OCEANY

Ocean (łac. Oceanus , gr. Ὠκεανός Okeanos - u starożytnych Greków i Rzymian mityczna rzeka oblewająca cały świat, także nazwa jej boga) – wielka częśćhydrosfery ziemskiej, stanowiąca rozległy obszar słonej wody. Wody słone pokrywają w sumie blisko 3/4 (70,8%) Ziemi. Powierzchnia oceanów wynosi ok. 361 mln. km², a ich łączna objętość ok. 1,3•1018 m³.

�� W zaleW zależżnonośści od klasyfikacji, wyrci od klasyfikacji, wyróóżżnia sinia sięę jeden, trzy, cztery jeden, trzy, cztery

lub pilub pięćęć oceanoceanóów :w :

�� Jeden ocean Jeden ocean -- WszechoceanWszechocean,,�� Trzy oceany Trzy oceany -- Ocean SpokojnyOcean Spokojny (Pacyfik, Ocean Wielki), (Pacyfik, Ocean Wielki), Ocean AtlantyckiOcean Atlantycki

(Atlantyk) i (Atlantyk) i Ocean IndyjskiOcean Indyjski,,�� Cztery oceany Cztery oceany -- Ocean SpokojnyOcean Spokojny (Pacyfik, Ocean Wielki), (Pacyfik, Ocean Wielki), Ocean AtlantyckiOcean Atlantycki

(Atlantyk), (Atlantyk), Ocean IndyjskiOcean Indyjski i i Ocean ArktycznyOcean Arktyczny (Morze Arktyczne, Ocean (Morze Arktyczne, Ocean Lodowaty PLodowaty Póółłnocny),nocny),

�� PiPięćęć oceanoceanóów w -- Ocean SpokojnyOcean Spokojny (Pacyfik, Ocean Wielki), (Pacyfik, Ocean Wielki), Ocean AtlantyckiOcean Atlantycki(Atlantyk), (Atlantyk), Ocean IndyjskiOcean Indyjski, , Ocean ArktycznyOcean Arktyczny (Morze Arktyczne, Ocean (Morze Arktyczne, Ocean

Lodowaty PLodowaty Póółłnocny) i nocny) i Ocean PoOcean Połłudniowyudniowy..

�� UkUkłłady oceaniczne:ady oceaniczne:

�� W skW skłład oceanad oceanóów (ukw (ukłładadóów oceanicznych) wchodzw oceanicznych) wchodząą taktakżże mniejsze obszary e mniejsze obszary wodne, jak wodne, jak morzamorza, , zatokizatoki, , kanakanałłyy, , zalewyzalewy i i ciecieśśninyniny, kt, któóre od pere od pełłnych wnych wóód d

oceanicznych mogoceanicznych mogąą bybyćć oddzielone oddzielone ppóółłwyspamiwyspami, , wyspamiwyspami bbąąddźźarchipelagamiarchipelagami. Wszystkie te zasoby wodne Ziemi okre. Wszystkie te zasoby wodne Ziemi okreśśla sila sięę łąłącznie mianem cznie mianem

wszechoceanuwszechoceanu

�� SkSkłład wodyad wody::�� W wodzie oceanicznej znajduje siW wodzie oceanicznej znajduje sięę od 33 do 38 od 33 do 38 promilipromili (licz(licząąc wagowo) c wagowo)

rróóżżnych nych solisoli nieorganicznych. Stnieorganicznych. Stężężenie to jest renie to jest róóżżne w rne w róóżżnych miejscach, nych miejscach, lecz proporcje lecz proporcje jonjonóóww ssąą stastałłe. W kilogramie wody o ste. W kilogramie wody o stężężeniu 35 promili eniu 35 promili

znajduje siznajduje sięę::�� 19,353 g chloru Cl19,353 g chloru Cl--�� 10,76 g sodu Na+10,76 g sodu Na+�� 2,712 g siarki S22,712 g siarki S2--

�� 1,294 g magnezu Mg2+1,294 g magnezu Mg2+�� 0,413 g wapnia Ca2+0,413 g wapnia Ca2+�� 0,387 g potasu K+0,387 g potasu K+

�� 0,142 g dwuw0,142 g dwuwęęglanu CO32glanu CO32--�� 0,067 g bromu Br0,067 g bromu Br--

�� 0,008 g strontu Sr2+0,008 g strontu Sr2+�� 0,004 g boru B3+0,004 g boru B3+

�� UksztaUkształłtowanie dna oceanicznego:towanie dna oceanicznego:

�� Formy uksztaFormy ukształłtowania dna oceanicznego.towania dna oceanicznego.�� Do gDo głłóównych form uksztawnych form ukształłtowania dna oceanicznego zalicza sitowania dna oceanicznego zalicza sięę::�� szelfy kontynentalneszelfy kontynentalne -- fragmenty dna, stanowifragmenty dna, stanowiąące czce częśęści blokci blokóów w kontynentalnych zalane przez wody oceankontynentalnych zalane przez wody oceanóów, siw, sięęgajgająą zazwyczaj do zazwyczaj do

200 m g200 m głęłębokobokośści, gdzie koci, gdzie końńczcząą sisięę gwagwałłtownym zatownym załłomem,omem,�� stoki kontynentalnestoki kontynentalne -- strome odcinki dna oceanicznego strome odcinki dna oceanicznego łąłączcząące szelfy z ce szelfy z

basenami oceanicznymi,basenami oceanicznymi,�� baseny oceanicznebaseny oceaniczne -- rozlegrozległłe, se, słłabo urozmaicone fragmenty dna abo urozmaicone fragmenty dna popołłoożżone na gone na głęłębokobokośści 4000 do 6000 m, zajmujci 4000 do 6000 m, zajmująą aażż 72% powierzchni 72% powierzchni

oceanoceanóów,w,�� rowy oceanicznerowy oceaniczne -- ggłęłębokie formy dna, sibokie formy dna, sięęgajgająą od 7000 do ponad od 7000 do ponad 11000 m g11000 m głęłębokobokośści, dci, dłługie na 300ugie na 300--5000 km, szerokie na 305000 km, szerokie na 30--100 km,100 km,

�� grzbiety grzbiety śśrróód oceaniczned oceaniczne -- systemy wzniesiesystemy wzniesieńń dna oceanicznego, tworzdna oceanicznego, tworząące ce podwodne podwodne łłaańńcuchy o cuchy o łąłącznej dcznej dłługougośści ok. 60 000 km . Powstajci ok. 60 000 km . Powstająą w strefach w strefach spreadinguspreadingu dna oceanicznego, gdzie lawa wydostaje sidna oceanicznego, gdzie lawa wydostaje sięę na zewnna zewnąątrz, a trz, a ppłłyty oceaniczne rozchodzyty oceaniczne rozchodząą sisięę na boki. Grzbiety wznoszna boki. Grzbiety wznosząą sisięę na 2000 do na 2000 do 3000 m ponad dna basen3000 m ponad dna basenóów oceanicznych, w w oceanicznych, w śśrodkowej czrodkowej częśęści grzbietci grzbietóów w ciciąągngnąą sisięę ggłęłębokie rozpadliny, tzw. bokie rozpadliny, tzw. ryftyryfty,,

�� wyspywyspy -- czczęśęści grzbietci grzbietóów w śśrróód oceanicznych oraz czynnych wulkand oceanicznych oraz czynnych wulkanóów w wystajwystająące ponad powierzchnice ponad powierzchnięę oceanu.oceanu.

�� rróównina abisalnawnina abisalna -- ppłłaskowyaskowyżż oceanicznyoceaniczny -- wzniesienie oceanicznewzniesienie oceaniczne -- łławica awica oceanicznaoceaniczna

�� Obszar szelfu i stoku kontynentalnego sObszar szelfu i stoku kontynentalnego sąą zbudowane ze zbudowane ze skorupy skorupy kontynentalnejkontynentalnej i przez i przez geologgeologóóww zaliczane do kontynentzaliczane do kontynentóów. Obszary w. Obszary basenbasenóów oceanicznych, roww oceanicznych, rowóów oceanicznych i grzbietw oceanicznych i grzbietóów w śśrróód oceanicznych d oceanicznych majmająą skorupskorupęę typu oceanicznegotypu oceanicznego i tworzi tworząą wwłłaaśściwy wszechocean. ciwy wszechocean.

�� Powstanie oceanPowstanie oceanóów:w:

�� Od czasu odkrycia w latach 50. XX w. zjawiska Od czasu odkrycia w latach 50. XX w. zjawiska spreadinguspreadingu, czyli , czyli powstawania zupepowstawania zupełłnie nowej skorupy ziemskiej w strefach grzbietnie nowej skorupy ziemskiej w strefach grzbietóów w śśrróód d oceanicznych, oraz w wyniku badaoceanicznych, oraz w wyniku badańń wieku osadwieku osadóów oceanicznych i samej w oceanicznych i samej skorupy, rozwinskorupy, rozwinęłęły siy sięę dwie konkurencyjne dwie konkurencyjne teorie geotektoniczneteorie geotektoniczne --powszechnie dzipowszechnie dziśś akceptowana akceptowana teoria tektoniki pteoria tektoniki płłytyt i i teoria ekspandujteoria ekspandująącej cej ZiemiZiemi, kt, któóre w odmienny sposre w odmienny sposóób tb tłłumaczumacząą powstanie i rozwpowstanie i rozwóój oceanj oceanóów. Wg w. Wg teorii tektoniki pteorii tektoniki płłyt skorupa ziemska powstaje w takim samym tempie, w yt skorupa ziemska powstaje w takim samym tempie, w jakim jest niszczona w jakim jest niszczona w strefach strefach subdukcjisubdukcji, a , a łąłączna objczna objęętotośćść oceanoceanóów nie w nie ulega zmianie (nie liczulega zmianie (nie licząąc rozrostu i topnienia lodowcc rozrostu i topnienia lodowcóów). Jedne oceany w). Jedne oceany mogmogąą powipowięększakszaćć sisięę tylko kosztem innych; w tylko kosztem innych; w historii Ziemihistorii Ziemi istniaistniałły zbiorniki y zbiorniki oceaniczne, ktoceaniczne, któóre zamknre zamknęłęły siy sięę na skutek na skutek ruchu kontynentruchu kontynentóóww, a ich osady , a ich osady wypiwypięętrzytrzyłły siy sięę tworztworząąc c łłaańńcuchy gcuchy góórskie. Dzisiejsze oceany rskie. Dzisiejsze oceany AtlantyckiAtlantycki, , ArktycznyArktyczny i i IndyjskiIndyjski ssąą geologicznie mgeologicznie młłodymi oceanami, ktodymi oceanami, któóre powstare powstałły w y w erze mezozoicznejerze mezozoicznej i rozrastaji rozrastająą sisięę obecnie kosztem obecnie kosztem PacyfikuPacyfiku..

�� WedWedłług teorii ekspandujug teorii ekspandująącej Ziemi powstanie oceancej Ziemi powstanie oceanóów byw byłło aktem o aktem jednorazowym. Rozrost skorupy powoduje powijednorazowym. Rozrost skorupy powoduje powięększanie sikszanie sięę wszystkich wszystkich oceanoceanóów i caw i całłej planety, byej planety, byłł wiwięęc taki moment, kiedy nie byc taki moment, kiedy nie byłło na Ziemi o na Ziemi oceanoceanóów w dzisiejszym znaczeniu.w w dzisiejszym znaczeniu.

�� Falowanie i inne zjawiska oceaniczne :Falowanie i inne zjawiska oceaniczne :

�� WiatryWiatry wiejwiejąące nad rozlegce nad rozległłymi obszarami wodnymi powodujymi obszarami wodnymi powodująą powstawanie na powstawanie na powierzchni oceanu powierzchni oceanu falfal. Katastrofalne zjawiska, takie jak podwodne . Katastrofalne zjawiska, takie jak podwodne trztrzęęsienia sienia

ziemiziemi, wybuchy , wybuchy wulkanwulkanóóww czy rozlegczy rozległłe e osuwiskaosuwiska wywowywołłujująą niszczniszcząące fale ce fale tsunamitsunami..

�� DziDzięęki stale wiejki stale wiejąącym wiatrom, takim jak cym wiatrom, takim jak npnp. . pasatypasaty, powstaj, powstająą prprąądy morskiedy morskie..�� SiSiłłaa przyciprzyciąągania gania KsiKsiężężycayca i i SSłłoońńcaca wywowywołłujująą ruchy mas wodnych, ktruchy mas wodnych, któóre noszre nosząą

nazwnazwęę ppłływywóóww..�� NagNagłłe zmiany e zmiany ciciśśnienia atmosferycznegonienia atmosferycznego wywowywołłujująą wahanie lustra wody morza wahanie lustra wody morza

lub zatoki. Zjawisko to nosi nazwlub zatoki. Zjawisko to nosi nazwęę sejszysejszy..�� Grupy organizmGrupy organizmóów w żżyjyjąących w oceanach :cych w oceanach :

�� waleniewalenie: : wielorybywieloryby, , delfinydelfiny�� skorupiakiskorupiaki, , mimięęczakiczaki

�� planktonplankton, , krylkryl�� koralowcekoralowce

�� ggąąbkibki�� wodorostywodorosty

�� rybyryby

�� UDZIAUDZIAŁŁ OCEANOCEANÓÓWW

UDZIAŁ OCEANÓW I KONTYNENTÓW

•OCEAN

ATLANTYCKI

• Ocean Atlantycki (Atlantyk) – drugi pod względem wielkości ocean na Ziemi pokrywający około jednej piątej jej powierzchni. Nazwa wywodzi się z mitologii greckiej i

oznacza "Morze Atlasa".• Ocean ten ma kształt pogrubionej i nieco rozciągniętej

litery "S". Znajduje się pomiędzy: Europą i Afryką a Ameryką Północną i Ameryką Południową oraz

Antarktydą. Ocean ten połączony jest z OceanemSpokojnym poprzez Ocean Arktyczny na północy oraz

Cieśninę Drake’a na południu. Stworzonym przez człowieka połączeniem obu zbiorników jes tKanał

Panamski. Na wschodzie linią oddzielającą Oceany: Atlantycki i Indyjski jest południk 20°E.

• Atlantyk wraz z przyległymi morzami zajmuje powierzchnię ok. 106 450 000 km², a bez nich 82 362 000 km². Przybliżona objętość tegożoceanu wynosi 354 700 000 km³ (z morzami) i 323 600 000 km³. (bez mórz). Średnia głębokość: 3600 m; największa – Rów Portorykański – 9220 m. Długość linii brzegowej: 111 855 km (najbardziej urozmaicona w części północnej). Rozciągłośćrównoleżnikowa w największym przewężeniu między wybrzeżami Ameryki Południowej i Afryki wynosi 2800 km, a 13 500 km licząc od zachodnich krańców Zatoki Meksykańskiej do wschodniego brzegu Morza Czarnego.

• Ukształtowanie dna

• Charakterystyczne dla dna Oceanu Atlantyckiego są•

• wzniesienia Grzbietu Śród atlantyckiego rozciągające się

• przez środek dna. Głębia Romanche (7 758 m) dzieli

• Grzbiet Śród atlantycki na północnoatlantycki i

• Południowoatlantycki. Na wschód od Grzbietu

• Śród atlantyckiego występują baseny oceaniczne

• Angolski, Afrykańsko-Antarktyczny, Gwinejski,

• Hiszpański, Islandzki, Kanaryjski, Przylądkowy, Sierra

• Leone, Zachodnioeuropejski i Zielonego Przylądka, natomiast

• zachodnia część Oceanu Atlantyckiego zawiera baseny –

• Argentyński, Brazylijski, Gujański, Labradorski i

• Północnoamerykański.

KLIMAT

• Ocean Atlantycki położony jest we wszystkich strefach klimatycznych. Warunki klimatyczne Atlantyku kształtują

się pod wpływem dużej rozciągłości południkowej i cyrkulacji powietrza, stałej nad oceanem i zmiennej nad

sąsiadującymi kontynentami. Huragany mogąwystępować głównie u wybrzeży Ameryki Środkowej od maja do grudnia, ale najczęstsze są w miesiącach od

sierpnia do listopada. Sztormy są powszechne na Północnym Atlantyku (szczególnie podczas zimy)

czyniąc przekraczanie oceanu trudnym i niebezpiecznym

TEMPERATURA I ZASOLENIE

• Temperatura wody powierzchniowej kształtuje się w zimie od +27 °C (w okolicy równika) do -1 °C (w okolicach biegunów), w lecie na

poziomie od +26 °C (wybrzeża Afryki) do -1 °C (przy biegunach), średnia temperatura wód powierzchniowych Oceanu Atlantyckiego wynosi 16,9 °C. Zasolenie wynosi od 3,7% (strefy zwrotnikowe) do

3,4% (okolice Antarktydy), średnie zasolenie wód powierzchniowych wynosi 3,53%.

FLORA I FAUNA

• Flora Oceanu Atlantyckiego jest mało urozmaicona, składa się z brunatnic (strefa przybrzeżna Północnego Atlantyku), tasiemnic (przy ujściach rzek), zielenic (strefa gorąca). Na plankton roślinny składają się okrzemki, bruzdnice, kokolitofory i sinice.

• Faunę Oceanu Atlantyckiego tworzą ssaki morskie (płetwonogie i wieloryby), ptaki oceaniczne, rurkopławy, krążkopławy, oraz niezliczone gatunki ryb. Ocean Atlantycki, a w szczególności jego północna częśćstanowi ogromne łowisko rybne (prawie 1/2 połowów światowych), łowi się tu głównie dorsze, makrele, śledzie, tuńczyki i sardyny.

•OCEAN SPOKOJNY

• OCEAN SPOKOJNY, (Pacyfik), Ocean Wielki – największy, najgłębszy i najstarszy na świecie zbiornik wodny. Z powierzchnią równą 178,7 mln .

km² zajmuje jedną trzecią całej Ziemi. Największą rozciągłość południkowąosiąga między Arktycznym Morzem Beringa a Morzem Rossa przy brzegach Antarktydy i wynosi ona aż 15500 km . Z kolei największą

rozciągłość równoleżnikową osiąga między wybrzeżem Indonezji Kolumbii i Peru i wynosi 19800 km czyli prawie połowę obwodu kuli ziemskiej i pięć

razy więcej niż średnica Księżyca. Granicami oceanu są: Ameryki Północna i Południowa na wschodzie, Azja i Australia na zachodzie oraz lodu Arktyki i

Antarktydy odpowiednio na północy i południu.

• Temperatura wód Oceanu Spokojnego waha się od bliskiej zeru w okolicach podbiegunowych do ok. 30 °C w pobliżu równika. Zasolenie

również zmienia się stopniowo. Woda opodal równika jest mniej słona (ok. 30‰) z powodu obfitych deszczy nawiedzających te rejony od tej

znajdującej się na zwrotnikach (ponad 35‰). Również niższe zasolenie niżw strefie zwrotnikowej cechuje rejony polarne, gdyż niska temperatura

hamuje tam parowanie.• Cyrkulacja powierzchniowa wody w północnej części oceanu jest zgodna z

ruchem wskazówek zegara, a w części południowej jest odwrotnie. Główne prądy ciepłe: Północno- i Prąd Południowo-równikowy, Równikowy Prąd

Wsteczny, Kuro-siwo, Północnopacyficzny, Aleucki oraz Prąd Wschodnioaustralijski. Natomiast prądy zimne to głównie Antarktyczny Prąd

Okołobiegunowy Dryf wiatrów zachodnich) i jego odnoga Prąd Zachodnioaustralijski, a także Prąd Kalifornijski i Prąd Oja-siwo.

KLIMATKLIMAT

• OCEAN INDYJSKI, Indyk, najmniejszy i najmłodszy z oceanów na Ziemi, położony w większości na półkuli południowej, między Azja,

Afryką, Australią i Antarktydą.

Umowna granica między Oceanem Atlantyckim biegnie od Przylądka Igielnego (20 długości geograficznej wschodniej) do

Antarktydy, natomiast z Oceanem Spokojnym od cieśniny Malakka, wzdłuż południowych brzegów Archipelagu Malajskiego do wyspy

Timor, przylądka Talbot w Australii, przez Cieśninę Bassa do przylądka Portland na Tasmanii i wzdłuż 147 długości geograficznej

wschodniej do Antarktydy.

•OCEAN ARKTYCZNY

OCEAN ARKTYCZNY• Zajmuje w dużym przybliżeniu okrągły basen o powierzchni około

14 056 000 km² ze wszystkich stron otoczony masami lądowymi. Podwodny Grzbiet Łomonosowa dzieli Ocean Arktyczny na 2

baseny: Euroazjatycki lub Nansena (4000-4500 mm głębokości) i Północnoamerykański lub Basen Beauforta o głębokości w

okolicach 4000 m. Najniższy punkt znajduje się na dnie Morza Beauforta i ma -4683 m. Drugi lecz mniej wyraźny Grzbiet

Mendelejewa, przebiega równolegle do Grzbietu Łomonosowa pomiędzy wyspami Ellesmere’a Wrangla.

• W obrębie Oceanu Arktycznego wyróżnia się morza szelfowe: Baffina, Barentsa, Beauforta, Białe, Czukockie, Grenlandzkie,

Karskie, Lincolna, Łaptiewów, Norweskie, Wschodniosyberyjskie.

• Klimat polarny kształtuje wyż arktyczny, wyż grenlandzki. Odznacza sięstale ujemnymi temperaturami powietrza, do kilkudziesięciu stopni

Celsjusza poniżej zera, oraz małymi rocznymi sumami opadów.• Klimat subpolarny charakteryzuje się nieustającymi niskimi temperaturami

oraz ich niewielkimi wahaniami. Średnia dobowa temperatura powietrza najcieplejszego miesiąca osiąga 10 °C. Późną kalendarzową jesienią i

wczesną zimą panuje noc polarna, warunki pogodowe są stabilne, a niebo bezchmurne. W czasie dnia polarnego, gdy panuje lato polarne, pogoda jest

wilgotna i mglista, występują słabe burze śnieżne i deszcze.

• Obszar ten charakteryzuje delikatny ekosystem, podatny na szkody po których odnawia się w bardzo powolnym tempie. Tam, gdzie lód pokrywa powierzchnię wody, życie morskie jest bardzo słabo rozwinięte. Za to w wolnym oceanie stworzeń morskich jest o wiele więcej. Roślinność oceanu ogranicza się do fitoplanktonu.

•KONIEC