P A Ń S T W O W Y I N S T Y T U T G E O L O G I C Z N Y O P R A C O W A N I E Z A M Ó W I O N E P R Z E Z M I N I S T R A ŚR O D O W I S K A

OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI

1:50 000

Arkusz NYSA (904)

Warszawa 2004

Autorzy: Honorata Awdankiewicz **, Wojciech Bobiński **, Elżbieta Gawlikowska **,

Józef Lis **, Anna Pasieczna **, Izabela Bojakowska **, Stanisław Wołkowicz ** Krystyna Bujakowska *, Grażyna Hrybowicz *, Krystyna Wojciechowska *

Główny koordynator MGGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska **

Redaktor regionalny: Jacek Koźma ** Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska **

* - Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A., ul. Berezyńska 39, 03-908 Warszawa

** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

ISBN 83-7372-175-4

Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2004

Spis treści

I. Wstęp - H. Awdankiewicz ............................................................................................. 3

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza - H. Awdankiewicz .............................. 3

III. Budowa geologiczna - H. Awdankiewicz .................................................................. 6

IV. Złoża kopalin - H. Awdankiewicz ............................................................................ 10

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin - H. Awdankiewicz ............................................ 15

VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin - H. Awdankiewicz ...................... 16

VII. Warunki wodne ...................................................................................................... 18

1. Wody powierzchniowe - W. Bobiński .............................................................. 18

2. Wody podziemne - H. Awdankiewicz .............................................................. 20

VIII. Geochemia środowiska ......................................................................................... 22

1. Gleby - J. Lis, A. Pasieczna ............................................................................. 22

2. Osady wodne - I. Bojakowska ......................................................................... 25

3. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach - S. Wołkowicz ............................... 26

IX. Składowanie odpadów - Krystyna Bujakowska, Grażyna Hrybowicz, Krystyna Wojciechowska ........................................... 29

X. Warunki podłoża budowlanego - H. Awdankiewicz ................................................. 35

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu - E. Gawlikowska .................................................. 36

XII. Zabytki kultury - H. Awdankiewicz ........................................................................ 39

XIII. Podsumowanie - H. Awdankiewicz ....................................................................... 40

XIV. Literatura ............................................................................................................. 41

I. Wstęp

Przy opracowaniu arkusza Nysa Mapy geośrodowiskowej Polski, w skali 1:50 000

(MGP) wykorzystano materiały archiwalne arkusza Nysa Mapy geologiczno-gospodarczej

Polski, w skali 1:50 000, wykonanej w roku 1998 w Przedsiębiorstwie Geologicznym S. A.

w Krakowie (Woliński, 1998). Niniejsze opracowanie powstało w oparciu o instrukcję opra-

cowania i aktualizacji MGGP (Instrukcja..., 2002).

Mapa geośrodowiskowa zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach informacyj-

nych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne,

ochrona powierzchni ziemi (obecnie tematyka geochemii środowiska), warunki podłoża bu-

dowlanego oraz ochrona przyrody, krajobrazu i zabytków kultury.

Mapa jest przeznaczona głównie do praktycznego wspomagania regionalnego i lokalnego

planowania przestrzennego, zwłaszcza w zakresie działań gospodarczych, głównie dla wyko-

rzystania i ochrony złóż kopalin.

Do jej opracowania wykorzystano publikacje i materiały archiwalne pochodzące

z archiwów: Państwowego Instytutu Geologicznego, Przedsiębiorstw Geologicznych

w Krakowie, Opolu i Wrocławiu, Urzędu Wojewódzkiego w Opolu i Wojewódzkiego Inspek-

toratu Ochrony Środowiska w Opolu. Wykorzystano również informacje zebrane

w starostwach powiatowych, urzędach miast i gmin, Zarządzie Lasów Państwowych

w Prudniku, Instytutcie Upraw, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, Biurze Urbani-

styczno-Architektonicznego „Arplan” w Nysie oraz u użytkowników złóż. Zebrane informa-

cje zweryfikowano w terenie w trakcie przeprowadzonej wizji lokalnej.

Szczegółowe dane dotyczące złóż kopalin zostały zawarte w kartach informacyjnych

złóż, sporządzonych dla banku danych, ściśle powiązanego z Mapą geośrodowiskową Polski.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Granice obszaru arkusza Nysa wyznaczają współrzędne geograficzne 17o15’-17o30’ dłu-

gości wschodniej i 50o20’-50o30’ szerokości północnej.

Administracyjnie teren ten znajduje się w całości w województwie opolskim. Więk-

szość obszaru arkusza należy do powiatu nyskiego, a jedynie południowo-wschodni fragment

leży w powiecie prudnickim. Do powiatu prudnickiego należy południowa i środkowa część

gminy Nysa i północna część gminy Głuchołazy oraz niewielkie fragmenty gmin: Korfantów,

Łambionowice i Otmuchów, a do powiatu prudnickiego zachodni fragment gminy Prudnik.

3

Miasto Nysa jest ośrodkiem, spełniającym funkcję administracyjno-usługową o zasięgu gminy

i regionu.

Według fizycznogeograficznej regionalizacji (Kondracki, 1998) przeważająca część ob-

szaru arkusza należy do prowincji Niż Środkowoeuropejski, podprowincji Niziny Środkowo-

polskie i makroregionu Nizina Śląska, w obrębie, którego wyodrębnione są mezoregiony:

Dolina Nysy Kłodzkiej, Równina Niemodlińska i Płaskowyż Głubczycki. Pozostała, połu-

dniowo-zachodnia część obszaru arkusza usytuowana jest w prowincji Masyw Czeski, pod-

prowincji Sudety z Przedgórzem Sudeckim, w makroregionie Przedgórze Sudeckie i obejmu-

je swym zasięgiem fragment mezoregionu Przedgórze Paczkowskie (fig. 1).

Rzeźba tego obszaru jest bardzo zróżnicowana. Wzgórza Strzelińskie i Przedgórze

Paczkowskie, o rzeźbie falistej, rozdziela tektoniczne zapadlisko Obniżenia Otmuchowskiego,

przechodzące w kierunku północno-wschodnim w Dolinę Nysy Kłodzkiej. Szerokie i płaskie

dno doliny wykorzystano do budowy zbiornika zaporowego – Jeziora Nyskiego. Płaskowyż

Głubczycki, obejmujący przeważającą część obszaru arkusza, cechują liczne, rozległe

i płaskie pagórki oraz ostro wcięte doliny lessowe o stromo zapadających zboczach.

Na całym analizowanym terenie pokrywę glebową stanowią głównie gleby brunatne

wyługowane. Spotykane są również gleby pseudobielicowe, a w części południowo-

zachodniej czarnoziemy zdegradowane. W dolinach rzecznych występują ciężkie mady bru-

natne lub czarnoziemne, wykształcone w postaci namułów rzecznych. Lasów jest niewiele.

Największe powierzchniowo kompleksy leśne, ciągną się na wschód od Domaszkowic oraz

na zachód od Lipowej i Mieszkowic, a także na południe od Nysy, w dolinie rzeki Biała Głu-

chołaska. Dominują tu suboceaniczne bory świeże, zbudowane z sosny zwyczajnej, świerku

pospolitego i brzozy omszonej. Lasy łęgowe są jesionowo-olszowe. Dominują tu olsze czarne

i szare spotyka się również dęby szypułkowe.

Według podziału rolniczo-klimatycznego, obszar ten należy do dzielnicy przedsudec-

kiej. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 8oC. Czas zalegania pokrywy śnieżnej

waha się od 60 do 90 dni, a długość okresu wegetacyjnego 200-220 dni. Rozkład średnio-

rocznych opadów atmosferycznych jest zróżnicowany. Ich suma wynosi od 600 mm

w obrębie doliny Nysy Kłodzkiej i Płaskowyżu Głubczyckiego do 750 mm na obszarze

Przedgórza Paczkowskiego. Maksymalne opady przypadają na lipiec, natomiast minimalne na

styczeń i luty. Na całym obszarze przeważają wiatry o kierunku zachodnim.

Dobre i bardzo dobre gleby oraz korzystny dla rozwoju rolnictwa układ warunków

przyrodniczych określa wybitnie rolniczy charakter tego regionu z hodowlą bydła mięsno-

mlecznego oraz chowu trzody chlewnej i drobiu.

4

1 – granica prowincji, 2 – granica makroregionu, 3 – granica mezoregionu, 4 – granica państwa

Prowincja: Niż Środkowoeuropejski Podprowincja: Niziny Środkowopolskie Makroregion: Nizina Śląska Mezoregiony: 318.533 – Równina Grodkowska, 318.54 – Dolina Nysy Kłodzkiej, 318.55 – Równina Nie-modlińska, 318.58 – Płaskowyż Głubczycki, 318.59 – Kotlina Raciborska

Prowincja: Masyw Czeski Podprowincja: Sudety z Przedgórzem Sudeckim Makroregion: Przedgórze Sudeckie Mezoregiony: 332.14 – Wzgórza Niemczańsko-Strzelińskie, 332.16 – Obniżenie Otmuchowskie, 332.17 – Przedgórze Paczkowskie, Makroregion: Sudety Wschodnie, Mezoregiony: 332.61 – Góry Złote, 332.63 – Góry Opawskie

5

Duże znaczenie dla obszaru arkusza ma przemysł, rozwinięty na znaczną skalę w Nysie.

Do większych zakładów przemysłowych należą tu: Zakłady Urządzeń Przemysłowych S.A.,

Fabryka Samochodów Dostawczych, Fabryka Pomocy Naukowych, Zakłady Wytwórcze

„Cukry Nyskie”, Spółdzielnia Inwalidów „Pokój”. Poza Nysą, przemysł reprezentowany jest

przez: Fabrykę Papieru w Rudawie, Wytwórnię Płyt Nyskiego Przedsiębiorstwa Budowlane-

go i Wytwórnię Mas Bitumicznych w Głębinowie, Zakłady Betoniarskie w Konradowej, Ra-

ciborskie Zakłady Przemysłu Spirytusowego i Drożdży oraz Zakłady Piwowarskie

w Goświnowicach. Zakłady związane z przeróbką wydobywanych tu kopalin to: cegielnia

w Niwnicach, zakład wydobycia granitu i produkcji kruszywa łamanego w Kamiennej Górze,

należący do Przedsiębiorstwa Robót Inżynieryjno-Drogowych w Busku Zdroju oraz Przed-

siębiorstwo Wydobycia i Obróbki Marmuru w Sławniowicach, a także liczne prywatne zakła-

dy obróbki marmuru w okolicy Sławniowic, Burgrabic i Gierałcic.

Wybudowany w 1971 roku retencyjny zbiornik wodny „Jezioro Nyskie” z zaporą

w Głębinowie, poza znaczeniem gospodarczym spełnia także ważną rolę rekreacyjną. Istnieją

tu ośrodki sportów wodnych w Głębinowie i Skorochowie.

Pod względem komunikacyjnym obszar arkusza jest korzystnie usytuowany, zarówno

pod względem kolejowym jak i samochodowym. Przebiegają tu linie kolejowe z Kędzierzy-

na-Koźla do Legnicy, z Nysy do Brzegu, Opola i Głuchołaz oraz nieczynna linia do Kałkowa.

W Nowym Świętowie jest rozgałęzienie linii kolejowej do Głuchołaz i dalej do Czech oraz do

Rudawy i już nieczynna przez Wilamowice Nyskie do Sławniowic. Ważniejsze drogi łączą

Nysę z Opolem (przez Niemodlin), z Krapkowicami (przez Korfantów) oraz Prudnikiem

i Głuchołazami. Przez Nysę przebiega także droga o znaczeniu międzyregionalnym z Kłodzka

do Gliwic.

III. Budowa geologiczna

Budowa geologiczna opisywanego terenu przedstawiona jest na podstawie Szczegółowej

mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 arkusz Nysa (Badura, Przybylski, 1994, 1996).

Obszar arkusza Nysa obejmuje fragment dużej jednostki geologicznej – bloku przedsu-

deckiego, zbudowanego z serii metamorficznych oraz młodopaleozoicznych granitoidów

(fig. 2), przykrytych grubą pokrywą osadów trzeciorzędowych i czwartorzędowych (fig. 3).

W południowo-zachodniej części obszaru arkusza odsłaniają się gnejsy migmatyczne,

stanowiące osłonę granitoidów żulowskich oraz kompleks gnejsów biotytowych, kwarcytów,

łupków kwarcowo-skaleniowych i wapieni krystalicznych. Geneza i wiek tych skał nie są

6

ustalone. Korelowane są one z utworami proterozoicznymi i staropaleozoicznymi, a nawet

środkowodewońskimi.

Fig. 2. Położenie arkusza Nysa na tle szkicu geologicznego regionu

bez utworów kenozoicznych wg R. Osiki i in. (1972) Kreda; koniak, santon: 1 – wapienie, margle, opoki, kreda pisząca; cenoman, turon: 2 – wapienie, kreda pisząca, margle, piaskowce i opoki. Karbon dolny: 3 – zlepieńce, szarogłazy, piaskowce, mułowce, iłowce, wapienie i łupki facji kulmowej. Dewon: 4 – wapienie, dolomity, iłowce, mu-łowce, piaskowce, zlepieńce, szarogłazy, fyllity i marmury. Kambrosylur i proterozoik: 5 – gnejsy, łupki krystaliczne i migmatyty. Młodopaleozoiczne: 6 – granitoidy. Staropaleozoiczne i starsze: 7 – zmetamorfizowane skały zasadowe (amfibolity). Dyslokacje: 8 – stwierdzone, 9 – prawdopo-dobne. 10 – granica państwa

Gnejsy migmatyczne z amfibolitami odsłaniają się między Nadziejowem i Kamienną

Górą, na północ od Łączek oraz na zachód od Burgrabic. Gnejsy biotytowe i łupki łyszczy-

kowe występują między Sławniowicami a Łączkami. W Sławniowicach zawierają one prze-

7

ławicenia wapieni krystalicznych i amfibolitów. Miejscami skały te są silnie zmienione lub

zwietrzałe.

Kwarcyty występują w formie nieciągłego pasa szerokości około 500 m o przebiegu

z południowego zachodu na północny wschód w rejonie miejscowości Sławniowice – Bur-

grabice – Gierałcice – Wilamowice – Nowy Świętów. Tworzą one kompleks skalny o różnej

zawartości często silnie zwietrzałych skaleni.

Wapienie krystaliczne (marmury), tworzące ławice w gnejsach na wschód od Sławnio-

wic, są skałami barwy białej, jasnoszarej, do ciemnoszarej, często smużyste, zwykle średnio-

ziarniste, partiami gruboziarniste. Ciemne smugi pochodzą od biotytu lub substancji orga-

nicznej. Dolomity (marmury dolomitowe), występują wśród wapieni w formie żył. Najgrub-

sza ławica marmurów ma miąższość do 200 m.

Zaliczane do karbonu granodioryty występują w postaci różnej miąższości pni i żył

w skałach osłony metamorficznej. W Nadziejowie i Kamiennej Górze żyły te osiągają gru-

bość kilkudziesięciu metrów.

Żyły kwarcowe, pegmatytowe, leukogranitowe i aplitowe występują we wszystkich wy-

żej opisanych skałach. Miąższość ich jest niewielka, przeważnie od kilku do kilkunastu cen-

tymetrów. Jedynie żyły leukogranitowe mają miąższość do kilkunastu metrów.

Utwory trzeciorzędowe występują prawie na całym obszarze arkusza. Odsłaniają się

w wielu miejscach w pobliżu wychodni skał krystalicznych oraz na krawędziach erozyjnych

tarasów lub stanowiących powierzchnie erozyjne. Miąższość utworów trzeciorzędowych nie

jest znana i może sięgać na wschód od Nysy do 450 m. Najstarszymi utworami są regolity

oraz skaolinizowane skały podłoża. Strefa kaolinizacji przekracza lokalnie 90 m. W partii

stropowej trzeciorzęd reprezentowany jest głównie przez osady morskie serii poznańskiej

miocenu, wykształconej jako: iły, piaski, mułki z wkładkami węgla brunatnego, iły kaolinowe

i iły z syderytami. Lokalnie występują żwiry plioceńskie serii Gozdnicy. Są to piaski i żwiry

różnych skał podłoża, często spojone iłami kaolinowymi.

Wśród skał czwartorzędu występują osady należące do plejstocenu oraz holocenu.

W plejstocenie obszar arkusza Nysa był trzykrotnie zlodowacony. Dwukrotnie w czasie zlo-

dowaceń południowopolskich i raz w okresie zlodowaceń środkowopolskich. Zlodowacenia

te pozostawiły pokrywę osadów na utworach trzeciorzędowych i skałach masywu krystalicz-

nego. Reprezentowane są one przez gliny zwałowe, osady piaszczysto-żwirowe wodnolo-

dowcowe i lodowcowe oraz piaski, żwiry i głazy tarasów rzecznych. Lessy i gliny lessopo-

dobne z okresu zlodowaceń północnopolskich zalegają na nich prawie na całej powierzchni

arkusza warstwą grubości od 0,5 m do 6-8 m. Dna dolin i ich zbocza pokrywają gliny delu-

8

wialne piaszczyste i pylaste. Najmłodszymi osadami, powstałymi w holocenie, są zalegające

w dnach dolin rzecznych iły, i mułki z domieszką piasków – mady, ze żwirami i piaskami

w spągu.

Fig. 3. Położenie arkusza Nysa na tle szkicu geologicznego regionu

wg E. Rühle (1986) Czwartorzęd; holocen: 1 – mady, iły i piaski miejscami ze żwirami; zlodowacenie północnopol-skie: 2 – lessy; zlodowacenie środkowopolskie: 3 – głazy, gliny, piaski i żwiry akumulacji rzecz-nolodowcowej i lodowcowej. Trzeciorzęd: 4 – iły, iłowce, mułki i piaski z pokładami węgli bru-natnych. Karbon: 5 – zlepieńce, szarogłazy, piaskowce, mułowce, iłowce i wapienie. Dewon: 6 – wapienie, dolomity, iłowce, mułowce, piaskowce, zlepieńce, szarogłazy, fyllity i marmury. Kam-brosylur i proterozoik: 7 – gnejsy i łupki krystaliczne. Trzeciorzęd: 8 – skały wylewne zasadowe. Młodopaleozoiczne: 9 – granitoidy. Staropaleozoiczne i starsze: 10 – zmetamorfizowane skały za-sadowe – amfibolity. 11 – granica państwa

9

10

IV. Złoża kopalin

Na obszarze arkusza Nysa udokumentowanych zostało jedenaście złóż kopalin Są to za-

równo złoża rzadko występujące (granity, marmury, węgiel brunatny) jak i występujące po-

wszechnie (kruszywo naturalne, surowce ilaste ceramiki budowlanej). Trzy złoża: marmuru

i dolomitu „Sławniowice” oraz kruszywa naturalnego „Głębinów-Zbiornik” i „Bielice-

Zbiornik” położone są częściowo poza granicami arkusza, przy czym te dwa ostatnie

w przeważającej części.

Jedno ze złóż kruszywa naturalnego, złoże „Konradowa Nyska”, zostało wykreślone

z „Bilansu zasobów kopalin ...” (Przeniosło, 2002).

Charakterystykę gospodarczą oraz klasyfikację złóż przedstawiono w tabeli 1.

Kamienie drogowe i budowlane

Na obszarze arkusza znajdują się trzy udokumentowane złoża granitów: „Kamienna

Góra”, „Nadziejów” i „Nadziejów I”. Złoża te, usytuowane są w niewielkiej odległości od

siebie, wszystkie posiadają formę żyłową, są suche i należą do drugiej grupy zmienności.

Złoże „Kamienna Góra” udokumentowane zostało w kategorii B na powierzchni 4,5 ha

(Olszewska, Bałchanowski, 1977; Majkowska, 1996, 1999). Miąższość złoża wynosi średnio

39,1 m, a grubość nadkładu reprezentowanego przez glebę, glinę i zwietrzelinę granitową –

4,0 m. Stosunek grubości nadkładu do miąższości złoża – N/Z wynosi 0,1.

Złoże „Nadziejów” zostało udokumentowane kartą rejestracyjną na powierzchni 1,1 ha

(Mężyk, 1958). Miąższość złoża jest zmienna i wynosi od 10 do - 63,3 m. Rodzaj i grubość

nadkładu nie zostały określone.

Złoże „Nadziejów I” udokumentowane w kategorii C1 i C2 na powierzchni 8,5 ha (Maj-

kowska, 1998). Średnie parametry geologiczno-złożowe przedstawiają się następująco: miąż-

szość złoża wynosi średnio 49,9 m, grubość nadkładu (gleba, glina, zwietrzelina granitu) do-

chodzi do 10 m, stosunek grubości nadkładu do miąższości złoża (N/Z) - 0,5.

Średnie parametry jakościowe kopaliny omawianych złóż granitów zestawiono w tabeli 2.

Są to granity drobnoziarniste, o wysokich parametrach jakościowych, które pozwalają na wy-

korzystanie kopaliny do produkcji kruszywa łamanego budowlanego i drogowego oraz kostki

granitowej (brukowca). Z uwagi na silne nieregularne spękania, kopalina ze złoża „Kamienna

Góra” w niewielkim stopniu nadaje się do produkcji bloków i kamiennych elementów budow-

lanych. Mniej spękany jest granit występujący w złożu „Nadziejów” i „Nadziejów I” gdzie

przy zastosowaniu odpowiedniej techniki wydobycia możliwa byłaby produkcja bloków i płyt

okładzinowych oraz innych wyrobów budowlanych.

11

Tabela 1 Złoża kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja

Zasoby geologiczne-

bilansowe (tys. t, tys. m3*)

Kategoriarozpozna-

nia

Stan zagospodarowania

złoża

Wydobycie(tys. t)

Zastosowaniekopaliny

Klasyfikacja złóż

Nr złoża na mapie

Nazwa złoża

Rodzajkopaliny

Wiek kompleksu

litologiczno-surowcowego

wg stanu na rok 31.12.2001

Klasy 1-4

KlasyA-C

Przyczyny konfliktowości

złoża

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 121 Konradowa-Wyszków pż

g(gc)* Q Q

15 335 122*

B + C1C1

Z Z

- -

Skb Scb

4 B L, Gl

2 Bielice-Zbiornik* pż Q 365 747 C2 N - Skb 4 B L, Gl3 Głębinów-Zbiornik* pż Q 100 429 B + C1 G 317 Skb 4 B W4 Niwnica i (ic), p Tr 129* C1 G - Scb 4 B L5 Nadziejów γ C 517 C1* Z - Sd, Sb 2 B Gl6 Kamienna Góra γ

g* C Pt

3 489 980

B G 344

Sd, Sb 2 A -

7 Łączki Wb Tr 1820 B + C2 N - E 2 B L, Gl8 Nowy Świętów p Q 457 C1* N - Sb 4 A -9 Sławniowice* w

do Pt + Pz 9 355

331 C1 + C2 G 3

5 Skb, Sb, Sbb, Sr

2 A -

10 Nadziejów I γ C 9 726 C1 + C2 N - Sd, Sb 2 B L, Gl Konradowa-Nyska pż Q - - ZWB - - - - -

Rubryka 2 * złoże położone częściowo poza granicą arkusza Rubryka 3 * kopalina towarzysząca, Wb - węgiel brunatny, γ - granity, g - gnejsy, w - wapienie krystaliczne (marmury), do - dolomity krystaliczne (marmury

dolomitowe), i (ic) – iły ceramiki budowlanej, g (gc) – gliny ceramiki budowlanej, pż - piaski i żwiry, p - piaski Rubryka 4 Q - czwartorzęd, Tr - trzeciorzęd, C - karbon, Pz - paleozoik, Pt - proterozoik Rubryka 6 C1*- złoże zarejestrowane (kategoria przypisana umownie) Rubryka 7 złoża: G - zagospodarowane, N - niezagospodarowane, Z - zaniechane, ZWB - złoże wykreślone z bilansu (zlokalizowane na mapie dokumenta-

cyjnej zamieszczonej w materiałach archiwalnych) Rubryka 9 E - kopaliny energetyczne, kopaliny skalne: Sb - budowlane, Sbb - budowlane bloczne, Sd - drogowe, Sr - rolnicze, Scb - ceramiki budowlanej,

Skb - kruszyw budowlanych Rubryka 10 złoża: 4 - powszechne, licznie występujące, łatwo dostępne, 2 - rzadkie w skali całego kraju lub skoncentrowane w określonym regionie Rubryka 11 złoża: A - małokonfliktowe, B - konfliktowe Rubryka 12 W - ochrona wód, L - ochrona lasów, Gl - ochrona gleb

Tabela 2 Parametry jakościowe granitów

Nazwa złoża Parametry

(wartości średnie) Kamienna Góra Nadziejów Nadziejów I 1 2 3 4

Wytrzymałość na ściskanie (MPa) 97,4 151,0 84,9

Ścieralność na tarczy Boehmego (cm) 0,19 0,17 -

Ścieralność w bębnie Devala (%) - 3,5 6,6

Nasiąkliwość (%) 0,87 0,37 0,69

Mrozoodporność w cyklach 24 - 25

Wytrzymałość tłucznia na miażdżenie (%) - 1,47 -

Złoże marmuru (wapienia krystalicznego) i dolomitu (marmuru dolomitowego) „Sław-

niowice” zostało udokumentowane w kategorii C1 i C2 na obszarze o powierzchni 16 ha (Sas-

Korczyńska, 1976; Szapliński, 1989; Ulatowski, Bałchanowski, 2000). Złoże ma postać

trzech równoległych soczewek. Miąższość kopaliny występującej pod nakładem glin, iłów

i rumoszu skalnego o średniej grubości 9,8 m wynosi średnio 39,6 m. Kopaliną główną są

marmury i dolomity, które różnią się przede wszystkim barwą i składem chemicznym. W ca-

łej serii złożowej obserwuje się przerosty: łupków krystalicznych, gnejsów, pegmatytów, gra-

nitów i kwarcytów. Dolomit występuje miejscami w soczewce środkowej. Marmur jest barwy

szarej w różnych odcieniach, smużysty, grubo- i średniokrystaliczny o zawartości CaO prze-

kraczającej 50 %, a MgO dochodzącej do 0,5 %. Dolomit jest barwy szarożółtej, „miodowej”,

drobno- i średnio- krystaliczny, a zawartość CaO wynosi maksymalnie 40 %, zaś MgO do-

chodzi niemal do 13 %. Kopalina charakteryzuje się następującymi parametrami jakościowy-

mi, odpowiednio dla wapienia krystalicznego i dolomitu: gęstość pozorna – 2,69 g/m3

i 2,67 g/m3, nasiąkliwość – 0,2 % i 1,2 %, mrozoodporość – 25 cykli i 22 cykle, wytrzymałość

na ściskanie w stanie suchym – 72,1 MPa i 148,0 MPa, wytrzymałość na ściskanie po nasyce-

niu wodą – 55,4 MPa i 129,1 MPa, ścieralność na tarczy Boehmego – 0,51 cm i 0,61 cm. Do-

datkowe parametry wapienia krystalicznego przedstawiają się następująco: ścieralność w

bębnie Devala – 3,6 %, wskaźnik bloczności poziomu dolnego – 6,5 %, wskaźnik bloczności

poziomu górnego – 3,0 %, współczynnik emulgacji – 0,37, przyczepność do bitumów – do-

bra. Kopalina posiada zastosowanie jako surowiec do produkcji bloków, płyt okładzinowych

(pionowych, poziomych, zewnętrznych i wewnętrznych), kamienia łamanego, grysów do la-

strico i mączek na nawozy rolnicze.

12

Kruszywa naturalne

Wśród osadów piaszczysto-żwirowych, szeroko rozprzestrzenionych w północnej części

obszaru arkusza w dolinie Nysy Kłodzkiej, udokumentowane zostały złoża piasków i żwirów

rzecznych: „Głębinów-Zbiornik” (Szepietowska, 1971, Szapliński, 1988), „Konradowa-

Wyszków” (Wojtasik, Głogowski, 1965) i „Bielice-Zbiornik” (Krzyśków, 1982). Wymienio-

ne złoża maja zbliżone parametry geologiczno-górnicze i jakościowe, które zostały przedsta-

wione w tabeli 3. Piaski i żwiry stanowią dobry surowiec do produkcji pełnego asortymentu

kruszyw budowlanych. Złoża „Głębinów-Zbiornik” i „Bielice-Zbiornik” sięgają poza granice

obszaru arkusza na sąsiednie arkusze Otmuchów i Skoroszyce.

Tabela 3 Parametry geologiczno-górnicze i jakościowe złóż kruszywa naturalnego

Nazwa złoże Parametr

(wartości średnie) Głębinów-Zbiornik Konradowa Wyszków Bielice-Zbiornik 1 2 3 4

Miąższość złoża (m) 7,6 7,3 8,4

Grubość nadkładu (m) 1,5 1,4 2,2

Stosunek grubości nadkładu do miąższości złoża - N/Z

0,2 0,3 0,3

Grubość przerostów w serii złożowej (m) brak 1,9 0,8

Zawartość ziarn o średnicy do 2 mm - punkt piaskowy (%)

30,4 34,1 38,0

Zawartość pyłów mineralnych (%) 0,7 1,9 1,5

Zawartość zanieczyszczeń organicznych (%) brak ślady brak

Zawartość ziarn nieforemnych i płaskich (%) 19,0 14,9 4,2

Zawartość ziarn słabych i zwietrzałych (%) 6,2 8,3 6,3

Mrozoodporność (% ubytek masy) - 8,8 1,7

Nasiąkliwość wagowa (%) 1,5 0,8 1,6

Złoże piasków i żwirów „Konradowa Wyszków” położone w granicach arkusza udoku-

mentowano w trzech oddzielnych polach o łącznej powierzchni 154,5 ha. W polu północno-

zachodnim w nadkładzie złoża piasków i żwirów, jako kopalinę towarzyszącą , udokumento-

wano pokład glin czwartorzędowych w ilości 122 tys. m3. Gliny te osiągają średnią miąższość

1,9 m i zalegają pod nadkładem gleby i gliny średniej grubości 1,4 m. Stanowią one surowiec

ilasty ceramiki budowlanej o skurczliwości wysychania średnio 4,2 % i nasiąkliwości po wy-

paleniu średnio 16,3 %. Nadaje się on do produkcji cegły pełnej klasy „100” i „150”.

W obrębie terenu arkusza znajduje się również zarejestrowane złoże piasków czwartorzę-

dowych pochodzenia wodnolodowcowego „Nowy Świętów” o powierzchni 2 ha i średniej miąż-

13

szości 16,9 m. Piaski występują pod nadkładem gleby i gliny o średniej grubości 1,9 m (Ry-

czek, 1980). Kopalina z tego złoża posiada następujące średnie parametry jakościowe: zawartość

frakcji poniżej 2 mm (punkt piaskowy) - 78,4 %, zawartość pyłów - 10,2 %, zawartość siarcza-

nów - 0,0002 %. Kopalina po przeróbce stanowi surowiec stosowany w drogownictwie.

Surowce ilaste ceramiki budowlanej

Trzeciorzędowe iły ceramiki budowlanej w złożu „Niwnica” udokumentowano

w kategorii C1 w czterech niewielkich polach złożowych o łącznej powierzchni 2,6 ha (Sob-

kiewicz, 1975). Złoże ma charakter soczewkowy o bardzo skomplikowanej budowie i zostało

zaliczone do II grupy zmienności. Iły zostały udokumentowane na powierzchni 2,1 ha, a pia-

ski występujące w złożu jako kopalina towarzysząca dla potrzeb schudzania iłów – na po-

wierzchni 0,4 ha. Miąższość surowca ilastego wynosi od 3,0 do 19,8 m, a piasku schudzają-

cego od 4,9 do 10,9 m. Średnia grubość nadkładu (glina, piasek z otoczakami, iły margliste)

wynosi 1,5 m. Iły zawierają margiel (średnio 1,05 %) i domieszki gruboziarniste (średnio

0,07 %). Ich skurczliwość wysychania średnio wynosi 8,7 %. Wyroby ceramiczne wyprodu-

kowane z tego surowca posiadają nasiąkliwość wagową 11,7 % i wytrzymałość na ściskanie

17,4 MPa. Kopalina nadaje się do produkcji cegły pełnej klasy „100” i „150”.

Kopaliny energetyczne

Złoże węgla brunatnego „Łączki” zostało udokumentowane w kategorii B i C2 (Górzyński,

Kasiński, 1982). Są to trzy soczewki węgli brunatnych, zalegające wśród trzeciorzędowych

iłów poznańskich, stanowiące oddzielne pola złożowe. Powierzchnia dwóch pól złoża udo-

kumentowanych w kategorii B wynosi 22,0 ha, a jednego pola w kategorii C2 – 8,3 ha. Złoże

posiada miąższość od 3,0 do 14,3 m, średnio 5,0 m. Węgle zalegają pod nadkładem gleby,

piasków i gliny, dochodzącym do 34,8 m. Kopalina zawiera średnio: 37,71 % popiołu,

12,51 % piasku i 0,03 % alkaliów oraz 0,41 % siarki całkowitej, 0,33 % siarki palnej i 0,10 %

siarki popiołowej. Wartość opałowa węgli wynosi 6805 kJ/kg (1550 Kcal/kg). Wielkości te

określają przydatność tego surowca jako węgiel energetyczny.

Z punktu widzenia ochrony środowiska, według kryteriów przyjętych dla Mapy geośro-

dowiskowej Polski, jedynie złoża: marmurów „Sławniowice”, granitu „Kamienna Góra”

i piasków „Nowy Świętów” zakwalifikowane zostały jako małokonfliktowe (klasa A). Pozo-

stałe złoża występujące na arkuszu Nysa należą do złóż konfliktowych (klasa B) ze względu

na występowanie w ich granicach gleb chronionych, lasów lub wód chronionych (tabela 1).

Klasyfikację wszystkich złóż występujących na arkuszu Nysa uzgodniono z Geologiem

Wojewódzkim w Opolu i sporządzono odpowiednią notatkę.

14

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na obszarze arkusza Nysa, zagospodarowane są cztery złóża: marmurów i dolomitów –

„Sławniowice”, granitów – „Kamienna Góra”, iłów ceramiki budowlanej – „Niwnica” oraz

piasków i żwirów – „Głębinów-Zbiornik”.

Złoże „Sławniowice” eksploatowane jest przez Państwowe Przedsiębiorstwo Wydoby-

cia i Obróbki Marmuru „Marmur” w Sławniowicach. Powierzchnia obszaru górniczego wy-

nosi 17,85 ha, natomiast terenu górniczego 194,25 ha (częściowo na terenie ark. Głuchołazy).

Przedsiębiorstwo uzyskało koncesję na eksploatację marmurów ważną do 2003 roku. Aktual-

nie eksploatacja prowadzona jest kilkoma wyrobiskami, w tym dwa znajdują się na obszarze

arkusza. Wydobywane są bloki marmuru, które następnie przecierane są w zakładzie przerób-

czym, zlokalizowanym na terenie sąsiedniego arkusza Głuchołazy. Kopalina w całości podle-

ga przeróbce, a niewielka ilość odpadów gromadzona jest na zewnątrz złoża po jego północ-

nej stronie. Charakterystykę tego składowiska przedstawia tabela 4.

Złoże „Kamienna Góra” eksploatowane jest przez Państwowe Przedsiębiorstwo Robót

Inżynieryjno-Drogowych z Buska Zdroju, które posiada koncesję ważną do 2004 roku. Złoże

to posiada obszar i teren górniczy, o powierzchni odpowiednio 8,73 i 77,76 ha. Wydobywany

tutaj granit, przerabiany jest w zlokalizowanym obok wyrobiska zakładzie. Produkowany jest

kamień łamany, tłuczeń, grysy: frakcji 2-4 mm, 4-6,3 mm i 6,3-12,8 mm, piasek frakcji 0-

2 mm oraz w niewielkich ilościach kostka brukowa o wymiarach 4-6 cm i 8-10 cm. Niewiel-

kie ilości odpadów eksploatacyjnych gromadzone są na zwałowisku zlokalizowanym obok

zakładu przeróbczego poza złożem i prawie w całości zużywane są do budowy i remontu dróg

lokalnych. Charakterystykę tego składowiska przedstawia tabela 4.

Tabela 4 Odpady mineralne

Miejscowość Kopalnia Gmina

Nr obiektu na mapie

Użytkownik Powiat

Rodzaj odpadów

Powierzchnia zwałowiska

(ha)

Ilość odpadów (stan na 2001

rok (tys. ton)

Możliwe sposoby wy-korzystania odpadów

1 2 3 4 5 6 7 8 Kamienna GóraKamienna

Góra Otmuchów 1

PRID Busko Zdrój nyski

Ek 1,7 110 - remont i budowa

dróg

Sławniowice Sławniowice PWiOM Głuchołazy

2 i 3

MARMUR Sławniowice

nyski

Ek danych nie uzyskano

- - brak wykorzystania

Rubryka 4 - Ek – zwały eksploatacyjne; Rubryka 6 - składowanych; Rubryka 7 - wykorzystanych.

15

Iły ceramiki budowlanej ze złoża „Niwnica” eksploatowane są na podstawie koncesji

wydanej osobie fizycznej, ważnej do 2004 roku. Koncesją objęte jest wydobywanie iłów oraz

piasków w granicach jednego, wschodniego pola złożowego, dla którego utworzono obszar

górniczy o powierzchni 1,8 ha. Teren górniczy o powierzchni 9,0 ha obejmuje trzy pola zło-

żowe. Wydobyty surowiec przerabiany jest w cegielni zlokalizowanej po południowej stronie

złoża. Produkowana jest tu cegła pełna klasy „100” i „150”. Nadkład występujący

w niewielkich ilościach, składowany jest wewnątrz złoża i służy do niwelacji wyrobisk po-

eksploatacyjnych. Odpady przeróbcze w całości wykorzystywane są do remontu dróg leśnych

w sąsiedztwie złoża.

Złoże kruszywa naturalnego „Głębinów-Zbiornik”, eksploatowane jest na obszarze są-

siedniego arkusza Otmuchów. W granicach arkusza Nysa znajduje się jedynie wschodni frag-

ment terenu górniczego, którego całkowita powierzchnia wynosi 527,48 ha.

Eksploatacja złoża kruszywa naturalnego „Konradowa Wyszków” została zaniechana, a

w miejscu wyrobiska wybudowano stawy rybne. Zaniechana została również eksploatacja

granitu ze złoża „Nadziejów”. Powodem były pogarszające się parametry jakościowe kopali-

ny spowodowane między innymi występowaniem coraz liczniejszych przewarstwień granito-

gnejsów i łupków. Wymienione złoża nie posiadają obszarów i terenów górniczych.

VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin

W obrębie arkusza Nysa wyznaczono dwa obszary perspektywiczne oraz cztery obszary

prognostyczne związane z występowaniem kwarcytów. W południowo-zachodniej części ar-

kusza występują drobnoziarniste, laminowane kwarcyty o wysokiej zawartości skaleni. Spo-

tykane są również odmiany gruboziarniste i bezkierunkowe.

Prace poszukiwawcze za kwarcytami, prowadzone były w rejonie Burgrabic, Gierałcic

i Wilamowic (Budkiewicz, 1977; Miłkowski, 1978). W rejonie Wilamowic znajduje się kilka

nieczynnych kamieniołomów, gdzie kwarcyty drobnoziarniste były kiedyś eksploatowane

jako kamień łamany dla lokalnych potrzeb budownictwa drogowego (Kościówko, 1979).

Wybrane właściwości fizykomechaniczne badanych skał przedstawiono w tabeli 5.

Tabela 5 Własności fizyko-mechaniczne kwarcytów drobnoziarnistych

rejony prac geologicznych Parametr (wartości średnie) Burgrabice Wilamowice

Nasiąkliwość (%) 0,16 0,15 Mrozoodporność całkowita całkowita Wytrzymałość na ściskanie (MPa) 37,5 92,2 Ścieralność na tarczy Boehmego (cm) 0,14 0,17 Ścieralność w bębnie Devala (%) 7,6 3,8

16

W obrębie kwarcytów występują partie o wysokiej zawartości skaleni potasowych, lo-

kalnie także z kaolinitem. Wstępnie określona została ich przydatność jako surowca skale-

niowo-kaolinitowo-kwarcowego do produkcji porcelanowych wyrobów sanitarnych, porcelitu

i płytek ceramicznych (Budkiewicz, 1977). Obiecujące wyniki badań ceramiczno-

technologicznych skłoniły do przeprowadzenia dalszych prac geologicznych. Wykonano ba-

dania geofizyczne oraz wkopy, rowy poszukiwawcze i szybiki (Urbanowicz, Kleszcz, 1977).

Odwiercono też 10 otworów o głębokości od 40,0 do 75,2 m w odstępie 500 do 1200 m (Mił-

kowski, 1978). Wykonane badania wykazały zróżnicowanie składu chemicznego kwarcytów

w poszczególnych obszarach (tabela 6).

Tabela 6 Skład chemiczny surowca skaleniowo-kwarcowo-kaolinowego

Rejony prac geologicznych Zawartość (wartości średnie)

% Wilamowice

Obszar I Gierałcice - Pole A

Obszar II Gierałcice - Pole B

Obszar III Burgrabice Obszar IV

1 2 3 4 5

SiO2 76,10 71,00 71,53 80,01 Al2O3 12,10 15,30 13,19 8,95 Fe2O3+TiO2 3,61 5,67 3,77 1,53 K2O+Na2O 3,85 4,12 4,35 5,23

W przemyśle ceramicznym surowiec tego typu dotychczas nie był wykorzystywany na

skalę przemysłową. W wyniku badań laboratoryjnych stwierdzono, że kwarcyty zawierają za

dużo związków żelaza i tytanu, a za mało alkaliów wymaganych dla ceramiki szlachetnej. Ich

przyszłe wykorzystanie uzależnione jest od opracowania stosownej technologii przeróbki.

Na podstawie analizy omówionych wyników badań kwarcytów wyznaczono obszary

prognostyczne, których łączne zasoby ocenione zostały na 58 mln ton (tabela 7).

Tabela 7 Wykaz obszarów prognostycznych

Nr obszaru na mapie

Powierzchnia(ha)

Rodzaj kopaliny

Wiek kompleksu

litologiczno-surowcowego

Parametry jakościo-

we

Średnia grubość nadkładu

(m)

Średnia grubość

kompleksu litologiczno-surowcowego

(m)

Zasoby w kat. D1(tys. ton)

Zastoso-wanie

kopaliny

1 2 3 4 5 6 7 8 9

I 23 2,0 40,0 12 000 II 36 2,5 41,0 18 000 III 30 4,4 32,0 13 000 IV 25

kw

Pz

wg tabeli

6

3,7 50,0 15 000

Scs, Sd,

Sb

Rubryka 3: kw - kwarcyty Rubryka 4: Pz - paleozoik Rubryka 9: Scs - ceramika szlachetna, Sd - surowce drogowe, Sb - surowce budowlane

17

Na obszarze arkusza Nysa prowadzono prace poszukiwawcze celem udokumentowania

złóż granitów i marmurów. Wszystkie, mimo stwierdzenia występowania kopaliny, zakończy-

ły się wynikiem negatywnym z powodu słabych parametrów jakościowych badanych skał.

Poszukiwania za złożami granitów prowadzone były w rejonie pomiędzy Jarnołtowem, Sław-

niowicami i Burgrabicami (Paziak, Marcinkowska, 1977). Badaniami objęto wystąpienia gra-

nitu drobnoziarnistego. Wykonanymi wierceniami stwierdzono występowanie granitów silnie

spękanych i zwietrzałych o niskich parametrach fizykomechanicznych. Z tego względu uzna-

no, że nie nadaje się on do produkcji elementów budowlanych i kruszyw.

Poszukiwania za marmurami prowadzone były w rejonie Sławniowic i Gierałcic (No-

wak, 1965; Stachowiak, Dziedzic, 1976; Stachowiak, 1982). od szeregu lat. Wykonane

w 1982 roku badania, w rejonie na północ od Sławniowic (Góra Apla), poparte wierceniami

i badaniami laboratoryjnymi, wykazały występowanie tu soczewki marmuru pod nadkładem

od 2,3 m do 17,0 m z zasobami szacunkowymi 3100 tys. ton. Badany marmur był silnie zdo-

lomityzowany i spękany z żyłkami krzemionkowymi. Wykazywał również wysoką nasiąkli-

wość i ścieralność oraz niską wytrzymałość na ściskanie.

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Prawie cały obszar arkusza Nysa należy do zlewni II rzędu rzeki Nysy Kłodzkiej. Jedynie

niewielki, południowo-wschodni fragment arkusza znajduje się w obrębie zlewni II rzędu

rzeki Osłobogi, obejmującej tu górną część dorzecza jej lewobrzeżnego dopływu – Prudnika.

Wszystkie wymienione rzeki reprezentują lewe dorzecze Odry. Głównym ciekiem odwadnia-

jącym badany obszar poza Nysą Kłodzką, jest Biała Głuchołaska, uchodząca do Jeziora Ny-

skiego. Jezioro to jest wybudowanym w 1972 roku sztucznym zbiornikiem wodnym, u zbiegu

Nysy Kłodzkiej i Białej Głuchołaskiej, o powierzchni około 20 km2 i maksymalnej pojemności

113,6 km3. Poza Białą Głuchołaską, Nysa Kłodzka przyjmuje jeszcze wody prawobrzeżnych

dopływów: Kamienicy, Młynówki Niwnińskiej, Młynówki Bielickiej i Ścinawy Niemodliń-

skiej oraz licznych mniejszych dopływów. Do Białej Głuchołaskiej uchodzi natomiast lewo-

brzeżna Mora wraz z Długoszem, zwanym również Potokiem Gierałcickim lub Paprotnikiem.

Nysa Kłodzka i jej dopływy są ciekami o górskim charakterze i deszczowo-śnieżnym

ustroju, z charakterystycznymi wiosennymi wezbraniami i słabiej widocznymi wezbraniami

letnimi.

Monitoring wód powierzchniowych obejmuje rejestrację jakości wody Nysy Kłodzkiej

w Nysie (61,8 km biegu rzeki) i na rzece Białej Głuchołaskej w Białej Nyskiej (3,2 km).

18

Punkt monitorowania wód Ścinawy Niemodlińskiej znajduje się poza obszarem arkusza.

W 2001 r. Nysa Kłodzka wraz z Jeziorem Nyskim miała wody III klasy czystości. Tej samej

klasy wody zarejestrowano również w Ścinawie Niemodlińskiej. Natomiast Biała Głuchołaska

miała wody pozaklasowe. Zanieczyszczenie tych wód spowodowane było głównie skażeniem

bakteriologicznym (miano coli), a także nadmiernym nawożeniem gleb przy uprawach rolnych.

Skażenie to objawiało się przede wszystkim nadmiernym stężeniem azotu amonowego i azoty-

nowego, siarczanów i substancji rozpuszczonych oraz twardością ogólną (Raport ..., 2002).

Ponieważ w miejscowości Biała Nyska wybudowane zostało na rzece Biała Głuchołaska

(3,5 km biegu rzeki) powierzchniowe ujęcie wody komunalnej dla miasta i gminy Nysa, zlewnia

jej, wraz z Morą i Długoszem (Potokiem Gierałcickim), objęta została strefą ochrony sanitarnej,

przy czym ostateczny kształt granicy zewnętrznego terenu strefy ochrony pośredniej tego ujęcia

ustanowiony zostanie dopiero po wykonaniu inwentaryzacji źródeł zanieczyszczeń, opraco-

waniu harmonogramu działań ich likwidacji i oszacowaniu kosztów z tym związanych.

Na obszarze arkusza istnieje również ustanowiony w 1974 roku dla zlewni Nysy Kłodzkiej

zewnętrzny teren strefy ochrony pośredniej dla ujęcia wody dla miasta Wrocławia. Teren ten

obejmuje cały obszar arkusza z wyłączeniem dorzecza Ścinawy Niemodlińskiej w jego połu-

dniowo-wschodniej części. Ponieważ jednak jest już przygotowany do zatwierdzenia w nie-

długim czasie projekt zmniejszenia zasięgu tej strefy, w konsekwencji czego nie będzie ona

obejmowała obszaru arkusza, dlatego też przebieg dotychczasowej granicy nie został zazna-

czony na mapie.

Obszarami zagrożenia powodziowego zalanymi w czasie powodzi w lipcu 1997 roku, są

tereny dolin: Nysy Kłodzkiej, Białej Głuchołaskiej i Kamienicy, oraz odosobnione obniżenia

terenu w rejonie Domaszkowic, Lipowej i Szybowic – na wschodzie obszaru arkusza (według

danych Wojewódzkiego Biura Geodezji i Gospodarki Gruntami Urzędu Wojewódzkiego

w Opolu).

Istniejące tutaj retencyjne zbiorniki wodne, Jezioro Nyskie wraz z Jeziorem Otmuchow-

skim (na zachód od obszaru arkusza), nie są w stanie pomieścić nadmiaru gwałtownie spły-

wających wód z pobliskich gór. Powyżej Paczkowa na Nysie Kłodzkiej w górę jej biegu bu-

dowane są kolejne zbiorniki retencyjne: „Kozielno”, „Topola” i dalej „Kamieniecki”. Rów-

nież w dół biegu Nysy Kłodzkiej, na obszarze arkusza (w Bielicach) oraz na południe od niej

na rzece Kamienicy w Hajdukach Nyskich, projektowana jest budowa kolejnych zbiorników.

Stanowić one mają, z istniejącymi już zbiornikami, jeden współdziałający system retencyjny

(Kiniarz, 1982).

19

2. Wody podziemne Obszar arkusza należy do trzech regionów hydrogeologicznych: przedsudeckiego, sudec-

kiego i opolskiego (Czerski i in., 1990). Zdecydowana większość obszaru arkusza wchodzi w skład regionu przedsudeckiego z głównymi poziomami użytkowymi wód podziemnych w utworach trzeciorzędu i czwartorzędu. Trzeciorzędowe piętro wodonośne występuje na głębokości od kilkunastu do 80 m, a w rejonie Nysy nawet do 180 m. Miąższość utworów wodonośnych wynosi od kilku do 50 m. Wydajności studni wahają się od kilku do 80 m3/h, zazwyczaj od 10 do 50 m3/h, przy depresji od kilku do 43 m. Podrzędniejsze piętro czwarto-rzędowe, występujące na głębokości do 30 m, a zazwyczaj do 15 m, charakteryzuje się wy-dajnościami pojedynczych studni od kilku do 40 m3/h, przy depresji rzędu kilku m (1,4 – 4,5). Miąższość utworów wodonośnych wynosi od kilku do kilkunastu m, w sporadycznych przy-padkach tylko dochodzi do 30 m (ujęcie w Wierzbicach).

Południowo-zachodnia część obszaru wchodzi w skład sudeckiego regionu hydrogeolo-gicznego z głównym poziomem użytkowym wód podziemnych w utworach krystalicznych (piętro paleozoiczno-prekambryjskie). Utwory wodonośne występują tu zazwyczaj na głębo-kości do 20 m, a wydajności studni ujmujących je są niewielkie – rzędu 2-5 m3/h. W związku z tak małymi wydajnościami piętro to nie jest, piętrem użytkowym.

Niewielki fragment terenu w północno-wschodniej części obszaru arkusza należy do opolskiego regionu hydrogeologicznego. Głównym piętrem użytkowym jest piętro trzeciorzę-dowe. Tylko przez analogię z warunkami hydrogeologicznymi na sąsiednich arkuszach moż-na powiedzieć, że piętro to występuje na głębokości 20-60 m, a wydajności pojedynczych studni zawierać się mogą w interwale od 30 do 70 m3/h, przy depresji od kilku do 22 m. Miąższość utworów wodonośnych tego piętra wynosi kilka, kilkanaście metrów.

Na obszarze arkusza znajduje się około 60 ujęć wody podziemnej, na mapę naniesione zostały jednak tylko te, których wydajność przekracza 50 m3/h. Ujęcia te, eksploatujące głównie wody piętra trzeciorzędowego, znajdują się w północno-zachodniej części arkusza – w rejonie Nysy, a jedno ujmujące czwartorzęd, w Nowym Lesie – na południowym wschodzie. Spośród wymienionych wyżej, tylko dla ujęcia w Nowym Lesie ustanowiona została strefa ochrony pośredniej. Na obszarze arkusza zaznaczona została także strefa ochrony pośredniej dla mniej zasobnego ujęcia czwartorzędowych wód podziemnych w Szybowicach, zlokalizowanego już poza wschodnią granicą obszaru, na arkuszu Biała.

Wody podziemne pobierane ze studni wierconych dla celów pitnych i gospodarczych badane są przez Państwową Inspekcję Sanitarną (RAPORT..., 2002). Jakość tych wód jest zadawalająca, a uzdatnianie jej sprowadza się do usuwania związków żelaza i związków manganu przez napowietrzanie i infiltrację, oraz pełnego cyklu uzdatniania w procesie koagu-lacji siarczanem glinu i chlorowanie.

20

Według regionalizacji A.S. Kleczkowskiego (Kleczkowski, 1990), obszar arkusza Ny-sa zaliczony został do prowincji hydrogeologicznej Masywu Sudeckiego z wydzielonym ob-szarem wysokiej ochrony (OWO) dla wód piętra trzeciorzędowego, określonym jako Subzbiornik Paczków-Niemodlin – nr 338 (fig. 4). Zbiornik ten nie posiada jeszcze dokumen-tacji określającej jego zasoby.

Fig. 4. Położenie arkusza Nysa na tle obszarów głównych zbiorników

wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony w skali 1:50 000, wg A.S.Kleczkowskiego

1 – obszar wysokiej ochrony (OWO), 2 – granica GZWP w ośrodku porowym, 3 – granica GZWP w ośrodku szczelinowym i szczelinowo-porowym, 4 – granica państwa Numer i nazwa GZWP oraz wiek utworów wodonośnych: 332 Subniecka kędzierzyńsko-głubczycka, trzeciorzęd i czwartorzęd (Tr, Q); 335 Zbiornik Krapkowice-Strzlce Opolskie, trias dolny (T1); 337 – Doli-na kopalna Lasy Niemodlińskie, czwartorzęd (Q); 338 – Subzbiornik Paczków-Niemodlin, trzeciorzęd (Tr)

21

22

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano wartości dopuszczalne stężeń określone

w Załączniku do Rozporządzenia Ministra środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie

standardów gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165 z dnia 4 października 2002 r.,

poz. 1359). Wartości dopuszczalne pierwiastków dla poszczególnych grup zanieczyszczeń

oraz zakresy i ich przeciętne zawartości w glebach arkusza Nysa zamieszczono w tabeli 8.

W celu łatwiejszej interpretacji uzupełniono je danymi zawartości pierwiastków w glebach

terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody badań laboratoryjnych

Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych

wykonanych dla „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995).

Próbki gleb pobierano za pomocą sondy ręcznej z wierzchniej warstwy (0,0-0,2 m)

w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temperatu-

rze pokojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe o oczkach 1 mm.

Przedmiotem zainteresowania była nie całkowita zawartość metali, lecz ta ich część,

której źródłem są zanieczyszczenia antropogeniczne, a więc słabo związana i łatwo ługowalna.

Gleby mineralizowano zatem w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90oC, w ciągu 1 godziny.

Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomocą atomowej spektrome-

trii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic

Emission Spectrometry) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus

Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metodą absorpcyjnej spektrome-

trii atomowej techniką zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry)

z użyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100.

Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Państwowego Instytutu Geologicznego

w Warszawie. Kontrolę jakości gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek

umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych

(wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

23

Tabela 8 Zawartość metali w glebach ( w mg/kg)

Wartości dopuszczalne stężeń w glebie lub ziemi (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r.)

Grupa B 2) Grupa C 3)

Zakresy zawartości w glebach na arkuszu

Nysa N=10

Wartość przeciętnych (median) w glebach na

arkuszu Nysa N=10

Wartość przeciętnych (median) w glebach obszarów niezabudo-

wanych Polski 4)

N=6522

Frakcja ziarnowa <1 mm, mineralizacja HCl (1:4)

Metale Grupa A 1)

Głębokość (m ppt) 0 - 0,3 0 - 2

Gleby o przekroczonych dopuszczalnych warto-

ściach stężeń dla grupy CGłębokość (m p.p.t.)

0,0-0,2 As Arsen 20 20 60 <5-19 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 39-136 67 27 Cr Chrom 50 150 500 6-23 9 4 Zn Cynk 100 300 1000 35-227 55 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5-0,9 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 3-9 5 2 Cu Miedź 30 150 600 7-26 12 4Ni Nikiel 35 100 300 6-19 10 3 Pb Ołów 50 100 600 17-80 26 12Hg Rtęć 0,5 2 30 <0,05-0,14 0,07 <0,05Ilość badanych próbek gleb z arkusza Nysa

w poszczególnych grupach zanieczyszczeń (w %) As Arsen 100 Ba Bar 100 Cr Chrom 100 Zn Cynk 70 30 Cd Kadm 100 Co Kobalt 100 Cu Miedź 100Ni Nikiel 100 Pb Ołów 90 10Hg Rtęć 100

Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z arkusza -Nysa do poszczególnych grup zanieczyszczeń (w %)

70 30

1) grupa A a) nieruchomości gruntowe wchodzące w skład obszaru poddanego ochronie na pod-

stawie przepisów ustawy Prawo wodne, b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów o ochronie przyrody; jeżeli

utrzymanie aktualnego poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagrożenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla obszarów tych stężenia zachowują standardy wynikające ze stanu faktycznego,

2) grupa B - grunty zaliczone do użytków rolnych z wyłączeniem gruntów pod stawa-mi i gruntów pod rowami, grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione, nieużytki, a także grunty zabudowane i zurbanizowane z wyłączeniem terenów przemysłowych, użytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych,

3)grupa C - tereny przemysłowe, użytki kopalne, tereny komunikacyjne, 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 500 000 N – ilość próbek

Prezentacja wyników

Zastosowana gęstość opróbowania (1 próbka na 25 km2) nie jest dostateczna do wykre-

ślenia izoliniowej mapy zanieczyszczeń zgodnie z zasadami przyjętymi w kartografii (dla

skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km czyli 1 próbka na 1 cm2 mapy).

Wyniki badań geochemicznych zostały zatem przedstawione w postaci mapy punktowej.

Lokalizację miejsc opróbowania gleb (wraz z numeracją zgodną z bazą danych) przed-

stawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych odmiennymi kolorami dla gleb zakla-

syfikowanych do grup A i B (zgodnie z Rozporządzeniem..., 2002). Przy klasyfikacji stoso-

wano zasadę zaliczania gleb do grupy B, gdy zawartość co najmniej jednego pierwiastka

przewyższała górną granicę wartości dopuszczalnej w tej grupie. W przypadku zakwalifiko-

wania gleb do grupy B punkt opisano na mapie symbolami pierwiastków decydujących o za-

nieczyszczeniu gleb z tego miejsca.

Zanieczyszczenie gleb metalami

Wyniki badań geochemicznych gleb odniesiono zarówno do wartości stężeń dopusz-

czalnych metali określonych w Rozporządzeniu..., 2002, jak i do wartości przeciętnych okre-

ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych całego kraju (tabela 8).

Przeciętne ilości arsenu i kadmu w glebach na terenie arkusza są identyczne jak warto-

ści przeciętne obliczone dla najmniej zanieczyszczonych gleb całego kraju. Wyższe wartości

median w stosunku do gleb z terenów niezabudowanych Polski zanotowano dla pozostałych

pierwiastków. Podwyższenia wiążą się przypuszczalnie z wyższym tłem regionalnym tego

obszaru Polski.

Sumaryczna klasyfikacja wskazuje, że 70 % badanych gleb należy do grupy A (standard

obszaru poddanego ochronie). Ze względu na podwyższoną zawartość cynku w punktach 3 i 6

oraz cynku i ołowiu w punkcie 1 (w Nysie) gleby te zaliczono do grupy B o możliwościach

użytkowania wielofunkcyjnego. Niewielkie wzbogacenie gleb w metale ma przypuszczalnie

pochodzenie antropogeniczne.

Ze względu na zbyt niską gęstość opróbowania dane prezentowane na mapie nie umoż-

liwiają oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalają tylko na oszacowanie

ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Powinny być jednak sygna-

łem dla odpowiednich urzędów i władz wskazującym na konieczność podjęcia badań szcze-

gółowych i wskazania źródeł zanieczyszczeń, nawet w przypadku gdy przekroczenia zawarto-

ści dopuszczalnych zaobserwowano tylko dla jednego pierwiastka.

24

2. Osady

Kryteria oceny osadów

Do oceny jakości osadów dennych, w aspekcie ich zanieczyszczenia metalami ciężkimi

zastosowano kryteria zawarte w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia

2002 r. we sprawie rodzajów oraz stężeń substancji, które powodują, że urobek jest zanie-

czyszczony (Dz. U. Nr 55 poz. 498 z 14. 05.2002 r.). Dla oceny jakości osadów wodnych ze

względów ekotoksykologicznych zastosowano wartości PEL (ang. Probable Effects Levels) –

określające zawartość pierwiastka, powyżej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ

zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. W tabeli 1 zamieszczono dopuszczalne za-

wartości pierwiastków w osadach wydobywanych podczas regulacji rzek, kanałów portowych

i melioracyjnych, wartości PEL oraz tła geochemicznego dla osadów wodnych Polski.

Materiał i metody badań laboratoryjnych

W opracowaniu wykorzystane zostały dane z bazy GEMONOS, zawierającej wyniki

badań geochemicznych osadów wodnych Polski wykonywanych na zlecenie Głównego In-

spektora Ochrony Środowiska.

Próbki osadów są pobierane ze strefy brzegowej koryt rzecznych, spod powierzchni

wody, z przeciwnej strony do nurtu, w miejscach, gdzie tworzący się osad charakteryzuje się

większą zawartością frakcji mułkowo-ilastej. W badaniach analitycznych wykorzystano frakcję

ziarnowa drobniejsza niż 0,2 mm. Zawartości arsenu, kadmu, chromu, ołowiu, miedzi, niklu

i cynku oznaczono metodą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym

(ICP-AES), z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wodą królewską,

a oznaczenia zawartości rtęci wykonano z próbki stałej metodą spektrometrii absorpcyjnej

przy zastosowaniu techniki zimnych par (CV-AAS). Wszystkie oznaczenia wykonano w la-

boratorium Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie.

Prezentacja wyników

Lokalizację miejsc opróbowania osadów przedstawiono na mapie w postaci trójkąta

obwiedzionego odmiennymi kolorami dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych

lub niezanieczyszczonych i o przekroczonych wartościach PEL. Przy klasyfikacji stosowano

zasadę zaliczania osadów do danej grupy, gdy zawartość co najmniej jednego pierwiastka

przewyższała górną granicę wartości dopuszczalnej w tej grupie. W przypadku zakwalifiko-

wania osadu do zanieczyszczonego każdy punkt opisano na mapie symbolami pierwiastków

decydujących o zanieczyszczeniu.

25

Zanieczyszczenie osadów

Na arkuszu zlokalizowany jest jeden punkt obserwacyjny sieci geochemicznego moni-toringu osadów wodnych – na rzece Nysie Kłodzkiej w Nysie. Osady rzeki charakteryzują się nieznacznie podwyższoną zawartością pierwiastków śladowych w porównaniu do wartości ich tła geochemicznego, ale są to zawartości przy których nie obserwuje się ujemnego oddzia-ływania na organizmy wodne.

Dane prezentowane na mapie umożliwiają jedynie oceny zanieczyszczenia osadów w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Powinny być jednak sygnałem dla odpowiednich urzędów i władz wskazującym na konieczność podjęcia badań szczegółowych i wskazania źródeł zanieczyszczeń, nawet w przypadku gdy przekroczenia zawartości do-puszczalnych zaobserwowano tylko dla jednego pierwiastka.

Tabela 9 Zawartość pierwiastków śladowych w osadach rzecznych

Rozporządzenie MŚ* PEL** Tło geochemiczne Nysa Kłodzka NysaPierwiastek

Zawartość (ppm) 1 2 3 4 5

Arsen (As) 30 17 <5 9 Chrom (Cr) 200 90 6 31 Cynk (Zn) 1000 315 73 48 Kadm (Cd) 7,5 3,5 <0,5 <0,5 Miedź (Cu) 150 197 7 9 Nikiel (Ni) 75 42 6 16 Ołów (Pb) 200 91 11 16 Rtęć (Hg) 1 0,49 <0,05 0,033

* - Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz stężeń substancji, które powodują, że urobek jest zanieczyszczony Dz. U. Nr 55 poz. 498 z 14. 05.2002 r.

** - PEL – zawartość powyżej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne.

3. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach

Materiał i metody badań

Do określenia dawki promieniowania gamma i stężenia radionuklidów poczarnobyl-

skiego cezu wykorzystano wyniki badań gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu

Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994).

Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłuż profili o przebiegu N-S, prze-

cinających Polskę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku

stwierdzenia stref o podwyższonej promieniotwórczości pomiary zagęszczano do 0,5 km.

Sonda pomiarowa była umieszczona na wysokości 1,5 metra nad powierzchnią terenu, a czas

pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym

przez „Geofizykę” Brno (Czechy).

26

27

Prezentacja wyników Z uwagi na to, że gęstość opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych

w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej dla dwóch krawędzi arkusza mapy. (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest możliwy, gdyż te dwie krawędzie są zbieżne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporządzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystywano informacje zawarte w profilach na arkuszu sąsiadującym wzdłuż zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza.

Prezentowane są wyniki dawki promieniowania gamma obejmujące sumę promienio-wania pochodzącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki Wartości dawki promieniowania gamma wzdłuż profilu zachodniego są wysokie i dość

zmienne i wahają się w granicach od niespełna 60 do prawie 120 nGy/h. Wartość średnia, wynosząca około 80 nGy/h jest znacznie wyższa od średniej dla Polski wynoszącej 34,2 nGy/h. Wzdłuż wschodniego profilu wartości dawki promieniowania gamma są niższe, o mniejszej zmienności i wahają się od 40 do ponad 80 nGy/h, przy wartości średniej wyno-szącej około 70 nGy/h. Na relatywnie wysokie wartości dawki promieniowania gamma ma wpływ obecność anomalii poczarnobylskiego cezu jak i budowa geologiczna powierzchni terenu. Na obszarze arkusza Nysa, w jego południowo – zachodniej części znajdują się wy-chodnie górnoproterozoicznych gnejsów, amfibolitów i kwarcytów skaleniowych, górnokar-bońskich granitoidów oraz ich zwietrzeliny. Skały te zwykle charakteryzują się podwyższoną zawartością pierwiastków promieniotwórczych: uranu, toru i potasu.

Stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wzdłuż profilu zachodniego wahają się od 5 do prawie 50 kBq/m2, przy czym dość szybko maleją w kierunku południowym. Wzdłuż profilu wschodniego stężenia poczarnobylskiego cezu są bardziej wyrównane i wahają się w granicach od 5 do prawie 25 kBq/m2. Większość obszaru arkusza Nysa obejmuje jedna z najintensywniejszych w Polsce anomalii poczarnobylskich, należącej do tzw. anomalii Opola. Szczegółowe badania rozkładu cezu w profilach glebowych wykazały, że główna masa ska-żeń cezu skupia się w przypowierzchniowej, dziesięciocentymetrowej warstwie gleby. Bada-nia koncentracji cezu w roślinach wykazały pewne wzbogacenie w radionuklidy cezu owo-ców i krzewinek czarnej jagody, mchów oraz ściółek leśnych. W znacznie mniejszym stopniu poczarnobylski cez koncentruje się w roślinach uprawnych i w mleku. Należy jednak podkre-ślić, że w żadnym przypadku stwierdzone stężenia nie stwarzają zagrożenia dla upraw ani osób korzystających z płodów rolnych i runa leśnego (w tym również grzybów) pochodzące-go z tego terenu. Stwierdzone zanieczyszczenia nie niosą również zagrożenia dla jakości wód podziemnych.

28

Dawka promieniowania gamma

0 20 40 60 80 100 120 140

5581035

5583919

5587938

5591283

5594197

5597108

m

nGy/h

Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

0 10 20 30 40 50

5581035

5583919

5587938

5591283

5594197

5597108

m

kBq/m2

Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

0 5 10 15 20 25

5581659

5584219

5586646

5591983

5593638

m

kBq/m2

Dawka promieniowania gamma

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90

5581659

5584219

5586646

5591983

5593638

m

nGy/h

Fig.5. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi (na osi rzędnych - opis siatki kilometrowej arkusza)

904W PROFIL ZACHODNI 904E PROFIL WSCHODNI

•

•

•

IX. Składowanie odpadów

Obszary predysponowane do lokalizowania składowisk odpadów wytypowano

uwzględniając zasady i wskazania zawarte w Ustawie o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r.

(Dz.U.01.62.628) oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie

szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim

powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów. Z uwagi na skalę i specyfikę

opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyjęto zmodyfikowane rozwią-

zania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, umożliwiające późniejszą weryfikację

i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk. Przedstawione na Mapie

geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 warunki lokalizacyjne dla przyszłych składowisk

odpadów są zróżnicowane w nawiązaniu do 3 typów składowisk:

N – odpadów niebezpiecznych, K – odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne, O – odpadów obojętnych.

Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfikowane

wymagania ochrony litosfery, hydrosfery i atmosfery. Specyfikacja ta obejmuje:

• wyłączenia terenów, na których bezwzględnie nie można lokalizować składowisk odpadów,

• warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów, wymagające akceptacji odpowiednich władz i służb,

• wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża i skarp potencjalnych składowisk.

Na mapie, w nawiązaniu do obowiązujących kryteriów, wyznaczono:

obszary o bezwzględnym zakazie lokalizowania składowisk odpadów,

obszary o warunkach izolacyjnych spełniających przyjęte kryteria dla określonego typu składowanych odpadów,

obszary możliwej lokalizacji składowisk odpadów nie posiadające naturalnej war-stwy izolacyjnej.

Na terenach, na których możliwa jest lokalizacja składowisk odpadów, zaznaczono tak-

że wyrobiska po eksploatacji kopalin, które mogą być rozpatrywane jako potencjalne miejsca

składowania odpadów.

Występowanie w strefie przypowierzchniowej gruntów spoistych o wymaganej izola-

cyjności pozwala wyróżnić potencjalne obszary dla lokalizowania składowisk (POLS). W ich

obrębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowań (RWU) na podstawie:

29

- izolacyjnych właściwości podłoża – odpowiadających wyróżnionym wymaganiom składowania odpadów,

- rodzajów warunkowych ograniczeń lokalizacyjnych składowisk wynikających z przyjętych obszarów ochrony (b - zabudowy mieszkaniowej, obiektów użyteczności publicznej, p – przyrody i dziedzictwa kulturowego, w – wód podziemnych, z - złóż).

Dodatkowo analizowano warunkowe ograniczenie lokalizowania składowisk wynikają-

ce z występowania w obrębie wyróżnionych RWU zabudowy na terenach wiejskich. Lokali-

zowanie przyszłych składowisk odpadów w obrębie RWU posiadających wymienione ograni-

czenia warunkowe będzie wymagało ustaleń z lokalnymi władzami oraz dokumentami plani-

stycznymi dotyczącymi zagospodarowania przestrzennego.

Wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża i ścian bocznych poten-

cjalnych składowisk są uzależnione od typu składowanych odpadów (tabela 10).

Tabela 10 Charakterystyka naturalnej bariery geologicznej

w odniesieniu do typu składowanych odpadów Wymagania dotyczące naturalnej bariery geologicznej

Typ składowiska miąższość [m]

współczynnik filtracji [m/s] rodzaj gruntów

N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1×10-9

K – odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne 1-5 ≤ 1×10-9 iły, iłołupki

O – odpadów obojętnych ≥ 1 ≤ 1×10-7 gliny

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyróżnienie:

- warunków izolacyjności podłoża zgodnych z wymaganiami dla określonego typu składowisk (przyjętymi w tabeli 10),

- zmiennych właściwości izolacyjnych podłoża (warstwa izolacyjna znajduje się pod przykryciem osadami piaszczystymi o miąższości do 2,5 m, miąższość lub jednorod-ność warstwy izolacyjnej jest zmienna).

Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wraz z warstwą „Geochemia środowiska”

wchodzą w skład warstwy informacyjnej „Zagrożenia powierzchni ziemi” i są przedstawione

razem na Planszy B Mapy geośrodowiskowej Polski. Jednocześnie na dołączonej do materia-

łów archiwalnych mapie dokumentacyjnej przedstawiono lokalizację wybranych wierceń,

których profile geologiczne (tabela 11) wykorzystano przy konstrukcji wydzieleń terenów

POLS. Profile te przedstawiają budowę geologiczną do głębokości 5 m poniżej stropu pierw-

szej warstwy wodonośnej położonej poniżej utworów izolujących.

Na obszarze objętym arkuszem Nysa bezwzględnemu wyłączeniu z lokalizowania skła-

dowisk odpadów podlegają:

30

• obszar zwartej zabudowy miasta Nysa, będącej równocześnie siedzibą starostwa po-wiatowego,

• tereny zalane w czasie powodzi w 1997 roku,

• teren strefy ochrony pośredniej ujęcia wód,

• tereny źródliskowe, obszary bagienne i podmokłe,

• łąki na glebach pochodzenia organicznego,

• obszary leśne o powierzchni powyżej 100 ha,

• rezerwat przyrody,

• powierzchnie erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoceńskich w obrębie dolin rzek: Nysy Kłodzkiej, Mory, Maruszki, Kamiennej, Białej oraz mniejszych cieków,

• tereny o spadkach powyżej 100,

• tereny zagrożone lawinami i osuwiskami.

Ze względu na wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża i ścian

bocznych potencjalnych składowisk odpadów analizowano obszary, gdzie bezpośrednio na

powierzchni występują grunty spoiste spełniające kryteria przepuszczalności (tabela 10) lub

grunty spoiste, których strop znajduje się nie głębiej, niż 2,5 m p.p.t. Na analizowanym obsza-

rze najlepsze własności izolacyjne mają osady serii poznańskiej, wykształcone jako iły, pia-

ski, mułki z wkładkami węgla brunatnego, iłów kaolinowych i iłów z syderytami, lokalnie

żwirów (miocen) (Badura, Przybylski, 1996).

W obrębie kartograficznych wydzieleń iłów w rejonie Domaszkowic, Włodar, Bardna

i Mońkowic, w północno-wschodniej części analizowanego terenu wytypowano obszary, któ-

re mogą być miejscem lokalizacji składowisk odpadów komunalnych (czyli innych, niż nie-

bezpieczne i obojętne). Warunki izolacyjne podłoża i ścian bocznych określono jako zmienne

ze względu na możliwość występowania w osadach ilastych wkładek mułkowo-piaszczystych

oraz możliwości „zazębiania” z iłami i mułkami osadów piaszczystych.

W miejscach występowania na powierzchni plejstoceńskich glin zwałowych zlodowa-

cenia Odry zlodowaceń środkowopolskich wytypowano obszary predysponowane do składo-

wania odpadów obojętnych. Warunki izolacyjne podłoża spełniają przyjęte kryteria. Gliny

zwałowe nie tworzą ciągłej pokrywy, miąższości ich wahają się od 3,5 do 10,0 m. W stropie

gliny te bywają zwietrzałe, nie zachowały się w nich żwiry skał węglanowych, a zawartość

węglanu wapnia waha się w granicach 3,3-4,8%. Udział grupy skał sudeckich przekracza 50%

(bez kwarcu). Świadczy to o redepozycji starszych osadów, przede wszystkim pochodzących

31

z interglacjału mazowieckiego i pliocenu. Wskazuje na to również duży udział żwirów po-

chodzących z Kotliny Kłodzkiej i Gór Bardzkich (porfiry, tufity, piaskowce, mułowce).

Największe powierzchniowo obszary występowania glin jako podłoża do składowania

odpadów obojętnych wytypowano w części północno-zachodniej, w rejonie Goświnowic i Ję-

drychowa w gminie Nysa. W gminie Korfantów wytypowany obszar znajduje się między

Włodarami i Wężą, w gminie Nysa koło Domaszkowic, Wierzbięcic i koło Hajduków,

w gminie Głuchołazy koło Kijowa, Biskupowa, na wschód od Burgrabic oraz koło Gierałcic.

Zmienne warunki izolacji podłoża dla typowanych miejsc ewentualnego składowania

odpadów obojętnych występują tam, gdzie na powierzchni zalegają lessy i gliny lessopodobne

zlodowaceń północnopolskich oraz rezidua żwirów rzecznych tarasów na glinach zwałowych

i na iłach, piaskach i mułkach serii poznańskiej zlodowacenia Odry zlodowaceń środkowo-

polskich. Rejony takie wydzielono około 1 km na północny-wschód od Nysy i koło Morowa

w gminie Nysa, między Kamienną Górą (gmina Korfantów) a Burgrabicami (gmina Głucho-

łazy) oraz koło Biskupowa, Wilamowic, między Łączkami i Gierałtowicami, Gierałtowicami

i Bodzanowem oraz na zachód od Charbielina w gminie Głuchołazy.

W gminie Prudnik obszar o zmiennych warunkach izolacyjności podłoża (pod lokaliza-

cję składowisk odpadów obojętnych) wytypowano około 1,5 km na południe od Szybowic.

Omawiany teren jest słabo rozpoznany wiertniczo. W obrębie wytypowanych obszarów

odwiercono dwa otwory (tabela 11).

W obrębie wyznaczonych obszarów dokonano podziału na rejony wyspecyfikowanych

uwarunkowań (RWU) składowania odpadów na podstawie zalecanych ograniczeń warunko-

wych. Na analizowanym obszarze ograniczenia warunkowe stanowiły:

- siedziba Starostwa Powiatowego w Nysie, - granica obszaru chronionego krajobrazu, - obszar prognostyczny dla występowania złóż kwarcytów koło Gierałtowic, - obiekty przyrodnicze i architektoniczne prawnie chronione, - strefy o wysokiej ochronie wód podziemnych.

Wszystkie wytypowane obszary są położone przy drogach dojazdowych, ich wydziele-

nia są powierzchniowo na tyle duże, że lokalizacja ewentualnych składowisk odpadów w ich

obrębie nie powinna być uciążliwa dla okolicznych mieszkańców.

Na omawianym obszarze znajdują się dwa duże „dzikie” wysypiska odpadów – w Ra-

dzikowicach i Wyszkowie w gminie Nysa. Obydwa znajdują się na terenach całkowicie wyłą-

czonych z możliwości składowania odpadów.

32

Koło Wilamowic znajduje się wyrobisko po eksploatacji kwarcytów. Po wykonaniu

dodatkowych zabezpieczeń podłoża i ścian bocznych oraz przeprowadzeniu dodatkowych

badań geologiczno-inżynierskich i hydrogeologicznych może ono być miejscem składowania

odpadów. Ograniczeniem warunkowym lokalizacji składowiska w wyrobisku jest położenie

w obszarze prognostycznym dla złóż kwarcytów.

Na analizowanym terenie czynne, duże kamieniołomy znajdują się w Sławniowicach,

Kamiennej Górze i Nadziejowie. W rejonie Łączek pozostały rozległe wyrobiska po odkryw-

kowej eksploatacji węgla brunatnego i iłów ceramicznych. Na północ od Niwicy znajduje się

głębokie wyrobisko czynnej cegielni. Szereg dużych wyrobisk po eksploatacji żwirów i mad

znajduje się koło Konradowej w dolinie Nysy Kłodzkiej. Kamieniołomy i wyrobiska znajdują

się na terenach bezwzględnie wyłączonych z ewentualnej lokalizacji składowisk odpadów

i nie zostały naniesione na mapę.

Znaczna, północna część omawianego obszaru znajduje się w strefie o wysokiej ochronie

wód trzeciorzędowego głównego zbiornika wód podziemnych nr 338 subzbiornika Paczków-

Niemodlin o porowym typie ośrodka (Kleczkowski, 1995).

Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyróżnio-

nych typów odpadów należy traktować jako podstawę późniejszych wariantowych propozycji

lokalizacyjnych i w nawiązaniu do nich projektowania odpowiednich badań geologicznych

i hydrogeologicznych. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 marca

2003 roku w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji

i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk na obszarze plano-

wanego składowania odpadów i jego otoczenia wymagane jest przeprowadzenie badań geolo-

gicznych i hydrogeologicznych, których wyniki opracowuje się w formie dokumentacji geo-

logiczno-inżynierskiej i hydrogeologicznej, dołączanych do wniosku o wydanie decyzji

o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowiska odpadów.

Obszary predysponowane do lokalizacji składowisk odpadów mogą być rozpatrywane

również jako miejsca posadowienia obiektów szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdro-

wia ludzi oraz obiektów mogących pogorszyć stan środowiska.

Po uwzględnieniu ograniczeń prawnych odnoszących się do inwestycji tego typu przed-

stawione na mapie obszary to miejsca występowania w podłożu warstwy utworów słaboprze-

puszczalnych stanowiących dobrą, naturalną izolację położonych niżej poziomów wodono-

śnych.

W planowaniu przestrzennym, przy racjonalnym typowaniu funkcji terenów, istotnym

elementem są informacje o zanieczyszczeniu gleb i wód zawarte w tej warstwie tematycznej.

33

Dane i oceny zaprezentowane na planszy B zawierają elementy wiedzy o środowisku

niezbędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym.

Naturalne warunki izolacyjności podłoża są przesłanką nie tylko dla składowania odpa-

dów, lecz także powinny być uwzględniane przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych

do kategorii szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi lub mogących pogorszyć

stan środowiska. Informacje dotyczące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód po-

wierzchniowych mogą być użyteczne przy wskazaniu optymalnych kierunków zagospodaro-

wania terenów zdegradowanych. Plansza B prezentuje więc zarówno wybrane aspekty odpor-

ności środowiska, jak i zapis istotnych wskaźników zanieczyszczeń, do których dostosowane

powinny być szczegółowe rozwiązania w zakresie zarządzania przestrzenią.

Tło dla przedstawianych informacji na planszy B stanowi stopień zagrożenia głównego

użytkowego poziomu wodonośnego, przeniesiony z arkusza Nysa Mapy hydrogeologicznej

Polski w skali 1:50 000 (J.Cudak, L.Razowska-Jaworek, 2002). Jak wynika z przytoczonych

poniżej kryteriów stopień zagrożenia wód podziemnych jest funkcją nie tylko wartości para-

metrów filtracyjnych warstwy izolującej (odporności poziomu wodonośnego na zanieczysz-

czenia), ale także czynników zewnętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanie-

czyszczeń czy obszarów prawnie chronionych. Dlatego też obszarów tych nie należy wprost

porównywać z wyznaczonymi na planszy B terenami pod składowiska odpadów.

Stopień zagrożenia wód podziemnych przedstawiany na MHP wyznaczono w pięcio-

stopniowym podziale, przyjmując następujące kryteria oceny:

- stopień bardzo wysoki – obecność licznych ognisk zanieczyszczeń na terenach o ni-skiej odporności głównego użytkowego poziomu wodonośnego, niektóre z nich spowodowały już zanieczyszczenie wód podziemnych,

- stopień wysoki – obecność ognisk zanieczyszczeń na terenach o niskiej odporności poziomu głównego wód podziemnych,

- stopień średni – obszar o niskiej odporności poziomu głównego, ale ograniczonej do-stępności: parki narodowe, rezerwaty, masywy leśne („dostępność obszaru” jako je-den z elementów kwalifikujących dany teren była uwzględniana na mapach MHP re-alizowanych od 2000 roku), bez ognisk zanieczyszczeń lub obszar o średniej odpor-ności poziomu głównego z ogniskami zanieczyszczeń,

- stopień niski – obszar o średniej odporności poziomu głównego, bez ognisk zanie-czyszczeń,

- stopień bardzo niski – obszar wysokiej odporności poziomu głównego lub o średniej odporności poziomu i ograniczonej dostępności.

34

Tabela 11

Zestawienie wybranych profili otworów wiertniczych w rejonie potencjalnych obszarów lokalizowania składowisk odpadów

Profil geologiczny

Głębokość do zwierciadławody podziemnej

występującego pod warstwą izolacyjną

[m p.p.t.] Archiwum i nr otworu

Nr otworu na mapie dokumen-tacyjnej B strop

warstwy [m p.p.t.]

Litologia i wiek warstwy

Miąższość warstwy

izolacyjnej [m] zwierciadło

nawiercone zwierciadło

ustalone 1 2 3 4 5 6 7

BH 9040059 1

0,0 0,8 2,0 4,0 5,0

13,0 16,8 17,1 19,3 19,8 25,0

Gleba Glina piaszczysta Piasek drobnoziarnisty, żwir Piasek ze żwirem Pył ilasty Pył piaszczysty Ił, margle Ił piaszczysty Pył piaszczysty Piasek średnioziarnisty Ił Q

1,2

18,5

4,8

BH 9040177 2

0,0 0,3 3,0 4,5 6,0

16,5 18,0 19,0

Gleba Glina piaszczysta Piasek średnioziarnisty Ił, piasek Ił Piasek drobnoziarnisty Pył ilasty Piasek drobnoziarnisty Q

2,7

16,5

]

3,3

Rubryka 1: BH – Bank HYDRO Rubryka 4: Q – czwartorzęd

X. Warunki podłoża budowlanego

Na obszarze arkusza Nysa warunki podłoża budowlanego określono z wyłączeniem te-

renów występowania: gleb chronionych w klasie I-IVa, lasów, złóż kopalin, terenów zurbani-

zowanych oraz projektowanych zbiorników wodnych.

Jako kryterium warunków korzystnych dla budownictwa przyjęto występowanie: grun-

tów niespoistych średniozagęszczonych i zagęszczonych oraz gruntów spoistych: zwartych,

półzwartych i twardoplastycznych, na których nie występują zjawiska geodynamiczne, a głę-

bokość zalegania zwierciadła wody gruntowej przekracza 2 m. Najkorzystniejsze warunki

geologiczno-inżynierskie na obszarze arkusza występują na północy. Największe obszary

korzystne dla budownictwa znajdują się po północnej stronie doliny Nysy Kłodzkiej w rejonie

Goświnowic, Głębinowa i na zachód od Jędrzychowa, następnie na północ i północny wschód

od Nysy oraz na południe od Mańkowic do miejscowości Węża na wschodzie obszaru. Na

35

pozostałym obszarze korzystne warunki podłoża występują w niewielkich wycinkach terenu

zwykle równolegle do mniejszych dolin rzecznych, na ich łagodnych zboczach.

Rejonami o warunkach geologiczno-inżynierskich utrudniających budownictwo są ob-

szary występowania gruntów słabonośnych (grunty organiczne, spoiste plastyczne

i miękkoplastyczne, grunty niespoiste luźne). Grunty takie na obszarze arkusza znajdują się

w dolinach rzek i potoków. Obszary płytkiego zalegania wód gruntowych (do 2 m), występu-

ją przede wszystkim w obrębie den dolinnych. Są to rejony wokół Jeziora Nyskiego, doliny

Nysy Kłodzkiej, Młynówki Bielickiej, na wschód od Domaszkowic, na południe od Nysy

oraz dolin rzek Kamienicy, Białej Głuchołaskiej, Mory, Potoku Gierałcickiego i Ścinawy

Niemodlińskiej. Sposób rozwinięcia sieci hydrograficznej, powoduje, że duże obszary charak-

teryzują się płytkim występowaniem zwierciadła wody gruntowej, a dodatkowo w sąsiedztwie

zbiorników retencyjnych zwierciadło to podlega dużym wahaniom.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Obszar arkusza Nysa jest mało urozmaicony pod względem przyrodniczo-

krajobrazowym. Przeważającą jego część zajmują gleby chronione (klasy I-IVa użytków rol-

nych). Zieleń urządzona to pięć parków oraz ogródki działkowe w Nysie.

Omawiany obszar został prawie całkowicie wylesiony. Niewielkie kompleksy leśne

znajdują się na wschód od Domaszkowic, na wschód od Starego Lasu i na południe od Białej

Nyskiej.

W 1988 r. ochroną prawną, ze względu na ochronę walorów przyrodniczo-

krajobrazowych oraz kulturowych, w formie obszaru chronionego krajobrazu, objęto dwa

zbiorniki zaporowe: Jezioro Otmuchowskie i Jezioro Nyskie (Otmuchowsko-Nyski obszar

chronionego krajobrazu), o całkowitej powierzchni 11 785,3 ha. Jest on bardzo cenny przy-

rodniczo, ponieważ zbiorniki wodne stanowią ostoje dla ptactwa wodnego i błotnego. Na te-

renie arkusza znajduje się wschodnia część tego obszaru.

Ochroną w formie rezerwatów przyrody objęte są także fragmenty lasów (tabela ). Na

północ od miejscowości Markowice znajduje się rezerwat leśny „Przyłęk”, o powierzchni

0,8 ha. Ma on na celu zachowanie resztek naturalnego lasu liściastego, zbliżonego do grądu

środkowoeuropejskiego. Istnieje projekt powiększenia tego rezerwatu na północ o 141 ha

z 200-letnim drzewostanem dębowym. Projektowane jest również utworzenie leśnego rezer-

watu „Mańkowice” o powierzchni 239,96 ha, obejmującego fragment lasu ze zbiorowiskami

zbliżonymi do łęgu wiązowo-jesionowego. Na obszarze arkusza Nysa znajduje się południo-

wa część projektowanego rezerwatu.

36

W obrębie terenu arkusza znajdują się dwa zarejestrowane pomniki przyrody żywej:

dęby szypułkowe w Nowym Świętowie i aleja lip drobnolistnych w Gryżowie (tabela 12).

Tabela 12 Wykaz rezerwatów i pomników przyrody

Nr obiektu na mapie

Forma ochrony

Miejscowość Gmina Powiat

Rok zatwierdzenia

Rodzaj obiektu (powierzchnia w ha)

1 2 3 4 5 6 1 R Mańkowice Łambinowice

nyski * L - „Mańkowice”

(239,96)* 2 R Markowice Nysa

nyski 1952 L - „Przyłęk”

(0,8) 3 R Markowice-

Przełęk Nysa nyski

* L - „Przyłęk” (141)**

4 P Gryżów Korfantów nyski

1971 Pż – aleja drzew pomnikowych (lipy drobnolistne)

5 P Nowy Świętów Głuchołazy nyski

1953 Pż - 2 dęby szypułkowe

Rubryka 2: R - rezerwat, P - pomnik przyrody Rubryka 5: * - projektowany Rubryka 6: rodzaj rezerwatu: L - leśny, rodzaj pomnika przyrody: Pż - żywej, * - część rezerwatu

poza terenem arkusza, ** - powiększenie rezerwatu

Według systemu sieci ekologicznej ECONET (Liro, 1998) przez obszar arkusza wzdłuż

doliny Nysy Kłodzkiej, przebiega korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym (fig. 6), a we-

dług systemu CORINE/NATURA 2000 (Dyduch-Falniowska i in., 1999) znajdują się ostoje

przyrody o znaczeniu europejskim: Dolna Nysa Kłodzka, Jezioro Głębinowskie, Kondradowa

i Biała Głuchołaska (tabela 13).

Tabela 13 Proponowane ostoje przyrody wg CORINE/NATURA 2000

NATURA 2000 Nr na fig. 6

Nazwa ostoi Powierzchnia(ha)

Typ Motyw wyboru

Status ostoi Gatunki Ilość siedlisk

1 2 3 4 5 6 7 8

475 Dolna Nysa Kłodzka 3 829 W, L, M Pt - Pt -

475a Kondradowa 4 W, T Fl - - -

502 Jezioro Głębinowskie 1 382 W, R Pt IBA Pt -

518 Biała Głuchołaska 100 W Sd, Rb - - -

Rubryka 4: L - lasy, M - murawy i łąki, R - tereny rolnicze, T - tereny podmokłe - torfowiska, W – wody śródlądowe;

Rubryka 5,7: Sd - siedlisko, Fl - flora, Rb - ryby, Pt – ptaki Rubryka 6: IBA - ostoja ptasia o znaczeniu europejskim wg Grimmetta i Jonesa, 1989;

37

Fig. 5. Położenie arkusza Nysa na tle systemów ECONET (Liro, 1998)

i CORINE/NATURA 2000 (Dyduch-Falniowska i in., 1999) System ECONET 1 - granica obszaru węzłowego o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 28K - Gór Opawskich; 2 -krajowy korytarz ekologiczny, jego numer i nazwa: 36k - Nysy Kłodzkiej;

System CORINE/NATURA 2000 europejskie ostoje przyrody: 3 - o powierzchni większej niż 100 ha: 464 - Dębina, 475 - Dolna Nysa Kłodzka, 476 - Stawy w Tułowicach, 456 - Bory Niemodlińskie, 497 - Dolina Ścinawy Niemodlińskiej, 498 - Jezioro Otmuchowskie, 502 - Jezioro Głębinowskie, 528 - Dolina Prudnika; 4 - o powierzchni mniejszej niż 100 ha: 475a - Kondradowa, 497a - Rączka, 518 - Biała Głuchołaska, 533 - Głuchołazy;

5 - granica państwa

38

XII. Zabytki kultury

Najstarsze ślady obecności człowieka na obszarze arkusza Nysa pochodzą z epoki ka-

miennej. Dowodem tego są stanowiska archeologiczne w: Głębinowie, Niwnicy, Kępicy, Wę-

żach i Markowicach. Początki osadnictwa na szerszą skalę sięgają wczesnego średniowiecza

(X wiek). Z tego okresu znane są takie miejscowości jak: Nowy Świętów, Stary Las, Goświ-

nowice, Wyszków, Złotogłowice, Domaszkowice i Mańkowice. Już w 1223 roku dokonana

została lokacja miasta Nysy na prawie flamandzkim, a od 1287 do 1741 r było ono stolicą

biskupiego księstwa nyskiego.

W wymienionych miejscowościach, i w wielu innych, na obszarze arkusza istnieją zabytki

świadczące o bogatej historii tego regionu. Najwięcej zabytków zlokalizowanych jest w Nysie,

co stawia ją w rzędzie najcenniejszych zespołów miejskich w kraju. Z najważniejszych

w Nysie wymienić należy: gotycki kościół św. Jakuba i Agnieszki z lat 1401-30 jeden z naj-

większych na Śląsku, dawny pałac biskupi w stylu barokowym – obecnie muzeum, dawna

kuria biskupia z resztkami warowni z XIV wieku, wczesnobarokowy kościół Wniebowzięcia

NMP z lat 1688-92, dawne kolegium i gimnazjum jezuickie z barokowym wystrojem, semi-

narium św. Anny, barokowy kościół św. Piotra i Pawła (bożogrobców) z iluzjonistycznym

malarstwem F. A. Schefflera, Dom Wagi – kamienica z 1604 roku z barwnymi freskami,

baszty bram Ziębickiej i Wrocławskiej z XIV wieku jako jedne z nielicznych fragmentów

dawnego systemu obronnego miasta, barokowa fontanna oraz „Piękna studnia” z kutą kratą,

a także niezbyt liczne, dochowane do dziś kamienice mieszczańskie.

Z innych ważniejszych obiektów zabytkowych poza Nysą wymienić należy: w Nowym

Świętowie późnoromańsko-wczesnogotycki kościół z XIII wieku i dwór klasycystyczny

z resztkami parku, w Niwnicy późnogotycki kościół Świętego Krzyża z XV wieku przebudo-

wany później na barokowy oraz dwór z XVIII wieku, w Biskupowie gotycki kościół z pierw-

szej połowy XIV wieku z polichromiami oraz dworem i rzeźbą Pięknej Madonny z początku

XV wieku. Do jednych z piękniejszych obiektów zabytkowych na Ziemi Nyskiej należy znaj-

dujący się w Siestrzechowicach późnorenesansowy pałac z krużgankami na dziedzińcu oraz

pałacową kaplicą, interesującą heraldyczną polichromią, rokokowym ołtarzem oraz wokół

pałacu resztkami fortyfikacji, fos i resztkami parku.

Ochroną konserwatorską objęte są zabytkowe parki zamkowe w Siestrzechowicach

i Białej Nyskiej.

W zabytkowej miejscowości Koperniki, znanej już w 1272 roku, znajduje się pomnik

wystawiony w 500-letnią rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika.

39

XIII. Podsumowanie

Obszar arkusza Nysa jest regionem intensywnego rozwoju rolnictwa. Prawie całą po-

wierzchnię terenu zajmują bardzo dobre gleby, wysokich klas bonitacyjnych. Lasy mają nie-

wielki udział.

Miasto Nysa stanowi ośrodek regionalny dla obsługi południowo-zachodniej części woje-

wództwa opolskiego. Jest siedzibą gminnej i rejonowej administracji państwowej. Jest miastem

przemysłowym. Największe zakłady to: Zakłady Urządzeń Przemysłowych, Fabryka Samo-

chodów Dostawczych, Fabryka Pomocy Naukowych i Zakłady Wytwórcze „Cukry Nyskie”.

Poza Nysą, przemysł posiada znaczenie uzupełniające i związany jest z przetwórstwem

rolno-spożywczym i eksploatacją surowców mineralnych.

Surowce mineralne eksploatowane są w Sławniowicach – marmury, w Kamiennej Górze –

granity oraz w Niwnicy – iły i piaski jako surowiec dla ceramiki budowlanej. Zapotrzebowa-

nie budownictwa na kruszywo naturalne zaspokaja złoże piasków i żwirów, eksploatowane

w obrębie Jeziora Nyskiego, poza zachodnią granicą arkusza. Rezerwę tej kopaliny stanowi

duże złoże „Bielice-Zbiornik”, którego szczegółowsze rozpoznanie i zagospodarowanie uza-

leżnione jest od podjęcia budowy projektowanego zbiornika retencyjnego. Jedyne udokumen-

towane na obszarze arkusza złoże węgla brunatnego „Łączki”, jako surowca energetycznego,

ma tylko znaczenie lokalne.

Prognozy surowcowe na obszarze arkusza Nysa związane są z kwarcytami skalenio-

wymi, występującymi pomiędzy Burgrabicami, Gierałcicami i Wilamowicami. Kwarcyty te

mogą stanowić surowiec kwarcowo-skaleniowo-kaolinowy dla ceramiki szlachetnej.

Odkrywkowe wydobycie kopalin powinno podlegać szczególnym rygorom, tak by zmi-

nimalizować jego szkodliwy wpływ na środowisko naturalne.

Południowa część obszaru arkusza stanowi źródło zaopatrzenia w wodę pitną miasta

Nysa poprzez powierzchniowe ujęcie wody na Białej Głuchołaskiej. W celu zapewnienia od-

powiedniej ilości i jakości wody teren ten należy traktować ze szczególną dbałością.

Ważne znaczenie ma turystyka i wypoczynek nad Jeziorem Nyskim. Zbiornik ten wraz

z przyległymi terenami znajduje się w korytarzu ekologicznym o znaczeniu krajowym,

w którym znajdują się obszarowe siedliska przyrodnicze o znaczeniu europejskim, objęte strefą

ochrony krajobrazu.

Na terenie objętym arkuszem Nysa wytypowano obszary, które mogą być miejscem

składowania odpadów komunalnych. Znajdują się one w rejonie Domaszkowic, Włodar,

40

Bardna i Mańkowic w pólnocno-wschodniej części. Ze względu na obecność wkładek mułko-

wo-piaszczystych w utworach ilastych miocenu warunki izolacyjne określono jako zmienne.

Obszary o warunkach podłoża spełniających kryteria przyjęte dla składowania odpadów

obojętnych znajdują się w rejonie Goświnowic i Jędrychowa, między Włodarami i Wężą,

koło Domaszkowic, Wierzbięcic, Hajduków, Kijowa, Biskupowa, na wschód od Burgrabic

oraz koło Gierałcic, w obrębie wydzieleń plejstoceńskich glin zwałowych zlodowacenia Odry.

Zmienne warunki izolacyjne podłoża dla ewentualnych składowisk odpadów obojęt-

nych stwierdzono w odległości 1 km na północny-wschód od Nysy i koło Morowa, między

Kamienną górą i Burgrabicami, koło Biskupowa, Wilamowic, między Łączkami i Gierałtowi-

cami, Gierałtowicami i Bodzanowem oraz na zachód od Charbielina i koło Szybowic, w miej-

scu występowania lessów i glin lessopodobnych oraz reziduów żwirów rzecznych na glinach

zwałowych i iłach zlodowaceń środkowopolskich.

Wytypowane obszary przy analizowaniu funkcji gospodarczej terenów w planowaniu

przestrzennym mogą być rozpatrywane jako miejsca lokalizacji inwestycji szkodliwych dla

środowiska i zdrowia ludzi bądź pogarszających stan środowiska. Wskazane tereny spełniają

w tym zakresie ogólne wymogi ochrony środowiska ujęte w ustawodawstwie polskim.

XIV. Literatura

AKERBLOM G., 1986 – Investigation and mapping of radon risk areas, Swedish Geol. Comp. Report IRAP 86036, Lulea, Sweden.

BADURA J., PRZYBYLSKI B., 1994 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Nysa. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

BADURA J., PRZYBYLSKI B., 1996 – Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Nysa, Państw. Inst. Geol., Warszawa.

BUDKIEWICZ M. (red.), 1977 – Badania mineralogiczno-petrograficzne i technologiczne surowców skaleniowo-kaolinowo-kwarcowych w rejonie Nowy Świętów-Sławniowice w aspekcie ich wykorzystania w przemyśle ceramicznym, Inst. Geol. i Sur. Mineral. AGH, Kraków, Arch. Przeds. Geol., Kraków.

CZERSKI M. i in., 1990 – Objaśnienia do mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:200 000, arkusz Nysa. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

DYDUCH-FALNIOWSKA A. i in., 1999 – Ostoje przyrody w Polsce. Inst. Ochr. Przyr. PAN, Kraków.

GÓRZYŃSKI Z., KASIŃSKI J., 1982 – Dokumentacja geologiczna złoża węgla brunatnego „Łączki”. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

INSTRUKCJA opracowania i aktualizacji Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, 2002 – Państw. Inst. Geol., Warszawa.

KINIARZ B., 1982 – Inwentaryzacja zbiorników wodnych na terenie województwa opolskie-go, Przeds. Geolog. Wrocław, Arch. Urz. Woj., Opole.

41

KLECZKOWSKI A. S., 1990 – Mapa obszarów Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) wymagających szczególnej ochrony w skali 1:500 000, AGH, Kraków.

KONDRACKI J., 1998 – Geografia regionalna Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, War-szawa.

KOŚCIÓWKO H., 1979 – Charakterystyka złóż surowców mineralnych – Kwarcyty i łupki kwarcytowe, Surowce mineralne województwa opolskiego, Wyd. Geol., Warszawa.

KRZYŚKÓW M., 1982 – Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego Bielice-Zbiornik w kategorii C2, Przeds. Geol. we Wrocławiu, Arch. Urz. Woj., Opole.

LIRO A., 1998 – Strategia wdrażania krajowej sieci ekologicznej ECONET – Polska. Wyd. Fund. IUCN Poland, Warszawa.

LIS J., PASIECZNA A., 1995 a - Atlas geochemiczny Górnego Śląska 1:200 000, Państw. Inst. Geol., Warszawa.

LIS J., PASIECZNA A., 1995 b – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000, Państw. Inst. Geol., Warszawa.

MACDONALD D., 1994 - Approach to the Assessment of sediment quality in Florida Coastal Waters. Vol. 1 - Development and evaluation of sediment quality assessment guide-lines.

MAJKOWSKA U., 1996 – Dodatek nr 2 do dokumentacji geologicznej złoża granitu „Ka-mienna Góra” w kategorii B, Przeds. Geolog., Wrocław, Arch. Urz. Woj., Opole.

MAJKOWSKA U., 1998 – Dokumentacja geologiczne złoża granitu „Nadziejów I” w kat. C1 i C2. Przeds. Robót Inż. Drog. MAKADAM, Wrocław, Arch. Urz. Woj., Opole.

MAJKOWSKA U., 1999 – Dodatek nr 3 do dokumentacji geologicznej złoża granitu „Ka-mienna Góra” w kategorii B, Przeds. Robót Inż. Drogowych, Wrocław, Arch. Urz. Woj., Opole.

MĘŻYK O., 1958 – Karta rejestracyjna złoża granitu w Nadziejowie. Nyskie Kamieniołomy Drogowe, Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

MIŁKOWSKI R., 1978 – Projekt badań geologicznych w kategorii C2 dla obszarów Wila-mowice, Gierałcice, Burgrabice wraz ze sprawozdaniem z prac zwiadowczych, przeprowa-dzonych w rejonie Nowy Świętów – Sławniowice za surowcem kwarcowo-skaleniowo-kaolinowym, Przeds. Geol. Kraków, Arch. Przeds. Geol., Kraków.

NOWAK T. W., 1965 – Sprawozdanie ze zwiadu geologicznego wykonanego w rejonie Gie-rałcic w celu wyszukania złóż marmuru, Przeds. Geol. Kraków, Arch. Przeds. Geol., Kraków.

OLSZEWSKA A., BAŁCHANOWSKI S., 1977 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicz-nej złoża granitu Kamienna Góra w kategorii B, Przeds. Geolog. Wrocław, Arch. Urz. Woj., Opole.

OSIKA R., RÜHLE E., POŻARYSKI W., ZNOSKO J., 1972 – Mapa geologiczna Polski bez utworów kenozoicznych w skali 1:500 000, Wyd. Geol., Warszawa.

PAZIAK B., MARCINKOWSKA U., 1977 – Sprawozdanie z prac penetracyjnych za grani-tem w rejonie Jarnołtowa, Przeds. Geol. Wrocław, Arch. Urz. Woj., Opole.

PRZENIOSŁO S. (red.), 2002 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31 XII 2001 Państw. Inst. Geol., Warszawa.

42

RAPORT o stanie środowiska w woj. opolskim w roku 2001, 2002 – Państw. Insp. Ochr. Środw. Opolu., Woj. Insp. Och. Środ., Opole.

RAZOWSKA-JAWOREK L., CUDAK J., 2002 - Mapa hydrogeologiczna Polski 1:50 000, Państw. Inst. Geol., Warszawa.

ROZPORZĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 roku (Dz. U. Nr 55 z 14 maja 2002 r., poz. 498), Warszawa.

ROZPORZĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 roku (Dz. U. Nr 165 z 4 października 2002 r., poz. 1359), Warszawa.

RÜHLE E., 1986 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000, Wyd. Geol., Warszawa.

RYCZEK L., 1980 – Karta rejestracyjna złoża piasków dla celów drogowych Nowy Świętów, Przeds. Geol. Kraków, Arch. Przeds. Geol., Kraków.

SAS-KORCZYŃSKA E., 1976 – Dokumentacja geologiczna z zasobami w kategorii C1+C2 złoża marmuru Sławniowice, Przeds. Geol Kraków, Arch. Przeds. Geol., Kraków.

SOBKIEWICZ B., 1975 – Dokumentacja geologiczna w kategorii C1 z rozpoznaniem jakości w kategorii B złoża surowca ilastego i piasków schudzających Niwnica, Przeds. Technolo-giczno-Geol. Ceramiki Bud. w Opolu, Arch. Urz. Woj., Opole.

STACHOWIAK A., 1982 – Orzeczenie z prac geologiczno-poszukiwawczych w kategorii C2 za wapieniami krystalicznymi w rejonie Sławniowic, Przeds. Geol. Wrocław, Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

STACHOWIAK A., DZIEDZIC M., 1976 – Sprawozdanie z prac geologiczno-poszukiwawczych w rejonie złoża wapieni krystalicznych Sławniowice, Przeds. Geol. Wro-cław, Arch. Urz. Woj., Opole.

SZAPLIŃSKI A., 1988 – Dodatek do dokumentacji geologicznej w kategorii C1+B złoża kru-szywa naturalnego Głębinów-Zbiornik, Przds. Geol. Wrocław, Arch. Urz. Woj., Opole.

SZAPLIŃSKI A., 1989 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej w kategorii C1 złoża marmuru Sławniowice, Przeds. Geol. Wrocław, CAG, Warszawa.

SZEPIETOWSKA H., 1971 – Dokumentacja geologiczna w kategorii C1+B złoża kruszywa naturalnego Głębinów-Zbiornik, Przds. Geol. Wrocław, Arch. Urz. Woj., Opolu.

ULATOWSKI St., BAŁCHANOWSKI St., 2000 – Dodatek nr 2 do dokumentacji geologicz-nej w kat. C1+C2 złoża marmuru i dolomitu „Słwaniowice”, KEM” St. Ulatowski, Wrocław, Arch. Urz. Woj., Opole.

URBANOWICZ Z., KLESZCZ T., 1977 – Dokumentacja kompleksowa badań geofizycznych Nowy Świętów – Sławniowice, Przedsiębiorstwo Poszukiwań Geofizycznych, Warszawa, Arch. Przeds. Geol., Kraków.

WOJTASIK S., GŁOGOWSKI W., 1965 – Dokumentacja geologiczna dla złoża kruszywa mineralnego Konradowa-Wyszków, Centralne Laboratorium przy Woj. Zjedn. Przem. Mat. Bud. w Opolu, Arch. Urz. Woj., Opole.

WOLIŃSKI W., 1998 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000, arkusz Nysa (904). Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa..

43