować na I kw. 2008 r. (por. Gradzewicz et. al. 2010) i pokrywałoby się ono z punktem szczytowym komponentu cyklicznego nakładów na środki trwałe.

84

86

88

90

92

94

96

98

100

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

udział nakładów na nowe środki trwałeudział nakładów na nowe maszyny i urządzenia

-40

-30

-20

-10

0

10

20

30

40

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

maszyny i urządzenie ogółemnowe maszyny i urządzeniaużywane maszyny i urządzenia

36

Rys. 58 Komponenty cykliczne (8-40 kwartałów) nakładów na środki trwałe (ogółem), środków pieniężnych oraz zysku netto

Na początku 2007 r. dało się zauważyć pierwsze symptomy kryzysu finansowego w Stanach Zjednoczonych. Wówczas także komponenty cykliczne zysków netto oraz środków pieniężnych zaczęły maleć. Zgoła jednak odmiennie niż podczas spowolnienia z lat 2000-2002 spadkom tym towarzyszył dynamiczny wzrost inwestycji. Przedsiębiorstwa oczekiwały zatem, że kryzys na amerykańskim rynku kredytów hipotecznych nie będzie miał tak dużego wpływu na gospodarkę polską i gospodarki najważniejszych partnerów handlowych Polski, jak stało się to w rzeczywistości. W rezultacie szczyt komponentu cyklicznego zysków netto przypadł na blisko rok przed szczytem dla inwestycji w nowe środki trwałe. Pomimo spowolnienia gospodarczego przedsiębiorstwom udało się również zachować relatywnie bezpieczny poziom środków pieniężnych. Ich komponent cykliczny jest co prawda od 2008 r. ujemny, niemniej jednak spadek nie był tak głęboki jak w okresie spowolnienia z lat 2000-2002. Fakt, że negatywny impuls zewnętrzny nie został wzmocniony przez nałożenie się negatywnych impulsów wewnętrznych uchronił gospodarkę przed powtórką scenariusza z lat 2000-2002.

Biorąc pod uwagę powyższe, można oczekiwać, że odbudowa inwestycji przedsiębiorstw w nowe środki trwałe po okresie spowolnienia z lat 2007-2009 nastąpi szybciej niż poprzednio. W szczególności, rosnący od początku 2010 r. komponent cykliczny zysków netto powinien w horyzoncie kilku kwartałów osiągnąć wartość dodatnią, wpływając pozytywnie na zdolność przedsiębiorstw do gromadzenia środków pieniężnych. Wówczas osłabną ograniczenia po stronie finansowania inwestycji oraz bieżącego popytu i głównym czynnikiem, determinującym tempo i skalę intensyfikacji procesów inwestycyjnych staną się oczekiwania przedsiębiorstw co do perspektyw rozwoju koniunktury oraz jej niepewności. Aneks metodyczny Oszacowanie komponentów cyklicznych zostało przeprowadzone według podobnej procedury jak w pracy Gradzewicza et. al. (2010). Analizowane szeregi poddano zlogarytmowaniu oraz odsezonowaniu (metodą X-12-ARIMA). Następnie z danych usunięto (log)liniowe trendy oraz pozytywnie zweryfikowano stacjonarność reszt (m.in. testami ADF i KPSS). Tak otrzymane szeregi przefiltrowano pasmowo-przepustowym filtrem Christiano-Fitzgeralda, pozostawiając do analizy komponent o okresie wahań od 2 do 10 lat. Uzyskane wartości można interpretować jako (w przybliżeniu) procentowe odchylenie komponentu cyklicznego (koniunkturalnego) od komponentu długookresowego dla danej zmiennej. Literatura: Gradzewicz M., J. Growiec, J. Hagemejer, P. Popowski (2010), Cykl koniunkturalny w Polsce – wnioski z analizy spektralnej, Bank i Kredyt 41 (5), 41-76.

-40

-30

-20

-10

0

10

20

30

40

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

nakłady na środki trwałe środki pieniężne zysk netto

37

III. Płynność finansowa przedsiębiorstw W 2010 r. płynność sektora przedsiębiorstw po raz kolejny poprawiła się, jako efekt większego wzrostu

należności i inwestycji krótkoterminowych niż zobowiązań krótkoterminowych. Poprawa wskaźników płynności wskazuje na dalszy wzrost zdolność firm do spłaty zobowiązań.

0

10

20

30

40

50

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

s.a. wsk. płynności gotówkowej (I st)s.a. mediana wsk. płynności gotówkowej (I st)

Rys. 59 Wskaźnik płynności gotówkowej (I stopnia) Wskaźnik płynności I stopnia = 100*(inwestycje krótkoterm. / zobowiązania krótkoterm.)

70

80

90

100

110

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

s.a. wsk. płynności szybkiej (II st)s.a. mediana wsk. płynności szybkiej (II st)

Rys. 60 Wskaźnik płynności szybkiej (II stopnia) Wskaźnik płynności II stopnia = 100*(należności krótkoterm. + inwestycje krótkoterm.) / zobowiązania krótkoterm.

75

95

115

135

155

175

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010środki pieniężnepozostałe krótkoterminowe aktywa finansowepapiery wartościowe

Rys. 61 Roczna dynamika zmian składników inwestycji krótkoterminowych

Wskaźniki płynności

W 2010 r. wskaźniki płynności dla sektora przedsiębiorstw wzrosły w relacji rocznej. Wskaźnik płynności bieżącej (III st.) wyrażający relację aktywów obrotowych do zobowiązań krótkoterminowych osiągnął najwyższy w historii poziom 148,5% wskazując na utrzymujące się silne przywiązanie przedsiębiorstw do gwarantowania sobie bezpieczeństwa finansowego. Sektor przedsiębiorstw zwiększył tym samym swoją potencjalną zdolność do terminowej spłaty zaciągniętych zobowiązań. Kolejne historyczne maksima osiągnęły wskaźnik płynności gotówkowej 38,7% i szybkiej 106,1%. Największe rozbieżności między średnimi i medianami wskaźników widać w przypadku płynności gotówkowej, co wskazuje na dużo większy nierównomierny rozkład poprawy tego wskaźnika w badanej populacji, niż w przypadku pozostałych wskaźników płynności. Środki pieniężne nie były motorem ubiegłorocznej poprawy wskaźników płynności - wzrosły zaledwie o 2,7% r/r, przy 3,5% wzroście w ujęciu rocznym krótkoterminowych papierów wartościowych (por. Rys. 61). Dynamiczny wzrost odnotowano natomiast w obszarze pozostałych krótkoterminowych aktywów finansowych (wzrost o 35% r/r).

Na widoczną poprawę wskaźników płynności złożył się mniejszy wzrost zobowiązań krótkoterminowych (7,2% r/r) w stosunku do wzrostu należności (11% r/r) i inwestycji krótkoterminowych (10,4% r/r). W całym 2010 r. relacja należności krótkoterminowych do aktywów obrotowych była wyższa od relacji zobowiązań krótkoterminowych do aktywów obrotowych, przy czym na koniec 2010 r. ta różnica była największa biorąc pod uwagę cały analizowany okres (por. Rys. 62).

38

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

-10

-6

-2

2

6

10

2005 2006 2007 2008 2009 2010

różnica wskaźników - rhs

wsk=100*(należn. krótotem. + inwest. krótkoterm.)/ aktywa obrot. (s.a.)-lhs

wsk=100*(zobow. krótotem. )/ aktywa obrot. (s.a.)- lhs Rys. 62 Różnica między relacjami należności i inwestycji krótkoterminowych do aktywów obrotowych oraz relacji zobowiązań krótkoterminowych do aktywów obrotowych (dane odsezonowane)

Na koniec 2010 r. 72% badanych przedsiębiorstw posiadało dodatni kapitał pracujący24, od dwóch lat odsetek ten utrzymuje się na podobnym poziomie25. Relacja kapitału pracującego do sumy bilansowej utrzymuje się w tendencji rosnącej, na koniec 2010 r. średnia wskaźnika, po usunięciu wahań sezonowych, wyniosła 8,7%, a jego mediana 14%.

42

44

46

48

50

52

54

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010cykl należności z tytułu dostaw i usług (s.a.)

mediana cyklu należności z tytułu dostaw i usług (s.a.) Rys. 63 Cykle rozliczeniowy należności Cykl należności = (należności z tytułu dostaw i usług na koniec kw.) / (przychody ze sprzedaży w kw.) * (liczba dni)

28

33

38

43

48

53

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

cykl zobowiązań z tytułu dostaw i usług (s.a.)

mediana cyklu zobowiazań z tytułu dostaw i usług (s.a.) Rys. 64 Cykl rozliczeniowy zobowiązań Cykl zobowiązań = (zobowiązania z tytułu dostaw i usług na koniec kw.) / (przychody ze sprzedaży w kw.) * (liczba dni)

Cykle rozliczeniowe

Na koniec 2010 r. cykl ściągania należności utrzymał się w granicach 47 dni (por. Rys. 63). Relatywnie długi okres kredytowania kontrahentów wynikał z szybszego wzrostu należności z tytułu dostaw i usług niż przychodów ze sprzedaż. Na koniec 2010 r. obie kategorie wzrosły, ale w różnym tempie, odpowiednio o 10,7% r/r i 5,8% r/r. Cykl regulowania zobowiązań był wyższy w2010 r. niż w poprzednim roku o ok 2 dni i wyniósł44,1. Połowa badanych przedsiębiorstw regulowałajednak swoje zobowiązania z tytułu dostaw i usług wterminie do 35 dni. (por. Rys. 64). Gotówka wystarczała średnio na około 17 dnisprzedaży (cykl konwersji gotówki26 na przestrzeniostatnich 10 lat wydłużył się o około 7 dni), medianawskaźnika konwersji gotówki wyniosła 24,5 dnia iuległa wydłużeniu o 1 dzień w relacji rocznej.

24 Kapitał pracujący wyraża część kapitału stałego, tj. własnego i zobowiązań długoterminowych finansujących aktywa obrotowe. Im wyższy kapitał pracujący tym zdolność do kontynuowania działalności przedsiębiorstwa po spłacie zobowiązań krótkoterminowych wyższa. 25 W okresie 2003-2007 widoczny był dynamiczny wzrost odsetka przedsiębiorstw z dodatnim kapitałem pracującym (z 62 % do około 73 % badanej populacji). 26 Cykl konwersji gotówki wyrażony różnicą sumy cyklu należności z tytułu dostaw i usług i cyklu zapasów do cyklu zobowiązań z tytułu dostaw i usług.

39

Analiza w podstawowych przekrojach

Sytuacja płynnościowa w klasach przedsiębiorstw sklasyfikowanych według sekcji PKD jest

dobra. Największą poprawę wskaźników widać wśród firm budowlanych, usługowych i przedsiębiorstw zajmujących się wytwarzaniem i dostarczaniem wody. Niewielkie pogorszenie wskaźnika płynności I st. nastąpiło w sekcji Transport i Przetwórstwo przemysłowe, w tej ostatniej sekcji również płynność II st. lekko spadła i ukształtowała się poniżej wartości referencyjnej.27 Historycznie najniższymi wskaźnikami płynności cechuje się handel, jednak widać tu lekki wzrost wszystkich wskaźników płynności.

Analiza przedsiębiorstw sklasyfikowanych według wielkości zatrudnienia pokazała, że podmioty największe (o zatrudnieniu ponad 1999 osób) posiadają trwale najniższą płynność III st. i II st. oraz najwyższą płynność I st., firmy te charakteryzuje wysoka skłonność do akumulacji środków pieniężnych. Wskaźnik koncentracji środków pieniężnych w próbie utrzymał się na bardzo wysokim poziomie, co potwierdza obserwowaną tendencję do utrzymywania się wysokiej płynności gotówkowej największych firm. Pozostałe klasy przedsiębiorstw charakteryzowały zbliżone wskaźniki płynności, bliskie wartościom uznanym w literaturze za bezpieczne.

Najdłuższy cykl rotacji zobowiązań z tytułu dostawi i usług miały firmy przetwórstwa przemysłowego, energetyczne i przedsiębiorstwa zatrudniające od 500 do 1999 osób. Najkrótszy cykl rozliczeniowy zobowiązań posiadały firmy transportowe, budowlane i przedsiębiorstwa największe zatrudniające powyżej 1999 osób.

Najwyższe wskaźniki relacji kapitału pracującego do sumy aktywów obserwowane były w branżach o długim cyklu produkcyjnym tj. w budownictwie, przetwórstwie przemysłowym, górnictwie, co jest zgodne z oczekiwaniami. Najniższym kapitałem obrotowym dysponowały przedsiębiorstwach zajmujące się wytwarzaniem i dostarczaniem wody oraz firmy transportowe. Wysoki kapitał pracujący w relacji do sumy bilansowej miały przedsiębiorstwa zatrudniające między 50 i 250 osób, z kolei przedsiębiorstwa największe, zatrudniające powyżej 1999 osób charakteryzował najniższy udział kapitału pracującego w sumie bilansowej.

27 Uznawanymi progami bezpieczeństwa są: dla płynności finansowej III st. - 120 %, płynności szybkiej II st. - 100 %, płynności gotówkowej I st. - 20 %.

40

IV. Zasilanie zewnętrzne

Na koniec 2010 r. utrzymana została konserwatywna struktura finansowania przedsiębiorstw. Zadłużenie aktywów uległo bardzo niewielkim zmianom w relacji do poprzedniego roku. Obserwowany jest wzrost znaczenia zobowiązań wobec jednostek powiązanych w finansowaniu przedsiębiorstw. Mimo niewielkiego wzrostu odsetka kredytobiorców, udział kredytu w sumie pasywów przedsiębiorstw ukształtował się na najniższym poziomie, biorąc pod uwagę analizowany okres.

36

41

46

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

zobowiązania ogółem/aktywa ogółem (s.a.)- lhszobowiązania krótkoterm./aktywa obrotowe (s.a.)zobowiązamia dług./aktywa trwałe (s.a.)

Rys. 65 Zadłużenie aktywów

15

20

25

30

35

10

20

30

40

50

60

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

zadł. z tyt.kred. ogółem /zobow. ogółem (s.a.)- lhszadł. z tyt. kred. długoterm./zobow. długoterm. (s.a.)zadł. z tyt. kred. krótkoterm./zobow.krótkoterm. (s.a.)

Rys. 66 Zadłużenie z tytułu kredytów i pożyczek

-30

-20

-10

0

10

20

30

40

50

60

2006 2007 2008 2009 2010zmiana roczna kredytów i pożyczek długoterm.zmiana roczna kredytów i pożyczek krótkoterm.zmiana roczna kredytów i pożyczek ogółem

Rys. 67 Zmiany roczne kredytów i pożyczek ogółem, krótkoterminowych i długoterminowych

Zadłużenie aktywów

Na koniec 2010 r. zadłużenie aktywów ogółem wyniosło 47,1 % (wzrost o 0,2 pp. r/r). Zadłużenie aktywów obrotowych oraz aktywów trwałych uległo nieznacznym zmianom w relacji do poprzedniego roku i wyniosło odpowiednio 67,2 % i 19,2 %. (por. Rys. 65).

Kredyty i pożyczki

W 2010 r. zadłużenie ogółem z tytułu kredytów i pożyczek28 stanowiło 25,5 % zobowiązań ogółem (spadek o 2,4 pp. r/r)29. Udział zadłużenia krótkoterminowego z tytułu kredytów i pożyczek w zobowiązaniach krótkoterminowych wyniósł 16,1 % (spadek o 1,8 pp. r/r), natomiast kredyty i pożyczki długoterminowe w zobowiązaniach długoterminowych stanowiły 47,3 % (spadek o 3,4 pp. r/r) (por. Rys. 66). Analizując zmiany roczne kredytu bankowego widać, że od 2009 r. spada wielkość zadłużenia z tytułu kredytów krótkoterminowych – na koniec 2010 r. było niższe o 3,8 %. Zadłużenie długoterminowe z tego tytułu spadło o 1,3 % r/r. (por. Rys. 67). O spadku kredytów i pożyczek ogółem zdecydowała w większym stopniu zmiana kredytów długoterminowych niż kredytów krótkoterminowych (por. Rys. 68). Udział przedsiębiorstw korzystających z kredytu ogółem pozostaje na jednym z niższych poziomów, odnotowano jednak niewielki wzrost odsetka kredytobiorców do 63,8 % (0,5 pp. r/r). Sugeruje to wzrost popytu na pieniądz bankowy wśród większej liczby podmiotów, ale na mniejsze kwoty (por. Rys. 69 ). Ponad 41 %

28 Według danych statystyki bankowej NBP kredyty i pożyczki nominowane w walutach obcych stanowiły około 24 % kredytów ogółem dla przedsiębiorstw. Zasadnicza część kredytów walutowych, około 80 % była nominowana w euro. 29 Kredyt ogółem stanowił 9,7 % sumy bilansowej sektora przedsiębiorstw. Było to mniej o 0,61 pp. niż w roku poprzednim.

41

0

20

40

60

80

100

120

2006 2007 2008 2009 2010

wpływ zmiany zadł. długo. na zminy (r/r) kredytu og.wpływ zmiany zadł. krótko. na zmiany (r/r) kredytu og.dynamika kredytów i pożyczek ogółem

Rys. 68 Struktura zmian rocznych zadłużenia z tytuły kredytów i pożyczek ogółem

60

65

70

30

35

40

45

50

55

60

65

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010udział kredytobiorców - kredyt ogółem (s.a)udział kredytobiorców - kredyt długoterm (s.a.)udział kredytobiorców - kredyt krótkoterm (s.a.)

Rys. 69 Udział kredytobiorców w próbie

45

50

55

90

100

110

120

130

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

zobow. z tyt. dostaw i usług/zobow. krótkoterm. (s.a.)-lhsdynamika przychodów ze sprzedaży (r/r)dynamika zobow. z tyt. dostaw i usług (r/r)

Rys. 70 Zobowiązania z tytułu dostaw i usług na tle zobowiązań krótkookresowych (udział) oraz przychodów ze sprzedaży (zmiana r/r)

-1,5

-1,3

-1,1

-0,9

-0,7

-0,5

-0,3

-0,1

12

13

14

15

16

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010kredyt handl. brutto/aktywa ogółem (s.a.)- rshkredyt handl. netto/aktywa ogółem (s.a.)-lsh

Rys. 71 Kredyt handlowy brutto (zobowiązania z tyt. dostaw i usług) i netto(zobowiązania z tyt. dostaw i usług pomniejszone o należności z tyt. dostawi usług) w relacji do aktywów ogółem

podmiotów korzystało z kredytów krótkoterminowych i około 56,5 % firm z kredytów długoterminowych (wzrost odpowiednio o 0,8 pp. i 0,5 pp. r/r). Około 33 % korzystało z obu typów kredytów jednocześnie.

Kredyt handlowy (kupiecki)30

Na koniec 2010 r. udział zobowiązań z tytułu dostaw i usług w zobowiązaniach krótkoterminowych zwiększył się i osiągnął poziom z lat 2006-2007, tj. ok 53 % (zmiana o 1,1 pp. r/r). Zobowiązania z tytułu dostaw i usług wzrosły o 2,1 % r/r (tempo wzrostu było wolniejsze niż w roku ubiegłym). Kredyt handlowy netto w sumie pasywów pozostał ujemny (z widocznym pogłębieniem spadku na koniec 2010 r.), wskazując na przewagę należności z tytułu dostaw i usług nad zobowiązaniami z tego tytułu. 31 Wydaje się, co sugerują dane zagregowane, że przedsiębiorstwa wciąż w większym stopniu finansują swoich dostawców niż same korzystają z kredytów handlowych. Zobowiązania wobec jednostek powiązanych Na koniec 2010 r. odsetek podmiotów wykorzystujących zobowiązania wobec jednostek powiązanych do finansowania działalności wyniósł 18,5 % (wzrósł o 1,1 pp. r/r) Krótkoterminowe zobowiązania wobec jednostek powiązanych stanowiły 11,1 % zobowiązań krótkoterminowych (wzrost o 0,2 pp. r/r). Relacja zobowiązań długoterminowych wobec jednostek powiązanych do sumy długoterminowych zobowiązań wyniosła 37 % (wzrost o 3,5 pp. r/r) (por. Rys. 72).

30 Kredyt handlowy odpowiada pozycji zobowiązania z tytułu dostaw i usług, kredyt handlowy netto to zobowiązania z tytułu dostaw i usług pomniejszone o należności z tytułu dostaw i usług. 31 Badanie nie obejmuje całej populacji przedsiębiorstw (np. zatrudniających do 50 osób). Ponadto polskie przedsiębiorstwa są uczestnikami międzynarodowej wymiany handlowej, co oznacza, że zobowiązania i należności z tytułu dostaw i usług nie bilansują się na badanej próbie przedsiębiorstw.

42

5

9

13

17

21

5

15

25

35

45

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

udz. przeds. posiadajacych zobow. wobec jedn. pow. (s.a.)-lhs

zobow. długo. wobec jedn. pow./zobow. długo. (s.a.)

zobow. krótko. wobec jedn. pow./zobow. krótko. (s.a.) * - tylko zobowiązania inne niż z tytułu dostaw i usług

Rys. 72 Zobowiązania wobec jednostek powiązanych

0

5

10

15

20

25

0

5

10

15

2007 2008 2009 2010

udział leasingobiorców (s.a.)-lhsleasing operacyjny/inwestycje (s.a.)leasing finansowy/inwestycje (s.a.)

Rys. 73 Wykorzystanie leasingu jako źródła finansowania inwestycji

0

0,5

1

1,5

2

0

3

6

9

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010udział przdsięb. posiadających pap. wart. (s.a.)zobow. dugoterm. z tyt. pap. wart./zobow. dług. (s.a.)zobow. krótko. z tyt. pap. wart./zobow. krótko. (s.a.)

Rys. 74 Zobowiązania z tytuł emisji dłużnych papierów wartościowych

Leasing

Do ponad 20 % zwiększył się odsetek przedsiębiorstw (wzrost o 3,5 pp. r/r) korzystających z leasingu, jako formy finansowania działalności (w całym 2010 r. widoczny był powolny wzrost odsetka leasingobiorców)32. Sama wartość leasingu operacyjnego i finansowego w inwestycjach wzrosła jednak nieznacznie i na koniec 2010 r. wyniosła ok 3,3 % (udział leasingu finansowego zwiększył się o 0,9 pp. r/r, operacyjnego o 0,2 pp. r/r) (por. Rys. 73). Dłużne papiery wartościowe Dłużne papiery wartościowe pozostają rzadko wykorzystywanym przez przedsiębiorstwa źródłem finansowania zewnętrznego. Na koniec 2010 r. nieco ponad 1% przedsiębiorstw posiadało zobowiązania z tytułu wyemitowanych papierów wartościowych.

Częściej w pasywach przedsiębiorstw znajdują się zobowiązania z tytułu długoterminowych papierów wartościowych, ich udział w sumie zobowiązań długoterminowych stanowił niecałe 5 % i wzrósł o 0,4 pp. r/r. Krótkoterminowe dłużne papiery wartościowe pomimo wzrostu udziału w zobowiązaniach krótkoterminowych o 0,5 pp. r/r stanowiły niecałe 0,5 % ich wartości (por. Rys. 74).

Analiza w podstawowych przekrojach

W 2010 r. obserwowane było duże zróżnicowanie w zakresie struktury finansowania działalności gospodarczej na poziomie analizowanych klasyfikacji. Na koniec roku koncentracja kredytu ogółem dla przedsiębiorstw uległa niewielkiemu spadkowi. Mimo, że nominalnie największa część kredytu była w posiadaniu przedsiębiorstw największych to stanowił on zaledwie 16,3 % zobowiązań ogółem tej klasy i był niższy niż w roku ubiegłym. Natomiast wśród przedsiębiorstw zatrudniających między 50 i 250 osób suma zobowiązań z tytułu kredytów i pożyczek stanowiła ponad 30 % zobowiązań ogółem.

Zobowiązania długoterminowe wobec jednostek powiązanych wykazują tendencję rosnącą w dwóch klasach przedsiębiorstw największych (tj. klasa o zatrudnieniu od 500 do 1999, oraz klasa zatrudniająca powyżej 1999 osób)), na koniec 2010 r. stanowiły około 40 % - 45 % zobowiązań długoterminowych. Podobne zmiany widoczne były, jeśli analizować zobowiązania krótkoterminowe wobec jednostek powiązanych w zobowiązaniach krótkoterminowych. Wśród przedsiębiorstw

32 Zapowiadane i wprowadzone od stycznia 2011 r zmiany w rozliczaniu podatku VAT z tytułu m. in. operacji leasingowych, polegają na ograniczeniu prawa odliczenia podatku naliczonego przy nabyciu pojazdu (do 60 % jego wysokości, max do 6 tys. zł) oraz ograniczenia przy odliczeniu podatku naliczonego przy nabyciu paliw do napędu tych pojazdów. Ograniczenie w rozliczeniu podatku VAT z tytułu nabycia pojazdu nie dotyczy transakcji zawartych i zarejestrowany w odpowiednim urzędzie skarbowym przed 1 stycznia br.

43

zatrudniających powyżej 1999 ta kategoria stanowiła około 14 %, a wśród przedsiębiorstw zatrudniających do 500 osób około 13 % zobowiązań krótkoterminowych - w obu klasach widoczny był dynamiczny wzrost tej kategorii zadłużenia. Przedsiębiorstwa średniej wielkości najrzadziej korzystały zarówno z zobowiązań długoterminowych jak i krótkoterminowych wobec jednostek powiązanych, udział tych zobowiązań nie przekraczał odpowiednio 25 % i 7 %.

Wśród przedsiębiorstw sklasyfikowanych według sekcji PKD w większości klas widoczny był wzrost udziału zobowiązań wobec jednostek powiązanych w zobowiązaniach długoterminowych. Przedsiębiorstwa przetwórstwa przemysłowego zwiększały udział zobowiązań wobec jednostek powiązanych (o 8 pp. r/r) jednocześnie zmniejszając udział kredytu w zobowiązaniach długoterminowych (o 5,1 pp. r/r). Przedsiębiorstwa zajmujące się wytwarzaniem i dostarczaniem wody, jako jedyna sekcja, zmniejszyły udział zobowiązań wobec jednostek powiązanych w zobowiązaniach długoterminowych (stanowił on 6,6 %). Jest to jednocześnie klasa, która w ponad 77 % zaspakajała zapotrzebowanie na długoterminowy kapitał obcy kredytem bankowym, a w ponad 11 % zobowiązaniami z tytułu dłużnych papierów wartościowych (ta kategoria wykazywała tendencję rosnącą).

Na koniec 2010 r. zobowiązania z tytułu papierów dłużnych firm budowlanych uległy zdecydowanemu zmniejszeniu w relacji do poprzedniego roku, co zostało skompensowane wzrostem zobowiązań wobec jednostek powiązanych i kredytu długoterminowego w sumie zobowiązań długookresowych. Na tle innych branż, firmy budowlane posiadały relatywnie duży, rosnący udział leasingu operacyjnego (8,6 %) i finansowego (6,9 %) w sumie inwestycji. Podobnie było wśród firm transportowych, tu leasing operacyjny stanowił 7 %, a leasing finansowy 11,6 % inwestycji.

Przedsiębiorstwa z sekcji Energetyka drastycznie zmniejszyły udział zobowiązań z tytułu kredytów w sumie długoterminowych zobowiązań (o 25 pp. r/r) zastępując ten spadek wzrostem zobowiązań wobec jednostek powiązanych (wzrost o 31 pp. r/r). Podobna zamiana źródeł finansowania obserwowana była w obszarze zobowiązań krótkoterminowych (spadek udziału zobowiązań kredytowych o 9,1 pp. r/r i wzrost zobowiązań wobec jednostek powiązanych o 8,6 pp. r/r).

Eksporterzy, od kilku kwartałów kompensowali powolne zmniejszanie udziału długoterminowych zobowiązań kredytowych (do 43 %) wzrostem udziału zobowiązań wobec jednostek powiązanych (wzrost o 8 pp. r/r do poziomu 42 %). Z kolei, firmy kierujące swoje produkty na rynek krajowy częściej pozyskiwały długoterminowy kapitał drogą wzrostu zobowiązań z tytułu dłużnych papierów wartościowych oraz kredytu długoterminowego (stanowiły odpowiednio 6,5 % i 52 % zobowiązań długoterminowych).

Na koniec 2010 r. kredyt handlowy netto w większości analizowanych klas był ujemny, co należy interpretować, jako przewagę wielkości kredytu udzielanego kontrahentom nad wykorzystywanym przez firmę. Jedynie przedsiębiorstwa największe (zatrudniające powyżej 1999 osób), przedsiębiorstwa handlowe, a także firmy obsługujące wyłącznie rynek krajowy posiadały dodatni kredyt handlowy netto.

Wśród mniej eksploatowanych źródeł finansowania działalności gospodarczej widoczne są pewne długotrwałe tendencje. Klasa przedsiębiorstw o zatrudnieniu do 500 osób od kilkunastu kwartałów zwiększa swoje zobowiązania z tytułu dłużnych papierów wartościowych. Na koniec 2010 r. udział zadłużenia z tego tytułu w zobowiązaniach długoterminowych sięgnął 8,1 %, podczas gdy wśród największych przedsiębiorstw widać odwrotną tendencję (udział papierów dłużnych w zobowiązaniach długoterminowych wyniósł 4,7 %).

Z kolei przedsiębiorstwa zatrudniające między 50 i 250 osób w całym okresie badania posiadały najwyższe relacje wartości wykorzystywanego leasingu operacyjnego do inwestycji, na koniec 2010 r. było to 7,9 %, podczas gdy średnia dla badanej populacji to 3,3 %.

44

V. Zatrudnienie W 2010 r. zatrudnienie w populacji przedsiębiorstw objętych sprawozdawczością F-01/I-01 nieznacznie wzrosło (o 0,7%). Wzrósł również odsetek przedsiębiorstw, które zwiększyły liczbę pracowników (w 2010 r. udział ten wyniósł ok. 46%, o 12 pp. więcej niż przed rokiem). Zmalała jednak liczebność populacji badanych firm (spadek o 4,2%). Spadek ten dotyczył w 2010 r. głównie firm z sektora MSP, populacja firm największych wzrosła. Wzrost dynamiki zatrudnienia następował w wszystkich kwartałach 2010 r. Zatrudnienie wzrosło przede wszystkim w klasie firm największych. W firmach najmniejszych (10 - 49 osób) liczba pracowników spadła. Wzrost zatrudnienia nastąpił w sektorze prywatnym, głównie w grupie firm z udziałem kapitału zagranicznego. W sektorze publicznym liczba pracujących spadała kolejny rok. Dynamika zatrudnienia w przemyśle rośnie od ponad roku i w końcu 2010 r. liczba pracowników zaczęła wzrastać. Zatrudnienie w budownictwie było niższe niż rok wcześniej, aczkolwiek dynamika była w 2010 r. rosnąca. W usługach zatrudnienie wzrastało w całym 2010 r. Wśród sekcji usługowych niewielki spadek zatrudnienia odnotowano w Handlu oraz w Transporcie. W pozostałej działalności usługowej nastąpił wzrost zatrudnienia. W 2010 r. dynamika wydajności pracy, mierzona relacją sprzedaży do wielkości zatrudnienia, zaczęła wzrastać. Wydajność wzrosła w porównaniu z poprzednim rokiem nominalnie o 5,0%, co oznacza realny wzrost o ok. 2,8%.

Rys. 75 Dynamika zatrudnienia oraz liczby przedsiębiorstw (r/r; stan w końcu roku, rok 2009 – dodatkowo w poszczególnych kwartałach.)

Dynamika zatrudnienia

W 2010 r. zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw33 zwiększyło się o 0,7% (po spadku o 2,5% rok wcześniej). Wzrost dynamiki zatrudnienia następował we wszystkich kwartałach 2010 r., w drugim półroczu także dynamika r/r zatrudnienia była dodatnia - por. Rys. 75. Wzrost ogólnego zatrudnienia nastąpił pomimo wyraźnego spadku w 2010 r. liczby przedsiębiorstw składających sprawozdanie (po pięciu latach wzrostu). Wzrósł udział firm, które zwiększają zatrudnienie (z 34,5% do 46,1%), w tym znaczący - tzn. ponad 10% - wzrost zatrudnienia nastąpił w 17,5% przedsiębiorstw wobec 11,5% w 2009 r. – por. Rys. 77. Mniej niż połowa przedsiębiorstw odnotowała spadek zatrudnienia (49,1%, 61,5% w 2009 r.), w tym znaczny (ponad 10%) spadek – 18,4% firm (28,8% w 2009 r.). Zmniejszyła się jednak dynamika liczby przedsiębiorstw w populacji F-01/I-01 (o 4,2% r/r w 2010 r. wobec wzrostu o 4,3% w 2009 r.). Spadek liczby przedsiębiorstw dotyczył w 2010 r. firm z sektora MSP, najbardziej zmniejszyła się najliczniejsza populacja - firm najmniejszych34 (do 49 osób). Liczebność grupy przedsiębiorstw

33 W których zatrudnienie wynosiło co najmniej 50 osób. 34 Dane na temat przedsiębiorstw zatrudniających 10 - 49 osób pochodzą z rozszerzonej wersji badania F-01/I-01, które obejmuje poza firmami powyżej 50 zatrudnionych, także wyselekcjonowaną grupę przedsiębiorstw mniejszych. Jest to półroczne badanie GUS.

85

90

95

100

105

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

I kw

II kw

III k

w

IV k

w

2010zatrudnienie liczba firm

45

Rys. 76 Udział firm, w których zatrudnienie wzrosło (r/r)

Rys. 77 Rozkład dynamiki zatrudnienia (r/r)

Rys. 78 Dynamika zatrudnienia w klasach wg wielkości zatrudnienia (r/r; dane dot. firm, zatrudniających co najmniej 10 osób)

Rys. 79 Dynamika zatrudnienia w klasach wg 3 głównych sektorach (r/r; dane dot. firm, zatrudniających co najmniej 50 osób)

dużych (co najmniej 250 pracowników) wzrosła. W efekcie fluktuacji zarówno liczby przedsiębiorstw, jak i zatrudnienia w nich najwyższą i rosnącą dynamikę zatrudnienia zanotowano w grupie przedsiębiorstw największych (2000 i więcej osób). Zatrudnienie spadło najbardziej w klasie firm najmniejszych (do 49 pracowników) – por. Rys. 78.

Struktura zmian zatrudnienia

Dynamika zatrudnienia w przemyśle (dane dotyczą przedsiębiorstw zatrudniających co najmniej 50 osób) rośnie od ponad roku i w końcu 2010 r. zatrudnienie nieznacznie wzrosło (o 0,1%). Na wzrost zatrudnienia w całej populacji największy wpływ miały usługi - poza handlem i transportem – por. Tab. 9. W przetwórstwie przemysłowym, po 2 latach spadku w końcu 2010 r. zatrudnienie zaczęło rosnąć (o 0,3% r/r). Zatrudnienie w budownictwie było niższe niż rok wcześniej, aczkolwiek dynamika była w 2010 r. rosnąca. W usługach zatrudnienie pozostało w całym 2010 r. rosnące – por. Rys. 79. Wśród sekcji usługowych niewielki spadek zatrudnienia odnotowano w Handlu (o 1,4%) oraz w Transporcie (o 0,1%). W pozostałej działalności usługowej nastąpił wzrost zatrudnienia (o 6,4%, w 2009 r. zatrudnienie spadło o 7,4%). Dynamika zatrudnienia była wyraźnie wyższa w grupie firm nieeksportujących, gdzie zatrudnienie wzrosło w 2010 r. o 2,2%. W grupie eksporterów nastąpił spadek zatrudnienia o 0,4%, co było skutkiem spadku zatrudnienia w firmach, w których produkcja jest w większości skierowana na rynek krajowy (o 4,1%). Wyspecjalizowani eksporterzy zwiększyli zatrudnienie o 9,3%. Analiza wg sektorów własności pokazuje, że zatrudnienie spadło w przedsiębiorstwach publicznych (o 5,3%), w których taki spadek następuje systematycznie, co wynika także ze spadku liczebności tej grupy przedsiębiorstw (prywatyzacja). W firmach prywatnych zaś zatrudnienie wzrosło o 2,1%, w tym w grupie firm z przewagą kapitału zagranicznego o 5,8%, a w prywatnych krajowych o 0,2%. Dodatnia dynamika sprzedaży sprzyjała decyzjom dotyczącym zwiększania zatrudnienia. W 58,9% przedsiębiorstw, które zanotowały w 2010 r. wzrost przychodów ze sprzedaży, wzrosło również zatrudnienie, podczas gdy w pozostałych firmach taki wzrost odnotowało 27,0% firm.

0

10

20

30

40

50

60

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

I kw

II kw

III k

w

IV k

w

2010

0102030405060708090100

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

130 i więcej <120-130) <110-120) <100-110)<90-100) <80-90) <70-80) poniżej 70

94

96

98

100

102

104

106

108

110

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010Ogółem do 49 osób 50-249250-499 500-1999 2000 i więcej

90

95

100

105

110

115

2006 2007 2008 2009 2010

Budownictwo Przemysł Usługi

46

Tab. 9 Struktura, dynamika r/r oraz skala wpływu zmian zatrudnienia w 2008 r. wg PKD na dynamikę zatrudnienia

struktura

w % dynamika skala

wpływu

ogółem 100 100,7 0,73

Budownictwo 6,6 97,9 -0,14

Przetwórstwo przemysł. 39,0 100,3 0,13

Górnictwo i kopalnictwo 4,0 93,0 -0,30

Energetyka 3,7 105,4 0,19

Dostawa wody, odpady 2,1 102,5 0,05

Handel i naprawy 17,7 98,6 -0,25

Transport 9,8 99,9 -0,01

Pozostałe usługi 17,2 106,4 1,05

Rys. 80 Skala wpływu zmian zatrudnienia w 3 sektorach na dynamikę r/r zatrudnienia Tab. 10 Zmiany zatrudnienia a dynamika sprzedaży i relacja inwestycji do aktywów (kolejne progi to kolejne kwartyle zmiennych definiujących klasy)

Klasa dynamiki sprzedaży

Odsetek firm zwiększających

zatrudnienie

Klasa relacji inwestycji do

aktywów trwałych

Odsetek firm zwiększających

zatrudnienie do 93,1% 23,2 do 2,3% 30,5

93,1– 103,9% 36,9 2,3 – 8,4% 43,5

103,9– 116,3% 54,3 8,4 – 21,1% 51,9

pow. 116,3% 70,1 pow. 21,1% 58,7

Rys. 81 Klasyfikacja przedsiębiorstw wg realnych zmian wydajności, przychodów ze sprzedaży oraz zatrudnienia (r/r) – odsetek firm wg odpowiedniego profilu; próba ograniczona do podmiotów istniejących w obu porównywanych za każdym razem okresach. Kolory niebieskie oznaczają udział firm, w których realnie wzrosła wydajność, zielone – spadła

Wzrost zatrudnienia jest także wyraźnie skorelowany ze skalą inwestycji, prowadzonych w przedsiębiorstwach. Produktywność pracy

W 2010 r. dynamika wydajności pracy35 zaczęła wzrastać, po 2 latach spadku. W przedsiębiorstwach zatrudniających co najmniej 49 osób wydajność wzrosła w porównaniu z poprzednim rokiem nominalnie o 5,0% (w 2009 r. było to wzrost o 3,6%), co oznacza realnie wzrost o ok. 2,8%. W 2010 r. wzrósł udział firm, w których wydajność zwiększyła się, po 2 latach spadku. W 2010 r. realny wzrost wydajności pracy nastąpił w 57,4% firm (w 2009 r. – 49,4%, por. Rys. 81). Z 15,1% do 23,0% wzrósł udział przedsiębiorstw bardziej zwiększających sprzedaż niż zatrudnienie (najkorzystniejszy scenariusz). Jednocześnie co piąte przedsiębiorstwo realizowało najmniej korzystny scenariusz, tj. obniżenia wydajności pracy przy szybszym realnym spadku przychodów ze sprzedaży niż zatrudnienia (odsetek firm o tym profilu spadł r/r o ok. 11 pp.). Należy dodać, że nadal relatywnie wiele firm (12,6%) odnotowało w 2010 r. spadek przychodów przy wzroście zatrudnienia. Nadal eksporterzy mieli wyższą wydajność pracy niż nieeksporterzy (dane ograniczone do sekcji Przetwórstwo przemysłowe) oraz byli głównym źródłem jej wzrostu (por Rys. 82, Rys. 83). Przedsiębiorstwa eksportujące osiągnęły w latach 2009 - 2010 wyższą dynamikę wydajności, po 2 latach słabszej dynamiki – p. Rys. 84. Najszybciej produktywność rosła w przedsiębiorstwach, które wykazują sprzedaż eksportową, ale większość produkcji jest przeznaczona na rynek krajowy. Jest to również grupa, która charakteryzuje się najwyższą wydajnością pracy, mierzoną wartością sprzedaży na 1 osobę zatrudnioną. W ujęciu realnym produktywność pracy w przetwórstwie przemysłowym wzrosła w 2010 r. o 7,9% (w 2009 r. wzrost o 4,5%). Również w górnictwie nastąpił realny wzrost wydajności (o 4,3%), pomimo wysokiej dynamiki cen w tej sekcji. W energetyce nastąpił znaczny spadek realnej dynamiki wydajności (o 9,3%), co było efektem zmniejszenia się przychodów ze sprzedaży oraz wzrostu zatrudnienia w tej branży.

35 Za miarę wydajności pracy służy tu wielkość sprzedaży przeliczona na jednego zatrudnionego.

-6

-4

-2

0

2

4

6

2006 2007 2008 2009 2010

Ogółem

BudownictwoPrzetw.przem.

Usługi

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

wzrost zatrwzrost przychwzrost wydajn

spadek zatrwzrost przychwzrost wydajn

spadek zatrspadek przychwzrost wydajn

wzrost zatrwzrost przychspadek wydajn

wzrost zatrspadek przychspadek wydajn

spadek zatrspadek przychspadek wydajn

47

Rys. 82 Dekompozycja realnych zmian wydajności pracy w ciągu roku – próba ograniczona do przetwórstwa przemysłowego

Rys. 83 Relacja wydajności w klasach wg eksportu do wydajności w przetwórstwa przemysłowego ogółem

Rys. 84 Realna dynamika wydajności pracy w klasach wg eksportu – próba ograniczona do przetw. przemysł.

W budownictwie wydajność pracy realnie nieco spadła (o 0,2%, w 2009 r. wzrost o 3,5%). W transporcie realny wzrost wydajności wyniósł 7,2% (po spadku w 2009 r. o 4,6%). W przedsiębiorstwach handlowych wydajność wzrosła nominalnie o 5,4% (wobec spadku o 0,8% w 2009 r.), w pozostałych firmach usługowych – spadła o 2,7% (wobec wzrostu o 6,8% w 2009 r.). W podziale na sektory własności wyższą dynamiką wydajności pracy charakteryzowały się przedsiębiorstwa prywatne, zwłaszcza krajowe, niż publiczne (w 2010 r. dynamika wydajności pracy nominalnie wzrosła o odp. 5,0%, 5,3% oraz 2,2%). Wyższą dynamiką wydajności pracy charakteryzowały się w 2010 r. firmy duże niż małe i średnie, aczkolwiek sektor MSP poprawił wydajność, po spadku w 2009 r. Najwyższy wzrost wydajności osiągnęły przedsiębiorstwa największe (co najmniej 2000 osób) – wzrost nominalnie o 9,4%.

Rys. 85 Dynamika wydajności pracy w klasach wg zatrudnienia (r/r)

OPRACOWANIE: Z.JANKIEWICZ P.POPOWSKI Ł.POSTEK K.PUCHALSKA – KIERUJĄCA TEMATEM A.SAWICKA I. TYMOCZKO AKCEPTOWALI: M.GRADZEWICZ J. JAKUBIK

-5

0

5

10

15

20

25

30

35

2006 2007 2008 2009 2010

zmiana wydajności-eksporterzy_przetw.przem.zmiana wydajności-nieeksporterzy_przetw.przem.zmiana udzialu w zatrudnieniu-eksporterzy_przetw.przem.zmiana udzialu w zatrudnieniu-nieeksporterzy_przetw.przem.

0

20

40

60

80

100

120

2005 2006 2007 2008 2009 2010brak eksportu eksport do 50% co najmniej 50%

85

90

95

100

105

110

115

2006 2007 2008 2009 2010

eksporter nieeksporter

95

100

105

110

115

120

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

MSP duże

48

Aneks 1 Aktywność inwestycyjna w dużych i średnich przedsiębiorstwach niefinansowych

Sektor przedsiębiorstw ma istotny wkład w wolumen inwestycji gospodarki narodowej. W tym szczególnie duże znaczenie mają inwestycje grupy średnich i dużych przedsiębiorstw. Jest to jednocześnie ta część inwestycji, która podlega silniejszym wahaniom w cyklu. Duże przedsiębiorstwa inwestują na większą skalę niż średnie przedsiębiorstwa, są również bardziej czułe na zmiany koniunktury. Odmienna struktura branżowa obu klas może być jedną z przyczyn występowania różnic w zachowaniu dynamiki inwestycji. Deklaracje dużych i bardzo dużych podmiotów w odniesieniu do planowanych projektów sugerują wyraźne ożywienie inwestycji w 2011 r. Dane za I kw. na razie tego jednak nie potwierdzają.

1. Wkład inwestycji sektora przedsiębiorstw w inwestycje gospodarki narodowej

Sektor przedsiębiorstw (w rozumieniu sektora instytucjonalnego wg systemu rachunków narodowych) generuje największą część nakładów na środki trwałe w całej gospodarce narodowej (por. Rys. 86), jakkolwiek udział tego sektora w ostatnich trzech latach obniżył się (m.in. ze względu zwiększające się nakłady sektora rządowego).

Rys. 86 Nakłady brutto na środki trwałe w gospodarce narodowej w podziale instytucjonalnym

W sektorze przedsiębiorstw niefinansowych, który w 2009 r. (ostatnie dostępne dane) łącznie zrealizował 45,3% nakładów brutto na środki trwałe w całej gospodarce największy udział w nakładach miała grupa dużych i średnich przedsiębiorstw (zatrudniających powyżej 50 pracowników). Przedsiębiorstwa te przeznaczyły na nakłady łącznie 75,9% ogółu wydatków na inwestycje sektora przedsiębiorstw niefinansowych. Pozostałych inwestycji (24,1% nakładów sektora przedsiębiorstw) dokonały przedsiębiorstwa małe, w tym w większości były to inwestycje mikroprzedsiębiorstw (do 9 zatrudnionych). Ponieważ brak jest bardziej aktualnych danych na temat pełnej struktury inwestycji według grup wielkości podmiotów (ostatnie dane obejmują 2009 r.) w dalszej części notatki będziemy posługiwać się informacjami pozyskanymi z kwartalnych sprawozdań finansowych przedsiębiorstw (F-01/I-01 GUS). Prezentowane poniżej wnioski dotyczą zatem sektora średnich i dużych przedsiębiorstw, dominującej części sektora przedsiębiorstw niefinansowych.

Tab. 11 Nakłady inwestycyjne sektora przedsiębiorstw niefinansowych w 2009 r.

Nakłady inwestycyjne na nowe środki trwałe i modernizację sektora przedsiębiorstw niefinansowych ogółem

małe (do 49 prac.)

w tym mikro (do 9 prac.)

średnie (50-249)

duże (pow. 249 prac.)

w mln zł 128 974 31 085 18 081 26 821 71 067 w % nakładów sektora przedsiębiorstw niefinansowych ogółem 100,0 24,1 14,0 20,8 55,1 w % nakładów brutto na środki trwałe w gospodarce narodowej 45,3 10,9 6,4 9,4 25,0

Źródło: ”Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2009 roku”, GUS, 2011

2. Wkład inwestycji sektora średnich i dużych przedsiębiorstw niefinansowych w inwestycje gospodarki narodowej

W ciągu ostatnich pięciu lat udział sektora dużych i średnich przedsiębiorstw niefinansowych36 w nakładach na nowe środki trwałe gospodarki narodowej kształtował się w przedziale od ponad 38% w I połowie 2008 r. do niespełna 31% w połowie 2010 r. (por. Rys. 87). Sama struktura tego udziału (w podziale na przedsiębiorstwa średnie, duże i bardzo duże) pozostawała natomiast relatywnie stabilna. Zmiany udziału wynikały najprawdopodobniej z silniejszej reakcji inwestycji sektora przedsiębiorstw na zmiany koniunktury niż to jest obserwowane w pozostałych sektorach gospodarki. I tak, w okresie dobrej koniunktury przedsiębiorstwa niefinansowe szybciej zwiększały nakłady inwestycyjne, zaś w okresie dekoniunktury szybciej je redukowały (por. Rys. 88).

36 Sektor dużych i średnich przedsiębiorstw niefinansowych obejmuje firmy zatrudniające ponad 49 osób, zobowiązane do składanie sprawozdań F-01/I-01 do GUS. Sprawozdania pochodzą ze wszystkich sekcji PKD, poza rolnictwem, rybołówstwem, leśnictwem oraz szkołami wyższymi.

61,5 64,055,3 52,1 51,5 51,1 51,4 53,0 53,8 52,9 49,4 46,4

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

sektor gospodarstw domowych i dział. na rzecz gosp. dom.sektor instytucji rządowych i samorządowychsektor instytucji finansowych i ubezpieczeniowychsektor przedsiębiorstw

Ryprwzaan

Wpona(zprpuobfigdPopowNaekskpocazate

DywkwNamtrdymwpo

37

inśr38

ys. 87 Relacrzedsiębiorstw

w gospodarce atrudnienia wnnualizowane,

3. Różnice m

W populacji przeowyżej 49 osóakładów na śrzatrudniającychrzedsiębiorstwaunkcie 4). Wynbu grup. W przrm przemysłowdzie z kolei monadto, wśród odmiotów (z zięcej jest przedakłady inwestkonomiczne skoncentrowane.owyżej 249 osóałej populacji atrudniających ej populacji.

4. Tempo wz

ynamiki inwestg wielkości zatrw.) do siebie zba żadnym stan

można odrzucić rzech grupach pynamika inwest

medianę lub warielkości potraktodstawie wysnu• najszybszą

przedsiębiowzględem

• przedsiębiocharakterystandardowrozkład jesfirm.

• firmy najwnajwiększeinwestycji.

7 Konieczność dnwestuje obecnrodki trwałe tej8 Średnia geome

cja nakładóww niefinansowyc

narodowej zw przedsiębi w %)

iędzy klasami w

edsiębiorstw niób nieco inaczerodki trwałe wh powyżej 2ach średniej wnika to m.in. zzedsiębiorstwac

wych jest mniemniej jest firm

dużych, a przeatrudnieniem pdsiębiorstw z setycyjne podobsą w sekto. Nakłady przób stanowiły wfirm F-01/I-01,powyżej 1999

rostu inwestyc

tycji w różnychrudnienia były

bliżone (por. Ryndardowo przyjhipotez mówiąprzedsiębiorstwtycji r/r ma róriancję (por. Tatować jako stat

uć następujące wą przeciętną orstwa duże38,zatrudnienia. orstwa średnyzują się wym dynamikist bardziej praw

większe pod wzge odchylenie. Stąd pom

ostosowania się

nie na dużą skalj sekcji. etryczna lepiej

na nowe ch wg F-01/I-0 uwzględnienorstwie (dan

wielkości

iefinansowych zej kształtowaław przedsiębior249 pracownikwielkości (szer różnych struktch średniej wieejszy niż w fi

m budowlanychede wszystkim powyżej 1999 ekcji D (energetbnie jak i irze przedsięb

zedsiębiorstw zw I kw. 2011 r., z czego nakłaosób stanowiły

cji w klasach w

h grupach popuna przestrzeni

ys. 89). ętym poziomie

ących o tym, żew przeciętna dlaówną średnią (ab. 13). Jeśli jetystyki opisowewnioski: dynamikę inw zaś najmniejs

niej wielkośpodobnym

inwestycji zwoskośny w prz

ględem zatrudne standardowmimo najwyż

ę do wymogów lę, co widać zar

oddaje przecię

środki trwałe1 do nakładówiem wielkości

ne kwartalne,

zatrudniającycha się dynamikastwach dużych

ków) oraz wrzej o tym wtur branżowychelkości odsetekrmach dużych, i usługowych. bardzo dużychosób) wyraźnietyka)37. nne kategoriebiorstw silniezatrudniających 75% nakładówady podmiotówy 35% nakładów

g wielkości.

ulacji F-01/I-01lat 2002-2011 (

e istotności niee we wszystkicha całego okresu(arytmetyczną),ednak uzyskanee, można na ich

westycji notująszą średnie pod

ści i dużeodchyleniem

tym, że jejzypadku dużych

nienia wykazująwe dynamikszej średniej

narzucanych prrówno po liczbie

ętną stopę wzro

e w i ,

Rys. 88 Dnarodowejstałe)

h a h w w h k , . h e

e e h w w w

Tab. 12 SF-01/I-01 (w

Średnie (5

Duże (pon w zatrud. 1999 osóbRazem

1 I

e h u , e h

ą d

e m j h

ą ki j

Rys. 89 Dywielkości z

rzez UE oraz doe rozpoczętych

stu niż średnia

‐30

‐20

‐10

0

10

20

30

40

50

60

2002 200

ynamika nakła i w populacji

truktura inwew% inwestycji

Budonictw

50-249) 2,8

nad 249) 1,3 tym

ponad b

0,3

4,1

ynamika inweszatrudnienia (d

bra sytuacja fin projektów inw

arytmetyczna.

03 2004 2005 2

nakłady

nakłady

adów na środF-01/I-01 (dan

estycji ogółemogółem)

ow-wo

Przemysł tym sekcj

12,3 (0,4)

46,5 (14,8

21,5 (10,8

58,7 (15,2

tycji ogółem wane kwartalne,

nansowa sprawiestycyjnych, ja

2006 2007 2008

y brutto na środki trwał

y na nowe środki trwałe

dki trwałe w ne kwartalne, r

w 2011q1 w

(w ja D) Usługi R

m

) 10,1 2

8) 27,1 7

8) 13,4 3

2) 37,2 1

w populacji F-, r/r, c. bieżąc

a, że energetykak i dynamice n

2009 2010 201

łe ‐ GN

e ‐ F01

49

gospodarce r/r, w %, c.

w populacji

Razem

25,2

74,8

35,2

100,0

-01/I-01 wg e)

ka akładów na

1

50

arytmetycznej nie notują one najwyższej średniej geometrycznej.

Tab. 13 Podstawowe statystyki dynamiki inwestycji ogółem w populacji F-01/I-01 wg wielkości zatrudnienia (dane kwartalne, 2001q3-2011q1, r/r, c. bieżące)

średnie duże >1999 średnia arytmetyczna 4,80 5,40 5,79 średnia geometryczna 3,29 3,91 3,67 mediana 2,07 4,39 4,44 maksimum 41,2 58,2 65,1 minimum -32,1 -28,5 -36,3 odchylenie stand. 17,9 17,9 21,6

Analizowane klasy przedsiębiorstw różnią się natomiast od siebie pod względem statystycznym39 w przypadku podstawowych statystyk relacji inwestycji ogółem do aktywów ogółem (por. Tab. 14). Relację te można interpretować jako intensywność procesów inwestycyjnych. Podobnie jak w poprzednim przypadku, na postawie uzyskanych wyników można stwierdzić, że:

• najwyższą relację inwestycji do aktywów notują przedsiębiorstwa duże, zaś najmniejszą – firmy średniej wielkości. • najwyższe odchylenie standardowe analizowanej relacji charakteryzuje przedsiębiorstwa największe pod względem

zatrudnienia, a najmniejsze – firmy średniej wielkości.

Tab. 14 Podstawowe statystyki relacji inwestycji ogółem do aktywów ogółem w populacji F-01/I-01 wg wielkości zatrudnienia (dane kwartalne, 2002q1-2011q1 , sa, c. bieżące)

średnie duże >1999 średnia arytmetyczna 3,27 3,97 3,82 mediana 3,30 3,89 3,83 maksimum 3,97 5,01 4,80 minimum 2,53 2,67 2,86 odchylenie stand. 0,35 0,44 0,55

Analiza komponentów cyklicznych inwestycji ogółem o okresie wahań od 8 do 40 kwartałów (uzyskanych filtrem Christiano-Fitzgeralda), pozwala również stwierdzić, że o ile w przypadku dużych i bardzo dużych przedsiębiorstw inwestycje ogółem są (podobnie jak dla całej populacji F-01/I-01) równoczesne względem PKB40, o tyle w przypadku przedsiębiorstw średnich opóźnienie wynosi ok. 1 kwartał (por. Tab. 15)41. Stąd, inwestycje firm średniej wielkości są opóźnione względem inwestycji przedsiębiorstw dużych i bardzo dużych o ok. 1 kwartał. Tab. 15 Wskaźniki korelacji między komponentami cyklicznymi inwestycji ogółem a PKB w populacji F-01/I-01 wg wielkości zatrudnienia (dane kwartalne, 2000q3-2011q1, okres wahań 8-40 kwartałów – filtr C-F, c. stałe)

opóźnienie względem PKB wyprzedzenie względem PKB

-3 -2 -1 0 1 2 3 średnie 0,72 0,87 0,94 0,90 0,77 0,57 0,33 duże 0,53 0,74 0,89 0,94 0,91 0,80 0,63 >1999 0,60 0,77 0,88 0,91 0,86 0,75 0,60 ogółem 0,59 0,78 0,92 0,95 0,89 0,76 0,57

opóźnienie względem średnich wyprzedzenie względem średnich

-3 -2 -1 0 1 2 3

duże 0,35 0,57 0,76 0,89 0,93 0,88 0,76 >1999 0,36 0,54 0,70 0,82 0,87 0,85 0,75

5. Aktywność inwestycyjna w świetle badań ankietowych

Badania ankietowe NBP (Szybki Monitoring) pokazują silne zróżnicowanie aktywności inwestycyjnej między średnimi a dużymi przedsiębiorstwami w całym analizowanym okresie. Duże przedsiębiorstwa inwestują zwykle częściej i na większą skalę niż średnie przedsiębiorstwa. W ciągu ostatnich kilku kwartałów zaobserwowano rosnące różnice w stopniu wykorzystania mocy produkcyjnych między grupą

39 Na każdym standardowym poziomie istotności odrzucane są hipotezy mówiące o tym, że relacja inwestycji do aktywów ma we wszystkich analizowanych klasach taką samą średnią, medianę i wariancję. Od pozostałych klas odróżnia się jednak jedynie sektor średnich przedsiębiorstw. 40 Wyniki te zgodne są wynikami pracy Gradzewicza et al. (Cykl koniunkturalny w Polsce – wnioski z analizy spektralnej, Bank i Kredyt, 41(5), 2010, 41-76) 41 Różnice pomiędzy wskaźnikami korelacji dla szeregów o różnej wartości opóźnień nie są istotne statystycznie, a zatem uzyskane wyniki należy traktować z pewną dozą ostrożności.

du01jepr

Ryza

Ryw

WprnodojewprprzadlbyprdonaNiakpomwfin

Koin01is

użych i bardzo 1/I-01, które poeden z powodórzedsiębiorstw.

ys. 90 Wskaźatrudnienia. Sz

ys. 92 Główny wielkości zatrud

6. Dynamika

W I kw. br. rzedsiębiorstw ominalnie 2,9% o analogicznegednak spadek dtedy 12,3% wzrrzepisów VAT rzebieg zmiennanotowano zwłala których temyło dużo silniejrzedsiębiorstw.otyczył zarównakładów na masie widać zatemktywności inwodmiotów. Tak

miesiącach rokykorzystanie nansowa.

7. Porównani

orelacja wskaźnnwestycji w naj1 (por. Rys. 95)totne zróżnicow

• wskaźnprzeds

• wskaźnudziału

dużych przedsiokazały wyraźniów, dla któreg

źnik nowych zybki Monitorin

cel planowanydnienia. Szybki

inwestycji w I

tempo wzroniefinansowyc

r/r, co oznaczago okresu ub.ynamiki względrost r/r), na co (samochody nej. Znaczący aszcza w grupi

mpo wzrostu inwjsze niż dla po Spadek dynamno nakładów szyny i urządzen

m na razie realwestycyjnej pka poprawa moku, czemu mocy produk

ie danych z Szy

nika nowych inwbliższym kwart, jak i dynamik

wanie w analizoniki wykazują tiębiorstw oraz cniki korelacji su populacji tych

ębiorstw a średie większą dynao plany inwest

inwestycji sa ng NBP

ych na 2011 r. Monitoring NB

kw. br.

ostu inwestycjh było dodatna wyraźną poprar. Dane kwartdem IV kw. ub. wpływ miały zz kratką), kt

spadek dynamie bardzo dużywestycji w II pozostałych analmiki inwestycjina środki trania oraz budynklizacji zapowiedprzez grupę

ożliwa jest jednsprzyjać pow

kcyjnych i d

ybkiego Monito

westycji z Szybktale) jest stosunki inwestycji ogóowanych przekrotrend wzrostowcoraz właściwszą szczególnie wh firm w próbie

dnimi firmami. amikę przychodtycyjne dużych

wg wielkości

. inwestycji wgBP

i w sektorzenie i wyniosłoawę w stosunkutalne pokazująr. (odnotowanoapewne zmianytóre zaburzyłymiki inwestycjych podmiotów,połowie 2010 r.lizowanych klasi w tej grupiensportu, jak ki. dzi zwiększenia

największychnak w dalszych

winno wysokieobra sytuacja

oringu z danym

kiego Monitorinnkowo wysoka zółem r/r. (por. ojach:

wy, co związanezą jej strukturąwysokie dla fir Szybkiego Mon

Było to spójne ów wśród firm

h przedsiębiors

i Rys. 91 zatrudnien

g Rys. 93 Swielkości Szybki Mon

e o u ą o y y i , . s e i

a h h e a

Rys. 94 Dywielkości z

mi z F-01/I-01

gu (odsetek przzarówno względ Rys. 96). Wska

e jest ze stopną (reprezentatywrm największycitoringu.

z wynikami anadużych niż w fitw zaczęły po

Wskaźnik noia – plany rocz

Stopień wykorzatrudnienia

nitoring NBP

ynamika inweszatrudnienia (d

zedsiębiorstw ddem odsetka fiźniki korelacji

niowym zwiększwność) ch pod względe

aliz danych ilośrmach średniejprawiać się ba

owych inwestne. Szybki Mon

zystania mocy(sekcja Przet

tycji ogółem wane narastając

eklarujących rorm zwiększającsą jednak niest

zaniem liczebn

em zatrudnienia

ściowych ze sprj wielkości. Był ardziej niż pla

tycji sa wg nitoring NBP

y produkcyjnytwórstwo prz

w populacji F-ce, r/r, c. bieżą

ozpoczęcie powcych inwestycjetabilne w czasie

ności próby ank

a, co wynika z

51

rawozdań F- to zapewne ny średnich

wielkości

ych sa wg emysłowe).

-01/I-01 wg ące)

ważniejszych e wg F-01/I-e i wykazują

kietowanych

z wysokiego

Powanpr

RyosSzzwna

odjęte próby w prognozowaniunalizowanych krecyzyjnych wn

ys. 95 Wskaźnstatni kwartał zybkiego Monwiększających arastające, r/r)

eryfikacji własnu wielkości wgklas przedsiębioiosków wymaga

nik korelacji okna) dla wska

nitoringu oraz inwestycje) wg wielkości

ności prognosty F-01/I-01 dla orstw wyniki – ałoby bardziej d

dla 6-letniegoaźnika nowychz odsetka p wg F-01 zatrudnienia.

ycznych wskaźniprzedsiębiorstw m.in. ze wzgldogłębnej analiz

o okna (na osih inwestycji wgprzedsiębiorstw1/I-01 (dane

ika nowych inww największychlędu na brak szy.

i g w e

Rys. 96 Wskwartał okMonitoringukwartalne,

westycji wskazuj pod względemstabilności – ni

skaźnik korelakna) dla wskaźu oraz dynamik r/r) wg wielko

ją, że może onm zatrudnienia.ie są tak jedno

acji dla 6-letniźnika nowych ki inwestycji og

ości zatrudnien

być szczególni W przypadku oznaczne i sfo

iego okna (na inwestycji wggółem wg F-01

nia

52

e przydatny pozostałych

ormułowanie

osi ostatni g Szybkiego /I-01 (dane