P A Ñ S T W O W Y I N S T Y T U T G E O L O G I C Z N Y

KRZYSZTOF WROTEK

G³ówny koordynator Szczegó³owej mapy geologicznej Polski — A. BER

Koordynator regionu Polski pó³nocnej i pó³nocno-wschodniej — S. LISICKI

1 : 50 000

Arkusz Sadowne (453)

(z 1 fig., 2 tab. i 6 tabl.)

WARSZAWA 2007

OBJAŒNIENIA

DO SZCZEGÓ£OWEJ MAPY GEOLOGICZNEJ

POLSKI

Wykonano na zamówienie Ministra Œrodowiskaza œrodki finansowe wyp³acone przez

Narodowy Fundusz Ochrony Œrodowiskai Gospodarki Wodnej

Autor: Krzysztof WROTEK

Przedsiêbiorstwo Geologiczne POLGEOL SA,

ul. Berezyñska 39, 03–908 Warszawa

Redakcja merytoryczna: Agnieszka PRZYGODA

Pañstwowy Instytut Geologiczny

ul. Rakowiecka 4, 00–975 Warszawa

Akceptowa³ do udostêpnianiaDyrektor Pañstwowego Instytutu Geologicznego

prof. dr hab. Tadeusz PERYT

ISBN 978-83-7538-003-3

© Copyright by Ministerstwo Œrodowiskaand Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2007

Przygotowanie wersji cyfrowej: Stanis³aw OLCZAK, Jacek STR¥K

2

SPIS TREŒCI

I. Wstêp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

II. Ukszta³towanie powierzchni terenu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

III. Budowa geologiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

A. Stratygrafia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

1. Kreda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

a. Kreda górna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

Mastrycht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

2. Paleogen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

a. Paleocen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

b. Eocen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

c. Oligocen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

3. Neogen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

a. Miocen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

4. Czwartorzêd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

a. Plejstocen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Zlodowacenie najstarsze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Zlodowacenie Narwi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Stadia³ dolny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Interstadia³ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

Stadia³ górny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

Interglacja³ augustowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

Zlodowacenia po³udniowopolskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

Zlodowacenia Nidy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

Interglacja³ ma³opolski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

3

Zlodowacenie Sanu 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

Interglacja³ ferdynandowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

Zlodowacenie Sanu 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

Interglacja³ wielki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

Interglacja³ mazowiecki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

Zlodowacenia œrodkowopolskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

Zlodowacenie Odry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

Interglacja³ lubawski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

Zlodowacenie Warty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

Stadia³ dolny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

Stadia³ œrodkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

Interglacja³ eemski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

Zlodowacenia pó³nocnopolskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

Zlodowacenie Wis³y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

b. Czwartorzêd nierozdzielony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

c. Holocen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

B. Tektonika i rzeŸba pod³o¿a czwartorzêdu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

C. Rozwój budowy geologicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

IV. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

L i t r e r a t u r a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

SPIS TABLIC

Tablica I — Szkic geomorfologiczny w skali 1:100 000

Tablica II — Szkic geologiczny odkryty w skali 1:100 000

Tablica III — Przekrój geologiczny C–D

Tablica IV — Przekrój geologiczny E–F

Tablica V — Rozpoznanie sytuacji geologicznej kopalnego zbiornika jeziornego z okresu interglacja³u eemskiego

i zlodowacenia Wis³y w Zambrzyñcu

Tablica VI — Profile sond dokumentuj¹cych osady interglacja³u eemskiego wystêpuj¹ce w niektórych

zag³êbieniach wytopiskowych

4

I. WSTÊP

Granice obszaru arkusza Sadowne wyznaczaj¹ wspó³rzêdne geograficzne: 21°45’–22°00’

d³ugoœci geograficznej wschodniej i 52°30’–52°40’ szerokoœci geograficznej pó³nocnej. Omawiany

teren wed³ug Kondrackiego (2002) obejmuje fragment Doliny Dolnego Bugu, wschodni¹ czêœæ Rów-

niny Wo³omiñskiej oraz pó³nocny skraj Wysoczyzny Siedleckiej.

Administracyjnie teren arkusza Sadowne znajduje siê w województwie mazowieckim, na tere-

nie powiatów: wyszkowskiego (gminy Brañszczyk), wêgrowskiego (gmin: Sadowne, £ochów, Sto-

czek i Miedzna), soko³owskiego (gminy Kosów Lacki) i ostrowskiego (gminy Ma³kinia Górna).

Arkusz Sadowne Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000 zosta³ opracowany w opar-

ciu o projekt prac geologicznych zatwierdzony przez Ministra Ochrony Œrodowiska, Zasobów Natu-

ralnych i Leœnictwa decyzj¹ KOK/15/97 z dnia 22.04.1997.

Zdjêcie geologiczne ca³ego obszaru zosta³o wykonane przez autora w latach 1998–2000.

W trakcie prac terenowych wykonano i sprofilowano: 501 sond mechanicznych WH (W) o g³êbokoœci od

2,4 do 17,0 m (³¹cznie 1982,9 m), 676 sond rêcznych o g³êbokoœci od 2,3 do 4,5 m (³¹cznie 1749,6 m), wykonano

równie¿ 16 wierceñ sond¹ Geoprobe o g³êbokoœci od 4,6 do 14,4 m (³¹cznie 92,0 m). Sondy Geoprobe by³y wy-

konane, jak najbli¿ej wczeœniej wykonanych sond WH, g³ównie dla sprecyzowania profili osadów organicznych.

Ponadto opisano 33 ods³oniêcia, wkopy i rowy o g³êbokoœci do 7 m. £¹czna liczba punktów dokumentacyjnych

na obszarze arkusza wynosi 1226, czyli na 1 km2 przypada œrednio oko³o cztery punkty (tab. 1).

Materia³ dokumentacyjny zebrany w trakcie prac terenowych uzupe³niono: 27 profilami otworów

hydrogeologicznych, 153 profilami otworów surowcowych i geologiczno-in¿ynierskich oraz profilami

sond i otworów wykonanych w celu udokumentowania torfowisk (12 opracowañ). Wykorzystano rów-

nie¿ wyniki badañ geofizycznych uzyskane w ramach prac nad badanym obszarem. Cel badañ by³

ró¿ny. G³ównie dotyczy³y one rozpoznania utworów czwartorzêdu (ok.1/3 ich ca³kowitej mi¹¿szoœci).

Wykorzystano równie¿ inne prace o wiêkszym zasiêgu (Graniczny i in.1995).

5

6

T a b e l a 1

Wykaz wybranych punktów dokumentacyjnych

Numer punktu Rodzajpunktu*

Lokalizacja(miejscowoϾ)

Rzêdna(m n.p.m.)

G³êbokoœæ(m)

Uwagi

na mapiegeologicznej

w notatnikuterenowym

1 2 3 4 5 6 7

1 Sr-355a sr Ociête 95,0 2,5 piaski tarasów nadzalewowych

2 W-52a sm Orze³ek 109,0 8,0 torfy interglacja³u eemskiego

3 Sr-138 sr Sadowne — przejazd PKP 108,3 2,1 piaski tarasów nadzalewowych

4 Sr-174 sr Mrozowa Wola 107,0 2,1 piaski tarasów nadzalewowych

5 W-337 sm Sokó³ka 108,0 2,4 osady organiczne interglacja³u eemskiego

6 W-361 sm Ukazy 112,0 3,0osady organiczne interglacja³u eemskiego(nieprzewiercone)

7 W-387 sm Ukazy–Bojewo 113,0 2,8osady organiczne interglacja³u eemskiego(nieprzewiercone)

8 W-263 sm Bojewo 119,0 9,0osady organiczne interglacja³u eemskiego(przewiercone)

9 W-282 sm Polkowo 111,0 2,2gliny zwa³owe stadia³u œrodkowego zlo-dowacenia Warty

10 W-284 sm Polkowo 110,0 2,4torfy interglacja³u eemskiego i piaski ta-rasu nadzalewowego w dolinie rzekiUgoszcz

11 W-58 sm Stoczek–Grabiny 115,0 3,0gliny zwa³owe stadia³u œrodkowego(Wkry) zlodowacenia Warty, w rejoniemiejscowoœci Grabiny

12 W-304 sm Brzózka 115,0 2,4torfy holoceñskie na namu³ach intergla-cja³u eemskiego

13 W-306a sm Stare Lipki 118,0 2,4osady organiczne interglacja³u eemskiegow dolinie Ugoszczy

14 W-419 sm Stare Lipki 116,0 2,4namu³y interglacja³u eemskiego w dolinieUgoszczy

15 W-473 sm Stare Lipki–Podborze 130,0 2,8torfy interglacja³u eemskiego w krawêdziwysoczyzny

16 W-34 sm Baczki–Ostrówek 111,0 6,0wytopisko wype³nione materia³em piasz-czysto-¿wirowym, zjawisko bocznejtermoerozji

17Geo-

Gajówka Zachodniaso Gajówka Zachodnia 111,0 7,2

osady interglacja³u eemskiego udokumen-towane palinologicznie

18 W-212 sm Stoczek – las 123,0 6,0 osady organiczne interglacja³u eemskiego

19 Geo-Stoczek so Stoczek – stacja paliw 119,0 6,0 osady organiczne interglacja³u eemskiego

20 W-432 sm Wycech 119,0 2,4osady organiczne interglacja³u eemskiegow dolinie Ugoszczy

21 W-492 sm Kolonia Ugoszcz 124,0 2,4osady organiczne interglacja³u eemskiegow dolinie Ugoszczy

22 W-12 sm Twarogi 112,0 6,8osady organiczne interglacja³u eemskiegoprzebadane palinologicznie

23 Rów-foto wk Zambrzyniec 114,0 3,3

szczegó³owo udokumentowany strop osa-dów interglacju eemskiego i zlodowace-nia Wis³y (Vistulianu) — rysunki, zdjê-cia, orzeczenia palinologiczne

24 W-11 sm Zambrzyniec 114,0 17,0osady organiczne interglacja³u eemskiegoudokumentowane palinologiczne

25 Geo-Zgrzebichy so Zgrzebichy 114,0 6,0osady organiczne interglacja³u eemskiegoudokumentowane palinologiczne

26 W-50 sm Zgrzebichy 114,0 7,5osady organiczne interglacja³u eemskiegoudokumentowane palinologiczne

W celu pe³nego rozpoznania budowy geologicznej utworów czwartorzêdowych oraz ich bezpo-

œredniego pod³o¿a, dla potrzeb niniejszego opracowania, zosta³y wykonane trzy pe³nordzeniowe otwory

badawcze (kartograficzne): Wilczogêby P-4 (otw. 1, g³. 208,7 m), Polkowo P-5 (otw. 13, g³. 199,0 m)

i Majdan P-6 (otw. 27, g³. 124,0 m).

W oparciu o wykonane pomiary geoelektryczne, miêdzy innymi wzd³u¿ linii przekroju A–B, zo-

sta³a sporz¹dzona dokumentacja badañ elektrooporowych dla omawianego obszaru (Jagodziñski, 2000).

Powi¹zano j¹ z wczeœniej wykonanymi badaniami elektrooporowymi na SSW od miejscowoœci Majdan

(Wrotek, 1999a). Wstêpna, robocza interpretacja tych prac pomog³a w lokalizacji otworów kartograficz-

nych, w konstrukcji przekroju geologicznego A–B oraz pozwoli³a wyjaœniæ pozycjê osadów intergla-

cjalnych w Ostrówku (otw. 15) uznawanych dotychczas za trzeciorzêdowe (Nowak, 1971c).

Celem prac wiertniczych prowadzonych na terenie arkusza Sadowne by³o miêdzy innymi usta-

lenie mi¹¿szoœci utworów czwartorzêdowych. Uda³o siê go zrealizowaæ jedynie w trzech otworach

7

c d . t a b e l i 1

1 2 3 4 5 6 7

27 W-52 sm Kolonia Zgrzebichy 115,0 8,0gliny zwa³owe na mu³kach i piaskach(stadia³ œrodkowy zlodowacenia Warty)

28 W-208 sm Stoczek – las 127,5 6,0 osady organiczne (interglacja³ eemski?)

29 W-253 sm Drgicz – las 128,0 8,0 osady organiczne (interglacja³ eemski?)

30 W-216 sm Gajówka Lubiesz 131,0 6,0 osady organiczne interglacja³u eemskiego

31 W-217 sm Gajówka Lubiesz 134,0 6,0 osady organiczne interglacja³u eemskiego

32 W-581 sm Majdan – las 130,0 2,8 osady organiczne interglacja³u eemskiego

33 W-577 sm Majdan – las 135,0 2,4 osady organiczne interglacja³u eemskiego

34 W-222 sm Miednik – rezerwat 132,5 15,0maksymalna mi¹¿szoœæ osadów organicz-nych interglacja³u eemskiego i nadk³adu

35 W-598 sm Miednik – rezerwat 132,5 13,0osady organiczne interglacja³u eemskiegoopróbowane

36 W-571 sm Gajówka Stara Wieœ 130,0 2,8piaski humusowe interglacja³u eemskiegopod nadk³adem

37 W-562 sm Ka³êczyn 136,0 2,4nawiercone gliny zwa³owe stadia³udolnego zlodowacenia Warty podnadk³adem w rejonie B³oniewa

38 wyrobisko wkB³oniewo (stanowisko publi-kowane)

138,0 3,5przebadane i opublikowane w 1957 r. sta-nowisko B³oniewo z osadami organiczny-mi interglacja³u eemskiego

39 Geo-B³oniewo so B³oniewo 138,0 4,8

przewiercone gliny zwa³owe stadia³u œrodko-wego zlodowacenia Warty — sonda Geopro-be wykonana na po³udnie od wyrobiska tor-fów interglacja³u eemskiego (punkt dok. 38)

40 W-239 sm Kozo³upy 137,0 9,0osady organiczne interglacja³u eemskiegoi zlodowacenia Wis³y (Vistulianu)

41 W-231 sm Kozo³upy 137,0 9,0osady organiczne interglacja³u eemskiegoi zlodowacenia Wis³y (Vistulianu) le¿¹cepod glinami deluwialnymi

42 W-238 sm Kozo³upy 137,0 6,8osady organiczne interglacja³u eemskiegoi zlodowacenia Wis³y (Vistulianu) le¿¹cepod glinami deluwialnymi

43 Geo-Karczewizna so Karczewizna 106,0 3,0 cokó³ tarasu erozyjnego rzeki Liwiec

*sm — sonda mechaniczna, sr — sonda rêczna, so — sonda Geoprobe, wk — wykop

kartograficznych, gdzie zosta³y one przewiercone. W dwóch z nich, w Wilczogêbach (otw. 1) i Polko-

wie (otw. 13), w pod³o¿u utworów czwartorzêdowych, nawiercono osady kredy górnej — mastrychtu,

a w jednym, w Majdanie (otw. 27), osady neogenu (fig. 1).

Z rdzeni wiertniczych pobrano i przebadano 180 próbek osadów neogeñskich i czwartorzêdo-

wych. W trakcie standardowych badañ litologiczno-petrograficznych wykonano analizy: uziarnienia;

sk³adu petrograficznego ¿wirów frakcji 5–10 mm, wyseparowanych z glin zwa³owych; sk³adu mine-

ralnego frakcji ciê¿kiej; obtoczenia ziaren kwarcu 0,5–1,0 mm; zawartoœci wêglanu wapnia (we frak-

cji poni¿ej 0,1 mm) (Komacka-Makowiecka, 2000).

Analizê palinologiczn¹ 20 próbek osadów czwartorzêdowych, pobranych z rdzeni otworów kar-

tograficznych, wykona³ Krupiñski (2000e).

Analizê palinologiczn¹ 21 próbek uzyskanych z sond WH i Geoprobe pobranych w okolicy

miejscowoœci: Drgicz, Twarogi, B³oniewo (wed³ug archiwalnych opracowañ kartograficznych, obec-

nie jest to czêœæ koloni miejscowoœci Syberia), Gajówka Zachodnia i Zambrzyniec wykona³ Krupiñski

(2000a–d). Opracowanie oœmiu próbek osadów trzeciorzêdowych z otworu Majdan P-6 (otw. 27)

wykona³a S³odkowska (2000). Oznaczenia mikrofauny 12 próbek pobranych z profilu Wilczogêby

(otw. 1) i Polkowo (otw. 13) dokona³a Gawor-Biedowa (1999).

Na obszarze arkusza Sadowne nie by³o dotychczas otworów przebijaj¹cych osady czwartorzêdo-

we. W wyniku prac wiertniczych przeprowadzonych na tym terenie i na obszarach s¹siednich arkuszy

(Jadów i Kamieñczyk) oraz wykorzystuj¹c dotychczasowe wyniki prac geofizycznych (elektrooporo-

wych) stwierdzono wystêpowanie na tym obszarze rozleg³ego obni¿enia powierzchni podczwartorzê-

dowej, a¿ do wysokoœci 120 m p.p.m. Mi¹¿szoœæ utworów czwartorzêdowych na terenie arkusza jest

wiêc ponad dwukrotnie wiêksza ni¿ dotychczas przyjmowano. W œwietle uzyskanych nowych danych

osady opisywane w Ostrówku jako trzeciorzêdowe (Nowak, 1971c) s¹ osadami czwartorzêdowymi

(toczeñce, porwaki lub kry?).

Pierwszym opracowaniem dotycz¹cym miêdzy innymi tego obszaru jest Przegl¹dowa mapa

geologiczna Polski 1:300 000, arkusz Warszawa (Ró¿ycki, Zwierz, 1952; Rühle, 1953). Budowê geo-

logiczn¹, stratygrafiê plejstocenu i paleogeomorfologiê rejonu Dolnego Bugu omówiono w pracy

Straszewskiej (1968), a zagadnienia petrografii w pracy Turnau-Morawskiej (1952). W pracy Stra-

szewskiej (1968) znajduje siê opis wczeœniejszych badañ z zakresu geomorfologii (Ró¿ycki, 1967;

Michalska, 1967) i geologii osadów powierzchniowych. Wielu cennych informacji na temat budowy

tarasów nadzalewowych dostarczy³o opracowanie Galona (1972). W tym samym czasie zosta³y wy-

konane i przedstawione przegl¹dowe badania kartograficzne Nowak (1971a–c, 1972a–c) dla Mapy

geologicznej Polski 1:200 000 arkusz Warszawa Wschód. Wyniki tych badañ przedstawiono równie¿

w publikacji Nowak (1969). Wymienione wy¿ej opracowania kartograficzne jako jedyne ca³oœciowo

ujmowa³y budowê geologiczn¹ omawianego terenu i stanowi³y g³ówne Ÿród³o wiedzy o stratygrafii

i wykszta³ceniu utworów czwartorzêdowych i ich pod³o¿a. W latach póŸniejszych ukaza³a siê praca

8

9

Fig. 1. Zestawienie otworów badawczych dla SMGP (kartograficznych)

1 — ¿wiry, 2 — piaski, 3 — piaski py³owate, 4 — mu³ki, 5 — i³y, 6 — gliny zwa³owe, 7 — margle, 8 — znaleziskaflory kopalnej, 9 — znaleziska fauny kopalnej, 10 — glaukonit, 11 — miejsce pobrania próbek, 12 — wspó³czynnikobtoczenia ziaren kwarcu, 13 — wspó³czynniki petrograficzne frakcji ¿wirowej wypreparowanej z glin zwa³owych(O/K–K/W–A/B); liczba oznacza g³êbokoœæ wystêpowania osadów w metrach; symbole zgodne z map¹ geologiczn¹

50

-50

-100

100

0,0

Otw. 1Wilczogêby P-494,0 m n.p.m.

Otw. 13Polkowo P-5

108,0 m n.p.m.

m n.p.m.

****

QCr

130

9,3**

15,0

8,0

104,7

0

Otw. 27Majdan P-6

127,0 m n.p.m.

1,21-0,87-1,09

1,98-0,51-1,91

11,6

35,0

39,5

59,3

63,767,0

76,1

82,5

88,089,2

98,5100,5

112,0

116,2

127,6129,7

163,7164,9

181,4

201,7

0,02,1

11,5

27,4

41,6

49,3

55,858,3

81,0

88,0

122,5

108,0

123,2

132,9

148,5

156,3159,0

174,3

182,4

195,3

208,7

199,0

0,03,96,3

27,6

33,0

41,5

46,5**

58,2

59,8

69,3

72,8

77,0

84,788,5

93,095,2

119,0121,4124,0

****

**

********

********

********

**

**

****************************************************************************

**

**

************************

1,54-0,68-1,42

1,64-0,62-1,56

1,55-0,67-1,41

1,42-0,73-1,33

1,49-0,71-1,33

1,54-0,68-1,41

1,57-0,66-1,45

1,85-0,57-1,62

1,47-0,73-1,32

1,07-0,98-0,97

1,66-0,62-1,51

1,36-0,79-1,20

********

**************

********

****

********************

********

**

****

**********************

**

****

************

QCr

QM

****

****

****************************

**********

**

**

**************

****

1,45-0,72-1,32

1,31-0,82-1,11

**

R=0,26

R=0,50R=0,50

R=0,52

9,6

R=0,10

R=0,27

R=0,49

R=0,55

68,0**

****** R=0,24

R=0,39

R=0,79

R=0,65

R=0,72

R=0,25

R=0,53

R=0,53

**********************

****

R

1,31-0,82-1,11

112,0

52,0

QWp3

Qp4

QLp3

QOp3

Qp2-3

QGp2

QFp2

QSp2

QKp2Q

Np2

QAp1

QAp1

QWp3

QLp3

QOp3

Qp2-3

QFp2

QNp2

QAp1

QWp3

QKp2

13,8

1,16-0,91-1,04

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

13

12

Ba³uk (1991) obejmuj¹ca budowê geologiczn¹, ukszta³towanie powierzchni pod³o¿a czwartorzêdu

terenów po³o¿onych na pó³noc od doliny Bugu. W pracy tej stratygrafia utworów plejstocenu przed-

stawiona zosta³a odmiennie ni¿ w opracowaniach J. Nowak i K. Straszewskiej. Ostatnie prace Mamako-

wej (1998) oraz wyniki badañ interglacjalnych serii rzecznych i jeziornych interglacja³u mazowieckiego

wykonanych dla s¹siednich arkuszy przez Janczyk-Kopikow¹, dla profilu otworu Myszad³a P-5 (Wrotek,

2000) i Brañszczyk P-3 (We³niak, 2000) oraz Winter dla profilu otworu Zaszków, po³o¿onym oko³o

21 km na wschód od Sadownego na terenie arkusza Sterdyñ (Wrotek, 1997a), potwierdzaj¹ wczeœniej-

sze ustalenia i prace J. Nowak i K. Straszewskiej.

W œwietle tych badañ, wczeœniej opracowane arkusze Szczegó³owej mapy geologicznej Polski

1:50 000: D³ugosiod³o (Listkowska, 1993a, b), Ostrów Mazowiecka (¯uk, 1993a, b), Ma³kinia Górna

(Wrotek, 1993c, 1995a), Kosów Lacki (Wrotek, 1998b) i Wêgrów (Wrotek, 1999b), powi¹zano z pre-

zentowan¹ przez Ba³uk (1991) wczeœniejsz¹ stratygrafi¹ dla Przasnysza. Wykonane w okresie póŸniej-

szym arkusze: Jadów (z profilem otw. Myszad³a P-5) (Wrotek, 2000), Liw (Wrotek, 1999a) i Kamieñczyk

(z profilem otw. Brañszczyk P-3) (We³niak, 2000), s¹ potwierdzeniem najnowszych prac Mamakowej

(1998) i zarazem wczeœniejszych opracowañ Nowak (1969, 1971a–c, 1972a–c) i Straszewskiej (1968).

Na wszystkich wy¿ej wymienionych arkuszach wykonano otwory kartograficzne. Z przewier-

conych utworów czwartorzêdowych i osadów pod³o¿a pobrano próbki do badañ biostratygraficznych

i petrograficznych. Uzyskane wyniki dostarczy³y nowych informacji o stratygrafii, genezie i litologii

tych osadów na obszarze arkusza Sadowne. Szczególnie istotne s¹ profile archiwalne (Solek, 1973)

i nowe profile w Myszad³ach, Stel¹gach, Zaszkowie i Brañszczyku oraz uzyskane wyniki badañ bio-

stratygraficznych potwierdzaj¹ce wystêpowanie na tym obszarze serii interglacjalnych po³o¿onych

pod lub pomiêdzy poziomami glin zwa³owych. Oprócz prac kartograficznych prowadzone by³y na

tym terenie równie¿ prace w celu poszukiwania surowców, prace inwentaryzacyjne, badania hydroge-

ologiczne, geologiczno-in¿ynierskie i geofizyczne. Zakres i wyniki tych badañ zosta³y przedstawione

na mapie dokumentacyjnej i za³¹cznikach do niej. Materia³y te zosta³y przeanalizowane i wykorzysta-

ne do opracowania niniejszego arkusza.

II. UKSZTA£TOWANIE POWIERZCHNI TERENU

Obszar arkusza Sadowne obejmuje fragment Doliny Dolnego Bugu, Równiny Wo³omiñskiej

i Wysoczyzny Siedleckiej (Kondracki, 2002) oraz niewielki odcinek doliny Liwca.

Wysoczyzna Siedlecka to rozcz³onkowane wzniesienia wysoczyzny morenowej p³askiej, nad-

budowane przez osady wodnolodowcowe. Pomiêdzy poszczególnymi fragmentami wysoczyzny wy-

stêpuj¹ obni¿enia wytopiskowe, czêsto powi¹zane sieci¹ dolin i parowów. Obszar ten odwadniany jest

przez rzekê Liwiec i Ugoszcz. Wykorzystuj¹ one dawne doliny wód roztopowych. Najwy¿szy punkt

10

na terenie arkusza (142,5 m n.p.m.) znajduje siê na pó³noc od miejscowoœci Podborze w obrêbie wy-

niesionego fragmentu wysoczyzny zbudowanego z piasków i ¿wirów lodowcowych.

W obrêbie po³udniowo-wschodniego fragmentu Wysoczyzny Siedleckiej wystêpuj¹ liczne,

ma³e, dobrze widoczne w obecnej rzeŸbie terenu, wytopiska wype³nione osadami organicznymi inter-

glacja³u eemskiego. W pocz¹tkowej fazie zlodowacenia Wis³y (wczesnego Vistulianu) osady te zo-

sta³y przykryte utworami jeziornymi a w okresie póŸniejszym osadami deluwialnymi.

W okresie przed i po I wojnie œwiatowej zalegaj¹ce w obni¿eniach pok³ady torfów zosta³y miej-

scami wyeksploatowane. Powsta³e w wyrobiskach poeksploatacyjnych jeziorka znane s¹ pod lokaln¹

nazw¹ „ósmak”. Jedno z nich, opisywane jest w literaturze geologicznej jako „stanowisko B³oniewo”.

Zachodnia jego czêœæ zosta³a przebadana w latach 1954–1957 (Borówko-D³u¿akowa, Halicki, 1957).

Badania palinologiczne pozwoli³y zidentyfikowaæ wystêpuj¹ce tu torfy jako osady powsta³e w czasie

interglacja³u eemskiego (Borówko-D³u¿akowa, Halicki, 1957).

Centraln¹ czêœæ obszaru arkusza zajmuje Równina Wo³omiñska. Ma ona charakter wysoczyzny

morenowej p³askiej. Wystêpuje na wysokoœci oko³o 106–115 m n.p.m. Jej powierzchnia by³a rozmy-

wana i rozcinana przez wody roztopowe, a nastêpnie nadbudowywana piaskami wodnolodowcowymi,

wskutek czego zosta³a zniszczona i zrównana. Osady wodnolodowcowe nadbudowuj¹ce wysoczyznê

s¹ pozosta³oœci¹ po równole¿nikowych szlakach sandrowych, którymi kolejno, pocz¹tkowo na po³ud-

nie, a nastêpnie ze wschodu na zachód, odp³ywa³y wody roztopowe w czasie maksymalnego zasiêgu

i stopniowego wycofywania siê l¹dolodu stadia³u œrodkowego (Wkry) zlodowacenia Warty.

W takim ujêciu najdalszy zasiêg tego l¹dolodu wyznaczy³a po³udniowa granica wzglêdnie cien-

kiej jego partii. Przekszta³ci³a siê ona w strefy rozpadu na bry³y i p³aty martwych lodów, zmieniaj¹c

siê kolejno w wytopiska, pojezierza interglacjalne i dzisiejsz¹ strefê obni¿eñ. Moreny czo³owe po-

wsta³y u czo³a l¹dolodu charakteryzuj¹cego siê znacznie wiêksz¹ gruboœci¹.

Powy¿szy pogl¹d autora (Wrotek, 1993a, b; 1998b; 1999a i 2000) koresponduje z okreœleniem

strefy B³oniewa, przez Nowak (1971a, c), jako obszaru maksymalnego zasiêgu l¹dolodu stadia³u Wkry

dla arkusza Sadowne i Liw (Wrotek, 1999a). Rozpoznana i udokumentowana wówczas iloœæ stanowisk

wystêpowania osadów interglacja³u eemskiego by³a niewielka (na omawianym arkuszu tylko w rejonie

B³oniewia), natomiast obecnie liczba poznanych przez autora tego typu profili przekracza 600 (Wrotek,

1993a–c; 1995a, b; 1998a, b; 1997a, b; 1999a, b i 2000).

Najwiêkszy szlak odp³ywu wód roztopowych zaznaczy³ siê w centralnej czêœci omawianego ob-

szaru, jest on czêœci¹ opisanego wczeœniej odp³ywu tych wód, biegn¹cego od miejscowoœci £apy

(Wrotek, 1993c, 1995b, 1997a i 1998a) przez: Ciechanowiec (Wrotek, 1998a), Nur (Wrotek, 1997a),

Ma³kiniê Górn¹ (Wrotek, 1995b), Sadowne i dalej na Strachówkê, Okuniew i Poœwiêtne (Wrotek,

2000). W obrêbie Równiny Wo³omiñskiej równie¿ wystêpuj¹ liczne i rozleg³e misy, obni¿enia wyto-

11

piskowe, szczególnie w okolicach miejscowoœci: Bojewo, Nowe Lipki, Ostrówek, Stoczek, Brzózka

oraz w Zambrzyñcu i Zgrzebichach. W dolinie Ugoszczy, na odcinku od Wycechu (czêœæ wsi Stare

Lipki) do miejscowoœci Grabiny, wiêksze wytopiska lub zespo³y wytopisk zosta³y w³¹czone w szlak

dop³ywu wód roztopowych p³yn¹cych z rejonu miejscowoœci Wrotnów i Maliszewa (tabl. I; Wrotek,

1998b). Formy pozytywne pochodzenia lodowcowego i wodnolodowcowego z okresu stadia³u œrod-

kowego (Wkry), które nie zosta³y rozmyte, to moreny czo³owe wystêpuj¹ce w rejonie: Bojewa, Drgi-

cza, Gajówki Zachodniej i miejscowoœci Miednik oraz fragmenty wysoczyzny polodowcowej w okolicach

Polkowa po³o¿one na wysokoœci 116,0–118,0 m n.p.m.

W pó³nocnej czêœci omawianego terenu dominuj¹c¹ jednostk¹ geomorfologiczn¹ jest Dolina

Dolnego Bugu obejmuj¹ca tarasy nadzalewowe i niewielkie fragmenty tarasu zalewowego Bugu.

Ukszta³towana zosta³a w czasie interglacja³u eemskiego (Straszewska, 1968; Wrotek, 1993c, 1995b

i 1997a) i zlodowacenia Wis³y.

Taras zalewowy Bugu po³o¿ony jest na wysokoœci 0,7–2,5 m n.p. rzeki. Wystêpuje od miejscowo-

œci Treblinka (ark. Kosów Lacki) do Prostynia, dalej biegnie na pó³nocny zachód w kierunku miasta

Brok (ark. Ostrów Mazowiecka), powraca na omawiany obszar w okolicy Wilczog¹b. W rejonie miej-

scowoœci Wilczogêby i Zalesie taras jest najszerszy (do ok. 2 km). Powierzchniê tarasu urozmaicaj¹ sta-

rorzecza zawodnione oraz dolinki wielu bezimiennych cieków. W okolicy Wilczog¹b, w pobli¿u

zachodniej granicy obszaru, znajduje siê najni¿ej po³o¿ony punkt na terenie arkusza Sadowne — 92,3 m

n.p.m. (koryto rzeki Bug).

Dominuj¹c¹ form¹ w obrêbie Doliny Dolnego Bugu jest taras nadzalewowy po³o¿ony od 3,0

do 11,0 m n.p. rzeki. Przebiega ze wschodu na zachód. Jego powierzchnia jest silnie rozcz³onkowa-

na i urozmaicona dolinkami licznych mniejszych cieków.

G³ówne koryto rzeki Bug ulega³o czêstej zmianie. Zmienia³ siê równie¿ charakter roœlinnoœci

wystêpuj¹cy w obrêbie tarasów zalewowych i nadzalewowych, zwarte kompleksy leœne zosta³y

zast¹pione przez uprawy rolnicze. Œlady dawnych lasów zachowa³y siê w starorzeczach doliny Bugu

w formie kopalnych pok³adów drzew zwanych tu „czarnymi dêbami”.

W rejonie od Z³otek do Sadownego wystêpuj¹ szczególnie rozleg³e równiny torfowe o po-

wierzchni kilkunastu kilometrów kwadratowych.

Do tarasu nadzalewowego Bugu nawi¹zuje równie¿ niewielki, po³o¿ony na wysokoœci oko³o

2 m n.p. rzeki, fragment tarasu nadzalewowego Liwca, le¿¹cy w po³udniowo-zachodniej czêœci oma-

wianego obszaru, w okolicach miejscowoœci Kamionna.

Wysoczyzny i tarasy rzeczne podciête s¹ w wielu miejscach przez krawêdzie i stoki erozyjne

o wysokoœci od kilku do kilkunastu metrów, a w przypadku stoków w rejonie Nowych Lipek i Tre-

12

blinki (na terenie ark. Kosów Lacki) nawet do oko³o 25 m n.p. rzeki. S¹ to fragmenty najstarszych

krawêdzi rozmytych przez wody lodowcowe (na tabl. I zosta³y przedstawione jako d³ugie stoki).

Powierzchnie sandrowe, a szczególnie tarasy nadzalewowe, nadbudowane s¹ w wielu miejscach

przez piaski eoliczne tworz¹ce niekiedy rozleg³e wydmy. Od miejscowoœci Szynkarzyzna przez oko-

lice Sadownego, Draku (fragment wioski Sadowne) do Z³otek rozci¹gaj¹ siê jedne z najwiêkszych

i rozleglejszych form tego typu w Polsce. S¹ to wydmy paraboliczne i wa³owe, otoczone polami pia-

sków przewianych, o wysokoœci wzglêdnej od kilku do kilkunastu metrów, w rejonie Nowych Lipek

mog¹ nawet przekraczaæ 30 m.

Omawiany obszar odwadniany jest: w czêœci pó³nocnej i zachodniej przez Bug (najwiêksz¹ rze-

kê na terenie arkusza Sadowne), a w po³udniowej przez jego dop³yw Liwiec. Innym wiêkszym

dop³ywem Bugu jest Ugoszcz, odwadniaj¹cy wschodni¹ i centraln¹ czêœæ badanego obszaru. Istnieje

te¿ wiele nienazwanych, ma³ych cieków, które nawi¹zuj¹ do wy¿ej wymienionych g³ównych

przep³ywów i s¹ w wiêkszoœci skanalizowane.

III. BUDOWA GEOLOGICZNA

A. STRATYGRAFIA

Obszar arkusza Sadowne znajduje siê w obrêbie obni¿enia podlaskiego (Praca zbiorowa, 1973,

1983). Utwory starszego pod³o¿a poznano poza omawianym obszarem na arkuszach oœciennych:

Kamieñczyk (We³niak, 2000), Jadów (Wrotek, 2000) i Kosów Lacki (otw. Wrotnów IG 1; Wrotek,

1998b). Na terenie arkusza Kamieñczyk pod³o¿e krystaliczne znajduje siê na wysokoœci 2297,6 m

p.p.m. i 2015,8 m p.p.m. (We³niak, 2000). Powy¿ej wystêpuj¹ osady paleozoiczne: kambru, ordowi-

ku, syluru i permu (luka startygraficzna obejmuje dewon i karbon). Na osadach paleozoicznych le¿¹

serie utworów: triasu, jury i kredy (Kubicki, Ryka, 1982; Praca zbiorowa, 1973, 1983). Powierzchniê

stropu osadów mezozoicznych — kredy górnej przedstawiono w pracy Uberny (1974). W ostatnim

czasie wykonano wiele otworów przewiercaj¹cych utwory czwartorzêdu, neogenu i paleogenu, po-

zwoli³o to dok³adniej okreœliæ wysokoœæ stropu osadów kredy górnej na badanym obszarze. Wystêpu-

je on na wysokoœci od oko³o 64 m p.p.m. w miejscowoœci Uœcianek (otw. 30), na pó³nocny wschód od

obszaru arkusza Sadowne (Wrotek, 1993c, 1995b), przez 98,1 m p.p.m. w miejscowoœci P³atkownica

(otw. 58) (¯uk, 1993a, b) i 107,7 m p.p.m. w Wilczogêbach (otw. 1), do 118,0 m p.p.m. w rejonie mia-

sta £ochów, w po³udniowo-wschodniej czêœci terenu arkusza Kamieñczyk (We³niak, 2000).

Niniejsze opracowanie stratygraficzne dotyczy g³ównie utworów czwartorzêdowych, a w mniej-

szym stopniu ich bezpoœredniego pod³o¿a, które stanowi¹ osady kredy górnej, paleogenu i neogenu.

13

1 . K r e d a

a . K r e d a g ó r n a

Mastrycht

Osady kredy górnej — mastrychtu nawiercono w dwóch otworach kartograficznych Wilczogê-

by P-4 (otw. 1) i Polkowo P-5 (otw. 13). Na znacznym obszarze arkusza stanowi¹ one bezpoœrednie

pod³o¿e utworów czwartorzêdowych. W Wilczogêbach (otw. 1) na g³êbokoœci 201,7 m (107,7 m

p.p.m.) i w Polkowie (otw. 13) na g³êbokoœci 195,3 m (87,3 m p.p.m.) wystêpuj¹ m a r g l e kremowe,

bia³e, kruche, z okruchami fauny. W 12-stu próbkach, pobranych z tych osadów, Gawor-Biedowa

(1999) oznaczy³a zespo³y otwornic wskazuj¹ce na mastrycht górny. Mikrofauna ta wystêpuje

wyj¹tkowo licznie w Wilczogêbach (otw. 1) (Gawor-Biedowa, 1999).

Margle kredy górnej — mastrychtu, bezpoœrednio pod utworami czwartorzêdowymi, nawierco-

no równie¿ na s¹siednich arkuszach, w P³atkownicy (otw. 58) na wysokoœci 98,1 m p.p.m. (ark.

Ostrów Mazowiecka; ¯uk, 1993a, b) oraz w otworze Brzóza P-3 na wysokoœci 115,0 m p.p.m. (ark.

Kamieñczyk; We³niak, 2000). W Uœcianku (otw. 30, ark. Ma³kinia Górna; Wrotek, 1993c, 1995b),

margle te wystêpuj¹ pod warstw¹ ciemnozielonych piasków glaukonitowych mastrychtu o mi¹¿szoœci

2,7 m. Osady kredy znane s¹ ponadto z obszaru arkusza D³ugosiod³o (Listkowska, 1993a, b) znaj-

duj¹cego siê na pó³nocny zachód od omawianego arkusza.

W pracy Ba³uk (1991) przedstawiono przybli¿ony przebieg d³ugiego obni¿enia egzaracyjnego,

o kierunku N–S, do wysokoœci oko³o 140 m p.p.m. Doprowadzono je jedynie do doliny Bugu. W ob-

ni¿eniu stwierdzono osady kredy — mastrychtu. W pracach autora (Wrotek, 1993a, c; 1995a, b; 1997a;

1998a, b; 1999a, b i 2000) i We³niaka (2000), wykonanych w póŸniejszym okresie, stwierdzono roz-

widlenie tego kopalnego obni¿enia w kierunku Myszade³ i Dobrego, na po³udnie, oraz Wêgrowa, na

po³udniowy wschód.

2 . P a l e o g e n

a . P a l e o c e n ?

Osady paleocenu wystêpuj¹ prawdopodobnie na wschodnich obrze¿ach obszaru arkusza Sa-

downe w obrêbie sk³onu wschodniej czêœci wielkiego obni¿enia. Rozpoznano je na terenie s¹siednie-

go arkusza — Ma³kinia Górna (Wrotek, 1993c, 1995b) w otworze Treblinka (otw. 45) na wysokoœci

oko³o 40 m p.p.m. S¹ to p i a s k i g l a u k o n i t o w e drobno- i œrednioziarniste, szare, kremowe, z do-

mieszk¹ frakcji py³owej, z kolcami je¿owców, z detrytusem otwornic i ma³¿y. Ich mi¹¿szoœæ wynosi

10,2 m (nie zosta³y przewiercone). E. Gawor-Biedowa oznaczy³a w tych osadach zespo³y mikrofauny

przewodnie dla paleocenu dolnego (Treblinka — otw. 45, Kañkowo — otw. 23 i Mianowo — otw. 11;

14

Wrotek, 1993c, 1995b). Zarówno mi¹¿szoœæ, jak i wysokoœæ sp¹gu piasków nie zosta³y œciœle okreœlo-

ne i s¹ trudne do jednoznacznego zdefiniowania, gdy¿ utwory tego wieku i ni¿ej le¿¹ce osady kredy

górnej — mastrychtu s¹ do siebie bardzo podobne. Rozdzielono je hipotetycznie na wysokoœci 60,0 m

p.p.m. Osady tego wieku mog¹ równie¿ wystêpowaæ w profilach archiwalnych, na zachód od Ostrowi

Mazowieckiej, w sp¹gu piasków ogólnie przyjêtych za oligoceñskie (¯uk, 1993a, b).

b . E o c e n ?

Osady eocenu wydzielono nawi¹zuj¹c do utworów tego wieku poznanych na s¹siednich arku-

szach. Na obszarze arkusza Ma³kinia Górna w otworze Treblinka (otw. 45), na pó³nocny wschód od

badanego terenu, wystêpuj¹ m u ³ k i i p i a s k i g l a u k o n i t o w e z w k ³ a d k a m i w ê g l a

b r u n a t n e g o o mi¹¿szoœci 1,1 m (Wrotek, 1993c, 1995b). Akumulacja tych osadów przebiega³a

w œrodowisku morskim, wystêpuje w nich przewaga ziaren py³ku roœlin nagonasiennych i bogaty zestaw

morskiego fitoplanktonu. Okreœlono je jako serie górnoeoceñskie (Wrotek, 1993c, 1995b). W otworze

Wyszomierz (otw. 16), po³o¿onym oko³o 5 km na wschód od miejscowoœci Miêdzylesie na terenie arkusza

Kosów Lacki, nawiercono piaski glaukonitowe zawieraj¹ce zespo³y morskiego fitoplanktonu eocenu górnego

(Wrotek, 1998b). Ich strop znajduje siê na wysokoœci 9,0 m p.p.m. W otworze Wrotnów IG 1 (otw. 18, ark.

Kosów Lacki) strop osadów eoceñskich znajduje siê na wysokoœci 7,0 m p.p.m, a sp¹g wystêpuje oko³o 40 m

p.p.m. (Wrotek, 1998b). Oznaczenie biostratygraficzne osadów tego wieku w okolicach miejscowoœci

T³uszcz (Nowak, 1983, 1984), na po³udniowy zachód od omawianego obszaru, oraz w wy¿ej opisanych

profilach pozwala przypuszczaæ, ¿e osady tego wieku wystêpuj¹ równie¿ w obrêbie arkusza Sadowne.

c . O l i g o c e n ?

Osady oligoceñskie nie zosta³y nawiercone na obszarze arkusza Sadowne. Wystêpuj¹ prawdo-

podobnie w obrêbie sk³onu wielkiego obni¿enia w pod³o¿u utworów czwartorzêdowych, w czêœci

po³udniowej badanego terenu (od miejscowoœci Majdan po Bednarze na terenie arkusza Liw). Ozna-

czone zosta³y na obszarze s¹siedniego arkusza — Ma³kinia Górna (Wrotek, 1993c, 1995b) w otworze

Treblinka (otw. 45), po³o¿onym na pó³nocny wschód od omawianego terenu. W otworze tym na wy-

sokoœci oko³o 37–39 m p.p.m. le¿¹ i ³ y , m u ³ k i i p i a s k i , m i e j s c a m i z w ê g l e m b r u -

n a t n y m , zawieraj¹ce s³odkowodne zespo³y py³kowe, bez morskiego fitoplanktonu, B. S³odkowska

okreœli³a je jako osady oligocenu dolnego (Wrotek, 1993c, 1995b). Piaski z g l a u k o n i t e m oligo-

cenu dolnego wystêpuj¹ na po³udniowy wschód od omawianego obszaru w Chmielewie (otw. 35, ark.

Wêgrów; Wrotek, 1999b). Ich strop znajduje siê na wysokoœci 18,5 m p.p.m., a wiek okreœlono na

podstawie oznaczeñ biostratygraficznych B. S³odkowskiej wykonanych dla tego terenu. Serie ciem-

nozielonych, glaukonitowych osadów o znacznej mi¹¿szoœci, zosta³y rozpoznane przez autora na po³ud-

15

nie od omawianego terenu, w obrêbie obszaru arkusza Liw (Wrotek, 1999a). Brak jest jednak jednoznacznych

oznaczeñ biostratygraficznych dla tych osadów, ponadto s¹ one zdeformowane tektonicznie (Wrotek, 1999a).

Podkreœliæ nale¿y makroskopowe podobieñstwo ciemnozielonych serii piasków i mu³ków

glaukonitowych, które na tym i s¹siednim terenie wystêpuj¹ w kredzie (mastrychcie), paleocenie,

eocenie i oligocenie. Podstaw¹ do ustalenia ich wieku mog¹ byæ tylko oznaczenia biostratygraficzne.

3 . N e o g e n

Osady neogenu na omawianym obszarze znane s¹ tylko z profilu otworu w Majdanie (otw. 27).

Profil ten przeanalizowano w nawi¹zaniu do innych otworów opracowywanych w tym samym czasie,

w Przedsiêbiorstwie Geologicznym „Polgeol” w Warszawie (Wrotek, 1993a, c; 1995a, b; 1997a; 1998a,

b; 1999a, b i 2000), dla których wykonano oznaczenia biostratygraficzne osadów neogenu. W opraco-

waniu tym uwzglêdniono równie¿ profile g³êbszych otworów archiwalnych (Listkowska, 1993a, b;

Wrotek, 1993a, c, 1995a, b, 1997a, 1998a, b, 1999a, b, 2000; We³niak, 2000 i ¯uk, 1993a, b).

a . M i o c e n

Osady mioceñskie wystêpuj¹ jedynie w po³udniowej czêœci omawianego obszaru w rejonie Maj-

danu (otw. 27). Na g³êbokoœci 95,2 m (31,8 m n.p.m.) nawiercono w tym otworze warstwê i ³ ó w

i m u ³ k ó w z w k ³ a d k a m i w ê g l a b r u n a t n e g o , ciemno-be¿owych, szarych, czarnych, od-

wapnionych, z 20-centymetrowymi, nielicznymi, laminami piasków drobnoziarnistych. S³odkowska

(2000) okreœli³a w nich wystêpowanie ubogich górnomioceñskich zespo³ów py³kowych. Osady te nie

zosta³y przewiercone do wysokoœci 3,0 m n.p.m. W znacznej czêœci serii laminacja i³ów i mu³ków jest

skoœna, a jedynie w sp¹gu p³aska. Osady wystêpuj¹ce w sp¹gu nie s¹ zdeformowane. W obrêbie oma-

wianego obszaru s¹ to najm³odsze serie osadów neogeñskich.

4 . C z w a r t o r z ê d

Utwory czwartorzêdowe zosta³y przewiercone jedynie w trzech otworach kartograficznych. Maksy-

maln¹ mi¹¿szoœæ (201,7 m i 195,3 m) stwierdzono w Wilczogêbach (otw. 1) i Polkowie (otw. 13) w czêœci

pó³nocno-zachodniej i centralnej obszaru arkusza natomiast najmniejsz¹ (95,2 m) w Majdanie (otw. 27),

w czêœci po³udniowej (fig. 1). Na pozosta³ym terenie mo¿na j¹ oszacowaæ na podstawie szkicu geologicz-

nego odkrytego (tabl. II), uwzglêdniaj¹cego dane z wielu otworów, g³ównie kartograficznych, po³o¿onych

na obszarach s¹siednich arkuszy (Wrotek, 1993a, c; 1995a, b; 1997a; 1998a, b; 1999a, b i 2000).

Wykszta³cenie osadów czwartorzêdowych rozpoznano na podstawie 32 profili otworów wiert-

nicznych, w tym trzech kartograficznych. Liczne sondy, ods³oniêcia, szurfy i wkopy (rowy) wykona-

ne na omawianym terenie pozwoli³y dok³adniej poznaæ utwory przypowierzchniowe.

16

a . P l e j s t o c e n

Zasadnicze znaczenie dla poznania wykszta³cenia litofacjalnego i opracowania podzia³u straty-

graficznego utworów plejstoceñskich tego obszaru mia³y profile trzech otworów kartograficznych.

Interpretacjê genetyczno-facjaln¹ próbek osadów, pobranych z rdzeni otworów kartograficznych,

oparto na wynikach badañ litologiczno-stratygraficznych wykonanych przez Komack¹-Makowieck¹

(2000) wraz z niektórymi uwagami Koenig (1998). Uwzglêdniono równie¿ profile otworów archiwal-

nych oraz stratygrafiê utworów czwartorzêdowych przyjêt¹ w otworach kartograficznych wykonanych

na obszarach s¹siednich arkuszy: Ma³kinia Górna, Kosów Lacki, Wêgrów, Liw, Jadów, Sterdyñ i Czy¿ew

(Wrotek, 1993a, c; 1995a, b; 1997a; 1998a, b; 1999a, b i 2000) oraz Ostrów Mazowiecka (¯uk, 1993a, b),

D³ugosiod³o (Listkowska, 1993a, b) i Kamieñczyk (We³niak, 2000). W œwietle nowych danych uwzglêd-

niono opracowania regionalne: Ba³uk (1991), Nowak (1969, 1971a–c, 1973a–c) i Straszewskiej (1968).

Dla rozpoznania genezy i wieku osadów przypowierzchniowych istotne znaczenie mia³o odkry-

cie wielu obni¿eñ wype³nionych kopalnymi osadami organicznymi. Wœród nich mieœci siê profil zna-

nego, od 1957 r., „stanowiska interglacja³u eemskiego w B³oniewie” (Borówko-D³u¿akowa, Halicki,

1957) oraz inne, nowe, stanowiska osadów tego wieku w Twarogach, Gajówce Zachodniej oraz w Zam-

brzyñcu i Syberii, w których na utworach organicznych interglacja³u eemskiego udokumentowano

wystêpowanie serii osadów wczesnego Vistulianu (Amersfort (?) — Krupiñski, 2000a–d).

Zlodowacenie najstarsze

Zlodowacenie Narwi

Dwudzielne utwory lodowcowe zlodowacenia Narwi wystêpuj¹ najprawdopodobniej na wiêk-

szoœci omawianego obszaru, stwierdzono je w profilach dwóch g³êbokich otworów kartograficznych

w Wilczogêbach (otw. 1) i Polkowie (otw. 13).

S t a d i a ³ d o l n y

G l i n y z w a ³ o w e , m i e j s c a m i z w k ³ a d k a m i p i a s k ó w , stadia³u dolnego zlodo-

wacenia Narwi przewiercono jedynie w dwóch g³êbokich otworach kartograficznych (otw. 1 i 13).

Najprawdopodobniej jednak wystêpuj¹ one na zdecydowanej wiêkszoœci omawianego obszaru i poza nim

(np. w Myszad³ach — Wrotek, 2000 i P³atkownicy — ¯uk, 1993a, b) bezpoœrednio na marglach kredy gór-

nej lub piaskach glaukonitowych paleogenu. W Wilczogêbach (otw. 1) na g³êbokoœci 201,7–181,4 m

(107,7–87,4 m p.p.m.) i Polkowie (otw. 13) na g³êbokoœci 195,3–182,4 m (87,3–74,4 m p.p.m.) wystê-

puj¹ gliny zwa³owe, szare, be¿owe. W Polkowie s¹ one piaszczyste, ciemnobr¹zowe, natomiast w Wil-

czogêbach stwierdzono w nich porwaki mu³ków glaukonitowych, ciemnozielonych o mi¹¿szoœci od 3

do 10 cm oraz wk³adki piasków ró¿noziarnistych, py³owatych, o mi¹¿szoœci od 20 do 60 cm, stano-

wi¹cych inne facje tego poziomu lodowcowego.

17

Gliny zwa³owe charakteryzuj¹ wspó³czynniki petrograficzne (wartoœci œrednie): O/K–1,54,

K/W–0,68, A/B–1,41 (otw. 1) i O/K–1,36, K/W–0,79, A/B–1,201 (otw. 13). W sk³adzie petrogra-

ficznym ¿wirów, w obu otworach, wyraŸnie przewa¿aj¹ wapienie paleozoiczne (œr. 44,4% i 41,7%),

a w sk³adzie mineralnym frakcji ciê¿kiej amfibole (œr. 37,9% i 40,4%) (Komacka-Makowiecka, 2000).

W Polkowie (otw. 13) na g³êbokoœci 182,4–176,0 m wystêpuj¹ p i a s k i drobno- i œrednioziar-

niste, zielonkawe, z 1–2-centymetrowymi laminami detrytusu, przechodz¹ce ku stropowi w mu³ki

py³owato-piaszczyste z laminami piasków drobnoziarnistych be¿owych, szarych, zielonkawych

(kra?). Powsta³y one czasie recesji l¹dolodu i deglacjacji obszaru. S¹ to prawdopodobnie (nie by³y ba-

dane) osady w o d n o l o d o w c o w e .

I n t e r s t a d i a ³

M u ³ k i i p i a s k i j e z i o r n e . Okres interstadialny reprezentuj¹ g³ównie utwory ila-

sto-mu³kowo-piaszczyste le¿¹ce w Wilczogêbach (otw.1) na g³êbokoœci 181,4–164,9 m (87,4–70,9 m

p.p.m.). W otworze tym ponad opisan¹ wy¿ej seri¹ glin zwa³owych stadia³u dolnego zlodowacenia

Narwi wystêpuj¹: w sp¹gu mu³ki piaszczyste, ciemno be¿owe, szare, z laminami czarnego detrytusu

roœlinnego (liczny w sp¹gu) i wk³adkami piasków drobno- i œrednioziarnistych, wy¿ej piaski drobno-

i œrednioziarniste z wk³adkami mu³ków, w stropie piaski drobnoziarniste. Wed³ug Komackiej-Mako-

wieckiej (2000) w sk³adzie mineralnym frakcji ciê¿kiej przewa¿aj¹ amfibole (œr. 43,8%), a domieszka

wêglanu wapnia waha siê od zera do 3,4% w osadach piaszczystych i od 1,6 do 7,5% w py³owatych.

Utwory wystêpuj¹ce w czêœci dolnej profilu powsta³y w zbiorniku zamkniêtym, natomiast w czêœci

górnej w zbiorniku przep³ywowym, do którego mia³a miejsce dostawa materia³u obcego. Opisywane

mu³ki i piaski to osady jeziorne (Komacka-Makowiecka, 2000).

W profilu otworu Polkowo P-5 (otw. 13) na g³êbokoœci 182,4–174,3 m (74,4–66,3 m p.p.m.),

wystêpuj¹ piaski drobno- i bardzo drobnoziarniste, be¿owe, szare, z domieszk¹ frakcji py³owej.

W sk³adzie mineralnym frakcji ciê¿kiej dominuj¹ amfibole (œr. 46,2%), a obtoczenie ziaren kwarcu

jest s³abe (wartoœæ œrednia R — 0,53), domieszka wêglanu wapnia wynosi œrednio 6,2% (Komacka-Ma-

kowiecka, 2000). S¹ to osady jeziorne, facji brze¿nej, z wyraŸnym udzia³em rozmytych osadów trze-

ciorzêdowych (Komacka-Makowiecka, 2000).

W próbce pobranej z otworu w Wilczogêbach (otw.1), z g³êbokoœci 173,7 m, stwierdzono wystê-

powanie spektrum czwartorzêdowego i redeponowanego trzeciorzêdowego oraz planktonu morskiego

(Krupiñski, 2000e). Nale¿y siê spodziewaæ, ¿e w tym okresie na badanym obszarze wystêpowa³a roœlin-

noœæ trawiasta i trawiasto-parkowa (Krupiñski, 2000e).

18

1Wspó³czynniki petrograficzne obliczone dla ¿wirów o œrednicy 5–10 mm, uzyskanych z glin zwa³owych, charakteryzuj¹zale¿noœci miêdzy ró¿nymi grupami ska³ skandynawskich, gdzie: O — ska³y osadowe, K — ska³y krystaliczne i kwarc,W — ska³y wêglanowe, A — ska³y nieodporne na niszczenie, B — ska³y odporne na niszczenie

S t a d i a ³ g ó r n y

G l i n y z w a ³ o w e stadia³u górnego zlodowacenia Narwi wyró¿niono w Wilczogêbach

(otw. 1) i Polkowie (otw. 13). W swoich analizach autor uwzglêdni³ niektóre sugestie z pracy

Koenig (1998) oraz nawi¹za³ do otworu w Myszad³ach (Wrotek, 2000) i P³atkownicy (¯uk, 1993a, b),

gdzie gliny zwa³owe tego wieku wystêpuj¹ w podobnym po³o¿eniu.

W Wilczogêbach (otw.1) s¹ to gliny piaszczyste, be¿owo-szare, twardoplastyczne, wapniste, ze

¿wirami i g³azikami, le¿¹ce na g³êbokoœci 164,9–129,7 m (70,9–35,7 m p.p.m.), z 20–90-centymetro-

wymi porwakami mu³ków ciemnozielonych i czarnych w sp¹gu i w stropie. Gliny te charakteryzuj¹

nastêpuj¹ce wspó³czynniki petrograficzne (wartoœci œrednie): O/K–1,49, K/W–0,71, A/B–1,33 (Ko-

macka-Makowiecka, 2000). W sk³adzie mineralnym frakcji ciê¿kiej przewa¿aj¹ amfibole (œr. 41,8%),

a domieszka wêglanu wapnia waha siê od 6,6 do 12,4%.

W Polkowie (otw. 13) na g³êbokoœci 174,3–159,0 m (66,3–51,0 m p.p.m.) wystêpuj¹ gliny zwa³owe,

ciemnobe¿owe, szare, twardoplastyczne, ze ¿wirami i g³azikami, s³abo wapniste, z: 2–3-centymetrowymi

porwakami ciemnozielonych i czarnych mu³ków, 10-centymetrow¹ wk³adk¹ torfów piaszczystych

oraz 30-centymetrow¹ wk³adk¹ piasków humusowych, ciemno br¹zowych i czarnych.

W badaniach Komackiej-Makowieckiej (2000) we frakcji ¿wirowej tych glin przewa¿aj¹

wapienie, a charakteryzuj¹ je nastêpuj¹ce wspó³czynniki petrograficzne (wartoœci œrednie): O/K–1,66,

K/W–0,62, A/B–1,51. W zespole mineralnym frakcji ciê¿kiej przewa¿aj¹ amfibole (œr. 44,1%), wystê-

puje rownie¿ podwy¿szona iloœæ dystenu (œr. 4,2%). Zawartoœæ wêglanu wapnia wynosi od 1,8%

w sp¹gu, do 3,8% w stropie.

P i a s k i w o d n o l o d o w c o w e pochodz¹ce z recesji l¹dolodu stadia³u górnego zlodowace-

nia Narwi nadbudowuj¹ gliny zwa³owe tego zlodowacenia. Utwory te rozpoznano w dwóch otworach

kartograficznych (otw. 1 i 13). W Wilczogêbach (otw. 1) na g³êbokoœci 129,7–127,6 m (35,7–33,6 m

p.p.m.) le¿¹ piaski drobnoziarniste, z domieszk¹ piasków œrednioziarnistych i py³owatych, ze ¿wirami

drobnookruchowymi, podœcielone mu³kami piaszczystymi, be¿owymi, szarymi, ze ¿wirami w stropie.

Przyjêto, mimo dobrego obtoczenia ziaren, ¿e s¹ to utwory wodnolodowcowe osadzone w œrodowisku

o du¿ych wahaniach energii przep³ywu, a dobrze obtoczone ziarna kwarcu mog³y zostaæ redeponowane.

W Polkowie (otw. 13) na g³êbokoœci 159,0–156,3 m (51,0–48,3 m p.p.m.) wystêpuj¹ piaski drobno-

i œrednioziarniste, jasno be¿owe, szare, znane jedynie z próbek okruchowych (pobranych z koryta).

Interglacja³ augustowski

M u ³ k i i p i a s k i j e z i o r n e i r z e c z n e . Utwory rzeczne i jeziorne interglacja³u agu-

stowskiego (podlaskiego) nie zosta³y bezpoœrednio nawiercone na badanym terenie. Wystêpuj¹ one

na po³udniowy zachód od badanego obszaru, na terenie arkusza Jadów (Wrotek, 2000) w otworze My-

szad³a P-5 (tabl. IV). W profilu tym, pomiêdzy glinami zwa³owymi zlodowacenia Narwi i Nidy, na

g³êbokoœci 173,3–122,1 m (70,8–19,6 m p.p.m.), le¿¹ mi¹¿sze osady piaszczysto-mu³kowe. Wystê-

19

puj¹ w nich spektra py³kowe o charakterze neogeñskim (Wrotek, 2000), jednak badania mineralogicz-

no-petrograficzne potwierdzi³y ich rzeczn¹ i jeziorn¹ genezê.

W Myszad³ach (Wrotek, 2000) w sp¹gu tej serii le¿¹ piaski drobnoziarniste z wk³adkami pia-

sków œrednioziarnistych, z licznymi laminami i z rozproszonym detrytusem roœlinnym. Powy¿ej nich

wystêpuj¹ mu³ki ilaste, z laminami piaszczystymi, be¿owe, szare, ciemnobr¹zowe, z domieszk¹,

wk³adkami i laminami detrytusu roœlinnego. Miejscami humusu jest w nich tak du¿o, ¿e podobne s¹ do

torfów. Ca³¹ seriê rzeczno-jeziorn¹ nadbudowuj¹ i koñcz¹ piaski drobnoziarniste, be¿owe, szare z de-

trytusem roœlinnym. Mi¹¿szoœæ ca³ej serii utworów interglacjalnych wynosi 51,2 m. Wydaje siê, ¿e

dolina wype³niona powy¿szymi utworami kontynuuje siê przez obszar arkusza Sadowne dalej na

wschód w kierunku miejscowoœci Zaszków (ark. Sterdyñ; Wrotek, 1997a).

Zlodowacenia po³udniowopolskie

Zlodowacenia Nidy

Ponad utworami wodnolodowcowymi stadia³u górnego zlodowacenia Narwi wystêpuje poziom

g l i n z w a ³ o w y c h zwi¹zany ze zlodowaceniem Nidy. Zosta³ on przewiercony w dwóch otworach

kartograficznych (otw. 1 i 13).

W Wilczogêbach (otw. 1) na g³êbokoœci 127,6–116,2 m (33,6–22,2 m p.p.m.) le¿¹ gliny

zwa³owe, piaszczyste, be¿owo-szare, z licznymi ¿wirami i g³azikami. W sk³adzie frakcji ¿wirowej

wapienie paleozoiczne nieznacznie przewa¿aj¹ nad ska³ami krystalicznymi. Gliny te charakteryzuj¹

nastêpuj¹ce wspó³czynniki petrograficzne (wartoœci œrednie): O/K–1,42, K/W–0,73, A/B–1,33 (Ko-

macka-Makowiecka, 2000). W zespole mineralnym frakcji ciê¿kiej przewa¿aj¹ amfibole (œr. 35,4%),

a domieszka wêglanu wapnia wynosi do 20,0%.

Poziom glin zwa³owych zlodowacenia Nidy przewiercono równie¿ w Polkowie (otw. 13) na

g³êbokoœci 156,3–132,9 m (48,2–24,9 m p.p.m.). Wystêpuje w nich wk³adka piasków drobnoziarni-

stych, z domieszk¹ frakcji py³owej o tej samej barwie (inna facja osadów lodowcowych). W stropie

glin stwierdzono liczne 2–5-centymetrowe porwaki ciemnych mu³ków. Sk³ad ¿wirów jest niejedno-

rodny. Gliny te charakteryzuj¹ dwa typy wspó³czynników petrograficznych: O/K–1,47 i 1,07,

K/W–0,73 i 0,98, A/B–1,32 i 0,97 (Komacka-Makowiecka, 2000). W zespole mineralnym frakcji

ciê¿kiej przewa¿aj¹ amfibole (œr. 38,5%), a domieszka wêglanu wapnia waha siê od 6,4 do 13,8%.

W czasie recesji l¹dolodu i deglacjacji obszaru w wyniku erozji i akumulacji wód roztopowych

powsta³a seria p i a s k ó w w o d n o l o d o w c o w y c h , drobno- i œrednioziarnistych rozpoznanych

wy³¹cznie w Wilczogêbach (otw. 1) na g³êbokoœci 116,2–112,0 m (22,2–18,0 m p.p.m.). Osady te s¹

s³abo wysortowane. Ich cechy wskazuj¹ na spadek energii przep³ywu ku stropowi serii. W sk³adzie

mineralnym frakcji ciê¿kiej iloœæ amfiboli jest wiêksza ni¿ w glinach, a domieszka wêglanu wapnia

wynosi œrednio 6,0%.

20

Interglacja³ ma³opolski

Z okresem tego interglacja³u wi¹zaæ mo¿na seriê m u ³ k ó w i p i a s k ó w j e z i o r n y c h

stwierdzonych jedynie w profilu otworu Polkowo P-5 (otw. 13) na g³êbokoœci 132,9–123,2 m

(24,9–15,2 m p.p.m.). Seriê t¹ tworz¹ od sp¹gu mu³ki, ciemno be¿owe i szare, drobno i rytmicznie war-

stwowane, z laminami jasnoszarymi i ciemno-br¹zowymi, o mi¹¿szoœci 2,2 m. Powy¿ej wystêpuje war-

stwa piasków drobnoziarnistych o mi¹¿szoœci 3,0 m, z domieszk¹ frakcji py³owej, z 2–3-milimetrowymi

laminami mu³ków i 1–2-milimetrowymi laminami humusu ciemno br¹zowego i czarnego. W stropie serii

le¿y 4,5-metrowa warstwa mu³ków, nieco piaszczystych, wapnistych, be¿owo-szarych, s³abo i twar-

doplastycznych, z licznymi 2-milimetrowymi laminami ciemnobr¹zowego detrytusu roœlinnego.

Sk³ad mineralny frakcji ciê¿kiej zbadano w dwóch próbkach: ze œrodkowej warstwy piasków i z le¿¹cych

w stropie mu³ków. W obu próbkach dominuj¹ amfibole (œr. 45,4% w piaskach i 32,7% w mu³kach),

przy czym w mu³kach równie liczny jest biotyt (Komacka-Makowiecka, 2000). Domieszka wêglanu

wapnia wynosi œrednio 7,2%. Za Komack¹-Makowieck¹ (2000) przyjêto, ¿e s¹ to osady jeziorne.

W Polkowie (otw. 13) w próbkach pobranych z g³êbokoœci 133,6–132,2 m stwierdzono, ¿e osady te s¹

pozbawione sporomorf i p³onne py³kowo (Krupiñski, 2000e).

Zlodowacenie Sanu 1

G l i n y z w a ³ o w e , m i e j s c a m i z w k ³ a d k a m i p i a s k ó w , zlodowacenia Sanu 1

wystêpuj¹ bezpoœrednio nad utworami wodnolodowcowymi zlodowacenia Nidy (otw. 1) i jeziornymi

interglacja³u ma³opolskiego (otw. 13). Poznano je g³ównie w Wilczogêbach (otw. 1), gdzie wystêpuj¹

na g³êbokoœci 112,0–98,5 m (18,0–4,5 m n.p.m.). S¹ to gliny zwa³owe, be¿owo-szare, twardoplastyczne,

zasobne w ¿wiry i g³aziki, z wk³adk¹, soczewk¹ osadów wodnolodowcowych na g³êbokoœci 102,5–100,5 m.

Utwory wodnolodowcowe to piaski drobnoziarniste, jasno be¿owe, z 30-centymetrowej mi¹¿szoœci

lamin¹ mu³ków piaszczystych w stropie.

Wœród frakcji ¿wirowej tych glin wapienie paleozoiczne nieznacznie przewa¿aj¹ nad ska³ami

krystalicznymi, a charakteryzuj¹ je wspó³czynniki petrograficzne (wartoœci œrednie): O/K–1,55,

K/W–0,67, A/B–1,41 (Komacka-Makowiecka, 2000). W sk³adzie mineralnym frakcji ciê¿kiej

dominuj¹ amfibole (œr. 36,2%). Domieszka wêglanu wapnia waha siê od 14,1 do 20,0%.

W Polkowie (otw. 13) ten poziom lodowcowy reprezentuje bardzo cienka, zredukowana w wy-

niku erozji, warstwa glin le¿¹ca na g³êbokoœci 123,2–122,5 m (15,2–14,5 m p.p.m.).

P i a s k i r z e c z n o - p e r y g l a c j a l n e i w o d n o l o d o w c o w e . W Polkowie (otw. 13)

na g³êbokoœci 122,5–112,0 m (14,5 m p.p.m.–4,0 m p.p.m.) wystêpuj¹ piaski drobno- i œrednioziarni-

ste (10,5 m), be¿owe, szare, z domieszk¹ frakcji py³owej i z 2–3-milimetrowymi laminami czarnego

detrytusu roœlinnego. W piaskach tych, w zespole mineralnym frakcji ciê¿kiej, przewa¿aj¹ amfibole

(œr. 39,4%), a domieszka wêglanu wapnia wynosi œrednio 6,1%. Przyjêto, ¿e s¹ to osady wodnolodow-

21

cowe (rzeczno-peryglacjalne) (Komacka-Makowiecka, 2000) z recesji. Mog¹ one wystêpowaæ na

znacznie wiêkszym obszarze oraz osi¹gaæ wiêksze mi¹¿szoœci (hipoteza) jak zosta³o to przedstawione

na przekroju geologicznym A–B.

W nastêpnym ciep³ym okresie, w centralnej czêœci tego obszaru, ponownie wyst¹pi³y procesy

erozyjne.

Interglacja³ ferdynandowski

Z okresem interglacja³u ferdynandowskiego zwi¹zana jest seria m u ³ k ó w j e z i o r n y c h ,

z wk³adkami piasków, przewiercona w Wilczogêbach (otw. 1) na g³êbokoœci 98,5–89,2 m (4,5 m

p.p.m.–4,8 m n.p.m.). S¹ to mu³ki piaszczyste, be¿owo-szare, podœcielone 1,8-metrow¹ warstw¹

piasków drobno- i bardzo drobnoziarnistych, o takiej samej barwie (ok. 10-centymetrowej mi¹¿szoœci

lamina podobnych piasków wystêpuje równie¿ w œrodku serii mu³ków). Mu³ki s¹ s³abo wapniste, wystê-

puj¹ w nich natomiast bardzo liczne 1–2-milimetrowej mi¹¿szoœci laminy ciemnobr¹zowego i czarnego

detrytusu roœlinnego. Sk³ad mineralny frakcji ciê¿kiej jest w mu³kach wyrównany natomiast w piaskach

zmienny, bowiem ku górze wzrasta iloœæ amfiboli i biotytu, a maleje granatów i epidotu (Komacka-Ma-

kowiecka, 2000). Stopieñ obtoczenia ziaren kwarcu w piaskach jest s³aby (wartoœæ œrednia R — 0,72),

a domieszka wêglanu wapnia wynosi od 4,3 do 6,8%. S¹ to osady jeziorne (Komacka-Makowiecka,

2000). W Wilczogêbach (otw. 1) w pobranych do badañ palinologicznych dwóch próbkach z g³êbokoœci

92,8 i 90,3 m Krupiñski (2000e) stwierdzi³ istnienie redepozycyjnych spektrów py³kowych, co nie po-

zwala na wyci¹gniêcie wniosków stratygraficznych i paleoekologicznych dotycz¹cych tych osadów.

W Polkowie (otw. 13) utwory interglacja³u ferdynandowskiego zosta³y stwierdzone na g³êboko-

œci 112,0–108,0 m (4,0–0,0 m n.p.m.). W sp¹gu serii wystêpuj¹ mu³ki ilaste, ciemnobe¿owe, szare,

wapniste, o mi¹¿szoœci 2,5 m. Wy¿ej nad nimi przewiercono 1-metrow¹ warstwê namu³ów piaszczy-

sto-mu³kowych, ze ¿wirami, o tej samej barwie, wapnistych. ¯wiry pochodz¹ z rozmywania wy¿ej

le¿¹cych utworów, s¹ wmyte w mu³ki (namu³y), dlatego wilgotne osady s¹ bardzo podobne do glin.

W mu³kach, w sk³adzie mineralnym frakcji ciê¿kiej, przewa¿aj¹ biotyt i amfibole. Osady s¹ s³abo

wapniste (4,4–8,8%) (Komacka-Makowiecka, 2000). Stopieñ obtoczenia ziaren kwarcu (jedna prób-

ka) jest s³aby (R — 0,79). S¹ to utwory jeziorne. Do zbiornika okresowo dostarczany by³ materia³

grubszy, prawdopodobnie rzeczny (Komacka-Makowiecka, 2000).

W Polkowie (otw. 13) w próbce z g³êbokoœci 110,6 m Krupiñski (2000e) stwierdzi³ wystêpowa-

nie redepozycyjnych spektrów py³kowych pochodzenia trzeciorzêdowego (na wtórnym z³o¿u).

Zlodowacenie Sanu 2

G l i n y z w a ³ o w e z w k ³ a d k a m i p i a s k ó w zaliczone do zlodowacenia Sanu 2 nie

tworz¹ ci¹g³ego poziomu i znane s¹ wy³¹cznie z otworu w Wilczogêbach (otw. 1), gdzie le¿¹ na g³êbo-

22

koœci 89,2–67,0 m (4,8–27,0 m n.p.m.). S¹ to gliny zwa³owe, be¿owo-szare, twardoplastyczne, ze

¿wirami i g³azikami, rozdzielone wk³adk¹, soczewk¹ piasków wodnolodowcowych (Komacka-Ma-

kowiecka, 2000) akumulowanych w szczelinach i tunelach (?) lodowych. Do jednego poziomu utworów

lodowcowych zaliczone zosta³y obie warstwy glin za Komack¹-Makowieck¹ (2000). Charakterystyka

tych osadów opiera siê g³ównie o wyniki badañ uzyskane dla górnej warstwy glin, z ni¿szej pobrana

zosta³a tylko jedna próbka. Sk³ad mineralny frakcji ¿wirowej obu glin jest zbli¿ony, przewa¿aj¹ wa-

pienie pó³nocne (œr. 35,3%). Charakteryzuj¹ je wspó³czynniki petrograficzne (wartoœci œrednie):

O/K–1,54, K/W–0,68, A/B–1,42 (Komacka-Makowiecka, 2000). W sk³adzie mineralnym frakcji

ciê¿kiej wystêpuje wyraŸna przewaga amfiboli (œr. 45,4%) nad granatami (œr. 26,8%) i epidotem

(œr. 16,1%). Domieszka wêglanu wapnia jest wysoka (18,0–22,2%). W obrêbie osadów tego wieku wy-

stêpuj¹ i³y znane z profili otworów studziennych w Ostrówku (otw. 14–22) do tej pory uznawane za

„trzeciorzêdowe” (Nowak, 1971a, c). Utwory te wystêpuj¹ na wysokoœci od oko³o 7 do 25 m n.p.m.

Wyjaœniono, ¿e i³y rozpoznane w Ostrówku to kry o nieznanej ca³kowitej mi¹¿szoœci (powy¿ej 4–12 m)

po³o¿one w obrêbie utworów czwartorzêdowych (Jagodziñski, 2000). Osady pod³o¿a wystêpuj¹ tu

dopiero na wysokoœci oko³o 100–120 m p.p.m. i wykszta³cone s¹ jako margle kredy — mastrychtu

(We³niak, 2000; ¯uk, 1993a, b).

Erozja wód roztopowych w czasie recesji l¹dolodu zlodowacenia Sanu 2 spowodowa³a znaczne,

a w centralnej czêœci omawianego obszaru ca³kowite, zniszczenie utworów tego piêtra, a miejscami

równie¿ starszych osadów (przekrój geologiczny A–B).

U schy³ku omawianego okresu zosta³y akumulowane p i a s k i w o d n o l o d o w c o w e drob-

no- i œrednioziarniste, py³owate, z d o m i e s z k ¹ ¿ w i r ó w , be¿owe, szare, przewiercone w Wilczo-

gêbach (otw. 1) na g³êbokoœci 67,0–63,7 m (27,0–30,3 m n.p.m.) (nie by³y badane).

Interglacja³ wielki

Interglacja³ mazowiecki

Okres interglacja³u mazowieckiego reprezentuje mi¹¿sza seria m u ³ k ó w i p i a s k ó w j e -

z i o r n y c h i r z e c z n y c h ( ? ) poznana g³ównie w Polkowie (otw. 13). Wystêpuje ona na g³êboko-

œci 108,0–68,0 m (0,0–40,0 m n.p.m.). Akumulacjê tej serii poprzedzi³a erozja, bardzo silna w strefie

g³ównej doliny rzecznej, powi¹zana z denudacj¹ i peneplenizacj¹ wiêkszoœci omawianego obszaru.

W wyniku tych procesów utwory interglacja³u mazowieckiego le¿¹ bezpoœrednio na osadach jezior-

nych interglacja³u ferdynandowskiego, w Polkowie (otw. 13, przekrój geologiczny A–B) lub na

utworach wodnolodowcowych zlodowacenia Sanu 2, w Wilczogêbach (otw. 1). O ich korelacji z omawia-

nym okresem poza podobnym po³o¿eniem i wykszta³ceniem zadecydowa³y g³ównie wyniki badañ mi-

neralogiczno-petrograficznych (Komacka-Makowiecka, 2000). Na obszarach s¹siaduj¹cych arkuszy

23

Jadów (w Myszad³ach, tabl. IV) i Kamieñczyk (w Brañszczyku) Z. Janczyk-Kopikowa równie¿ wy-

ró¿ni³a serie osadów tego wieku (Wrotek, 2000; We³niak, 2000).

W Polkowie (otw. 13) utwory interglacja³u mazowieckiego prezentuj¹ pe³ny rozwój g³ównej doli-

ny rzecznej. Osi¹gaj¹ mi¹¿szoœæ 40,0 m, a wiêc podobn¹ do stwierdzonej w profilu w Myszad³ach (42,9 m;

Wrotek, 2000). Wskazywa³o by to na podobn¹ skalê erozji rzeki na tym obszarze we wczesnej fazie in-

terglacja³u. W Polkowie osady te zosta³y stwierdzone na g³êbokoœci 108,0 m (0,0 m n.p.m.). W sp¹gu se-

rii le¿¹ mu³ki piaszczyste, o mi¹¿szoœci 0,7 m, be¿owo-szare, wapniste, z licznymi laminami czarnego

detrytusu roœlinnego. Powy¿ej wystêpuj¹ piaski drobnoziarniste i py³owate o mi¹¿szoœci 5,3 m, z liczny-

mi 2–3-milimetrowymi laminami czarnego i ciemnobr¹zowego detrytusu roœlinnego, s³abo wapniste.

Seria utworów interglacjalnych kontynuuje siê nadal i ponad piaskami le¿¹ mu³ki piaszczyste

i py³owate be¿owe, ciemnobr¹zowe, z licznymi (niekiedy co 2–3 centymetry) 1–3-milimetrowymi lamina-

mi czarnego detrytusu roœlinnego. Mu³ki w niektórych partiach s¹ s³abo, a w innych bardziej wapniste.

Ca³y kompleks osadów koñcz¹ piaski drobno- i œrednioziarniste, jasno be¿owe, szare, o mi¹¿szoœci 20,0 m.

Wysokoœæ stropu serii interglacjalnej przyjêto w Polkowie (otw. 13) w nawi¹zaniu do po³o¿enia stropu po-

dobnej serii w Wilczogêbach (otw. 1) i w otworach po³o¿onych na s¹siaduj¹cych obszarach arkuszy:

w Myszad³ach (Wrotek, 2000), Brañszczyku (We³niak, 2000) oraz Treblince (Wrotek, 1993c, 1995b, 1998b).

W Wilczogêbach (otw. 1) utwory zwi¹zane z interglacja³em mazowieckim wystêpuj¹ na g³êbo-

koœci 63,7–59,3 m (30,3–34,7 m n.p.m.). Od sp¹gu seriê t¹ buduje 0,5-metrowa warstwa mu³ków

be¿owych, ciemnobr¹zowych, z czarnym detrytusem roœlinnym, na niej le¿y 0,5 m piasków drobno-

i œrednioziarnistych, zatorfionych, ciemnobr¹zowych i czarnych. Powy¿ej wystêpuj¹ piaski drobno-

ziarniste, be¿owo-szare, o mi¹¿szoœci 1,7 m, nad nim ponownie znajduj¹ siê piaski (0,8 m) drobno-

i œrednioziarniste, ciemnobe¿owe, szare, z czarnym detrytusem roœlinnym, rozproszonym i w licznych

laminach. Seriê t¹ koñcz¹ mu³ki piaszczyste be¿owo szare, plastyczne z humusem, o mi¹¿szoœci 0,5 m.

Nad nimi wystêpuj¹ piaski drobno- i œrednioziarniste, zatorfione, czarne, o mi¹¿szoœci 0,4 m.

Z utworów interglacja³u mazowieckiego wystêpuj¹cych w Wilczogêbach (otw. 1) pobrano

i przebadano tylko kilka próbek (Komacka-Makowiecka, 2000). W sk³adzie mineralnym frakcji

ciê¿kiej w sp¹gu przewa¿aj¹ granaty, wy¿ej amfibole, domieszka wêglanu wapnia wzrasta ku stropo-

wi od 0,2 do 7,7%. S¹ to osady jeziorne. Powsta³y w zbiorniku do którego nastêpowa³a okresowa do-

stawa materia³u i zmienia³y siê facje osadów (Komacka-Makowiecka, 2000).

W Polkowie (otw. 13) do badañ petrograficznych (Komacka-Makowiecka, 2000) pobrano prób-

ki utworów z serii interglacjalnej wystêpuj¹cej na g³êbokoœci 108,0–87,0 m. W dolnej czêœci, w mu³kach

(g³. 108,0–88,0 m), w sk³adzie mineralnym frakcji ciê¿kiej przewa¿aj¹ biotyt i amfibole, osady s¹ s³abo

wapniste (4,4–8,8%) (Komacka-Makowiecka, 2000). Stopieñ obtoczenia ziaren kwarcu jest s³aby (war-

toœæ œrednia R — 0,79). W sp¹gu s¹ to osady jeziorne natomiast w stropie rzeczno-peryglacjalne, do

zbiornika nastêpowa³a okresowo dostawa materia³u grubszego (Komacka-Makowiecka, 2000).

24

W Wilczogêbach (otw. 1) do badañ palinologicznych wybrano próbki z g³êbokoœci: 63,1; 62,9;

62,8 i 60,7 m, w których Krupiñski (2000e) stwierdzi³ wystêpowanie spektrów o zdecydowanej prze-

wadze roœlin zielnych (76–95%) nad krzewami i drzewiastymi. Dominuj¹ tu py³ki roœlin: Cypraceae,

Gramineae i Artemisia, podrzêdnie wystêpuj¹ ziarna py³ku: Pinus sylvestris, Betula i Salix. Spektra

py³kowe odzwierciedlaj¹ wystêpowanie zbiorowisk krzewiasto-zielnych lub zielno-turzycowo-trawia-

stych z bylicami i nielicznymi, zdegenerowanymi formami drzewiastymi (Krupiñski, 2000e). Akumula-

cjê osadów torfowych, lub torfiastych, wed³ug Krupiñskiego (2000e), wi¹zaæ nale¿y z po³udniow¹ stref¹

tundry. Przyjêto jednak, ¿e omawiane serie utworów z³o¿one zosta³y w czasie krótkiego och³odzenia

klimatu w obrêbie interglacja³u.

W Polkowie (otw. 13) natomiast wybrano próbki z g³êbokoœci 107,6 i 90,2 m, w których Krupiñ-

ski stwierdzi³ wystêpowanie wyraŸnie redepozycyjnych spektrów py³kowych pochodzenia trzecio-

rzêdowego (na wtórnym z³o¿u) (Krupiñski, 2000e).

W œwietle ró¿nych korelacji litologiczno-wysokoœciowych (Lindner, 1988; Oficjalska i in.,

1995) i w³asnych dokonanych dla omawianych profili z Wilczogêb i Polkowa, w nawi¹zaniu do odpo-

wiednich odcinków profili: z Myszade³ (Wrotek, 2000) i Treblinki (Wrotek, 1993c, 1995b, 1998b)

oraz Zaszkowa (Wrotek, 1997a) przyjêto, ¿e omawiane serie osadów z³o¿one zosta³y w czasie epizo-

dów och³odzenia klimatu interglacjalnego.

Zlodowacenia œrodkowopolskie

Zlodowacenie Odry

Cykl utworów zwi¹zanych ze zlodowaceniem Odry rozpoczynaj¹ p i a s k i w o d n o l o d o w -

c o w e (dolne). Zosta³y akumulowane w czasie transgresji l¹dolodu zlodowacenia Odry. Rozpoznano

je w Wilczogêbach (otw. 1), na podstawie próbek okruchowych. Na g³êbokoœci 59,3–55,0 m (34,7–39,0 m

n.p.m.) wystêpuj¹ tam piaski drobno- i œrednioziarniste, be¿owe, szare, z domieszk¹ frakcji py³owej. Po-

dobne piaski stwierdzono na g³êbokoœci 68,0–58,3 m (40,0–49,7 m n.p.m.) w profilu otworu w Polkowie

(otw. 13). Osady zlodowacenia Odry rozpoznano równie¿ w g³êbszych archiwalnych otworach studzien-

nych w Ostrówku, Prostyni i Kamionnej. W Ostrówku (otw. 14) s¹ to piaski drobnoziarniste na g³êbokoœci

80,0–62,0 m, Prostyni (otw. 2) piaski drobno- i œrednioziarniste na g³êbokoœci 71,3–53,7 m i w Kamionnej

(otw. 26) piaski ró¿noziarniste na g³êbokoœci 84,1–73,2 m.

M u ³ k i i i ³ y z a s t o i s k o w e . Utwory zastoiskowe pochodz¹ce z transgresji l¹dolodu zlo-

dowacenia Odry rozpoznano wy³¹cznie w profilach otworów archiwalnych. Najwiêksz¹ mi¹¿szoœæ

(15,0 m) mu³ków zastoiskowych, szarych, stwierdzono w Ostrówku (otw. 15), gdzie wystêpuj¹ one na

g³êbokoœci 73,0–58,0 m (33,1–48,1 m n.p.m.), w profilu opisane by³y jako „py³y piaszczyste”. Mu³ki

wystêpuj¹ równie¿ w Prostyni (otw. 2) na g³êbokoœci 53,7–40,5 m (47,3–60,5 m n.p.m.), ponadto zna-

25

ne s¹ one z obu profili otworów studziennych w Kamionnej (otw. 25 i 26), gdzie opisane zosta³y jako

„i³y piaszczyste” o mi¹¿szoœci 14,0 i 7,0 m.

G l i n y z w a ³ o w e , m i e j s c a m i z w k ³ a d k a m i p i a s k ó w w o d n o l o d o w c o -

w y c h . Gliny zwa³owe zlodowacenia Odry tworz¹ prawie ci¹g³y poziom na ca³ym omawianym ob-

szarze, niemal wszêdzie podœcielone s¹ utworami miêdzymorenowymi. Tylko na po³udniu w rejonie

Majdanu (otw. 27) le¿¹ bezpoœrednio na osadach pod³o¿a czwartorzêdu. Mi¹¿szoœæ glin zwa³owych

jest bardzo zmienna od kilku centymetrowego reziduum (otw. 1) do 42,1 m (otw. 26). W Wilczogê-

bach (otw. 1) jest to 8-centymetrowa wk³adka ¿wirów gliniastych po³o¿ona na g³êbokoœci 55,0 m

(39,0 m n.p.m.). W Polkowie (otw. 13) na g³êbokoœci 58,3–55,8 m (49,7–52,2 m n.p.m.) wystêpuj¹

gliny zwa³owe piaszczyste, be¿owo-szare ze ¿wirami i g³azikami zawieraj¹ce (w sp¹gu) 80-centy-

metrow¹ wk³adkê mu³ków piaszczystych o tej samej barwie. W sk³adzie petrograficznym tych glin

zdecydowanie dominuj¹ wapienie paleozoiczne (œr. 39,5%), a charakteryzuj¹ j¹ wspó³czynniki petro-

graficzne (wartoœci œrednie): O/K–1,85, K/W–0,57, A/B–1,62. W zespole mineralnym frakcji ciê¿kiej

zdecydowanie przewa¿aj¹ amfibole (Komacka-Makowiecka, 2000).

W Majdanie (otw. 27) bezpoœrednio na osadach mioceñskich, na g³êbokoœci 95,2–84,7 m

(31,8–42,3 m n.p.m.), wystêpuj¹ dwudzielne gliny zwa³owe, piaszczyste, be¿owo-szare, twardopla-

styczne, ze ¿wirami i g³azikami, w sp¹gu dolnej warstwy o teksturze skoœnej. Charakteryzuj¹ je nastê-

puj¹ce wspó³czynniki petrograficzne (wartoœci œrednie): O/K–1,31, K/W–0,82, A/B–1,11. W zespole

mineralnym frakcji ciê¿kiej, w dolnej warstwie glin, wystêpuje du¿o materia³u pod³o¿a (Komacka-Mako-

wiecka, 2000), w górnej brak tego materia³u i dominuj¹ amfibole (œr. 41,0 %). Gliny rozdziela 5,5-metrowa

wk³adka piasków wodnolodowcowych, ró¿noziarnistych, szarych, jasno be¿owych, z domieszk¹ frakcji

py³owej, osadzonych przez wody roztopowe w tunelu lub jaskini œródlodowej (próbki okruchowe).

Erozja wód roztopowych, u schy³ku zlodowacenia Odry i w czêœci m³odszego okresu ciep³ego,

spowodowa³a znaczne (w niektórych miejscach ca³kowite) zniszczenie osadów tego piêtra.

P i a s k i , m i e j s c a m i z m u ³ k a m i i ¿ w i r a m i , w o d n o l o d o w c o w e (górne). W Wil-

czogêbach (otw. 1) na g³êbokoœci 55,0–39,5 m (39,0–54,5 m n.p.m.) wystêpuj¹ piaski drobno- i œrednio-

ziarniste, z 2–20-milimetrowymi laminami i wk³adkami mu³ków, jasno be¿owe, szare, podobne utwory

stwierdzono równie¿ w Stoczku (otw. 23, 24).

Piaski wodnolodowcowe zlodowacenia Odry poznane w Wilczogêbach (otw. 1) wystêpuj¹ rów-

nie¿ w wielu innych profilach. W Majdanie (otw. 27) na g³êbokoœci 84,7–77,0 m (42,3–50,0 m n.p.m.)

przewiercono warstwê piasków drobnoziarnistych, z domieszk¹ piasków œrednioziarnistych i nielicz-

nymi ¿wirami oraz z otoczakiem o œrednicy 10-centymetrów, be¿owych, jasno szarych, s³abo wapni-

stych. W zespole mineralnym frakcji ciê¿kiej przewa¿aj¹ amfibole (œr. 34,4%), stopieñ obtoczenia

ziaren kwarcu jest s³aby (wartoœæ œrednia R — 0,65). Wed³ug Komackiej-Makowieckiej (2000) s¹ to

osady fluwioglacjalne.

26

W wystêpuj¹cych na g³êbokoœci 77,0–72,8 m piaskach drobnoziarnistych, dominuj¹ amfibole

(œr. 34,4%) (Komacka-Makowiecka, 2000), natomiast stopieñ obtoczenia ziaren kwarcu jest s³aby

(wartoœæ œrednia R — 0,55), domieszka wêglanu wapnia dochodzi do 17,6%. Okreœlono, ¿e s¹ to osa-

dy fluwioperyglacjalne (Komacka-Makowiecka, 2000).

W wy¿ej le¿¹cych mu³kach ilastych (g³. 72,8–69,3 m) be¿owych, szarych, s³abo- i twardoplastycznych

wystêpuj¹ laminy ciemnobr¹zowego humusu, rozproszonego i w laminach. Mu³ki charakteryzuj¹ siê wysok¹

domieszk¹ wêglanu wapnia (15,0%). Uznano je za utwory zastoiskowe (?) (Komacka-Makowiecka, 2000).

Wy¿ej (g³. 69,3–67,2) wystêpuje warstwa (2,1 m) piasków drobnoziarnistych i py³owatych, be-

¿owych, szarych, jasno be¿owych, z laminami i wk³adkami mu³ków piaszczystych o mi¹¿szoœci od 10

do 50 cm. W piaskach i w mu³kach licznie wystêpuj¹ 2–3-milimetrowe laminy ciemnobr¹zowego

i czarnego humusu. Piaski te charakteryzuje sk³ad mineralny frakcji ciê¿kiej o wysokiej liczebnoœci gra-

natów (œr. 39,4%) (Komacka-Makowiecka, 2000), s³aby stopieñ obtoczenia ziaren kwarcu (wartoœæ

œrednia R — 0,49) oraz wysoka domieszka wêglanu wapnia, œrednio 13,1%.

Warstwy piasków i mu³ków le¿¹ce na g³êbokoœci 67,2–65,2 m nie by³y badane b¹dŸ nie zosta³y

opróbowane.

Piaski i mu³ki wystêpuj¹ce wy¿ej (g³. 65,2–58,2 m) to 7-metrowa seria piasków drobnoziarnistych, jasno

br¹zowych, szarych, w stropie zielonkawych z laminami ciemno br¹zowego humusu i mu³ków (tak jak wy-

¿ej). Charakteryzuj¹ siê one odmiennym sk³adem mineralnym frakcji ciê¿kiej: w mu³kach dominuj¹ amfibo-

le (œr. 55,7%), a w piaskach granaty (œr. 44,0%). W piaskach stopieñ obtoczenia ziaren kwarcu jest bardzo

dobry (wartoœæ œrednia R — 0,27), a domieszka wêglanu wapnia maleje ku stropowi od 6,9 do 4,5%.

W profilach archiwalnych odpowiadaæ im mog¹: piaski œrednioziarniste ze ¿wirami le¿¹ce

w Ostrówku (otw. 14) na g³êbokoœci 60,5–40,5 m oraz rozpoznane w Starych Lipkach (otw. 19) piaski

drobnoziarniste ze ¿wirami na g³êbokoœci 52,5–37,0 m.

W Polkowie (otw. 13) s¹ to piaski drobno- i œrednioziarniste, be¿owe, szare, w sp¹gu ze ¿wira-

mi, o mi¹¿szoœci 3,8 m, wystêpuj¹ce na g³êbokoœci 55,8–52,0 m (52,2–56,0 m n.p.m.).

Interglacja³ lubawski

Utwory zwi¹zane z interglacja³em lubawskim wystêpuj¹ na terenie arkusza Sadowne. Pierwsz¹

czêœæ tego okresu ciep³ego zdominowa³a erozja, dlatego osady rzeczne interglacja³u lubawskiego s¹

wciête w utwory wodnolodowcowe zlodowacenia Odry.

M u ³ k i , n a m u ³ y i p i a s k i j e z i o r n e i r z e c z n e . Osady rzeczne omawianego okresu

le¿¹ w Polkowie (otw. 13) na g³êbokoœci 52,0–41,6 m (56,0–66,4 m n.p.m.). W sp¹gu s¹ to piaski

drobno- i œrednioziarniste, be¿owe, szare, luŸne, ze ¿wirami. W sk³adzie mineralnym frakcji ciê¿kiej

przewa¿aj¹ granaty, ziarna kwarcu s¹ bardzo dobrze obtoczone (wartoœæ œrednia R — 0,10), a do-

27

mieszka wêglanu wapnia wynosi œrednio 3,8%. W tej badanej serii s¹ to osady rzeczne (Komacka-Ma-

kowiecka, 2000). Ponad nimi, na g³êbokoœci 49,3–45,7 m, le¿¹ piaski drobno- i œrednioziarniste, ciemno

be¿owe, br¹zowe, czarne, torfiaste, z licznymi 3–7-centymetrowymi laminami humusu, mu³ków z okrucha-

mi drewna i namu³ów torfiastych, czarnych oraz piaski drobnoziarniste, be¿owe, szare.

Jeszcze wy¿ej (na g³. 45,7–41,6 m) wystêpuje warstwa mu³ków piaszczystych, be¿owo-szarych,

s³abo- i twardoplastycznych, z ciemnobr¹zowymi laminami ilastymi i humusu, s³abo wapnistych.

W osadach le¿¹cych na g³êbokoœci 49,3–41,6 m w sk³adzie mineralnym frakcji ciê¿kiej przewa-

¿aj¹ amfibole. Utwory te s¹ albo bezwapniste, albo z niewielk¹ domieszk¹ wêglanu wapnia dochodz¹c¹

ku stropowi warstwy do 1,5%. W tej partii s¹ to osady jeziorne. Do zbiornika okresowo dostarczany

by³ grubszy materia³ (Komacka-Makowiecka, 2000).

W Wilczogêbach (otw. 1) na g³êbokoœci 39,5–35,0 m (54,5–59,0 m n.p.m.) le¿¹ mu³ki piaszczy-

ste, be¿owe, twardoplastyczne, wapniste. W sk³adzie mineralnym frakcji ciê¿kiej przewa¿aj¹ granaty

(jedna próbka), a domieszka wêglanu wapnia waha siê od 4,1 do 9,1%. Powy¿sze cechy wskazuj¹ na

ich jeziorn¹ genezê (Komacka-Makowiecka, 2000). Do badañ palinologicznych pobrano próbki

z g³êbokoœci 38,1 i 36,9 m. Rozpoznano pojedyncze sporomorfy, wed³ug Krupiñskiego (2000e) znaj-

duj¹ siê one na wtórnym z³o¿u.

W Polkowie (otw. 13), w jednej próbce z g³êbokoœci 48,8 m stwierdzono spektrum py³kowe od-

zwierciedlaj¹ce wystêpowanie p³atów lub skupieñ sosny z olsz¹, ja³owcem, brzozami i modrzewiem

w obrêbie panuj¹cych zbiorowisk trawiasto-turzycowych (Krupiñski, 2000e). By³y to silnie rozrze-

dzone zbiorowiska leœne z bardzo dobrze rozwiniêt¹ i obficie wystêpuj¹c¹ warstw¹ runa, cechuj¹ce

obecnie po³udniow¹ czêœæ tundry (Krupiñski, 2000e).

Dokonano korelacji litologiczno-wysokoœciowych odpowiednich fragmentów profili z oma-

wianego obszaru, z odpowiadaj¹cymi im profilami z terenu arkusza Sterdyñ — otwór Zaszków (Wro-

tek, 1997a) i Jadów — otwór Myszad³a P-5 (Wrotek, 2000). W tych profilach wystêpuj¹ utwory

zwi¹zane z interglacja³em lubawskim w bardzo jednoznacznej sytuacji geologicznej.

Ponadto w ramach prac terenowych prowadzonych na obszarze arkusza w wybranych miej-

scach, w rejonie Myszade³, Twarogów, Zambrzyñca i Zgrzebich wykonano zagêszczon¹ siatkê

sond i rowów (tabl. IV). Celem tych prac by³o wyjaœnienie po³o¿enia utworów organicznych,

le¿¹cych pod glinami zwa³owymi i piaskami wodnolodowcowymi, pochodz¹cych z okresu intergla-

cja³u lubawskiego, dla których Z. Janczyk-Kopikowa (Wrotek, 2000) okreœli³a wystêpowanie inter-

glacjalnej sukcesji py³kowej. Pocz¹tkowo wiek tych osadów odnoszono do interglacja³u eemskiego,

zarazem podkreœlaj¹c mo¿liwoœæ ich innej pozycji stratygraficznej (pomiêdzy utworami zlodowa-

cenia Odry i Warty) (Wrotek, 2000). W ramach prac prowadzonych na terenie arkuszy Sadowne i Ka-

mieñczyk uzyskano profile py³kowe pochodz¹ce niew¹tpliwe z interglacja³u eemskiego i wystêpuj¹ce

nad glinami zwa³owymi. Zosta³y one przebadane zarówno przez Z. Janczyk-Kopikow¹ dla arkusza

28

Kamieñczyk (We³niak, 2000), jak i przez Krupiñskiego (2000a–d) dla arkusza Sadowne. Po³o¿enie

serii utworów z³o¿onych w okresie ciep³ym interglacja³u lubawskiego, zawieraj¹cej „eemskie” suk-

cesje py³kowe (Jañczyk-Kopikowa, 1998), przedstawiono na tablicy IV.

Prace te potwierdzaj¹ przyjêt¹ na obszarze arkusza Jadów (Jañczyk-Kopikowa, 1998) pozycjê

osadów organicznych wystêpuj¹cych w profilu Myszad³a (g³. 42,0–40,0 m), jako serii interglacja³u lu-

bawskiego.

Zlodowacenie Warty

S t a d i a ³ d o l n y

P i a s k i i ¿ w i r y w o d n o l o d o w c o w e (dolne). Piaski wodnolodowcowe zwi¹zane

z transgresj¹ l¹dolodu stadia³u dolnego zlodowacenia Warty wystêpuj¹ na ca³ym omawianym obsza-

rze, podœcielaj¹ poziom glin zwa³owych tego stadia³u (przekrój geologiczny A–B). Ich mi¹¿szoœæ do-

chodzi do 13,5 m w Ostrówku (otw. 14), jednak najczêœciej oscyluje wokó³ 10–12 m. Poznano je, na

podstawie próbek okruchowych, w dwóch profilach otworów kartograficznych (otw. 1 i 13). Na

g³êbokoœci odpowiednio 35,0–15,0 m (59,–79,0 m n.p.m.) i 41,6–27,4 m (66,4–80,6 m n.p.m.) wystê-

puj¹ w nich piaski ze ¿wirami, drobno- i œrednioziarniste, z przewarstwieniami piasków ró¿noziarni-

stych, jasno be¿owe, br¹zowe. Osady wodnolodowcowe stadia³u dolnego zlodowacenia Warty wystêpuj¹

równie¿ w Majdanie (otw. 27), s¹ to piaski drobnoziarniste, jasno br¹zowe, be¿owe, z domieszk¹ frakcji

py³owej, z 2,7-metrow¹ wk³adk¹ mu³ków piaszczystych (w stropie serii wodnolodowcowej), przewierco-

ne na g³êbokoœci 58,2–41,5 m (68,8–85,5 m n.p.m.). W badaniach mineralogiczno-petrograficznych

(Komacka-Makowiecka, 2000) opróbowano wy³¹cznie wk³adkê mu³ków okreœlaj¹c jej warunki sedy-

mentacji na fluwioperyglacja³ (Komacka-Makowiecka, 2000).

W sp¹gu poziomu glin zwa³owych stadia³u dolnego wystêpuj¹ utwory zastoiskowe zwi¹zane

z transgresj¹ l¹dolodu tego stadia³u. Znane s¹ one wy³¹cznie z profili otworów archiwalnych. Naj-

wiêksz¹ mi¹¿szoœæ (13,0 m) osi¹gaj¹ w Kamionnej (otw. 25). W otworze tym na g³êbokoœci 38,0–25,0 m

wystêpuj¹ m u ³ k i z a s t o i s k o w e , ilaste, szare.

G l i n y z w a ³ o w e , m i e j s c a m i z w k ³ a d k a m i p i a s k ó w , ¿ w i r ó w i m u ³ k ó w ,

stadia³u dolnego zlodowacenia Warty tworz¹ niemal ci¹g³y poziom na ca³ym omawianym terenie.

W po³udniowo-wschodniej czêœci obszaru arkusza wystêpuj¹ one na powierzchni terenu. Najlepiej

poznano je w otworach kartograficznych Polkowo P-5 (otw. 13) i Majdan P-6 (otw. 27). W Polkowie

na g³êbokoœci 27,4–11,5 m (80,6–96,5 m n.p.m.) le¿¹ gliny zwa³owe, piaszczyste, szaro-be¿owe,

twardoplastyczne, ze ¿wirami i g³azikami, silnie wapniste. Charakteryzuj¹ je wspó³czynniki petrogra-

ficzne (wartoœci œrednie): O/K–1,57, K/W–0,66, A/B–1,45 (Komacka–Makowiecka, 2000). W zespo-

le mineralnym frakcji ciê¿kiej przewa¿aj¹ amfibole (œr. 42,0%), a domieszka wêglanu wapnia wynosi

œrednio 13,9%.

29

W Majdanie (otw. 27) na g³êbokoœci 41,5–33,0 m (85,5–94,0 m n.p.m.) wystêpuj¹ podobne gliny,

a charakteryzuj¹ je nastêpuj¹ce wspó³czynniki petrograficzne (wartoœci œrednie): O/K–1,98, K/W–0,51,

A/B–1,91. W sk³adzie frakcji ¿wirowej przewa¿aj¹ wapienie paleozoiczne (œr. 40,2%) (Komacka-Ma-

kowiecka, 2000). Domieszka wêglanu wapnia wynosi œrednio 8,2% (Komacka-Makowiecka, 2000).

W Wilczogêbach (otw. 1) równie¿ przewiercono gliny zwa³owe stadia³u dolnego. Wystêpuj¹

one na g³êbokoœci 11,6–9,3 m (82,4–84,7 m n.p.m.). Ich mi¹¿szoœæ jest niewielka (2,3 m), zosta³a zre-

dukowana w wyniku erozji. Charakteryzuj¹ je nastêpuj¹ce wspó³czynniki petrograficzne (wartoœci

œrednie): O/K–1,21, K/W–0,87, A/B–1,09 (Komacka-Makowiecka, 2000). W sk³adzie mineralnym

frakcji ciê¿kiej dominuj¹ amfibole (œr. 42,8%), a domieszka wêglanu wapnia waha siê od 14,2 do

19,7%. W okolicach miejscowoœci Ka³êczyn niektóre wyniesione fragmenty wysoczyzny, zbudowane

z glin zwa³owych, nadbudowane s¹ przez p i a s k i py³owate, ¿ w i r y i g ³ a z i k i , nieco py³owate,

l o d o w c o w e , bêd¹ce facj¹ tych glin. Lokalnie, w rejonie Starych Lipek, i Maliszewa na terenie ark.

Kosów Lacki), ich mi¹¿szoœæ wynosi maksymalnie oko³o 15 m.

W czasie recesji l¹dolodu stadia³u dolnego zlodowacenia Warty i deglacjacji obszaru powsta³y za-

sadnicze rysy rzeŸby omawianego terenu. W wyniku erozji i akumulacji wód roztopowych utworzy³y siê

sandry i powsta³y zastoiska.

W Polkowie (otw. 13) na g³êbokoœci 11,5–8,0 m (96,5–100,0 m n.p.m.) wystêpuj¹ p i a s k i

drobno- i œrednioziarniste, be¿owo-jasnobr¹zowe oraz ¿ w i r y w o d n o l o d o w c o w e (górne) po-

znane w próbkach okruchowych. Utwory te powsta³y w czasie recesji l¹dolodu stadia³u dolnego zlo-

dowacenia Warty. W Majdanie (otw. 27) na g³êbokoœci 33,0–27,6 m (94,0–99,4 m n.p.m.) le¿¹ piaski

drobnoziarniste, jasnobe¿owe, szare, w sp¹gu ze ¿wirami. W zespole mineralnym frakcji ciê¿kiej do-

minuj¹ amfibole (œr. 35,4%), a wspó³czynnik obtoczenia ziaren kwarcu jest s³aby (wartoœæ œrednia

R — 0,50). Powy¿ej piasków, na g³êbokoœci 27,6–13,8 m (99,4–113,2 m n.p.m.), wystêpuj¹ m u ³ k i

piaszczyste i m u ³ k i i l a s t e z a s t o i s k o w e , be¿owe, szare, ciemno be¿owe, w stropie z lamina-

mi ciemnobr¹zowego humusu, i przewarstwieniami piasków drobnoziarnistych o mi¹¿szoœci 40–50 cm.

S¹ to utwory zastoiskowe powsta³e w czasie recesji l¹dolodu zlodowacenia Warty. Znane s¹ równie¿

z innych profili archiwalnych.

S t a d i a ³ œ r o d k o w y

Utwory zwi¹zane z transgresj¹ l¹dolodu stadia³u œrodkowego s¹ ma³o znane na tym terenie.

W tym czasie mia³a zapewne miejsce egzaracja. Przeobrazi³a ona istniej¹c¹ wówczas rzeŸbê terenu,

powsta³¹ u schy³ku poprzedniego stadia³u.

Osady zwi¹zane z tym stadia³em to p i a s k i drobno-, œrednioziarniste i ¿ w i r y w o d n o l o -

d o w c o w e (dolne) be¿owe, szare, z domieszk¹ frakcji py³owej, nawodnione, poznane w profilu

archiwalnym w Miedniku (otw. 28) na g³êbokoœci 26,0–16,0 m (107,0–117,0 m n.p.m.). Znane s¹

30

one równie¿ z profili otworów kartograficznych (z próbek okruchowych) w Wilczogêbach (otw. 1)

i Polkowie (otw. 13), gdzie osi¹gaj¹ mi¹¿szoœæ odpowiednio 3,2 i 2,5 m.

Na omawianym obszarze wystêpuje maksymalny zasiêg l¹dolodu stadia³u œrodkowego (Wkry).

Aktywny „¿ywy” l¹dolód przemieszcza³ siê po urozmaiconej powierzchni terenu i charakteryzowa³

siê zmienn¹ mi¹¿szoœci¹. W³aœnie dlatego osady z nim zwi¹zane wystêpuj¹ na ró¿nych wysokoœciach

i charakteryzuj¹ siê zró¿nicowan¹ mi¹¿szoœci¹.

Utwory lodowcowe stadia³u Wkry poznano w Polkowie (otw. 13). Na g³êbokoœci 8,0–2,1 m

(100,0–105,9 m n.p.m.) wystêpuj¹ tam g l i n y z w a ³ o w e , piaszczyste, be¿owe, br¹zowe, szare,

twardoplastyczne, ze ¿wirami i g³azikami, wapniste. Gliny te charakteryzuj¹ nastêpuj¹ce wspó³czyn-

niki petrograficzne (wartoœci œrednie): O/K–1,16, K/W–0,91, A/B–1,04 (Komacka-Makowiecka,

2000). Mi¹¿szoœæ tych glin wynosi 5,9 m. Osady te zosta³y przewiercone równie¿ w Koloni Zrzebichy

(Piwocki, Ziembiñska-Tworzyd³o, 1995). Najwiêksz¹ mi¹¿szoœæ tych glin (13,0 m) stwierdzono

w Miedniku (otw. 28).

Nowak (1971c), uwzglêdniaj¹c informacje o rejonie B³oniewa, aktualne do 1957 r., przedstawi³a

zasiêg l¹dolodu i sandrów stadia³u Wkry, w nawi¹zaniu do strefy rozpadu na bry³y martwego lodu. Au-

tor, dysponuj¹c wiêksz¹ iloœci¹ informacji o tym terenie (ok. 600 profili z kopalnymi osadami organicz-

nymi; Wrotek, 1993a–c, 1995a, b, 1998a, b), jest przekonany, ¿e l¹dolód stadia³u Wkry w swym

maksymalnym, najdalszym zasiêgu, charakteryzowa³ siê zmienn¹, coraz mniejsz¹ mi¹¿szoœci¹ (w po-

równaniu z „¿ywym l¹dolodem”; Wrotek, 1998a, b). Ta strefa maksymalnego zasiêgu zaznaczy³a siê

przez rozpad na liczne bry³y, p³aty i wiêksze pola martwych lodów. W nastêpnej kolejnoœci wytapiania

siê lodu powsta³y w tej strefie wytopiska. W interglacjale takie strefy przekszta³ca³y siê niejednokrotnie

w pojezierza (obecnie kopalne). Czêœæ obni¿eñ wytopiskowych by³a przekszta³cana przez ró¿ne, m³od-

sze procesy (We³niak, 2000; Wrotek, 1993a–c, 1995a, b, 1997a, 1998a, b, 1999a, b, 2000 i 2006).

Na omawianym terenie (na wysoczyŸnie) w rejonie B³oniewa i Syberii, l¹dolód stadia³u Wkry

topi³ siê i dzieli³ na mniejsze czêœci. Pomiêdzy bry³ami martwych lodów sk³adane by³y, wy¿ej opisa-

ne, gliny zwa³owe oraz ¿ w i r y , p i a s k i i g ³ a z i k i l o d o w c o w e , miejscami zaglinione, z do-

mieszk¹ frakcji py³owej, z³o¿one bez³adnie. Ich mi¹¿szoœæ wynosi przeciêtnie oko³o 5 m. W miejscu

wyst¹pienia najwiêkszych bry³ martwego lodu brak jest glin zwa³owych, a materia³ ablacyjny sk³ada-

ny by³ na obrze¿u bry³y.

W innych strefach gromadzi³y siê ¿ w i r y , p i a s k i , g l i n y z w a ³ o w e i g ³ a z y , m o r e n

c z o ³ o w y c h znane z okolic Drgicza, Gajówki Zachodniej, Nowych Lipek i Miednika.

W rejonie Stoczka i Majdanu, w utworzonych tam zastoiskach, osadzi³y siê m u ³ k i piaszczy-

ste, czasem i ³ y , brunatne, szare, z p i a s k a m i bardzo drobnoziarnistymi. Najwiêksz¹ mi¹¿szoœæ —

12,0 m mu³ki z a s t o i s k o w e osi¹gaj¹ w Starych Lipkach (otw. 19).

31

W rejonie Starych Lipek, Bojewa i Podborza, wystêpuj¹ kemy znacznych rozmiarów. Zbudowa-

ne s¹ one z p i a s k ó w drobnoziarnistych, z domieszk¹ ¿ w i r ó w , m u ³ k ó w , czasem z prze-

warstwieniami i³ów i g l i n z w a ³ o w y c h z³o¿onych w otulinie ablacyjnej k e m ó w .

Obszary zbudowane z p i a s k ó w drobno- i ró¿noziarnistych, w o d n o l o d o w c o w y c h

(górnych) jasnobr¹zowych, szarych, ze ¿ w i r a m i i otoczakami powstawa³y etapami. Tworz¹ one

najwy¿ej po³o¿one starsze sandry, sypane pocz¹tkowo na po³udnie od B³oniewa, a nastêpnie na

po³udniowy-zachód w kierunku Jadowa i T³uszcza (dwa pierwsze etapy).

W czasie recesji l¹dolodu tworzy³y siê nastêpne, m³odsze odp³ywy sandrowe i sk³adane by³y

p i a s k i drobno- i œrednioziarniste w o d n o l o d o w c o w e (trzeci etap akumulacji osadów wodno-

lodowcowych) jasno br¹zowe, szare, ¿ó³te, o mi¹¿szoœci od 1,5 do oko³o 15 m. Osady te tworz¹ du¿y

szlak odp³ywu wód roztopowych, istniej¹cy od Z³otek przez miejscowoœci Mrozowa Wola po

Ostrówek (z NE na SW).

W obni¿eniach wytopiskowych po³o¿onych w rejonie Bojewa, Nowych Lipek, Stoczka, Ogrod-

nik, Gajówki Zachodniej, Zambrzyñca, Baczek, Gajówki Stara Wieœ, Majdanu, Miednika i miejsco-

woœci Orze³ek z³o¿one zostaj¹ p i a s k i drobno-, œrednioziarniste ze ¿wirami miejscami z domieszk¹

frakcji py³owej, m i e j s c a m i z m u ³ k a m i , w y t o p i s k o w e , o mi¹¿szoœci od oko³o 3 do 10 m.

W obrêbie osadów wype³niaj¹cych obni¿enia stwierdzono równie¿ torfy i namu³y organiczne, najczê-

œciej nie przebadane biostratygraficznie.

Interglacja³ eemski

W trakcie prac geologiczno-kartograficznych wykonanych na obszarze arkusza Sadowne

stwierdzono liczne miejsca wystêpowania kopalnych utworów organicznych interglacja³u eemskiego.

Wype³niaj¹ one 35 obni¿eñ jeziornych dobrze wyra¿onych w rzeŸbie terenu. Wczeœniej na tym obszarze

znane by³o wy³¹cznie stanowisko „B³oniewo” (Borówko-D³u¿akowa, Halicki, 1957; Nowak, 1969,

1971a–c, 1972a–c; We³niak, 2000; Wrotek, 1993a, c, 1995a, b, 1997a, 1998a, b, 1999a, b, 2000 i 2006).

Interglacja³ eemski reprezentuj¹ t o r f y , n a m u ³ y t o r f i a s t e i p i a s k i z d e t r y t u -

s e m r o œ l i n n y m j e z i o r n e i r z e c z n e . Ich mi¹¿szoœæ wynosi od 0,4 do 5,6 m. Le¿¹ one pod

torfami, namu³ami i piaskami jeziornymi i rzecznymi zlodowacenia Wis³y oraz osadami deluwialny-

mi o mi¹¿szoœci do 2,6 m. Jest to sytuacja podobna do rozpoznanej przez autora na obszarach s¹sied-

nich arkuszy: Kosów Lacki, Ma³kinia Górna, Czy¿ew, Liw, Wêgrów i Jadów (We³niak, 2000; Wrotek,

1993a, c, 1995a, b, 1997a, 1998a, b, 1999a, b, 2000 i 2006) i na terenach nieco oddalonych od badane-

go obszaru, w okolicach miasta Glinojeck i miejscowoœci Sochocin (Wrotek, 2006).

Zidentyfikowane utwory interglacja³u emskiego wykszta³cone s¹ na terenie arkusza Sadowne

jako torfy zbite, sprasowane, czêsto z domieszk¹ frakcji mineralnej, z okruchami ³odyg, drewna, ciem-

32

nobr¹zowe, czarne, namu³y torfiaste i piaszczyste, czarne i brunatne, piaski z rozproszonym detrytu-

sem roœlinnym, lokalnie gytie wapienne, szare i be¿owe.

W wyniku realizacji projektowanych prac i uzyskanych dodatkowych œrodków mo¿liwe by³o

rozpoznanie sytuacji geologicznej wybranych przez autora jeziorzysk.

W pierwszej kolejnoœci szczegó³owo zbadano zbiorniki w rejonie Twarogów i Gajówki Zachod-

niej (tabl. IV i VI). Po etapie prac kartograficznych uzyskano wstêpne profile osadów, które mo¿na

by³o identyfikowaæ z omawianym interglacja³em (metoda I; Wrotek, 1997b) oraz okonturowano za-

siêg zbiorników jeziornych. Nastêpnie, w wy¿ej wymienionych dwóch zbiornikach (i w dziewiêciu

innych wybranych poza omawianym terenem) wykonano g³êbsze sondowania mechaniczne i pobrano

próbki osadów. W Twarogach (punkt dok. 22; tab. 1) przebadano piêæ próbek torfów brunatnych (le¿¹

one od g³. 8,6 m) i stwierdzono w nich wystêpowanie m³odszej czêœci poziomu py³kowego Corylus

a nastêpnie poziomu Carpinus interglacja³u eemskiego (Krupiñski, 2000a–d). W Gajówce Zachodniej

(punkt dok. 17) przebadano dwie próbki torfów brunatnych i gytii wapiennej (wystêpuj¹cych od

g³. 7,2 m). Uzyskano spektra py³kowe poziomu py³kowego Carpinus — faza grabowa (próbka dolna)

i starszej czêœci najm³odszego poziomu py³kowego Pinus, eemskiej sukcesji interglacjalnej (punkt

dok. 17, tabl. IV i VI) (Krupiñski, 2000a–d).

Podobn¹ metodykê stosowano w dziewiêciu innych rejonach na znacznie wiêkszym obszarze,

oraz na omawianym terenie w okolicy Zambrzyñca (punkty dok.: 23–26, tabl. V) i w rejonie Gajówka

Stara Wieœ-B³oniewo-Syberia (punkty dok.: 34, 35, 37–42, tabl. III; materia³y terenowe do ark. Sa-

downe; Morawski, 2001).

Po wykonaniu typowego rozpoznania kartograficznego (do g³. 4,0 m) zbiornik okonturowano

i wykonano g³êbsze sondowania mechaniczne (do g³. ok. 21 m). Zalegaj¹ce na piaskach drobno- i œred-

nioziarnistych oraz ró¿noziarnistych osady organiczne (otw. 41 i punkt dok. 42 — tabl. III) opróbowano,

pobieraj¹c z wybranych sond materia³ do dalszych badañ palinologicznych (Krupiñski, 2000a–d).

W stanowisku Syberia (tabl. III; w Krupiñski, 2000a–d nazwany b³êdnie „B³oniewo”) przebada-

no piêæ próbek szarych namu³ów oraz torfów brunatnych. W najni¿szej próbce pobranej z namu³ów

wystêpuje spektrum py³kowe poziomu py³kowego Carpinus eemskiej sukcesji interglacjalnej (Kru-

piñski, 2000a–d). Natomiast powy¿ej (granica na g³. 4,0 m), w namu³ach i torfach wystêpuj¹ spektra

py³kowe wczesnego Vistulianu (tabl. III) (Krupiñski, 2000a–d). Opracowany dawniej diagram py³kowy

dla B³oniewa (tabl. III) ró¿ni siê od diagramu uzyskanego dla stanowiska w Syberii sk³adem spektrów

py³kowych (charakteryzuj¹ one nieznacznie m³odsze czêœci tego samego interglacja³u). Podaæ nale¿y

równie¿, ¿e 1,5 km na zachód od wyrobiska w B³oniewie, pod koniec prac terenowych, nawiercono

ko³o Gajówki Stara Wieœ, inny, wyró¿niaj¹cy siê w terenie zbiornik jeziorny, wype³niony utworami

interglacjalnymi o jednej z najwiêkszych na omawianym obszarze mi¹¿szoœci (ok. 14 m). Nie zosta³

on jednak przebadany palinologicznie.

33

Podobne prace wykonano w po³udniowo-zachodniej czêœci obszaru arkusza, w rejonie zbiorni-

ków w Zambrzyñcu i Zgrzebichach (tabl. V). W Zambrzyñcu na g³êbokoœci 14,2–8,4 m le¿¹ piaski drob-

noziarniste, szare i jasno szare, nad nimi (do g³. 1,2 m) wystêpuj¹ namu³y torfiaste i torfy. Ustalono, ¿e

cechy zespo³ów py³kowych, uzyskane z próbek torfów szarobrunatnych i jasnobr¹zowych, pobranych

z g³êbokoœci 8,0 i 5,4 m, pozwalaj¹ wi¹zaæ te utwory z m³odsz¹ czêœci¹ poziomu Carpinus w sp¹gu

oraz z poziomem py³kowym Pinus interglacja³u eemskiego (Krupiñski, 2000a–d). W Zambrzyñcu sedy-

mentacja osadów jeziornych, w tym organicznych, trwa³a przez ca³y Vistulian (pocz¹tek zlodowacenia

Wis³y) i trwa do czasów obecnych. W torfach jasnobr¹zowych i namu³ach brunatnych, wystêpuj¹ spek-

tra py³kowe wczesnego Vistulianu (tabl. III, V). W Zambrzyñcu, jak i w innych rejonach, mia³y miejsce

dalsze prace badawcze, o czym ni¿ej. Z oko³o 20-stu miejsc rozpoznano dziewiêæ stanowisk i wykonano

piêæ wykopów (We³niak, 2000; Wrotek, 1993a, 1995a, 1997a, 1998a, b, 1999a, b, 2000 i 2006). Jedno-

czeœnie zrezygnowano z dalszych badañ nastêpnych stanowisk.

Zlodowacenia pó³nocnopolskie

Zlodowacenie Wis³y

Na obszarze arkusza Sadowne, w pocz¹tkowej fazie zlodowacenia Wis³y (Amersfort), w Zam-

brzyñcu i Syberii, kontynuowa³a siê sedymentacja w obrêbie zbiorników jeziornych (Borówko-D³u¿a-

kowa, Halicki, 1957; Krupiñski, 2000a–d) (punkty dok.: 23, 24 i 35–43, tabl. III). Z³o¿one zosta³y

t o r f y mszyste, we³niankowe, trzcinowe, drzewne, zbite, czasem zapiaszczone, ciemnobr¹zowe,

czarne i brunatne, n a m u ³ y t o r f i a s t e i piaszczyste, szare i brunatne oraz p i a s k i h u m u s o -

w e ró¿nej granulacji, brunatne, czarne, szare, j e z i o r n e . Mi¹¿szoœæ tych utworów dochodzi do 4,5 m

(tabl. III), w sp¹gu s¹ one mokre, nawodnione. Jak wy¿ej wspomniano, wystêpuj¹ w nich spektra

py³kowe wczesnego Vistulianu (tabl. III i V).

W wykopach, wykonanych w obrêbie piasków, rozpoznano struktury pogr¹zowe, „kliny”, „fa³dy”

(punkt dok. 23, tabl. V, materia³y terenowe do ark. Sadowne; Morawski, 2001) wype³nione ró¿nym ma-

teria³em, w tym organicznym (torfy piaszczyste, namu³y). Rozpoznano w nich (w piaskach) równie¿

„kieszenie” wype³nione piaskami ró¿noziarnistymi, zaglinionymi, ze ¿wirami oraz glinami sp³ywowy-

mi (tabl. V) wystêpuj¹cymi w piaskach „punktowo”. Na mapie geologicznej powy¿sze utwory ujêto

³¹cznie jako p i a s k i z e ¿ w i r a m i j e z i o r n e o r a z p i a s k i i g l i n y (pseudogliny) d e l u -

w i a l n e z okresu zlodowacenia Wis³y. Gliny deluwialne i gliny sp³ywowe rozpoznano równie¿, poza

Zambrzyñcem (tabl. III–V), w 20-stu innych profilach wierceñ oraz trzech wykopach po³o¿onych poza

omawianym terenem (We³niak, 2000; Wrotek, 1997a, 1998a, b, 1999a, b, 2000 i 2006).

P i a s k i i ¿ w i r y , m i e j s c a m i m u ³ k i , p i a s k i i i ³ y ( m a d y ) , r z e c z n e t a r a -

s ó w n a d z a l e w o w y c h 3 , 0 – 1 1 , 0 m n . p . r z e k i . Ze schy³kiem zlodowacenia Wis³y

wi¹¿e siê równie¿ formowanie odp³ywów rzecznych na dalekim przedpolu l¹dolodu. W tym czasie na

34

terenie arkusza mia³a miejsce pocz¹tkowo erozja, a nastêpnie akumulacja osadów rzecznych w dolinie

Bugu, Liwca i Ugoszczy, powsta³y tarasy nadzalewowe. Najlepiej z nich wykszta³cony jest taras

nadzalewowy Bugu, po³o¿ony w pó³nocnej czêœci obszaru arkusza Sadowne. Tarasy zbudowane s¹

najczêœciej z piasków ró¿noziarnistych, przemytych i ¿wirów, jasnobr¹zowych, szarych i jasnosza-

rych. Ich budowê najlepiej poznano w sondach wykonanych do g³êbokoœci oko³o 2–3 m. Najwiêksz¹

mi¹¿szoœæ piasków i ¿wirów (25,0 m) stwierdzono w Grabinach.

b . C z w a r t o r z ê d n i e r o z d z i e l o n y

P i a s k i i p i a s k i p y ³ o w a t e z w i e t r z e l i n o w e ( e l u w i a l n e ) tworz¹ pokrywy na

niektórych obszarach zbudowanych z glin zwa³owych. S¹ to piaski ró¿noziarniste ze ¿wirami i otocza-

kami, czasem py³owate, br¹zowe, rude i szare, rozpoznane na przyk³ad w okolicach miejscowoœci:

D¹browa, Baczki i Polkowo.

Na powierzchniach piaszczystych, sandrowych i tarasów rzecznych, uformowa³y siê, jedne

z wiêkszych w Polsce, pola p i a s k ó w e o l i c z n y c h w w y d m a c h . Zbudowane s¹ z piasków

przewianych, drobno- i bardzo drobnoziarnistych, jasno ¿ó³tych i ¿ó³tych. Ich mi¹¿szoœæ w obrêbie

pól piasków eolicznych jest niewielka, od 0,8 do 1,6 m, ale w wydmach mo¿e byæ du¿o wiêksza, w re-

jonie Sadownego dochodzi do oko³o 18–20 m, a w okolicach Nowych Lipek mo¿e przekraczaæ 30 m.

Od postglacja³u po holocen, w obrêbie krawêdzi i stref krawêdziowych, nagromadzi³y siê

p i a s k i i g l i n y d e l u w i a l n e . S¹ to piaski ró¿noziarniste ze ¿wirami, czêsto py³owate, za¿ela-

zione, z domieszk¹ frakcji py³owej lub gliny silnie piaszczyste. Osady te powstawa³y zw³aszcza tam,

gdzie materia³ móg³ byæ przemieszczany i ponownie sk³adany w postaci pokryw w dolnych partiach

stoków. Na obszarze arkusza Sadowne do tych procesów dochodzi³o dwukrotnie, przed i po intergla-

cjale eemskim (np. w strefie krawêdzi w rejonie Miêdzylesia i Syberii). Mi¹¿szoœæ osadów deluwial-

nych mo¿e przekraczaæ 2,5 m.

c . H o l o c e n

Utwory z³o¿one w tym okresie to g³ównie p i a s k i drobno- i ró¿noziarniste z domieszk¹ ¿ w i -

r ó w r z e c z n e t a r a s ó w z a l e w o w y c h 0 , 7 – 2 , 5 m n . p . r z e k i Bug, Liwiec i innych

mniejszych cieków. Pomiêdzy Szynkarzyzn¹ i Wilczogêbami taras zalewowy buduj¹ równie¿

m u ³ k i , p i a s k i i i ³ y ( m a d y ) . W obrêbie ca³ego omawianego obszaru, w niektórych obni¿e-

niach wytopiskowych, w najni¿szych fragmentach dolin, nagromadzone zosta³y p i a s k i h u m u s o -

w e i n a m u ³ y p i a s z c z y s t e d e n d o l i n o r a z z a g ³ ê b i e ñ o k r e s o w o p r z e p ³ y w o w y c h .

W innych obni¿eniach wystêpuj¹ n a m u ³ y t o r f i a s t e i t o r f y . S¹ to torfy niskie, drzewne,

drzewno-mszyste, sfagnowe, we³niankowe. Du¿y obszar, na którym odbywa³a siê akumulacja torfów

(o powierzchni powy¿ej 23 km2), wystêpuje od Sadownego do Prostynia i kontynuuje siê dalej na

wschód (Wrotek, 1993c, 1995b, 1997a, 1998a, b).

35

B. TEKTONIKA I RZEZBA POD£O¯A CZWARTORZÊDU

Teren arkusza Sadowne znajduje siê w obrêbie obni¿enia podlaskiego (Praca zbiorowa, 1973,

1983). W po³udniowej czêœci obszaru w pod³o¿u czwartorzêdu ods³aniaj¹ siê osady miocenu. W Maj-

danie (otw. 27) ich strop znajduje siê na wysokoœci 32,0 m n.p.m., to najwy¿sze po³o¿enie utworów

neogenu na badanym terenie. Ich wysokie po³o¿enie mo¿e byæ zwi¹zane z deformacjami o genezie

tektonicznej, poznanymi bezpoœrednio na po³udnie od omawianego terenu, w rejonie miejscowoœci

Pniewnik i Nojszewo (Wrotek, 1999a). Serie miocenu mog¹ byæ czêœciowo (w stropie) zdeformowane

glacitektonicznie. Omawiany obszar stanowi „ostrogê” rozdzielaj¹c¹ na dwie czêœci jedno z najwiêk-

szych i najd³u¿szych w Polsce obni¿eñ egzaracyjnych (Ba³uk, 1991).

Wiercenia powi¹zane z ró¿nymi badaniami (Graniczny i in., 1995) w tym geofizycznymi, miê-

dzy innymi elektrooporowymi, wykonane w obrêbie obszaru badañ i na terenach s¹siednich arkuszy

(Listkowska, 1993b; We³niak, 2000; Wrotek, 1998a, 1999a, b, 2000; ¯uk, 1993a, b) potwierdzi³y wy-

stêpowanie w centralnej i zachodniej czêœci tego obszaru obni¿enia w pod³o¿u utworów czwartorzêdu

do wysokoœci 120,0–110,0 m p.p.m. (tabl. II). Kontynuuje siê ono na zachód i po³udniowy zachód, na

teren arkusza Kamieñczyk i Jadów (We³niak, 2000; Wrotek, 2000). W obni¿eniu tym, pod utworami

czwartorzêdowymi, wystêpuj¹ osady kredy — mastrychtu. Wydaje siê, ¿e linie nieci¹g³oœci w obrêbie

tych osadów stwarza³y korzystne warunki dla ruchu strumieni lodowych l¹dolodu zlodowacenia Na-

rwi oraz mia³y wp³yw na egzaracjê lodowcow¹. Od wschodu zaznacza siê kopalny sk³on ograni-

czaj¹cy wyniesienia pod³o¿a czwartorzêdowego po³o¿one na terenie arkusza Ma³kinia Górna

(Wrotek, 1993c, 1995a) i Kosów Lacki (Wrotek, 1998b). Nawi¹zuj¹c do profili poznanych na obsza-

rze tych arkuszy mo¿na stwierdziæ, ¿e pod³o¿e czwartorzêdu podnosi siê, np. w rejonie Prostynii i Tre-

blinki do oko³o 40 m p.p.m.

C. ROZWÓJ BUDOWY GEOLOGICZNEJ

W okresie kredy górnej, na omawianym terenie, trwa³a sedymentacja g³êbokomorska. W paleoce-

nie i eocenie górnym obszar arkusza znajdowa³ siê w zasiêgu p³ytkiego morza. Nieobecnoœæ osadów

eocenu dolnego i œrodkowego wskazuje na lukê sedymentacyjn¹ spowodowan¹ prawdopodobnie rucha-

mi postlaramijskimi (schy³kowej fazy orogenezy alpejskiej). W strefie przybrze¿nej, w lagunach, mia³a

miejsce akumulacja osadów mu³kowych, ilastych i piaszczystych, rozpoznanych na terenie s¹siedniego

arkusza Ma³kinia Górna (Wrotek, 1993c, 1995a) i Kosów Lacki (Wrotek, 1998), w otworach w Tre-

blince (otw. 45) i w Wyszomierzu (otw. 16). W oligocenie dolnym nast¹pi³o sp³ycanie zbiorników

morskich i s³odkowodnych, sk³adane by³y osady mu³kowo-piaszczyste stwierdzone na obszarze s¹sied-

niego arkusza Kosów Lacki i Ma³kinia Górna, ale winny wystêpowaæ równie¿ na terenie arkusza Sa-

36

37

T a b e l a 2TABELA LITOLOGICZNO-STRATYGRAFICZNA

Stratygrafia

Utwory(opis litologiczny) Procesy geologiczne

Sys

tem

Odd

zia³

Piêtro

Pod

piêt

ro

Cz

wa

rt

or

zê

d

Ho

lo

ce

n

Torfy —t hQ Akumulacja organiczna i mineralno-orga-

niczna w obni¿eniach wytopiskowychi dolinach rzecznychNamu³y torfiaste —

n hQ

t

Namu³y zag³êbieñ bezodp³ywowych i starorzeczy—

n hQ Akumulacja rzeczna i epizodycznie ru-

chy masoweNamu³y piaszczyste den dolinnych —

n hQ

p

Piaski humusowe i namu³y piaszczyste den dolinnychoraz zag³êbieñ okresowo przep³ywowych—

ph hQ

Akumulacja organiczno-mineralna wpodmok³ych zag³êbieniach bezodp³ywo-wych i dolinach rzek

Mu³ki, piaski i i³y (mady) tarasów zalewowych0,7–2,5 m n.p. rzeki —

maf

h

tQ Akumulacja rzeczna i powodziowa

Piaski i ¿wiry rzeczne —p¿f

hQ Akumulacja rzeczna

Piaski i ¿wiry rzeczne tarasów zalewowych0,7–2,5 m n.p. rzeki —

p¿f

h

tQErozja i akumulacja rzecznaPowstanie tarasów rzecznych

Piaski i gliny deluwialne —pgdQ

Sp³ywy, spe³zywanie, soliflukcja. Inneruchy masowe.Akumulacja w obni¿eniach

Piaski eoliczne —p

e QFormowanie wydm i pól piaskówprzewianychPiaski eoliczne w wydmach —

p

e wQ

Piaski, piaski py³owate zwietrzelinowe (eluwialne)—

pzQ

Denudacja, wietrzenie, rozmywanieglin

Pl

ej

st

oc

en Z

lod

ow

acen

iap

ó³n

ocn

op

ols

kie

Zlo

do

wac

enie

Wis

³y

Piaski i ¿wiry, miejscami mu³ki, piaski i i³y (mady), rzecznetarasów nadzalewowych 3,0–11,0 m n.p. rzeki —

p¿f

p

B tQ 4

Erozja i akumulacja rzeczna

Piaski ze ¿wirami jeziorne oraz piaski i gliny deluwialne—

p¿

lid

p

BQ 4 Akumulacja jeziorna, erozja rzeczna.Tworzenie pokryw stokowych, delu-wialnychTorfy, namu³y torfiaste i piaski humusowe jeziorne

—t

li

p

BQ 4

Interglacja³eemski

Torfy, namu³y torfiaste i piaski z detrytusem roœlinnymjeziorne i rzeczne —

tli -f

pQ 3 4–

Akumulacja jeziorno-bagienna i rzeczna

Zlo

do

wa

ce

nia

œr

od

ko

wo

po

lsk

ie

Zlo

do

wa

ce

nie

Wa

rty

Sta

dia

³œr

od

ko

wy

(Wk

ry)

Piaski wodnolodowcowe —p

fgpW2Q 3

Erozja i akumulacja wodnolodowcowana przedpolu l¹dolodu

Piaski, miejscami z mu³kami, wytopiskowe —pb

pW2Q 3

Akumulacja w obni¿eniach wytopisko-wych w okresie zaniku l¹dolodu

Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe (górne) —p¿2

fgpW2Q 3 Erozja i akumulacja wodnolodowcowa

Piaski, ¿wiry, mu³ki i gliny zwa³owe kemów —p¿

kpW2Q 3

Akumulacja w szczelinach l¹dolodu orazpomiêdzy p³atami i bry³ami martwegolodu

Mu³ki, i³y i piaski zastoiskowe —mi

bp

W2Q 3 Akumulacja zastoiskowa

¯wiry, piaski, gliny zwa³owe i g³azy moren czo³owych—

¿p

gc

p

W2Q 3Akumulacja w strefie czo³a l¹dolodu

¯wiry, piaski i g³aziki lodowcowe —¿p

g

p

W2Q 3

Akumulacja lodowcowaGliny zwa³owe —

gg

p

W2Qzw 3

Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe (dolne) —p¿1

fgpW2Q 3 Erozja i akumulacja wodnolodowcowa

Sta

dia³

doln

y(R

ogow

ca) Piaski, ¿wiry i g³aziki lodowcowe —

p¿g

pW1Q 3 Akumulacja lodowcowa

Piaski kemów —p

k

p

W1Q 3

Akumulacja w szczelinach l¹dolodu orazpomiêdzy p³atami i bry³ami martwegolodu

38

c d . t a b e l i 2C

zw

ar

to

rz

êd

Pl

ej

st

oc

en

Zlo

do

wa

ce

nia

œro

dk

ow

op

ols

kie

Zlo

dow

acen

ieW

arty

Sta

dia³

doln

y(R

ogow

ca) Mu³ki i mu³ki ilaste zastoiskowe —

mmb

p

WQi 3

1Akumulacja zastoiskowa

Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe (górne) —p¿2

fgpW1Q 3 Erozja i akumulacja wodnolodowcowa

Gliny zwa³owe, miejscami z wk³adkami piasków, ¿wirówi mu³ków —

gg

p

W1Qzw 3

Akumulacja lodowcowa

Mu³ki zastoiskowe —mb

p

WQ 31

Akumulacja zastoiskowa

Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe (dolne) —p¿1

fgpW1Q 3 Erozja i akumulacja wodnolodowcowa

Interglacja³lubawski

Mu³ki, namu³y i piaski jeziorne i rzeczne —mnlif

p

LQ 3 Erozja i akumulacja rzeczna i jeziorna

Zlo

dow

acen

ieO

dry

Piaski, miejscami z mu³kami i ¿wirami, wodnolodowco-we (górne) —

p2fg

pOQ 3

Erozja i akumulacja wodnolodowcowa

Gliny zwa³owe, miejscami z wk³adkami piaskówwodnolodowcowych —

gg

p

OQzw 3

Akumulacja lodowcowa

Mu³ki i i³y zastoiskowe —mi

bp

OQ 3 Akumulacja zastoiskowa

Piaski wodnolodowcowe (dolne) —p1fg

pOQ 3

Erozja i akumulacja wodnolodowcowa.Egzaracja lodowcowa

Interglacja³wielki

Interglacja³mazowiecki

Mu³ki i piaski jeziorne i rzeczne (?) —mplif

pMQ 2 3– Erozja i akumulacja rzeczna i jeziorna

Zlo

dow

acen

iapo

³udn

iow

opol

skie

ZlodowacenieSanu 2

Piaski z domieszk¹ ¿wirów wodnolodowcowe —p

fgpGQ 2 Erozja i akumulacja wodnolodowcowa

Gliny zwa³owe z wk³adkami piasków —g

g

p

GQzw 2

Egzaracja lodowcowa i akumulacja lo-dowcowa

Interglacja³ferdynandowski

Mu³ki jeziorne —mli

pFQ 2 Akumulacja jeziorna

ZlodowacenieSanu 1

Piaski rzeczno-peryglacjalne i wodnolodowcowe—

pf -pg

pSQ 2

Akumulacja rzeczna w warunkach pery-glacjalnych i wodnolodowcowa

Gliny zwa³owe, miejscami z wk³adkami piasków —g

g

p

SQzw 2 Egzaracja i akumulacja lodowcowa

Interglacja³ma³opolski

Mu³ki i piaski jeziorne —mp

lipKQ 2 Akumulacja jeziorna

ZlodowacenieNidy

Piaski wodnolodowcowe —p

fg

p

NQ 2 Erozja i akumulacja wodnolodowcowa

Gliny zwa³owe —g

g

p

NQzw 2 Egzaracja i akumulacja lodowcowa

Interglacja³augustowski

Mu³ki i piaski jeziorne i rzeczne —mplif

pQ 1 2– Akumulacja jeziorna i rzeczna

Zlo

dow

acen

iana

jsta

rsze

Zlo

dow

acen

ieN

arw

i

Sta

dia³

górn

y

Piaski wodnolodowcowe —p

fg

p

A3Q 1 Erozja i akumulacja wodnolodowcowa

Gliny zwa³owe —g

g

p

A3Qzw 1 Egzaracja i akumulacja lodowcowa

Inter-stadia³

Mu³ki i piaski jeziorne —mp

lipA1– 3Q 1 Akumulacja jeziorna

Sta

dia³

doln

y

Piaski wodnolodowcowe —p

fg

p

A1Q 1 Erozja i akumulacja wodnolodowcowa

Gliny zwa³owe, miejscami z wk³adkami piasków—

gg

p

A1Qzw 1

Egzaracja i akumulacja lodowcowa

I³y, mu³ki i piaski, z wk³adkami wêgla brunatnego i glaukoni-tem, paleogeñsko-neogeñskie jako kry i porwaki w osadachplejstoceñskich —

Pg+Ng pQ

Egzaracja i akumulacja lodowcowa

Neo

gen

Mio

cen

I³y i mu³ki z wk³adkami wêgla brunatnego — im M Akumulacja l¹dowa i jeziorzyskowa

Pa

le

og

en

Oli

goce

n

I³y, mu³ki i piaski, miejscami z wêglem brunatnymi glaukonitem — impOl Akumulacja jeziorzyskowa i morska

Eoc

en Mu³ki i piaski glaukonitowe z wk³adkami wêgla brunat-nego — mp E Akumulacja jeziorzyskowa i morska

Pal

eo-

cen Piaski glaukonitowe —pGk Pc Akumulacja morska

Kre

da

Kre

dagó

rna

Mastrycht Margle — me mCr Akumulacja morska

downe w strefie sk³onu wielkiego obni¿enia. W oligocenie œrodkowym nast¹pi³o wynurzenie obszaru

i przez pozosta³¹ czêœæ tego okresu wystêpuje luka sedymentacyjna. W miocenie, w s³odkowodnych

zbiornikach wodnych i na l¹dzie, mia³a miejsce wielocykliczna akumulacja osadów ilasto-py³owa-

tych, z wk³adkami wêgla brunatnego i piasków, poznanych na terenie s¹siedniego arkusza Kosów

Lacki i Ma³kinia Górna.

Omawiany obszar by³ przykryty l¹dolodem zlodowaceñ najstarszych (tab. 2). W wyniku aku-

mulacji lodowcowej w czasie stadia³u dolnego i górnego zlodowacenia Narwii powsta³y dwa poziomy

glin zwa³owych. Wystêpuj¹ one przewa¿aj¹cej czêœci terenu arkusza. W ich obrêbie zosta³y z³o¿one

porwaki (kry) osadów starszych (paleogeñsko-neogeñskich). W Wilczogêbach (otw. 1) poziomy glin

zwa³owych rozdzielaj¹ utwory jeziorne powsta³e w okresie interstadia³u. W wyniku erozji wód roz-

topowych strop glin zwa³owych stadia³u dolnego i górnego zlodowacenia Narwi zosta³ zniszczony.

W czasie recesji l¹dolodu zosta³y one nadbudowane przez osady wodnolodowcowe. W okresie inter-

glacja³u augustowskiego na terenie arkusza istnia³y jeziora i rzeki. Utwory rzeczne i jeziorne rozpo-

znano w Wilczogêbach (otw. 1) oraz na po³udniowy zachód od omawianego terenu (otw. Myszad³a

P-5; ark. Jadów; Wrotek, 2000).

Kolejnym l¹dolodem, który pokry³ obszar arkusza, by³ l¹dolód zlodowacenia Nidy. Odpowiadaj¹cy

mu poziom glin zwa³owych zachowa³ siê na przewa¿aj¹cej czêœci omawianego terenu. W jego obrêbie

wystêpuj¹ porwaki (kry) osadów starszych (paleogeñsko-neogeñskich). On równie¿ zosta³ silnie znisz-

czony w wyniku erozji wód roztopowych, a nastêpnie nadbudowany przez osady wodnolodowcowe

z³o¿one w czasie recesji l¹dolodu. W okresie interglacja³u ma³opolskiego w centralnej czêœci oma-

wianego terenu istnia³o jezioro. Utwory jeziorne rozpoznano w Polkowie. L¹dolód zlodowacenia Sanu 1

pozostawi³ poziom glin zwa³owych na przewa¿aj¹cej czêœci terenu arkusza. W wyniku erozji wód rozto-

powych równie¿ i on zosta³ silnie zniszczony, a nastêpnie nadbudowywany przez osady wodnolodow-

cowe z³o¿one w czasie recesji l¹dolodu. W okresie interglacja³u ferdynandowskiego na omawianym

obszarze zosta³y akumulowane utwory jeziorne, poznane g³ównie w Wilczogêbach. W wyniku transgre-

sji, postoju i zaniku na terenie arkusza l¹dolodu zlodowacenia Sanu 2 powsta³ poziom glin zwa³owych.

W jego obrêbie wystêpuj¹ porwaki (kry) osadów starszych (paleogeñsko-neogeñskich). Poziom glin

zwa³owych zlodowacenia Sanu 2 zosta³ nastêpnie bardzo silnie zniszczony, porozrywany przez wody

roztopowe i nadbudowany przez osady wodnolodowcowe z³o¿one w czasie recesji l¹dolodu.

W utwory te, w okresie interglacja³u mazowieckiego, wciê³a siê dolina rzeczna. Osady rzeczne

i towarzysz¹ce im utwory jeziorne rozpoznano: od Zaszkowa, na wschód od omawianego terenu, przez

Polkowo i dalej ku Myszad³om, po³o¿onym tu¿ za po³udniowo-zachodni¹ granic¹ obszaru arkusza.

W czasie transgresji l¹dolodu zlodowacenia Odry pocz¹tkowo dominowa³a erozja wód roztopo-

wych a nastêpnie akumulowane by³y osady wodnolodowcowe i zastoiskowe. W wyniku akumulacji

lodowcowej powsta³ poziom glin zwa³owych. W okresach wiêkszej aktywnoœci l¹dolodu nastêpowa³a

39

egzaracja. Gliny zwa³owe tego zlodowacenia w czasie recesji l¹dolodu zosta³y nadbudowane przez

utwory wodnolodowcowe. W okresie interglacja³u lubawskiego w dolinach rzecznych i zbiornikach

wodnych zosta³y akumulowane osady rzeczne i jeziorne.

L¹dolód stadia³u dolnego zlodowacenia Warty pokry³ ca³y omawiany obszar. W czasie jego

transgresji pocz¹tkowo utworzy³y siê sandry i zastoiska, a nastêpnie zosta³ z³o¿ony poziom glin

zwa³owych. Z glin zwa³owych stadia³u dolnego zbudowana jest powierzchnia wysoczyzny w czêœci

po³udniowo-wschodniej terenu arkusza Sadowne. W pocz¹tkowym etapie recesji — zanikania l¹dolo-

du wystêpowa³a zapewne erozja wód roztopowych. Nastêpnie w rejonie Majdanu i Polkowa wysoczy-

zna zosta³a nadbudowana przez utwory wodnolodowcowe. W okolicach Majdanu powsta³o

niewielkie zastoisko. W czasie recesji l¹dolodu w rejonie Ka³êczyna gliny zosta³y nadbudowane przez

osady lodowcowe, nieco innej facji, bardziej piaszczyste. Utwory z recesji l¹dolodu stadia³u dolnego

zlodowacenia Warty akumulowane by³y przez wody odp³ywaj¹ce od l¹dolodu przez bramê Wê-

growsk¹, na po³udnie, w niewielkiej czêœci równie¿ na po³udniowy zachód ku Warszawie. L¹dolód

stadia³u œrodkowego zlodowacenia Warty równie¿ pokry³ ca³y omawiany obszar. W czasie jego trans-

gresji lokalnie utworzy³y siê sandry, a nastêpnie zosta³ z³o¿ony poziom glin zwa³owych. Gliny te

tworz¹ powierzchniê wysoczyzny w centralnej czêœci terenu arkusza. W czasie recesji l¹dolodu w re-

jonie B³oniewa i Syberii wysoczyzna zosta³a nadbudowana przez utwory lodowcowe (¿wiry, piaski).

W okolicach Stoczka, Majdanu i Starych Lipek zosta³y akumulowane osady zastoiskowe. W wytopi-

skach po³o¿onych w rejonie Z³otek, Bojewa, Nowych Lipek, Stoczka, Baczek i Gajówki Stara Wieœ

mia³a miejsce akumulacja utworów piaszczystych. W czasie recesji l¹dolodu i deglacjacji obszaru po-

wsta³y ostateczne rysy rzeŸby omawianego terenu. W strefach arealnego rozpadu l¹dolodu, w okoli-

cach Bojewa i Nowych Lipek, powsta³y du¿e obni¿enia (misy) wytopiskowe, a w ich otoczeniu kemy.

Najwiêkszy kem wystêpuje na pó³noc od Nowych Lipek. Niewielkie moreny czo³owe akumulacyjne

powsta³y tylko w kilku miejscach, ko³o Drgicza, Gajówki Zachodniej, Nowych Lipek i Miednika. Od

wysoko po³o¿onych rejonów wysoczyzny, w rejonie Miednika, Podborza i Gajówki Stara Wieœ, pod-

czas recesji l¹dolodu dobrze rozwin¹³ siê system odp³ywów wód roztopowych i powsta³y poziomy

sandrowe. Szlaki sandrowe przebiega³y skoœnie, przez centraln¹ czêœæ obszaru, do dolin Ugoszczy

i Liwca. Poziom sadrowy najwy¿szy (najstarszy) akumulowany by³ z rejonu B³oniewa na po³udnie

w bramê wêgrowsk¹ (Wrotek, 1993b, 1999a, b). Po kapta¿u wód (zmianie kierunku odp³ywu) na

po³udniowy zachód ku Warszawie powsta³ poziom sandrowy ni¿szy (starszy). Poziom ten kontynuuje

siê dalej na teren arkusza Liw i Jadów. W nastêpnym etapie powsta³ poziom sandrowy najni¿szy

(m³odszy). W literaturze znany jest on jako „sto¿ek nap³ywowy” (Nowak, 1971a, c, 1972c, 1983, 1984).

Poziom ten jest najszerszy. Wystêpuje w rejonie Z³otek, Mrozowej Woli i kontynuuje dalej w kierun-

ku po³udniowo-zachodnim na Jadów, £ochów ku Warszawie. Najm³odsze szlaki sandrowe odprowa-

dza³y wody roztopowe z licznych topniej¹cych bry³ martwego lodu, tak¿e z poza omawianego terenu,

do sandrowej doliny marginalnej, któr¹ dalej p³ynê³y ku Kotlinie Warszawskiej.

40

W okresie interglacja³u eemskiego, w niektórych z licznych zag³êbieñ po martwym lodzie,

powsta³y jeziora a w nich tworzy³y siê osady organiczne.

W jeziorach po³o¿onych w rejonie Syberii i Zambrzyñca osady organiczne akumulowane by³y

jeszcze w czasie zlodowacenia Wis³y. W tym okresie rozwija³y siê równie¿ doliny rzeczne. W czêœci

pó³nocnej terenu arkusza Sadowne formy polodowcowe zosta³y rozciête przez wody odprowadzane

dolin¹ Bugu. Gdy powstawa³y tarasy nadzalewowe w dolinie Bugu i Liwca, w obrêbie tych dolin za-

chodzi³y procesy termoerozji.

Schy³ek plejstocenu to okres rozwoju procesów wietrzeniowych i denudacyjnych, zrównuj¹cych

wysoczyzny i modeluj¹cych krawêdzie. W tym czasie nast¹pi³ równie¿ rozwój procesów eolicznych.

Powstawa³y tak¿e pokrywy deluwialne.

Pocz¹tek holocenu zaznaczy³ siê erozj¹ w dolinach rzecznych i tworzeniem tarasów zalewo-

wych. W niektórych zag³êbieniach bezodp³ywowych i w zamar³ych odcinkach dolin rzecznych aku-

mulowane by³y namu³y i zaczê³y tworzyæ siê torfowiska. Formy antropogeniczne to g³ównie

wyrobiska piaskowni w Zieleñcu-Sadownym, Z³otkach i w kilku mniejszych miejscowoœciach.

IV. PODSUMOWANIE

Opracowanie arkusza Sadowne Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000 przybli¿y³o

poznanie budowy geologicznej pó³nocnej czêœci Wysoczyzny Siedleckiej, wschodniej czêœci Równi-

ny Wo³omiñskiej oraz prze³omowego odcinka doliny Bugu. Wykonanie szczegó³owego zdjêcia geo-

logicznego, prace wiertnicze, analiza materia³ów archiwalnych oraz wyniki badañ litologicznych,

geofizycznych, palinologicznych i mikropaleontologicznych, pozwoli³y na rozpoznanie osadów kre-

dowych, neogeñskich i czwartorzêdowych, w zakresie ich genezy i wieku.

Wœród utworów czwartorzêdowych wydzielono osady zlodowaceñ: najstarszych (zlodowacenia

Narwi), po³udniowopolskich (zlodowacenia Nidy, Sanu 1 i Sanu 2), œrodkowopolskich (zlodowacenia

Odry i Warty) i pó³nocnopolskich (zlodowacenia Wis³y) oraz rozdzielaj¹ce je osady interglacja³ów: au-

gustowskiego, ma³opolskiego, ferdynandowskiego, wielkiego (mazowieckiego) i eemskiego.

Szczególnie istotnym osi¹gniêciem prowadzonych badañ jest rozpoznanie nowego geologicz-

nego po³o¿enia pod³o¿a utworów czwartorzêdowych. Stwierdzono, ¿e na omawianym obszarze i na

terenach s¹siednich arkuszy (Jadów i Kamieñczyk) mi¹¿szoœæ utworów czwartorzêdowych jest du¿o

wiêksza, ni¿ dotychczas przypuszczano. Wstêpnie rozpoznano po³udniowe rozga³êzienie wielkiego

obni¿enia w pod³o¿u utworów czwartorzêdowych, które biegnie z pó³nocy od okolic Ostro³êki i docie-

ra na omawiany teren.

Wyniki szczegó³owego zdjêcia geologicznego i prac dodatkowych, pozwoli³y opracowaæ mapê

geologiczn¹ utworów powierzchniowych ca³ego terenu.

41

W wyniku analizy geomorfologicznej przedstawiono sposób powstawania wielu z negatywnych

i pozytywnych form geomorfologicznych, w tym szczególnie wielkiej i wielofazowej strefy rozpadu

arealnego l¹dolodu. Strefa ta biegnie od Czy¿ewa przez Kosów Lacki i dalej w kierunku na Poœwiêtne

i Okuniew. Znajduje siê ona w maksymalnym zasiêgu l¹dolodu stadia³u œrodkowego (Wkry) zlodowa-

cenia Warty i mo¿e s³u¿yæ jako przyk³ad dla innych stref marginalnych tego typu. Korelacja wielu serii

lodowcowych i miêdzymorenowych plejstocenu, przedstawionych na przekroju geologicznym A–B,

mo¿e byæ dyskusyjna, szczególnie ze wzglêdu na niewielk¹ iloœæ wierceñ. Obecny stan wiedzy o wy-

kszta³ceniu i po³o¿eniu utworów plejstoceñskich poza lini¹ przekroju A–B trzeba uznaæ za daleko nie-

wystarczaj¹cy. Odnosi siê to do wiêkszoœci obszaru arkusza Sadowne. Wiedza o omawianym terenie

pochodzi g³ównie z otworów kartograficznych wykonanych dla potrzeb niniejszego opracowania.

W dalszych badaniach prowadzonych na obszarze arkusza, istotne powinno byæ dalsze poznanie

budowy pod³o¿a czwartorzêdu.

Zbadane powinny byæ mi¹¿sze serie osadów mu³kowo-ilastych zwi¹zanych z paleogenem

(eocen–oligocen?), a szczególnie wk³adki organiczne i wk³adki wêgla grunatnego wystêpuj¹ce w tych

utworach (badania biostratygraficznie).

Dalszym badaniom (w tym biostratygraficznym) winny podlegaæ nowo nawiercane osady miê-

dzymorenowe (a szczególnie organiczne) w czwartorzêdzie.

Szczególnej uwagi wymagaj¹, wystêpuj¹ce w stropie utworów czwartorzêdu, serie interglacja³u

eemskiego i wczesnego Vistulianu, ze wzglêdu na swoje znaczenie biostratygraficzne oraz ze wzglêdów

geologiczno-in¿ynierskich i planów zagospodarowania przestrzennego tych obszarów (wiadukty, budyn-

ki). Tego typu osady s¹ nieodpowiednim pod³o¿em dla usytuowania na nich jakichkolwiek obiektów.

Opracowano

Przedsiêbiorstwie Geologicznym

POLGEOL SA w Warszawie

Zak³ad Kartografii Geologicznej

Pañstwowego Instytutu Geologicznego

w Warszawie

Warszawa, 2000 r.

LITRERATURA

B a ³ u k A . , 1991 — Czwartorzêd Dorzecza Dolnej Narwi (pó³nocno-wschodnie Mazowsze). Pr. Pañstw. Inst. Geol., 130.

B o r ó w k o - D ³ u ¿ a k o w a Z . , H a l i c k i B . , 1957 — Interglacja³y suwalszczyzny i terenów s¹siednich. Acta. Geol.

Pol., 7, 4.

G a l o n R . , 1972 — Geomorfologia Polski. 2. Ni¿ Polski. PWN, Warszawa.

G a w o r - B i e d o w a E . , 1999 — Wykonanie ekspertyzy 12-tu próbek z otworu Wilczogêby i z otworu Polkowo.

Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Sadowne (453). Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

42

G r a n i c z n y M . , D o k t ó r S . , K u c h a r s k i R . , 1995 — Sprawozdanie z opracowania mapy elementów struktu-

ralnych Polski w skalach 1:200 000 i 1:50 000 na podstawie kompleksowej analizy komputerowej zdjêæ geofizycz-

nych i teledetekcyjnych. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

J a g o d z i ñ s k i A . , 2000 — Dokumentacja badañ geoelektrycznych. Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000,

ark. Sadowne (453). Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

J a n c z y k - K o p i k o w a Z . , 1998 — Paleobotaniczne opracowanie próbek z arkusza Jadów (490). Szczegó³owa mapa

geologiczna Polski 1:50 000. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

K o e n i g K . , 1998 — Petrograficzne podstawy stratygrafii glin morenowych Polski pó³nocno-wschodniej. Biul.

Pañstw. Inst. Geol., 380.

K o n d r a c k i J . , 2002 — Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. PWN., Warszawa.

K o m a c k a - M a k o w i e c k a D . , 2000 — Badania petrograficzno-litologiczne osadów czwartorzêdowych. Szcze-

gó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Sadowne (453). Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

K r u p i ñ s k i K . , 2000a — Opinia paleobotaniczna dotycz¹ca próbek osadów z otworu wiertniczego Gajówka Zach. II.

Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Sadowne (453). Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol.,Warszawa.

K r u p i ñ s k i K . , 2000b — Opinia paleobotaniczna dotycz¹ca próbek z otworu wiertniczego Zambrzyniec. Szcze-

gó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Sadowne (453). Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

K r u p i ñ s k i K . , 2000c — Opinia paleobotaniczna dotycz¹ca próbek osadów z otworu wiertniczego Twarogi. Szcze-

gó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Sadowne (453). Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

K r u p i ñ s k i K . , 2000d — Opinia paleobotaniczna dotycz¹ca próbek osadów z otworu wiertniczego B³oniewo. Szcze-

gó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Sadowne (453). Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

K r u p i ñ s k i K . , 2000e — Orzeczenie paleobotaniczne dotycz¹ce wybranych próbek osadów z otworów wiertniczych:

Wilczogêby P-4, Majdan P-6 i Polkowo P-5. Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Sadowne (453).

Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

K u b i c k i S . , R y k a W . , 1982 — Atlas geologiczny pod³o¿a krystalicznego polskiej czêœci platformy wschodnioeu-

ropejskiej. Inst. Geol., Warszawa.

L i n d n e r L . , 1988 — Zarys stratygrafii plejstocenu rejonu Bia³ej Podlaskiej wraz z prób¹ korelacji z przyleg³ymi

obszarami Zwi¹zku Radzieckiego. Prz. Geol., 36, 11.

L i s t k o w s k a H . , 1993a — Objaœnienia do Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000, ark. D³ugosiod³o (413).

Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

L i s t k o w s k a H . , 1993b — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. D³ugosiod³o (413). Pañstw. Inst.

Geol., Warszawa.

M a m a k o w a K . , 1998 — Wyniki badañ paleobotanicznych profilu z Przasnysza. W: Stratygrafia plejstocenu Polski.

Nowe jednostki stratygraficzne pojezierza Mazurskiego. Mat. V Konf. Iznota, 1–4 wrzeœnia, 1998.

M i c h a l s k a Z . , 1967 — Stratygrafia plejstocenu pó³nocnego Mazowsza w œwietle nowych danych. Acta. Geol. Pol.,

17, 3.

M o r a w s k i W . , 2001 — Czy ostatnie zlodowacenie obejmowa³o wschodnie Mazowsze i Podlasie. Prz. Geol., 49, 6.

N o w a k J . , 1969 — RzeŸba pod³o¿a i stratygrafia osadów czwartorzêdu Wysoczyzny Siedleckiej i obszarów s¹sied-

nich. Kwart. Geol., 13, 2.

N o w a k J . , 1971a — Mapa geologiczna Polski 1:200 000, ark. Warszawa Wschód. wyd. B. Inst. Geol., Warszawa.

N o w a k J . , 1971b — Objaœnienia do Mapy geologicznej Polski 1:200 000, ark. Siedlce. Inst. Geol., Warszawa.

43

N o w a k J . , 1971c — Objaœnienia do Mapy geologicznej Polski 1:200 000, ark. Warszawa Wschód. Inst. Geol., Warszawa.

N o w a k J . , 1972a — Mapa geologiczna Polski 1:200 000, ark. Siedlce. wyd. A. Inst. Geol., Warszawa.

N o w a k J . , 1972b — Mapa geologiczna Polski 1:200 000, ark. Siedlce. wyd. B. Inst. Geol., Warszawa.

N o w a k J . , 1972c — Mapa geologiczna Polski 1:200 000, ark. Warszawa Wschód. wyd. A. Inst. Geol., Warszawa.

N o w a k J . , 1983 — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. T³uszcz (489). Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

N o w a k J . , 1984 — Objaœnienia do Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000, ark. T³uszcz (489). Pañstw. Inst.

Geol., Warszawa.

O f i c j a l s k a H . , K o b y l i ñ s k i A . , R o j e k K . , S o p o æ k o J . , 1995 — Zasoby wód podziemnych z utworów

czwartorzêdowych i czwartorzêdowo-trzeciorzêdowych zlewni rzeki Liwiec. Arch. Przeds. Geol. POLGEOL SA.,

Warszawa.

P i w o c k i M . , Z i e m b i ñ s k a - T w o r z y d ³ o M . , 1995 — Litostratygrafia i poziomy sporowo-py³kowe neogenu

na Ni¿u Polskim. Prz. Geol., 43, 11.

P r a c a z b i o r o w a , 1973 — Niecka Brze¿na. W: Budowa geologiczna Polski. 1. Stratygrafia. 2. Mezozoik. Wyd.

Geol., Warszawa.

P r a c a z b i o r o w a , 1983 — Stratygrafia i paleografia. Tektonika. W: Budowa geologiczna niecki warszaw-

skiej/p³ockiej i jej pod³o¿a. Pr. Inst. Geol., 103.

R ó ¿ y c k i S . Z . , 1967 — Plejstocen polski œrodkowej na tle przesz³oœci w górnym trzeciorzêdzie. PWN, Warszawa.

R ó ¿ y c k i S . Z . , Z w i e r z S . , 1952 — Przegl¹dowa mapa geologiczna Polski 1:300 000, ark. Warszawa. wyd. A.

Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

R ü h l e E . , 1953 — Przegl¹dowa mapa geologiczna Polski 1:300 000, ark. Warszawa. wyd. B. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

S ³ o d k o w s k a B . , 2000 — Wyniki badañ palinologicznych osadów trzeciorzêdowych z profilu Majdan. Szczegó³owa

mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Sadowne (453). Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

S o l e k Z . , 1973 — Nowe stanowisko torfu interglacjalnego z okolic Œledzianowa nad dolnym Bugiem. Prz. Geol., 21, 8–9.

S t r a s z e w s k a K . , 1968 — Stratygrafia plejstocenu i paleogeomorfologia rejonu dolnego Bugu. Stud. Geol. Pol., 23.

T u r n a u - M o r a w s k a M . , 1952 — Utwory rzeczne doliny Bugu miêdzy Terespolem a Wyszkowem. Biul. Pañstw.

Inst. Geol., 68.

U b e r n a T . , 1974 — Sytuacja utworów paleogeñskich w pó³nocnej czêœci Ni¿u Polskiego na tle ukszta³towania po-

wierzchni pod³o¿a utworów kenozoicznych. Biul. Inst. Geol., 281.

W e ³ n i a k A . , 2000 — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Kamieñczyk (452) (wraz z Objaœnienia-

mi). Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

W r o t e k K . , 1993a — Interglacja³ eemski w rejonie Treblinki i propozycja nowego zasiêgu l¹dolodu stadia³u Wkry.

Prz. Geol., 41, 6.

W r o t e k K . , 1993b — Jak p³yn¹³ Prabug? Problemy, 3.

W r o t e k K . , 1993c — Objaœnienia do Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000, ark. Ma³kinia Górna (415).

Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

W r o t e k K . , 1995a — Nowe stanowiska interglacja³u eemskiego w okolicy Szepietowa (woj. ³om¿yñskie). Prz. Geol.,

43, 4.

W r o t e k K . , 1995b — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Ma³kinia Górna (415). Pañstw. Inst. Geol.,

Warszawa.

44

W r o t e k K . , 1997a — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Sterdyñ (455) (wraz z Objaœnieniami).

Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

W r o t e k K . , 1997b — Znaczenie wystêpowania osadów eemskich dla rekonstrukcji recesji l¹dolodów zlodowaceñ

œrodkowopolskich, okreœlenie sposobu ich poszukiwania oraz zastosowanie dla okreœlania stratygrafii osadów

najp³ytszego plejstocenu wschodniej Polski przy opracowywaniu Szczegó³owej mapy geologicznej Polski w skali

1: 50 000. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

W r o t e k K . , 1998a— Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Czy¿ew (416) (wraz z Objaœnieniami).

Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

W r o t e k K . , 1998b — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Kosów Lacki (454) (wraz z Objaœnienia-

mi). Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

W r o t e k K . , 1999a — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Liw (491) (wraz z Objaœnieniami). Centr.

Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

W r o t e k K . , 1999b — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Wêgrów (492) (wraz z Objaœnieniami).

Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

W r o t e k K . , 2000 — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Jadów (490) (wraz z Objaœnieniami). Centr.

Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

W r o t e k K . , 2006 — Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Sochocin (408) (wraz z Objaœnieniami).

Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

¯ u k R . , 1993a — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Ostrów Mazowiecka (414). Pañstw. Inst. Geol.,

Warszawa.

¯ u k R . , 1993b — Objaœnienia do Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000, ark. Ostrów Mazowiecka (414).

Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

45

Ostrówek

SADOWNE

Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000Ark. Sadowne (453)

Tablica I

SZKIC GEOMORFOLOGICZNY

Skala 1:100 000

Opracował: K. WROTEK

Formy lodowcowe

Formy wodnolodowcowe

Formy eoliczne

Formy rzeczne

Formy denudacyjne

Formy jeziorne

Formy utworzone przez roślinność

Formy antropogeniczne

Wysoczyzna morenowa płaska

Moreny czołowe akumulacyjne(wysokości względne 5–10 m)

Równiny sandrowe i wodnolodowcowe (poziomy):

Kemy

Zagłębienia powstałe po martwym lodzie

Wydmy

Równiny piasków przewianych

Zagłębienia deflacyjne

Dna dolin rzecznych oraz tarasy zalewowe 0,7–2,5 m n.p. rzeki

Tarasy nadzalewowe erozyjno-akumulacyjne 3,0–11,0 m n.p. rzeki

Starorzecza świeże (zawodnione)

Krawędzie i stoki

Dolinki, parowy, młode rozcięcia erozyjne lub dolinki w ogólności

Długie stoki

Równiny jeziorne

Równiny torfowe

Piaskownie (P)P

0 1 2 3 4 5 km

22 00’o

5240’

o

Copyright by Ministerstwo Środowiskaand Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2007

21 45’o

5240’

o

21 45’o

5230’

o

22 00’o

5230’

o

Formy utworzone w strefie martwego lodu

Zagłębienia końcowe (wytopiskowe)

młodsze

starsze

najstarsze

Doliny wód roztopowych

Równiny erozyjne wód roztopowych

P

A

1

Cr -107,7m

Wilczogęby

SADOWNE

6Q<84,7

10

11Q<58,4

Q<58,9

12Q<60,8

13Cr -87,3m

Polkowo

Q<70,023

24StoczekQ<66,5

M 31,827

MajdanD

C

E?

Pc?

Prostyń

Q <6,9

Ostrówek

1420Q <16,9

M

Cr ?m

Crm Pc?

B

6

Q<84,7

Crm

Pc

E

M

Ol

Ol?

Ol?

Crm

E?

Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000Ark. Sadowne (453)

Tablica II

SZKIC GEOLOGICZNY ODKRYTY

Skala 1:100 000

Opracował: K. WROTEK

50

AB

CD

NEOGEN MIOCEN

0 1 2 3 4 5 km

Iły i mułki z wkładkami węgla brunatnego

Izohipsy stropu utworów podczwartorzędowych w m n.p.m.

Krawędzie

Granice geologiczne

Wybrane otwory wiertnicze z numeracją według mapy geologicznej(symbol oznacza wiek: M — miocen, Ol — oligocen, E — eocen,Pc — paleocen, Crm — mastrycht, Cr — kreda; liczba — wysokośćstropu utworów starszych od czwartorzędu lub rzędną zakończeniaotworu w osadach czwartorzędowych, w m n.p.m.)

Linia przekroju geologicznego na mapie geologicznej

Linia przekroju geologicznego załączonego w tekście

22 00’o

5240’

o

Copyright by Ministerstwo Środowiskaand Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2007

21 45’o

5240’

o

21 45’o

5230’

o

22 00’o

5230’

o

OLIGOCEN

EOCEN

PALEOCENPA

LE

OG

EN

KREDA KREDAGÓRNA

Margle

Piaski glaukonitowe

Iły, mułki i piaski z węglem brunatnym i glaukonitem

Mułki i piaski glaukonitowe z wkładkami węgla brunatnego

MASTRYCHT

Kry utworów starszych od czwartorzędu

Q <21,915

-90

-80 -7

0

-110

-100

-120

-90

-80

-70-60

-50

-40-30

-20-10

2030

10 0

40

50

60

34 35 37 38 39 40 41 42

Syberia Międzylesie m n.p.m.GajówkaStara Wieś

m n.p.m.

150

140

130

120

150

140

130

120

12

30

91 5

18

15

16

14

19

25

24

519

16

912

30

18519

185

21824

30

14

16

Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000Ark. Sadowne (453)

Tablica III

PRZEKRÓJ GEOLOGICZNY C–D

Opracował: K. WROTEK

D

U w a g a : pozostałe objaśnienia jak na mapie geologicznej Copyright by Ministerstwo Środowiskaand Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2007

C

EW

Qpż pB tf

14 —Qt h1 —

Qpgd

9 —

Q

Q

nt

ph

h

h

2 —

5 —

Qpz

12 —

4

Qt pBli

15 — 4

Qt pBlif

16 — 3-4

Qp pW2b

18 —

19 —

3

Qpż2 pW2fg

3

24 — Qgzw pW2g

3

25 — Qpż1 pW2fg

3

30 — Qgzw pW1g

3

Żwiry

Piaski

Piaski i gliny

Gliny zwałowe

Torfy

Namuły

Poziom wody

0 500 1000 m

Piaski humusowe Namuły torfiaste

m n.p.m.

100

50

0

-50

-100

U w a g a : pozostałe objaśnienia jak na mapie geologicznej

Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000Ark. Sadowne (453)

Tablica IV

PRZEKRÓJ GEOLOGICZNY E–F

Opracował: K. WROTEK

WH-4

WSW

E

Copyright by Ministerstwo Środowiskaand Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2007

WH-5

Myszadła P-5

ark. Jadów (490)

WH-6 WH-7

ark. Sadowne (453)

Liw

iec

WH-2 WH-3 W-2a Sr-92Sr-91W-53

Sr-94 W-3a 2422

GeoTwarogi

W-54Sr-95

43

TwarogiZambrzyniec

1

5

15+14

16

13

30

24

17

1313

23

30

24 513 19

V IV

Zlodowacenie Warty

Interglacjał lubawski

Zlodowacenie Odry

Interglacjał mazowiecki

Zlodowacenie Sanu 1

Interglacjał augustowski

Zlodowacenie Narwi

Paleogen

ZlodowacenieWarty

ZlodowacenieOdry

Interglacjałlubawski

W E

0

100

200

300 [cm]

Myszadła, fragment ściany wkopu

F Zambrzyniec(pkt. dok. 24)

Twarogi(pkt. dok. 22)

ENE

F

5

11

13

5

36,9

37,5

39,439,5

40,0

41,2

41,742,0

44,5

Gleba

Żwiry i głaziki

Piaski

Piaski pyłowate

Piaski glaukonitowe

Piaski humusowei torfy piaszczyste

Mułki

Iły

Gliny zwałowe

Torfy

Gytie

Namuły

Qt h1 —

Qpgd

9 —

Qnt h2 —

Qph h5 —

Qpe

11 —w

Qpżf

13 —B tp4

Qpżlid

14 —Bp4

Qtli

15 —Bp4

Q

Q

Q

t

p

żp

lif

fg

g

16 —

17 —

23 —

W2

W2

p

p

p

3-4

3

3

Qgzw

g24 —

W2p3

Qgzw

g30 —

W2p3

193,7

Zlodowacenie Nidy

0,0 0,5 1,0 km

2430

I–V —w celu udokumentowania ciągłościpoziomu glin zwałowych

sondy mechaniczne wykonane

wokół otworu Myszadła P-5, w czasie prackartograficznych do ark. Jadów(materiały terenowe do ark. Jadów)

WH-2–WH-7 — dokumentującekontynuację poziomu glin zwałowych odotworu Myszadła P-5, poprzez dolinę Liwcado rejonu Twarogi–Zambrzyniec(materiały terenowe dla ark. Sadowne)

sondy

W-2a–W-54; Sr-91–Sr-95 — sondywykonane w czasie prac kartograficznychdo ark. Sadowne(materiały terenowe do ark. Sadowne)

16

24

E

Myszadła P-5

IV

I III

V

IIwkop

102,5 m n.p.m.

11

9215

0 100 200 [cm]

Szkic lokalizacyjny

Ark. SadowneArk. Kamieńczyk

Ark. Jadów Ark. LiwTwarogi

KamionnaŁochów

Starowola

Otw.Myszadła P-5

0 1 2 3 km

Liwiec

Liwiec

m

0,0

5,0

10,0

15,0

W–2 W–3 W–4 W–1 24 Sr–39 W–45

Qh

Qp4

Qp4+Qp3-4

Qp4

W–2

W–3

W–4

W–13

5

6

N

224

1Sr–39 Wh–45

0 10 20 m

1,0

0

2,0

1,0

0

2,0

Profile sond

3 5 6

1,0

0

2,0

1,0

0

2,0

1,0

0

2,0

mmm

0 0,5 1,0 m

23

Szkic lokalizacyjny prac

Fragmenty wkopów wykonanych w obrębie nawodnionych piasków jeziornychze strukturami pogrązowymi (fotografie w materiałach terenowych do ark. Sadowne)

114,5 114,4 114,2 114,0 114,0 114,0 114,0

21

mm

Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000Ark. Sadowne (453)

Tablica V

ROZPOZNANIE SYTUACJI GEOLOGICZNEJ KOPALNEGO ZBIORNIKA JEZIORNEGOZ OKRESU INTERGLACJAŁU EEMSKIEGO I ZLODOWACENIA WISŁY W ZAMBRZYŃCU

Opracował: K. WROTEK

Copyright by Ministerstwo Środowiskaand Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2007

Gleba

Piaski

Piaski i gliny

Gliny zwałowe

Torfy

Torfy piaszczyste

Namuły

W–4,Sr-39

23–24

— numeracja według notatnikaterenowego do ark. Sadowne (453)

1 6

— numeracja według mapy geologicznej

— fragmenty wkopów

— odcinek profilu zbadany palinologicznie(Krupiński, 2006):

1 — Vistulian dolny (Amersfort?)

2 — interglacjał eemski

U w a g a: pozostałe objaśnienia jak na mapie geologicznej

1

2

1

7,5

8,0

9,0

6,0

3,6

4,8

7,26,8

Stoczek(st. paliw)

Z g r z e b i c h yI II

DrgiczKolonia

Gajówka Zachodnia TwarogiBojewo

(rej. Nowe Lipki)

Drgicz(dolina rzekiUgoszczy)

Zgrzebichy

26 29 8 19

W–50 W–253 W–263

25

Geo-Stoczek

Geo-Zgrzebichy I

Geo-Zgrzebichy II**

Geo-Drgicz***

Geo-Gajówka Zach.

Geo-Twarogi

Numeracja wedługmapy geologicznej

Numeracja i nazewnictwo wedługnotatnika terenowego do ark. Sadowne

Qh

Qp4

Qp3-4

0

(m)

1

2

3

4

5

6

7

8

9

*Qh

Qp4

Qp3-4

Piaski

Piaski i gliny

Gliny zwałowe

Torfy

Gytie

Namuły

*

Znaleziska flory kopalnej

Symbole według mapy geologicznej

114,0 128,0 119,0 119,0 114,0 114,0 123,0 111,0 112,0 Rzędna (m n.p.m.)

Gleba

** Sonda zlokalizowana w odległości około 5 m (na północ) od punktu dok. 26

Sonda zlokalizowana w odległości około 15 m (na zachód) od punktu dok. 18***

Głębokość

Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000Ark. Sadowne (453)

Tablica VI

PROFILE SOND OSADY INTERGLACJAŁU EEMSKIEGOWYSTĘPUJĄCE W NIEKTÓRYCH ZAGŁĘBIENIACH WYTOPISKOWYCH

DOKUMENTUJĄCYCH

Opracował: K. WROTEK

Copyright by Ministerstwo Środowiskaand Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2007

6,0

Ostrówek

SADOWNE

Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000Ark. Sadowne (453)

Tablica I

SZKIC GEOMORFOLOGICZNY

Skala 1:100 000

Opracował: K. WROTEK

Formy lodowcowe

Formy wodnolodowcowe

Formy eoliczne

Formy rzeczne

Formy denudacyjne

Formy jeziorne

Formy utworzone przez roślinność

Formy antropogeniczne

Wysoczyzna morenowa płaska

Moreny czołowe akumulacyjne(wysokości względne 5–10 m)

Równiny sandrowe i wodnolodowcowe (poziomy):

Kemy

Zagłębienia powstałe po martwym lodzie

Wydmy

Równiny piasków przewianych

Zagłębienia deflacyjne

Dna dolin rzecznych oraz tarasy zalewowe 0,7–2,5 m n.p. rzeki

Tarasy nadzalewowe erozyjno-akumulacyjne 3,0–11,0 m n.p. rzeki

Starorzecza świeże (zawodnione)

Krawędzie i stoki

Dolinki, parowy, młode rozcięcia erozyjne lub dolinki w ogólności

Długie stoki

Równiny jeziorne

Równiny torfowe

Piaskownie (P)P

0 1 2 3 4 5 km

22 00’o

5240’

o

Copyright by Ministerstwo Środowiskaand Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2007

21 45’o

5240’

o

21 45’o

5230’

o

22 00’o

5230’

o

Formy utworzone w strefie martwego lodu

Zagłębienia końcowe (wytopiskowe)

młodsze

starsze

najstarsze

Doliny wód roztopowych

Równiny erozyjne wód roztopowych

P

A

1

Cr -107,7m

Wilczogęby

SADOWNE

6Q<84,7

10

11Q<58,4

Q<58,9

12Q<60,8

13Cr -87,3m

Polkowo

Q<70,023

24StoczekQ<66,5

M 31,827

MajdanD

C

E?

Pc?

Prostyń

Q <6,9

Ostrówek

1420Q <16,9

M

Cr ?m

Crm Pc?

B

6

Q<84,7

Crm

Pc

E

M

Ol

Ol?

Ol?

Crm

E?

Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000Ark. Sadowne (453)

Tablica II

SZKIC GEOLOGICZNY ODKRYTY

Skala 1:100 000

Opracował: K. WROTEK

50

AB

CD

NEOGEN MIOCEN

0 1 2 3 4 5 km

Iły i mułki z wkładkami węgla brunatnego

Izohipsy stropu utworów podczwartorzędowych w m n.p.m.

Krawędzie

Granice geologiczne

Wybrane otwory wiertnicze z numeracją według mapy geologicznej(symbol oznacza wiek: M — miocen, Ol — oligocen, E — eocen,Pc — paleocen, Crm — mastrycht, Cr — kreda; liczba — wysokośćstropu utworów starszych od czwartorzędu lub rzędną zakończeniaotworu w osadach czwartorzędowych, w m n.p.m.)

Linia przekroju geologicznego na mapie geologicznej

Linia przekroju geologicznego załączonego w tekście

22 00’o

5240’

o

Copyright by Ministerstwo Środowiskaand Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2007

21 45’o

5240’

o

21 45’o

5230’

o

22 00’o

5230’

o

OLIGOCEN

EOCEN

PALEOCENPA

LE

OG

EN

KREDA KREDAGÓRNA

Margle

Piaski glaukonitowe

Iły, mułki i piaski z węglem brunatnym i glaukonitem

Mułki i piaski glaukonitowe z wkładkami węgla brunatnego

MASTRYCHT

Kry utworów starszych od czwartorzędu

Q <21,915

-90

-80 -7

0

-110

-100

-120

-90

-80

-70-60

-50

-40-30

-20-10

2030

10 0

40

50

60

34 35 37 38 39 40 41 42

Syberia Międzylesie m n.p.m.GajówkaStara Wieś

m n.p.m.

150

140

130

120

150

140

130

120

12

30

91 5

18

15

16

14

19

25

24

519

16

912

30

18519

185

21824

30

14

16

Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000Ark. Sadowne (453)

Tablica III

PRZEKRÓJ GEOLOGICZNY C–D

Opracował: K. WROTEK

D

U w a g a : pozostałe objaśnienia jak na mapie geologicznej Copyright by Ministerstwo Środowiskaand Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2007

C

EW

Qpż pB tf

14 —Qt h1 —

Qpgd

9 —

Q

Q

nt

ph

h

h

2 —

5 —

Qpz

12 —

4

Qt pBli

15 — 4

Qt pBlif

16 — 3-4

Qp pW2b

18 —

19 —

3

Qpż2 pW2fg

3

24 — Qgzw pW2g

3

25 — Qpż1 pW2fg

3

30 — Qgzw pW1g

3

Żwiry

Piaski

Piaski i gliny

Gliny zwałowe

Torfy

Namuły

Poziom wody

0 500 1000 m

Piaski humusowe Namuły torfiaste

m n.p.m.

100

50

0

-50

-100

U w a g a : pozostałe objaśnienia jak na mapie geologicznej

Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000Ark. Sadowne (453)

Tablica IV

PRZEKRÓJ GEOLOGICZNY E–F

Opracował: K. WROTEK

WH-4

WSW

E

Copyright by Ministerstwo Środowiskaand Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2007

WH-5

Myszadła P-5

ark. Jadów (490)

WH-6 WH-7

ark. Sadowne (453)

Liw

iec

WH-2 WH-3 W-2a Sr-92Sr-91W-53

Sr-94 W-3a 2422

GeoTwarogi

W-54Sr-95

43

TwarogiZambrzyniec

1

5

15+14

16

13

30

24

17

1313

23

30

24 513 19

V IV

Zlodowacenie Warty

Interglacjał lubawski

Zlodowacenie Odry

Interglacjał mazowiecki

Zlodowacenie Sanu 1

Interglacjał augustowski

Zlodowacenie Narwi

Paleogen

ZlodowacenieWarty

ZlodowacenieOdry

Interglacjałlubawski

W E

0

100

200

300 [cm]

Myszadła, fragment ściany wkopu

F Zambrzyniec(pkt. dok. 24)

Twarogi(pkt. dok. 22)

ENE

F

5

11

13

5

36,9

37,5

39,439,5

40,0

41,2

41,742,0

44,5

Gleba

Żwiry i głaziki

Piaski

Piaski pyłowate

Piaski glaukonitowe

Piaski humusowei torfy piaszczyste

Mułki

Iły

Gliny zwałowe

Torfy

Gytie

Namuły

Qt h1 —

Qpgd

9 —

Qnt h2 —

Qph h5 —

Qpe

11 —w

Qpżf

13 —B tp4

Qpżlid

14 —Bp4

Qtli

15 —Bp4

Q

Q

Q

t

p

żp

lif

fg

g

16 —

17 —

23 —

W2

W2

p

p

p

3-4

3

3

Qgzw

g24 —

W2p3

Qgzw

g30 —

W2p3

193,7

Zlodowacenie Nidy

0,0 0,5 1,0 km

2430

I–V —w celu udokumentowania ciągłościpoziomu glin zwałowych

sondy mechaniczne wykonane

wokół otworu Myszadła P-5, w czasie prackartograficznych do ark. Jadów(materiały terenowe do ark. Jadów)

WH-2–WH-7 — dokumentującekontynuację poziomu glin zwałowych odotworu Myszadła P-5, poprzez dolinę Liwcado rejonu Twarogi–Zambrzyniec(materiały terenowe dla ark. Sadowne)

sondy

W-2a–W-54; Sr-91–Sr-95 — sondywykonane w czasie prac kartograficznychdo ark. Sadowne(materiały terenowe do ark. Sadowne)

16

24

E

Myszadła P-5

IV

I III

V

IIwkop

102,5 m n.p.m.

11

9215

0 100 200 [cm]

Szkic lokalizacyjny

Ark. SadowneArk. Kamieńczyk

Ark. Jadów Ark. LiwTwarogi

KamionnaŁochów

Starowola

Otw.Myszadła P-5

0 1 2 3 km

Liwiec

Liwiec

m

0,0

5,0

10,0

15,0

W–2 W–3 W–4 W–1 24 Sr–39 W–45

Qh

Qp4

Qp4+Qp3-4

Qp4

W–2

W–3

W–4

W–13

5

6

N

224

1Sr–39 Wh–45

0 10 20 m

1,0

0

2,0

1,0

0

2,0

Profile sond

3 5 6

1,0

0

2,0

1,0

0

2,0

1,0

0

2,0

mmm

0 0,5 1,0 m

23

Szkic lokalizacyjny prac

Fragmenty wkopów wykonanych w obrębie nawodnionych piasków jeziornychze strukturami pogrązowymi (fotografie w materiałach terenowych do ark. Sadowne)

114,5 114,4 114,2 114,0 114,0 114,0 114,0

21

mm

Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000Ark. Sadowne (453)

Tablica V

ROZPOZNANIE SYTUACJI GEOLOGICZNEJ KOPALNEGO ZBIORNIKA JEZIORNEGOZ OKRESU INTERGLACJAŁU EEMSKIEGO I ZLODOWACENIA WISŁY W ZAMBRZYŃCU

Opracował: K. WROTEK

Copyright by Ministerstwo Środowiskaand Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2007

Gleba

Piaski

Piaski i gliny

Gliny zwałowe

Torfy

Torfy piaszczyste

Namuły

W–4,Sr-39

23–24

— numeracja według notatnikaterenowego do ark. Sadowne (453)

1 6

— numeracja według mapy geologicznej

— fragmenty wkopów

— odcinek profilu zbadany palinologicznie(Krupiński, 2006):

1 — Vistulian dolny (Amersfort?)

2 — interglacjał eemski

U w a g a: pozostałe objaśnienia jak na mapie geologicznej

1

2

1

7,5

8,0

9,0

6,0

3,6

4,8

7,26,8

Stoczek(st. paliw)

Z g r z e b i c h yI II

DrgiczKolonia

Gajówka Zachodnia TwarogiBojewo

(rej. Nowe Lipki)

Drgicz(dolina rzekiUgoszczy)

Zgrzebichy

26 29 8 19

W–50 W–253 W–263

25

Geo-Stoczek

Geo-Zgrzebichy I

Geo-Zgrzebichy II**

Geo-Drgicz***

Geo-Gajówka Zach.

Geo-Twarogi

Numeracja wedługmapy geologicznej

Numeracja i nazewnictwo wedługnotatnika terenowego do ark. Sadowne

Qh

Qp4

Qp3-4

0

(m)

1

2

3

4

5

6

7

8

9

*Qh

Qp4

Qp3-4

Piaski

Piaski i gliny

Gliny zwałowe

Torfy

Gytie

Namuły

*

Znaleziska flory kopalnej

Symbole według mapy geologicznej

114,0 128,0 119,0 119,0 114,0 114,0 123,0 111,0 112,0 Rzędna (m n.p.m.)

Gleba

** Sonda zlokalizowana w odległości około 5 m (na północ) od punktu dok. 26

Sonda zlokalizowana w odległości około 15 m (na zachód) od punktu dok. 18***

Głębokość

Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000Ark. Sadowne (453)

Tablica VI

PROFILE SOND OSADY INTERGLACJAŁU EEMSKIEGOWYSTĘPUJĄCE W NIEKTÓRYCH ZAGŁĘBIENIACH WYTOPISKOWYCH

DOKUMENTUJĄCYCH

Opracował: K. WROTEK

Copyright by Ministerstwo Środowiskaand Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2007

6,0