NR 1 (7) ISSN 1731-4852 ROK Nojœwarniyjso Górolecka 100...

1

Podhalanin nr 1 (7) 2004 r.

Członkowie Związku Górali pod pomnikiem Grunwaldzkim w Zakopanem, 1911 r.

NR 1 (7) ISSN 1731-4852 ROK

P i s m o Z w i ¹ z k u P o d h a l a n

Nojœwarniyjso Górolecka

szczegóły na stronie 12

4marca1904rokuwkarczmie„UWnuka”przyul.Kościeliskiej wZakopanemspotkałasięgrupaświatłychgóralizakopiańskich.Zaprzy-kłademTowarzystwaTatrzańskiegoutworzylistowarzyszeniepodnazwąZwiązekGórali.WdwalatapóźniejstudenciigimnazjaliściorodowodziegóralskimzałożyliwKrakowie,podległąZwiązkowiGóraliorganizację:AkademickąSesjęPodhalan.PierwszyZjazdPodhalanodbyłsięw1911rokuwZakopanem.Drugi,wrokpóźniej,wNowymTargu,gdziezrodziłasięideautworzeniaorganizacji,którabyzespalałainteligencjęiludPod-hala,wcelupodtrzymaniatradycjiipielęgnowaniakulturypodhalańskiej.WtymtemaciebardzoważnąrolęodegrałWładysławOrkan.TrzeciZjazdodbyłsięw1918r.wCzarnymDunajcu.Ponieważwlatach1914-1918sprawąnajważniejsządlaPodhalanbyławalkaoniepodległośćPolski,ideatazostałaurzeczywistnionanaIVZjeździePodhalanwroku1919wNowymTargu. ZwiązekPodhalanpowstał11sierpnia1919r.PierwszymPrezesemZwiązkuPodhalanzostałJakubZachemski.ZjazduchwaliłStatutZwiąz-

Ruch regionalny na Podhalu

szczegóły na stronie 11

Parady kumoterek i góralskie „goñby”

Op³atki Zwi¹zku Podhalan, s.6Rocznica Powstania Chocho³owskiego, s. 4Zwi¹zek Podhalan - historia i ludzie (wewn¹trz numeru)Sta tu t Zw. Góra l i z 1904

100-lecie góralskiego ruchu regionalnego

85-lecie Zwi¹zku Podhalan

Fot.

ww

w.w

atra

.pl

Numer Jubileuszowy


2

Redaguje zespół: AnielaBafia,MariaBętkowska,BronisławChowaniec-Lejczyk,

StanisławaGórkiewicz,StanisławA.Hodorowicz,JulianKowalczyk(redaktornaczelny),MaciejMotorGrelok,

JózefStaszel.Adres do korespondencji:

34-442ŁapszeNiżne,ul.Długa125,tel.(0-18)2659316,e-mail:[email protected]

Wydawca: ZarządGłównyZwiązkuPodhalan

Skład komputerowy i druk: Drukarnia„MK”s.c.,34-400NowyTarg,ul.Waksmundzka63,tel.(0-18)2664852,

e-mail:[email protected]

PodhalaninP i s m o Z w i ¹ z k u P o d h a l a n

Jubileusz Kardyna³a Macharskiego W25-rocznicęotrzymaniasakrybiskupiejprzezobecnegokardynałaFranciszkaMacharskiegodokaplicynaZamkuWawelskimprzyjechałalicznagrupagóralizeZwiązkuPodhalan,którejtowarzyszyłPoczetSztandarowy ZGZwiązkuPodhalanikapela. Góralechcieliwtensposóbpodziękowaćkrakowskiemumetropolicieipodkreślić,żepamiętajązawszeoNim.SerdecznarozmowagóralizkardynałempouroczystejMszyświętej,świadczyotym,żerównieżkar-dynałMacharskipamiętaonasaniektórychosobiścierozpoznaje.

Delegacja górali w kaplicy na Wawelu u Kardynała Macharskiego, 6.01.2004 r., Fot. Archiwum ZP

3


NapamiątkęwydarzeńsprzedlatZarządGłów-nywewspółpracyzoddziałamiZwiązkuPodhalan,m.in. zZakopanemprzygotował szereg spotkań i uroczy-stości. Poniżej podaję głównepunkty zakopiańskiejczęściprogramu: 4.03. czwartek,godz.17.00.-uroczystamszaśw. z okazji 100 rocznicy pierwszego posiedzeniaZwiązkuGórali(starykościółek,ul.Kościeliska),na-stępniezłożeniekwiatówizapaleniezniczynagrobachzałożycieliZG,poczymuroczysteposiadyZarząduGłównegoZPwkarczmie„UWnuka”(ul.Kościeli-ska).UroczystośćuświetniąsztandaryZGiOddziałuZakopaneZwiązkuPodhalan. 6.03.sobota -sesjanaukowapoświęconahisto-riiZwiązku,jegodziałalnościiludziom(„biołoizba”ul.Kościuszki 4,Zakopane).Wprogramie (10.00 -12.30)przewidzianonastępującereferatyidyskusje:Towarzystwo Związek Górali w Zakopanem - zarys historii - wygłosimgrJanHamerskiO założycielach Związku Górali - mgrFranciszekBa-chleda-KsiędzulorzDoktor Andrzej Chramiec i Władysław hr. Zamoyski - przyjaciele i współtwórcy Zakopanego -prof.drhab.med.RudolfKlimekZasada sprawiedliwości w polskiej transformacji społeczno-ustrojowej lat dziewięćdziesiątych -mgrKrzysztofMądelSJ Sesję naukową i dyskusję zakończywystępzespołu„MałeKlimki”. 7.03. niedziela,godz.10.45.-zbiórkapocztówsztandarowychZP,poczymo11.00.jubileuszowamszaśw.wkościelep.w.NajświętszejRodziny(Krupówki) zokazji100- leciagóralskiegoruchuregionalnego.Pomszyprzemarszpodkarczmę„UWnuka”,gdziezostanieodsłoniętapamiątkowatablica.Następnie,wsalikina„Sokół”-okolicznościowaakademiaipo-siady,podczasktórychwręczonezostanąodznaczenia,wyróżnieniaipodziękowaniadlaludzizasłużonychdlaZwiązku.NazakończenieakademiiwystąpizespółimBartusiaObrochty.W 2004 roku jubileuszowe uroczystości odbędąsięteżwinnychoddziałach,oczymnapiszemywkolejnych

Kalendarz uroczystoœci

ku. ciąg dalszy na str. 3

Wokresiemiędzywojennym(1919-1939),zini-cjatywyZwiązkuPodhalanpowstałym.in.:SeminariumNauczycielskieiWysokogórskaSzkołaRolniczawNo-wymTargu,SpółdzielniaMleczarskawSzaflarach,dro-ginaSpiszu,bibliotekiwiejskieidomyludoweitd.itd. WczasieIIwojnyświatowejZwiązeknieprowadziłdziałalności(chodziodziałalnośćoficjalną). Jesienią1945rokuZwiązekPodhalanformal-niewznowiłdziałalność.WrogistosunekwładzPRLi panującawówczasw całej Polsce atmosfera poli-tycznabyłagłównąprzyczynatego,żepo3latach-31grudnia1948 rokuZwiązekPodhalan rozwiązał się.Niszczono kulturę ludową pod każdymwzględem:strójgóralskikomuniściuznawalizasymbolciemno-ty i zacofania, obkładanogórali różnymipodatkamii domiarami,wprowadzono obowiązkową dostawęwełnydopaństwowychcentraliitd.Po„przewrociepaździernikowym”1956r. rozpoczęły się starania owydaniezgodynareaktywowanieZwiązkuPodhalan.Władze lokalne,głównieKomitetPowiatowyPZPR wNowymTarguwyrażałystanowczysprzeciw.Wte-dywybrała się doWarszawy delegacja górali podprzewodnictwemadwokataStanisławaStachowca ilekarzaStanisławaBafii celem załatwienia sprawy,niestety udało się tylko połowicznie.Władze niezgodziły się na reaktywowanieZwiązkuPodhalan,zezwoliły natomiast na ZwiązekGórali Tatrzań-skich. I takw 1957r. ZwiązekGóraliTatrzańskichrozpoczął działalność. Prezesem został pisarz pod-halański StanisławNędzaKubiniec.Walny ZjazdZwiązkuGóraliTatrzańskichw1959rpodjąłuchwałę oprzemianowaniusięnaZwiązekPodhalan. NadzieńdzisiejszyZwiązekPodhalantworzy 60Oddziałóworaz11Ognisk,w tymdwaOgniskaMłodzieżowe.SiedzibaZarząduGłównegoZwiązkuPodhalan znajduję sięwLuźmierzu.NajwiększymOddziałem jestOddziałZakopane, liczy około 800członków.OddziałZakopanetworzydziewięćOgnisk:4naterenieZakopanego(naOlczy,naHarendzie,na

Ruch regionalny na Podhaluciąg dalszy ze strony 1

100-lecie góralskiego ruchu regionalnego i 85-lecie powstania Zwi¹zku Podhalan


4

Kontynuacjąobchodów100-leciaruchuregio-nalnegoi85-leciaZwiązkuPodhalanwPolscerozpo-czętychopłatkiemZGbyłyuroczystości158RocznicyPowstaniaChochołowskiego. Wpiątekisobotęodbyłysięzawodysportowe w skokach i biegach,w których przywspaniałychwarunkachatmosferycznychwzięłoudziałokoło230zawodników. W158rocznicępowstania(wybuchłownocy z 21/22 luty 1846 r.) uroczystości rozpoczęła nie-dzielnauroczystaMszaŚwiętawKościeleŚw.JackawChochołowie.Przybyłychgości przywitałKsiądzWładysławKosProboszcz i zarazemKapelanOd-działuwChochołowie.MszyŚwiętejprzewodniczył

158 rocznica Powstania Chocho³owskiego

ihomilięwygłosiłksiądzFranciszekJuhasProboszczzPoronina. Dowydarzenia z przed 158 lat nawiązaliwswoichwystąpieniachWójtGminyJózefBabiczorazPrezesZarząduGłównegoZwiązkuPodhalanStarostaJanHamerski.PodPomnikiemPowstańcówChocho-łowskichdelegacje złożyłykwiaty, aw saliRemizyOSP dzieci imłodzież zChochołowa przedstawiłyprogramprzygotowanyprzezpolonistkęHalinęTylkai instruktorówZespołu„Siumni”:AnielęMichniak iJózefaPilch. Serdecznie dziękujemy wszystkim przybyłym gościom, w tym Pani Poseł Zofii Krasickiej Domka, Starostom Powiatu Nowotarskiego i Tatrzańskiego, licznym pocztom sztandarowym: Oddziałów Związku

Ruchniepodległościowypoupadkupowstanialistopadowegobynajmniejniezmalał,wręczprzeciw-nie.Końcemlattrzydziestychipoczątkiemlatczter-dziestychXIXwiekudelegaturyróżnychugrupowaństworzonychnaemigracjirozszerzałyswądziałalnośćwkraju.WGalicjinajwiększąaktywnościąwykazywa-lisięm.in.zwolennicyTowarzystwaDemokratycznegoPolskiego.Celemichbyłozorganizowanietrójzaboro-wegopowstanianarodowegomającegodoprowadzićdo zrzucenia kajdanów niewoli. Plany powstaniastworzoneprzezLudwikaMierosławskiego zostałyprzyjęteentuzjastycznieprzezkręginiepodległościo-we,zakładałonszybkieopanowaniepoznańskiegoiGalicji,apóźniejwspólneuderzenieprzeciwRosji.Dopowstaniamielidołączyćzachęceniwizjąuwłaszczeniachłopi,towłaśnieonimielitymrazemstanowićsiłę

Powstanie Chocho³owskie a postaæ ks. G³owackiego

Od lewej: posłanka RP Zofia Krasicka-Domka, Wice Starosta Nowotarski Jan Lasyk, Starosta Tatrzański

Andrzej Gąsienica Makowski. Fot. Wacław Sajdak

Ksiądz Michał Głowacki.Fot. Wielka Encyklopedia Tatrzańska

5


decydującąozwycięstwie. Podhale stanowiło dogodny strategicznie te-rendowalk, stąd też działało tuwielu emisariuszy,którzyprzekonywalichłopówosłusznościporwaniaza broń.Ważną rolę odegrał JulianMaciejGolsnaroraz współpracownik Edwarda DembowskiegoMaciejKański. Zachęcali oni górali do udziałuwpowstaniu. Zatrzymywali sięw różnych dworach,jednak głównymi ich sprzymierzeńcami pozosta-wali księża. Do działalności agitacyjnej został z początkiem1845 roku zwerbowanywikary zPo-ronina ks.Michał Głowacki ,,Świętopełk”, jakopierwszy z pracujących na Podhalu kapłanów.Dokońca 1845 rokuwśród konspiratorów znaleźli sięorganista Jana KantyAndrusikiewicz - prawdo-podobnie były uczestnik powstania listopadowe-go1 i wikary ks. Józef LeopoldKmietowicz obaj zChochołowa,jużwkrótcedołączyłdonichkolejnywikaryks.MichałJaniczakzSzaflar.Tejsiatcekonspira-cyjnejprzewodniczyłks.Głowacki,jegowyjazdym.in.doKrakowawzwiązkuzprobostwem,któremiałomuzostaćprzyznane,stwarzałydogodnąokazjędospotkań z powstańczymRządemNarodowym2.Agitacja po-wstańcza rozwijała się pomyślnie. Szczególniewparafii chochołowskiej ideawalki o niepodległośćbyłarozumianaprzezmiejscowychgórali,ponieważnawłasnej skórze doznali oni niesprawiedliwościod baronaKajetana Borowskiego, któryw oszu-kańczy sposób pozbawił ichwłasności ziemskiej,za którą wcześniej zapłacili. Ogólna atmosfera w przededniu wybuchu powstania wydawała sięsprzyjać oczekiwanemu rozwojowi wypadków.Niechęć górali do austriackich władz budziła unichcorazwiększeobawy.Wdniu23grudnia1845roku doNowegoTargu zostali wezwaniwszyscywójtowie z podhalańskichwiosek, gdzie oficjal-nie udzielono im instrukcji jakmają postępować wraziejakichkolwiekzamieszek.Zadoprowadzeniewi-chrzycieladocyrkułu-bezwzględunastanipochodze-nie-wyznaczononagrodę20złotychreńskich3.Władzezaborczeniemyliłysięcodoswychprzeczuć.Wdniachod11do13lutego1846rokuwKrakowieprzebywał ks.Głowacki,wówczastoodebrałodRząduNarodo-wegodokładnedanedotyczącewybuchupowstania.Rankiem21lutego1846rokudoszłowPoroninedospotkaniaorganistyAndrusikiewicza,ks.Kmietowiczazks.Głowackim,byłatonajważniejszawtychwyda-rzeniachnarada.AndrusikiewiczpowróciłnapiechotęaKsiądzokołoczwartejwyjechałsaniami,spotykalisięwChchołowie.WieczoremzwołaliwszystkichchłopówzChochołowa,Cichego,WitowaiDzianiszabyłoichkilkuset-rozpoczęłosiępowstanie.ZebraniuderzylinakomoręcelnąnapobliskiejgranicyzWęgrami,zasko-

czonymżołnierzomodebranobroń,poczymzentuzja-zmemporąbanociupagamigranicznysłup,naktórymwidniałapostaćdwugłowegocesarskiegoorła.Więk-szychproblemównienapotkano,cosprawiłonastrójza-chętydodalszychdziałań.Powstaniejednaknietrwałodługo.NazajutrzzbałamuceniprzezzaborczewładzegóralezCzarnegoDunajcaruszyliprzeciwChochoło-wianom,którzymyśleli,żeidąimzpomocą,gdynagleotworzonodonichogień.Walkanieprzyniosłaupra-gnionegozwycięstwa.Ciężkorannyzostałks.Kmieto-wicz,niecolżej-Andrusikiewicz.23wponiedziałekodCzarnegoDunajcaznowunadciągaliuzbrojenichłopi iwojsko. Zagrożony organista znalazł schronienie

wCichem, jednak i tu nie unikną aresztowania.Wobliczuwizjispaleniawsipowstanieupadło.WojskospacyfikowałoChochołów.Oudziałizmowęprzeciwwładzy zostało oskarżonych 127 osób; byli na niejksięża,szlachtaigórale4.Niewieluosobomudałosięuniknąćaresztowania.Rozpocząłsiędlapowstańcównajgorszyokres-okresrepresji. WtymsamymczasiekiedyChochołowianieodnosiliswepowstańczesukcesychłopizebralisiętakże wZakopanem.JednakprzemówieniewójtaJanaKrzep-towskiegoiMichałaSamkazadecydowałoorozejściusięgórali.Wójtpowiedział,żejaksięnieporozchodządo domów, to jutro albo pojutrzewszyscy zostanąpowieszeni5. WPoroninepowstaniemiałoprzybraćpodobnybiegjakwChocholowie,jednakniedoszłodoatakunakomoręfinansowąnaBańkówce.Przeszkodziłowtympojawieniesięprzypadkowegooddziałustrażygranicz-nej.Resztędopełniliwystraszenigórale,niezechcielijużposłuchaćksiężyGłowackiegoiJaniczkazSzaflar.WobliczuzaistniałejinieudanejpróbywywołaniabuntuwobawieprzedrepresjaminaWęgryzbiegłks.Janiczak. Ks.Głowackinatomiastparędnipóźniejzostałareszto-

Występ zespołu „Siumni” z Chochołowa podczas uroczystości rocznicowych Powstania.

Fot. Wacław Sajdak


6

JakcorokuwgrudniuistyczniuczłonkowieZwiązkuPodhalanzbierająsięnawspólnychoddzia-łowych bądź ogniskowychposiadach o szczególnienastrojowymcharakterze. Są to góralskie opłatki zżyczeniami,regionalnymipotrawami,muzykąiprzedewszystkimniezwykleserdecznąatmosferą.DoświętaMatkiBoskiejGromnicznej(2.02.)wszystkieoddziały,łączniezZarządemGłównymZP,zorganizowałyusie-bieopłatkowespotkania.Oniektórychznichpodajemy

Uroczystoœci op³atkowe

Zwi¹zku Podhalan

kilkainformacji. Opłatek ZarząduGłównego z licznymi de-legacjami i pocztami sztandarowymi oddziałówZwiązkuPodhalan odbył sięw tym rokuwKonin-kachk/PorębyWielkiej.Nieprzypadkowowybranona gospodarzaOddziałZwiązku zPorębyWielkiej,skądwywodzi się współtwórca regionalnego ruchupodhalańskiego -WładysławOrkan.Właśnie dekla-racja programowa, którą przygotował Orkan, sta-nowiła dekalog dla członkówpowołanegodo życianaIVZjeździePodhalanw1919r.-stowarzyszenia onazwieZwiązekPodhalan. W niedzielę 11 stycznia uroczysta mszaśw. koncelebrowana przez biskupa KazimierzaNycza, kapelanów Zarządu Głównego Związ-ku: ks.Władysława Zązla zMilówki na Żywiec-czyźnie, ks. Franciszka Juchasa z Ludźmierza,ks.Mieczysława Łukaszczyka z Nowego Tragu imiejscowegoproboszczarozpoczęłaopłatkoweuro-czystości.Pomszyświętejwszyscyprzybyli„podha-lanie” połamali się opłatkiem i obejrzeli kolędniczy

wanyprzezmiejscowegowójtaJózefaMajerczyka-Dub-caiprzewiezionydoNowegoTarguapóźniejdoNowe-goSącza6,gdziespotkałsięzorganizatoramipowstania wChochołowie.Więzieniapozostawałyprzepełnione,dopiero tamorganizatorzy powstania dowiedzieli oprzebiegupowstaniawcałejGalicji-orzezichłopównaszlachcie,otragediijakasiędokonałazpodsyceniawładz.Przywódcypowstaniachochołowskiegootrzy-mali bardzosurowewyroki.Ks.Kmietowiczzostałskazanynakaręśmierci,jednakzewzględunazłystanzdrowiaodroczonowyrok,organistęAndrusikiewiczaskazanonadwadzieścialatwięzienia.PowydarzeniachzwiązanychzWiosnąLudóww1848r.pozostalipo-wstańcyzostaliobjęciamnestią.Pobytuwwięzieniunieprzetrzymałks.Głowacki7;patriota,romantyk,aleiteżdoskonałyludoznawca,właścicielnajwiększejnatamteczasybibliotekinaPodhalu,słowianofil,literatorazofiarnyczłowiek.Jegozasługizostałydocenionewielepośmierci,którąponiósłwwynikuokrutnegopotraktowaniaprzezstrażnikawsądeckimwięzieniu,umarłtrzymiesiącepozatrzymaniu.

Przypisy1 W.H.Paryski,WielkaEncyklopediaTatrzańska.. Poronin1995.Str.30

„Słownik gwary podhalańskiej” zamierzenia, plany, organizacja wydania

to tematposiadówgóralskichorganizowanychprzezzakopiański oddział Związku Podhalan. Spotkanieodbyłosięwewtorek10lutegowBiałejIzbiewZa-kopanem.Posiadypoprowadziłprof.drhab.JózefKąśzUniwersytetuJagiellońskiego.

„Dr Andrzej Chramiec i hrabia Władysław Zamoyski - przyjaciele

i obrońcy spraw polskich na Podhalu”-totytułwykładu,jakiwygłosiłprof.RudolfKlimek,członekRadyNaukowejZwiązkuPodhalanpodczasposiadów,któremiałymiejscew siedzibienowotar-skiegooddziałuZP,wsaliregionalnejim.Ks.JózefaTischnerawewtorek10lutego.

Zakopiańskie posiady 17lutegow„biołejizbie”zakopiańskiegooddzia-łuZPodbyłysięposiadypodhasłem„ObrazdawnegoZakopanegowświetlemapkatastralnychzroku1846”. Porazkolejnytemattenbyłpodjętynaposiadachgoral-skich.Spotkaniepoprowadzili:burmistrzZakopanegoPiotrBąk,dyrektorTatrzańskiegoParkuNarodowegoPawełSkawińskiorazMarcinGuzik.

Góralskie posiadyMsza opłatkowa ZG ZP w kościele w Koninkach

7


program przygotowany przezmiejscowy oddziałZwiązku.Opłatkowe posiady zakończyławspólnabiesiadaiśpiewkolędwkar-czmie„NadPodołem”,którapomieściłakilkasetosób.

w Dębnie... WremizieOSPwDębniewniedzielę4stycz-nia świętowali członkowiemiejscowegoOddziału.GośćmihonorowymiprezesaJózefaJanosajakicałegoOddziałubyli:kapelanZGZP-ks.W.Zązelimiejscowyproboszczks.WładysławJanczy.Spotkanieopłatkoweuświetniłyjasełkazaprezentowaneprzezzespółregio-nalny„Dębnianie”.

tekst i foto Julian KowalczykOpłatek u nowotarżan

TradycyjniewTrzechKróli6stycznia2004roku wnowotarskimZwiązkuPodhalanodbyłasięuroczy-stośćopłatkowa,którejprzebiegPaniredaktorAnnaSzopińskawGazecie Podhalańskiej zatytułowała:NOWYROK,NOWAIZBA,NOWICZŁONKOWIE-ŚWIĘTOUPODHALAN.Tytuł tendoskonaleod-zwierciedla przebieg uroczystości. Jak przystało nagóraliNowyRokrozpoczętoMsząśw.którąkonce-lebrowalikapelaniZwiązkuPodhalan:zLudźmierza,

w Rabce... Niedziela 18 stycznia dla prezesaAnto-niego Rapacza jak i całego Oddziału ZwiązkuPodhalan w Rabce była szczególnym dniem.Wszeregi oddziału wstąpiło 40 nowych członkówrodem ze Szczawnicy, Skawy, Skomielnej Bia-łej,MszanyDolnej i zRabki. Ślubowanie złożyli wsalceparafialnejkościoławChabówce,gdzieodbyłosięspotkanieopłatkowe.Podobnie,jakprawienawszyst-kichoddziałowychopłatkach,byłobecnyprezesZGZwiązkuPodhalanwPolsceJanHamerski.Bylimiejscyradni,delegacjezaprzyjaźnionychoddziałówZwiązku. jk

w Oświęcimiu... ZwiązekPodhalanwOświęcimiupodsumowałminiony rok dzieląc się opłatkiem z zaproszonymigośćmi.NaopłatkoweuroczystościZwiązku,któremuprzewodziKrystynaWawrzuta przybyliwniedzielę25styczniadelegacjezaprzyjaźnionychoddziałówzMilówkiiNiedźwiedziaorazFrancuzizNicei,którzygościliwOświęcimiu.Opłatkowespotkanierozpoczęłosięodmszyśw.wkościelep.w.św.Maksymiliana. jk

w Szczawnicy... Pieniński Oddział Związku Podhalan wSzczawnicyświętował25stycznia.Związkowyopła-tekpoprzedziłamszaśw.odprawionaprzezkapelanaszczawnickiegooddziału-ks.JózefaSłowika,odwielulat proboszcza i kustosza sanktuariumMaryjnegowCzarnymPotoku.PomszyczłonkowieZwiązku,pocz-ty sztandarowe i zaproszeni gościeprzemaszerowalidorestauracji„Halka”,gdziepodzielonosięwspólnieopłatkiem.WśródmaszerującychbyłydelegacjeipocztysztandaroweoddziałówZPzNowegoTargu,Krościen-ka,Tylmanowej,LudźmierzaiOchotnicyDolnejorazkapele:„Białopotoczanie”zKrościenka,„Kubasy”zeSzczawnicyoraz„Juhasy”.Wszeregiszczawnickiego

zNowegoTargu i zOchotnicyDolnej.Mszę św.uświetniłchór„Gorce”izespółdziecięcy„MaliŚwar-ni”.Tuwkościele św.Katarzyny,któregomurypa-miętająminionewieki,nowiczłonkowiewliczbie27, wwiększościmłodziludziewstępującydoZP,złożyliprzysięgęna sztandarNowotarskiegoOddziału.Na-stępnieczłonkowieZPizaproszenigościewypełnilipobrzegisalewidowiskowąMOKgdziewysłuchalispecjalnegoprogramuzatytułowanego:TOJUŻPORANAWILIJOM-TOJUŻCAS.PokoncerciezaproszenigościeiczłonkowieZPudalisięnaIpiętrogdzieKape-laniZPuroczyściepoświęcilidrugączęśćizbyZPim.ks.prof.J.Tischnera.Zostałarównieżprzeciętawstęgawpostacitęgiegopowrósła,takżewszyscyzaproszenidotejczynnościmielicorobić.Pomimodużejilości

Karczma „Nad Podołem”

Otwarcie drugiej Izby w siedzibie Związku Podhalanw Nowym Targu. Fot. A. Szopińska


8

Oddziałuwstąpiło13nowychczłonków,którzyślubu-jącwobecnościwładzoddziałuzprezesemMarkiemCiesielkąnaczeleorazprezesemZG-JanemHamer-skimpotwierdziliswójakcesdoZwiązkuPodhalan. jk

w Ochotnicy... SpotkanieopłatkoweZwiązkuPodhalanwOchot-nicyDolnejrozpoczętoodmszyśw.sprawowanejprzezks.proboszczaStanisławaWojcieszaka.Uroczystośćuświetniłaobecnośćdelegacjiipocztówsztandarowych zKrościenka,Tylmanowej,Niedźwiedziaorazmiejsco-wegoOddziałuZwiązku,któremuprezesujeStanisławMazurek.PodczasposiadówwsiedzibieOSP,przedzebranymiwystąpiły dzieci zeSzkołyPodstawowejim.JózefaTischnerazprogramemjasełkowymorazkolędnicy - rodzinaKozikówzŁazówzwędrownąszopkąbetlejemską.

jkw Bukowinie...

W n i e d z i e l ę 2 5 . 0 1 . 2 004 r. b u ko -wiańsk i Oddz ia ł Związku Podha lan zo r -

Ślubowanie w Spytkowicach Wniedzielę18styczniaogodz.17wkościeleparafialnymNiepokalanego PoczęciaNajświętszejMarii PannywSpytkowicach odbyła się uroczystamszaświętaaponiejślubowanieczłonkówoddziałuZwiązkuPodhalan. MszęświętąodprawiłkapelanZwiązkuPod-halan ksiądzWładysławZązel i proboszcz parafiiSpytkowiceksiądz JózefHajnos.Całamsza zostałaodprawionapogóralsku.PierwszeczytanieprzeczytałBogdanJarząbek,psalmodśpiewałzespółzRatułowa„Tatry”adrugieczytanieprezesoddziałuZPwSpyt-kowicachKazimierzBielak.KsiądzWładysławZązelzacząłkazanieśpiewem:„Kiebynieweseleniebyłobynostu”anastępniesłowami„JakospotakiejEwangeliityjśpiewkiniezaśpiewaćjakonatakpikniepasujedziśnatąchwilewSpytkowicach.Bojesttoprzeciejakieśwesele,bogatewesele”. Pomszyświętej swójwierszpt. „Stycniowesłonecko!”odczytałaZofiaMieszczakzoddziałuZP,zBiałegoDunajca:- „Kie stycniowe słonecko raniućko wychodziW Spytkowicach Związek Podhalan zaś nowy sie rodzi.I tak poru chłopów o tym urodzali,A pote dlo syćkik zebranie zwołali. A na tym zebraniu syćka ukwolyli: ”Trza by nom nolezeć do Zwiazku Góroli”. I warciućko pote prezesa wybrali, A zgodnie z Kodeksym zarząd powołali.A kiedy już wiycie syćko załatwieli,No to wypodało, coby Panu Bogu za to dziynkowali.I z ksiyndzem Proboscem tak se uradzieli,Ze 18 stycnia syćka za Związkiem bedom się modlyli. I tak sie tyz stało mój Boze kochany, Związek Podhalan w Spytkowicach został poświynco-ny. Niekze Patronka Kościoła Wasego Błogosławi syćkim, z łosobna kozdego.A Syn Jej Kochany do Wom duzo siyły,Coby jesce inne Związki Podhalan dalej sie rodziły.Coby przybywały łowiecki do stadaI tym radowały związkowego Kapelana. By prezes Hamerski dumny był z roboty, By do związkowej gazdówki nie brakło mu ochoty. Dejze Panie Boze zwiazkowej rodzinie Miyłości i scynścio w koździućkiyj dziedzinie.”

Następnieodbyłasięuroczystaprzysięgaczłon-kówoddziałuZ.P.wSpytkowicach.Wszyscyzebranipowtarzalisłowaprzysięgi:„Wpatrzony w krzyż i sztandar uroczyście ślubuję:być rzetelnym członkiem Związku Podhalan, będę sumiennie wypełniał obowiązki statutowe, dbał o zachowanie tradycji i piękna rodnej ziemi, o jej szla-chetny rozwój duchowy i materialny, dołożę starań do

Umowa między uczelniami Państwowa PodhalańskaWyższa Szko-ła Zawodowa w Nowym Targu zawarła porozu-mienie zAkademiąWychowania Fizycznego wKrakowie. Podpisana 10 grudnia 2003r. umo-wa zapewnia PPWSZ ze strony AWF pomoc wprzygotowaniuprogramówstudiów,poziommeryto-ryczny,pomockadrowąiwmiaręmożliwościudostęp-nieniebazyAWF.Umowępodpisali:wimieniuPPWSZrektorStanisławHodorowicz,w imieniuAWF rektor

Ks. Władysław Pasternak kapelan bukowiańskiego Oddziału ZP w trakcie ceremonii poświęcenia

opłatków. Tekst i foto Stanisław Budzyński

9


umocnienia godności człowieka, rodziny ziemi ojców i niepodległości Polski - tak mi dopomóż Bóg”. PotychsłowachprzysięgikażdyzczłonkówpocałowałsztandariotrzymałlegitymacjęczłonkowskąwręczonąprzezprezesaZ.P.JanaHamerskiego.Pierw-sząlegitymacjęotrzymałksiądzproboszczJózefHajnos,drugąprezesoddziałuwSpytkowicachKazimierzBielak. Wślubowaniuudziałwzięłoponad60osób,członkówZ.P. Donichnależą:ksiądzJózefHajnos,TadeuszŁazar-ski,MartaPapanek,RyszardPapanek,GrażynaHandzel,Jó-zefKościelniak,KazimierzDziur,BarbaraDziur,KazimieraSutor,CzesławRusnak,MałgorzataRusnak,ZofiaWorwa,BożenaKałafut,MałgorzataSawina,WładysławRzeszót-ko, JaninaTrybuła,AnnaTrzop,ZdzisławTrzop,RomanŻołnierczyk,ZofiaSmętek,KazimierzBielak,WładysławaMagiera,TadeuszMurzański,BarbaraKowalczyk-Maśnica,RenataKlamerus,RyszardWacławKlamerus,BogusławŁaś,BronisławaŁaś,JanKowalczyk,MarianKracik,Joan-naKracik,ZbigniewSmętek,TadeuszGwiazdoń,AntoninaGwiazdoń, JanStachura,Bartosz SawaKlamerus, JózefBasisty,AnetaBasisty,CzesławaBasisty,MariaMaśnica,BogdanJarząbek,KatarzynaKowalczyk,MichałMaśnica,AndrzejŁukaszka,StanisławTrybuła,MariaZiobro,JolantaOskwarek, JózefOskwarek, ElżbietaRapacz -Rusnak,DariuszRusnak,JulianObara,BogdanMorawa,TeresaJa-romin,RenataBiłek,HenrykaKowalczyk,GrażynaKracik,StanisławJopek,ZofiaGwiazdoń,DanutaJarząbek,LeszekKałafut,TadeuszSawina,MarianBanadyk. Wuroczystościudziałwzięli:prezesZ.P.JanHamerski,sekretarzZarząduGł.orazprezesOddziałuwSidzinieMaciejMotor-Grelok,honorowyczłonekZ.P. wNowymTarguJózefRóżański,prezesgorczńskiegooddziałuZ.P.WRabceAntoniRapacz,wójtgminySpytkowiceRyszardPapanek oraz przewodniczącyRadyGminyJózefKościelniak. Pięknąmuzykęgóralskązapewniłzespółdziecięcy zRatułowaStanisława iCzesławySobczyk.Dalsze

18 stycznia 2004r SpotkanieopłatkoweOddziałuZwiązkuPodha-lanwŁopusznejrozpoczęłosięogodz.1600uroczystąmsząśw.,którąodprawiłkapelanoddziałuks. JerzyRoźny.On teżwygłosił kazanie do zgromadzonychlicznieczłonków,gościisympatykówzwiązku.Mszęuświetniłamuzykaim.ks.JózefaTischnerapodkie-runkiemLeszkaSzewczyka.UroczysteślubowanienasztandarzłożylinowiczłonkowieZwiązku:Czesławai StanisławMalinowscy oraz JanMalinowski. Pomszyśw.wGminnymOśrodkuKulturypołamanosięopłatkiemizłożonoświąteczno-noworoczneżyczenia.ZespółimLudwikaŁojasapodkierunkiemStanisławySzewczykprzedstawiłjasełkaautorstwaWandyCzu-bernatowejnagrodzonerzęsistymibrawami.Następniepodanowspaniałąkwaśnicęnaschabieibiesiadowanoprzysutozastawionychstołachbawiącsiędopóźnychgodzinnocnych.

1 luty (niedziela) Ogodz.1500odGOK-uprzymuzyceLeszkaSzewczykawyruszyłysanie,wiozącuczestnikówku-liguzorganizowanegoprzezOddziałZPwŁopusznej.Sanieparadnieprzejechałyprzezwieś,przezZarębkido polanynaMłace.Tamprzy góralskiejmuzyce iśpiewiepieczonokiełbaski,rozgrzewającsięherbatkąztermosów.Bardzopomocnyokazałsięśpiewnikgó-ralskiWładkaMotyki.Dowsizjechanozpłonącymipochodniami.„Nie lyjdyscunie lyj” śpiewaneprzyognisku-pomogłoiudałosiędojśćdodomówprzeddeszczem.Późniejzaczęło lać inastała takaodwilż,że na następny dzieńmożna było tylko pomarzyć okuligu.

Opłatek i kulig w Łopusznej

Fot. Barbara Kowalczyk-Maśnica

Fot. Leon Malinowski


10

Majerczaka działający przyOśrodkuKultury i ZP,młodziskrzypkowieuczącysięgrać,szkołyprzygo-towały jasełka, kolędy iwiele różnych inscenizacjiBożonarodzeniowych. Zaprzygotowanieprogramunależysięuznaniemłodymnauczycielkom:AnniePiszczek,AnnieKozie-lec,TeresieMastalerz,JolancieCiesielce,ZofiiBrzeź-nej.NoiniezawodnajakzawszebyłakapelaFranciszka

IZBA REGIONALNA W TYLMANOWEJ

CzekalinaniączłonkowieZwiązkuPodhalanwiele lat.Ażwreszciewzięli sprawęw swoje ręce.Wybrali jedno pomieszczeniew ośrodku kultury.KierownikWOK,teżczłonekZP,więcnieoponował.WspólnotaLeśnawydaładrzewo,członkowiezwiązku/teżiwspólnoty/ścięligo,pocięlinadeski,wysuszyliiznaleźliwykonawców. Zawszystkimnajwięcejnachodzilisię:PrezesZP-TadeuszHebda,StanisławZiemianek,JanZbozień,JózefKulasik.Swójkunsztrzeźbiarskipokazalizaś:TadeuszLigas,WojciechPiszczek,WładysławKulasik,RyszardKozubiinni.KosztrobociznyczęściowoteżpokryłOśrodekKulturywTylmanowej,RadaSołec-kaiczłonkowieZP.GdyIzbabyłajużgotowawieluczłonkówprzekazałocennerodzinnepamiątki.Jestichtakwiele,żetrudnotuwszystkiewymieniać.Wresz-cieznalazłosięgodnemiejscedlasztandaruZwiązkuPodhalan. Uroczyste oddanie IzbyRegionalnejmiałomiejscepodczasorganizowanegocorocznieOpłatka,wtymroku-18-gostycznia.Niebyłotradycyjnegoprzecięciawstęgi, ale przepiłowanie „zyrdki”, któ-regoręcznapiłą„moja- twoja”dokonali:najstarszyczłonek tylmanowskiego oddziałuZwiązku - rzeź-biarz, twórca „Kalwarii Tylmanowskiej”TomaszZabrzeski z Kłodnego orazWójt Gminy Ochot-nicaDolnaKazimierzKonopka.A potem święcił ikropiłKapelanOddziałuZPks.DziekanMarekMro-czek.Atmosferaudzieliłasięwszystkim,boikapelagrałamocnoidługoarozśpiewanymiroztańczonymdzieciomobecnibilirzęsistebrawa.Wystąpiłzespół„MaliTylmanowianie” prowadzony przezRoberta

Podajemypodstawowąliteraturędlauczniówzainteresowanych regionalnymkonkursem z okazji100-leciagóralskiegoruchuregionalnegoi85-leciapo-wstaniaZwiązkuPodhalan,któryodbędziesięjesieniąbr.naszczeblugminnymipowiatowym:archiwalnenumery„Podhalanki”(Ludźmierz),numery„Podha-lanina”bieżącegopismaZP,publikacjeWłodzimierzaWnukaiAndrzejaKudasikaohistoriiZwiązkuPodha-lan.Szczegóływkolejnychnumerachnaszegopisma.

Przypominamy o konkursie

Noworolnika.UroczystościopłatkoweorganizowaneprzezZwiązekPodhalanwTylmanowejciesząsięcorokuwielkąpopularnością.OrganizowanesąnietylkodlaczłonkówZwiązku,aledlaogółumieszkańców. Niestetyprzykronam,żewięcejosóbniemożesięjużzmieścicwsaliwidowiskowej.Możewprzyszło-ścidasiętakrozbudowaćsalęabypomieściławszystkichchętnych.OdwielulattylmanowskiOddziałZPwspół-pracujezpodobnymioddziałamizokolicznychwsi. I w tym roku też gościliśmy na opłatku delega-cje z Ochotnicy Górnej, Dolnej, Krościenka iSzczawnicy.Oby oddana IzbaRegionalna dobrzesłużyła nie tylko członkom Związku Podhalan,ale także radnym gminy, radzie sołeckiej, spor-towcom i wszystkim innym, którzy tylko zechcą ztejizbyskorzystać.Wmiłym,ładnympomieszczeniu

Otwarcie siedziby ZP w Tylmanowej, piłują: najstarszy członek oddziału, rzeźbiarz - Tomasz Zabrzeski

i wójt gminy Ochotnica Dolna - Kazimierz Konopka.Fot. Stanisław Ziemianek „Janicek”

Ksiądz dziekan Marek Mroczek poświęca nową siedzibę ZP.

11


Tradycyjnie,wzimowychmiesiącach,odbywająsięnaPodhaluróżnekonkurencjesportoweitowarzyskienaśniegu.Niewątpliwiebardzowidowiskowesątzw.„kumo-terskiegońby”,choćwłaściwszanazwa,tradycyjnainieza-pożyczona,to„goniacka”.Mówisięprzecie,żechłopgonibabeanieuprawiogońbe.Początekkumoterekjestzwią-zanyzdawnymiczasy,gdynaweselaichrzcinykumoter zkumotrąjechalidwuosobowymisaniami.Sądnazwasań-„kumoterki”.Kumoterkamijeżdżonoteżnatzw.„baciar-kę”.WgetnografówhistoriakumotereksięgapoczątkówXIXw.Warto pamiętać, że na początkuXXwieku naRówniKrupowejodbywałysięgonitwywojskowychkoni.ZwiązekGóralichciałwtensposóbspopularyzowaćwśródgórali innąrasękoniniżwykorzystywanąwcodziennejpracyrasękonipociągowych.

stanęło60zaprzęgów.ZawodypoprzedziławielkaparadazaprzęgówprzybyłychzwielugóralskichwsiodZakopa-negoażpoKrościenko.Zawodnicywystartowaliwnastę-pującychkonkurencjach:zaprzęgijednokonne,dwukonne,kumoterki,skiring(narciarzzakoniem),ski-skiring(koń z jeźdźcem a za nim narciarz).Nagródw tegorocznej XIgoniaccebyłowięcejniżwubiegłymroku,aleprzedewszystkimpoprawęwtejsprawieodczułykonie,ponieważ

„Kumoterskie goñby”

wszystkieotrzymałypoworkuowsa. 25stycznianaPolanieChycokówkanatrasieKośneHamry-MałeCichewgminiePoronindoparadykumoterekstanęło75zaprzęgów.PrzybyligazdowiezzewszystkichgmintatrzańskiegopowiatuorazzLudźmierzaiSzaflar. IpodobniejakdwatygodniewcześniejwSzaflarachwewszystkich konkurencjach, zarówno zawodnikom jak i

„Mijały nas też kumoterki, czy piękne góralskie, rzeźbione i malowane, sanki; kumoterki były mniej wywrot-ne, bo były bez siedzeń; siedziało się na dnie sań, a dno było bliżej ziemi. Z tyłu na płozach była przymocowana ławeczka, na której furman stał i tak przenosił swój ciężar, aby równowagę kumoterek utrzymać i nie pozwolić, by się wywaliły” -wspominałw swoichpamiętnikach JanPluciński. Wyścigikumoterekodbywająsięnarożnychdy-stansach-naogółod400do800metrów,aichtrasamakil-kaostrychzakrętów,bysprawdzićopanowaniesztukipo-wożenia.Podczaswyścigówwkumoterkachzasiadakumo-ska,azaprzęgiempowozigazda.Teniewielkiesaniemkną zzawrotnąprędkością. Wielkiegokunsztuwpowożeniukoniemijeździenanartachwymagająteżwyścigiwskiringuiski-skiringu. Wtychzawodachstartujązarównokobietyjakimężczyźni.Wskiringuosobajadącazakoniemnanartachpowozirów-nocześniekoniem.Wski-skiringukoniempowozisiedzącynanimjeździec,azadaniemnarciarzajestutrzymaćsięnanartachzapędzącymkoniem.Dystanstychwyścigówtoteżniemniejniż400metrów. Wniedzielę11styczniadozawodówwSzaflarach

kibicom,towarzyszyłyniebywałeemocje. WZakopanem„Kumoterskogońba”odbyła sięwniedzielę15lutego,wBukowinieT.zpowodubrakuśnieguodwołano,wLudźmierzu-1lutego,zaśwBiałymDunajcumożnabyłoobejrzećzmaganiagóraliwniedzielę22lutego. Ogodz.10.00uczestnicybiałodunajeckiejgońbywyruszylizul.MiłośnikówPodhala -kołoPolokównamiejscezawodów.WpołudnienadrzekąBiałyDunajecprzydrodzedoGliczarowaDolnegorozpoczęłysięrywa-lizacjeuczestnikówbiałodunajeckiejgoniacki.


12

7-lutego2004r.porazpiątyodbyłsięwBiałymDunajcukonkursotytuł„Nojśwarniyjsej Górolecki”. Występowało19uczestniczek,któremusiaływykazaćsięwiedząoregionieorazumiejętnościątańca,śpiewu,robienianadrutach,dojeniakrowy,robieniaokrawków,wiązaniakierpców igorsetu.Tegoroczną„Nojśwar-niyjsą”zostałaKarolinaGawlakzOlczy.Zostałatakżewybrana„Nojśwarniyjsom posiadników”. Tytuł„Nojlepsyj śpiywocki” wywalczyłaBarba-raDziubaszeSuchego.NojlepsątonecnicązostałaEwaNędza-KubinieczKościeliska.Tytuł„Nojsykowniyj-sej Górolecki” przypadłAnnieMalacinazPoronina, a „Nojparadniyjsą” zostałaAnnaDudekzLeśnicy. 14lutegogościemAudycjiGóralskiejZwiązkuPodhalanwRadiuAlexbyłanowowybrana„Nojśwar-niyjso górolecka” KarolinaGawlak.PrzedstawiamyskrótwywiaduradiowegozKaroliną.

Nojœwarniyjso

15grudnia2003r.odbyłosięzebraniezałoży-cielskieOddziałuZwiązkuPodhalan.DoSzkołyPod-stawowejwPodszkluprzybyły23osoby,orazgoście,PrezesZarząduGłównegoZ.P.JanHamerski,sekretarzZarząduGłównego,prezesOddziałuwSidzinieMa-ciejMotor-Grelok.PrezesisekretarzprzedstawiliwskróciedziałalnośćZwiązkuPodhalan,orazomówilistatut Stowarzyszenia. Po krótkiej dyskusji podjętojednogłośną uchwałę o założeniuOddziałuGóraliOrawskichZwiązkuPodhalanwPodszklu.WdalszejkolejnościprzystąpionodowyboruprezesaiZarząduOddziału.PrezesemwPodszkluzostaławybranaKry-stynaChowaniec,dyrektorkaSzkołyPodstawowejwtejmiejscowości.WładysławaWacławiakiNiedospałTeresa zostały -wice-prezesami,BarbaraKusper -sekretarzem, skarbnikiemwybranoMarięKusper.CzłonkamiZarząduOddziałuzostali:HosoniakLucyna,HosoniakLeon,NiedospałMałgorzata,LedworuchCze-sław,NiedospałMirosław.PrzewodniczącymKomisjiRewizyjnejzostałaBernadettaKozak,aSądowiKole-żeńskiemubędzieprzewodzićJadwigaLedworuch. Jakojednozpierwszychdziałańzaplanowanopowołanie zespołu regionalnego oraz przywróceniawśródmieszkańców Podszkla zwyczaju noszeniaodzieniaorawskiego. SerdeczniewitamyPodszklewnaszejgóral-skiejrodzinie.Jesttojuż59OddziałZwiązkuPodhalan.WszystkimczłonkomOddziałuGóraliOrawskichZ.P.wPodszklu życzymy samych sukcesówwpracynarzeczswojejrodnejdziedziny.P.S. Wkrótce w sąsiednim Załucznym ma powstać ko-lejny Oddział , myślimy że wkrótce do nas dołączą.

Zwi¹zek Podhalan w Podszklu

Uradowała Cię wygrano w konkursie?-Straśnie lubie tońcyć, śpiywać, interesuję się pod-halańską kulturą tymu wziynak udział w konkursie. Troche było stresu ale udało się wygrać. To dlo mnie duzy zaszczyt być „Nojśwarniyjsom”.Powiydz nom cosik o sobie. -Chodzę do klasy maturalnej i zdanie egzaminu dojrza-łości jest dla mnie nojwozniyjse . Chcę po maturze zdać na studia na pedagogikę, bo straśnie lubię dzieci i myślę że się do tego będę nadawać. Na piyrsym miyjscu jest dlo mnie teraz matura i egzaminy na studia a śwarno będzie na drugim miejscu.Twój ulubiony poeta podhalański ?-Straśnie lubię wiyrsyki Andrzyja Skupnia -Florka .

Powiedz Karolina jako książkę przecytano przez Ciebię wymieniłabyś na pierwszym miejscu?. -Cytałak dużo romansów, a w piyrsy klasie liceum przecytałak „Romeo i Julia”. Williama Szekspira, któro bardzo mi się spodobała .Jak byś miała tako możliwość umieszczenia tablic reklamowych w różnych miejscach co by na nich było? -Zareklamowałabyk nase Podhole, które jest dlo mnie nojwozniejse, na kozdyj tablicy byłoby zdjęcie Giewon-tu, który jest naszym symbolem. Komu kces podziękować na koniec naszego wywia-du? -Przede wszystkim barz piyknie dziękuję moim kocha-nym rodzicom, którzy tak piyknie mnie wychowali, oraz syćkim kolegom i koleżankom i życzliwym mi ludziom.

Jedna z konkurencji dla kandydatek na „nojśwarniyjsom górolecke”.

13


13grudnia1998rokuśnieg,zawieja,gołoledź.KorzystamzuprzejmościRodzinyProfesoramieszkającejnaPodhalu,wyruszamykołopółnocy,niemaldokładnie w7 rocznicęogłoszenia stanuwojennego,wkierunkuLublina, by zdążyćnapogrzeb.Choć smutekw sercu,cieszęsiębardzo,żemogłempojechać,samemuzakie-rownicą byłoby niebezpiecznie.Nawszelkiwypadekwziąłem skrzypce, przydały się. Przybyliśmy na czasdo budynkuUniwersytetuMariiCurie Skłodowskiej,gdziewholluWydziałuChemiiwystawionabyłatrumnaz ProfesoremAndrzejemWaksmundzkim.Atmosferabyła przejmująco poważna, przepojona głębokimsmutkiem.Wszyscy pracownicy uczelni bez wyjąt-kuzachowywali się tak, jakbyżegnali najdroższe-goi kochanegoOjca.Acałyholl wypełnionybyłludźmi.Wszyscy przemieszczali się bezszelestnie,niemalnapalcach.BezsłówwyczuwałosięwielkąmiłośćzebranychjakądarzyliProfesoraiwielkiżal zpowoduJegoodejścia.Natakiepożegnaniemógłsobiezasłużyćtylkoczłowiekkierującysięwswoimżyciu Dekalogiem, człowiek niespotykanej praco-

S³ynni PodhalanieProfesor

Andrzej Waksmundzki1910 – 1998

witościi onieprzeciętnychzdolnościach,kochającyludziipracę,którąwykonywał.Zlicznychpożegnańuczniów,kolegów,współpracownikówiwładzuczelniwynikaniezbicie,żeAndrzejWaksmundzkitakimczłowiekiembył. Urodziłsię3października1910rokuwWak-smundzie.StudiachemiczneodbyłnaUniwersytecieJagiellońskimwKrakowie,gdziewroku1939uzyskałtytułdoktorafilozofiiwzakresiechemii.Wczasiewojnybrałudziałwruchuoporu,zacozostałaresz-towanyprzezgestapoiwięzionydo8maja1945roku, m.in.wOświęcimiu,Gross-RoseniMauthausen. Przytoczętutajfragmentypożegnaniajakienadgrobemwypowiedziałdoc.drhab.MieczysławMołdawawięzieńpolitycznyKLGross-RossennrP749:...„Dopośmiertnychwspomnieńouczonymświatowejsławytrzebajeszcze,tunacmentarzuwLubliniedołączyćówheroicznyniewyobrażalnymcierpieniemepizodży-ciaProfesorasławiącyJegowielkośćjakoCzłowieka.DanietemuświadectwaprawdynadtrumnąProfesorabierzesięzobowiązkużyjącegonaocznegoświadkaJegowojennegolosuizżalupostraciewspółtowarzy-szadługichlatniedolikacetowej.PowinienemprzetopożegnaćAndrzejaiwimieniuresztkiwięźniówGross-Rossen,tegomiejscakaźni,najgorszegoztrzynastustalagówhitlerowskich,potemosławionegoistnieniemnajcięższegokomandazkarnychkompaniikaceto-wychokryptonimieSonderkommando.NiemogłemtuprzywołaćkolegówzGross--Rossen,gdyżwiadomość ośmierciwiernegoprzyjacieladotarładomnietejnocy,mogęjedyniezaświadczyćotymwycinkuJegożycia:o przebyciu ludzkiej Drogi Krzyżowej, naktórejdałświadectwowielkiegocharakteruiiściepodhalańskiejodwagi,azarazemniesłychanej,nawetwwarunkachkacetowego,bytuwytrwałości. Przypomnępewiendzieńroku1944.Więźnio-wiespędzeninaporannymapeluwidząwychodzącezabramętrzydziestokilkuosobowekomando,budzącegrozęgłośnymstukotemdrewniaków,umundurowa-niemwbiałeiczerwone,poprzecznepasyiwido-kiemwygolonychnakrzyżgłów.WśródnichjestnaszAndrzej,obokNiegoidzieCzerwonyKsiąże--jakmawialiśmypomnijegospołecznychzasługjeszczesprzedwojny-KrzysztofRadziwiłł,poprawej-kurierlondyński,sławnyhrabiaJanMariaRostworowski,przedwojnąznanykorespondentIKC-a,ikończącyszereg- dwaj hrabiowie:Potocki i Michorowski. Iotowśróddwudziestuparuhrabiów,książąt,różnejrangiarystokratówrodowych,wpierwszejpiątcetejosobliwejkolumnyznalazłsięHRABIAAndrzej-góralspodTurbacza.OtóżpolipcowymzamachuhrabiegovonStauffenbergaSS-manichcielisięwdośćswoistysposóbzrewanżowaćarystokracjizaspisekcelemobaleniaHitlera,organizującowostraszliwekomando zwięźniówwysokourodzonych.AżeAndrzej,jak

Twórca polskiej szko³y chromatografii, pionier techniki œwiat³owodowej

Honorowy Cz³onek Zwi¹zku Podhalan

Andrzej Waksmundzki z insygniami dziekana Wydziału Farmaceutycznego Akademii Medycznej w Lublinie, 1957

r. Fot. Archiwum rodzinne


14

wpisanowjegoaktach,byłurodzonywWaksmun-dzie-WaksmundzkivonWaksmund-obozowyPoliti-scheAbteilungwyszukującyzteczekpersonalnychwrogichHitlerowiarystokratów,wyznaczyłdotegokomandarównieżiJego.Aleitamprzetrwał,choćkażdegodniapracowałpo12godzinwkamieniołomiegrossrozeńskimpodnadzoremspecjalnychSS-manów,dyktującychtempopracywściekłymkatowaniem,apoapelu-jeszcze3godzinypracywewnątrzobozu.Jegokomandowracałoostatnienaapelwieczorny,gdycałyobózczekałjużnaodliczanie.SzedłiAndrzej, wdeszczuczyskalnejspiekocie,odbramyobozugłównąLagerstrasse,wrwącymsięcochwilaszykupiątkowym,uhonorowanyciszątysięcywięźniówli-czącychwzrokiem,czyidąwkomplecieikogodziśniosąwostatniejpiątce.Andrzejzwykleznajdowałsięnaprzedziekolumny,łatworozpoznawalny,gdyżobokbyłRadziwiłł,dominującynadcałymkomandemwzrostemipokaźnąposturą. AndrzejprzeżyłSonderkommando,dotrwałażdojegorozwiązania.NiezwłoczniepotemwywiezionoGodoutajnionejfiliiGross-Rosen,gdziewięźniowieładowaliwszklanekolbyiwpociskistraszliwenerwogazy:TabuniSarin,coprzyczęstychawariachaparaturypowodowałoofiary.Wkońcustycznia1945komandoAndrzejawrazztrzematysiącamizdatnychjeszczedozimowegomarszuwięźniamiewakuowanobocznymidrogamidoGross-Rosen.Poczterodniowym,morderczymmarszuzdziesiątkowanidotarlidobramobozu,wśródnichbyłteżAndrzej.GdyPodnaporemArmiiCzerwonejcałyobózwywożonowgłąbIIIRze-szyzdarzyłosię,żespotkałemwwagonieAndrzeja,którypostukilometrowymmarszudoszedłjużdosiebieibyłprzewożonyjakmywgłąbNiemiec.Sześcio-dniowąpodróżwotwartejwęglarce,bezjedzeniai

piciazniósłbezodmrożeń.Siódmegodniadługiskładwęglarek,zżywymiiumarłymi,wyładowanonastacji wMauthausen.Trzebabyłojeszczeprzetrwaćdona-dejściawolności. Iprzetrwał.WróciłdoswegoKraju,cojestbardzoważnedlamłodzieży,któramnietusłyszy.Bo-wiemtądecyzjąpowrotu,naktórąniezdobyłysięsetki, amożetysiąceprzedwojnąwykształconychPolaków,takrozpaczliwieoczekiwanychwspustoszonejPolsce,ProfesorWaksmundzkistałsiępowszeczasyprzy-kłademdlamłodych,szukającychnaczelnychwartości.MimoczynionychMuzachęt,wręczagitacjidopo-zostanianaZachodzie,imponującychszanszrobieniakarierywbogatychkrajach,Onwrócił.Itojednym zpierwszychtransportów,któryzorganizowałBrunoFuksiewicz, przedwojenny konsul RP w Wiedniu.OsiadłjakwiadomoizałożyłrodzinęwLublinie,

tworząctunaukęakademickąwnowopowstającymUniwersytecieMariiCurie-Skłodowskiej. Chciałbympodkreślićtakżeito,żewspołecz-nościakademickiejProfesorWaksmundzkiniebyłnigdyusłużnymdworzaninem.Stwarzałtymogromnekłopoty,nierazitym,którzyniemogliGojednakwyeliminowaćnabocznytor,ponieważbyłjużwybit-nymuczonym.Ajednak,nawetpotakdługimczasie,niespełniłasięJegoobietnica,dawanatam,kiedybyliśmywpasiakachwięźniówIIIRzeszy.Nieczekałnaspowszechnydobrobytpowojnieiniemagododziś.Aletoconampozostawiłposobiejestnajcen-niejsze.Przyczyniłsiędotego,żeśmynieskapcanieliwPRL,żeNaródodrodziłsięwprawdzie,żemamywolnąPolskę.ToteżCi,Andrzejuzawdzięczamy.TybowiemwskazujączproroczymwyczuciemnaawansLublinawnowejgranicyPaństwanaWschodziepodjąłeśsięwspółtworzeniazrębównowejpowojnie

Prof. Andrzej Waksmundzki z córką Moniką, 1952 r.Fot. Archiwum rodzinne

Prof. Andrzej Waksmundzki z ojcem Józefem, Waksmund 1952 r. Fot. Archiwum rodzinne

15


Uczelni.Potemuczestniczyłeśwkolejnychgremiach,celempowstaniainnychuczelnilubelskich...”. Profesor Wasmundzki nigdy nie zapomniał,żepochodzizPodhala.WskazanieW.Orkanawróćbraciomcoświedzązdobył,realizowałwpraktyce.WyszukiwałstudentówzPodhala,którzyprzybylinauczelnielubelskieiotaczałichopieką.ZachęcałdouczestniczeniawspotkaniachOgniskaZwiązkuPodha-lanwLublinie,któregobyłwspółzałożycielem.Mimoogromupracynaukowejidydaktycznejinteresowałsiężyciemspołecznymkulturalnymigospodarczymkraju, a szczególnie Podhalem.Nie obca była muidearegionalizmuorazwychowanieregionalnedzieciimłodzieży.Pamiętamwroku1990naIVKongresieRegionalnychTowarzystwKultury,któryodbywałsięwLublinie, Profesor Waksmundzki uczestniczył wobradach.Wielkimzaskoczeniembyło,przynajmniejdla mnie, żewLublinie gdzie z okazji KongresuróżneregionyPolskiprezentowałyswójdorobekiatrakcje,najbardziejwyeksponowanymregionembyłoPodhale.DokonałotegoogniskoZwiązkuPodhalanwLublinie,któregoprezesembyłAndrzejWaksmundzki.PomoimpublicznymwystąpieniujakoczłonkaRadyRegionalnychTowarzystwKulturyazarazemdelegatanaKongreszramieniaZwiązkuPodhalanProfesorzaprosiłmnienaobiaddosiebiedodomu.Zza-proszeniazwielkąradościąskorzystałem.PrzedstawiłmnieswojejRodzinieipoprosiłbymopowiedziałotym,czymZwiązekPodhalansięzajmuje,jakiemaplany w III Rzeczypospolitej.Ze swej strony po-krótceprzedstawiłstannaukipolskiej.Opowiedział olosieswoichświatłowodów,alezwielkąskromno-ścią,nieeksponowałswojegonazwiska,ajawiedziałemodprof.J.Tischnera,żetoJemuLublinzawdzięczapolskieświatłowody. Niewspomniałnawet,żejesttwórcąszkołychromatografiiczylipraktycznegowykorzystaniafizy-kochemicznychwłasnościpowierzchni.Jegoosiągnię-ciawtymzakresiewzbudziływielkiezainteresowanie wkręgachnaukowychcałegoświata. Zniepokojemmyślałoprzyszłościobecnej,wolnejjużIIIRzeczypospolitej.PorównywałdecyzjepolityczneIIiIIIRzeczypospolitejdotyczącekondycjiszkolnictwaiwyposażenianaukipolskiej.Twierdził,żebiednaII Rzeczypospolita rozumiała jednak, iżkołemnapędowymgospodarkijestnauka,czegonie-stetyniemożnapowiedziećoIIIRzeczypospolitej,która zaczyna nieodpowiedzialnie trwonić mająteknarodowy poprzez nieprzemyślaną, często podejmo-wanądlanowejmodyprywatyzację.TotakjakbynaszUMCSrozwiązać,bopowstałwczasachPRL.Powiedziałteż,że„bardzotrafnieokreśliłobecnąklasępolityczną,którajestprzecieżowocemświadomościspołeczeństwa,naszwspólnyprzyjacielJózekTischner,mianemhomosowietikus”.ProfesorpochwaliłstaraniaRadyKrajowejRegionalnychTowarzystwKulturyoraz

ZwiązkuPodhalanowprowadzeniewpolskiejszkolewychowaniaregionalnego. ProfesorAndrzejWaksmundzkijestautorem337pracnaukowobadawczych,opublikowanychwczasopi-smachmiędzynarodowychicentralnych,współautorem1monografii,10podręcznikówiskryptów,53refera-tówiwieluartykułów.Jesttwórcą21patentów.Profe-

sorwykształciłlicznąkadręchemikówifarmaceutów.Byłpromotorem36przewodówdoktorskich.Spośródjegodoktorantóważ21osóbuzyskałostopieńdoktorahabilitowanego,a14znichnominacjeprofesorskie. WśrodowiskulubelskimnazywanybyłProfesoremprofesorów. Profesor Waksmundzki otrzymał tytułdoktorahonoris causakilkuuczelni wkrajui zagranicą,znajdowałczasnapracespołecznąwkilkustowarzyszeniach,anadewszystkowZwiązkuPodhalannaterenieLublina.XXXVZjazdPodhalanobradujący wLudźmierzuw1987rokunadałProfesorowigod-nośćCzłonkaHonorowego.CórkaProfesoraMonikaHajnosposzławśladyojca,uzyskałajużtytułpro-fesoraiaktualniepełnifunkcjeprezesaLubelskiegoOgniskaZwiązkuPodhalan.Godzisięwspomnieć,żeprofesorWaksmundzkiświatowejsławynaukowiecbyłczłowiekiemgłębokowierzącymipraktykującym,cowrzeczywistościPRLwładzepolitycznewypominałymużedaje„zły”przykładmłodzieży.AleWaksmundzkibyłsobą. W2003r.,dlaupamiętnieniaJegozasługwbudowieUniwersytetu,jakrównieżdrogiprzezmękę wobozachniemieckich,zinicjatywywspomnianegojużwspółwięźniaMieczysławaMołdawy,nadziedziń-cuUMCSwLublinieodsłoniętoobeliskzpodobiznąProfesora Waksmundzkiego,wykonany z granitu zGross--Rosen.

Po odsłonięciu pomnika profesora Waksmundzkiego.Dziedziniec Uniwersytetu M.C.S. w Lublinie.

Jesień 2003 r. W środku stoi córka - prof. Monika Hajnos,obok inicjator pomnika dr Mołdawa


16

Wnaszejdziałalnościzwiązkowejwielkimbo-gactwemjesthistoriailudziektórzyjątworzyli.Wartoczerpać z tej skarbnicy i przypominać sylwetki ludzitakich jakWojciechGąsienicaRoj.Był człowiekiemnieprzeciętnym,którycałeżyciepoświęciłpracyspo-łecznejipolitycznejdladobraziemipodhalańskiej.Urodziłsię19czerwca1875roku.wZakopanem.Ukoń-czyłC.K.SzkołęZawodowąPrzemysłuDrzewnego,uzyskującocenychwalebnezrysunkuodręcznego,arty-stycznego,modelowaniaisnycerstwa.Należynadmienić, żewchwilachwolnychoddziałalnościspołecznejrzeźbił wdrewnie.Wspólnezainteresowaniaartystycznezwią-załygozWojciechemBrzegą.Pasjąjegożyciajestbezwątpieniapracaspołecznai polityczna.W1904 rokuwraz zMaciejemGąsie-nicą, JanemHycem, Stanisławem Krzeptowskim ,WojciechemBrzegą i StanisławemRojem tworzyZwiązekGórali,organizację,któradajepodwalinypodzałożeniew 1919 rokuZwiązku Podhalan.Uczest-niczywewszystkich pierwszych Zjazdach Podha-lan, a na czwartymZjeździe jest jednymz twórców i założycieli naszej organizacji.W1926 roku otrzy-muje tytułHonorowegoPrezesaZwiązkuGórali za„niepospolite zasługi” dla rozwoju tegożTowarzy-stwa i idei góralszczyzny.W1910 roku jestwójtem

S³ynni PodhalanieWojciech G¹sienica Roj

1875–1954

Gminy Zakopane. Po raz pierwszy w tym czasiestyka się zWincentymWitosem, z którym będziewspółpracował do końca życia.W lutym 1914rokuzostajewybranydoRadyNaczelnejPSLPiast.Wtymczasie pisze o sobie„... Już w 1910 roku i w czasie wojny należałem do Komitetu Niepodległościowego. W 1913 roku zapoczątkowaliśmy tworzenie Drużyn Podhalańskich. W porozumieniu z organizacjami nie-podległościowymi zorganizowaliśmy Komitet Naro-dowy Zakopiański. Celem Komitetu przygotowanie do walki, werbunek i szkolenie ludzi, zbieranie funduszy pieniężnych i darów w naturze. Działalność Komitetu sięgała daleko poza Zakopane. Sformowane drużyny odstawialiśmy do Nowego Targu, gdzie przebywał Komendant Piłsudski i zabierał je do Krakowa. Po-nowną szeroką akcję werbunkową przeprowadziliśmy w 1920 roku przed Bitwą Warszawską”...30stycznia 1919 roku zostałwybrany posłem do SejmuUsta-wodawczego Republiki Polskiej.W Sejmie jestwKlubie PSL Piast i pracujewKomisji Zdrowia.Szczególnie poświęca się bardzo aktywnie pra-cy nad Ustawą Uzdrowiskową ważną ówcześniedla Zakopanego.Na forum sejmowym zabiega też oZakopiańskąSzkołęPrzemysłuDrzewnego, którejgroziłoograniczeniedziałalności.InterpelujewsprawierugowaniachłopówzziemzakupionychwWielkopol-sce,zajmujesięteżprawemlokatorskim.Wksiążce„Za-kopane400latdziejów”czytamy:...„należy zaznaczyć, że spośród wybranych posłów w wolnych pierwszych wyborach sejmowych najwięcej uczynił dla swojego regionu Wojciech Roj”. W1920rokudziałaobokks.F.Machaja,W.Goetla, K.PrzerwyTetmajeraiJ.BednarskiegowKomitecieObronySpiszaiOrawy.W1928rokuobejmujestanowi-skowiceBurmistrzaZakopanego.27listopada1930rokuzostajewybranyponowniedoSejmu[kadencjatrwałado1935],reprezentowałPSL.Byłtookreskiedyludowcybyliwopozycji,Witos został osadzonywwięzieniu.WojciechRojwtymczasieswoimmajątkiemgwaran-towałzaciąganedługina różnezobowiązaniaPSL-u.Swoimmajątkiemgwarantował też pożyczki 20 tys.zł. dla składnicyKółekRolniczychwZakopanym,byłotow1932roku.Jeszczewczasiekadencjiposel-skiejzaczynasięzmasowanaakcjanatychmiastowegozwrotu długów.WojciechRojmapotrącanekwoty zdiet poselskich na celewcześniejszych zobowiązań. W1939 roku odbywa się rozprawa sądowa którejefektem jest niesprawiedliwa po zaniżonych rażąconiskich oszacowaniach licytacjamajątkuWojciechaRoja.GłównymwierzycielemjestBankPodhalański,któregojaknaironięWojciechRojbyłzałożycielemipierwszymdyrektoremorazdługoletnimczłonkiem.PodwpływemopiniipublicznejpodkoniecokupacjiBankPodhalańskioddajewnieodpłatneużytkowanieczęść

Gor¹cy patriota, góralski polityk

Fot. Archiwum ZP Kościelisko

17


zlicytowanegogospodarstwarolnego.Wielceszlachet-nie postępowałWojciechRoj, który będąc oddanymdziałaczemSampopadałwtarapatydladobraczynio-negodlaogółu.Pragnęwymienić,żeWojciechRojbyłteżjednymzwspółtwórcówOchotniczejStrażyPożarnej wZakopanymijejwieloletnimprezesem.Współpracował zAkademickimZwiązkiemPodhalanwKrakowie.Był członkiemLigiAntybolszewickiej. Działał wKomitecieWitkiewiczowskim, Komitecie DaruMarszałkaPiłsudskiego.UczestniczyłwpracachOd-działuZakopiańskiegoTowarzystwaTatrzańskiego.Był członkiemRadyNadzorczejMuzeumTatrzań-skiego.Nie sposóbwymienićwszystkich dziedzinwktórych działałWojciechRoj.Zmarł 16 listopada 1954rokuijestwspaniałaokazja,abyw100lecieGó-

MinąłsięAdamKuchtazBukowinyTatrzań-skiej-wspaniałyczłowiek,znakomityartysta.Świetnymuzykant, twórca dzieł sztuki ludowejwdziedziniemetaloplastyki,skórnictwa,podhalańskichinstrumen-tówmuzycznychilutnictwa. Odszedłnagle27.XII.2003r.Cicho,bezzamie-szania.Możnapowiedzieć,żejakibyłtakodszedł.Bobyłczłowiekiemskromnym,spokojnym,niesłychanietaktownym, obdarzonymwielką godnością i kulturąosobistą.AleprzedewszystkimAdambyłartystą,hoj-nieprzezBogaobdarzonymtalentami.ŚwiadcząotymJegoprace,któreznaleźćmożnawwielumuzeachwEuropie i zbiorachprywatnychkolekcjonerów sztukiludowejnacałymświecie.ŚwiadczyłateżotymJegomuzyka-piękna,subtelnainastrojowa.Byłjednymznajznakomitszychmuzykantów-prymistównaPodha-lu. Wczasie uroczystości pogrzebowych żegnaliGoBukowianie, znajomi i delegacje z całegokraju;setki ludzi. Umiłowaną nutą góralską żegnali Gokoledzymuzykanci. Ze łzamiw oczach i żalem, ze

S³ynni PodhalanieAdam Kuchta

1935–2003

„Spieszmy siê kochaæ ludzi-tak szybko odchodz¹ ...”

ks. Jan Twardowski

Zmar³ honorowy cz³onek Zwi¹zku Podhalan

12styczniabr.zmarłwwieku88latStanisław Burtan zZakopanego,honorowyczłonekZwiązkuPodhalan.WprawdzieurodziłsięwCzarnymDunajcu,aleswojeżyciezwiązałzZakopanem.TuskończyłSzkołęPrzemy-słuDrzewnego,potemstudianapoznańskiejAkademiiSztukPięknych.WczasieIIwojnyświatowejwalczył wszeregachArmiiKrajowej,wIPułkuStrzelcówPodha-lańskich.Powojniejakopolitycznybyłwięzionyprzezwładzeludowe.Pracowałwwytwórninartiwspółpra-cowałzpracowniąhafciarskąwZakopanem.DokońcaswoichdnibyłzainteresowanydziałalnościąZwiązku, oczymświadczyczęstyudziałwposiadachZwiązkuPodhalan.

Fot. „Wielka Encyklopedia Tatrzańska”

Fot. Archiwum rodzinne


18

odszedł przedwcześniewspaniały człowiek iwspa-niałyartysta-żegnaliGotwórcyludowi,przedstawi-cieleMinisterstwaKultury i Sztuki, StowarzyszeniaTwórcówLudowych i ZwiązkuPodhalan, przedsta-wiciele środowisk artystycznych i przyjaciele z całej Polski. W dzisiejszymmaterialistyczno - konsump-cyjnym świecie trudno oprzeć sięwrażeniu, że nabukowiańskim cmentarzu pożegnaliśmy człowie-ka wyjątkowego. Skromnego, nie zabiegającegoo godności i zaszczyty. Nie walczącego łokcia-mi o pieniądze i stanowiska. Godność, pokora iskromnośćbyłymiarąJegoczłowieczeństwaitalentu,któreprzyniosłymuszacunekiuznanienależnearty-ście. AdamKuchta urodził się 23września 1935rwBukowinieTatrzańskiej.Ojciec - JózefKuchta poukończeniuGimnazjumim.SewerynaGoszczyńskiego,wNowymTargu,podjąłzawodowąsłużbęwojskowąwKrakowie.Tamukończył szkoleniew zakresie pi-lotażuw lotnictwiewojskowym.Przedwojną pełniłfunkcjęprezesaStrażyPożarnejwBukowinie.Matka-AnielazdomuPitorakównabyłaniezwykleurodziwąiutalentowanąartystyczniekobietą.Odwczesnejmło-dości aktywnie uczestniczyław ruchu regionalnym.Byłaświetnątancerką,śpiewaczkąiaktorkąwzespoleteatralno - regionalnym. Sama projektowała, szyła ihaftowałaprzepięknestrojegóralskie. GdyAdammiałniecałe4lata,wsierpniu1939r.ojciecJózefKuchtazostałzmobilizowany.Pożegnał

młodążonęimałegosynkainigdywięcejniewrócił.IIWojnaŚwiatowawybuchłakilkadnipóźniej.JózefKuchtazginąłśmierciążołnierza-pilotawAnglii4maja1942r. OdwczesnegodzieciństwaAdaminteresowałsięmuzykowaniem.Byłuczniemsłynnejpodhalańskiejmu-zykantkiBronisławyKoniecznejDziadońki.Jużwwieku 10latgrałwszkolnejkapeligóralskiej.W1947rzdziecięcąkapelązdobyłpierwsząwżyciunagrodę-wspaniałyakor-deon.W1957rokugrałnaFestiwaluwMoskwie.Przeżyłtamniecodziennąprzygodę.WMoskwiebylikilkadni. WniedzielęAdamzkolegąposzlidokościoła.ZastalitamwieluPolaków.Byłyserdecznepowitania,łzyira-dość.Adamzagrałnaorganach„BożecośPolskę”.TosięorganizatoromFestiwaluniespodobało.Gdybyniefakt,żebyłprymistąiniemiałGoktozastąpić,zostałbyodsuniętyodprezentacjinascenie. Gdypowstałznakomityzespółregionalny„Pod-hale”działającypodpatronatemCepelii,AdamKuchtabyłpoczątkowoprymistąkapeli.Byłatoświetnakapelaowysokimpoziomieartystycznym.Wyróżnianaina-gradzanawwielukonkursachiprzeglądachwPolsceizagranicą.W1973r.kapela„Podhale”wygrałaImiejscewmiędzynarodowymkonkursiekapelwczasieMFFZGw Zakopanem. AdamKuchtabyłwielokrotnymlaureatemnagród wkonkursachkapeliinstrumentalistówmiędzyinnymi wczasie„SabałowychBajań”wBukowinieTatrzań-skiej.Grał na różnych instrumentach - skrzypcach,piszczałkach, złóbcokach, dudach podhalańskich icymbałach. Z zespołem „Podhale”Adam prezentowałpodhalański folklorw całejEuropie.Był równieżw

Adam Kuchta z Bukowiny Tatrzańskiej. Fot. Archiwum rodzinne

Grób Józefa Kuchty (ojca Adama), żołnierza - pilota w Anglii. Fot. Archiwum rodzinne

19


Afryce i zaWielkąWodą.Nieudawałomusię tylkozwyjazdem doAnglii.Adam bardzo pragnął tampojechać, bo tam był grób Jego ojca. Trzykrotnie„Podhale”miałowystępywAnglii.DwukrotnieAdambyłzawracanyz lotniska.Ktośniewyrażałzgodynatenwyjazd.Mogło to być skutkiem „ incydentu”wMoskwiew1957r.W1985r„Podhale”miałowystępy wLondynie.Tymrazemniebyłoprzeszkód.Adampo-jechałznadzieją,żeudamusięodnaleźćgróbojca. Udało się dzięki pomocy dziennikarzy an-gielskich, którzyogłosiliw radiuprośbęo pomocw

starychtradycyjnychwzorów. Robił złóbcoki, piszczałki i dudy góral-skie - kozy oraz przepiękne przedmioty ozdob-ne i użytkowe, jak noże, rożki i tp . Z po -wodzeniemmalował na szkle. Dzięki talentowi i umiejętnościom - prezentował folklor i podhalań-ską sztukę ludową na całym świecie. Zdobyłwielenagród i odznaczeń.Miał wystawy indywidualnei uczestniczyłw zbiorowychwystawach sztuki lu-dowej w Polsce i zagranicą. Za popularyzowaniesztuki ludowejAdamKuchta uhonorowany zostałnagrodami,medalami i odznaczeniami, dyplomami

poszukiwaniugrobupolskiegopilotazczasuIIwojnyświatowej.Zgłosiłasięosoba,którazczasudzieciństwapamiętałasalwyhonoroweoddawanewczasiepogrzebupolskichpilotów,nacmentarzuwniewielkimmiastecz-kupodLondynem.PojechalitamiodnaleźligróbJózefaKuchty.ZełzamiwoczachiogromnymwzruszeniemopowiadałAdamotymwydarzeniu.Nagrobieojca,natablicyznazwiskiemAdamprzypiąłwłasnoręczniezro-bionąspinkęgóralskązwygrawerowanądatąinapisem:16.08.85Ojcu-syn. PodobniejakwmuzyceiwinnychdziedzinachsztukiludowejAdamKuchtabyłnieprzeciętnieuzdol-niony.Byłniezrównanyszczególnieprzywyrobachzeskóryimetaloplastyce.Niepowielałcudzychwzorów.Wgwłasnychwzorówtworzyłprzepięknepracejedyneiniepowtarzalne.ByłuczniemJózefaBigosazGłodówki,któremuzawdzięczaperfekcyjneopanowaniewarszta-towe. Takwdziedziniemuzykigóralskiejjakiarty-stycznychwyrobówze skóry imetaluAdamKuchtauzyskałuznaniejakoznakomityartysta.Wszechstron-nieutalentowanywciążposzukiwałnowychsposobówwypowiedziartystycznej.Zainteresowałsięlutnictwemibudowąpodhalańskichinstrumentówmuzycznychwg

ipodziękowaniami. NajwiększąradośćisatysfakcjeprzyniosłaMunagrodaim.OskaraKolbergaprzyznanaw1977roku.Tonajbardziejprestiżowanagrodaprzyznawanawybitnymtwórcomludowym.Adamowespinki,rozety,zapinki,torby i pasy bacowskie, kozy, złóbcoki, piszczałki, rogi irożki poszłymiędzy ludzi na całym świecie.Wie-le z nich obejrzećmożnawmuzeach etnograficz-nych. Dwa z tych pięknych przedmiotów są wposiadaniu Ojca Świętego Jana Pawła II. Spinkęgóralską z ryngrafemMB Jasnogórskiej otrzymałjeszczemetropolitakrakowskikardynałKarolWojtyła w1962r.wczasiebiskupiejwizytacjiwBukowinie.Spinkęnajpiękniejszą,boAdamzrobiłjądlasiebiedoślubu. Przepiękny pas bacowski otrzymałw darzeOjciecŚwiętywczasiepielgrzymkidoPolski,podczasuroczystościwNowymTargu. PrzezkilkalatAdamKuchtaprowadziłszkółkęgóralskiejmuzykiprzyDomuLudowymwBukowinie.Uczniowie przychodzili także do Jego domu.Uczyłmuzyki góralskiej, takiej, jak niegdyś nauczyłaGoDziadońka. Bezgórniemógłżyć.Każdąwolnąchwilępo-

Bukowiańska muzyka.Od lewej: Jakub Budzyński „Terescorz”, Jan Czernik „Gracka”, Adam Kuchta, Stanisław Budzyński „Tere-

scorz” Fot. Archiwum rodzinne


20

Taklicznejgrupystartującychpodczaspierwszychzawodóworganizatorzychybanieprzewidywali.Około 300osób;młodychistarszychwiekiem,amatorówiprofesjonalistówwystartowałodoIBieguPodhalańskiego im.JanaPawłaIIwGliczarowieGórnympouroczystejmszyniedzielnej(25styczeń).WśródzawodnikówopróczgóraliniezabrakłonarciarzyzDobczyc,Krakowa,NowegoSącza,OżarowaMazowieckiego,Ustrzyk,Warszawy,Zwardonia,ŻywcaorazgościzeSłowacjim.in.jedenznajlepszychnaświeciezawodnikówIvanBatory.NarciarzebieglinalotniskowNowymTargu(25km).Kolejnyodcinekto15kmpętladlatych,którymstarczyłosiłdodalszychzmagań.Trasabiegubyłaznakomicieprzygotowana.Atmosferapanującapodczasza-wodów,herbataidopingnatrasie,udziałnastolatkówkonkurującychzkilkudziesięciolatkamiodobrejczęstokondycjisprawiały,żezawodyzostawiłyniezatartewspomnienieiniepowtarzalnyklimat.

I Bieg Podhalañski im. Jana Paw³a II

Jużporaz22członkowieZwiązkuPodhalanzmie-rzylisięwwalceoPucharPrzechodniZwiązkuPodhalan.Sportowezmaganianaśnieguodbyłysię15lutegobr.nastokuwKluszkowcachwOśrodkuSportowo-Rekreacyj-nymCzorsztynSki. ZawodyrozpoczęłysięuroczystąMsząśw.Nastarcie stanęło 145 góraliw strojach z 12 oddziałówZP.Poniżejpodajemykońcowąklasyfikacjęzespołową(punktyzdobyteprzezOddziałyZP). 1.NowyTarg–234 2.Kluszkowce–213 3.Rabka–167 4.Kościelisko–79 5.Szczawnica–29 6.Łopuszna–21 7.Krościenko–14 8.Tylmanowa–11 9.Kołonr2NowyTargwChicago–9 10.Zakopane–9 Przedstawiamytakżeilośćuczestnikówzposzcze-gólnychOddziałówZP:Kluszkowce–40,NowyTarg–

Górale na starcie!38,Rabka–30,Kościelisko–13,Łopuszna–9,Szczaw-nica–5,Tylmanowa–4,Niedźwiedź–3,Krościenko–2,Zakopane–1,Ludźmierz–1,Kołonr2NowyTarg wChicago–1. PucharprzechodniporazkolejnyzdobyłOddziałZP zNowegoTargu,zkoleiOddziałzKluszkowiecotrzymał„PuchardlanajliczniejreprezentowanegoOddziału”.Wgrupiekapelanówpucharyzdobyli:ks.TadeuszJuchaszLudźmierzaorazOjciecStanisławzKluszkowiec.WgrupieRadyNaukowejZPpucharotrzymałprof.RudolfKlimek. Puchary dla kapelanówZP iRadyNaukowejufundowałsenatorRPFranciszekBachledaKsiędzulorz.PucharprzechodniZwiązkuPodhalan–prezesiOddziałuNowyTarg–MariaStaszeliKołanr2NowyTargim.WładysławaOrkanawChicago–LesławBizub.Puchar„Podhalanina” i pozostałe puchary –ZarządGłówny

ZP. Organizatoramizawodówbyli:ZarządGłównyZP,OddziałyNowyTargiKluszkowce,PodhalańskiPod-okręgNarciarskiNowyTarg,M.O.S.NowyTarg,GminaCzorsztyniOśrodekNarciarskoRekreacyjny–wyciągwKluszkowcach. Zawodybyłydoskonałązabawąintegrującą,har-towaniemduchaiciała.Azatemdonastępnegoroku.

Fot. Hubert Wolski

Fot. Hubert Wolski

21


Ze wspomnieñ matki W. Wnuka: Na pocz¹tku bie¿¹cego stulecia zaczêli siê tu schodziæ czo³owi przedstawiciele góralszczyzny zakopiañskiej z myœl¹ o utworzeniu jakiejœ w³asnej, góralskiej organizacji. Spotkania te odbywa³y siê zawsze w niedzielê po po³udniu, po nieszporach. W koñcu w marcu 1904 r. powsta³ w tym domu Zwi¹zek Górali, który dzia³a³ a¿ do 1939 r., do wybuchu ostatniej wojny. Zwi¹zek ten by³ pocz¹tkowo oparty na zasadach abstynenckich, jednak nie d³ugo trwa³a ta abstynencja, bo cz³onkowie Zwi¹zku dolewali sobie po kryjomu rumu do herbaty... . Mój Bo¿e, jacy to gazdowie, jacy dzia³acze schodzili siê na te posiady do naszego domu! PóŸniejszy pose³ na Sejm Wojciech Roj, dyrektor Banku Podhalañskiego Stanis³aw Roj, pierwszy prezes Zwi¹zku Górali a nasz najbli¿szy s¹siad Maciej G¹sienica, ulu-biony gawêdziarz Stanis³aw Krzeptowski- Bia³y (nas „stryk ze M³yna”) i jego kuzyn Stanis³aw Krzeptowski - Czarny, Józek i Staszek Johymi, Józek, Jasiek i Wojtek Walczaki, Józef Stoch, Maciej Jacina, Józek, Jasiek i Jêdrek Chycowie, dawny wójt zakopiañski i dyrektor Kasy Zaliczkowej Józef Sieczka i jego brat, s³awny ongiœ k³usownik Maciej Sieczka Klawy, Jêdrzej Krzeptowski, ojciec Józka, króla kurierów tatrzañskich z ostatniej woj-ny, jak go dziœ nazywaj¹, zacny Wojtuœ Brzega, co takie ³adne meble góralskie rzeŸbi³... Wszyscy oni przychodzili póŸniej do naszej restauracji i gospody, któr¹ w tym domu prowadziliœmy (tzn. Jan i Józefa z Krzeptowskich Wnukowie - przyp. W.W.) od r. 1907 - st¹d ich postacie tak mi siê wry³y w pamiêæ. Dziœ ju¿ nikt z nich nie ¿yje, pominêli siê... Byli ch³opcy, byli, ale siê minêli- i my siê miniemy po maluœkiej chwili.

W³odzimierz Wnuk „Obrazki Zakopiañskie”

O powstaniu zwi¹zku Górali - w karczmie u „Wnuka”

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~100-lecie góralskiego ruchu regionalnego i 85-lecie powstania ZP

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

(Tekst sprawozdania z posiedzenia Zwi¹zku Górali 23 lipca 1911 r. na temat budowy pomnika Grun-waldzkiego w Zakopanem, Archiwum Oddzia³u ZP Koœcielisko).

Wpodnios³ymnastrojuwróci³adru¿ynagóralizakopiañskich z obchoduwielkopomnego zwyciêstwagrunwaldzkiego,którywdniu15lipcaubieg³egorokuskupi³ tysiêcznerzeszerodakówzewszystkichdzielnicOjczyzny u stóppomnikaofiarowanegoKrakowowi ica³emuNarodowiprzez IgnacegoPaderewskiego.Nicte¿dziwnego,¿emyœlrzuconananajbli¿szemposiedze-niuWydzia³utowarzystwa„Zwi¹zekGórali”przezjegoprezesaFranciszkaPawlicê,aby iZakopane, ta letniastolica Polski, postawi³o choæby skromny pomnik dlaKróla-Bohatera,zzapa³emzosta³aprzyjêta. Rodaknasz,Zakopianin,artystarzeŸbiarzWojciechBrzegazaofiarowa³niebawemprojektnapomnik,utworzo-nyzaœdlaprzeprowadzeniadzie³aKomitetzatroszczy³siê o zebranie potrzebnych funduszów zapraszaj¹c dowspó³dzia³aniamiejscoweinstytucyeistowarzyszenia. ZakopiañskaRadagminnauchwali³ajednomyœlniedatekwkwocie1000Koron,Zwi¹zekGóralizeswejnieza-sobnejkasy300Kor.,profesorIgnacyBaranowskizWar-szawyofiarowa³200Koron,prezesKomitetuFr.Pawlica imiejscowyproboszczKs.Pra³atKaszelewskipo100

Na wieczn¹ rzeczy pami¹tkê

Fragment sprawozdania z założycielskiego zebrania Związku Górali. Archiwum ZP Kościelisko


22

Cele Zwi¹zku Podhalan:a ) Z A K £ A D A N I E P L A C Ó W E K

POPULARYZUJ¥CYCH DZIA£ALNOŒÆ NA-UKOW¥ I GOSPODARCZ¥ ZWIAZAN¥ Z CHARAKTEREM REGIONU, JAK: RACJONAL-NA HODOWLA, UPRAWA ZIEMI, RZEMIOS£O, US£UGI DLA TURYSTÓW, WCZASOWICZÓW ITP.

b) PROWADZENIE DZIA£ALNOŒCI WYCHOWAW-CZEJ PRZEZ ORGANIZACJÊ TEATRÓW LUDO-WYCH, ŒWIETLIC, WYCIECZEK, PROPAGOWA-NIE SPORTU, ZWALCZANIE ALKOHOLIZMU I INNYCH FORM DEMORALIZACJI,

c) ROZWIJANIE DZIA£ALOŒCI OŒWIATOWEJ PRZEZ ZAK£ADANIE BIBLIOTEK, ORAGANIZOWANIE ODCZYTÓW I WYK£ADÓW POPULARNYCH, ZWALCZANIE ANALFABETYZMU, ORGANI-ZOWANIE KURSÓW DOKSZTA£CAJ¥CYCH, UDZIELANIE POMOCY W KSZTA£CENIU UTALENTOWANEJ M£ODZIE¯Y, PROPAGO-WANIE NOWOCZESNERJ ORGANIZACJI PRACY I STOSOWANIE OSI¥GNIÊÆ NAUKI I TYECHNIKI,

d) PIELÊGNOWANIE I ROZWIJANIE KULTURY I SZTUKI LUDOWEJ,

e) WYDAWANIE W£ASNYCH PUBLIKACJI ORAZ WSPÓ£PRACÊ Z OPRGANZACJAMI I INSTY-TUCJAMI O POKREWNYCH ZADANIACH


~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~Koron,KasazaliczkowaiWojciechRojpo50Kor.akilku cz³onków Zwi¹zku górali podjê³o siê bezp³atniedowozukamienia. Resztêkosztówobliczonychogó³emna6.000KoronspodziewasiêKomitetpokryæzrozdanychpoje-dynczymosobomlistsk³adkowychidrobnychofiarmiej-scowegoludu,któryjakdot¹dz³o¿y³natacêwkoœciele119Kor. Niema³¹trudnoœæwwyborzemiejscapodpomnik wZakopanem,usunê³a gminaoddaj¹cmiejsceodpo-wiednienarynkutargowym. Wykonanie modeli na pomnik podj¹³ jego

projektodawcaWojciechBrzega,odlewyfigurzbronzupowierzonofirmieFranc.KopaczyñskiegowKrakowie,robotykamieniarskiemiejscowymgóralomJanowiStop-ceCzajceijegosynowiJózefowi. Usi³owania Komitetu prócz podpisanychcz³onkówWydzia³uZwi¹zkugóraliwspieralib¹dŸca³¹b¹dŸczynn¹pomoc¹miejscowyproboszczorazprofeso-rowiezawodowejszko³yprzemys³udrzewnegoStanis³¹wRasiñski,Winc.Regiec,W³ad.Skoczylas iStan.Wój-cik. PrzedsiêwziêciuBógsnaæpob³ogos³awi³,cokó³pod pomnik gotowy, akt zaœ poœwiêcenia kamieniawêgielnegodziœdokonany,abyzjedna³pomocBo¿¹doszczêœliwegodokoñczeniadzie³a. Inicjatoromtego¿iwspó³pracownikomtamyœlprzyœwieca³a, aby rodacy krzepi¹c tu zdrowie swojeumacniali zarazem ducha, aby patrz¹c na pomniks³awi¹cywalnezwyciêstwopolskiegoorê¿autwierdzalisiêwwalceoprawanarodowetak¿eprzyzgodnejpracydlaOjczyznyiwiernoœcidlaidea³ówprzodków,zagraj¹

Pomnik Grunwaldzki, 1911 r. U stóp pomnika siedzi Augustyn Suski. Archiwum ZP Kościelisko

Okładka Statutu Związku Górali wydanego w 1904 r.Archiwum ZP Kościelisko

23


ZorganizowanyprzezZwiązekGóralipierw-szyZjazdPodhalanobrazujewielkiezaangażowanieówczesnychdziałaczywpracynarzeczrozwojueko-nomicznego,oświatowegoikulturalnegoPodhala.WoryginaleChciałbymprzekazaćwdosłownymzapisiewnioskizpamiętnego,IZjazdu,któreinformująnas,oczymwówczasdyskutowano.Nasuwasięrefleksjaiżwiele postanowionych tampostulatów jest nadalaktualnych, np.wydanie słownika gwary podhalań-skiej.Myślę,żejestokazja,abypowstałtakisłownik,traktującyproblemcałościowojakozjazdowypostulatw100-lecieGóralskiegoRuchuRegionalnego.

Maciej Motor-Grelok

UCHWALY I ZJAZDU PODHALAN

I. Wnioski sekcyi ekonomicznej.1/.Zjazdwzywawszystkichinteligentów-górali,abyprzykażdej sposobności starali sięwzbudziću luduzamiłowaniedohandluiprzemysłu;wtymcelunależyurządzaćwykładyiodczytyorazkursazawodowe.

2/.Zjazdapelujedocałej inteligencyi i ludzidobrejwolinaPodhalu,abywszelkimisiłamidążylidopo-pieraniakółekrolniczychikasRajffeigena,jużtoprzezodczyty,jużtoprzezosobnąpracęawszczególnościstaralisięoutworzenie tychże instytucyinakresachodOrawyiSpiżu.

3/.NależyżądaćodWydziałuKrajowego,abyzfundu-szówtraktatowychustanowionodlaPodhalainstruktorarolnictwa i pastwisk i przeznaczenia funduszównapoprawępastwisk.

4/. Żądać odWydziałuKrajowego utworzenia naPodhalu zimowej szkoły rolniczej, połączonej z go-spodarstwemdoświadczalnym,zważywszynaodrębnewarunkirolnictwanaPodhalu.

5/.Należy żądać, abyWydziałKrajowy starał sięo podniesienie u nas przemysłu koszykarskiego idomowo- płóciennego, tudzież rozpatrzył kwestyęprzemysłumlecznego.

6/.Zwrócićsiędoposłap.Bednarskiegoiznimrazempoczynićstaraniacelemodwodnieniałąkpastewnych,przynajmniejwjednejgminienapróbę.

7/.ProsićZarządgłównyTow.KółekrolniczychprzezZarządpowiatowyoutworzeniekursu rolniczegow

jakiejśmiejscowościodpowiedniejdotegocelu.

II. Wnioski sekcyi naukowo- oświatowej.

1/.Pożądanejestutworzeniekilkuszkół4roklasowychpowsiachcelempodniesieniastopniawykształcenia.

2/. Należy żądać od Rady szkolnejKrajowej, bystworzyławjaknajkrótszymczasieszkołyludowewgminach,któredotądtychszkółniemają.

3/.Zjazduznajezakoniecznejakotymczasowyśrodekstworzeniainstytucyiwędrownychnauczycieliwporzezimowejwtychgminach,któredotądszkółniemają.

4/. Pożądane jest stworzenie kursów niedzielnychwzględniewieczornychdlaanalfabetówprzezukwa-lifikowanedotegoczynniki/T.S.L./

5/.Pożądane jest utworzenie czytelńwzględniewy-pożyczalniksiążekwewszystkichgminachpowiatu,umiejętniedobranychiprowadzonychprzezludzinamiejscu.

6/. Pożądane jest zbudowanie domów ludowych,wktórychznalazłybypomieszczenietowarzystwamiej-scowe,czytelnie,kasyisklepykółekrolniczych.

7/.WzywasięczłonkówZjazdu,byprzykażdejspo-sobnościzbieralizabytkijęzyka,piśmiennictwa,mu-zyki,zdobnictwanaPodhaluiskładalijewMuzeumChałubińskiegoadubletywMuzeumEtnograficznymw Krakowie.

8/.ZjazdapelujedoWydziałuTow.MuzeumTatrzań-skiegoidospołeczeństwa,bystaralisięgmachMu-zeumodpowiedniozabezpieczyć.

9/.ZjazdzalecaPrezydyumzjazdowemustarania,bydalszebudynkinaPodhalumiałystylgóralski.

10/.WydziałTow.ZwiązkuGórali zajmuje sięwy-daniempamiętnikaZwiązkuwspólnie z komitetemwykonawczym.

III Wnioski sekcyi literacko- artystycznej.

1/.PrezydiumZjazduzsekcyą literackoartystycznaprzygotuje przed najbliższymZjazdemw r. 1912wydanie przynajmniej jednegoutworuK.Tetmajeradlaludu.

2/.Polecasięp.Kantorowizajęciasięwydaniemsłow-nikagwarypodhalańskiej.

Wnioski I Zjazdu Podhalan - Zakopane 20 sierpnia 1911 roku


~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~


24


~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Genezy orawskiego regionalizmu należyoczywiściedoszukiwaćsięwpodhalnizmie,któregoechadocierałypodBabiąGóręnapoczątkuXXwie-ku,główniepoprzez„GazetęPodhalańską”.OrawawtymokresieznajdowałasiępowęgierskiejstronieoddzielonaodGalicjigranicąpaństwową.Towłaśniezapośrednictwemruchupodhalańskiegowzbudzanotamwśródmiejscowejludnościświadomośćnarodowąipoczucieprzynależnościdojednejwielkiejrodzinygóralipolskich.Byłatodlaregionalizmupodhalańskie-gowówczasniezwykleistotnasprawa.ZagadnienietostanowiłozasadniczytematIIZjazduPodhalan,któryodbył się wNowymTarguw 1912 roku. Podjętowtedy-główniezinicjatywydraJanaBednarskiego-historycznąuchwałęozałożeniugazety,którabyłabyrzecznikiemregionalizmurównieżnaOrawieiSpiszu.Takwięc działalność ta dobitniewskazuje, że ruchregionalnybyłzarazemruchempatriotycznym. Czasopismo to odegrało szczególną rolęw rozwijaniu idei regionalizmu na Podhalu, Spi-szu iOrawie oraz budzeniu polskości na tych zie-miach. Jej pierwszy zespół redakcyjny zdołał tągazetą trafić zarówno do prostych górali, jak i dointeligencji góralskiej.W owych czasach najważ-niejsząfunkcjątegoczasopismabyłouświadomienienarodowościowewśródgóralikresówpołudniowych izwrócenieimuwaginaichoryginalnąkulturę,którąwinniszanowaćipielęgnować. Na łamach tego pisma ukazywał się cyklartykułów pt. „Opowieści orawskie”, które trakto-wały o zwyczajach i obyczajach górali orawskich,muzyce, pieśniach i tańcach, odzieniu orawskim.Drukowanogawędy tego ludu,pierwszeutworypo-etyckie, legendy i podania, liczną korespondencję.Większośćtychutworównapisanabyłapięknagwa-rą orawską.Miejscowi czytelnicy zapoznawali siętakżez ideamipodhalanizmu- troskąozachowanie ipielęgnowaniekulturygóralskiej.CzytaliutworyspodTaterwgwarze,któraprzecieżbyłabardzopodobnadoichjęzyka.Drukowaniebowiemmateriałówprasowych woryginalnejgwarzedodatniowpływałonazachowy-waniejęzykaojcówiichkultury. Wokresiemiędzywojennympowstałytutajpierw-szezespołyfolklorystyczneznajsłynniejszą„Orawą”

PocZ¹tki orawskiego ruchu regionalnego

zLipnicyWielkiej,którąprowadziłmiejscowynauczy-cieliorganistaEmilMika.Swojepiękneprogramyzpowodzeniemprezentowali oni na „ŚwiętachGór”.Udanie koncertowaliwwielumiastachPolski:Kra-ków,Katowice,Gdynia,Poznań.DokonalipierwszychnagrańdlaPolskiegoRadia.Dozespołutegonależelinie tylko lipniczanie, ale takżemieszkańcy innychwsi.Dodziś stanowi dorobekorawskiegoKolbergaznakomitymateriałbazowydlawspółczesnychzespo-łówfolklorystycznychnaOrawie.Wówczaswydanopierwszeutworyregionalistyczne-drukowanewgwa-rzeorawskiej Wtymruchuistotnąrolęodegraliksiężą,głów-nieOrawianie.Zdużątroskązaczęlionipopularyzowaćkulturęluduorawskiego.Zachęcalidozachowaniatra-dycyjnegoubioru(procesjewstrojachregionalnych), wkazaniachposługiwalisięgwarą,gromadziliprzed-miotykulturymaterialnej.Wtymzakresiewyróżniałsięks.proboszczzPiekielnikaJózefŚwistek,którynaplebanizgromadziłtakąilośćeksponatów,żezaczętoużywaćokreślenia -drugiemuzeum tatrzańskie.Bezwątpieniapionieremorawskiegoregionalizmubyłks.drFerdynandMachaj.Wtórowalimubratks.Karol,księżaAntoniSikora,MarcinJabłoński,JózefBurońi inni. W tymczasieorawski regionalizmkładłna-ciskprzedewszystkimnapodniesienieżyciagospo-darczo-kulturalnego.W„KalendarzunarokPański1938roku-PrzyjacielSpisza iOrawy”czytamy,żedziałaniate(...)miałypobudzićspołeczeństwospisko-orawskiedopracydlawielkościpaństwapolskiego,chronićinteresówludności,pielęgnowaćwłaściwościkulturowychiobyczajowychSpiszakówiOrawiakóworazrozwójgospodarczyziempodtatrzańskichipod-babiogórskich. Jużnawettepobieżneprzypomnieniawskazują, że regionalizmorawski był integralną częścią pod-halanizmu.Rozwijałsięwprawdziewspecyficznychwarunkach, alew zasadzie spełniał pokładanewnimnadzieje- wzbudzał poczucie narodowewśródOrawian, przyczynił się dopielęgnowaniaoraz roz-wojuoryginalnej i bogatej kulturygórali orawskich.Późniejsze zorganizowanieZwiązkuGórali Spisza iOrawynie zrywałowięzi zpohalanizmem.ZarównoOrawiacyjakiPodhalaniezostaliczłonkamiZwiązkuGóraliZiemGórskich,powstałego16.VIII1936roku.

25


ODDZIA£Y I OGNISKA ZWI¥ZKU PODHA-P R E Z E N T A C J E

Ważniejsze wydarzenia z historii Związku Podhalan w PoroninieCały ruch Związku Podhalan to ruch ludzi,

którym się „chce chcieć”. ks.prof.JózefTisch-ner „Idzieohonor”

18 IV 1927 powstajeOgniskoZwiązku Podhalan.Prezesemzostałks.StanisławSłonka

1929 -plebiscytprzeciwalkoholowy,któryodbił sięszerokimechemwcałejPolsce

-powstanieteatruregionalnego -wyjazd160osóbnaPowszechnąWystawędo

Poznania -wyjazddoWarszawy.SpotkaniezPrezydentem

IgnacymMościckimnaZamku -wybórnaprezesaWojciechaOrawcaToporcyne-

go1930 - akcja sztandarowa: poświęcenie sztandaru

(pierwszysztandarzwiązkowy) -WystawaKulturyGóralskiej (pierwsza taka

wPolsce) -budowaskoczninarciarskiej -powstanieorkiestrydętej -akcjakulturalnooświatowa(odczytynatematy

rolniczeioświatowe,kursykilimkarskieigo-spodarstwadomowego)

1931 - poświęcenie dzwonówufundowanych przezPolonięAmerykańską

-promocjaPoroninajakoletniska1932 -XVIZjazdPodhalanwPoroninie -wybranokomitet budowy szkoły, rozpoczęto

prace ziemne.

1933 -przeniesieniezwłokJanaKasprowiczazZako-panegonaHarendę

1934 - odsłonięcie pomnikaWładysławaOrkanawNowymTargu

- klęska powodzi (organizowanie pomocy dlanajbardziejposzkodowanych)

1935 -udziałwpogrzebieMarszałkaJózefaPiłsud-skiego

-udziałwbudowiekopcaMarszałkaJózefaPił-sudskiego

1938 -rozpoczętonaukęwnowejszkole1939 -wybuchIIwojnyświatowej1939 -1945-członkowieZwiązkuPodhalandziałają

wruchuoporu -działaPlacówkaiOddziałDywersyjnyPoronin

podkryptonimem„Ciupaga” -organizacjatajnegonauczania -redakcjaczasopisma„Hyrtatrzański” -przechowaniesztandaruidokumentacjiOgniska

ZwiązkuPodhalan1945 -utworzonoSamorządoweGimnazjumim.Jana

Kasprowicza1947 -wznowieniedziałalnościzwiązkowej.Prezesem

zostajeStanisławKrólMagielod 1948 -okresniesprzyjającydziałalnościstowarzy-

szeń regionalnych.PrzerwanowcałejPolscedziałalnośćzwiązkową.

1974 -reaktywowanodziałalnośćZwiązkuPodhalanwformieoddziału.NaprezesawybranoJanaJędrola

1975 -przekazaniesztandaruZwiązkuPodhalanprzezStanisławaChowańcanowemuzarządowi(Pre-zesZarząduGłównegoZwiązkuPodhalandrWincentyGalica iNaczelnikGminyTadeuszGalica-główniinicjatorzyimprezy)

-organizacja100rocznicyurodzinWładysława Orkana

- przegląd zespołów regionalnychdziałającychprzyZwiązkuPodhalanpodnazwą„Poroniań-skieLato”

-powstajezespół„Regle”1979 -IPielgrzymkaOjcaŚwiętegoJanaPawłaIIdo

Polski1981 - 13 grudniawprowadzono stanwojenny.Za-

wieszeniedziałalnościwszystkichorganizacjiistowarzyszeńwtymZwiązkuPodhalan.

1982 -wznowieniedziałalnościZwiązkuPodhalanXVI Zjazd Podhalan w Poroninie (1932 r.). Fot. Archiwum


26

1985 - rozpoczętobudowęamfiteatruobokstadionuLudowegoKlubuSportowego „Poroniec”wPoroniniedlapotrzeb„PoroniańskiegoLata”

1986 -przeniesienieprochówKazimierzaPrzerwy- TetmajeradoZakopanego

1987 -otwarcieświetlicyZwiązkuPodhalanwbudyn-kuUrzęduGminy

-utworzenieOddziałuTatrzańskiegozsiedzibą wZakopanem.OddziałZwiązkuPodhalanPo-roninwłączononaprawachogniska.

-rozpoczęcieKumoterskiejGońbywPoroninie -odznaczenieOgniskaZwiązkuPodhalanZłota

OdznakązazasługidlaZakopanego1988 -pogrzebks.PrałataJanaKrupińskiegobyłego

proboszcza(45latwPoroninie) - powrót Stanisława IgnacegoWitkiewicza na

CmentarzZasłużonychwZakopanem -odznaczenieZwiązkuPodhalanZłotąOdznaką

zazasługidlawojewództwanowosądeckiego -otwarcie41WyściguPokoju.EtapPoronin-

Zakopane -nadanieulicyimieniaAnieliGutStapińskiejz

inicjatywyZwiązkuPodhalan.1989 -połączenieogniskStasikówkaiPoronin.Pre-

zesemzostajeJózefPawlikowskiBulcyk,aJan JędrolPrezesemHonorowymOgniskaZwiązkuPodhalanwPoroninie.

-naukagrynaskrzypcach -powitanierelikwiiBłogosławionejUrszuliLe-

duchowskiej -prowadzononaukę językaangielskiego inie-

mieckiego -rozpoczętokonkursygawędziarsko-recytator-

skieiplastyczneotematyceregionalnej -współorganizacjapraktykrolniczychwAustrii -rozbudowasiedzibyZwiązkuPodhalan,wypo-

sażenie1990 - otwarciewystawy „ Poronin na przestrzeni

dziejów”wbyłymMuzeumRegionalnym -członkowieizarządogniskapodejmujązespół

chóralny„Drużba”zMińska-wymianaz„Ma-łymiHarnasiami”

- nawiązanowspółpracę z 45KołemZwiązkuPodhalanPoroninwChicago

-konkurspoetyckiotematycebożonarodzenio-wej

1991 -wykonanoscenęwparku-fundatoriwykonaw-caJózefPawlikowskiBulcyk

-pierwszerozgrywkisportowewczasie„Poro-niańskiegoLata”

-plenermalarski„Poronin91”1992 -wizyta34-osobowejgrupyzSiegen -koronacjaMatkiBoskiejJaworzyńskiej -udziałzespołu„MałeHarnasie”wprzeglądach

ikonkursach1993 -udziałwZimowejUniwersjadzie93 -konkursplastycznyiwiedzyotematycespor-

towejpt.„Historianarciarstwapolskiego” -PoroningościMiędzynarodowyFestiwalDzie-

cięcychZespołówGóralskich„ŚwiętoDzieciGór”

-UdziałdelegacjiOgniskawpoświeceniusztan-daru45KołaPoroninim.ZofiiGracywChica-go

1994 -75-lecieZwiązkuPodhalan-udziałwuroczy-stościachwNowymTargu

-wyjazdzespołu„MałeHarnasie”naSłowację -podejmowanogościzSiegen1995 -Poroninotrzymujestatusgminy -likwidacjaświetlicyogniska - „Święcone”wMałemCichem.Gościembył

LechWałęsaPrezydentRzeczpospolitej Pol-skiej.

- odsłonięcie tablicy poświęconej działaczomPlacówkiiOddziałuIPSPkryptonim„Ciupaga” wPoroninie

1996 -zebraniesprawozdawczo-wyborcze.PrezesemzostajewybranyAndrzejSkupień

-„Święcone”ZarząduGłównegoZwiązkuPod-halanwPoroninie

-wybórkapelanaOgniska-ks.JanŁasut -ks.biskupStanisławRyłkoprzyjmujegodność

CzłonkaHonorowegoOgniska1997 -pielgrzymkaJanaPawłaIIdoPolski.Zakopane

Przekazanie sztandaru przez byłych działaczy ZP, 1975 r. Fot. Archiwum

27


iLudźmierz -10-lecie45KołaPoroninim.ZofiiGracyw

Chicago,udziałdelegacji,posiadyudrOrawca wChicagoiporazdrugiwkarczmie„Polany” wKościelisku

-70-lecieOgniska -wydano„Jubileusz70-lecia”(maszynopis) -przekazaniekluczyiotwarciesiedzibyOgniska

przezUrządGminy -remontscenywparku -pielgrzymkadoLewoczy - kapelanemOgniskawybrano ks. Franciszka

Juchasanowegoproboszcza1998 -uroczystościpoświęcone10rocznicyśmierci

ks. prałata JanaKrupińskiego z udziałemks.biskupaMarianaJaworskiego

-100rocznicaurodzinAnieliGutStapińskiej(Ikonkursrecytatorsko-gawędziarski)promocjaksiążki„Kujasnymdniom”AnieliGutStapiń-skiej

-promocjaksiążki„HistoriaZwiązkuPodhalan wPoroninie1927-1997”AnieliBafii

-promocjaksiążki„Prowadźprzezżycie”Fran-ciszkaŁojasa-Kośli

-pogrzebPrezesaHonorowegoJanaJędrola -pielgrzymkadoCzęstochowyiLichenia1999 -pielgrzymkadoRzymu -uroczystośćNawiedzeniaMatkiBoskiejwKopii

CudownegoObrazuJasnogórskiego -pielgrzymkadogrobuks.JerzegoPopiełuszki -renowacjaKrzyżaGrunwaldzkiego -rozpoczętomszeświętegóralskiepodczaswaka-

cji -decyzjąZarząduGłównegoZwiązkuPodhalan

zdnia7maja1999r.przywróconostatusod-działuZwiązkowiPodhalanwPoroninie

-XXVJubileuszowe„PoroniańskieLato” -podziałOddziałuPoronin,utworzenienowego

OddziałuZwiązkuPodhalanwSuchem -udziałdelegacjiwXXIVSejmieZwiązkuPod-

halanwAmerycePółnocnej2000 -pogrzebks.prof.JózefaTischnera -IŚwiatowyZjazdGóralia) posiady dr BronkaOrawca (udział delegacji z

AmerykiPółnocnej,Kanady,Francji,AustriiiNiemiec).Promocjaksiążki„GóralskieposiadydoktoraOrawca”

b) pielgrzymka doMatki Boskiej Jaworzyńskiej(współorganizatorzy)

- 50-lecieKapłaństwaks. biskupaMariana Ja-worskiego.PrzyjmujegodnośćCzłonkaHono-rowegoZwiązkuPodhalanOddziałuPoronin.

-akcjasztandarowapoświęceniereplikisztandaru

1930 roku2001-pielgrzymkadoLwowanaingresJegoEminencji

KardynałaMarianaJaworskiego -złożeniekwiatównagrobiepierwszegoprezesa

ks.StanisławaSłonki. -udziałwuroczystościkuczciŚw.Stanisławana

SkałcewKrakowie. -RóżaniecTatrzańskizudziałemPrezesaZarządu

GłównegoZwiązkuPodhalanAndrzejaGąsie-nicyMakowskiego.

-30-leciepracytwórczejFranciszkaŁojasa-Ko-śli.

-widowisko„ZMariąwIIITysiąclecie”waran-żacjiFranciszkaŁojasa-Kośli

- „ŚwiętoTatr”wybór „HarnasiaRoku2001”(zwycięzcaStanisławGąsienicaWawrytko)

-posiadydrBronkaOrawca(udziałgościzAmery-kiPółnocnej,ministrazdrowiaGrzegorzaOpali irektoraPodhalańskiejWyższejSzkołyZawo-dowejprof.StanisławaHodorowicza)

-promocjaksiążki„Stądcałyświatwidaćlepiej.HistoriamalowniczaPoronina1836-?”Grze-gorzNiewiadomy

- odsłonięcie tablicypamiątkowejpoświęconejdoc.Akademii Sztuk PięknychwKrakowieJózefowiGalicy

-reaktywowanomłodzieżowyzespółgóralski„Re-gle”

-budowascenyizadaszeniawparku2002 -„KumoterskoGońba” -jubileusz75-leciaZwiązkuPodhalanwPoro-

ninie(otwarciewystawypt.„75latZwiązkuPodhalanwPoroninie”,jubileuszoweposiady,wręczenie:medali„75latZPwPoroninieiod-znak„75latZPwPoroninie”orazdyplomówdlaczłonkówwspierających)

Poświęcenie repliki sztandaru z 1930 r. (2000 r.) Fot. Stanisław Gał


28

-„Święcone”ZarząduGłównegoZwiązkuPodha-lan

-walnezgromadzeniesprawozdawczo-wyborczeOddziałuPoronin.PrezesemwybranoAndrzejaSkupnia

-XVposiadydrOrawca,promocjaksiążki„XlatKlubuSportowego„Bronek”ZwiązkuLekarzyPolskichwChicago”

-Vkonkursrecytatorsko-gawędziarskiim.AnieliGutStapińskiej

-XLZjazdPodhalanwLudźmierzu (Andrzej Skupień -wiceprezesemZarząduGłównegoZwiązkuPodhalan)

-Udziałw750-leciukanonizacjiśw.Stanisława biskupawKrakowie,

-VIKonkursRecytatorsko-gawędziarski im.AnieliGutStapińskiej,

- PoroniańskieLato -wystawa „Poroninprzez stulecia”,

-Wyjazdzespołu„Regle”doWłoch -IIIprzeglądzespołówregionalnych

Obecny Zarząd Oddziału:Kapelanks.kanonikFranciszekJuchas

PrezesAndrzejSkupieńWiceprezesi:StanisławGąsienicaWawrytko,

TadeuszOrawiecSekretarzZofiaGórskaSkarbnikMariaDawidekChorążyAndrzejBuńda

Członkowie:MariaJamrychJózefaChromik

AnielaBafia-kronikarzTadeuszDorula

JózefChowaniecMłynorz

Piękna i bogata jest historia naszegoZwiąz-ku.Już75latzrzeszeniwnimmieszkańcyPoroninauparcie bronili i bronią swej odrębności kulturowejiobyczajowej.Naniczdałysiępróbyupokorzeniaipodporządkowaniasobieludnościgóralskiejnaprze-strzenidziejówhistorii.Dzisiajpotylulatachmożemywyciągnąćwnioski.Niemusimysięwstydzićnaszychpoczynań.Zarównowokresiemiędzywojennym,jakiwczasieIIwojnyświatowejwielezadańwykonanodziękiwspólnemuzaangażowaniudziałaczyKościołai organizacji takich, jak:Ochotniczej StrażyPożar-nej,KółkaRolniczego,KatolickiegoStowarzyszeniaMłodzieży Polskiej, Klubu Sportowego, Strzelca i innych. Podobnie jak dziś dziękiwspółpracyKo-ścioła,UrzęduGminy,GminnegoOśrodkaKultury,OchotniczejStrażyPożarnej,LKS„Poroniec”,Szkoły,RadySołeckiej,StowarzyszeniaTwórcówLudowychiZwiązkuPodhalanudawało iudajesięorganizacjauroczystości: 3Maja, 11Listopada,PoroniańskiegoLata,ParadyGazdowskiejzKumoterskąGońbąiwiele,wieleinnychimprez.WspółpracująznamiorganizacjezmiejscowościwchodzącychwskładGminyPoronin.Jestwtymwidocznasiła.Cieszyfakt,żeimprezyteuzyskują corazwyższe oceny.Należy tu podkreślićduży wkład izaangażowaniedziałaczyposzczegól-nychorganizacjiorazmieszkańcówPoronina.Cenimy

- „Małe Regle” - wTurciańskichTeplicach naSłowacji

-XXVIII„PoroniańskieLato”-promocjaksiążkiZofiiGracy„Mojebywanie”

-udziałzespołu„Regle”wŚwiatowychDniachMłodzieżywToronto-Kanadzie

-wizytaOjcaŚwiętegowMałopolsce - udziałw 65Paradzie PułaskiegowNowym

Jorku -wybory2002-nasiczłonkowiekandydowalido

samorządów -„Nutaoślebodzie”-PoroningościwkoleZwiąz-

kuPodhalanwŁodzi -IIPrzeglądZespołówRegionalnych2003 - udziałw uroczystościach 100-lecia urodzin

AndrzejaSkupniaFlorka, -KumoterskoGońba -Wybory:„Nojświarniejsejgórolecki”-Agniesz-

kaWątor,członikinizespołu„Regle”,„Nojrze-telniejsogórolecka”-MariaOrawieczPoroni-na

-Uroczystości związane z15 rocznicą śmierci ks.JanaKrupińskiego,

Członkowie w czasie obchodów 75 - lecia Oddziału ZP. Fot. J. Chromik

29


Zofię Staichową poznałem w Krakowie,gdzie trafiłemzapośrednictwem JadziPlucińskiej zmateriałami do spiskiej gazety.Takwięcmoja zna-jomośćzPaniąZofiązaczęłasięodwytężonejpracynad gazetą „Na Spiszu”. Kilkanaście pierwszychnumerów, ukazującej się od 1991r.spiskiej gazetypowstało właśnie wmieszkaniu Staichów, gdzieomawialiśmy teksty, robili poprawki, aby ostatecz-nieprzekazaćmateriałdodruku.Tutaj,podczujnym itroskliwymokiemPaniZofiizgłębiałemsztukęreda-gowaniagazety.Jejwiedza,doświadczenieiserdecznystosunekdomojejosobypozwoliłynawytworzenieciepłej, niezapomnianej atmosfery podczas pracy irozmów. Pamiętamdodziś,jakmilezabrzmiałysłowaPaniZofiiskierowanedomnienajednymzpierwszychspotkań: ...zanim Pana poznałam już słyszałam o Panu... Okazujesię,żebyłtoefektwspólnychzainte-resowańSpiszem:moich,PaństwaStaichówiznanegonamwszystkimJanaPlucińskiegozJurgowa. Odkądpamiętam,domPaniZofiibyłpełenludzi iksiążek.Ludzi,ponieważdlawszystkichprzyjaciółiznajomychdrzwistałyotworem,wszystkich,jakzauwa-żyłemizapamiętałem,darzyłaciepłymsłowem,zwracałouwagęjejtaktownezachowanieizrozumieniedlainnych. Itakpozostałododziś.Jedynieksiążek,ustawionychniegdyśwewszystkichwolnychmiejscachmieszkania,jestmniej.Dlaczego?Otymzachwilę.

Zofia Stojakowska - Staich

Nasi ludzie NietylkospiskagazetanabierałaostatecznychkształtówwdomuPaniZofii.W1985r.wKrakowiezostała utworzonaOficyna Wydawnicza Związku Podhalan.PaństwoZofiaiTadeuszStaichowieprze-znaczyliswojemieszkanieiczasnarozwójiwłaściwefunkcjonowanie tak bardzo potrzebnegoZwiązkowiPodhalanwydawnictwa.Znanynamwszystkimwspa-niały literat, poeta, honorowy członekZPTadeuszStaichstanąłnaczeleredakcji.Przezpierwszyokresredakcyjnej,społecznejpracyprzewinęłosięsporolu-dzi,alewytrwalinieliczni.BylitopozawymienionymiwcześniejZofią iTadeuszemStaichem -FranciszekBachleda-Księdzulorz,ZbigniewĆwiżewicz,RomanHennel,GrażynaHerzig-Wolska,AndrzejSkorupa,KrystynaSzepetycka,FranciszekWójciakiWiesławWójcik. Po śmiercimężaw 1987r. kierownictworedakcyjnego zespołu objęła PaniZofia. Spotkaniaredakcyjneodbywałysięregularnie,razwmiesiącu.Terminspotkaniaustalanywcześniejpozwalał,pomimowieluobowiązków,napełnąfrekwencjęredaktorów.Zazwyczajkażdyzredaktorówmiałprzydziałpracy.Wieczornespotkaniabyłyokazjąprzedstawieniaredak-cyjnymkoleżankomikolegomefektówswojejpracynad„prowadzoną”publikacją.Wspólneprzemyślenia,wspólneuwaginadawałyostatecznykształtprzygoto-wywanejdodrukupozycji. Awydanych publikacji miała Oficyna naswoim koncie sporo.Trudnowymienićwszystkietytuły, bo było ich kilkaset.Były to tomikiwierszygóralskich poetów, znanych i tychmniej znanych,żyjących i tych, którzy zapisali sięwiele lat temuna kartach podhalańskiej historii. Były to takżepojedyncze publikacje oraz pozycje wydawane wcyklach:seriapopularno-naukowa,serialiteraturygwarowej,niezabrakłodrobnychfolderów,zapowiedziwydawniczych...JakwspominapaniZofia... „praca w Oficynie dawała dużo satysfakcji”...Ichybatym,orazkilkomainnymiodczuciamiredaktorówmożnatłuma-czyćcałkowiciebezinteresownąizarazemprofesjonal-nąpracęredakcyjną.Anierazbyłociężko.Brakzrozu-mieniatrudupracy,brakpieniędzynanowąpublikację.Pozyskane odMinisterstwa lub innych sponsorówfunduszeniezawszestarczały.Przyjęłasiępraktyka,żewydana pozycja finansowała, przynajmniej czę-ściowo,następnąpublikacjęOficyny.DomPaniZofiibyłnietylkomiejscemredakcji,byłtakżemagazynempublikacji odebranych z drukarni. Stąd, rozchodziłysiędoksięgarń,dooddziałówZwiązkuPodhalan,doprywatnychkolporterów.Jednymznichbyłemrównieżja;każdawizytauPaniZofiikończyłasię„prezentem”wpostacipaczkinowejpublikacji,którazabierałemna Spisz i kolportowałemw szkołach,w sklepach iwśródinnychzainteresowanychinstytucjiiosób.Pię-

Filolog, bibliotekoznawca,wieloletni redaktor

Zofia Staichowa w otoczeniu przyjaciół podczas jubileuszowej sesji poświęconej 90. rocznicy urodzin

jej męża Tadeusza, Kraków 6. 12. 2003 r.


30

trzącesiękłopotyspowodowałyrozwiązanieOficyny. W2000r.przestałaistnieć,zaśdokumentacjaipozo-stałena staniepublikacjezostałyprzekazane,posia-dającemu swojąwłasną siedzibę,OddziałowiZPwKościelisku. Jestnadzieja,żeprzywsparciuwładzZwiązku iinnychosóbzainteresowanychwydawnictwemudasięZwiązkowiPodhalanuruchomićOficynę. Urodzi³a siê 2.10.1938 r. w Nisku k/ Stalowej Woli. Rodzice: Stanis³aw i Kazimiera z domu Milian poznali siê w Zakopanem, gdzie przebywali w celach leczni-czych. Spotkanie przerodzi³o siê w przyjaŸñ i mi³oœæ obu nauczycieli. Zaowocowa³o to zawarciem zwi¹zku ma³¿eñskiego. M³odzi zamieszkali w Przemyœlu, sk¹d zreszt¹ oboje pochodzili. Do wybuchu II wojny œw. m³odzi Stojakowscy zmienili miejsce zamieszkania na Lwów, czasowo przebywali w ̄ ó³kwi, gdzie urodzi³a siê starsza siostra Zofii - Maria, znowu Lwów i od 1933r. Nisko. I tak ju¿ bêdzie do koñca ¿ycia ojca Pani Zofii. Za przynale¿noœæ do AK Pan Stanis³aw bêdzie poszu-kiwany i przeœladowany, co dotknie nie tylko jego, ale i ca³¹ rodzinê. Przede wszystkim ci¹g³e zmiany miejsca pobytu lub roz³¹ka z najbli¿szymi. Z Niska rodzina Stojakowskich przenosi siê do Lublina, st¹d do Gorzowa Wielkopolskiego, nastêpnie do Poznania. Tu Pani Zofia koñczy szko³ê œredni¹, tu te¿ jest œwiadkiem znanych dziœ Polakom wydarzeñ poznañskich z 1956 r. Z Poznania po-wrót do Lublina. Koñcem lat 50- tych podejmuje wy¿sze studia na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, który w tym czasie jest sol¹ w oku dla komunistycznej w³adzy w Polsce. Podobnie jak rodzice chce zostaæ nauczycielem, w 1966r. koñczy filologiê polsk¹. Niestety, pierwsza praca

w zawodzie koñczy siê fiaskiem. Nie tylko dlatego, ¿e absolwenci KUL- u mieli powa¿ne problemy ze znalezie-niem pracy w PRL -u, lecz przede wszystkim odzywa siê rodzinna choroba - nie¿yt wi¹zade³ g³osowych. Po trzech tygodniach pracy nauczyciela j. polskiego z powodu stanu zapalnego gard³a musi szukaæ innego zajêcia. Przy wspar-ciu przyjació³ rodziny znajduje zatrudnienie w bibliotece Zak³ada Prawa Uniwersytetu Marii Curii - Sk³odowskiej w Lublinie u prof., wówczas rektora uczelni - Zajdlera. Starsza siostra, po ukoñczeniu studiów chemicznych na KUL - u podejmuje tak¿e pracê. W 1970r. umiera ich ojciec. Jest to wielkie prze¿ycie dla rodziny Stojakowskich, tym bardziej, ¿e jak wspomina Pani Zofia, ojciec ze wzgl¹du na swój sposób bycia, zdolnoœci by³ lubiany zarówno w krêgach doros³ych osób, jak równie¿ przyjació³ i znajomych z pokolenia jego córek. Potrafi³ œwietnie zabawiæ towa-rzystwo, poprowadziæ spotkanie, podyskutowaæ. Nieraz przyjaciele P. Zofii na zaproszenie ich zapytywali czy bêdzie obecny tak¿e ojciec. Poza tym Pan Stanis³aw wszechstronny, niczym cz³owiek renesansu - gra³ na skrzypcach, haftowa³ i majsterkowa³. Do dziœ Pani Zofia wspomina wykonany przez ojca w czasie okupacji dom dla lalek z wyposa¿eniem. Zainteresowanie Zofii górami przychodzi stopnio-wo. Najpierw s¹ to wêdrówki z siostr¹ Mari¹ - mi³oœnikiem i przewodnikiem górskim. Podczas pobytu w sanatorium w Zakopanem w sierpniu 1965r. poznaje literata i przewod-nika - Tadeusza Staicha, przysz³ego mê¿a. Jest czêstym przewodnikiem nauczycieli przebywaj¹cych w Domu Na-uczyciela na Anta³ówce - w willi „Modrzejowa”. Znajomoœæ

Takimtematemostatniozajmujesiêznanygóralom,inietylko,ks. W³adys³aw Zarêbczanrodem zGronkowaprzebywaj¹cyodkilkunastulatwWatykanie.Organizators³ynnych„rekolekcjipodhalañskich”wRzymie-ks.Zarêbczanprzebywa³niedawnowrodzinnychstronachiby³goœciemStowarzyszenia„DrogamiTischnera”.ZebranymwizbieZwi¹zkuPodhalanwNowymTargus³uchaczomprzybli¿y³dzia³alnoœæPolakówwWatykanie,ws³awionychpracowitoœci¹,wykszta³ceniem,poœwiêceniemwpracymisyjnejinaukowej. NapytanieiluPolakówwchwiliobecnejprzebywawWatykanie,aniks.Zarêbczan,anizapewnenikt,niejestwstaniedok³adnieodpowiedzieæ.Zdaniemks.W³adys³awa,natrzytysi¹cepracownikówzatrudnio-nychwKuriiRzymskiejmo¿ebyæoko³o100Polaków.Dotegodoliczyætrzebapracownikówpapieskiejs³u¿bydyplomatycznej.W2003rokuwWatykanieprzebywa³o3kardyna³ówi3arcybiskupówpolskiegopochodze-nia,6nuncjuszyi16ksiê¿y,pozatympewnaliczbaPolakówzatrudnionychwsekretariaciestanu,radach itrybuna³achpapieskichorazró¿nychkongregacjach.Dotegonale¿ydoliczyæpolskichspowiedników,pra-cownikówpolskiejsekcjiradia„Watykan”,redakcji„L’OsservatoreRomano”,40polskichprofesoróworazwiele sióstr zakonnychw przychodni, aptece i innych s³u¿bach.Dla ciekawostkimo¿na dodaæ, ¿e jeden zgwardzistówjestPolakiem,podobniewœródœpiewakówjedenjestpolskiegopochodzenia. jk

Polacy w Watykanie~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

31


wOssolineum, zasobów tematycznie związanych zPodhalemzkońcaXIXipoczątkówXXwieku.Zna-lezione źródła ukierunkowały jego zainteresowanianagóralskągwaręiliteraturę,którakorzystałazgwa-rowych inspiracji. Powrócił do pisania pogóralsku,opracowując,wobec braku jednolitych ustalonychzasad,własny sposób „fonetycznego” zapisuwyra-zówgwarowych.W1993 r. nawiązałwspółpracę zmiesięcznikiem ziemgórskich„Hale i Dziedziny”. Zamieścił w nim napisane po góralsku artykuły:„Białodunajcański Generoł”, „Cemu przecie Sa-bała?”, „Wspólnota pieśni” (słowackich i podha-lańskich),„Jano Hrońca”, „Kacmorka i Zbójnicy” oraz „Jaśka Słodycki- Maśnioka chałupa za Wodom” (wUSA).W1994r.opracowałiwydałtechnikąpowiela-czową„Pogadanki o góralskiej gwarze” dlaszkolnychkółmłodzieżowychzmateriałamidoćwiczeńimałym (ok.1100haseł)słownikiempodhalańskim.Dotegowybór70góralskichzagadek,105góralskichwyrazówokreślającychczłowieka,dziśprzeważniezapomnianych i35przymów(przysłów).W1996r.wyszłydrukiemjego rodzinnewspomnienia i opowiadania zatytu-łowane„Hej, Mostowi, Mostowi...” (KsięgarniaAkademicka -Kraków - 1996).Dla potrzebAma-torskiego Zespołu„Białodunajcanie” opracowałscenariuszewidowisk „Śmierć Janosika”, „Gody”, „Wesele góralskie”, „Śmierztecka” i „Góralskie Po-siady”.DlaAmatorskiegoZespołuTeatralnego im.PitorakawBukowinieTatrzańskiej zaadaptował nagwaręirealiagóralskiekomedięFredry„Gwałtu, co się dzieje!”, „Damy i Huzary” (podtytułem„Babyidezerterzy”)orazkomedieMoliera „Skąpiec” i „Le-karz mimo woli”. Napisał też 3-aktówkę „Goralska zemsta”. Dla ZespołuAmatorskiego „Prowda” w Szaflarachnapisałscenariuszprzedstawieniaregional-negopt:„Kuba Młynorcyn”,inscenizacjęopowiadania A.Suskiego„Prowda” zaadaptowałnagwaręirealiagóralskiekomedieM.Bałuckiego „O Józię” inapisałscenariuszwidowiskapt. „Na holi”. W1995r.wyszedłwNowymJorkujego„Mały Słownik góralsko-polsko-angielski”,zaśw1998r.poangielsku„Przewodnik po Podhalu’’. W1998r.zostałwydanydrukiemtomikjego22pogadanek„Gwara o gwarze”,którewpoprzednichlatachbyływygłaszaneprzezautorawradio„Alex”wZakopanem.Swójzbiórok.2200spisanychgóral-skichwyrazówgwarowychprzekazał państwuZofiiiWitoldowiParyskimdowykorzystaniawpracynadDużymSłownikiemGwaryPodhalańskiej.W2003r.wydał:„Utwory sceniczne po góralsku”, ponad-to opracował kilka tematów do przygotowywanejksiążki„Poronin dawniej i dziś”. J e s tinicjatoremrodowychzjazdówMostowych.Mostowi

JanGuttprzydomekrodowy„Mostowy”urodziłsię10lipca1923r.wPoroniniejakosynPawłaiHeleny z Łukaszczyków „Tadych”. Zostałwychowanywrodzinie o tradycjach góralskich;w domu iwśródnajbliższychporozumiewano sięwyłączniegóralskągwarą.Dzięki zaangażowaniuojcawpodhalańskimruchuregionalnym,miałjakochłopakokazjępoznaniai słuchania czołowychdziałaczy tego ruchu-AnieliStapińskiej, FeliksaGwiżdża, generała AndrzejaGalicy,AntoniegoZachemskiego, JanaPlucińskiegooraz znanychmuzykantówokresumiędzywojenne-go:AndrzejaKnapczyka-DuchaiParówzBiałegoDunajca.Ci ludzie,podobnie jak rodzice,wzbudzili wmłodym chłopaku przywiązanie do rodzinnegoregionu,którenigdynieosłabło,mimowyjazduw13rokużyciapozaPodhale-„doskół”.Pierwszepróbypisaniawgóralskiejgwarzepodjąłmając17lat.Jed-nakfolkloremgóralskimzająłsięnaseriodopieropoprzejściunaemeryturęwwieku60lat.Wtymczasiemieszkał jużod35latweWrocławiu,ukończył tamstudiaekonomiczneiwybudowałdom.Wdziedziniepodhalańskiego folkloru rozpoczął od spisywaniagóralskichwyrazów gwarowych zapamiętanych zokresu dzieciństwa imłodości oraz od rozeznaniawnaukowych bibliotekachWrocławia, szczególnie

Nasi ludzie

Jan Gutt MostowyInicjator zjazdów rodziny Mostowych

Fot. Archiwum rodzinne


32

Napocontkumusemobjośnićtyncudzysłówprzy tytule: oznocoón, zeokreślynie „pogóralsku”nieznacytelosamoconatynprzykłodpo polsku bogóralskomowaasłuśniyjmowa ludu podhalańskiego niejestodrymbnymjynzykemainojednomzgałon-zekjynzykapolskiego,jednymzjegodialektów,abopoprostugwarom.Wskole,odpiyrsyjklasy,syckasię ucymy jednakowego jynzyka polskiego i temunazywomygoogólnopolskim.Wtymjynzykuostałyustaloneregułygramatycne(jakogodać)iortograficne(jakopisać).Kieidzieodialekty(gwary)tojestróźnie-dotelainoKaszubydorobiyłysięwłosnegoelemynto-rzagwarykaszubskiej,naftorymucomsięwskole.Nasyjpodholańskiyjgwarynikjescewklubynieujon ikozdypogóralskugodoacasemipisetakjakumie,jakosięodojcówimateknaucyłijakosomcuje,zeryktyk tak pisać trza.Nima tu jednak „zgody”, boPodhole to kraina niemało, nie jednakowe na niyjzwycajeiobycaje,nieednakowy-choćby-ubióraigwaraludzi,coiknazywajomGórolami. ZtomnazwomGórale totyzniejednakowo,bochoćbywsłownikuortograficnymjynzykaogólno-polskiegocytomy:góral -mieszkaniecgóriGóral - członekgrupyetnicznejconiezawsemusioznaczaćtosamo.Mozessiedziećnp.wSaflarakiniebyćGóralemamozessiedziećiweWrocławiuicućsięGórolem,bośzOjcaGórolaiMatkiGórolki,wychowołeśsięwgóralskiejtradycji,godosbezbłyndniepogóralskui - kie ka usłysys góralskom muzyke, ozwodnom, cy wiyrchowom, Zbójnicki, cy drobny, To cie tak wroz poderwie, tak za garlo ści-snie, Ze cud ze nie zadowi. I śwircki ci się zasklom jak małemu dziecku ... Aletoinotakjeknapisoł,naboku,dlojasności.Wracomsiędogodanioipisaniopogóralsku. Kie74rokitemusiodjekpiyrsyrozwskolnyjławce,wiedziołekgodaćinopogóralsku,botaksięunos wchałupiegodało.Wskole iwelymyntorzumowabyłainno,alemymielimondryknauczycieli,ftorzynosdobrzeznaliiumielinosdotyjnowyj-ogólnopolskiyjmowy-przucać.Nikniestrasyłdwójom,kieścoprze-pedziołnalekcjipogóralsku,jaktopotebywałopodrugiejwojnieświatowyj,przynowykjuznauczycie-lak.Apogóralskuwtenikniepisoł,oprócGóroli,cowyzseskóływKrakowiekóńcyliipisalinawetksionzkiopodhalańskiksprawak.Bylityzipanowie-znacyniegórale-ftoryklosyprzyniesłypodTatry,cooPodholu

ioludziaktamsiedzoncykpisali,cytonaukowcy,cytyz tacy coprzyjechali tu po zdrowie i tak już poteostali.Wkozdyjprawieztykksionzekuzywalisłówzgóralskiyjgwary,bardziyjnapokozniźlizprowdziwyjpotrzeby.Potenakóńcuksionzki,dawalimałeanawetwiynksesłownickigwarowe,comiałybyćobjośniy-niemtykgóralskiksłówecek-inksykjakogólnopolskie.JakocipanowieiksztołcyniGórolepisalipogóralskusto iwiyncylrokówtemu?Trzapedziećodrazu,zepisaliróźnieagłównietemu,zepo piyrse:wrzeczyPodholejestwkryngujednegodialektumałopolskiego imojegopodstawowomcechemazurznie - (wymowa i pisanie) s,c, z zamiast sz, cz, ż alenaPodholunimajednyj gwary a som jest jyj odmiany- zakopiańsko,gorcańsko, pienińsko, orawsko, spisko i sondecko.Róźnicemiyndzyniminiejesttakiewielgie,cobysięjednymidrugimGórolniedogodoł.Kiesięspotka-jomrazemchoćbywMieścienajarmaku,dogadujomsięitargujombezbiydy.ChoćkiebyZokopionfciołkupićgrultomutynzChochołowapowiy,zegrulnimoinorzepeatoprzecietosamoinoinacyjnazwane.Staropolskokóńcówka-bych,ftorowjynzykuogól-nopolskimprzesław-bym,wPoroniniewymowianojestjakobyk (fciołbyk),alejużwŁapsakprzechodziw - byf(fciłbyf).Miejscami,np.naOrawieczynaSpi-suusłysysięcynstowmowiearchaizmpodholański,downysposóbmowy,weftorym„i” po spółgłoscejyjniezmiynkco.Zapisujesiętojako„ps-i”(psy).Temutyz,choćpogóralskuludziepisomjużodponadwieku,niedosłodoujednolicyniotyjpisownigwarowej,bowsewychodziyłopytanieftoroformagwarylepsoinaftoryjsyćkamusielibysięwzorować?Awiadom,zeniewoznecyjecoje,inowoznecojemoje!Po drugie: wwymowiegwarowej jest takiedźwiynki, ftoreniepasujomdoogólnopolskiegoalfabetu.Samogłoski„a”, „e”. „i”, „o” słychnowgwarzeGóralajakbycosipo-średniegomiyndzyjednomadrugom.Jynzykoznawcyokryślyli je jakosamogłoski pochylone.No,bokieGórolgodo,zeidziedodomu,tosychno,zepedziołdó dómu, tak jakiebynamiyjsce „o”wstawiył „ó”(u-kreskowane).Tak, jakojekjużnapisoł,kieGórolgodoze jecysty, to jedynusłysy„cysty”a fto inny„c-isty”akiepotwiyrdzi,zewiy, to jedynzrozumie,ze „wie”ainny,ze„wiy”.Jesceidziśusłysymy,kiejedyndodrugiegogodo„podej mi” abo„podaj mi”. Podobnie jest z pochylonym „i” ftorewwymowiesłychno jak„-y” (bieda, - bida -biyda, dziewka -dziwka-dziywka).Takipochylone„e” tyzsłychno wmowieGórolanierozjak„y” (polewka-polywka, zabiegam-zabiygom, wlywom).Jakotozapisować? Ajakoseztymradziylici,ftorzypodkóniecXIXwiekuprógowalizapisywaćgodkigóralskikbajorzy?Trza pedzieć, ze tyz róźnie. Podom i tu pore przy-

Jako pisaæ „po góralsku” ?JANGUTTMOSTOWY

33


kładów.Bronisław Dembowski, przyjechoł w Zokopane przesło 100 roków tymu po zdrowie i tujużostołnawiekinaPynksowymBrzysku), i chodzyncy powsiakuzbiyroł przesło 4000 góralskikwyrazówgwarowyk, zaznacoł sa-mogłoski pochylone przecinkemnad danom literom i tak, u niegobajok (pleciuga) byłobaják, po-lywka - poléwka, bełcyć(płomieńbełcy - buzuje)-bełcéć. August Wrześniowskiprzecinkównadlite-raminiestawioł,bapisołgóralskiewyrazytakjakogólnopolskie:„bło-niarz”, „brzeżek”(pagórek),„ce-tyna”, „dawić” (dusić),„syćko”, „redykałka”. Władysław Matla-kowski podobniejakDembowskipisze„cárna izba” , „kosár” z akcentami nad„a”. Inacyj pisołWładysław Kosiński, ftory prócakcentównad samogłoskami, jak np. „korál”, „moskál”, „kowál”, wsyndylzamiast„w”pisoł„v” a dotegoopuscołzmiynkcajonce„i” awstawiołtakiespółgłoskijak„ś”, „ń”, „k´”, „m´”, „p´”,zaśzamiast„rz” pisoł „ř”)(zdaskemjakSło-wocy). JescedalyjposełAndrzej Stopka zKościelisk(1868-1934)ftory zamiast „cie” pisoł „će”, zamiast „kochanie”- kohańe”, zamiast„uwidzioł” - uvidźáł, za-miast„kiebyś” - kébyś itp.Syćkotojako,jekjużnapisoł,bieresięztego,zekozdymodogwary inneucho-inacyjjomsłysy,toiinacyjzapisuje. Zapisaćmozno syćko ichoćjako,alebiydamożebyćprzyprawidłowymprzecytaniutegocozostałonapisane. Łóńskiego roku wydanyzostał Słownik Gwary Oraw-skiej autorstwa profesora JózefaKąsia zUniwersytetu Jagielloń-skiego - rodwitego Orawioka.Jest to robota, ftoryj się godo na„wy”, ponad 21 000 haseł, koz-de zwarśtatem naukowym, koz-de zewskazaniem pochodzynio i z pokozaniemgowkontekście.Wielgorzec!Prof.Kąśzastosowoł

swójsposóbzapisuwyrazówgwarowyk.Niebedemgopodrobnoprzed-stawioł-ftotegociekawyniekzajrzydoSłownika.Zaznaceminotelo,zenadpochylonemisamogłoskamiprofesorKąśtyzdajeprzecinki.Iwidzimisię,zetynSłownikisposóbjegoprzyryktowaniopowiniynbyćwzo-remlotyk,copodyjmomrobotenadSłownikiemGwaryPodhalańskiyjiinnemipodobnymisłownikami. Dlorzetelnościmusemtuwspo-mniećohetnojinaksymsposobieza-pisugwarypodhalańskiyjzjakimjeksięspotkołnaUniwersyteciełódzkim.Myślem,zenieintamtynzapisstosujom,botojestpodługzasadpolskiego alfabetu fonetycznego.Okazujesię,zejestitakialfabet,ftoysistosuje wpracak jynzykoznawcyk iwnauce jynzykówobcyk.Wchodzomdo

niegoliteryuzywanewortografijipolskiyj,uzupełnionekilkomainnymiznakami(literami)iznakamiwyróżniajoncymiodmiankifonetycne.Takjakwpodstawowymalfabeciepolskimmomy24znaków(liter),takwalfabeciefonetycnymtykznakówjest74(siedymdziesiontśtyry!).Moto słuzyćmoźliwościpodrobnegooddaniogwarowyk róźnic nawetwodcytaniutyjsamyjlitery.Mysaminienaukowcy,alejakociekawostkepodajemfragmenttekstunapisanegopogóralskutymsposobem:Co znaczy(-ale może co pół roku... jak robiom, a jesce mielimytakiego cuba, nie-downo go złapali, taki facet, syćka myśleli ze to jakiesi dziecko ruco, cy jakosi grupa dziecioków- jojkami ... wydmuskami s farbom.) No,tojako,doreśty,pisaćpogóralsku,cobybyło,choćjakotakopoprawnie?Jonatorecepisunimom,bojekniejestzwyksztołcyniodia-lektologem,inowtym„fachu”długoletnimjuzpraktykiem.PodepremsiętuWłodzimierzemwnukiem(niekmuDobryBógdoscynśliwośćwiec-nomwgóralskimniebie),ftoryweswojyjksionzce„Gawędy Skalnego Podhala” (Wyd.Literackie,Kraków-1969r.str19)napisołtak: „Dla (...) czytelników pisownia tekstów gwarowych powinna być łatwodostępna i zrozumiała, możliwie jak najbardziej zbliżona do normalnej obowiązującej pisowni” Ztommyślom,Wnuk,przredagowaniutekstówgawynddodruku,nieoznacołspecjalniesamogłosekpochylonyk,bawpisowołnaikmiyjscetakie,jakiesłychnowmowie.Itak;nie„citom”ino„cytom”,nie„wiem”ba„wiym”,nie„cisty”abo„c-isty”ba„cysty”.Pomojemutakjestsłuśnieijotowswojyjpisaniniepogóralskustosujem. Jesttyzwgóralskiejgwarzezjawiskojynzykowe,ftoresięucynienazywo labizacjaChodzituoswoistejakiebyzaokrynglaniesamogłoski„o” na pocontkuwyrazu, tak ze przed tym„o” słychno jakieby słabe„u”(uowcarnia,uobrok,uobrozek).SławetniBraciaGolcowiezBeskidupisomswójZespółjako„Golecuorkestra”.Jaktopisom,toiksprawa,choćto„u”jestniepotrzebne.Aleinni„jynzykoznawcyzbozyjłaski”,fcyncyoddaćwgwarzetozaokrynglynie „o” zamiast małego „u” pisom „Ł” (!!!)Jesttoprzypisaniupogóralskugrzychśmiertelny.Wywodzisieónztego,żeciniedoucyni„pisorzeaipoeci”niewiedzom,zespółgłoska „Ł” jest przedniojynzykowo- zymbowom iwymowiosięjomdotykajonckóńcem jynzykaprzednik górnyk zymbów.Taki sposóbwymowybył


34

obowionzkowywPolsceprzeIIwojnom(posłuchoj-ciechoćbystarepłyty)wteatrak,filmakinaestradak,alepotetozaniedbano.Dziświynksośćnorodugodozamiast„Ł” - „EU”,zaśto„Ł”nieftorzystosujomwpisownigwarowyjjakoznaklabizacji.Wychodzipotena to,zemałeowce-owiecki, pisomjako łowiecki atoprzecieznacymyśliwski.Fciałobysiętakiemupedzieć:łodyńć łode mnie łobrzydliwo łosobo! Blisko tego jest sprawa spółgłoseknosowyk„ą”, „ę” wpisaniu po góralsku. Jo ik poniechoł ipisem tak jak słysem: nie prędzej bapryndzyj, nie bąk abonk, niewędka awyndka, będę -bede sie. Długo jek deliberowoł jako pisaćw gwarze takiesłowa,we ftoryk na pocontku słychno -„f”, choćtyj literyw jynzyku ogólnopolskim tam nima (np.wtedy,wczoraj, kto).Tymbarzyj, ze niejednako sięte słoweckawymowio.Na tyn przykłod, u jednegosłychno„ kcem” a u drugirgo„fcem”, jedyn godo„wcora” a u drugiego słychnowyraźnie„fcora”. Nareście jek się zdeydowoł tak: tamkaw jynzykuogólnopolskimwyrazzacynosięna„w” (wtedy),jopogóralskupisem„wte”,zaśtam,kapiyrsoliterajest np. „k”(kto,który),jopisympogóralsku „f” (ftory,fto,fcem).Tojestmójsposóbiónmożesięjednemucydru-giemuniewidzieć,ale-takjakjekwspomnioł-joniejest wtyjdziedzinieuconybapraktyk. Napisołekkilkanościescynariusydloteatralnykzespołówamatorskiknasomgwarom,takjakjekumioł

irozumioł.Zakielatowydrukowali(„Utwory scenicz-ne po góralsku” -KsięgarniaAkademicka,Kraków-2003),wzion tote tekstynaswójwarśtatnaukowywspomnianyjużprof.JózefKąśijynzykowojezre-dagowoł a ksionzke zaopatrzyłwstympem.Powstołtekst,krapeckeinnyjakojogonapisoł,alejednolityjynzykowoizrobionypodługsyćkikkanonówjynzy-koznawstwa.Pisemotymniepotocobysiękwolić,cypropagować,alecobycicopogóralskupisomibedompisaćprzypatrzylisiętemuconomsyćkimprof.Kąśpodpowiado.Tymsięnaprowdeworcepodeprzyć. To,cojektunapisoł,niejestsyćkimcobysię opisaniuwgóralskyjgwarzedałopedzieć.Nieprzy-wołołekdloprzykładutykwielurodnykGóroliinie-góroli,ftorzypogóralskutworzyliprzedIIwojnomiponiyjdodzisiyjsegodnia.Ikksionzkiitomikipoezjigóralskiyj som jestwksiyngarniak iwbibliotekak.Kozdymożetamzajrzyć,kogociekawijakoióniseznasomgwarompisanomradziyli.Jakojekjużnapisoł,jowyksztołcyniowtyjdziedzinienimom,inowielolet-niompraktykepodpartomduzomlicbomprzecytanykztyjdziedzinyksionzek.Powtarzomjedno-takdługojak się nedorobimy jednolitego sposobupisaniopogóralsku,takdługokozdysposóbjestdobryinocoby„był łatwo dostępny i zrozumiały, możliwie jak najbardziej zbliżony do normalnej obowiązującej pisowni”.Icoby,moźliwiewiernie,pokazywołnasomgóralskomgware-skarbnasyjpodhalańskiejkultury

Zajęciaotematyceregionalnejwnaszejszkolepro-wadzonebyły„odzawsze”.Reformaoświatydopieroodkilkulatwprowadziłaedukacjęregionalnąwszkołach.Po-twierdziłotonaszeprzekonanieosłusznościprowadzeniategorodzajuzajęć.Opracowałamwięcprogramautorski„Edukacjaregionalna-dziedzictwokulturowewregionie” izanamowądyrektoraszkołyBronisławaStochazgłosiłamgodokonkursu„BliższeOjczyzny-Małopolska2000” organizowanegoprzezMałopolskiegoKuratoraOświaty wKrakowie.WtymkonkursieprogramzająłIImiejsce.Celemnaczelnymzajęćedukacjiregionalnejjestdocenie-niewartościswojegoregionu-Podhalaijegodziedzictwakulturowegoorazpodtrzymaniegwaryi tradycjiswoichprzodków. Wramachrealizacjiprogramuprowadzimyszeregzajęćdydaktycznych,świetlicowychipozalekcyjnychnaczterechpoziomachkształcenia:podstawowym(kl.I-IIISP),rozszerzonym(kl.IV-VISP),zaawansowanym(kl.

Edukacja regionalna w Zespole Szkó³ Szkole Podstawowej im. Heleny Marusarzówny i Gimnazjum im. Jana Paw³a II w

I-IIIG)itwórczym(dlauczniówwybitniezainteresowa-nych iuzdolnionychwkażdympoziomiekształcenia).Organizujemykonkursyszkolne, jak ibierzemyudziałw konkursach gminnych i rejonowych, np.wiedzy oregionie,recytatorskich,gawędziarskich,plastycznych. JednymzkonkursówozasięgurejonowymjestKonkursWiedzyoPasterstwieorganizowanyprzezTatrzań-skiParkNarodowy.Początkowobyłtokonkurstylkodlauczniówszkółponadpodstawowych(liceum,technikum),aodtrzechlatwprowadzonokategorięklasgimnazjalnych.UczniowienaszegoGimnazjumbraliudziałwkonkursie izajęlibardzowysokiemiejsca:wIVKonkursieWiedzyoPasterstwiew2001r.MichałGromadaiTomaszGromada-IImiejscewVKonkursieWiedzyoPasterstwiew2002r.TomaszGromadaiWojciechStyrczula-ImiejscewVIKonkursieWiedzyoPasterstwiew2003r.KingaBrzuchacziWojciechStyrczula-IImiejsce.

35


Ciepłowspominamks. kanonika JózefaDe-werę,któryudzieliłmiIKomuniiśw.,jakoproboszczParafii św.MichałaArchanioławmoim rodzinnymOstrowsku,aod1951rokubyłproboszczemwWaszejParafiiśw.JackawChochołowie.Taosobajakośnasłączyicieszęsię,żejestemdzisiajzWaminaJubile-uszu. WładysławOrkanweWskazaniachdlasynówPodhalapouczał:NieprzecinajkorzeniłączącychCię zrodnąziemią,choćbyśnakrańcachświatasięznalazł,totakjakbyśprzeciąłżyłyżywota.GdyWassięznaj-dzietrzechPodhalan,niechbędziepodniesienieduszjakbycałePodhalewWasbyło. Wasz rodzinny Chochołów to znanawieśpodhalańska.KiedyśnależaładoParafiiŚwiętejTrój-cywCzarnymDunajcu.OdXVIIwiekuprzybywalidoWaszejwsidominikanie izaszczepili tamkult św.Jacka.Wroku1817powstaławChochołowieparafia.Wtedy już istniał tam drewniany kościół.Chocho-łówzasłynąłwhistorii z poruszeństwagóralskiego,któremiałomiejscew roku 1846 i znane jest jakopowstaniechochołowskie.ByłtobuntprzeciwAustrii,spowodowanypragnieniemodzyskania niepodległejPolski.W1855 rokuks.WojciechBlaszyński, pro-boszczwSidzinie, rodak chochołowski, rozpoczął w rodzinnymChochołowie budowę kamiennegoneogotyckiegokościoła.Ks.WojciechBlaszyński towspaniałapostać-duszpasterza,apostołaPodhala.Onpierwszyprzygotowywałludziświeckichdokatechi-zowaniawzakresieprawdwiaryiprzystępowaniadosakramentów,zwłaszczaspowiedziśw.Byłpionieremw tejdziałalności,którąwyprzedziło100 latwska-zaniaSoboruWatykańskiegoII.Zginąłwroku1866podbelkąspadającązrozbieranegorusztowanianowowzniesionegokościoławChochołowie. WczasieIIwojnyświatowejChochołówbyłważnympunktemnatrasachkurierów. DzisiajChochołówjestodwiedzanyprzeztu-rystów,nietylkozPolski.PodziwiajądrewnianąXIX-wiecznązabudowę,którąchlubisięPodhale.Jesttakżeważnymośrodkiemfolklorugóralskiego,zbogatymidobramikultury,jakubiór,wnętrzaizb,mebleimuzy-ka.Chochołowianiepotrafilipołączyćtradycjęzwiarą.Wy,tunaziemiamerykańskiej,niezapomnieliścieokorzeniach.KultywujeciedorobekWaszychojców.To

65-lecie Koła Nr 43 Chochołów Związku Podhalan

w Ameryce Północnej*

Ks. Mieczysław Łukaszczyk przecież już65 lat liczysobieWaszeKołoZwiązkuPodhalanNr43. SiostraFaustynawDzienniczkuzapisała:Dzi-siejszydzień,poświęciłammodlitwiezaRosję(...)o,jakcierpięnadnarodem,którywygnałzgranicswoichBoga. Jakaż radość, że pamiętacie tutaj owpojonejWamwierze ojców, czego dowodem są świątyniewzniesionenatejziemiprzezpierwszychemigrantów,którzyprzybylitucoprawdazachlebem,aleczulitakżepotrzebępokarmudladuszy. Wczoraj ks. Franciszek Florczyk, kapelanZwiązkuPodhalanwUSA,pokazałmikościółśw.JanaKantegowChicago,wybudowanyprzezpierwszychemigrantów.Bardzopolskiewydałomisięjegownę-trze:wołtarzugłównymobrazzpostaciąśw.JanaKan-tegonatlekościołaMariackiego,wbocznymołtarzu,wlewejnawie,obrazMatkiBożejCzęstochowskiej,DrogaKrzyżowazpolskiminapisami.Odniedawna-jakmipowiedziano-wprawejnawieustawionyjestołtarz-zminiaturyzowanakopiakrakowskiegoołtarzaWitaStwosza,autorstwanowotarżaninaMichałaBat-kiewicza. Dzisiajodwiedziłemjednązpolskichrodzin,odkilkulatmieszkającejwChicago.Pokazalimiswójdom iinnydobytek.Mówili,żecorokichdziecispędzająwakacjewPolsce,abypoznałyjejhistorięipięknoorazmiałymożliwośćporozumiewaniasięwjęzykurodzi-ców.Tepobytyuwiecznionesąnadużychfotografiach,zdobiącychpokojedzieci.Dużokosztują,alenieżałująponoszonychkosztów,bowiemwiedzą,żebędąoneprocentowaćinaczej.Togodnenaśladowania. Światcałyjestdlaludzi:Czyńciesobieziemiępoddaną czytamywKsiędzeRodzaju.Na każdymkontynencieżyjąnasirodacy.Tak,jakznanizhistoriibohaterscyPolacyiterazzajmująwswoich„nowychojczyznach”znaczącepozycjespołeczneizawodowe.StarająsięjednakpamiętaćoOjczyźnieitych,którzytamżyją.TradycjajestTwojągodnościąpouczałdumaczPorębyWielkiej. WdniuWaszegoJubileuszupragnęWamżyczyćwszelkichłaskBożych,pomyślnościwżyciuosobistym i rodzinnym,wytrwałościwkultywowaniu tradycji,przywiązaniadowiary,solidarnościwpoczynaniachdladobraczłonkówZwiązkuirodaków.Pamiętajcieoproroctwieśw.Faustyny,wskazującymPolskęjakoiskręwzniecającąw świecie ufnośćwmiłosierdzieBoże. WtymważnymrokutakżedlaOjcaŚwiętegoJanaPawłaII,naszegorodaka,obchodzącegoJubileusz25-lecia pontyfikatu pragnę przywołać Jego słowa,wypowiedzianew czasie uroczystego poświęceniaświątyniwKrakowie-Łagiewnikach17sierpnia2002


36

PóŸnymlatem1852rokuwybuch³awca³ej Europie, równie¿ na terenach Polski,groŸnaepidemiacholery.Nieominê³aPodhala.Choroba przychodzi³a nagle. Dziesi¹tkowa³awszystkiepokolenia;dzieci,m³odzie¿istar-szych. Silny ból g³owy, rw¹ce wymioty ikrwawabiegunka.Chorychdrêczy³owielkiepragnienie,wgor¹czceczo³galisiêdostudni,potoków,rowówprzydro¿nych i pili ka¿d¹postaæ wody bez opamiêtania, nastêpniesiniej¹c,wokrutnychmêczarniachkonali. ApostolskaWspólnotaZakonnaKsiê¿yMarianów w broszurce opisuj¹cej historieBolesnejKrólowej Polski w Licheniu poda-je, ¿e Matka Boska Bolesna epidemiê t¹przepowiedzia³akilkadziesi¹tlatwczeœniej.OtowwielkiejbitwieNarodówpodLipskiemwSaksoniiw1813rokuwojskaNapoleonazosta³yrozbite.Poleg³o130000¿o³nierzy,wtym10000Polaków,wrazznaczelnymwodzemksiêciemJózefemPoniatowskim.Leg³awgruzachna-dziejaPolaków,¿etrzejzaborcyzostan¹pobici iznowupowstaniewolnaPolska.WbitwiepodLipskiembra³udzia³TomaszK³ossowskizparafiiLicheñ,zzawodukowal.Ciê¿korannydowlók³siêdozaroœli.Czu³,¿emusiumrzeæ.Wyczu³napiersiachmedalikMatkiBoskiejCzêstochowskiejzktórymsiênierozstawa³ i¿arliwiemodli³siêo³askêœmiercinaojczystejziemi.Tomaszujrza³MatkêBosk¹otwarzyniezmierniebolej¹cej.Spodprzymkniêtychpo-wieksmutneoczypatrzy³ynaOr³aBia³ego,którego Bo¿a Rodzicielka rêkamiprzytula³adopiersi.MatkaBoskaobieca³amupowrótdoOjczyznyitaksiêsta³o.Wnastêpnychla-tachSmutnaPaniukazywa³asiêTomaszowiwielokrotnieirozkazywa³a,byg³osi³wszyst-kimnapotkanymludziomkoniecznoœæ¿yciawed³ug przykazañ Bo¿ych,w przeciwnymraziedlaopamiêtaniaBógdoœwiadczyludzistraszn¹chorob¹.... Niestetychorobaprzysz³a.Ludzie niebralinaserioostrze¿eñTomasza.NaPodhaluzmar³ychchowanonienacmentarzach,którenajczêœciejle¿a³ywobrêbieosiedliludzkichlub w pobli¿u, ale na granicy pól miêdzys¹siaduj¹cymimiejscowoœciami.¯ywiniedo-tykali umar³ych£adowanoichbosakamina

Uszanujmy prochy naszych przodków

d³ugich¿erdziachnaspecjalnywóz,nastêpniezawo¿ononadwczeœniejwykopanyrów,zsu-wanobosakami,zasypywanowapnemnakoñcuziemi¹.Dlapamiêciipomocywzbawieniustawianodrewnianykrzy¿.Minê³ypokoleniaœwiadków tragedii, krzy¿e pogni³y, ludzie owszystkimzapomnieli,aleniewszyscy.

Niezapomnia³Micha³Cieœla,mimo¿ewiêkszoœæ ¿ycia prze¿y³ na drugiej pó³kuli wChicago.Urodzi³siêwPensylwanii1917roku.Dzieciñstwoim³odoœæspêdzi³jednak wPolscewStarymBystrymnaPodhalu.Uczy³siêwszkole„NaSka³ce”wStarymBystrym.Poukoñczeniuszko³y,jakwiêkszoœæwtychczasachszykownejmêskiejm³odzie¿y,zaj¹³siêpasterstwem.By³juhasem,potemzosta³bac¹.JakoAmerykaninzurodzenia,wrazzrodzin¹wyjecha³w1963rokudoChicagoszukaj¹clepszychwarunków¿ycia.Têskni³jednakzakrajem,zw³aszczazagórami,dlategow³¹czy³siêwdzia³alnoœæZwi¹zkuPodhalanwPó³nocnejAmeryce. Za³o¿y³ równie¿ zespó³ góralski zdzieciPodhalan,którewwiêkszoœcirodzi³ysiêwAmeryce.Pisa³programydlaswojegozespo³u,pisa³równie¿wiersze,którezasta³ywydanewtomiku„Kuwspomnieniu.”By³dzia³aczempolonijnymazw³aszczaZwi¹zkuPodhalanwPó³nocnejAmeryce.Dlatejsprawy

Grafika przedstawia Michała Cieślę

37


nie¿a³owa³.aniswojegoczasuirodziny,anipieniêdzy.Jegopracê,talentizaanga¿owaniedoceni³y w³adze Zwi¹zku Podhalan wPó³nocnejAmerycegdy¿nadanomugodnoœæHonorowegoCz³onka.Równie¿polskiKonsulat wChicagodoceni³jegozas³ugiwpielêgnowaniukultury regionalnej Podhala na ziemi Wa-szyngtona, gdy¿ wyst¹pi³ do odpowiednichinstytucjiwPolsceonagrodêim.OskaraKol-berga,któr¹M.Cieœlaotrzyma³w2001roku.Pamiêtam,kiedyw1979rokujakoprezesZP wPolsceprzyjecha³emnaczele28osobowejdelegacjinajubileusz50-leciaZPwPó³nocnejAmerycejednymztych,którzybardzoser-decznieopiekowalisiênasz¹grup¹by³Micha³Cieœla.Zmar³18lutego2003rokuwChicago.Osobiœcieniezrealizowa³swojegomarzenia,byupamiêtniæmiejscespoczynkuzmar³ychnacholerêzeswojejrodzinnejwsiStareBystre. Omiejscutymgdzieznalaz³awiecznyod-poczynekprawietrzeciaczêœæludnoœciwsiopowiada³mudziadekiojciec.Sampostawi³ wtymmiejscuzwyk³ydrewnianykrzy¿.Bola³nadtym, ¿e po prochachswoich wczeœniej¿yj¹cychs¹siadówirodzinywnieœwiadomoœcidepcz¹wspó³czeœni,pas¹siêkrowyiowce. W testamencie prosi³ prezesa ko³aNr 46 Stare Bystre w Chicago Stanis³awaObrochtêbyjegomarzeniezrealizowa³.Takte¿ siê sta³o.Równie¿ ja uczestniczy³em wuroczystoœci. Za tragicznie zmar³ych odpra-wionazosta³amszaœw.Mszêœw.koncelebro-wali:ksi¹dzPra³atTadeuszJuchaszBazylikiMniejszejwLudŸmierzu,jegobrat-Franciszekproboszcz parafii Poronin, który wyg³osi³s³owoBo¿eorazksiê¿aproboszczowie:JózefGil i jego wikaregoz parafii Czarny Du-najec,W³adys³aw Kos z parafii Chocho³óworaz Stanis³aw Parzygnat z parafii MszanaDolna.Wuroczystoœciuczestniczy³yrównie¿w³adzesamorz¹dowegminyCzarnyDunajeczwójtemJózefemBabiczem.Bardzocenneby³ouczestnictwodzieciim³odzie¿yobydwuPublicznychSzkó³PodstawowychNr1iNr2 wStaremBystremwrazzgronemnauczy-cielskim.Tooniprzejm¹opiekêipamiêænadzmar³ymi.By³y obecne poczty sztandaroweZwi¹zkuPodhalaniOSPwStaremBystrem.PoMszyœw.dziecizewspomnianychszkó³zaprezentowa³yokolicznoœcioweprzedstawie-niewykorzystuj¹ctwórczoœæMicha³aCieœli.Nastêpniewszyscyudalisiênawzgórze,gdziepoœwiêconyzosta³pami¹tkowykrzy¿iz³o¿ono

wi¹zankikwiatów.Natablicymetalowegokrzy¿awidniejenapis:„Tenkrzy¿Chrystusowydlauczczeniapamiêcizmar³ychwczasiestraszliwe-gopomoruw1880i1885”.WStaremBystremzmar³owtedy41osób.WgminieCzarnyDunajec w latach piêædziesi¹tychXIX stulecia uby³o 458ludzi(wg:FeliksKiryk,CzarnyDunajec i Okolice na str.263).Po CzarnymDunajcunajludniejsz¹miejscowoœci¹by³oStareBystre.Wydajesiê,¿eswoj¹obecnoœæzaznaczy³atu tak¿e cholera.W pracy „U ¯yciodajnychzdrojów”TeresyBielawskiejnastr.28wrozdziale„Pochódzarazy„(oSzczawnicy)orazwksi¹¿ceks.Bronis³awaKrzanapt.„Klejnotzagubionywgórach(oKroœcienku)znajdu-jemypotwierdzenietegoprzypuszczenia..Toby³ylatanajwiêkszego¿niwacholerywca³ejEuropie.S¹dzê,¿ewtychlatachStareBystreucierpia³ojeszczebardziej,inietylkoStareBystre. Jako dziecko pamiêtam ogrodzonydrewnianym podgni³ym p³otkiemdrewnianykrzy¿,nagranicypólMaruszynyiZaskala.GdyszliœmylubjechalinaodpustdoLudŸmierzaœw.pamiêciRodziceodmawializnamiwieczneodpoczywaniezazmar³ychnacholerê.Takichmiejscjestwielenaca³ymPodhalu.Umiera-linagle,czêstokap³anniezd¹¿y³dotrzeæznajœwiêtszymsakramentem,lubsamskona³wdrodzedochorych,jakg³ositradycjawStaremBystrem.Napewnopotrzebuj¹naszejmodli-twy,dlategoinicjatywaœw.pamiêciMicha³aCieœlizas³ugujenawdziêcznoœæumar³ychiszacunek¿ywych.Wtomiku„Kuwspomnieniu”Micha³napisa³:„takzmar³ymjaki¿yj¹cymcowsercachswoichPolskoœæczuliiczuj¹niechonichpamiêæidziewpokolenia”.

Program okolicznościowy zaprezentowany przez szkolne dzieci w kościele w Starem Bystrem


38

Wdniach31.01-01.02.2004r.wCzarnymDu-najcuodbyłsiękonkurspodnazwąXXMuzykowanienaDuchowąNutę.Komisjaartystycznawskładzie:AndrzejStoch-przewodniczącyiczłonkowie:DorotaMajerczyk iJózefPitońwysłuchała48prezentacjidzieciimłodzie-żyoraz16dorosłychzcałegoPodhala.Komisjaposta-nowiłaprzyznaćnastępującewyróżnieniainagrody:

Kategoria DZIECIĘCA MUZYKI:

Italent-„Witowianie„zWitowawyróżnienia-„Maniowianie”zManiów,„Bachledówka”zCzerwiennegoGórnego,„Honielnik”zCzerwiennego

INSTRUMENTALIŚCI:Italent-KrzysztofGałzZakopanegoIItalent-MarcinPawlikowskizZakopanegoIIItalent-AnnaMrożekzNowegoTarguwyróżnienie-ŁukaszMiętuszCzerwiennego

ZESPOŁY ŚPIEWACZE:Italent-„Tatry”RatułówIItalent-„MaliŁopuśnianie”zŁopusznejIIItalent-„MaliDzianisianie”zDzianiszaItalentwduetach-SylwiaKułachiHonorataJaroszzze-społu„MałeRegle”zPoronina-nagrodyksiążkowe

SOLIŚCI: Italent-RenataFudalazRogoźnikaIItalent-AnnaKnapczykzCichegowyróżnienie-HalinaRychtarczyk

Kategoria MŁODZIEŻOWAMUZYKI:

ItalentunieprzyznanoIItalent-MuzykaBukowskich

INSTRUMENTALIŚCI: wyróżnienie-AndrzejBukowskizZakopanego

ZESPOŁY ŚPIEWACZE:

Italent-grupaśpiewaczazespołu„Regle”zPoroninaItalentwduetach-AnnaiWiolettaBulaszCzarnegoDu-najca-nagrodyksiążkowe

SOLIŚCI:Italent-KatarzynaSkorusazChochołowaIItalent-MonikaKaczmarczykzRatułowaIIItalent-MariaŁukaszczykzZakopanegowyróżnienie-BernadetaKorczz„Watry”zCzarnegoDu-najca

Kategoria DOROSŁYCH MUZYKI:

Iwyróżnienie -MuzykaRodzinnaCzechówzCzarnegoDunajca,MuzykaWitowianzWitowaIIwyróżnienie -MuzykaTadeuszaGocałazZakopanegoMuzykaPiotraHazyzOlczyIIIwyróżnienie-Muzyka„HolnyWiater”zBiałkiTatrzań-skiej

INSTRUMENTALIŚCI: Iwyróżnienie-BartłomiejKoszarekzBukowinyTatrzań-skiej,MieczysławSojkazKrauszowaIIwyróżnienie-MarcinZaziąbłozBukowinyT.wyróżnienia-JakubTopórGrzybekzChochołowa,JózefHawryłazCichego,JanFąfrowicz

SOLIŚCI ŚPIEW: Iwyróżnienie-GąsiorWładysławzeStaregoBystregowyróżnieniespecjalne-BasiorkaWładysławzCichego

ŚPIEW GRUPOWY: Iwyróżnienie-„Gaździnki”zBachledówki

XX Muzykowanie na Duchow¹ Nutê

Festiwalpotrawtypowoświątecznychinowo-rocznychzorganizowanoporazdrugiwBiałyDunaj-cu.Nietypowy,możnarzec-niepowtarzalnypomysł,przyjąłsiędoskonale,oczymświadczyłytłumygościtzw. „ceprów” imiejscowych, którzy przybyli nastycznioweposiady doGminnego ośrodkaKultury.Pomimoiżnastolewyłożonookołostupotrawdopo-smakowaniamiskiitalerzewnetopustoszały.PotrawyzaprezentowałyczteryoddziałyZwiązkuPodhalan:zBiałegoDunajca,Kościeliska,Leszczyn-SierockiegoiZaskalaorazKołoGospodyńWiejskichzeSpytko-wic. Jury przyznało cenne nagrodyw kategoriach:potrawywigilijne i potrawy świąteczne.Nagrodęspecjalną:strójgóralskizanajlepszymakowiecotrzy-małygospodyniezeSpytkowic.Specjalnewyrożnieniaprzyznano:ZPKościelisko -zanalewki świąteczne, KGWSpytkowice-zababkęburaczaną,ZPLeszczy-ny-Sierockie - za tarcioki z baraniną i korpiele,ZPZaskale -zaświątecznechrusty iwędliny,ZPBiały

Festiwal Góralskich Potraw Wigilijnych i Œwi¹tecznych

Muzyka Bukowskich z Czarnego Dunajca

39


Co roku w Bia³ym Dunajcu odbywaj¹ siê wojewódzkie eliminacje konkursu pod nazw¹ „Przegl¹d M³odych Recytatorów i Gawêdziarzy im. Andrzeja Skupnia-Florka”.Przedlutowymielimina-cjamiwca³ympowiecienowotarskimitatrzañskimodbywasiêszereggminnycheliminacjidowspomnia-negokonkursu. Honorowy cz³onekZwi¹zkuPodhalanAn-drzejKudasikiautorwierszypisanychgwar¹-Bog-danWeronzostalipatronamicorocznegokonkursugwaryw Skrzypnem.Konkursistniejeju¿wielelat,alewtymrokuorganizatorzyprzyjêlisobiezapatro-nówzmar³ychniedawno,dotychczasowychjurorówtego konkursu. Przypomnijmy:A.Kudasik zmar³ w2002r., zaœ B.Weronw 2001r.W tegorocznymkonkursiewSkrzypnemwziê³oudzia³60uczniówzoœmiuszkó³podstawowychigimnazjówzobszarugminySzaflary.Laureacikonkursuwezm¹udzia³wfinale, jakimbêdziekonkursgawêdziarski im.An-drzejaSkupnia-Florkawstyczniu2004r.wBia³ymDunajcu. 41uczestników zmierzy³o siê ze sob¹w zakopiañskiej œwietlicy Zwi¹zku Podhalan w„Œwarnej”.M³odziartyœciwyst¹piliwkategoriach:recytacja(kl.I-III),gawêdy(kl.IV-VI),recytacja(gim-nazjum), recytacja(szko³y œrednie),gawêdy (szko³yœrednie). 40recytatorówigawêdziarzyz Pieninstanê³odo eliminacji dowspomnianegowy¿ej konkursu wBia³ymDunajcu.Organizatoremkonkursumiej-skiegow Szczawnicy byli SP nr 1 iGimnazjum.M³odzi wykonawcy siêgnêli g³ównie do poezji

Eliminacje do Przegl¹du M³odych Recytatorów i Gawêdziarzypieniñskich autorów:Micha³a S³owika-Dzwona,AnnyWiercioch, JaninyGawlik,AndrzejaDzie-dziny-Wiwra, Stanis³awaCzepiela jak równie¿dotwórczoœci podhalañskich autorów np.AndrzejaSkupnia-Florka. Tegoroczny konkurs w Krempachach pod nazw¹ „Œwiêto Gwary Góralskiej”wy³oni³reprezentacjênajlepszychrecytatorówigawêdziarzyzeszkó³podstawowychigimnazjównatereniegmi-nyNowyTarg.Kilkudziesiêciuuczniówzponad20szkó³zmierzy³osiêwgminnycheliminacjach.Osta-teczniejurywy³oni³o6wykonawcównawojewódzkieeliminacjewBia³ymDunajcu. GminnyOœrodekKulturyw Poroninie poraz kolejny zorganizowa³ eliminacjedoPrzegl¹duM³odychRecytatorówiGawêdziarzyim.AndrzejaSkupnia-FlorkawBia³ymDunajcu.Do gminnycheliminacjistanê³o37uczniów,zaœdowspomnianegowy¿ejfina³uwBia³ymDunajcujuryzakwalifikowa³o wtrzechkategoriachwiekowych9zwyciêzców. 8 styczniaw Jab³once odby³ siê przegl¹dm³odychartystów.W4kategoriachwiekowychwzakresiegawêdziarstwairecytacjiwziê³oudzia³oko³o100wykonawcówz orawskiej gminy.DoBia³egoDunajcawytypowano16uczniów. Gminne eliminacjew Kroœcienkuwy³oni³y zm³odych recytatorów grupê uczniów, którzypojad¹ na eliminacje do Bia³egoDunajca.M³odziartyœcizaprezentowalipublicznoœciwierszeMicha³aS³owika-Dzwona,AndrzejaSkupnia-Florka,KrystynyAlexander,JanaFudaliiMicha³aBalary.Pozaelimi-nacjamikonkursowymiodby³siêkonkurswkategorii

W dniach 4-8.02.2004 r.odbyłsięcorocznyXXXIIjużKar-nawał Góralski.W przeglądziekolędnikówuczestniczyło 48 grupz całej Polski, w konkursie tań-ca zbójnickiego 12 par tanecz-nych,ponadtokonkurowałozesobą 66 par tanecznychw przeglądzietańcagóralskiego. W tym roku pogoda byładeszczowa, a śnieg praktyczniezginął, przez conie odbyły się za-planowaneimprezy:PrzejazdprzezBukowinęgrupkolędniczych,muzyki honorowychgości na inauguracjęimprezy,wyścigkumoterek,skiring,ski-skiring,orazkonkurszaprzęgów

XXXII KARNAWA£ GÓRALSKI


40

Katarzyna Kracik Dnie przys³y na niom ciynskie. A ona coroz lichso by³a i ku ziemi coroz barzyj siê nachyla³a. Casym to sie ktoœ u¿oli³ i podpar jom kawo³kiem patyka. Boæ przecie lata przy drodze sto³a, nikomu nie zawodza³a, i choæ kiedy niejedno piskle na swoich ga³¹zakch przygarny³a i otuli³a jako mog³a. Ale to znów przychodzi³ silniyjsy wiater i patyk wytr¹co³. A ona ju¿ si³ nie mia³a coby siê podnieœ ku s³oñcu. I tak z dnia na dziyñ wszyæka patrzyli na niom i nie wiedzieli jako jej pomóc biy-dulce. A ona jako mog³a jesce ga³¹zki unosi³a i pokazywa³a ludziom z której strony wieje dobry wiater. Az tu przysze³ dzyñ corny w wilijo Bo¿ego Narodzynio roku 2oo2. Choæ s³onko na niebie z rana œwieci³o, potem przysze³ powicher i tak mocno zawio³ co wyrwo³ j¹ z ziymi z korzyniami. Dobrzy ludzie zanieœli jom w spokojne miejsce rozgarnyli ziymie i przykopali. Choæ smutno by³o wszyækim, tako se myœleli: Lez se tu biydulko, boœ doœ sie juz przez lata z wiatrym i przeró¿nymi biydami naboryka³a. Niech cie teroz ta ziymia utuli, której zeœ sie tak mocno korzonkami zaw¿dy trzyma³a. I choæ dzisiok jus nima starej brzozy, to syæka kiedy przchodzom drogom w to miejsce patrzajom kêdy sto³a i tak myœlom: Oj skoda ze cie tu jus ni ma, boœ tak tu pasowa³a! I ka¿eœ sto³a, toœ tak ca³yj okolicy uroku dodawa³a. A zeby nigdy nie zapomnieæ, postawili na tym miesjcu kamiyñ, duzy przyniesiony z daleka i napisali na nim: Ku pamjynci tyj która ca³e swoje zycie nie patrzy³a na siebie, ale ros³a dlo innych, aby siê teraz niom anio³owie w niebie podpierali. Boæ przecie i oni potrzebujo casym solidnego kija.

Od 7 maja 2oo3 r. Podhalañski Przegl¹d Poezji Religijnej w Spytkowicach bêdzie nosi³ imiê Katarzyny Kracik, miejscowej poetki oraz gawêdziarki zmar³ej 24 grudnia 2oo2 r. Przygotowuj¹c siê do Przegl¹du w Spytkowicach bêdzie mo¿na skorzystaæ z jej twórczoœci, a mo¿na ja znaleŸæ zamieszczon¹ na stronie internetowej: www.pprkamyk.prv.pl

Akt nadania Przegl¹dowi Poezji Religijnej w Spytkowicach imienia Katarzyny Kracik

Wœwiecie,wktórymnieustannietoczysiêwalkadobrazez³em,ci¹gles³ychaæwo³anieowartoœcikieruj¹ce ludzidoBoga,oczystesercaimyœliodkrywaj¹ceprawdziwepiêkno. Prób¹odpowiedzinatowo³anies¹przegl¹dypoezjireligijnejskupiaj¹cedzieciim³odzie¿wokó³najpiêkniejszychludzkichmyœli. Abytadrogastawa³asiêjeszczebardziejwyraŸniejsza,od dnia dzisiejszego uroczyœcie nadaje siê PodhalañskiemuPrzegl¹dowiPoezjiReligijnejwSpytkowicachimiêKatarzynyKracik,którejca³e¿ycieby³og³oszeniemprawdyoBogupoprzezrodzinê,pracêitwórczoœæ.

Ks.BpKazimierzNyczSpytkowice7maja2oo3r

By³o to w 1920 roku. Bro³ zi¹b marcowy, wiater d¹³ i sk¹dsi przyniós maluækom roœlinke. Spad³a ko³o b³otnistej drogi, chyci³a siê ziymie korzonkami i zacyna róœæ, trzymaj¹c siê kurcowo. Piyrse roki jej zycio by³y ciêzkie. Kozdy siê na niyj potyko³. To drzewo casym po niyj przesmyk³o, to sie fura na niom wywali³a, bo by³a na zokryncie. Az tu niescyñscie ! Mieli droge naprawiaæ i na niom kamieni nasuli, a potym ch³opi je m³otkami t³ukli. By³o jyj duœno, ciêzko pod kamieniami. „Ju¿ moze nie przezyje, wody wnet braknie. Co za los mnie tu prasny³, cymu nie na pole urodzajne ?” Przeciez zebrali te

kamieniska, po³otali dziury w drodze. Obdarto ze skóry ni mog³a sie wyproœciæ, az dopiero pomaluæku, wygoi³y sie rany, zacyny listki wyrostaæ. Nik na niom nie patrzy³, bo nie³adno by³a. Roz jakisi pastuch kcio³ na byd³o habine. Ma³o mu siê zdawa³a, to jom kopny³. Wojna. Motory, auta, czo³gi jecha³y, ale ona nad fosom sta³a chy³kiem. Dr¿a³a ze strachu, a co sie nas³ucha³a huku dzia³, warkotu samolotów, szwargotu SS- manów ! Okupanty ca³e tysi¹ce wagonów drzewa wywieŸli. Ona siê nie liczy³a - kar³owata. Przyjechali Ruski. Jakby by³a bolsza, to by wzieni. Potem poszerzali droge, a ona wdy na kraju. Ale wyros³a du¿a, ¿e ptaki w jej cieniu spoczywaj¹. A¿ przysz³a burza u³ama³a dwa wierzcho³ki. Mocno za nimi bola³a. ZabliŸni³y siê jakoœ po nich rany. A ona ma piêæ potê¿nych konarów. Ale pewnego listopadowego dnia 1985 roku - tragedia. Najpiêkniejszy konar wicher urwa³ i zaniós³ hen daleko w œwiat i roztrzaska³. Zosta³a z g³êbokim wydarciem w pniu. Teraz stoi ta brzoza bardzo smutna. Z ga³¹zek obwis³ych kapi¹ ³zy. Oto mój ¿yciorys.

Katarzyna Kracik (1920-2002) - ¯yciorys pisany gwar¹

Jak to drzewo

41


Przeczytałamwart.„KaplicapodTurbaczem”au-torstwaJózefaStaszlaiżwieluczytelnikówdopytujesię oMszeTischnerowskie,którebyłyisąwdrugąniedzie-lęsierpnia.Pragnęnapisaćkilkasprostowań,aszcze-gólniewyjaśnićjakdotychMszydoszło.Szkoda,żenatentematwypowiadająsięludzie,którzyniewiedząlubniechcąwiedziećjakbyłonaprawdę. Muszęzatemwrócićdo1czerwcawówczasto wŁopusznejobchodziliśmyJubileusz25-leciakapłań-stwaks.ProfesoraTischnera.PouroczystejMszyze-spółwówczasjeszcze„MaliŁopuśnianie”przedstawił wGOK-u specjalny program poświęcony Jubila-towi. Sala pękaław szwach. Próczmiejscowychmnóstwo gości, nawet zagranicznych.Od tej poryzaczęła się ścisła współpraca zespołu łopuśniań-skiego z Księdzem Profesorem. Kiedy pewnejniedzieli siedzieliśmy z księdzem Józkiemw na-szym domu, popijając kawę i dyskutując, a nadewszystkosłuchającychciekawychopowieściksiędza m.in. o turystyce, którą uwielbiał-wpadłamMuwsłowo. -Nowłaśnie. Ja jużod1963 rokumieszkamwŁopusznejajeszczeniebyłamnaTurbaczu.Możebyśmy sięwybrali, gdybyKsiądz zgodził się byćnaszymprzewodnikiem.Przystał na to z radością.Mieliśmy już bowiem doświadczenie chodząc naMsze polowe, choćbynaZarębek,Koszary czy teżinne górki chociażby z okazji Zielonych Świątek.O spotkaniach tych zawiadamialiśmy przyjaciół zNowegoTargu,Bukowiny, Szczawnicy czyKrako-wa.Wiedzieliśmy,żekażdyucieszysięzprzebywa-nia z takwielką osobowością. I takw 1981 r., ale wlipcuwyruszyliśmyzzespołemiczłonkamiZwiązkuPodhalanwŁopusznejza swoimprzewodnikiemnaTurbacz.WybraliśmystromatrasęprzezŻubrowiska,ŚwińskieCzoło.Dziecijakzwykleszybkie,nieczującetruduwspinaczkipędziłynaprzód,ajatruchlałam,żesię zgubią.Gdydotarliśmynamiejsce była tam jużgarstkaturystów.RozpoczęłasięmszaŚw.odprawia-naprzezKsiędzaProfesoraiKsiędzaKrakowczyka.Dziewczynkiniemiałyodwagiwięc śpiewy jaknp.„Pogórachdolinach” zaczynałaMarynkaMontsko-wa.PoMszywyruszyliśmyjeszczedoschroniskanaTurbaczu.TamówczesnykierownikugościłnaszupąipoprowadziłnaszwiedzićHarcówkę.Niewszyscybylizadowoleni,kiedyzpowrotemtrzebabyłaznówsiępiąćpodgórę.TrasapowrotnawiodłaprzezKiczo-rę,Srokówki-naJonkówki.Pogodawtymdniubyłaprzepiękna.Wspaniałewidoki.DoszliśmydoKsiędza

Z listów do redakcji...Kaplica pod Turbaczem -

temat na wokandzie

bacówki-gdzienagotowaliśmyherbatki,zjedlijuzynę(każdymiałzapasy)igawędziliwesołoprzyognisku.Wtedywspólniepodjęliśmydecyzję,żeco rokubę-dziemytakąwycieczkęnaTurbaczorganizować.Itaktosięzaczęło. Wnastępnym rokubyło nas jużwięcej, niemówiącodalszychlatach.Pogoda,niepogoda.Stanwojenny,czyinnetarapatyniebyływstanienaspo-wstrzymać.JeślimniepamięćniemylitowtrzecimrokuprzyszłanawetorkiestradętazWaksmunda,chór

znowegoTargupoddyr.PGrzybka.Totylkojedenraz. Przygrywałamuzyka „Śwarnych” czy „MałychŚwarnych”śpiewałzespół-także„Śwanych”.Trzebatudodać,żewskładzietymśpiewałokilkoroŁopuśnian,którzydo1984r.należeli-doobuzespołówwNowymTarguiŁopusznej. Od 1983r. ze swoimi skrzypeczkami wy-chodził mały Leszek.Możecie go zobaczyć nazałączonymwPodhalaninie nr 4 zdjęciu (tuż za P.Staszlem ).Był rok kiedyLeszek przygrywał sam,był też rok kiedy grał tylkoP. Staszel iLeszek.WpóźniejszymokresienaTurbaczuwychodziłjużcałyskładmuzyki zespołu z Łopusznej, aby przygraćpodczashomilii ipoMszyśw.Zawsze teżśpiewałydziewczętaikilkuchłopcówzŁopuśnian”.ZabrakłonastylkojedenrazkiedypoprosiliśmyKs.Profesora ourlop,ponieważbardzochcieliśmypojechaćnawystę-pydoMakowaPodhalańskiegopodczasodbywającegosięwówczasTygodniaKulturyBeskidzkiej.Ksiądzwy-raziłzgodę.Byłotodlanasbardzoważne,bowreszciektośnaszaprosił.Nas,zespółzewsi.Tocud.Icóż,spo-tkałanaszatoKaraBoska.LudziewracalijużzTurbacza amydalejczekaliśmynaautobus,którywkońcunieprzyjechał.Dyspozytorzapomniałozamówieniu,amyprzyjęliśmyjakoprzestrogę,żenigdywięcejniemo-żemyopuścićTurbacza.DoszliśmydoporozumieniazKsiędzem,któryporazdrugiterminodprawianiaMszy.

Turbacz, gra Józef Staszel i Leszek Szewczyk.Fot. Stanisałwa Szewczyk


42

Pierwszazmianato:zlipcanasierpieńdokładnienaIniedzielęsierpnia.Drugazmiananadrugąniedzielęsierpnia,abyśmybezproblemumoglibraćudziałwfestiwalu.DozmianyprzyczyniłysięteżnakładającesięuroczystościZwiązkuPodhalan.Zdarzałosię,żeprzyjeżdżały teżmuzyki z innychmiejscowości np.MałegoCichego.Kiedy „Mali Śwarni” obchodziliswój Jubileuszwtedy oni „obsługiwali”Mszę św.podTurbaczem.NieczuliśmybynasKsiądzprofesorpromował.Gdyby chciał to robić, to przecież byłyinnemiejsca,chociażbytelewizja.Onwiedział,żenatobędziejeszczeczas.Dziświemy,żejednakgoza-

Zabrakłonamprzewodnika. TotyleodnośniehistoriiMszypodTurbaczem.Możnabybyło na ten temat dużopisać, dzielić sięprzeżyciamimyślę,zenależytorobić.Ważnejesttylkojedno.Piszemyprawdę.Nieprzypisujemywszystkosobie. Spróbujmy dotrzeć też tychmaluczkichwo-kółnas,którzymożeteżcospotrafią.Niewstydmysiępowiedzieć,żesą też inni,możeczasemmłodsi,którzypotrafiąnauczyćgraćczyśpiewać.Ażeniesąmiastowi-trudno.TakczęstooperujemywskazaniamiKs. Profesora, otwieramy Izbypamięci poświeconeJemu.Wspaniale.Ale czyw ślad za tym idą naszeczyny.Czypanujewśródnaszgodaimiłość?.TemuprzecieżmiałysłużyćwspólneopłatkiiwreszcieMszepodTurbaczem,gdziemoglisięuścisnąćprzyjacielezOchotnicy, Zakopanego,Ostrowska, Łopusznej,Szczawnicy,Rabki,Krakowa i innychmiejscowościPodhalainietylko.Każdymógłpopatrzećsobiewoczy ipowiedzieć„Dobrzeżeśjest”.Czynadaltakmożemypowiedzieć,gdyzabrakłonaszegopasterz?Amożepo-wstająjakkiedyśsłyszałam„TowarzystwaWzajemnejAdoracji”?.Obynie.Zróbmywszystkobykierowaćsięmądrością.Pozwólcie,żekoniecprzytoczęsłowaKsiędzaProfesoraTischnera:„Mądrość nie polega na sprycie, ale na umiejętności- obstawiania przy praw-dach oczywistych. Ten przetrwa, kto wybrał świadcze-nie prawdom oczywistym. Kto wybrał chwilową iluzję, by na niej zarabiać ten przeminie wraz z iluzją”. Stanisława Szewczyk, Łopuszna

Uwagi Autora do listu Pani Szewczyk Po przeczytaniu listu do redakcji autorstwapani Stanisławy Szewczyk pragnę wyjaśnić, żemoim celem było przedewszystkimwyjaśnieniesymboliki kaplicy podTurbaczem.Uzasadnieniepodałemw artykule. Dziwimnie nieco ogromnachęć przywłaszczenia sobie nawyłącznąwłasnośćprzyjacielskich kontaktów z księdzem profesoremJózefemTischneremprzezwieluludziwspółcześnie.Dlategozakończętekstemsamegoprofesorazksiążki pt.„Filozofia po góralsku”: ...Nie szukaj prawdy raczej przyjaciela. Znajdziesz prawdę stracisz przyjaciela...

Józef Staszel

Kaplica pod Turbaczem - c. d. uwag ...Dyć to Cesiek zapocon urocystości wpiersom niedziele sierpniowom naTurbaczu a ztego się pote zrobiło wielgie corocne świento. Inie było to jak godali niepili i nieftorzy górole„świento gór” cy jakisi odpustwGorcak ba roc-nica akcji „Burza” i przybocenie tyk co się bieli wPowstaniuWarszawskim.ŚlinaTurbacPodholanie

brakło.UważaliśmybycienaTurbaczuzaswójświętyobowiązek,ponieważbyłotonaszainicjatywa.KiedyzbiegiemczasuusłyszeliśmywkościelewŁopusznej, że oddział nowotarski zaprasza naMszę św. podTurbaczem-poczuliśmy się trochę zakłopotani, czynadalmamyśpiewaćigrać.Podzieliliśmysięswoimiobawami z księdzem Józkiem.Pamiętam jakwtedyKsiądzProfesordyplomatycznieprzedstawiłsprawę. - W takim razie, jak Wy nie pójdziecie ja też nie. Muszę być solidarny z Wami, bo razem zaczęliśmy. Ale jak nie pójdę- to zawiodę wielu ludzi. A jak pójdę sam, zacznę mówić kazanie, braknie mi słów i zwrócę się jak zawsze- A teraz Leszku zagraj - atuLeszkaniema.Ale mam z tego wyjście.ZauważyliśmybłyskwJegookuiwreszciezhumorempowiedział-My temu zaradzimy. Copowiedziałpozostanienaszątajemnicą.Niemniejrozładowałcałenapięcie.Wdalszejdyskusjidodał: - Czasami sam się zastanawiam czy by nie zejść na dół, jak to było na początku, bo zaczyna mnie często denerwować, że tak jarmarcznie zrobiło się na Turbaczu. Nieczekaliśmydługo.Zszedłnadół,doŁo-pusznej,gdziespocząłnazawsze.Wówczasizespółz Łopusznej podjął decyzję. Już nie organizujemywyjścianaTurbacz.Każdymożepójśćindywidualnie.

Tak kończyliśmy wędrówkę na Turbacz.Fot. Stanisława Szewczyk

43


i ci zeZakopanego i inksykdziedzin i ci zMiasta,wselinijacypanowiezcałejpolskicoikturystaminazy-wajom.Słahurmaksięzyzprof.TiśneremiksiendzemZonzlemnasamiućkimprzodzealecorokmniejludzibocyłoftotynsprawezapocon.Ceśkowizaśtaotoniesło,wozne,zebyłoizeludziskasiękutemugarneni.ByłoPajerskiemutroskemarkotnokiepoteurocystośćprzenieśli na troske dalsy cas.Dyćnie sićka bocylicemutynpoconteksierpniabyłtakiwozny...

Jadwiga Plucińska -PiksaJeszcze raz o Turbaczu

...AgdyPapieżmiałprzyjechaćdoPolski,Czesiekprzyszedł domnie i powiedział, że on papieżowidacoś,czegoniktmuniedaje:damukrzyżVirtutiMilitari. Znając pomysłyCześka trochę się prze-

Tradycyjniew dwa dni lutego dla spiskiejpublicznościw ramachkonkursu zaprezentowali sięsoliści,kapeleizespołyprezentującmuzykę,gawędy,tańceizwyczajespiskie.

XIV Zwyki Spiskie

W tegorocznych „zwykach” na zamku nie-dzickim(21.02.br.)isaliGOK-uwNiedzicy(22.02.br.)zaprezentowałosiękilkudziesięciusolistów(ga-wędziarzy,muzykówiśpiewaków)oraz11zespołów:„Spiszacy”zŁapszNiżnych(oddziałspiskiZP),GrupaspiskazJurgowa,„Czardasz”zNiedzicy,zespółszkol-nyzKacwina,„Frydmanianie”zFrydmana(oddziałZP),zespółzGimnazjumzŁapszNiżnych,„Hajduki”zŁapszWyżnych,„Ciardasie”zCzarnejGóry,zespółszkolnyzNiedzicy,„MaliSpiszacy”zŁapszNiżnych,szkolnyzespółzTrybsza.

„Tradycja jest Twoją godnością, Twoją dumą, Twoim szlachectwem, synu chłopski.Dbaj o zachowanie spuścizny Twych ojców;rodzimej sztuki i rodzimej kultury.” Wła-dysław Orkan „Wskazania dla synów Podhala”

WładysławOrkan-wielkipiewcaPodhala,mógłbybyćdumnyzewspółczesnegoludugóralskiego,anawetznajmłodszegopokolenia.Jegoprośbaokultywowanietra-dycjigóralskichjestwpełnirealizowana. PracującznajmłodszymidziećmiwSzkolePodsta-wowejwZębie,dostrzegamwielkieprzywiązanienietylkodostrojugóralskiego,aletakżedogwary,tradycji,zwycza-jów,któresąprzekazywanezpokolenianapokolenie. Dziecibardzochętnieuczestnicząwróżnegorodzajukonkursachgawędziarskich,recytatorskich,konkursachdo-tyczącychwiedzyoregionie,pasterstwieiodnosząsukcesy.Przykłademmogąbyćostatnieeliminacjedokonkursuga-wędziarsko-recytatorskiegoim.AndrzejaSkupnia-Florka,któreodbyłysięwPoroninie,amojedwieuczennicezklasyII(NikolaZapotocznaiMałgorzataObyrtacz)zakwalifiko-wałysiędokonkursuwojewódzkiego. Niebyłotonaszepierwszezwycięstwo,gdyżwpo-przednichlatachrównieżzajmowaliśmyczołowemiejsca. Widzączjakimzaangażowaniemdziecimówiągwa-rą,podjęłamsięprzełożeniawierszaWandyChotomskiej.WiersztenpodczaskonkursuwPoroniniewzbudziłogólnezainteresowanienietylkojurorów,aleipubliczności. To,żedziecichcąpodtrzymaćtradycjegóralskiewdużejmierzeuzależnionejestoddomurodzinnego.Wtymmomencienależyschylićczołarodzicomidziadkom.ToOnitaknaprawdękształtująosobowośćdziecka. Jajakopedagogiwychowawca,właśnietychnajmłod-szychdzieci,dołożęwszelkichstarań,abymiałyonemożliwościwykazaniasięwiedzą,talentemrecytatorskim,itp.

Dzieci a tradycja

Zespół „Frydmanianie” z oddziału ZP we Frydmanie prezentuje zwyczaj „Jak to drzewiej lycyli”.

Fot. Julian Kowalczyk

„Mali Spiszacy” z Łapsz Niżnych prezentują dawne figle i zabawy dzieci na pastwisku. Fot. Julian Kowalczyk


44

Autorem polsko-s³owackiego Szlaku Gotyckiego jest Fundacja Rozwoju Regionu Jeziora Czorsztyñskiego (prezes Janusz Majcher), która przy jego realizacji wspó³pracuje ze s³owackim partnerem: Zdru¿enie pre rozvoj cestovneho ruchu v Zamaguri z siedzib¹ w Spiskiej Starej Wsi (prezes Jan Kominak). O potrzebie stworzenia wspólnego Szlaku Gotyckie-go postanowiono na spotkaniu Zarz¹dów obydwu organizacji w kwietniu 2000 roku. Prace nad wytyczeniem jego przebiegu trwa³y do marca 2001.Cele utworzenia Szlaku Gotyckiego prezentuj¹ siê nastêpuj¹co: Aktywizacja turystyczna nowych terenów w re-gionie Jeziora Czorsztyñskiego, poprzez wypromowanie istniej¹cych w ich obrêbie zasobów kulturowych, Rozwój gospodarczy terenów jw. poprzez zwiêkszone zapotrzebowanie na us³ugi z sektora turystyki, wspieranie rozwoju „przemys³u czasu wolnego” poprzez poniesienie i wzbogacenie atrakcyjnoœci turystycznej regionu Jeziora Czorsztyñskiego oraz jego wizerunku, w rezultacie wykorzystania dziedzictwa kulturowego jako markowego produktu turystycznego. Szlak Gotycki: Nowy Targ - Kie¿mark - Nowy Targ stanowi zamkniêt¹ pêtlê o d³ugoœci 248 km, wyznaczon¹ przez szereg cennych historycznie obiektów, jak:Koœció³ œw. Anny w Nowym Targu (XVI w.)Koœció³ œw. Katarzyny w Nowym Targu (XIV w.) Koœció³ œw. Trójcy w £opusznej (XV/XVI w.)Koœció³ Narodzenia NMP w Harklowej (ok. 1500 r.)Koœció³ œw. Stanis³awa Biskupa we Frydmanie (XIII/XIV w.)Koœció³ œw. Micha³a Archanio³a w Dêbnie (XV w.)Osada Turystyczna „Czorsztyn”Zamek w Czorsztynie (XIV w.)Koœció³ œw. Marcina w Grywa³dzie (XV w.)Koœció³ Wszystkich Œwiêtych w Kroœcienku (XIV w.)Klasztor Kartuzów (XIII w.) w Czerwonym KlasztorzeKoœció³ Wniebowziêcia NMP (XIV w.) w Spiskiej Starej WsiKoœció³ œw. Piotra i Paw³a (XIV w.) w MaciejowcachKoœció³ Objawienia Pañskiego (XIV w.) w S³owackiej WsiKoœció³ œw. Antoniego Pustelnika (XIV w.) w Bia³ej Spi-skiejKasztel (XVI w.) w Stra¿kachDrewniany, artykularny koœció³ (XVII w.) w Kie¿markuNowy ewangelicki koœció³ (XVII w.) w Kie¿markuBazylika œw. Krzy¿a (XV w.) w Kie¿markuZamek (XV w.) w Kie¿markuKoœció³ Wniebowziêcia NMP (XIV w.) w LubicyKoœció³ œw. Serwacego (XIV w.) w WierzbowieKoœció³ œw. Katarzyny Aleksandryjskiej (XVII w.) w Wielkiej £omnicy

Koœció³ œw. Egidia (XIV w.) w PopradzieKoœció³ œw. Juraja (XIII w.) w Spiskiej SobocieKoœció³ Nawiedzenia NMP (XIX w.) w ZdziarzeCerkiew grecko-katolicka œw. Micha³a Archanio³a (XVIII w.) w OsturniKoœció³ Wszystkich Œwiêtych w Kacwinie (XV w.)Koœció³ œw. Bart³omieja w Niedzicy (XIV w.)Muzealny Zespó³ Zamkowy w Niedzicy: Zamek Dunajec (XIV w.)Koœció³ œw. Kwiryna w £apszach Ni¿nych (XIV w.)Koœció³ œw. Piotra i Paw³a w £apszach Wy¿nych (XVIII w.)Koœció³ œw. El¿biety w Trybszu (XVI w.)Koœció³ œw. Marcina w Krempachach (XVI w.)Bazylika Wniebowziêcia Najœwiêtszej Marii Panny w LudŸmierzu (XIX w.) W listopadzie 2001 roku, w ramach programu „Ma³opolska Goœcinna” (finansowanego przez Marsza³ka Województwa Ma³opolskiego) wszystkie obiekty Szlaku po

Z dzia³alnoœci Fundacji Rozwoju Regionu Jeziora Czorsztyñskiego

stronie polskiej zosta³y oznakowane stosownymi emble-matami „Szlak Gotycki” (³¹cznie 18 tablic). Ponadto wyda-no dwie wersje jêzykowe (polsk¹ i angielsk¹ w nak³adzie po 4 000 egz. ka¿da) folderu „Szlak Gotycki”. W projekcie partycypowa³y: Województwo Ma³opolskie - 24 000 z³ oraz „Gminy Szlaku Gotyckiego” (Miasto Nowy Targ, Gmina Nowy Targ, Czorsztyn, £apsze Ni¿ne, Kroœcienko) - ³¹cznie 8 000 z³. Otwarcia Szlaku ( z udzia³em „prednosty okresu Ke¿marok” - Jozefa Harabina) dokona³ dnia 5 stycznia 2002 marsza³ek Województwa Ma³opolskiego Marek

45


Nawara. W dniach 10-12.01.02 TVP O/Kraków nakrêci³a 25-minutowy reporta¿ „Na Gotyckim Szlaku”, emitowany dotychczas 6-krotnie (TVP-3 Kraków i „Dwójka”). Do filmu, prezentuj¹cego zarówno polskie jak i s³owackie obiekty, strona s³owacka dokona³a t³umaczeñ i wykona³a s³owack¹ œcie¿kê dŸwiêkow¹. W dniu 4.08.2002, w ramach œwiêta „Euro-region Tatry bez granic”, otwarta zosta³a w siedzibie Dyrekcji Pieniñskiego Parku Narodowego w Kroœcienku wystawa fotograficzna „Szlak Gotycki w obiektywie Barbary D¹browskiej (PL) i Vinco Rehaka (SK)”, w której autorzy udokumentowali piêkno wszystkich 35 obiektów Szlaku. Sponsorami wystawy by³y: Ma³opolska Organizacja Turystyczna, Euroregion TATRY oraz pod-mioty gospodarcze bran¿y turystycznej, po³o¿one na Gotyckim Szlaku. Otwarcia wystawy dokona³ prezes MOT Jan Wieczorkowski. Dotychczasowe ekspozycje wystawy:

4.08 - 6.08.02 w Pieniñskim Parku Narodowym (PPN) w Kroœcienku,

7.08 - 16.09.02 w Pawilonie Informacyjnym PPN w Szczawnicy,

8.10 - 25.10.02 w Miejskim Oœrodku Kultury w Nowym Targu,

18.12 - 6.01.03 w Nordic House w Krakowie,

8.01 - 24.01.03 w Domu Kultury im. C.K.Norwida, Kraków - Nowa

Huta,6.02 - 1.04.03 na Zamku w Niedzicy,

30.04 - 4.05.03w Osadzie Turystycznej „Czorsztyn” w Kluszkowcach.

6.05 - 30.06.03 w Muzeum Przyrodniczym Tatrzañskiego Parku

Narodowego w Zakopanem Wystawê zwiedzi³o ³¹cznie ok.23 000 osób. Od 1.07. eksponaty wystawy przechowywane s¹ w magazynach TPN w Zakopanem. W listopadzie 2002 Fundacji zosta³y przyznane dwa granty (z funduszu PHARE - CBC 2000) na realizacjê: przewodnika po Szlaku Gotyckim (7590 EUR) oraz mapy tego¿ Szlaku (8410 EUR). W ramach realizacji projektów objêtych powy¿szymi grantami, Fundacja wykona³a:10 000 egz. mapy „Szlak Gotycki na Podhalu i Spiszu”5 000 egz. przewodnika „Szlak Gotycki: Nowy Targ - Kie¿mark - Nowy Targ”(autor: Stanis³aw Aposto³)3 000 egz. przewodnika „Gothic Route”. Pokrycie wk³adu w³asnego do powy¿szych grantów nast¹pi³o dziêki partycypacjom piêciu Gmin Szlaku Gotyckie-go oraz Gminy Ochotnica Dolna, na ³¹czn¹ kwotê 28 000 z³. W ramach partycypacji w projektach, ka¿da z Gmin otrzyma³a:700 egz. mapy „Szlak Gotycki”,400 egz. przewodnika „Szlak Gotycki”,

200 egz. przewodnika „Gothic Route”. Pozosta³e egzemplarze zosta³y rozprowadzone (nieodp³atnie) na targach turystycznych, wœród biur podró¿y oraz turystów odwiedzaj¹cych Szlak. Uroczysta konferencja (obecnych 109 osób), promuj¹ca obydwie publikacje, odby³a siê 31.05.2003 w Osadzie Turystycznej „Czorsztyn” w Kluszkowcach. W lipcu 2003, Katedra Geografii Uniwersytetu £ódzkiego zorganizowa³a, w ramach praktyki dla stu-dentów IV roku, badania marketingowe poszczególnych obiektów Gotyckiego Szlaku. Badania zostan¹ powtórzone w lipcu 2004 dla uchwycenia wp³ywu promocji Szlaku na wzrost frekwencji odwiedzaj¹cych go turystów. W listopadzie 2003 Fundacji zosta³ przyznany grant (z funduszu PHARE - CBC 2001, w wysokoœci 12 420 EUR) 4-odcinkowego serialu filmowego „Skarby Szlaku Gotyc-kiego”. Film zostanie wyprodukowany w iloœci 1000 kopii na kasetach VHE oraz kr¹¿kach DVD a termin jego realizacji up³ywa 30.06.2004. Dla pokrycia wk³adu w³asnego przy realizacji filmu (25 %), Fundacja przedstawi³a Gminom oraz Powiatowi pro-pozycje umów na partycypacjê w kosztach realizacji filmu, w wysokoœci proporcjonalnej do iloœci czasu poœwiêconego danej Gminie. Równoczeœnie, twórca przewodnika „Szlak Go-tycki na Podhalu i Spiszu” - pracuje nad scenariuszem filmu a Nowotarska Telewizja Kablowa, której powierzono realizacjê serialu, szuka odpowiednich plenerów. A oto, jak o Szlaku opowiada autor jego kon-cepcji - Stanis³aw Aposto³, dyrektor Fundacji a zarazem przewodnik tatrzañski: „Koncepcja Szlaku Gotyckiego jest pomys³em no-wym (2000), tak jak i nowe jest ca³e Jezioro Czorsztyñskie. Có¿ to jest, bowiem, g³upie 5 lat, wobec wieku innych jezior, z polodowcowymi w szczególnoœci… Kiedy Jezioro ju¿ powsta³o, postanowiono na szczeblu (na szczeblu nieŸle siê postanawia), ¿e staæ siê ma ono atrakcj¹ na szerok¹ skalê. No, bo tak: górskie jezioro, wcinaj¹ce siê w bia³e, wapienne skalice pieniñskie, park narodowy, prze³om Dunajca - nic tylko poematy pisaæ... Do tego jeszcze zabytki. Ró¿ne starocie s¹ bar-dzo przydatne w turystyce, zw³aszcza, gdy lunie i biedni turyœci maj¹ do wyboru jedynie browar lub... spotkania z histori¹. Wychodz¹c zatem z za³o¿enia, ¿e w pobli¿u Jeziora Czorsztyñskiego znajduje siê a¿ 18 zabytków gotyckich, b¹dŸ posiadaj¹cych elementy gotyckie, a na s³owackim Spiszu jest tych zabytków równie wiele, postanowiliœmy (my - czyli Fundacja Rozwoju Regionu Jeziora Czorsztyñskiego) wytyczyæ transgraniczny, polsko-s³owacki szlak w kszta³cie pêtli: Nowy Targ - Kie¿mark - Nowy Targ i nazwaæ go w³aœnie „Gotyckim Szlakiem”. A na Szlaku - ciekawostek i tajemnic - zatrzêsienie. W Grywa³dzie, na przyk³ad, jak budowali koœció³


46

(przed piêciuset laty), to im w nocy coœ przenosi³o budulec na s¹siednie wzgórze. Ch³opi w dzieñ przewozili go z powrotem, a w nocy „cosi” - robi³o swoje. W koñcu ch³opi ust¹pili, wybudowali œwi¹tyniê tam, gdzie znaleŸli drewno. I co ? Koœció³ œw. Marcina w Grywa³dzie jest naj³adniej po³o¿onym drewnianym koœcio³em w Karpatach. A koœció³ œw. Kwiryna w £apszach Ni¿nych ? Œwie¿o zbudowany przejêli bo¿ogrobcy z Miechowa. Pod-padli oni trochê królowi W³adys³awowi £okietkowi, kiedy w 1311 roku wsparli bunt przeciwko prawowitemu w³adcy. Król bunt st³umi³, zakonników pogoni³, ci zaœ uciekli na Spisz, który naonczas nale¿a³ do Wêgier. Zatrzymali siê zaraz za granic¹, a konkretnie w £apszach Ni¿nych, ¿eby przy pierwszej sposobnoœci do Miechowa wróciæ móc. A ksi¹dz proboszcz w Dêbnie, to boi siê do zakrystii wchodziæ. Bo jak „krêcili” „Janosika”, który, jak wiadomo, w dêbniañskim koœciele z Maryn¹ œlub bra³ (w ³awach - Pyzdra i Kwiczo³, ma siê rozumieæ - œwiadkowie), to jak pañstwo m³odzi weszli do zakrystii, to wyszli na polanie Chocho³owskiej w Tatrach. - Nie daj, Panie Bo¿e, ¿eby mnie siê takie coœ przytrafiæ mia³o - szepce od tej pory proboszcz, do zakrystii wchodz¹cy. Trzeba wiedzieæ równie¿, ¿e g³ówny o³tarz koœcio³a œw. Jerzego w Spiskiej Sobocie zosta³ wykonany przez samego Mistrza Paw³a z Lewoczy i to jeszcze w 1513 roku. W centrum tryptyku - barwna p³askorzeŸba, na której konny rycerz (a jest nim patron koœcio³a czyli sam œw. Jerzy) obcina ³eb przebitemu wczeœniej w³óczni¹ smokowi. W tle widaæ ksiê¿niczkê z owieczk¹, które mia³y byæ zje-dzone przez rzeczonego smoka. Z bram miasta wychodzi

TradycjąopłatkówOddziałuZwiązkuPodhalan wMilówcestałosiękolędowaniepogminachipara-fiachŻywiecczyzny,zakażdymrazemwinnejmiej-scowości.Wniedzielę25stycznia2004r.członkowieOddziałuGóraliŻywieckichspotkalisięnaopłatkuwMiędzybrodziuŻywieckim,wgminieCzernichów. OpłatekrozpocząłsięMsząŚwiętąwkoście-le parafialnym podwezwaniemNMPNieustającejPomocy, którą koncelebrowali: proboszcz parafiiwMiędzybrodziuŻywieckimks. Józef Ślusarczykoraz kapelan ZP ks.Władysław Zązel. Czytanialekcyjne, Ewangelia jak imodlitwawiernych od-czytane byływ gwarze góralskiej.Również SłowoBożewygłosił po góralsku ks.Władysław Zązel.Wszystkim zebranymw świątyni,w tym pocztomsztandarowymzOddziałówZPwRabce,Oświęcimiu iMilówce, podziękowania i życzenia złożył prezesOddziału,kolegaWładysławMotyka. PoMszyśw.blisko150-osobowagrupagościudałasiędoośrodkawczasowego„Niagara”,gdzieod-byłasiędalszaczęśćspotkania.Przysutozastawionychstołach,wradosnejiświątecznejatmosferzeprzezkilkagodzintrwałokolędowanie,któreprowadzilimuzycykapeligóralskiej„Roztoka”zMiędzybrodziaŻywiec-kiego.Swymiwystępamispotkanieuświetnilirównieżmłodzimuzycykapeli„Goluski”zOrawskiejPółgórynaSłowacjiorazBasiaMotyka,obiecującaheligonistkazMilówki.Spotkanieopłatkowebyło teżokazją dopromocji„Śpiewnikagóralipolskich”wopracowaniuWładysławaMotyki.Zebranimieli okazjęwykonaćsaminiektórekolędyipastorałkiorazpopularnepieśnigóralskie,coczynilizwielkąochotąiradością. Do organizacji opłatka przyczyniły się pa-nie zKołaGospodyńWiejskichwMiędzybrodziuŻywieckim z przewodniczącąWładysławąDudzik,StowarzyszenieWspółpracyMiędzynarodowej„Soła”zTrestnej z prezesemAdamemKosemoraz kapela„Roztoka”prowadzonaprzezJanaPitułę,członkaZa-rząduOddziałuGóraliŻywieckichZwiązkuPodhalanwMilówce.

Dwie podhalańskie poetki:Wanda Szado-KudasikzNowegoTarguiWandaCzubernatzRabyotrzymałyzacałokształttwórczościodstarostynowo-tarskiegoJanaHamerskiegonagrodę-„Złotyczerpok”.UroczystewręczenienagródnastąpiłopodczasŚwiętaPoezjiGóralskiejwRabieWyżnej.

„Z³ote czerpoki” dla podhalañskich poetek

10lecieistnieniaobchodziłwgrudniu2003r.kabaret„Truteń”zeSkawy.WremizieOSPwSkawieodbyłasięuroczystabiesiadaztejokazji.Autoremwie-luskeczydlakabaretujestznanapoetka,felietonistkaigawędziarka-WandaCzubernatowazRabyWyżnej.Na tą to okazję członkowiekabaretuwgazetce pt.„Truteń-10 lat radosnegobzykania”przybliżyli czy-telnikomznanąnaPodhaluinietylko,poetkę.

Jubileuszowa biesiada „Trut-

Op³atek Górali ¯ywieckich

Fot.: „Wieści Rabiańskie”

47


Przypadającew 2004 r. jubileusze 85-leciaZwiązkuPodhalanwPolsceoraz100-leciagóralskie-go ruchu regionalnegoupamiętnia „Śpiewnik góralipolskich”, opublikowany pod patronatemZwiązkuPodhalan. Książkę wydało Beskidzkie TowarzystwoOświatowewMilówce, a pomysłodawcą i autoremopracowania tego pionierskiegowydawnictwa jestWładysławMotyka,prezesOddziałuGóraliŻywiec-kichZwiązkuPodhalanwMilówce. „Śpiewnik” jest pierwszą tego rodza-ju pozycją, która w sposób systematyczny pre-zentuje dorobek całej góralszczyzny polskiej wzakresie pieśni tradycyjnej i współczesnej.My-ślę, że autorowi udało się przez wybór ponad 300pieśni i tekstówpokazać charakter i duchoweoblicze góralszczyzny polskiej.Całość podzielonajest na 13 rozdziałów prezentujących pieśni góraliśląskich, czadeckich, żywieckich, babiogórskich,orawskich, podhalańskich, spiskich, pienińskich,zagórzańskich, łąckich i nadpopradzkich. Pieśni

Œpiewnik Górali Polskich W. Motykipodane sąw zapisie nutowym iwgwarze poszcze-gólnychregionów.Dodatkowyrozdziałzawierapie-śni napisane na spotkania JanaPawła II z góralami wczasiepielgrzymekJegodoPolski.Całośćzamykarozdziałprezentujący tradycyjnekolędy,pastorałki iżyczeniaświąteczne. Jeślichodziozawartośćksiążki,torównorzędnąrolęspełniająwniejtekstywprowadzającedoposzcze-gólnychrozdziałów,omawiającespecyficznecechykul-turygóralskiej,jejznaczeniewkulturzeogólnopolskiej idorobeknajwybitniejszychprzedstawicielirodowitychgórali.Napodkreśleniezasługująrównieżliczneprzypisy ikomentarze,informacjezwiązaneztematykąutwo-rów,atakżedanebiograficzne,bibliograficzneidysko-graficzne.Uzupełnieniemmateriałusąfotografieorazkolorowemapywspółczesnych siedzib grup góralipolskich,którzyprzyokazjizostalipokazaniwswychtradycyjnychiróżnorodnychstrojach. „Śpiewnik górali polskich” jest cennymprzyczynkiemdoopisufenomenukulturygóralskiej,żywejdodziśnadużymobszarzepołudniowejPolskiodCieszynadoNowegoSącza.Myślę,żepowiniensię

Serdecznie zapraszamydo słuchaniaGóral-skichAudycjiZwiązkuPodhalanwRadiuAlexwkażdąniedzielęodgodz.13do14.

Góralskie audycje radio Alex


48

Sztandar z 1930 r. ProjektsztandaruwykonałaMariaPatykowska-instruktorkasekcjikilimkarskiejZPwSuchemiWło-dzimierzHerczakczłonekZPwPoroninie.Sztandarwykonałyss.SzarytkiwKrakowie.Poświęceniasztandaru wdniu10sierpnia1930r.dokonałks.PrałatKulig.

Sztandary Zwi¹zku PodhalanOddzia³ w Poroninie

Sztandar z 2000 r. Autoramiprojektusą:artystaplastykStanisławStochzeSuchegoiTadeuszFranoszzBiałegoDunaj-ca.PracehafciarskiewykonałasiostrakarmelitankazBarcickołoStaregoSącza-StanisławaNiebieszczańska.SztandarpoświęciłkapelanZGZP-ks.WładysławZązelwdniu19listopada2000roku.

Tekst Aniela Bafia, Zdjęcia Sanisław Gał

NR 1 (7) ISSN 1731-4852 ROK Nojœwarniyjso Górolecka 100...

Documents

Transcript of NR 1 (7) ISSN 1731-4852 ROK Nojœwarniyjso Górolecka 100...