notes 3 cz1 - didasko.com.pl · miniatura na fortepian i instrumenty ... nazw wartoœci rytmicznych...

spiewnik_kl_3_cz_1_notes_3_cz1.qxd 2013-10-09 11:30 Strona 1

Muzyka do śpiewania i słuchania

AutorUrszula Smoczyñska

Redakcja i korektaMagdalena Baj

Marcin Rochowski

KorektaMaria Maryañska

Sk³ad i ³amanieAnna Konopko

© Copyright by DIDASKOWarszawa 2013

ISBN 978-83-63094-59-1

DIDASKO, 03-813 Warszawa, ul. Terespolska 19,tel. 22 673 73 63, faks 22 673 74 74

www.didasko.com.pl

2


Muzyka w klasie trzeciej.......................................................................str. 5

Zakres wiadomoœci ............................................................................str. 6

Wrzesień – Wakacyjne przygody...........................................................str. 8

Wrzesień – Szanujemy i akceptujemy siebie...........................................str. 14

Wrzesień – Wrzesień w przyrodzie........................................................str. 21

Wrzesień – Od ziarna do chleba...........................................................str. 23

Październik – Poezja jest wokół nas......................................................str. 26

Październik – Baœnie, bajki, bajeczki.....................................................str. 32

Listopad – Od króla do prezydenta.......................................................str. 34

Grudzień – Piêknie żyæ........................................................................str. 46

Grudzień – W dzień Bożego Narodzenia................................................str. 49

Styczeń – Czas i jego tajemnice............................................................str. 57

Luty – Technika i cywilizacja................................................................str. 66

Marzec – W pracowni artysty...............................................................str. 74

Marzec – Małe zwierzaki o wielkim sercu...............................................str. 81

Kwiecień – Planeta Ziemia..................................................................str. 87

Kwiecień – Niezwykłe zjawiska przyrody...............................................str. 92

Kwiecień – Wielkanoc........................................................................str. 94

Kwiecień – Mity i legendy...................................................................str. 98

Maj – Książki.....................................................................................str. 102

Maj – Gazety i czasopisma..................................................................str. 106

Maj – Wielcy Polacy...........................................................................str. 110

Maj – Dziecko swoje prawa ma............................................................str. 113

Czerwiec – A to Polska właœnie............................................................str. 117

Czerwiec – N adchodzą wakacje – pomyœlê, zanim zrobiê........................str. 122

3

SPIS TREŒCI


4


W klasie trzeciej muzyka, niewyodrêbniona jako oddzielny przedmiot,

integruje siê z innymi treœciami: z plastyk¹, jêzykiem polskim, nauk¹ o œrodowisku

i histori¹. Powinna jednak znaleŸæ sobie wœród nich sta³e miejsce, poniewa¿

umo¿liwia korzystanie z ogromnego dorobku pokoleñ i wzbogaca doznania emocjo-

nalno-artystyczne.

G³ównym celem tego przedmiotu w klasach I-III jest rozwijanie zaintere-

sowania uczniów muzyk¹ i przyzwyczajanie ich do obcowania z wartoœciow¹

sztuk¹. Osi¹gniêcie tego celu jest mo¿liwe tylko wtedy, kiedy przedmiot jest

prowadzony w atrakcyjny sposób, a ka¿da lekcja muzyki dostarcza jej uczestnikom

radosnych prze¿yæ. O tym, ¿e dzieci lubi¹ œpiewaæ, tañczyæ, graæ na instrumentach

i aktywnie uczestniczyæ w muzyce, wie ka¿dy nauczyciel, a zatem te formy naucza-

nia powinien uwzglêdniaæ w swojej pracy.

Najwiêksze trudnoœci wi¹¿¹ siê zwykle z zadaniami ruchowymi,

a wynikaj¹ g³ównie z warunków lokalowych. Tylko bardzo nieliczne szko³y maj¹

dobrze wyposa¿one pracownie muzyczne z instrumentami, aparatur¹ odtwarzaj¹c¹

i miejscem na ruch. Najczêœciej uczniowie siedz¹ w ³awkach, wiêc mo¿liwoœæ ruchu

maj¹ ograniczon¹. Mimo to, nawet w takiej sytuacji, istnieje szansa na zabawy

z elementami ruchowymi, wprowadzane choæby w niewielkim zakresie.

Materia³ nauczania w trzeciej klasie wnosi niewiele nowych treœci, stanowi

raczej kontynuacjê i utrwalenie wiadomoœci z drugiej klasy. Rozszerzony jest nato-

miast repertuar piosenek i utworów do s³uchania. Nowych piosenek jest kilkanaœ-

cie, ale zachêcam do powtarzania ubieg³orocznych. Szkoda by³oby, gdyby ulecia³y

z pamiêci dzieci. To samo dotyczy przyk³adów muzycznych przeznaczonych

do s³uchania. Dobrane s¹ one z myœl¹ o opracowywanych aktualnie zagadnie-

niach, ale powinny byæ równie¿ uzupe³niane utworami z II klasy. Ich przypomnie-

nie na pewno sprawi dzieciom przyjemnoœæ, zw³aszcza jeœli bêdzie siê wi¹za³o

z form¹ quizu i elementami wspó³zawodnictwa.

Podane ni¿ej wiadomoœci powinny byæ opanowane przez uczniów trzeciej

klasy, jednak nigdy nie mog¹ zdominowaæ lekcji ani przes¹dzaæ o ocenach. Zawsze

nale¿y mieæ na uwadze to, co jest najwa¿niejsze – zainteresowanie dziecka muzyk¹

i radoœæ p³yn¹c¹ z jej poznawania.

Urszula Smoczyñska

5

Muzyka w klasie trzeciej


ca³a nuta – pauza ca³onutowa

pó³nuta – pauza pó³nutowa

æwierænuta – pauza æwierænutowa

ósemka – pauza ósemkowa

(15*) szesnastka – (18*) pauza szesnastkowa

6

Zakres wiadomoœci

Tempo nazwa w³oskawolne – lentoœrednie – moderatoszybko – allegrocoraz szybciej – accellerando (czyt. aczelerando)

coraz wolniej – ritardando

Metrum i wartoœci rytmiczne

Takty2 3 4 3

lub6

4 4 4 8 8

Dynamikag³oœno – forte

cicho – piano

œrednio g³oœno – mezzoforte (czyt. mecoforte)

coraz g³oœniej – crescendo (czyt. kreszendo)

coraz ciszej – diminuendo


(16*)

(19*) pó³nuta z kropk¹

(20*) æwierænuta z kropk¹ i ósemk¹

(21*) synkopa

(22*) przedtakt

Zapis nut na piêciolinii od h ma³ego do g`` (dwukreœlnego)

(23*)

trójdŸwiêki na I, IV i V stopniu gamyrozpoznawanie trybu dur i mollskala pentatonicznaostinato rytmiczne i melodyczne

repetycja , volta (25*)

Forma AB ABA – rondo

l Znajomoœæ instrumentów:perkusyjnych – szkolnych, melodycznych i niemelodycznych (zastosowanie prak-

tyczne); fletu prostego, ew. keyboardu (zastosowanie praktyczne);smyczkowych – skrzypiec, wiolonczeli, kontrabasu (budowa i brzmienie).

l Znajomoœæ g³osów ludzkich:sopranu, basu, solistów, chóru.

l Oznaczenia artykulacyjne:

legato staccato akcent

7

Zakres wiadomoœci


Materia³ powtórzeniowy:

u wartoœci rytmiczne – (29*);u dynamika – cicho, g³oœno, coraz ciszej, coraz g³oœniej, p, f;

u rytmizacja tekstu;u piosenka Trzecia klasa;u Utwór do s³uchania Dyli¿ans Yvonne Desportes.

Pierwsze spotkanie po wakacjach to zwykle okazja do rozmowy o minio-nych dwóch miesi¹cach, o ciekawych prze¿yciach i wspomnieniach. Elementmuzyczny mo¿e siê pojawiæ w formie piosenki przywiezionej z kolonii lub obozu,a tak¿e jakiejœ zabawy ruchowej ze œpiewem. Warto równie¿ przypomnieæpiosenkê o II klasie z ubieg³ego roku. Dzieci mog¹ tym razem zamieniæ w tekœcies³owa „... druga klasa” na „... trzecia”.

Trzecia klasas³owa: Maria Witewska

muzyka: Wojciech Kaleta

8

WRZESIEñ – Wakacyjne przygody


My jesteœmy z trzeciej klasy,trochê grzeczni, trochê nie,mówi¹ o nas: „ananasy”,do nas œwiat uœmiecha siê.

Niepoprawni marzyciele,w g³owach sto pomys³ów tkwi,z nami zawsze jest weselej,na k³opoty – tylko my!

Ref.: Trzecia klasa – to geniusze,to artyœci, to sam miód,z³ote serca, dobre dusze,to jest œwiata ósmy cud!

Wiedzê z ksi¹¿ek po³ykamy,tak jak witaminê C,obowi¹zki swoje znamy, ka¿dy dobrze uczy siê.

9



Ci¹gle humor dopisuje,no bo œwietnie wiemy, ¿eten, kto nigdy nie ¿artuje,szybko zestarzeje siê!

Ref.: Trzecia klasa – to geniusze,to artyœci, to sam miód,z³ote serce, dobre dusze,to jest œwiata ósmy cud!

Trzecia klasa – to artyœci, trzecia klasa – optymiœci,zalet samych ca³a masa,nie ma to jak trzecia klasa.

l Ta ¿ywa i pogodna piosenka ma budowê zwrotkow¹ z refrenem. Bardzo charak-terystyczna jest melodia zwrotki, oparta na powtarzaj¹cym siê motywie ryt-miczno-melodycznym. Uczniowie znajduj¹ w nutach zwrotki takty takie same ipodobne (takty 1, 2 = 3, 4; takt 5 – bardzo podobny do 6). Charakterystycznymotyw zaczyna siê 4 razy od c, nastêpnie wêdruje w górê do f i do g. W refre-nie wyæwiczenia wymaga rytm rozpoczynaj¹cy siê pauz¹ na pierwsz¹ miarêtaktu. Jeœli uczniom bêdzie sprawia³o trudnoœæ wytrzymanie pauzy, mog¹ sobiepomóc klaœniêciem na raz.

l Akompaniament do piosenki mo¿na wykonaæ na grzechotkach i tamburynach,np. w czasie œpiewania zwrotek uczniowie bêd¹ miarowo potrz¹sali grzechotka-mi w rytmie æwierænut.

l Piosenka œwietnie siê nadaje do wykonania na scenie. Kilku dobrze œpiewaj¹cychuczniów zaœpiewa zwrotki, a wiêkszy chórek do³¹czy przy refrenie. Piosencemo¿e towarzyszyæ swobodny ruch, zbli¿ony do m³odzie¿owego tañcadyskotekowego. Jeœli nauczyciel ma zdolnoœci taneczne lub choreograficzne,mo¿e wspólnie z uczniami opracowaæ uk³ad ruchowy do piosenki. Nie powinienbyæ on zbyt skomplikowany przestrzennie, ¿eby wykonawcy mogli go opanowaæw krótkim czasie i przedstawiæ kolegom z innych klas.

l Do s³uchania zosta³ wybrany Dyli¿ans Yvonne Desportes. Jest to krótkaminiatura na fortepian i instrumenty perkusyjne, g³ównie drewniane. Odg³ostzw. „paszczy” (po niemiecku Tempelblock) imituje stukot koñskich kopyt.Fortepian i perkusja brzmi¹ w dialogu, na zmianê. Podczas s³uchania utworuuczniowie mog¹ graæ na drewienkach, pude³ku, bloku cylindrycznym lub nadrewnianych klockach.

10



l Koñskie kroki. Siedz¹c na krzes³ach lub w ³awkach, uczniowie wraz z nauczycielemnaœladuj¹ odg³osy koñskich kopyt (klaskaniem, tupaniem i klepaniem w uda).

1. cz³apanie – klaskanie i klepanie o uda na przemian, w wolnym tempie

2. trucht – tupniêcie jedn¹ nog¹, klepniêcie jedn¹ d³oni¹ o udo, klepniêcie drug¹d³oni¹ o udo, klaœniêcie; tempo œrednio szybkie

3. k³us – dwa szybkie klepniêcia o uda, najpierw lew¹, potem praw¹ d³oni¹,klaœniêcie w rêce

4. galop – bardzo szybkie klaœniêcie z potarciem d³oni – prawa d³oñ opada szybkona prawe udo, nastêpnie lewa na lewe

l Przypomnienie oznaczeñ gestodŸwiêków z II klasy:

11



l W æwiczeniach pierwszym zadaniem uczniów jest napisanie oœmiu odg³osówkojarz¹cych siê z wakacjami – czterech g³oœnych i czterech cichych.Dziewiêcioletnie dzieci nie powinny mieæ z tym trudnoœci, mog¹ natomiast niepamiêtaæ w³oskich nazw forte i piano. Byæ mo¿e zapomnia³y tak¿e oznaczeniana coraz g³oœniej i coraz ciszej . Jeœli nauczy-

ciel uzna za stosowne, mo¿e podaæ w³oskie nazwy, nie jest to jednak konieczne: crescendo (czyt. kreszendo) – coraz g³oœniej

diminuendo – coraz ciszej.

l Kolejne polecenie w æwiczeniach to podpisanie s³ów zwi¹zanych z wakacjamipod odpowiednimi rytmami.

³¹ – ka jezio – ro lasmo – rze waka – cje ptak

Z tych kilku s³ów uk³ada siê krótki wierszyk: Wakacje, wakacjeJezioro, ³¹ka, las.Nieprêdko siê spotkamy,do szko³y wracaæ czas.

Dzieci powtarzaj¹ wierszyk kilka razy, a gdy go zapamiêtaj¹, rozpoczyna siêzabawa. Na tablicy zapisane s¹ oznaczenia.

Nauczyciel, a po nim wybrane dziecko, wskazuje jeden ze znaków, a wszyscyodpowiednio do tego mówi¹ wierszyk.

l Rytm dwóch pierwszych wersów rozpoczyna siê niepe³nym taktem, czyli przed-taktem. Uzupe³nienie przedtaktu znajduje siê zwykle w ostatnim, równie¿niepe³nym takcie.

12



Zadaniem dzieci jest znalezienie nut piosenki, która rozpoczyna siê przedtaktem.Polskie piosenki bardzo czêsto rozpoczynaj¹ siê przedtaktem. Wynika to z akcentu naszej mowy. Oto przyk³ad: Barbara, samochód. Pierwsza nuta w tak-cie jest zwykle g³oœniejsza – akcentowana, a zatem powinna przypadaæ równie¿na sylabê akcentowan¹.

Gdyby nie by³o przedtaktu, nale¿a³oby czytaæ tekst z akcentem na pierwsz¹sylabê: Barbara, samochód.

l Kolejne polecenie dotyczy napisania nazw wartoœci rytmicznych od ca³ej nuty do ósemki. Jeœli dzieci zapomnia³y, jak to siê robi, nale¿y im krótko przypom-nieæ nazwy wraz z sylabami rytmicznymi.

l Ostatnia propozycja to u³o¿enie programu krótkiego koncertu dla wybranegoadresata – kolegi albo kogoœ doros³ego (domownika czy znajomego). Programkoncertu mo¿e byæ te¿ zaproponowany przez ca³¹ klasê, a zadedykowany pra-cownikom szko³y. Wa¿ne, aby dzieci same wybra³y ulubione utwory, korzystaj¹czarówno z poznanych na lekcji, jak i z w³asnych nagrañ przyniesionych z domu.

13



Materia³: u dobieranie w³aœciwego tekstu do rytmu;u gama C–dur – powtórzenie;u budowanie formy trzyczêœciowej ABC z elementami improwizacji;u œpiewanie w dwug³osie.

l Materia³em do zabaw i æwiczeñ s¹ trzy przys³owia:1. Twardy orzech do zgryzienia.2. Co dwie g³owy, to nie jedna.3. Nie szukaj dziury w ca³ym.

l Zadaniem uczniów jest podpisanie pod dwutaktowym rytmem odpowiedniegoprzys³owia. Prawid³owy zapis wygl¹da nastêpuj¹co:

l Zabawy z przys³owiami.– Uczniowie mówi¹ przys³owia w ró¿nym tempie, z ró¿n¹ dynamik¹, na ró¿nej

wysokoœci, w ró¿nym rytmie, nastroju i wed³ug w³asnych pomys³ów. – Uczniowie dziel¹ siê na trzy grupy, a ka¿da z nich wybiera sobie jedno

przys³owie. Wszyscy przez chwilê siê naradzaj¹, jak najzabawniej wykonaæ swójtekst, a nastêpnie demonstruj¹ pomys³y. Zwyciê¿a najbardziej pomys³owa grupa.

– Z trzech tekstów zostaje wspólnie u³o¿ona trzyczêœciowa ca³oœæ, wykonywanaprzez grupki lub solistów. Czêœci musz¹ ze sob¹ kontrastowaæ, a propozycjeich opracowania powinny wyp³yn¹æ od uczniów. Oto dwie mo¿liwoœci:

1. Czêœæ AGrupka recytuje kilkakrotnie przys³owie „twardy orzech ...”, postukuj¹c drewienka-mi, ko³atkami lub instrumentami wykonanymi ze skorupek orzechów w³oskich.Czêœæ BSolista œpiewa z w³asn¹ melodi¹ przys³owie „nie szukaj dziury w ca³ym”. Mo¿e jepowtórzyæ kilka razy.Czêœæ CDwoje dzieci prowadzi ze sob¹ dialog, mówi¹c na przemian trzecie przys³owie„co dwie g³owy, to nie jedna”.

2. Czêœæ AGrupa œpiewa przys³owie „co dwie g³owy, to nie jedna” na melodii gamywznosz¹cej siê i opadaj¹cej.Czêœæ BSolista powtarza kilkakrotnie przys³owie „nie szukaj dziury w ca³ym”, zaczynaj¹cbardzo cicho (piano), kontynuuje coraz g³oœniej, koñczy g³oœno (forte).

14

WRZESIEñ – Szanujemy i akceptujemy siebie


Czêœæ CJeden solista i ma³a grupka wykonuj¹ przys³owie „twardy orzech do zgryzienia”,bawi¹c siê w echo. Solista w dowolny sposób mówi przys³owie, grupka powtarzadok³adnie tak samo. – Uczniowie œpiewaj¹ tekst przys³owia „twardy orzech...” lub „co dwie g³owy...” namelodiê gamy wznosz¹cej siê i opadaj¹cej. Po chwili dziel¹ siê na dwie grupy. Jednarozpoczyna œpiewanie gamy w górê, druga – równoczeœnie – w dó³. Jeœlirównoczesne rozpoczêcie œpiewu bêdzie za trudne, zabawê mo¿na uproœciæ. Jednagrupa zacznie œpiewaæ w górê, a w momencie powtarzania tekstu na melodiiopadaj¹cej do œpiewu w³¹czy siê druga grupa, œpiewaj¹c gamê wznosz¹c¹ siê.

Instrument ze skorupek orzecha w³oskiegoNale¿y przygotowaæ tekturkê, ³upiny orzecha, no¿yczki, klej, kredki.

kastaniety

Sposób wykonania: tekturkê trzeba z³o¿yæ na pó³ i narysowaæ wzory do wyciêcia.Wyci¹æ wg rysunku, a nastêpnie przykleiæ po³ówki orzechów na wewnêtrznychœciankach tekturki.


15


Na zewnêtrznych œciankach tekturki nale¿y przykleiæ uchwyty – paski tekturki, a nastêpnie ozdobiæ jekolorowo.

Dzieci mog¹ wykonaæ równie¿ instrument wg w³asnego pomys³u.

16



Materia³:u piosenka Ró¿ni, ale tacy sami;u piosenka z Afryki Funge alafia;u powtórzenie synkopy;u instrumenty smyczkowe: skrzypce, wiolonczela, kontrabas;u s³uchanie przyk³adów muzycznych, nawi¹zanie do utworów poznanychwczeœniej.

Ró¿ni, ale tacy samimuzyka:Zbigniew Ciechan

s³owa:Stanis³aw Karaszewski

17


wie - lu lu - dzi


Wygl¹dam tak jak inni,z daleka – taki sam,dwie rêce i dwie nogi,i jedn¹ g³owê mam!

18



Wyszed³em na ulicê,tam wielu ludzi sz³o,a ka¿dy z nich by³ innyi ró¿nic by³o sto!

Ma³y, du¿y, chudy, gruby,blondyn, szatyn, brunet, rudy,œniady, blady, piegowaty,ostrzy¿ony lub kud³aty,oczy czarne, piwne, szare,ka¿dy z nas ma oczu parê...Wiêcej ró¿nic nie wyliczê,bo nie licz¹ siê ró¿nice!

Jesteœmy trochê ró¿ni,a jednak – tacy sami,choæ ró¿ne charaktery,podobne myœli mamy!Czy polski, czy angielski,znajdziemy wspólny jêzyk,niech wszystkich nas po³¹cz¹przyjaŸni mocne wiêzy!

l Ró¿ni, ale tacy sami to weso³a piosenka o zabawnym tekœcie – powinna byæprzez uczniów chêtnie œpiewana. Zwrotka ma nieregularn¹ budowê, bo przypowtórzeniu melodii zostaje wyd³u¿ona o cztery takty. Refren, równie¿ nieregu-larny, oparty jest na prostej melodii, któr¹ dzieci mog¹ zagraæ na instrumentachmelodycznych – dzwonkach i keyboardach. Do tekstu refrenu uczniowie mog¹sami dobraæ gesty ilustruj¹ce s³owa: ma³y, du¿y, chudy, gruby, ostrzy¿ony,kud³aty itp. Mog¹ tak¿e œpiewaæ kolejno, indywidualnie po jednym s³owie.Kilkanaœcioro dzieci ustawi siê obok siebie i zaœpiewa wyliczankê refrenu tak, abysiê nie pomyliæ. Kto siê zagapi, daje fant lub odchodzi na bok.

l Piosenka Funge alafia asze asze pochodz¹ca z Afryki, prawdopodobnie z Ghany, œpiewana jest najczêœciej na powitanie.

Towarzyszy jej zwykle swobodny ruch po sali lub w ustawieniu w du¿ym kole. W pierwszym przypadku uczestnicy wêdruj¹ w ró¿ne strony, œpiewaj¹c i wykonuj¹c proste gesty – k³ad¹ d³onie na sercu, nastêpnie kieruj¹ je w stronê

19



napotkanej osoby, wreszcie klaszcz¹ dwa razy: raz z prawej, raz z lewej strony.Jeœli zabawa odbywa siê w kole, do wykonywanych gestów i œpiewu do³¹czones¹ kroki dostawne w praw¹ lub lew¹ stronê. Na „raz” nastêpuje odstawienie jed-nej nogi w bok, na „dwa” – dostawienie drugiej – itd.

Poniewa¿ wykonywanie trzech czynnoœci równoczeœnie mo¿e sprawiædzieciom trudnoœci, nale¿y ka¿dy z elementów wyæwiczyæ osobno, potempo³¹czyæ je po dwa, na koñcu dopiero spróbowaæ wykonaæ wszystkie trzy razem.

Ka¿dy takt piosenki rozpoczyna siê rytmem synkopowanym. Wartoprzeczytaæ ca³y rytm sylabami rytmicznymi, a tak¿e przypomnieæ dzieciomkrakowiaka, w którym nastêpuje charakterystyczny rytm synkopowany.

Zagranie melodii na dzwonkach lub instrumencie klawiszowym nie jest trudne, a jeœli uczniowie zechc¹, mo¿na do melodii do³¹czyæ prosty akompaniament na dwóch dŸwiêkach.

l Instrumenty smyczkowe to skrzypce, altówka, wiolonczela i kontrabas.Uczniowie poznaj¹ trzy z nich, o altówce mo¿na im tylko wspomnieæ. Ka¿dy z instrumentów smyczkowych ma bardzo podobn¹ budowê. Sk³ada siê z pud³arezonansowego i gryfu zakoñczonego g³ówk¹ z tzw. œlimakiem. Na gryfienaci¹gniête s¹ cztery struny (w kontrabasie czasem piêæ), po których graj¹cypoci¹ga smyczkiem, aby wydobyæ dŸwiêk. Czasem szarpie struny palcami, takatechnika gry nazywa siê pizzicato (czyt. piccikato).

Uczniowie s³uchaj¹ brzmienia instrumentów smyczkowych. W II klasie poznaliutwór Kamila Saint–Saensa Ko³ysanka s³onia wykonany na kontrabasie. Warto imten utwór przypomnieæ. Brzmienie skrzypiec poznali równie¿ w poprzednim roku naprzyk³adzie Kaprysu N. Paganiniego. Tegoroczna propozycja to Ko³ysanka polskiejkompozytorki Gra¿yny Bacewicz. Po wys³uchaniu utworu i podzieleniu siê wra¿enia-mi na temat jego nastroju, uczniowie wykonuj¹ ilustracjê wed³ug w³asnego pomys³u.Alternatywnym tematem ilustracji mo¿e byæ £abêdŸ Kamila Saint–Saensa z Karnawa³u zwierz¹t, utwór wykonany na wiolonczeli. Ta piêkna, znana melodiasta³a siê inspiracj¹ do s³ynnego uk³adu baletowego pt. Umieraj¹cy ³abêdŸ. Wartozasugerowaæ dzieciom, aby nie ilustrowa³y konkretnej treœci utworu, w tym wypadku³abêdzia, a jedynie postara³y siê odtworzyæ nastrój muzyki, korzystaj¹c przede wszys-tkim z kolorów i ciekawych rozwi¹zañ graficznych.

20



Materia³: u przyroda w muzyce;u pieœñ Indian Hopi z uk³adem ruchowym, œpiewem i akompaniamenteminstrumentów perkusyjnych.

l Koniec lata i pocz¹tek jesieni to okazja do obserwacji przyrody, a tak¿e s³uchaniamuzyki zwi¹zanej z natur¹. Proponowany przyk³ad muzyczny do s³uchania toPreludium h–moll Fryderyka Chopina, tak zwane „ma³e deszczowe”. Powtarzaj¹cysiê w nim dŸwiêk imituje kapi¹ce krople deszczu, a smutny nastrój jesienny jest pod-kreœlony minorow¹ tonacj¹ utworu. Po jego wys³uchaniu uczniowie maj¹ wykonaæilustracjê pasuj¹c¹ do muzyki. Nie musi to byæ deszcz, raczej obrazek odtwarzaj¹cycharakter i nastrój preludium.

Nauczyciel powinien przypomnieæ inne preludium F. Chopina Des dur,którego uczniowie s³uchali w poprzednim roku. Mo¿e uda siê ich sk³oniæ doporównania obu utworów, których tematem jest deszcz. Mimo zbli¿onej tematy-ki charakter obu preludiów jest ca³kowicie ró¿ny – krótkie Preludium h–molljest wyraŸnie smutniejsze i lepiej oddaje nastrój jesiennego, szarego dnia.

l Jeœli wystarczy czasu na lekcji, mo¿na wspomnieæ uczniom o licznych kompozy-torach, dla których inspiracjê stanowi³a przyroda. Dzieci pozna³y ju¿ fragmentyKarnawa³u zwierz¹t Kamila Saint–Saënsa, Pór roku Vivaldiego czy Pieœñ wie-czorn¹ Stanis³awa Moniuszki. Byæ mo¿e znaj¹ kilka piosenek ze zbioru Czterypory roku Zygmunta Noskowskiego i Marii Konopnickiej. S¹ tam miêdzy inny-mi bardzo znane piosenki: Z³a zima, Rzeka, W polu, W lesie, Œwierszczyk iwiele, wiele innych. Na p³ycie kompaktowej nagrana jest piosenka Na past-wisku, pe³na nostalgii i jesiennego smutku.

l Piosenka Indian Hopi jest autentykiem. W wielu szko³ach dzieci ucz¹ siê angiel-skiego i mog¹ zaœpiewaæ piosenkê w oryginale. Dla tych, które nie znaj¹ angiel-skiego, podana jest polska wersja tekstu. To jest pieœñ o Matce Ziemi. Dziecimog¹ spróbowaæ zagraæ j¹ na dzwonkach lub keyboardzie.

21

WRZESIEñ – Wrzesień w przyrodzie


Piosence powinny towarzyszyæ niezbyt g³oœne dŸwiêki bêbnów lub bêbenków, na których wykonane bêd¹ ostinata rytmiczne. Oto kilka propozycji ryt-micznych:

l Uk³ad ruchowy z piosenk¹– Ustawienie w kole: uczniowie stoj¹ jeden za drugim w niewielkich odstêpach.

W lekkim pochyleniu, jakby skradaj¹c siê, dotykaj¹ pod³ogi palcami stóp, a nastêpnie robi¹ krok. Ruch odbywa siê w rytmie æwierænut: na „raz” –dotkniêcie pod³ogi, na „dwa” – krok, na „trzy” – dotkniêcie pod³ogi palcamidrugiej stopy, na „cztery” – krok.

– Po siedemnastym ruchu, na pó³nutê z kropk¹ wszyscy odwracaj¹ siê przodemdo œrodka ko³a i podaj¹ sobie rêce. Robi¹ trzy kroki do œrodka, unosz¹c wolnorêce, a nastêpnie cofaj¹ siê i rêce opuszczaj¹. Czynnoœæ tê powtarzaj¹ dwarazy. Uwaga: kroki przy pierwszej czêœci piosenki bêdzie ³atwiej zapamiêtaæ,jeœli nauczyciel zasugeruje uczniom, ¿e Indianin bada grunt, zanim postawi na nim stopê.

l Namiot indiañski to tipi.

22

WRZESIEñ – Wrzesień w przyrodzie


Materia³:u dobieranie wyrazów do podanego rytmu;u granie melodii Ma³o nas na instrumentach melodycznych;u uk³adanie melodii na dzwonkach do podanego rytmu czterotaktowego;u budowanie formy ronda.

l Uczniowie graj¹ ludow¹ melodiê Ma³o nas na dzwonkach, fletach lub keyboar-dach. DŸwiêk c' jest doœæ trudny do zagrania na flecie (nale¿y pamiêtaæ o bardzolekkim wdmuchniêciu powietrza). Melodii mo¿e towarzyszyæ akompaniamentdzwonków.

l Zabawy z piosenk¹.Uczniowie próbuj¹ graæ melodiê piosenki, zaczynaj¹c od ró¿nych dŸwiêków.Mog¹ to robiæ na pianinie, keyboardzie lub dzwonkach chromatycznych. Graniew ró¿nych tonacjach na flecie jest za trudne. – Kilkoro dzieci gra melodiê piosenki fragmentami (po jednym takcie, po dwa

lub na znak dany przez nauczyciela). Wszyscy musz¹ bardzo uwa¿aæ, aby nieby³o przerw w melodii (kto zagra za wczeœnie albo za póŸno, odchodzi odzabawy, a jego miejsce zajmuje inne dziecko).

– Dzieci stoj¹ lub siedz¹ w du¿ym kole. Ka¿de z nich ma w rêku instrumentperkusyjny lub przedmiot, z którego mo¿na wydobyæ jakiœ odg³os. Mo¿e to byætorebka foliowa, papier, dwa drewienka, klucze, kubeczki po jogurcie, pojem-niczek z kasz¹ itp. Wszyscy bêd¹ graæ rytm melodii, w³¹czaj¹c siê do gry kolej-no, co jeden takt. W momencie, gdy rytm dotrze do dziecka, które rozpoczê³ogrê, nastêpuje zmiana. Tym razem dzieci kolejno bêd¹ przestawa³y graæ, awy³¹czanie siê z gry bêdzie nastêpowa³o równie¿ co jeden takt. Uwaga: jeœliustawienie uczniów w kole jest niemo¿liwe, zabawê mo¿na przeprowadziærównie¿ w ³awkach. Nale¿y wówczas ustaliæ kolejnoœæ graj¹cych.

l Zadaniem uczniów jest po³¹czenie trzech przyk³adów rytmicznych z podanymiwyrazami.

23

WRZESIEñ – Od ziarna do chleba

– bu³ka

– rogaliki

– chleb


Z tych trzech rytmicznie wypowiadanych wyrazów mog¹ byæ budowane roz-maite kilkutaktowe rytmy, na przyk³ad:

lub

l Z elementów melodii oraz rytmizowanej mowy zostaje wspólnie z dzieæmiu³o¿one rondo. Dla przypomnienia: rondo to forma muzyczna, w którejpowracaj¹cy kilkakrotnie temat przedzielony jest kontrastowymi epizodami lub kupletami. Oto propozycja prostego ronda:

FORMA A B A C A D A

A – Kilkoro dzieci gra melodiê piosenki Ma³o nas na instrumentach melodycznych.B – Grupka dzieci recytuje czterotaktowy rytm ze s³owami „rogaliki, bu³ki, rogali-

ki, bu³ki, chleb, bu³ki, rogaliki, chleb”.A – Dzieci graj¹ melodiê piosenki jak na pocz¹tku.C – Jedno dziecko recytuje przys³owie „ziarnko do ziarnka, a zbierze siê miarka”.A – Kilkoro dzieci gra ponownie melodiê piosenki.D – Troje dzieci mówi równoczeœnie w dowolnym tempie trzy s³owa – „rogaliki,

bu³ka, chleb”. Ka¿de dziecko powtarza tylko jeden wyraz.A – Dzieci graj¹ melodiê piosenki Ma³o nas, jak poprzednio.

Uwaga: rondo zabrzmi interesuj¹co, jeœli dzieci zaproponuj¹ ró¿ne sposoby wyko-nania kupletów. Mog¹ swój tekst powtarzaæ kilkakrotnie, mog¹ zmieniaædynamikê, tempo, nastrój itd.

24



l Podsumowaniem u³o¿onego w klasie ronda bêdzie wykonanie przez dzieci wzorugraficznego ilustruj¹cego tê formê, a nastêpnie s³uchanie utworu J. S. Bacha w formie ronda. Bêdzie to czêœæ Suity h–moll. Do powracaj¹cego tematu pasu-je zabawny tekst, który z pewnoœci¹ pomo¿e w utrwaleniu utworu w pamiêcidzieci. S¹ to s³owa:Utwór ten dobrze znasz,la la la la la la la lala la la la la la la laUtwór ten dobrze znasz,przecie¿ to jest Jan Sebastian Bach.

Uczniowie musz¹ uwa¿nie s³uchaæ muzyki, aby „upolowaæ” powracaj¹cykilkakrotnie temat i zaœpiewæ melodiê z zaproponowanym tekstem.

l Propozycje graficzne do formy ronda:

A

lub

B

lub

C

25


is


Materia³:u uzupe³nianie tekstu do czterotaktowego rytmu;u elementy piosenki – rytm, melodia, tekst;u u³o¿enie i zapisanie czterotaktowej melodii w skali pentatonicznej na dŸwiêkach c, d, e, g, a.

Dzieci w m³odszych klasach, a czasem nawet i starsi uczniowie, nie zawszepotrafi¹ odpowiedzieæ na pytanie, z jakich elementów sk³ada siê piosenka.Uœwiadamiaj¹ to sobie dopiero po d³u¿szym zastanowieniu lub po wykonaniukilku prostych æwiczeñ.

l Nauczyciel gra melodiê znanej piosenki i pyta, czy to, co zagra³, mo¿na nazwaæpiosenk¹. Niestety, nie, bo brak jest tekstu. Nauczyciel mówi s³owa piosenki w odpowiednim rytmie. Znów pada pytanie na temat brakuj¹cego elementu.Tym razem nie ma melodii. Za trzecim razem piosenka zaœpiewana jest z melo-di¹ i tekstem, ale bez rytmu – jednakowymi wartoœciami miarowymi. Uczniowiepowinni zauwa¿yæ, ¿e zabrak³o w piosence rytmu.

l Po ustaleniu, ¿e do powstania piosenki potrzebny jest tekst, rytm i melodia,nauczyciel przeprowadza zabawê z piosenk¹ dobrze znan¹ dzieciom. Prosi o wykonywanie tylko jednego z elementów. Dzieci robi¹ to na podane has³o.Mo¿e to byæ has³o s³owne (melodia, rytm, s³owa) lub sygna³ wzrokowy (piêcio-linia z nutami oznaczaj¹ca melodiê, kilka wartoœci rytmicznych, dowolne 2–3s³owa lub kilka liter; oznaczenia te powinny byæ narysowane na trzech kar-tonikach lub na tablicy). Dzieci reaguj¹ na us³yszane has³o lub pokazany rysuneki wykonuj¹ elementy piosenki:

melodia – œpiewaj¹ na sylabie la la la,rytm – klaszcz¹ w rêce,s³owa – recytuj¹ tekst.

Zmiany nastêpuj¹ doœæ czêsto, co 2 lub 4 takty.

l Zadaniem uczniów jest odczytanie czterotaktowego rytmu sylabami rytmicznymi,zagranie go na instrumencie perkusyjnym, a nastêpnie uzupe³nienie brakuj¹cegotekstu tak, aby siê rymowa³.

26

PA�DZIERNIK – POEZjA jEST WOKół NAS


Tekst dany dzieciom do uzupe³nienia:Za oknami ...... wiatrlec¹ ....... z drzewaszary ...... szary ......nadchodzi ..............

Propozycja uzupe³nienia brakuj¹cych fragmentów:Za oknami szumi wiatr,lec¹ liœcie z drzewa,szary dzieñ, szary œwiat,nadchodzi ulewa.

Uczniowie mog¹ u³o¿yæ te¿ inny tekst do ca³ego rytmu. Ka¿dy bêdzie tworzy³sam, a najciekawszy przyk³ad zostanie w jakiœ sposób wyró¿niony.

Kolejne zadanie to napisanie melodii do gotowego wiersza. Uczniowie maj¹do dyspozycji piêæ dŸwiêków pentatoniki, z których powstanie melodia. Kilkanut trzeba zapisaæ na piêciolinii, co da gwarancjê, ¿e ka¿dy przyk³ad bêdzie logi-cznie zbudowany. W ten sposób uczniowie poznaj¹ proces powstawania piosen-ki, sami uczestnicz¹c w jej tworzeniu.

l W literaturze muzycznej jest du¿o utworów, których inspiracj¹ by³a poezja. S¹ tonp. Sonety krymskie Adama Mickiewicza z muzyk¹ Stanis³awa Moniuszki,Rymy dzieciêce Kazimiery I³³akowiczówny z muzyk¹ Karola Szymanowskiego, a tak¿e piosenki dla dzieci ze s³owami Juliana Tuwima, Jana Brzechwy i wieluinnych. Wybrany do s³uchania przyk³ad to Ptasie plotki Witolda Lutos³awskiego.Nale¿y zwróciæ uwagê uczniów na ilustracyjny charakter muzyki, odtwarzaj¹cynastrój wiersza i atmosferê zamieszania. Piosenki, które s¹ nagrane na p³ycie i wydrukowane w zeszycie, równie¿rozpoczê³y swój ¿ywot jako wiersze. Uczniowie powinni wiedzieæ, ¿e zwykle pier-wszy powstaje tekst pisany przez poetê, nastêpnie zaœ kompozytor tworzy doniego muzykê.

l Ostatnim zadaniem jest u³o¿enie ró¿nych zakoñczeñ do s³ów „za górami, za lasa-mi”. Rymowane zakoñczenie ka¿dego z czterech przyk³adów powinno mieæzwi¹zek z muzyk¹, co u³atwiaj¹ s³owa pomocnicze.

1. Za górami, za lasami mieszka³ kotek ..........................2. Za górami, za lasami biega³...................3. Za górami, za lasami œpiewa³ .................4. Za górami, za lasami ......................... ze skrzypcami5. Za górami, za lasami dzwoni¹ .........................

27



Materia³:u Piosenka poetyu umuzycznienie wiersza;u uk³adanie rytmu i melodii do przys³owia;

u takt ósemkowy .

Piosenka poetys³owa: M. Witewska

muzyka: J. Smoczyñski

Czasem bywam têcz¹ na kapryœnym niebiealbo bia³¹ ró¿¹ zapatrzon¹ w siebie,zagl¹dam przez okno do chaty z piernika,wymawiam zaklêcia, by czas nie umyka³.

28



Ref.: Bo ja mogê wszystko! Kiedy dusza tañczy,wiersze moje maj¹ zapach pomarañczy.Poeta – czarodziej, malarz doskona³y,w jednym ma³ym s³owie pomieœci œwiat ca³y!

Z marzeñ plotê wianki, rzucam je do wody,chowam ciep³y uœmiech na jesienne ch³ody.Nieparzyste smutki trzymam pod poduszk¹,a biedronce szepczê ¿yczenia na uszko.

Ref.: Bo ja mogê wszystko! Kiedy dusza tañczy,wiersze moje maj¹ zapach pomarañczy.Poeta – czarodziej, malarz doskona³y,w jednym ma³ym s³owie pomieœci œwiat ca³y!

Piosenka jest w tonacji F–dur, dlatego przy kluczu jest znak . Oprócz ,które obowi¹zuje w ca³ej melodii, w taktach 9, 10, 11, 12 s¹ znaki przygodne– as i es (nuta a z bemolem i nuta e z bemolem). Znak przygodny wa¿ny jesttylko w jednym takcie. W refrenie piosenki jest równie¿ jeden znak przygodny– krzy¿yk gis.

Zadaniem uczniów jest wyszukanie takich samych fragmentów melodii i zaznaczenie ich o³ówkiem. Najd³u¿szy fragment jest na pocz¹tku zwrotki.Cztery takty, oprócz ostatniej nuty, s¹ identyczne. W refrenie natomiast dwu-taktowy pocz¹tek powtarza siê przy s³owach „moje wiersze maj¹ zapach”.

Z uwagi na znaki chromatyczne granie piosenki na instrumentach mo¿e byæza trudne, koniecznie natomiast nale¿y popracowaæ nad czyst¹ intonacj¹ w cza-sie œpiewu.

l Nauczyciel œpiewa melodiê piosenki fragmentami, po cztery lub po dwa takty,uczniowie powtarzaj¹ jak echo.

l Uczniowie podzieleni na grupki œpiewaj¹ na zmianê fragmenty piosenki.Nauczyciel zmienia œpiewaj¹cych co dwa lub cztery takty.

l „Ptasie zawody”– Ochotnicy œpiewaj¹ melodiê zwrotki ze s³owami lub z dowolnymi sylabami albo

g³oskami. Nauczyciel ocenia ka¿dego solistê nie stopniem, a przydzia³em dogrupy ptaków. Najlepiej œpiewaj¹cy to s³owiki, trochê s³abiej – sikorki, s³abo –wróble, Ÿle: gawrony. Uwaga: z ostatniej grupki mo¿na ze wzglêdów wychowawczych zrezygnowaæ.Na koniec lekcji piosenkê zaœpiewaj¹ same s³owiki. Ten podzia³ zdaje egzaminpodczas systematycznej pracy z dzieæmi. Na kolejnych lekcjach w grupach

29



30

mog¹ nastêpowaæ zmiany – któryœ z wróbli przejdzie do sikorek, a sikorka dos³owików.

– Ostatnie zadanie dla uczniów to wykonanie ilustracji do dowolnego fragmentutekstu piosenki.

l Wiersz Nie Wiem Kto stanowi materia³ do rozmaitych zabaw, æwiczeñ i konkursów. Tak zwane umuzycznienie tekstu polega na powi¹zaniu elementówmuzycznych ze s³owem. Najczêœciej elementy te podkreœlaj¹ treœæ i nastrój tekstu, czasem s³u¿¹ zabawie, a przede wszystkim rozwijaj¹ inwencjê twórcz¹. W tym wypadku propozycje wykonania ka¿dego wersu nale¿¹ do uczniów,którzy zapisuj¹ je obok tekstu. Mog¹ to byæ instrukcje dotycz¹ce tempa, dynami-ki, nastroju, a tak¿e wykonawców – solistów, grupy, kilkorga dzieci itp. Otoprzyk³adowe rozwi¹zanie wykonania pierwszego fragmentu wiersza:

Pewnego razu Nie Wiem Kto – tajemniczo, soloraniutko wsta³ z poœcieli, – weso³o, kilkoro dziecina g³owê w³o¿y³ Nie Wiem Co, – bardzo wolno, solistana nogi w³o¿y³ Nie Wiem Co, – trochê szybciej, inny solistado torby w³o¿y³ Nie Wiem Co – trzeci solista, wers œpiewany w 3–4

dŸwiêkachi tyle go widzieli. – wszyscy wolno i wyraŸnie

Uczniów mo¿na podzieliæ na kilka grupek, z których ka¿da opracuje wierszwed³ug w³asnego pomys³u. Po prezentacji wszystkich przyk³adów wybranyzostanie najciekawszy. Przy umuzycznianiu tekstów nie ma ¿adnych ograniczeñ. Do g³osów mo¿nado³¹czyæ dŸwiêki instrumentów, a tak¿e ró¿ne odg³osy wspó³graj¹ce z tekstem.Przy omawianym wierszu s³owom: „na nogi w³o¿y³ Nie Wiem Co” mo¿e np.towarzyszyæ tupanie, a: „do torby w³o¿y³ Nie Wiem Co” – szelest torebki foliowej itp.

l Przys³owia w polskim jêzyku maj¹ czêsto formê rymowan¹. Przys³owie

o paŸdzierniku zaczerpniête ze zbiorów Oskara Kolberga jest te¿ wierszowane.

PaŸdziernik chodzi po kraju,

Wygania ptactwo z gaju.

Zadaniem dzieci jest u³o¿enie w³asnej melodii do przys³owia. Mog¹ j¹ zagraæ

na dzwonkach, keyboardzie, ale najlepiej, jeœli j¹ zaœpiewaj¹. Zaproponowane

do przys³owia rytmy rozpoczynaj¹ siê przedtaktem, o którym by³a mowa

we wrzeœniu. Nowa informacja dotyczy taktu . W taktach ósemkowych i

miar¹ taktu jest ósemka.

W takcie s¹ trzy ósemki w jednym takcie, a w takcie na w jednym takcie



mieœci siê szeœæ ósemek. Grupowanie w taktach ósemkowych jest inne, ni¿ to

siê dzieje w taktach na , i . Ósemki s¹ grupowane po trzy.

Ró¿nica miêdzy taktem a polega na odmiennym grupowaniu nut, a co

za tym idzie, na innych akcentach w takcie. W obu taktach jest szeœæ ósemek,

ale zapisuje siê je i wykonuje inaczej.

Melodie zapisywane w taktach ósemkowych maj¹ p³ynny, ko³ysz¹cy charakter,dlatego wiêkszoœæ ko³ysanek jest komponowana w tym metrum.

l Przyk³ady przys³ów w formie wierszyków:

Idzie luty, kuj buty.

¯eby kózka nie skaka³a, to by nó¿ki nie z³ama³a.

Na Œwiêtego Grzegorzaposz³a zima do morza.

l Rozwi¹zanie rebusu: „Przysz³a koza do woza”.

31



Materia³: u muzyka do s³uchania Modest Musorgski Chatka na kurzej nó¿ce –ilustracja do muzyki, okreœlenie jej charakteru;

u stara ko³ysanka By³ sobie król;u dŸwiêk i nuta a ma³e;u bemol, powtórzenie krzy¿yka;u polowanie na s³owa.

l W muzyce bardzo czêsto pojawia siê tematyka baœniowa. Mog¹ to byæ miniatu-ry instrumentalne, pieœni, a tak¿e – bardzo czêsto – du¿e formy instrumentalne,wokalne i balet. Z najbardziej znanych nale¿y wymieniæ balety PiotraCzajkowskiego Œpi¹ca Królewna, Dziadek do orzechów, Jezioro ³abêdzie,bajkê Piotruœ i wilk Sergiusza Prokofiewa, Czarodziejski flet WolfganaAmadeusza Mozarta, Dziecko i czary Maurycego Ravela i wiele, wiele innych.

l Jako przyk³ad do s³uchania wybrana zosta³a Chatka na kurzej nó¿ce ModestaMusorgskiego. Jest to czêœæ s³ynnych Obrazków z wystawy, które to kompozycjeMusorgski poœwiêci³ zmar³emu przyjacielowi Hartmannowi. Ca³oœæ sk³ada siê z 11czêœci po³¹czonych powracaj¹cym tematem Promenady. Inspiracj¹ ka¿dej czêœcijest obraz Hartmanna eksponowany na poœmiertnej wystawie. S¹ tam miêdzy inny-mi: Gnom, Stary zamek, Byd³o, Taniec kurcz¹t w skorupkach jaj, Katakumby,Wielka Brama Kijowska. Sam Modest Musorgski nale¿a³ do tak zwanej Potê¿nejGromadki rosyjskich kompozytorów XIX wieku. ̄ y³ w latach 1839–1881. Nie mia³gruntowego wykszta³cenia muzycznego, ale mia³ talent. Mówiono o nim „genialnysamouk”. Wywar³ wielki wp³yw na rozwój muzyki rosyjskiej. Uwa¿any by³ za prekur-sora impresjonizmu w muzyce. Skomponowa³ m.in. utwory fortepianowe i pieœni,fantazje Noc na £ysej Górze i operê Borys Godunow. Chatka na kurzej nó¿ce rozpoczyna siê g³oœnymi dŸwiêkami perkusji, nastêpniew³¹cza siê ca³a orkiestra. Pierwsza czêœæ – groŸna i dynamiczna – przechodzi w drug¹ o kontrastowym charakterze. Niskie dŸwiêki fagotu, potem tuby oddaj¹nastrój niepokoju, przedstawiaj¹ skradaj¹c¹ siê postaæ. Po chwili powraca pier-wszy fragment z bogato brzmi¹c¹ perkusj¹ i kontrastami dynamicznymi.Kompozycjê Chatki na kurzej nó¿ce mo¿na przedstawiæ literami A B A1.

l Nauczyciel proponuje uczniom, aby po wys³uchaniu utworu spróbowali zainsce-nizowaæ ruch do muzyki. W czêœciach skrajnych mo¿e uczestniczyæ wiêkszagrupa wykonuj¹ca skoki, obroty i gesty, które odpowiadaj¹ muzyce. Wraz z koñcem czêœci A wszyscy zastygaj¹ w bezruchu, a swój wystêp rozpoczynasolista. Skrada siê on pomiêdzy stoj¹cymi. Ten, kogo dotknie, szybko zmieniapozycjê i znów zastyga w bezruchu. Na pocz¹tku czêœci A1 solista odchodzi nabok lub (otoczony przez grupê) dyryguje dalszym ruchem. Mo¿e gestamiodsuwaæ kolegów, zatrzymywaæ ich, przesuwaæ na boki itp. Mo¿na tak¿e zachê-ciæ uczniów, aby opracowali w³asne rozwi¹zania ruchowe do utworu.

l Uczniowie okreœlaj¹ charakter i nastrój Chatki na kurzej nó¿ce. Mo¿e nasunie

32

PA�DZIERNIK – Baœnie, bajki, bajeczki


33

PA�DZIERNIK – Baœnie, bajki, bajeczki

im siê obraz czarownicy lec¹cej na miotle nad p³on¹cymi trzêsawiskami –przekazywany w ludowych bajkach rosyjskich. Dzieci wykonuj¹ ilustracjê doutworu. Mo¿e byæ ona konkretna albo abstrakcyjna (odtwarzaj¹ca charakter i nastrój, a nie treœæ pozamuzyczn¹).

l Stara piosenka By³ sobie król – ko³ysanka, a raczej ballada – jest doskona³ymprzyk³adem po³¹czenia baœni z muzyk¹. Niektórzy uczniowie mog¹ znaæ j¹ z domu. Warto j¹ poznaæ choæby ze wzglêdu na jej wiek i potraktowaæ jako

zabytek kultury. Piosenka jest w metrum , które zosta³o wprowadzone w poprzednim temacie. Nowym elementem jest bemol obni¿aj¹cy dŸwiêk o pó³tonu. W tym wypadku h z bemolem nazywa siê b (czyt. be) i le¿y na trzecimczarnym klawiszu, miêdzy a i h. Przy okazji rozmowy na temat bemola nale¿y przy-pomnieæ rolê krzy¿yka podwy¿szaj¹cego dŸwiêk o pó³ tonu. C z krzy¿ykiem to cis.

h z bemolem, to b

l DŸwiêk a ma³e zapisywany jest na drugiej linii dodanej dolnej. Brzmi nisko i jegoczysta intonacja mo¿e dziewiêcioletnim dzieciom sprawiæ trudnoœæ. Dlategopiosenkê nale¿y œpiewaæ o jeden ton wy¿ej, zaczynaj¹c od dŸwiêku h.

l Polowanie na s³owa. Nauczyciel opowiada bajkê, polecaj¹c dzieciom, abyreagowa³y na ustalone wczeœniej s³owa. Bajka mo¿e byæ dowolna, a sposóbreagowania na wyrazy ustalony wraz z dzieæmi. Na przyk³ad: uczniowie reaguj¹na nastêpuj¹ce wyrazy: las – unosz¹ rêce i naœladuj¹ szum drzew; czarownica– uderzaj¹ na przemian d³oñmi w ³awki; kot – miaucz¹; ptaki – naœladuj¹ g³osyptaków, gwi¿d¿¹, kukaj¹, æwierkaj¹. Nauczyciel opowiada bajkê wolno, zatrzy-muj¹c siê na 2–3 sekundy przy ustalonych wyrazach.

...Daleko za górami by³ wielki las ... . Mieszka³a tam w ma³ym domku czarownica

... z czarnym kotem ... . W lesie ... s³ychaæ by³o œpiew ptaków ... i szum drzew.Czarownica... nie cierpia³a œpiewu ptaków ... i namówi³a kota ..., ¿eby zacz¹³ na niepolowaæ. Po jakimœ czasie w lesie ... zapad³a cisza. Wystraszone ptaki ... odlecia³ytam, gdzie nikt ich nie p³oszy³. Czarownica ... zadowolona spacerowa³a po lesie ... ,zbiera³a muchomory i jad³a je na kolacjê. O tym wszystkim dowiedzia³ siê wielkiczarownik. Wsiad³ na swój supermotolot i wyl¹dowa³ w lesie ... przed domkiemczarownicy... . Ona ju¿ czu³a, co siê œwiêci i schowa³a siê razem z kotem ... na stry-chu. Jednak czarownik widzia³ przez œciany. Widzia³ czarownicê ... na strychu i za-mieni³ j¹ w nieto-perza. A kot ...? Kot ... przysi¹g³, ¿e nigdy nie tknie ¿adnego ptaka... W lesie ... znów zrobi³o siê weso³o. Ptaki ... powróci³y do swoich gniazd. Kot ...wygrzewa³ siê na s³oñcu, a noc¹ ³owi³ myszy.

Temat baœni mo¿e byæ dowolny. Warto zachêciæ uczniów, aby samiwymyœlili jak¹œ historiê z powtarzaj¹cymi siê s³owami wywo³uj¹cymi wczeœniejustalon¹ reakcjê s³uchaczy.


Materia³:u s³uchanie utworów:– Rex z XVI wieku,– Bogurodzica,– Rota,– utwór na lutniê;

u znaki przykluczowe

l Przeznaczony do s³uchania taniec dworski Rex pochodzi z tabulatury organowejJana z Lublina. Terminem tabulatura okreœlany jest piêtnasto- i szesnasto-wieczny zbiór utworów przeznaczonych na instrumenty, a zanotowanych spec-jalnym systemem znaków. Jedn¹ z najobszerniejszych tabulatur tego okresu jestpolska tabulatura Jana z Lublina z lat ok.1537–1548.Rex sk³ada siê z dwóch czêœci: pierwszej wolnej, uroczystej, w takcie na 2, dosyærozbudowanej i z drugiej – krótkiej, szybszej, w takcie na 3.

l S³uchanemu utworowi mog¹ towarzyszyæ instrumenty perkusyjne, najlepiejbêbenki i tamburyna. Uczniowie sami powinni zaproponowaæ, w jaki sposóbwykonaæ akompaniament do tañca Rex. Mog¹ te¿ sami zatañczyæ.

l Kolejne dwa utwory nagrane na p³ycie kompaktowej prezentuj¹ brzmienie lutni.

Pierwszy to historyczny taniec renesansowy, utrzymany w metrum . Graj¹ tenutwór trzy lutnie. Nale¿y zwróciæ uwagê uczniów na brzmienie instrumentu oraztypowy dla okresu renesansu charakter muzyki wykonywanej na dworach.Drugi przyk³ad to znana melodia Greensleeves, któr¹ uczniowie mogli s³yszeæ w innych wykonaniach. Utwór ten jest w takcie trzymiarowym.

l Lutnia jest to instrument strunowy, szarpany, na którym gra siê palcami lub plek-tronem (tward¹ p³ytk¹ – kostk¹ do szarpania strun). DŸwiêk lutni przypominabrzmieniem gitarê klasyczn¹ Lutnia ma spore pud³o rezonansowe i krótk¹ szyjkêwygiêt¹ do ty³u. Liczba strun jest zmienna: od 6 do 16. Instrument pochodzi z krajów arabskich (z Bliskiego Wschodu), sk¹d przy-wêdrowa³ do Europy w X wieku. Zdoby³ wielk¹ popularnoœæ, ale potem zacz¹³byæ stopniowo wypierany przez mandolinê i gitarê. W latach 1480–1780 ze sto-sunkowo prostego instrumentu lutnia rozwinê³a siê w bardziej skomplikowany o kilku odmianach ró¿ni¹cych siê wielkoœci¹ i liczb¹ strun. Lutnia czêsto by³apokazywana w malarstwie renesansowym; sta³a siê symbolem gracji i wdziêku.Zwana by³a „królow¹ instrumentów”. Obecnie lutnia wykorzystywana jestg³ównie do wykonywania muzyki dawnej.

l Bogurodzica to najcenniejszy zabytek muzyczny polskiego œredniowiecza.Pochodzi prawdopodobnie z XIII wieku i jest najstarsz¹ polsk¹ pieœni¹ religijn¹

34

LISTOPAD – Od króla do prezydenta


i zarazem pieœni¹ bojow¹ polskiego rycerstwa. Wiadomo, ¿e œpiewana by³a w 1410 roku, podczas bitwy z Krzy¿akami pod Grunwaldem. Archaiczna,uroczysta i surowo brzmi¹ca pieœñ jest skarbem naszej kultury i wci¹¿ ¿ywymhymnem rozbrzmiewaj¹cym w koœcio³ach i na koncertach.

Rotamuzyka: Feliks Nowowiejski

s³owa: Maria Konopnicka

Nie rzucim ziemi, sk¹d nasz ród,nie damy pogrzeœæ mowy!Polski my naród, polski lud,królewski szczep Piastowy.

Nie damy, by nas gnêbi³ wróg.Tak nam dopomó¿ Bóg! Tak nam dopomó¿ Bóg!

l 15 lipca 1910 roku w Krakowie ods³oniêto Pomnik Grunwaldzki. Uroczystoœæta upamiêtni³a 500 rocznicê zwyciêskiej bitwy. Ods³oniêciu pomnikatowarzyszy³a wielka manifestacja patriotyczna, w czasie której wykonano poraz pierwszy Rotê. Œpiewa³y wówczas po³¹czone chóry Krakowa i GórnegoŒl¹ska. S³owa Roty napisa³a Maria Konopnicka w 1901 roku, wstrz¹œniêtawiadomoœciami o przeœladowaniu przez Prusaków polskich dzieci we Wrzeœni.Pieœñ przyjê³a siê powszechnie w polskim spo³eczeñstwie, brzmia³a podczaspowstañ œl¹skich, plebiscytu mazurskiego i w czasie rozmaitych manifestacjipatriotycznych. W 1926 roku, kiedy ustanawiano polski hymn pañstwowy,Rota stanowi³a najwiêksz¹ konkurencjê dla Mazurka D¹browskiego.Popularnoœæ tej pieœni wzros³a w latach II wojny œwiatowej. Nastrój Roty jesturoczysty, powa¿ny, a nawet podnios³y, tempo jest wolne, a melodia smutna.Skomponowa³ j¹ znany polski kompozytor Feliks Nowowiejski w 1910 roku.

35



Nale¿y zwróciæ uwagê na znak przykluczowy fis, obowi¹zuj¹cy w ca³ymutworze. Dwa krzy¿yki przygodne dis podkreœlaj¹ minorow¹ tonacjê pieœni –e–moll.

l Nauczyciel mówi nazwy dowolnych dŸwiêków (mo¿e je pokazywaæ na klawiaturze), uczniowie mówi¹ nazwy podwy¿szone o pó³ tonu (lub graj¹ je na klawiaturze):c–cis, d–dis, f–fis, g–gis, a–ais (eis i his s¹ na bia³ych klawiszach, w miejscu natu-ralnych pó³tonów).

l Rozsypanka sylabowa w æwiczeniach zawiera fragmenty nazw piêciu instrumen-tów strunowych. S¹ to: skrzypce, wiolonczela, kontrabas, gitara, lutnia.

l Metrum i , o które dzieci s¹ pytane w kolejnych dwu æwiczeniach, zosta³oomówione w paŸdzierniku, w temacie Czarowanie s³owem.

36



Materia³: u Mazurek D¹browskiego;u Mazurek F–dur op. 68 nr 3 F. Chopina;u repetycja, volty;u przypomnienie kropki przy nucie.

Polski hymn narodowy(Mazurek D¹browskiego)

s³owa: Józef Wybickiautor melodii nieznany

1. Jeszcze Polska nie zginê³a,kiedy my ¿yjemy.Co nam obca przemoc wziê³a,szabl¹ odbierzemy.

Marsz, marsz, D¹browskiz ziemi w³oskiej do Polski! bisZa twoim przewodemz³¹czym siê z narodem!

2. Przejdziem Wis³ê, przejdziem Wartê,bêdziem Polakami.Da³ nam przyk³ad Bonaparte,jak zwyciê¿aæ mamy.

37



Marsz, marsz.................

3. Jak Czarniecki do Poznaniapo szwedzkim zaborze,dla ojczyzny ratowaniawrócim siê przez morze.

Marsz, marsz................

l Pieœñ Jeszcze Polska nie zginê³a, zwana czêsto Mazurkiem D¹browskiegopowsta³a w lipcu 1797 roku w miejscowoœci Reggio d`Emilia, we W³oszech.Pocz¹tkowo nosi³a nazwê Pieœni Legionów Polskich we W³oszech. Tekst pieœninapisa³ Józef Wybicki, wspó³organizator Legionów Polskich genera³a JanaHenryka D¹browskiego, a melodia oparta jest na polskiej melodii ludowej. W paŸdzierniku 1926 roku Mazurek D¹browskiego uznany zosta³ oficjalnie zapolski hymn narodowy.

Hymn polski jest dzieciom znany, ale nie zawsze jest poprawnie œpiewany.Nale¿y zwróciæ szczególn¹ uwagê na dok³adne wykonanie grup rytmicznych.

Równie wa¿ne jest prawid³owe œpiewanie dwóch dŸwiêków na jednej syla-bie: zginê–ê³a–a, wziê–ê–³a–a, D¹bro–owski, przewo–odem

Z uwagi na uroczysty charakter pieœni, zamiast zabaw i æwiczeñ lepiej zapro-ponowaæ uczniom wys³uchanie dobrego nagrania chóralnego i nauczenie siêhymnu ze s³uchu. W nutach hymnu jest kilka znaków wymagaj¹cych wyjaœnienia. Pierwszy tooznaczenie tonacji D–dur dwoma krzy¿ykami umieszczonymi na pocz¹tku piêcio-linii. Krzy¿yki fis i cis znacz¹, ¿e w ca³ym przebiegu melodii dŸwiêki f i c bêd¹

podwy¿szone. Drugi znak to repetycja, czyli powtórzenie. Symbol okreœla, odktórego miejsca nale¿y powtórzyæ fragment utworu. Zwykle jest to

pocz¹tek lub miejsce oznaczone odwróconym znakiem . Wreszcie trzeci znak to dwie volty koñcz¹ce hymn. Voltom zawsze towarzyszy znak repetycji,poniewa¿ melodia musi siê powtórzyæ, aby mo¿na by³o wykonaæ dŸwiêkizapisane w obu voltach. Za pierwszym razem gra siê lub œpiewa dŸwiêki z taktuoznaczonego jedynk¹, po powtórzeniu opuszcza siê ten takt, a wykonuje drugi. Polski hymn ma rytm mazurka, popularnego niegdyœ tañca ludowego.Uczniowie klaszcz¹ lub graj¹ na instrumentach perkusyjnych rytm ca³ej pieœni, a nastêpnie tylko zwrotki. Jeœli wystarczy czasu, warto wróciæ do repertuaru II klasy i przypomnieæ uczniom mazura ze Strasznego Dworu. Mazur bowiem

38



wywodzi siê od ludowego mazurka, zachowuje jego metrum i charakterystycznerytmy. Mazurek i mazur to tañce rdzennie polskie. Ich rytmy, charakter, a nie-raz i melodykê wykorzystywali czêsto ró¿ni kompozytorzy, tworz¹c utworyartystyczne – tañce stylizowane, przeznaczone tylko do s³uchania.

Wybrany do s³uchania Mazurek F. Chopina doskonale ilustruje cechyomawianego tañca. Trzymiarowe metrum, punktowany rytm i melodyka spra-wiaj¹, ¿e odbiorca nie ma w¹tpliwoœci, jakiego tañca s³ucha i z jakiego kraju tentaniec pochodzi.

Mazurek Chopina zbudowany jest z trzech czêœci. Pierwsza, oparta nacharakterystycznym motywie rytmiczno-melodycznym, jest najd³u¿sza.Wystêpuj¹ w niej zmiany dynamiki i powtarzanie motywów jak echo. Drugi krót-szy fragment jest nieco wolniejszy, ma inny rytm, kontrastuj¹cy z s¹siaduj¹cymiz nim czêœciami. Trzecia czêœæ jest taka jak pierwsza, ale tym razem skrócona opo³owê. Formê mazurka mo¿na przedstawiæ literami:

A+A1 B A.Dzieci mog¹ przedstawiæ formê mazurka wzorami graficznymi lub obrazka-

mi, np.:

Przy okazji opracowywania hymnu nale¿y wróciæ do problemu rytmicznegozwi¹zanego z kropk¹ stoj¹c¹ obok nuty. Nale¿y uczniom przypomnieæ, ¿e kropkata przed³u¿a wartoœæ nuty o po³owê, czyli:

Rytm to tak zwany rytm punktowany. W ruchu odpowiada pod-skokom z nogi na nogê.

39



Pierwsza Kadrowa

s³owa: Tadeusz Oster–Ostrowski i Kazimierz £êcki

mel. ludowa

1. Raduje siê serce,raduje siê dusza,gdy Pierwsza Kadrowana wojenkê rusza.

Oj, da, da, dana,kompanio kochana,nie masz to jak Pierwsza, nie !

2. Chocia¿ do Warszawymamy d³ug¹ drogê,przecie¿ jednak dojdziem,byleby iœæ w nogê

Oj, da, da, dana, kompanio kochana,nie masz to jak Pierwsza, nie !

Piosenka powsta³a w Pierwszej Kompanii Kadrowej utworzonej przezJózefa Pi³sudskiego w 1914 roku. Tekst napisa³ dziewiêtnastoletni ¿o³nierzPierwszej Kadrowej, Tadeusz Oster-Ostrzowski. W 1916 roku, otoczony w walce przez Kozaków, pope³ni³ samobójstwo. Kilka zwrotek tekstu dopisa³lekarz wojskowy Kazimierz £êcki. Z uwagi na to, ¿e tekst nie zawsze jestodpowiedni dla dziewiêciolatków bez dodatkowych objaœnieñ („Wybijemy

40



Moskali”, „Moskal, psiawiara” itp.), podane s¹ tylko dwie zwrotki piosenki. Prosta melodia ludowa wybrana zosta³a spontanicznie przez ¿o³nierzy i na

sta³e zros³a siê z Pierwsz¹ Kadrow¹.

l Melodia jest na tyle ³atwa, ¿e uczniowie mog¹ j¹ graæ na dowolnym instrumen-cie melodycznym – flecie, dzwonkach, keyboardzie. Musz¹ tylko pamiêtaæ o gra-niu fis zamiast f. Funkcje harmoniczne w piosence zmieniaj¹ siê regularnie co dwa takty, w zwi¹zku z tym bardzo ³atwo mo¿na dobraæ akompaniament do melodii.

takty 1, 2, 5, 6 itd. dŸwiêki do wyboru d fis a

takty 3, 4, 7, 8 itd. dŸwiêki do wyboru g, h, d

Przyk³ad akompaniamentu:

41



Materia³:u piosenka Rycerze;u s³uchanie Marsza Radetzkiego Straussa;

u powtórzenie taktu i grupowanie wartoœci rytmicznych;

u powtórzenie wiadomoœci w formie konkursu.

Rycerzes³owa: St. Karaszewski

muzyka: W. Kaletaumiarkowanie

1. Czy kto wierzy, czy nie wierzy,dzisiaj wielu jest rycerzy!Choæ bez he³mu i pancerza,ka¿dy serce ma rycerza!

Z niewidzialnym mieczem,w niewidzialnej zbroi,w niewidzialnym he³mierycerz siê nie boi!

42



Dzielny i odwa¿ny,prawy, honorowy,wie, jak siê zachowaæi nie traci g³owy!Czasem jak Don Kichotwalczy z wiatrakami,czasem jest Zawisz¹,wiêc polegasz na nim!

2. W ka¿dej porze dnia i nocyrycerz gotów do pomocy,jego honor i odwagaka¿e mu siê ze z³em zmagaæ!

Z niewidzialnym mieczem...

3. Ktoœ królewnê zamkn¹³ w wie¿y–rycerz wnet mu pomóc bie¿y!Bazyliszka zgani wzrokiemi rozprawi siê ze smokiem!

Z niewidzialnym mieczem...

Pe³na wdziêku piosenka Stanis³awa Karaszewskiego i Wojciecha Kalety manietypow¹ budowê wynikaj¹c¹ z rozbudowanego tekstu. Po krótkiej, czterotak-towej zwrotce nastêpuje dwunastotaktowy refren, sk³adaj¹cy siê z dwóch takichsamych zdañ muzycznych i trzeciego odmiennego, stanowi¹cego zakoñczenie.Piosenka nawi¹zuje do muzyki dawnej, która towarzyszy³a tancerzom na dworskim balu.

Jeœli nauczyciel ma ku temu predyspozycje lub w szkole dzia³a zespó³taneczny, piosenka mo¿e stanowiæ œwietny materia³ muzyczny do stylowegotañca. Oto propozycje kilku figur tañca:

Zwrotka swoim charakterem pasuje do rycerzy – ch³opców, refren nato-miast jest bardziej p³ynny, delikatny i lepiej odpowiada dziewczynkom. Ostatniecztery takty mog¹ byæ tañczone wspólnie. Ca³oœæ zaœ powinna byæ zakoñczonawytwornym uk³onem.– Zwrotka – ch³opcy id¹ rzêdem dooko³a i ustawiaj¹ siê w równym szeregu.

Wykonuj¹ 6 kroków w ka¿dym takcie. – Refren – dziewczynki wychodz¹ p³ynnym krokiem i staj¹ przed partnerami.

Po podaniu i uniesieniu prawych r¹k dziewczynki dwukrotnie okr¹¿aj¹ch³opców i staj¹ do nich przodem. Partnerzy cofaj¹ siê o piêæ ma³ych kroków,nastêpnie wracaj¹ na poprzednie miejsce (robi¹ równie¿ piêæ kroków).Obracaj¹ siê wokó³ w³asnej osi (szeœæ kroków), zatrzymuj¹ siê i nisko k³aniaj¹.

43



l Uczniowie mog¹ zagraæ piosenkê na instrumentach melodycznych i perkusyjnych.Zwrotka jest bardzo ³atwa do zapamiêtania i oparta na powtarzaj¹cym siê motywiemelodycznym. Najlepiej zagraæ j¹ na keyboardzie lub pianinie ze wzglêdu na dwakrzy¿yki w trzecim takcie. Jeœli któreœ z dzieci gra poprawnie na flecie, melodiazabrzmi na tym instrumencie naj³adniej. Melodia refrenu jest d³uga i niezbyt ³atwado zagrania. Uczniowie bêd¹ wiêc grali na dzwonkach pierwsze dŸwiêki ka¿degotaktu. Bêd¹ to dŸwiêki: c, a, f, d, c, a, f, d, c, e, f, w ostatnim takcie zabrzmi¹ dwadŸwiêki (h–a). Do instrumentów melodycznych do³¹czy siê dŸwiêk tamburynagraj¹cego na „raz” i bêbenka wykonuj¹cego ostinato rytmiczne.

l Podczas œpiewania mo¿na podzieliæ uczniów na dwie grupy – zwrotki wykonaj¹ch³opcy, a dziewczynki zaœpiewaj¹ refren.

l Utwór przeznaczony do s³uchania to Marsz Radetzkiego Johanna Straussa.Johannów Straussów by³o dwóch – ojciec i syn. Obaj – doskonali kompozytorzy,¿yj¹cy i dzia³aj¹cy w Wiedniu, zas³ynêli z walców granych na ca³ym œwiecie. Synpozostawi³ po sobie ogromn¹ spuœciznê kompozytorsk¹, miêdzy innymi operetki:Zemsta nietoperza, Baron cygañski, Noc w Wenecji i wiele innych. ¯yli w latach: 1804–1849 – ojciec, 1825–1899 – syn.Marsz Radetzkiego mo¿e byæ uczniom znany, poniewa¿ grany jest przy ró¿nychokazjach. Pe³en dynamiki, ¿ycia i radosnej energii sprawia, ¿e s³uchaczom samenogi rw¹ siê do marszu.

l Na pewno sprawi dzieciom du¿¹ radoœæ, jeœli bêd¹ mog³y graæ na instrumentachperkusyjnych, towarzysz¹c s³uchanej muzyce. Uczniów nale¿y podzieliæ na kilkagrup, a ka¿dej z nich daæ jeden rodzaj instrumentu. Talerze dostanie tylko solista.Orkiestra powinna mieæ dyrygenta, który bêdzie wskazywa³ graj¹ce instrumenty.Nale¿y przypomnieæ uczniom, aby nie grali zbyt g³oœno i nie zag³uszali muzykiodtwarzanej z taœmy.

l Nauczyciel poleca uczniom, aby okreœlili budowê utworu. Jest ona trzyczêœciowa,ma formê A B A1 – powracaj¹ca czêœæ A1 ró¿ni siê nieco od czêœci pierwszej.Uczniowie pokazuj¹ ruchem czêœci utworu, na przyk³ad:

A – maszeruj¹ miêdzy ³awkami,B – naœladuj¹ grê na ró¿nych instrumentach,A1 – maszeruj¹ i wracaj¹ na miejsca w ³awkach

lubA – „graj¹” razem z muzyk¹, wykonuj¹c gestodŸwiêki – klaskanie, tupanie,

klepanie o uda, pstrykanie,B – „dyryguj¹” w powietrzu orkiestr¹,A1 – „graj¹” jak na pocz¹tku.

44



45

l Turniej muzykalnych rycerzy.Nauczyciel czyta 10 zdañ, z których czêœæ jest b³êdna. Uczniowie odpowiadaj¹ „tak” lub „nie”. Po zakoñczeniu licz¹ punkty. Maksymalnie mo¿na zdobyæ 10punktów.

1. Dawni rycerze grali zazwyczaj na akordeonie. – nie2. Skrzypce maj¹ piêæ strun. – nie3. W ca³ej nucie mieœci siê osiem ósemek. – tak4. Na dworze królewskim tañczono oberki (i rock and rolla). – nie5. Najni¿ej brzmi¹cy instrument smyczkowy to kontrabas. – tak 6. Lutnia to instrument perkusyjny. – nie7. Piano i forte to oznaczenia dynamiki. – tak8. Chopin mia³ na imiê Franciszek. – nie9. Krzy¿yk podwy¿sza dŸwiêk o pó³ tonu. – tak10. Gama C–dur sk³ada siê z 8 dŸwiêków. – tak

45



Materia³: u Dla Elizy Ludwika van Beethovena;u informacje o preferencjach muzycznych otoczenia ucznia;u piosenka Czas radoœci.

Zagadnienie dobroczynnoœci najlepiej po³¹czyæ z koncertami charytatywny-mi, z których dochód przeznaczony jest na okreœlony cel – wspierania DomówDziecka, szpitali, bezdomnych, ofiar klêsk ¿ywio³owych i wielu innych. Zwykleartyœci wystêpuj¹cy w tego typu przedsiêwziêciach nie bior¹ honorariów, œwiad-cz¹c bezinteresown¹ pomoc potrzebuj¹cym.

Spektakularn¹ akcj¹ muzyczn¹ tego typu jest Wielka Orkiestra Œwi¹tecznejPomocy Jurka Owsiaka, ale oprócz niej odbywa siê mnóstwo innych, mniejreklamowanych koncertów, organizowanych równie¿ w celach humanitarnych.

Warto powiedzieæ uczniom, sk¹d pochodzi okreœlenie „charytatywny”.Wywodzi siê ono z ³aciñskiego caritas – bêd¹cego jednoczeœnie nazw¹ potê¿nej,dobroczynnej organizacji katolickiej dzia³aj¹cej w Polsce od wielu lat.

Niektóre szko³y i przedszkola staraj¹ siê w jakiœ sposób sprawiaæ radoœætym, którzy s¹ jej pozbawieni. Nawi¹zuj¹ kontakty z Domami Opieki Spo³eczneji od czasu do czasu urz¹dzaj¹ koncerty dla pensjonariuszy. Byæ mo¿e uczniowiewidzieli takie imprezy w telewizji lub sami brali w nich udzia³. Warto siê wspól-nie zastanowiæ, czy mo¿liwe jest zorganizowanie podobnej akcji we w³asnejmiejscowoœci.

l Dedykacje na utworach literackich i muzycznych œwiadcz¹ o tym, ¿e twórcachcia³ komuœ sprawiæ radoœæ. W drugiej klasie uczniowie s³uchali Sonatyksiê¿ycowej Ludwika van Beethovena. Kompozytor zadedykowa³ j¹ hrabinieGiuletcie Guiccardi.W tytule miniatury fortepianowej (zwanej te¿ bagatel¹) Dla Elizy wystêpuje imiê,ale brak jest bli¿szych danych na temat jego w³aœcicielki. Z pewnoœci¹ kompozy-tor chcia³ zrobiæ przyjemnoœæ jakiejœ Elizie graj¹cej na fortepianie. Utwór jest bardzo znany i lubiany, zw³aszcza przez m³odych s³uchaczy.Uczniowie z pewnoœci¹ bêd¹ próbowali graæ ten temat na pianinie, keyboardzielub dzwonkach chromatycznych. Przewodni motyw, sk³adaj¹cy siê z dziewiêciudŸwiêków, pojawia siê kilkakrotnie w utworze, wiêc mo¿na poleciæ uczniom, abysygnalizowali ka¿dy jego powrót. Przy powtórnym s³uchaniu niech spróbuj¹okreœliæ budowê ca³oœci i przedstawiæ j¹ wzorami graficznymi lub literami.Muzyka w skrajnych czêœciach jest spokojna, pe³na zadumy, czêœæ œrodkowaprzynosi o¿ywienie i pogodny nastrój.

l Nauczyciel sprawdza wiadomoœci dzieci, zdobyte w drugiej klasie, na tematLudwika van Beethovena. Pytania dotycz¹ okresu, w którym ¿y³, jego naro-

46

gRUDZIEñ – Piêknie ¿yæ


dowoœci oraz twórczoœci. Jeœli dzieci nie zd¹¿y³y dowiedzieæ siê najwa¿niejszychrzeczy o kompozytorze w poprzednim roku, powinny us³yszeæ o nim teraz.Ludwik van Beethoven (1770–1827) to wielki kompozytor niemiecki, zaliczanydo grona klasyków wiedeñskich (obok W. A. Mozarta i Józefa Haydna). Jegoogromny talent sprawi³, ¿e ju¿ za ¿ycia by³ s³awny. Najpe³niej wypowiada³ siê wmuzyce symfonicznej i koncertach instrumentalnych, ale tworzy³ te¿ wspania³edzie³a na ró¿ne instrumenty solowe, muzykê kameraln¹, koœcieln¹, wokaln¹ itp.W 28. roku ¿ycia zacz¹³ walczyæ z najwiêkszym swoim wrogiem – g³uchot¹. Nie podda³ siê i komponowa³ do koñca swych dni, s³ysz¹c wewnêtrznie to, co przelewa³ na papier nutowy. Kolejne zadanie w æwiczeniach dotyczy preferencji muzycznych otoczenia ucznia,a tak¿e jego samego. Dziecko ma podaæ tytu³ utworu, ewentualnie rodzaj muzy-ki, któr¹ mog³oby sprawiæ radoœæ swoim bliskim. Nauczyciel powinien zapoznaæsiê z propozycjami uczniów, choæby po to, aby dowiedzieæ siê czegoœ o ichupodobaniach i o poziomie muzycznym œrodowiska, w którym ¿yj¹. Byæ mo¿e,obraz ten nie bêdzie zbyt buduj¹cy, ale mo¿e przecie¿ staæ siê bodŸcem do s³uchania wartoœciowej muzyki w szkole. Jeœli dobrane przyk³ady bêd¹ atrak-cyjne, maj¹ szansê dotrzeæ do ucznia i zachêciæ go do obcowania z dobr¹muzyk¹ równie¿ poza szko³¹.

Czas radoœcis³owa: Maria Witewskamuzyka: Wojtek Kaleta

spokojnie

Podajmy sobie rêce, przeka¿my mi³oœæ serc,tak wiele do zrobienia na œwiecie jeszcze jest.Niech prawda w naszym s³owie rozbije k³amstwa mur,a wiedza – m¹dra matka – rozwi¹¿e ka¿dy spór.

47



£añcuchem dobrej woli otoczmy ca³y kraj,a ty, muzyko duszy, bez koñca graj i graj!Zmartwienia gdzieœ przepadn¹, ostatnia wyschnie ³za,pomników prawych ludzi nie zniszczy nigdy rdza.

Jak dobrze byæ cz³owiekiem i wolny wybór mieæ,szlachetna nasza myœli, ty nad poziomy wzleæi siêgaj za horyzont i prowadŸ zawsze nas,jesteœmy tu w nagrodê – radoœci nasta³ czas!

Jest to piosenka o bardzo ³adnej, szerokiej melodii, ale z trudnym tekstem.Wymaga on dok³adnego omówienia i wyjaœnienia wielu przenoœni, takich jaknp.: „rozbije k³amstwa mur”, „muzyko duszy”, „myœli, ty nad poziomy wzleæ” itd.

l Uczniowie œpiewaj¹ melodiê na ró¿nych g³oskach, sylabach, a tak¿e nuc¹ j¹ z lekko uchylonymi wargami – mormorando.

l Zadaniem uczniów jest odpowiedzenie na pytania zwi¹zane z piosenk¹.1. Jak nazywa siê niepe³ny takt na pocz¹tku utworu?2. Jaka to pauza? 3. Jak nazywa siê krzy¿yk przy kluczu wiolinowym, który obowi¹zuje w ca³ej pauzie?

4. – to jest rytm z ..................................

S¹ to kolejno: przedtakt, pauza pó³nutowa, fis, synkopa. Nauczyciel mo¿e zadaædodatkowe pytania wynikaj¹ce z zapisu nutowego, na przyk³ad:– Na ile liczy siê piosenka? (na cztery)– Jaka wartoœæ jest miar¹ taktu na cztery czwarte? (æwierænuta)– Czego dotyczy okreœlenie „spokojnie”? (tempa)– Jak¹ funkcjê spe³nia kropka przy nucie? (przed³u¿a j¹ o po³owê)– Jakie wartoœci znajduj¹ siê na koñcu pi¹tego taktu? (dwie szesnastki)Uczniowie maj¹ zagraæ na dzwonkach dŸwiêki przypadaj¹ce na „raz” i na „trzy”w ka¿dym takcie. S¹ to nastêpuj¹ce dŸwiêki: d e / fis e / d g / h a / h a / d g/ c e / a a / g //

48



Materia³: u kolêdy do œpiewania i grania;u g³osy ludzkie – dyszkant, alt, tenor;u kasownik;u partytura.

Temat zwi¹zany ze œwiêtami Bo¿ego Narodzenia mo¿na rozpocz¹æ kalen-darzem adwentowym, w którym ka¿dego dnia uczniowie bêd¹ wype³niali jedn¹kartkê jakimœ symbolem muzycznym. Mo¿e to byæ klucz muzyczny, piêciolinia,pauza, nuta, oznaczenie dynamiczne, znak repetycji, akcentu, volty itp. Kratekjest 28, zatem jakieœ znaki z pewnoœci¹ siê powtórz¹. Naj³adniejszy kalendarzadwentowy powinien zostaæ w jakiœ sposób wyró¿niony tu¿ przed œwiêtami.

Kolêda wybrana do nauki to W dzieñ Bo¿ego Narodzenia, kolêdapochodz¹ca z po³owy XVIII wieku. Weso³a melodia i zabawny tekst, zbli¿onycharakterem do tekstów pastora³ek, z pewnoœci¹ sprawi¹, ¿e uczniowie bêd¹chêtnie tê kolêdê œpiewali. Niektóre wyra¿enia bêd¹ wymaga³y wyjaœnienia, botekst kolêdy zawiera archaizmy.

W dzieñ Bo¿ego Narodzeniaweso³o

W dzieñ Bo¿ego Narodzeniaradoœæ wszystkiego stworzenia:ptaszki do szopy zlatuj¹,Jezusowi przyœpiewuj¹, przyœpiewuj¹.

S³owik zaczyna dyszkantem,szczygie³ mu dobiera altem,szpak tenorem krzyknie czasem,a go³¹bek gruchnie basem, gruchnie basem.

Wróbel, ptaszek nieboraczek,uzi¹b³szy, œpiewa jak ¿aczek:dziw, dziw, dziw, dziw, dziw nad dziwy,Bóg i cz³owiek wraz prawdziwy, wraz prawdziwy.

49

gRUDZIEñ – W dzień Bo¿ego Narodzenia


Przy okazji opracowywania pieœni bo¿onarodzeniowej nauczyciel omawia rodza-je ludzkich g³osów. Sopran i bas poznali uczniowie w II klasie, teraz us³ysz¹ o alcie, tenorze i dyszkancie. Dyszkant to najwy¿szy g³os ch³opiêcy. Mo¿na gous³yszeæ w znanych ch³opiêcych chórach, np. w chórze Stefana Stuligrosza.Niski g³os ¿eñski to alt, a wysoki g³os mêski to tenor. Uczniowie pos³uchaj¹ kolêdœpiewanych tymi g³osami.

l Nauczyciel proponuje, aby uczniowie sprawdzili swoje mo¿liwoœci g³osowe. Na pewno uda siê któremuœ z ch³opców zaœpiewaæ dyszkantem, a dziewczynkomsopranem i altem. Trudniej bêdzie z tenorem, a zupe³nie niemo¿liwe bêdzieuzyskanie brzmienia basu. Zabawy w sprawdzanie g³osów nie nale¿y traktowaæpowa¿nie i poœwiêcaæ jej zbyt wiele czasu.

l W melodii kolêdy znajduje siê nowy znak chromatyczny – kasownik. Kasuje onpodwy¿szenie lub obni¿enie dŸwiêku, w tym wypadku b, zamiast którego nale¿yzagraæ h. Nauczyciel wymienia nazwy podwy¿szonych lub obni¿onychdŸwiêków, uczniowie je „kasuj¹”, mówi¹c nazwy bez znaków.

nauczyciel uczniowiefis fcis cb has adis dgis ges e

W kilku miejscach kolêdy s¹ dwie ósemki po³¹czone ³ukiem. Oznacza to, ¿ejedn¹ samog³oskê nale¿y œpiewaæ na dwóch dŸwiêkach. S¹ to s³owa: do szo–opy, zlatuj¹–¹, Jezusowi–i. Kolêda powinna byæ œpiewana weso³o, doœæ¿ywo. Przypomina ona polski taniec ludowy – mazurek.

l Tekst jest doœæ trudny do poprawnego powiedzenia i wymaga æwiczeñ dykcji.Nauczyciel mówi w ró¿nym tempie i ró¿nych rytmach wybrane fragmenty tekstu,uczniowie powtarzaj¹ po nim jak echo. Oto niektóre trudne po³¹czenia g³osek,wystêpuj¹ce w tekœcie:– radoœæ wszystkiego stworzenia,– wróbel, ptaszek,– uzi¹b³szy, œpiewa jak ¿aczek,– cz³owiek wraz prawdziwy itp.Warto przypomnieæ uczniom Scherzo F. Chopina z melodi¹ kolêdy Lulaj¿eJezuniu. Zadaniem dzieci jest przypomnienie sobie nazwiska kompozytora. Najwiêcej czasu zajmuj¹ w grudniu kolêdy.

50



Melodie kolêd do grania na instrumentach melodycznych

gdy œliczna Pannaspokojnie

Gdy œliczna Panna Syna ko³ysa³a,z wielkim weselem tak Jemu œpiewa³a:Li li li li laj, moje Dzieci¹teczko,li li li li laj, œliczne Pani¹teczko.

Wszystko stworzenie, œpiewaj Panu swemu,pomó¿ radoœci wielkiej sercu memu.Li li li li laj, wielki królewiczu,li li li li laj, niebieski dziedzicu!

Sypcie siê z nieba, œliczni anio³owie,œpiewajcie Panu, niebiescy duchowie:Li li li li laj, mój wonny kwiateczku,li li li li laj, w ubogim ¿³obeczku.

Cicho, wietrzyku, cicho, po³udniowy,cicho powiewaj, niech œpi panicz nowy:Li li li li laj, mój wdziêczny syneczku,li li li li laj, miluchny robaczku.

Cicho bydl¹tka par¹ sw¹ chuchajcie,œlicznej Dziecinie snu nie przerywajcie:Li li li li laj, mój jedyny Panie,li li li li laj, Jedyne Kochanie.

51



jezus malusieñki

spokojnie

Jezus malusieñki, le¿y wœród stajenki,P³acze z zimna, nie da³a Mu matusia sukienki.

Bo uboga by³a, r¹bek z g³owy zdjê³a,W który dzieciê uwin¹wszy, siankiem Je okry³a,

Nie ma kolebeczki, ani poduszeczki,We ¿³obie Mu po³o¿y³a siana pod g³óweczki.

Gdy dziecina kwili, patrzy w ka¿dej chwili,Na dzieci¹tko boskie w ¿³óbku, oko Jej nie myli.

Tylko nie p³acz, proszê, bo ¿alu nie zniosê,dosyæ go mam z mêki Twojej, któr¹ w sercu noszê.

52



Wœród nocnej ciszy

umiarkowanie

Wœród nocnej ciszy g³os siê rozchodzi:wstañcie, pasterze, Bóg siê Wam rodzi;

czym prêdzej siê wybierajcie,do Betlejem pospieszajcie

przywitaæ Pana.

Poszli, znaleŸli Dzieci¹tko w ¿³obiez wszystkimi znaki danymi sobie;

jako Bogu czeœæ Mu dali,a witaj¹c zawo³aliz wielkiej radoœci:

Ach, witaj, Zbawco, z dawna ¿¹dany,cztery tysi¹ce lat wygl¹dany!

Na Ciebie, króle prorocyczekali, a Tyœ tej nocy

nam siê objawi³.

I my czekamy na Ciebie, Pana,a skoro przyjdziesz na g³os kap³ana,

padniemy na twarz przed Tob¹,wierz¹c, ¿eœ jest pod osob¹

chleba i wina.

53



Przybie¿eli do Betlejem

w opracowaniu na dwa instrumenty!

Przybie¿eli do Betlejem pasterze,graj¹ skocznie Dzieci¹teczku na lirze,chwa³a na wysokoœci, chwa³a na wysokoœci,a pokój na ziemi.

Oddawali swe uk³ony w pokorzeTobie z serca ochotnego, o Bo¿e!chwa³a na wysokoœci, chwa³a na wysokoœci,a pokój na ziemi.

Anio³ Pañski sam og³osi³ te dziwy,których oni nie s³yszeli, jak ¿ywi.chwa³a na wysokoœci, chwa³a na wysokoœci,a pokój na ziemi.

54



Uczniowie mog¹ graæ kolêdy na dzwonkach chromatycznych, keyboardach,pianinie lub fletach.

Jedna z kolêd opracowana jest na dwa instrumenty – dzwonki lub keyboard,druga na dwie pary dzwonków i trójk¹t lub na flet, dzwonki i trójk¹t. Podana jestw formie prostej partyturki, czyli zapisu nutowego na kilka instrumentów.Partytura jest niezbêdna dla dyrygenta, który ma przed oczami partie wszystkichinstrumentów graj¹cych równoczeœnie.

Lulaj¿e jezuniupartyturka na trzy instrumenty

55



Lulaj¿e, Jezuniu, moja pere³ko,lulaj ulubione me pieœcide³ko.Lulaj¿e, Jezuniu, lulaj¿e, lulaj!A Ty Go, Matulu, z p³aczu utulaj.

Zamknij¿e znu¿one p³aczem powieczki,utul¿e zemdlone ³kaniem usteczki.Lulaj¿e, Jezuniu, lulaj¿e, lulaj,A Ty Go, Matulu, z p³aczu utulaj.

Dam ja Jezusowi s³odkich jagódek,pójdê z Nim w Mamuli serca ogródek.Lulaj¿e, Jezuniu, lulaj¿e, lulaj,A Ty Go, Matulu, z p³aczu utulaj.

Dam ja Jezusowi z chlebem mase³ka,w³o¿ê ja kukie³kê w Jego jase³ka.Lulaj¿e, Jezuniu, lulaj¿e, lulaj,A Ty Go, Matulu, z p³aczu utulaj.

Lulaj¿e, piêkniuchny mój anio³eczku,Lulaj¿e, wdziêczniuchny œwiata kwiateczku.Lulaj¿e, Jezuniu, lulaj¿e, lulaj,A Ty Go, Matulu, z p³aczu utulaj.

Lulaj¿e, ró¿yczko najozdobniejsza,Lulaj¿e, lilijko najprzyjemniejsza.Lulaj¿e, Jezuniu, lulaj¿e, lulaj,A Ty Go, Matulu, z p³aczu utulaj.

Partytura to zapis nutowy utworu dla zespo³u instrumentalnego lubwokalnego. G³osów mo¿e byæ kilka lub kilkanaœcie. Nuty dla ka¿dego z nichpisane s¹ jedne nad drugimi, bo dŸwiêki brzmi¹ równoczeœnie. Ka¿dy dyrygentmusi mieæ partyturê wykonywanego utworu. Patrz¹c w ni¹, umie powiedzieæ,jaki dŸwiêk gra ka¿dy z instrumentów.

56



Materia³: u ilustracja muzyczna na instrumentach: w pracowni zegarmistrza;u uk³ad ruchowy „Zegar”; u utwory do s³uchania – Rozmowa zegarów B. Mazurka, Planety G. Holsta:u piosenka Planety;u przypomnienie ostinata.

l Uczniowie maj¹ zapisaæ wszystkie znane sobie odg³osy wydawane przez ró¿nezegary i zegarki. Mo¿e to byæ m.in. tykanie, bicie, szmer, dzwonienie, kukanie,terkotanie, inny regularnie powtarzaj¹cy siê dŸwiêk itp.

l Dzieci s³uchaj¹ elektronicznego utworu Bogdana Mazurka pt. Rozmowazegarów i wykonuj¹ do niego ilustracje. Bogdan Mazurek to wspó³czesny polski kompozytor zajmuj¹cy siê g³ówniemuzyk¹ elektroniczn¹. Znane s¹ jego miniatury programowe nagrane na p³ytachi prezentowane w radiu. S¹ to m.in. nastêpuj¹ce utwory: W lodowej krainie,Rozmowa zegarów, Taniec kotów i inne. W swoich kompozycjach BogdanMazurek w mistrzowski sposób ukazuje mo¿liwoœci syntezatora. Syntezator to elektroniczne urz¹dzenie generuj¹ce dŸwiêki, na którym kom-pozytor mo¿e uzyskaæ rozmaite brzmienia i barwy: od naœladuj¹cych tradycyjneinstrumenty po przeró¿ne inne odg³osy, takie jak szum wody, wiatru, ludzki g³os,pêkaj¹ca szyba itp.

l Nauczyciel proponuje uczniom, aby w kilkuosobowych grupkach wymyœliliprzedziwne rozmowy zegarów, maj¹ce miejsce w noc sylwestrow¹. W zabawiemaj¹ siê pos³ugiwaæ wy³¹cznie g³osem, który na kilka minut spe³nia rolê syn-tezatora. Po kilkuminutowym przygotowaniu nastêpuje prezentacja pomys³ów i wybranie, a nawet nagranie na kasetê najciekawszego z nich.

l W pracowni zegarmistrza.Uczniowie bior¹ ró¿ne instrumenty perkusyjne, na których bêd¹ naœladowaliodg³osy wydawane przez zegary i zegarki. Ka¿dy bêdzie gra³ miarowo, „jakzegarek”, we w³asnym tempie, nie s³uchaj¹c kolegów. Bardzo dobrze brzmi¹przy tej zabawie instrumenty drewniane – drewienka, pude³ko i blokcylindryczny. Jeœli nauczyciel ma do dyspozycji ksylofon, to mo¿na na nim graædwa dŸwiêki na zmianê. Dzwonki mog¹ graæ tylko d³ugie wartoœci, a wiêc bêd¹uderzane rzadko, na flecie od czasu do czasu zabrzmi opadaj¹ca tercja – kuku³ka.Do gry mo¿na te¿ w³¹czyæ jeden trójk¹t lub talerze, ale u¿ywaæ ich trzeba bar-dzo oszczêdnie. Przy grze zespo³owej nale¿y pamiêtaæ, aby instrumenty niebrzmia³y zbyt g³oœno. Ca³oœæ warto nagraæ na kasetê po to, by wspólnie z ucz-niami zastanowiæ siê nad ewentualnymi zmianami czy poprawkami.

57

STYCZEñ – Czas i jego tajemnice


l Uk³ad ruchowy „Zegar”.Zasada „Zegara” E. J. Dalcroze'a, twórcy rytmiki, polega na wykonywaniumiarowych wartoœci rytmicznych przez grupê æwicz¹cych. Wszystko odbywa siêw ruchu i wspó³gra ze sob¹. Wartoœci w³¹czaj¹ siê kolejno: od ca³ej nuty a¿ doósemek lub szesnastek. Uk³ad przestrzenny nie jest ustalony, ka¿dy nauczycielopracowuje go sam. W rytmie Dalcroze'a „Zegarowi” akompaniuje na fortepia-nie nauczyciel lub dobrze improwizuj¹cy uczeñ. Poniewa¿ swobodna improwi-zacja mo¿e sprawiæ nauczycielowi szko³y ogólnokszta³c¹cej problem, akompani-ament do „Zegara” przejm¹ uczniowie, którzy graj¹ na instrumentachperkusyjnych. Oto przyk³ad uk³adu ruchowego:

Na œrodku sali stoi „ca³a nuta” graj¹ca na talerzach. Dziecko uderza na „raz” w takcie czteromiarowym, nastêpnie wykonuje rêkami du¿e okrê¿ne ruchy. Poczterech uderzeniach w³¹czaj¹ siê do gry „pó³nuty” z trójk¹tami. Dzieci stoj¹ wrozkroku i ko³ysz¹ siê na boki przy ka¿dym uderzeniu na „raz” i na „trzy”. Poczterech kolejnych taktach ruszaj¹ „æwierænuty”. Uczniowie graj¹ na bêbenkachi id¹ cztery kroki w przód i cztery kroki w ty³. Jako ostatnie w³¹cz¹ siê poczterech taktach „ósemki”. Uczniowie biegn¹ w kó³eczku i graj¹ nadrewienkach. Ca³y „Zegar” gra i porusza siê równoczeœnie przez jakiœ czas, nasygna³ – poszczególne wartoœci kolejno wy³¹czaj¹ siê z gry; rozpoczynaj¹ „ósem-ki”. Ostatnia zostaje „ca³a nuta”, graj¹c jeszcze sama przez cztery takty.

58



Planety s³. W. Chotomska

muz. K. Ma³achowska

Umiarkowanie

Wko³o S³oñca biega sobiedziewiêæ planet du¿ych – w dzieñ i w nocy wci¹¿ siê krêc¹,stale s¹ w podró¿y.

Ref.: Kr¹¿y Ziemia, Mars i Jowisz,Merkury z Plutonem,Wenus, Saturn, Uran, Neptun –wszystkie w jedn¹ stronê.

Dziewiêæ planet obok siebiekrêci siê bez koñcai choæ ka¿da z nich jest inna,kr¹¿¹ wokó³ S³oñca.

59



Ref.: Kr¹¿y Ziemia, Mars i Jowisz,Merkury z Plutonem,Wenus, Saturn, Uran, Neptun –wszystkie w jedn¹ stronê.

l Piosenka Planety jest ³atwa do zagrania na instrumencie i równie prosta dozaœpiewania. Nale¿y zwróciæ uwagê na pauzy przypadaj¹ce kilkakrotnie na pier-wsz¹ miarê taktu. Jeœli dzieciom trudno bêdzie wytrzymaæ pauzê, mog¹ na „raz”klasn¹æ w rêce. W dwóch miejscach piosenki na jedn¹ sylabê przypadaj¹ dwa dŸwiêki. S¹ tos³owa: podró–ó¿y i stro–onê. ¯eby poæwiczyæ, mo¿na powiedzieæ parê razy samtekst z wyeksponowaniem tych dwóch wyrazów. Melodii zwrotki granej lub œpiewanej mo¿e towarzyszyæ ostinato grane nadŸwiêkach c. Ostinato by³o wprowadzone w II klasie, ale warto uczniom przy-pomnieæ, na czym polega. Pomo¿e w tym narysowanie w³asnego wzoruodzwierciedlaj¹cego zasadê ostinata. W nutach akompaniamentu przezna-czonego dla dzwonków pa³eczka skierowana w dó³ oznacz¹ grê lewej rêki,pa³eczka w górê – prawej.

l Utwór Gustava Holsta Planety sk³ada siê z siedmiu czêœci nosz¹cych nazwy plan-et. Do ka¿dej nazwy dodane jest krótkie charakterystyczne okreœlenie. 1. Mars– pos³aniec wojny; 2. Wenus – pos³anka pokoju; 3. Saturn – pos³aniec staro-¿ytnoœci; 4. Merkury – skrzydlaty pos³aniec; 5. Jowisz – przynosz¹cy radoœæ; 6. Uran – mag (magiczny w³adca); 7. Neptun – w³adca mistyczny. Gustav Holst ¿y³ w latach 1874 – 1934 w Londynie. Tworzy³ utwory orkies-tralne i wokalne. Z jego suity Planety zosta³ wybrany do s³uchania Mars, utwórwykonywany przez orkiestrê symfoniczn¹. Pe³en dynamiki i motoryki stwarzaatmosferê niepokoju i zagro¿enia. Wojskowy charakter podkreœla marszowy,powtarzaj¹cy siê rytm (ostinato), na którego tle w³¹czaj¹ siê do gry ró¿ne grupyinstrumentów. Dynamika jest niemal przez ca³y czas ostra i g³oœna. Uczniowie mog¹ wykonaæ ilustracjê odpowiadaj¹c¹ charakterem muzyce Marsa.Swoje wra¿enie najlepiej wyra¿¹ kolorem lub ostrymi liniami. Ich zadaniem jestkrótkie scharakteryzowanie utworu w³asnymi s³owami. Mog¹ to zrobiæ, dobie-raj¹c kilka w³aœciwych okreœleñ, np.: gwa³towny, groŸny, wojowniczy, niespoko-jny, dynamiczny, pe³en napiêcia itp.

60



Materia³: u tañce u¿ytkowe i stylizowane; u muzyka do s³uchania: Polonez A–dur F. Chopin, Menuet L. Boccherini, Walc J. Strauss.

Temat karnawa³u zwi¹zany jest w du¿ym stopniu z muzyk¹. Ten okres odsetek lat kojarzy³ siê z zabawami, maskarad¹ i tañcem. Mimo ¿e moda na sposóbspêdzania karnawa³u, na stroje i tañce wci¹¿ siê zmienia³a, istota tego czasuzabawy pozosta³a ta sama. O ponaddwutysiêcznej tradycji œwiadczy sama nazwakarnawa³u pochodz¹ca z ³aciny – carrus navalis (w³oska nazwa carnavale) –oznaczaj¹ca wóz w kszta³cie okrêtu, uczestnicz¹cy w procesjach ku czci Dionizosai Izydy (W³adys³aw Kopaliñski: „S³ownik mitów i tradycji kultury”). Jak brzmia³amuzyka taneczna w staro¿ytnoœci, nie wiemy dok³adnie, ale z pewnoœci¹ w niczymnie przypomina³a wspó³czesnej.

Najstarszy przyk³ad muzyki tanecznej, który s³yszeli uczniowie, to Rex z tabulatury Jana z Lublina. W tych czasach tañce sk³ada³y siê najczêœciej z dwóchczêœci: pierwszej wolnej – w metrum parzystym, drugiej szybszej – na trzy.

W XVII wieku pojawi³y siê nowe tañce pochodz¹ce z Niemiec, Francji,Hiszpanii, Anglii. By³y to allemandy, gawoty, sarabandy, gigue'i (czyt. ¿igi), a tak¿emenuety i polonezy. W XIX wieku do menueta i poloneza do³¹czy³ walc, mazureki polka. W XX wieku triumf œwiêci³o tango, charleston, shimmy, boogie-woogie(czyt. bugi-³ugi), a w drugiej po³owie ubieg³ego wieku – rock and roll, samba, cha-cha i wiele tañców nowych, g³ównie m³odzie¿owych.

Dziœ na balu nikt nie tañczy menueta, który cieszy³ siê wœród kompozytorówogromn¹ estym¹ i zadomowi³ siê w muzyce artystycznej. Wchodzi jako jedna z czêœci w sk³ad sonat, symfonii, suit, a tak¿e funkcjonuje jako samodzielna forma.

W II klasie uczniowie s³uchali Mazura ze Strasznego Dworu, jesieni¹ poz-nali Mazurek F. Chopina, co warto im przypomnieæ. Kolejne trzy tañce styli-zowane to Polonez A–dur F. Chopina, Walc Johanna Straussa i Menuet LuigiegoBoccheriniego.

S³uchaj¹c Poloneza, uczniowie próbuj¹ wyodrêbniæ trzy czêœci, któremo¿na przedstawiæ literami: A B A1. Pierwsze takty tego poloneza od kilkudziesiê-ciu lat stanowi¹ sygna³ I Programu Polskiego Radia. Pe³en radoœci i dynamikipolonez jest bardzo znany i byæ mo¿e uczniowie poznali go wczeœniej.

Powsta³y w 1838 roku Menuet Luigiego Boccheriniego jest równie¿utworem znanym. Luigi Boccherini (1743–1805) to w³oski kompozytor i wiolon-czelista. Studia odby³ we W³oszech, a potem dzia³a³ w Hiszpanii jako nadwornymuzyk infanta Don Luisa. Po jego œmierci zosta³ kompozytorem FryderykaWilhelma II. Menuet jest jedn¹ z czêœci kwintetu. Temat powraca kilkakrotnie,wykonywany przez skrzypce na tle pizzicato instrumentów smyczkowych.

Kolejny taniec stylizowany, przeznaczony do s³uchania, to walc Straussa.Walce J. Straussa (1825–1899) to przejaw najwiêkszego mistrzostwa

61



w tej kategorii muzyki. Do najlepiej znanych nale¿y Nad piêknym, modrymDunajem. W nagraniu solistce œpiewaj¹cej po niemiecku, czyli w oryginale,towarzyszy orkiestra. Uczniowie s³yszeli sopran koloraturowy w II klasie (w ariiKrólowej Nocy z opery Czarodziejski flet W. A. Mozarta). I tym razem wykonaw-czyni prezentuje najwy¿szy kunszt œpiewaczy, popisuj¹c siê rzadko spotykan¹ tech-nik¹ œpiewu. Poniewa¿ sam utwór jest doœæ znany, uwagê uczniów nale¿yskierowaæ na niezwyk³y g³os solistki. Powinni równie¿ wiedzieæ, ¿e stolic¹ walca by³w XIX wieku Wiedeñ, le¿¹cy nad Dunajem.

l Dzieci maj¹ odpowiedzieæ na pytanie o metrum i tempo poloneza, walca,menueta i mazurka. Wszystkie te tañce s¹ w metrum trzymiarowym.Najwolniejszy z nich to polonez.. Za nim id¹: walc, menuet i ewentualniemazurek. Kolejne pytanie dotyczy tañca z synkop¹. Polski taniec ludowy

z synkop¹ w takcie to krakowiak.

l Nauczyciel proponuje, aby uczniowie przynieœli na lekcjê ulubione nagraniamuzyki tanecznej. Mog¹ te¿ zademonstrowaæ tañce odpowiednie do wybranejmuzyki. Jedn¹ godzinê mo¿na poœwiêciæ na s³uchanie tañców stylizowanych naprzemian z u¿ytkow¹ muzyk¹ taneczn¹. Warto te¿ zorganizowaæ konkurstaneczny – indywidualny lub w parach.

62



Materia³y:u W grocie króla gór E. Griega;u piosenka Strach ma wielkie oczy; u znaki chromatyczne, pó³ton.

Strach ma wielkie oczys³owa: Maria Witewskamuzyka: Wojtek Kaleta

63



Coœ wieczorem w okno puka, jakiœ duch mnie chyba szuka,cieñ na œcianie siê wygina – nieweso³a moja mina,

„Szuru-buru” s³yszê wszêdzie.Co to bêdzie? Co to bêdzie?Mam ze strachu nogi z waty. Chcê do mamy! Chcê do taty!

Ref.: WyobraŸnia figle p³ata, a strach wielkie oczy ma, potwór wyje, pe³za, latai na nerwach wœciekle gra. Zapal œwiat³o, tupnij nog¹,a lêkowi powiedz: „Nie!”.Strachy pójd¹ swoj¹ drog¹i ju¿ nie odwiedz¹ Ciê!

Nawet w szafie i w piwnicystrasz¹ strachy-podró¿nicy.Polubi³y k¹ty moje,a ja siê ich strasznie bojê!

Czy jest na to jakaœ rada,gdy siê strach tak do mnie skradaalbo siada mi na g³owie?Mo¿e wreszcie ktoœ mi powie?!

Ref.: WyobraŸnia figle p³ata..

Piosenka Strach ma wielkie oczy jest bardzo interesuj¹ca melodycznie, alerównoczeœnie trudna do czystego zaœpiewania ze wzglêdu na liczne znaki chromaty-czne. Przy kluczu s¹ te¿ trzy bemole – b, es, as, które okreœlaj¹ tonacjê utworu – c–moll.

Nauka piosenki powinna odbywaæ siê ze s³uchu. W nutach s¹ dwa znakirepetycji, poniewa¿ melodia zwrotki i refrenu powtarza siê dwukrotnie. Uczniowiemog¹ obserwowaæ zapis nutowy, s³uchaj¹c piosenki i próbuj¹c cicho nuciæ melodiê.

l Nauczyciel gra lub œpiewa dwutaktowe odcinki melodii w wolnym tempie,uczniowie powtarzaj¹ je g³osem. Warto tu wróciæ do podzia³u na grupy„œpiewaj¹cych ptaków”. Kilka „s³owików” bêdzie nuci³o, na podanej przeznauczyciela g³osce, fragmenty melodii, wybrana grupa dzieci postara siê

64



dok³adnie powtórzyæ dŸwiêki. Uczniowie mog¹ zagraæ na keyboardzie lub dzwonkach chromatycznych siedemopadaj¹cych pó³tonami dŸwiêków, które stanowi¹ pocz¹tek refrenu.

l Nauczyciel pokazuje uczniom na klawiaturze pó³tony. Ka¿de z dzieci powinnomieæ mo¿liwoœæ zagrania kilku dŸwiêków le¿¹cych w odleg³oœci pó³ tonu odsiebie. Pó³ton to najmniejsza odleg³oœæ miêdzy dwoma dŸwiêkami. Na przyk³ad,pó³tony znajduj¹ siê pomiêdzy: c – cis, cis – d, d – dis, dis – e, e – f, e – fis, fis

– g, g – gis, gis – a, a – b, b – h, h – c.Odczucie nastroju grozy w muzyce jest na ogó³ bardzo subiektywne. Dla jed-

nego s³uchacza bêdzie to g³oœna dynamika, dla innego – nag³e zmiany i gwa³towneakcenty, jeszcze inny zareaguje na niespokojny, tajemniczy charakter muzyki. Efektyw tym zakresie mo¿na uzyskaæ ró¿nymi sposobami, przy pomocy perkusji (kot³ów,talerzy, gongu), przez tremolo instrumentów smyczkowych, groŸne, tajemniczedŸwiêki kontrabasów, donoœne brzmienie instrumentów dêtych blaszanych itp.

Ilustracjê muzyczn¹ nastroju grozy stanowi utwór Edwarda Griega W grociekróla gór. W tym utworze kompozytor wykorzysta³ narastanie dynamiki. Ten samtemat powtarza siê kilkakrotnie, na pocz¹tku pianissimo – pp – bardzo cicho, a nakoñcu fortissimo – ff – bardzo g³oœno. W grocie króla gór to jedna z czêœci PeerGynta, s³ynnego utworu scenicznego Griega, powsta³ego w 1892 roku.

Edward Grieg, najs³ynniejszy kompozytor norweski urodzi³ siê w 1843 rokuw Bergen, umar³ tam¿e w 1907 roku. Oprócz kompozycji zajmowa³ siê równie¿dyrygowaniem i pianistyk¹. Jest twórc¹ narodowej szko³y norweskiej. Pozostawi³po sobie ogromn¹ spuœciznê kompozytorsk¹. S¹ to m.in. utwory fortepianowe,kameralne, orkiestrowe, wokalne i sceniczne.

Zadaniem dzieci jest wykonanie ilustracji do utworu W grocie króla gór.Mog¹ sobie wyobraziæ zbli¿aj¹c¹ siê ogromn¹ postaæ króla gór wraz z towarzysz¹cymi mu duchami i przedziwnymi stworzeniami ze skandynawskichlasów. Zamiast konkretnej, realistycznej ilustracji mog¹ oddaæ kolorami i kszta³temsam nastrój utworu: groŸny i tajemniczy.

65



Materia³:u piosenka Wynalazki;u powtórzenie – repetycji, volt, ³uku ³¹cz¹cego dwie nuty o tej samejwysokoœci;

u konstruowanie prostych instrumentów.

Wynalazki(rytmiczna recytacja z zaakcentowan¹ ostatni¹ sylab¹)

s³. Stanis³aw Karaszewskimuz. Wojtek Kaleta

weso³o

LUTY – Technika i cywilizacja

66


Przed wiekami prapradziadsurowiznê tylko jad³.Raz o kamieñ – stuku-stuki ju¿ ogieñ krzesaæ móg³!Ktoœ harowa³ niby wó³,bo nikt nie wymyœli³ kó³.Zrobi³ ko³o ko³odzieji od razu by³o l¿ej!

Ref.: Wynalazki, wynalazki!Coœ bez czarodziejskiej laski,¿adna magia, ciemne si³y,tylko myœli je stworzy³y!Wynalazki znakomicieu³atwiaj¹ nasze ¿ycie.Fotografia, radio, skuter,telewizor i komputer,helikopter, ekran p³aski – to s¹ w³aœnie WYNALAZKI!

(recytacja)Ktoœ chcia³ lataæ niby ptak,lecz mu skrzyde³ by³o brak.Aeroplan z desek zbi³i w powietrze w nim siê wzbi³!Ktoœ g³êbiny zbadaæ chcia³,p³yn¹c wœród podwodnych ska³,nie chcia³ samych marzeñ snuæ,wiêc podwodn¹ skleci³ ³ódŸ!

Ref.: Wynalazki, wynalazki...

(recytacja)S³a³ swej ¿onie listy m¹¿,na odpowiedŸ czeka³ wci¹¿,bardzo d³u¿y³ mu siê czas,a¿ telefon z³o¿y³ raz!Ktoœ nie lubi³ œwiec, bo woskci¹gle kapa³ mu na nos,szklan¹ bañkê, drucik wzi¹³i w ¿arówkê razem spi¹³!

Ref.: Wynalazki, wynalazki...

67



l Proponowane æwiczenia z nutami: nauczyciel pokazuje uczniom nuty piosenki„Wynalazki” Dzieci ogl¹daja nuty i odpowiadaja na kilka pytañ.

1. Co oznaczaj¹ znaki repetycji z kropkami z lewej i z prawej strony?

Odp. – fragment utworu nale¿y powtórzyæ od pocz¹tku;

– fragment utworu nale¿y powtórzyæ od takiego znaku.

2. Jak nale¿y wykonywaæ volty – pierwsz¹ i drug¹?

Odp. Za pierwszym razem wykonuje siê dŸwiêki zapisane pod pierwsz¹volt¹. Nastêpnie powtarza siê wszystko od pocz¹tku. W wypadkupiosenki z drugim tekstem opuszcza siê pierwsz¹ voltê, a œpiewadŸwiêki zapisane pod drug¹.

3. Jak¹ funkcjê spe³nia ³uk ³¹cz¹cy dwie nuty o tej samej wysokoœci?Odp. £uk-³¹cznik przed³u¿a pierwsz¹ nutê o wartoœæ drugiej. Gra siê lub

œpiewa tylko pierwszy zapisany dŸwiêk, drugi jedynie wybrzmiewa,przed³u¿aj¹c pierwszy.

4. Jakie znaki chromatyczne obowi¹zuj¹ w ca³ej piosence?Odp. fis i cis.W nutach s¹ te¿ dwa znaki przygodne, es i gis, które obowi¹zuj¹ tylko w jednym takcie.

l Uczniowie s³uchaj¹ piosenki nagranej na p³ycie. Równoczeœnie œledz¹ jej zapisnutowy (skserowany z „Notesu nauczyciela”). Jest to bardzo wa¿ne z uwagi na doœæ trudny rytm z pauzami, synkopami i przesuniêciami rytmicznymi.Najlepiej bêdzie, jeœli uczniowie opanuj¹ rytm ze s³uchu, nie próbuj¹c dok³adniewyliczaæ wartoœci. W wytrzymaniu pauz w zwrotce pomo¿e klaskanie na „raz” w pierwszym takcie powtarzaj¹cego siê rytmu i na „cztery” – w drugim.

68



Refren ma rytm nieco zmieniony, w drugim takcie jest o jedn¹ ósemkêwiêcej. Klaœniêcia mo¿na ograniczyæ do jednego na „raz” co dwa takty – w miejscu pauzy ósemkowej.

Melodia piosenki nie jest trudna do zagrania na keyboardzie lub dzwonkachchromatycznych, ale ze wzglêdu na rytm by³oby najlepiej, gdyby gra³ muzykalnysolista, a pozostali uczniowie cicho akompaniowali gestodŸwiêkami –pstrykaniem, klepaniem o kolana, klaskaniem i tupaniem. Odg³osy powinny byæbardzo delikatne, miarowe – æwierænutami lub pó³nutami (na „raz dwa trzycztery”, lub na „raz” i na „trzy”).

l Po zapoznaniu siê z zabawnym tekstem piosenki uczniowie próbuj¹ wyobraziæsobie pierwowzory niektórych instrumentów – skrzypiec, fletu, bêbenka i grze-chotki. Potem nauczyciel wyjaœnia, ¿e instrumenty muzyczne towarzyszy³ycz³owiekowi od zarania dziejów. Zachowa³y siê te, które wykonano z koœci czyskorup – czyli materia³ów trwa³ych, wiêkszoœæ zaginê³a, ale wiemy, jakwygl¹da³y, bo przetrwa³y w rzeŸbie, malowid³ach, mozaikach itp. Mo¿emy siê te¿domyœlaæ, jak brzmia³y. Ludy pierwotne przypisywa³y instrumentom magicznew³aœciwoœci. W staro¿ytnoœci wierzono, ¿e s¹ darem bogów.

Najstarsze instrumenty to bêbny, grzechotki i ró¿ne piszcza³ki. Pierwo-wzorem instrumentów strunowych, a wiêc i skrzypiec, by³ prawdopodobnie ³ukmyœliwski, którego ciêciwa po naci¹gniêciu wydawa³a dŸwiêki wy¿sze i ni¿sze.

Bêben powsta³ z wydr¹¿onego pnia, na który naci¹gniêto zwierzêc¹ skórê,a grzechotka – ze skorup owoców wype³nionych kamyczkami lub z wysuszonychowoców z pestkami, np. tykwy czy dyni. Pierwowzorem fletu by³y rozmaitepiskawki z trzcin i pustych ga³¹zek. Wiadomo, ¿e do niektórych wdmuchiwanopowietrze nosem.

l Uczniowie maj¹ sami zaprojektowaæ, a najlepiej wykonaæ jakiœ instrument z prostych materia³ów i niepotrzebnych przedmiotów. Oto kilka propozycji do wspólnego wykonania w klasie:

Grzechotki

69


1 2 3 4


1. Dowolny pojemnik z pokrywk¹ (blaszany lub z tworzywa sztucznego). W œrodkudo wyboru – kasza, ry¿, piasek, kilka kamyczków, guzików itp.

2. Pojemnik po proszku do czyszczenia oklejony kolorowym papierem i poma-lowany przez dzieci. Wewn¹trz piasek lub kasza, otworki zalepione tekturk¹.

3. Plastykowa buteleczka po lekarstwie oklejona kolorowym papierem. Wewn¹trzdowolne wype³nienie.

4. Dwa kubeczki po jogurcie wype³nione ³y¿k¹ kaszy lub ry¿u i sklejone mocnymklejem (Uwaga! Kleje s¹ dla dzieci niebezpieczne, praca z nimi wymaga opiekiosoby doros³ej). Powierzchnia kubeczków starta jest papierem œciernym i poma-lowana flamastrami.

Brzêkade³ka – wiatrowce.

W okr¹g³ej deseczce lub w pokrywce s³oika nale¿y wywierciæ otworki i przeci¹gn¹æ przez nie cienkie sznureczki. Ka¿dy musi mieæ supe³ w miejscuprzejœcia przez otworek. Na sznureczkach wisz¹ ró¿ne drobne przedmioty –gwoŸdzie, suche patyczki, blaszki z kapsli rozbitych m³otkiem, muszelki.Przedmioty te przy ka¿dym poruszeniu wydaj¹ ró¿ne odg³osy.

Instrumenty strunowe

70


1 2 3


1. W drewniany klocek po obu stronach wbite s¹ ma³e gwoŸdziki. Do gwoŸdzikówprzywi¹zane s¹ mocno naci¹gniête struny z ¿y³ki lub cienkiego drutu.Przeci¹gniêcie palcem po strunach wywo³uje ich drganie, a zatem dŸwiêk.

2. £uk z ciêciw¹, na której znajduje siê ma³e kó³eczko. Mo¿na nim regulowaæwysokoœæ dŸwiêku wydawanego przez strunê-ciêciwê szarpn¹ palcem.

3. Pude³ko (nawet po zapa³kach) z naci¹gniêt¹ gumk¹ recepturk¹, pod któr¹ jestpod³o¿ony o³ówek. Szarpi¹c gumkê palcem, uzyskuje siê cichy dŸwiêk, a prze-suwanie o³ówka powoduje, ze dŸwiêk mo¿e byæ wy¿szy lub ni¿szy.

Doniczki

Bardzo piêknie brzmi¹ doniczki zawieszone na mocnym sznurku umoco-wanym od wewn¹trz guzikiem. Doniczki maj¹ dŸwiêk jak dzwony, a jeœli poœwiê-ci siê trochê czasu, mo¿na dobraæ dowoln¹ skalê i graæ na kilku doniczkachró¿ne melodie. Uderza siê lekko pa³eczk¹ w krawêdŸ.

Byæ mo¿e uczniowie wymyœl¹ zupe³nie inny instrument, który mo¿na bêdziewykonaæ w klasie. Dzia³ania takie s¹ bardzo kszta³c¹ce, wyrabiaj¹ s³uch,wyobraŸniê i pomys³owoœæ dzieci. Zrobione w³asnorêcznie instrumenty mog¹ te¿wzbogaciæ brzmienie prawdziwych, których nie zawsze wystarcza dla wszystkichchêtnych.

l Uczniowie œpiewaj¹ piosenkê Wynalazki, akompaniuj¹c na zrobionych przezsiebie instrumentach.

71



Materia³: u elektrofony; u s³uchanie utworu elektronicznego W lodowej krainie B. Mazurka.

l Nauczyciel rozmawia z uczniami na temat znanych im instrumentów tzw. trady-cyjnych. Rozmowa mo¿e przybraæ formê konkursu, podczas którego uczniowiebêd¹ szybko ³¹czyli instrument wymieniany przez nauczyciela z odpowiedni¹grup¹ (rodzin¹) instrumentów. Oto przyk³ad:

NAUCZYCIELNAUCZYCIEL UCZEÑUCZEÑ

trójk¹t instrument perkusyjnygitara instrument strunowy (ew. dodaæ szarpany)pianino instrument klawiszowy lub strunowyskrzypce instrument strunowy (ew. smyczkowy)drewienka instrument perkusyjnyflet instrument dêty (ew. drewniany)wiolonczela instrument smyczkowy (ew. strunowy)tr¹bka instrument dêty (ew. dodaæ blaszany)dzwonki instrument perkusyjny (ew. dod. melodyczny)keyboard instrument elektroniczny (ew. klawiszowy)talerze instrument perkusyjnyklarnet instrument dêty (ew. dodaæ drewniany)puzon instrument dêty (ew. dodaæ metalowy)akordeon instrument dêty (ew. dodaæ klawiszowy)lutnia instrument strunowy (ew. dodaæ szarpany)

Wszystkie wymienione instrumenty maj¹ d³ug¹ historiê, niektóre nawettrwaj¹c¹ tysi¹ce lat. Najm³odsze s¹ elektrofony powsta³e w XX wieku, a prze-¿ywaj¹ce obecnie ogromny rozkwit. Ich konstrukcja zmierza w kilku kierunkach:

1. Wzmocnienia dŸwiêku niektórych instrumentów, np. klawesynu. 2. Zmiany barwy w instrumencie tradycyjnym, np. w gitarze.3. Naœladowania rozmaitych znanych dŸwiêków, np. g³osu, wody, wiatru, maszyny itp.4. Tworzenia nowych brzmieñ.

l Dwa ostatnie zadania spe³nia syntezator, na który powstaje mnóstwo wspó³czes-nych kompozycji.

Uczniowie s³uchali ju¿ Rozmowy zegarów Bogdana Mazurka, terazpos³uchaj¹ utworu pt. W lodowej krainie tego samego kompozytora. Uczniowie

72



ilustruj¹ muzykê w dowolny sposób: rysunkiem konkretnym lub abstrakcyjnym,odtwarzaj¹c charakter i nastrój kolorem i form¹.

l W wielu szko³ach s¹ keyboardy; niektóre z nich oferuj¹ wiele mo¿liwoœci: zmianybarwy, dodania dowolnych rytmów, harmonii itp. Instrument ten ma klawiaturêjak fortepian czy pianino, ale technika gry jest inna. Mo¿na zmieniaæ barwêdŸwiêku, w³¹czaj¹c przyciski z nazwami instrumentów, mo¿na dodawaæ akom-paniament, zmieniaæ dynamikê. Im wy¿szej klasy keyboard, tym ma wiêcejmo¿liwoœci. W klasie na ogó³ keyboard wykorzystywany jest do grania melodii i poznawania klawiatury. Jeœli nauczyciel zainteresowany jest poszerzeniemw³asnej wiedzy na temat gry na keyboardzie, mo¿e siêgn¹æ do podrêcznikaTadeusza Krystyniaka Rêce pe³ne muzyki (WSiP 1997 r.).

l Niezwyk³ego prze³omu w muzyce dokona³ komputer. Nie doœæ, ¿e zast¹pi³ rzeszekopistów wykonuj¹cych mrówcz¹ pracê pisania nut tuszem na kalkach, to w dodatku potrafi odtworzyæ dŸwiêki zapisanego na nim utworu! Jest to prawdzi-wa rewolucja w muzyce. Wszystkie wydawnictwa drukuj¹ce nuty korzystaj¹ obec-nie z programów komputerowych.

l W Æwiczeniach jest zapis melodii Sto lat z brakuj¹cymi nutami. Zadaniemuczniów jest wpisanie tych nut we w³aœciwych miejscach i w odpowiednim ryt-mie. Nazwy nut znajduj¹ siê pod piêciolini¹. Ka¿dy powinien mieæ mo¿liwoœæzagrania ca³ej melodii po to, aby odgadn¹æ jej tytu³ i wpisaæ go w miejsce kropek.

l Zadaniem uczniów jest napisanie tytu³ów ogl¹danych przez nich telewizyjnychprogramów muzycznych. To powinno pos³u¿yæ jako punkt wyjœcia do rozmowyo upodobaniach dzieci. Jeœli wiêkszoœæ z nich ogl¹da te same programy, wartoo nich porozmawiaæ, czy s¹ wartoœciowe, czy czegoœ ucz¹, czy promuj¹ dobr¹muzykê. Prawdopodobnie bêd¹ to wszechobecne quizy polegaj¹ce na sprawdza-niu znajomoœci przebojów estradowych lub te¿ wideoklipów o bardzo nik³ychwalorach artystycznych. Sposobem na zainteresowanie dzieci wartoœciow¹muzyk¹ jest czêste prezentowanie najatrakcyjniejszych przyk³adów z literaturymuzycznej. Jeœli us³ysz¹ je w klasie i zainteresuj¹ siê nimi, jest nadzieja, ¿e zechc¹ do nich powróciæ poza szko³¹.

73



Materia³: u ilustracyjnoœæ muzyki; u barwa dŸwiêków;u s³uchanie utworu M. Musorgskiego Stary zamek.

Ka¿dy artysta (malarz, rzeŸbiarz czy kompozytor) musi mieæ swój warsztatpracy i niezbêdne narzêdzia. Inaczej wygl¹da pracownia malarza, a zupe³nieinaczej – muzyka. U tego drugiego farby, pêdzle, sztalugi zast¹pione s¹ instru-mentem (najczêœciej fortepianem), papierem nutowym, o³ówkami, a w ostatnichlatach – tak¿e komputerem. Kolory obrazów i ich formê przejmuj¹ w muzycedŸwiêki, którymi dobry kompozytor potrafi „malowaæ” wszystko, co powstaje w jego wyobraŸni. Parê miesiêcy temu uczniowie s³uchali Chatki na kurzejnó¿ce – fragmentu suity Modesta Musorgskiego pt. Obrazki z wystawy. Tens³ynny utwór zainspirowany zosta³ poœmiertn¹ wystaw¹ obrazów przyjacielakompozytora – Hartmanna. Obrazki z wystawy stanowi¹ najlepszy przyk³adpokrewieñstwa obu dziedzin sztuki – malarstwa i muzyki. Nagrany fragment toStary zamek wraz z melodi¹ Promenady.

To temat Promenady z Obrazków z wystawy rosyjskiego kompozytoraModesta Musorgskiego. Melodia ta ³¹czy poszczególne czêœci i sugeruje, ¿e zwiedzaj¹cy wystawê wêdruje od jednego obrazu do drugiego, a przed ka¿dymzatrzymuje siê na d³u¿sz¹ chwilê.

Utwór Stary zamek, nastrojowy i pe³en zadumy, z powracaj¹cym tematemmelodycznym, przenosi s³uchacza w sceneriê œredniowieczn¹, w której przedstarym zamkiem stoi trubadur i œpiewa dla swej wybranki. Nauczyciel zwracauwagê uczniów na charakterystyczny, powtarzaj¹cy siê rytm w niskim rejestrzeinstrumentów.

Rytm ten towarzyszy ca³emu utworowi, ma charakterystyczne cechy osti-nata. £atwa do zapamiêtania jest równie¿ melodia przewijaj¹ca siê przez ró¿neinstrumenty, najczêœciej dête. Tempo Starego zamku jest umiarkowane, barwadŸwiêków raczej ciemna. Dynamika niezbyt zró¿nicowana, bez gwa³townychzmian. Ca³oœæ koñcz¹ dwa dŸwiêki tematu melodycznego. Uczniowie wykonuj¹ilustracjê do utworu, uwzglêdniaj¹c zarówno temat jak i charakter muzyki.

74

MARZEC – W pracowni artysty


l Malarstwo zawsze mia³o wiele wspólnych cech z muzyk¹. Kierunki panuj¹ce w jednej dziedzinie sztuki, odbija³y siê w drugiej.Œredniowiecze, odrodzenie, klasycyzm, romantyzm w malarstwie mia³y swojeodpowiedniki w muzyce; te same zale¿noœci pozosta³y w póŸniejszych latach.Sta³o siê to najbardziej widoczne (i s³yszalne) w okresie impresjonizmu.Rozmytym konturom i barwnym plamom obrazów towarzyszy³o odrzucenie szty-wnej formy w muzyce, gdzie najwiêksz¹ rolê pozostawiono barwom instrumen-tów, harmonii i plamom dŸwiêkowym.

l Odró¿nianie barwy dŸwiêku.Nauczyciel ma przed sob¹ 5-8 instrumentów. Demonstruje dŸwiêk ka¿dego z nich, a nastêpnie rozpoczyna zabawê. Ochotnik odwraca siê ty³em i próbujerozpoznaæ instrumenty, na których krótko gra nauczyciel. Pocz¹tkowo s¹ to 2-3 odg³osy, nastêpnie liczba ich wzrasta do 4-5. Uczeñ musi zapamiêtaæ kolej-noœæ odg³osów, a nastêpnie powtórzyæ je, graj¹c na instrumentach. Jedne instrumenty maj¹ dŸwiêk tak zwany jasny, jak na przyk³ad tr¹bka, innebrzmi¹ matowo i mówi siê, ¿e maj¹ ciemn¹ barwê, na przyk³ad fagot, kontrabas.G³osy ludzkie te¿ maj¹ ró¿n¹ barwê, dziêki temu jesteœmy w stanie rozpoznaæ pog³osie swoich bliskich i znajomych.

l Uczniowie rozpoznaj¹ kolegów po g³osie (w zabawie dzieci powinny siê staraæzmieniaæ swój g³os).

l Jeœli nauczyciel ma do dyspozycji dobry keyboard, mo¿e sprawdziæ s³uchuczniów, w³¹czaj¹c dŸwiêki ró¿nych instrumentów. Wprawdzie nie brzmi¹ oneidentycznie z prawdziwymi, ale ró¿ni¹ siê znacznie miêdzy sob¹ barw¹.

l Malowanie obrazu.Nauczyciel trzyma przed sob¹ przygotowan¹ wczeœniej reprodukcjê jakiegoœ

obrazu i opowiada, co widzi. Uczniowie maj¹ przed sob¹ kartki, kredki lub farbyi staraj¹ siê rysowaæ dok³adnie to, co s³ysz¹. Nauczyciel mówi bardzo wolno, a po ka¿dym zdaniu robi d³ug¹ przerwê. Przyk³ad:

Kolory na obrazie nie s¹ ostre, zlewaj¹ siê. U góry widaæ pomarañczoweniebo, ni¿ej jest ono szaroniebieskie. Na tle niebieskiego koloru lœni czer-wone, niedu¿e s³oñce jak pi³ka. Jest ono nieco na prawo od œrodka obrazu.Nieco ni¿ej, na ca³ej szerokoœci majacz¹ zamazane kontury dŸwigów, barkana wodzie i niebieskie dymy. To jest górna czêœæ obrazu. Ni¿ej widaæ zielono--¿ó³to-niebiesk¹ wodê, w której odbija siê pomarañczowe s³oñce. Na wodzies¹ kreski, jedna pod drug¹ (d³ugoœci ok. 1-2 cm). Kreski te s¹ pomarañczowei ¿ó³te. Z lewej strony odbicia widaæ zarys ³odzi, a w niej dwie osoby. Jednastoi z wios³em, druga siedzi. Ni¿ej, pod ³odzi¹ jest kilka krótkich, grubych,zielonych kresek, które stanowi¹ odbicie w wodzie.

Jest to opis obrazu Claude'a Moneta Impresja Wschód s³oñca, ale nauczy-

75



ciel mo¿e wybraæ do malowania dowolny, ³atwiejszy przyk³ad. Malowaniu powin-na towarzyszyæ spokojna muzyka, przygotowana wczeœniej przez nauczyciela lubdzieci. Mo¿e to byæ Bach, Mozart, Debussy itp. Po zakoñczeniu malowaniawszyscy porównuj¹ swoje prace z orygina³em. Wyniki s¹ zwykle bardzozaskakuj¹ce.

l Jeœli nauczyciel dysponuje odpowiednimi materia³ami, mo¿e dobraæ dwa kon-trastuj¹ce ze sob¹ obrazy (reprodukcje). Jeden o liniach ostrych i agresywnychkolorach, drugi ³agodny, o miêkkich konturach. Uczniowie podzieleni na dwiegrupy próbuj¹ dobraæ odpowiednie dŸwiêki i odg³osy do obrazów. Mog¹ wyko-rzystywaæ dostêpne instrumenty, a tak¿e w³¹czaæ do zabawy g³os.

76



Materia³: u pomniki muzyków;u s³uchanie muzyki ludowej;u taniec mazurski – Szot;u harmonia dŸwiêków;u trójdŸwiêki – konsonans, dysonans.

l W piêknym parku £azienkowskim w Warszawie znajduje siê s³ynna rzeŸbaFryderyka Chopina, wykonana przez rzeŸbiarza Wac³awa Szymanowskiego.Mo¿na j¹ zobaczyæ w albumach o Warszawie, na pocztówkach, rozmaitychznaczkach i gad¿etach chopinowskich. W Warszawie stoj¹ równie¿ pomnikiIgnacego Jana Paderewskiego i Stanis³awa Moniuszki. Na placu Zamkowymwmurowana jest tablica pami¹tkowa ku czci Adama Jarzêbskiego, polskiegokompozytora, skrzypka i wierszopisa z XVI wieku. Warto porozmawiaæ z ucznia-mi na temat pomników i tablic pami¹tkowych, które znajduj¹ siê w najbli¿szejokolicy lub by³y ogl¹dane podczas wycieczek.

Zabawy w rzeŸbyl Uczniowie podzieleni na dwie grupy wykonuj¹ dwa zadania. Jedna grupa tworzydziedziniec rzeŸb, druga – to zwiedzaj¹cy. Po³owa klasy przyjmuje rozmaite pozy-cje i nieruchomieje, reszta wêdruje od jednego pomnika do drugiego i dok³adnieka¿dy ogl¹da. Na sygna³ nastêpuje zamiana.

l Inna wersja zabawy: 8-10 uczniów przybiera dowoln¹ pozycjê, formuj¹c pom-nik. Pozostali przypatruj¹ siê, a na sygna³ przybieraj¹ jedn¹ z zaobserwowanychpozycji. Uczeñ, którego propozycjê naœladowa³o najwiêcej kolegów, przejmujeprowadzenie w dalszej zabawie. Staje na œrodku sali i w ustalonym tempiedemonstruje wci¹¿ nowe figury. Reszta klasy dok³adnie je imituje. Zabawapowinna przebiegaæ bardzo rytmicznie. Na „raz” w jednym takcie wykonuje ruchsolista, na „raz” w drugim takcie powtarza ten ruch grupa.

W rezultacie ka¿dy uczestnik wykonuje ruch co dwa takty, a nastêpniezostaje nieruchomy przez 8 æwierænut. Nauczyciel akompaniuje na pianinie lubdowolnym instrumencie, w³¹cznie z perkusyjnym.

l RzeŸbienie z zamkniêtymi oczamiUczniowie dobieraj¹ siê trójkami. Jeden bêdzie rzeŸbiarzem, drugi tworzywem –glin¹, gipsem itp., trzeci – gotow¹ rzeŸb¹. Ten ostatni przyjmuje dowoln¹ pozy-cjê, rzeŸbiarz z zamkniêtymi oczami bada d³oñmi pomnik, a nastêpnie formuje

77



taki sam z trzeciego ucznia. Po kilku minutach rzeŸbiarze otwieraj¹ oczy i sprawdzaj¹, czy wiernie odtworzyli pomniki. Zabawie powinna towarzyszyæspokojna, niezbyt g³oœna muzyka.

l Ka¿da grupa dostaje instrukcje, co ma przedstawiæ. Powinna to byæ rzeŸbagrupowa, która w formie statycznej przeka¿e jak¹œ treœæ. Mo¿e to byæ sytuacjailustruj¹ca konkretny wzór, np. grupê tancerzy, pi³karzy, ³y¿wiarzy, ¿o³nierzy,chirurgów, alpinistów itp. lub tylko odtwarzaj¹ca smutek, przera¿enie, radoœæ,gniew itp. Instrukcja musi byæ przekazana bardzo dyskretnie, aby pozostaliuczestnicy nie mieli pojêcia, co wykonuj¹ poszczególne grupy. Uczniowie maj¹ok. 5 minut na przygotowanie zadania, po czym nastêpuje prezentacjapomys³ów i odgadywanie podanego przez nauczyciela has³a.

l Muzyka ludowa stanowi Ÿród³o kultury muzycznej ka¿dego narodu, siêga korzeni-ami do historii i tradycji kraju, z którego pochodzi. Jej ogromna wartoœæ niezawsze jest w³aœciwie doceniana i rol¹ nauczyciela jest rozbudzanie zaintere-sowania ni¹ i motywacji do jej s³uchania.

Polska muzyka ludowa jest niezwykle bogata, a ka¿dy region zachowa³swoje charakterystyczne brzmienie. Inna muzyka rozbrzmiewa w Krakowskiem,inna na Podhalu, jeszcze inna na Kurpiach. Uczniowie powinni przede wszys-tkim zainteresowaæ siê w³asnym regionem, zespo³ami ludowymi, jeœli takiedzia³aj¹, a tak¿e spytaæ starszych domowników, czy pamiêtaj¹ jakieœ ludowepiosenki z w³asnego dzieciñstwa.

l Szot to taniec ludowy z Mazur. Tañcowi towarzyszy krótka przyœpiewka.

Szot¿ywo

78



Mel. AZagrajcie mi szota, szota, niech otrz¹snê buty z b³ota, by siê panny nie

brzydzi³y, ze mn¹ szota zatañczy³y.

Opis tañcaUczniowie dobrani parami staj¹ w kole, trzymaj¹ siê za obie rêce. Jedno

dziecko ustawia siê na zewn¹trz ko³a, drugie – od œrodka.

Mel. A (pierwszy raz) – Tancerze staj¹, œpiewaj¹ przyœpiewkê i lekko stukaj¹praw¹ piêt¹ w pod³ogê na ka¿de „raz”.

Mel. A (powtórnie) – Wszyscy tañcz¹ bocznym cwa³em po kole.Mel. B (dwa razy tak samo) – Pary stoj¹, tancerze puszczaj¹ rêce. Ka¿dy klaszcze

trzy razy w d³onie (najpierw po prawej, potem po lewej stronie).

– trzy klaœniêcia z prawej

– trzy klaœniêcia z lewej

– obrót czterema krokami wokó³ w³asnej osi, rêce na biodrach

– trzy przytupniêcia w miejscu

Przed kolejnym powtórzeniem przyœpiewki nastêpuje zmiana partnerów. W czasie przygrywki stoj¹ce na zewn¹trz dziewczynki szybko przechodz¹ do nastêpnego tancerza.

Jeœli nauczyciel swobodnie gra na instrumencie, mo¿e wprowadziæ do tañcaprzyœpieszanie tempa, bardzo lubiane przez dzieci. Ka¿de powtórzenie melodiibêdzie szybsze od poprzedniego, ale pierwszy przebieg musi byæ wówczas bardzo wolny.

l Nauczyciel prowokuje rozmowê na temat harmonii, a uczniowie swobodnie siêwypowiadaj¹ na temat tego pojêcia. Warto sprawdziæ, czy wiedz¹, co to jest har-monia barw, harmonia w przyrodzie, a tak¿e w domu. Harmonia to okreœlenienie tylko muzyczne, ale pojmowane szerzej: oznacza zgodê, wspó³granie,wspó³pracê, wspó³istnienie. W muzyce harmonia to wspó³brzmienie kilku lubnawet kilkunastu dŸwiêków. Dziêki harmonii muzyka jest tak piêkna i bogata,bez niej istnia³aby tylko sama melodia i rytm. Najprostsze akordy harmoniczne,to trójdŸwiêki oparte na dwóch tercjach. Podstawowe trójdŸwiêki w ka¿dejtonacji le¿¹ na pierwszym stopniu gamy, na czwartym i na pi¹tym.

79



l Uczniowie próbuj¹ dopasowaæ trójdŸwiêki do melodii szota. Oto one:

Nad akordami s¹ du¿e litery C F G. Oznaczaj¹ one trójdŸwiêki C-dur, F-dur, G-dur. Takie litery czêsto mo¿na zobaczyæ nad nutami piosenek. U³atwiaj¹ onedobranie w³aœciwej harmonii do melodii.

l Uczniowie próbuj¹ dopasowaæ trójdŸwiêki do czterech taktów piosenki Siedzisobie zaj¹c.

l Jeœli nauczyciel dysponuje instrumentami, na których mo¿na wykonaæ trójdŸwiê-ki (pianino, keyboardy, dzwonki), mo¿e dobieraæ z uczniami akompaniamenty do ³atwych melodii, najlepiej w tonacji C-dur.

l Konsonans – dysonans.Oba pojêcia muzyczne stosowane s¹ te¿ do okreœlenia sytuacji w ¿yciu co-

dziennym. Konsonans brzmi mi³o dla ucha, dŸwiêki wspó³graj¹ ze sob¹. Nauczycielgra kilka trójdŸwiêków, ilustruj¹c pojêcie konsonansu. Dysonans stanowi przeci-wieñstwo konsonansu – dra¿ni ucho, zw³aszcza niewprawione w s³uchaniu tegorodzaju dŸwiêków. Nauczyciel prosi dwoje, troje dzieci, aby równoczeœnie zagra³ypo kilka dowolnych dŸwiêków. Zwykle brzmi¹ one bardzo dysonansowo.

W przyk³adzie muzycznym nagranym na p³ytê kompaktow¹ brzmi¹ instru-menty najczêœciej u¿ywane w kapeli ludowej. Proponowany utwór to typowyoberek – w takcie trzymiarowym i w doœæ szybkim tempie. Uczniowie powinnirozpoznaæ graj¹ce instrumenty: skrzypce, bêben i trójk¹t. Brzmienie muzyki jestsurowe, co jest charakterystyczne dla autentycznej kapeli ludowej, w której ka¿dy graj¹cy to zwykle samouk. Motywy melodyczne w muzyceludowej wci¹¿ siê powtarzaj¹, czêsto s¹ improwizowane na poczekaniu. S³ychaætam te¿ dysonanse, co wyp³ywa z braku gruntownego przygotowania muzycz-nego graj¹cych. Dobieraj¹ oni funkcje harmoniczne „na wyczucie”, czêstowbrew zasadom harmonii. Tak jednak brzmi autentyczna muzyka ludowa, cotak¿e stanowi o jej oryginalnoœci.

l Zagadki do rozszyfrowania to akordeon oraz Stanis³aw Moniuszko.

80



Do æwiczeñ i zabaw muzycznych wybrany zosta³ kot.

l Nauczyciel rozmawia z uczniami na temat zwierz¹t domowych, ze specjalnymzwróceniem uwagi na kota. Oswojony ok. 6000 lat temu w Nubii, kot sta³ siêcenionym i otoczonym czci¹ zwierzêciem domowym w Egipcie oko³o 2000 r.p.n.e. Zachowa³a siê wielka liczba cmentarzy egipskich z mumiami kotów. W staro¿ytnej Grecji koty by³y osobliwoœci¹, a w wiêkszej liczbie pojawi³y siêdopiero za czasów cesarstwa rzymskiego. Do Europy œrodkowej i wschodniejdotar³y znacznie póŸniej, bo w œredniowieczu. W dawnej Polsce kot zaj¹³ miejsceoswojonej ³asiczki i by³ chroniony, tak jak pies (W³adys³aw Kopaliñski: S³ownikmitów i tradycji kultury). Istnieje wiele przyk³adów i powiedzeñ zwi¹zanych z kotem. Jedno z nich jest ukryte w rebusie: kot chodzi w³asnymi drogami.

Dwie melodie do odgadniêcia maj¹ równie¿ zwi¹zek z kotami.1. weso³o

2. wolno

Pierwsza to Wlaz³ kotek na p³otek, druga to ko³ysanka Aaa, kotki dwa,szarobure obydwa. Uczniowie powinni zagraæ te melodie na flecie, dzwonkachlub keyboardzie.

l Po odczytaniu has³a z labiryntu (kocia muzyka) uczniowie próbuj¹ wyjaœniæ, co oznacza to okreœlenie. Wg Kopaliñskiego kocia muzyka to ³omoty, gwizdy,wrzawa, zgie³k, kakofonia wyra¿aj¹ca niezadowolenie wobec jakiejœ osoby.Terminem tym popularnie okreœla siê niesk³adn¹, fa³szyw¹, dysonansowobrzmi¹c¹ grê na instrumentach lub taki¿ œpiew. Dla zabawy nauczyciel pozwalaurz¹dziæ w klasie koci¹ muzykê trwaj¹c¹ nie d³u¿ej ni¿ ok. pó³ minuty.

l Kot ma œwietny s³uch, a tak¿e potrafi bezszelestnie siê poruszaæ. Nauczycielsprawdza s³uch i koncentracjê dzieci podczas zabawy. Troje lub czworo z nichstaje przy tablicy ty³em do klasy i zamyka oczy. Wybrany uczeñ cicho wêdruje po klasie i po drodze porusza ró¿ne przedmioty, a tak¿e dotyka kolegów.Dotkniête dziecko krótko siê odzywa, mówi¹c miau, hej, halo itp. Pozosta³eodg³osy to np.: stukniêcie w ³awkê, szelest kartki papieru, tupniêcie, stukniêcied³ugopisem w pulpit itp. Odg³osów nie powinno byæ wiêcej ni¿ 5-7. S³uchaj¹cagrupka musi odtworzyæ drogê „kota” wraz z kolejnymi odg³osami. Uwaga:

81

MARZEC – Ma³e zwierzaki o wielkim sercu


zabawa musi przebiegaæ w ciszy; zamiast opisanych odg³osów mo¿na wykorzys-taæ le¿¹ce na ³awkach instrumenty; na jednej lekcji mo¿na powtórzyæ zabawênajwy¿ej trzy razy, nawet jeœli dzieci chc¹ wiêcej. Ich uwaga szybko s³abnie, a siedz¹cy w ³awkach zaczynaj¹ przeszkadzaæ. O wiele lepiej powtórzyæ zabawêinnego dnia, daj¹c mo¿liwoœæ uczestniczenia w niej wszystkim dzieciom.

l W drugiej klasie by³a mowa o glissandzie. Oznacza ono szybkie przeœlizgiwaniesiê po kolejnych dŸwiêkach w górê lub w dó³, g³osem lub na instrumencie.Uczniowie graj¹ glissando na dzwonkach, przeci¹gaj¹c po p³ytkach pa³eczk¹, lubna pianinie, u¿ywaj¹c do gry paznokci. Gdy glissando grane jest w dó³, po kla-wiszach œlizga siê paznokieæ kciuka (lekko!), w górê natomiast œlizgaj¹ siêpaznokcie drugiego i trzeciego palca prawej rêki. Wykonanie glissanda g³osemnie jest trudne. Nauczyciel mo¿e wskazywaæ kierunek rêk¹, a nawet dwiemarêkami, w³¹czaj¹c do œpiewania dwie grupy uczniów. Ka¿da z nich mo¿e wów-czas œpiewaæ glissando w innym kierunku.

l Taniec kotów to trzeci z utworów elektronicznych Bogdana Mazurka. Uczniowies³uchali dotychczas utworów: Rozmowa zegarów i W lodowej krainie.

l Ostatnia propozycja to napisanie znanych tytu³ów piosenek o kocie. Jeœli jakaœpowtórzy siê kilka razy, warto j¹ zaœpiewaæ z ca³¹ klas¹.

82



Materia³: u s³uch muzyczny, s³uch absolutny;u znaki graficzne dobrane do odg³osów wydawanych przez psa; u uk³adanie melodii do przys³ów;u piosenka I jak tu nie kochaæ psa;u s³uchanie utworów Kogut i kury i ¯ó³wie z Karnawa³u zwierz¹t.

Sprawdzanie umiejêtnoœci i mo¿liwoœci w ró¿nych dziedzinach nale¿y do czêstych i lubianych przez dzieci zabaw.

W trzeciej klasie nauczyciel na ogó³ ju¿ dobrze zna swoich uczniów, wietak¿e, jaki s³uch muzyczny ma ka¿dy z nich. Dzieci potrafi¹ oceniæ w³asnemo¿liwoœci, zdaj¹ te¿ sobie doskonale sprawê z tego, kto w klasie naj³adniejœpiewa czy gra na instrumencie. Mimo to zabawy i zagadki s³uchowe powinnypojawiaæ siê w miarê czêsto na lekcji, bo s³uch trzecioklasistów wci¹¿ siê rozwi-ja, a ró¿nego rodzaju konkursy i zawody ucz¹ koncentracji i æwicz¹ pamiêæ.Dzieci mog¹ same oceniæ, czy maj¹ dobry s³uch muzyczny, np.:

Czy masz dobry s³uch muzyczny?Na ile go oceniasz w skali od 1 do 10? Zaznacz odpowiedni¹ cyfrê.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10bardzo s³aby œredni dobry bardzo doskona³ys³aby dobry

l Nauczyciel gra na pianinie lub innym instrumencie melodycznym trzy dŸwiêki w ró¿nych uk³adach, na przyk³ad:1. niski, wysoki, œredni;2. niski, niski, wysoki;3. wysoki, niski, œredni;4. trzy jednakowe itp.

Uczniowie po us³yszeniu trzech dŸwiêków reaguj¹ na nie ruchem lub rysuj¹znaki – kropki, kó³ka itp.Ruch:niski dŸwiêk – tupaæ,œredni – klepn¹æ w ³awkê,wysoki – klasn¹æ nad g³ow¹.

l

Rysunek: l1. przyk³ad l

83



84

l

2. przyk³ad l l

l Nauczyciel gra na pianinie w œrednim rejestrze dwa dŸwiêki, jeden po drugim.Zadaniem uczniów jest zaœpiewanie ni¿szego (lub wy¿szego) z nich.

l Nauczyciel gra na pianinie dowolne dŸwiêki coraz wy¿sze lub coraz ni¿sze.Uczniowie reaguj¹ na kierunek dŸwiêków ruchem wyci¹gniêtej przed siebie rêki.Nie powinni widzieæ klawiatury i ruchu palców nauczyciela. W uwa¿nym s³ucha-niu pomaga zamkniêcie oczu.

l Nauczyciel gra dŸwiêk „a”, wszyscy próbuj¹ go powtórzyæ g³osem.

l S³uch absolutny zdarza siê wœród dzieci rzadko, ale byæ mo¿e ktoœ w klasie jestnim obdarzony, co z pewnoœci¹ wzbudzi wœród kolegów niema³¹ sensacjê.Osoba ze s³uchem absolutnym potrafi nazwaæ ka¿dy us³yszany dŸwiêk. Ciekawydla dzieci bêdzie fakt, ¿e psy maj¹ s³uch absolutny, co wykorzystuje siê podczastresury. Dziêki temu, ¿e bezb³êdnie rozpoznaj¹ wysokoœæ dŸwiêków, mog¹reagowaæ na sygna³y i spe³niaæ ró¿ne polecenia.

l Uczniowie ³¹cz¹ „psie odg³osy” (szczekanie, warczenie, wycie, skomlenie,ujadanie) z zaproponowanymi przez nauczyciela znakami graficznymi, nastêpnietworz¹ „psi chór”. Zostaj¹ podzieleni na piêæ grup. Ka¿dej grupie nauczycielprzydziela po jednym odg³osie. Dzieci na sygna³ nauczyciela w³¹czaj¹ siê do zabawy. Nauczyciel mo¿e np.:– wskazywaæ grupy gestem i w³¹czaæ je do zabawy,– pokazywaæ odpowiednie znaki narysowane wczeœniej na tablicy,– unosiæ przygotowane przed lekcj¹ kartoniki ze znakami itp.Grupy mog¹ byæ w³¹czane kolejno po jednej lub dwie, trzy równoczeœnie.

l Uczniowie wybieraj¹ jedno z trzech podanych przys³ów i uk³adaj¹ do niegomelodiê. Oto te przys³owia:1. Choæ pies siê d¹sa, to nie zawsze k¹sa.2. Gdy siê swoje psy k¹saj¹, niech siê cudze nie mieszaj¹.3. Pies najwiêcej szczeka, kiedy kto ucieka.Ochotnicy œpiewaj¹ swoje melodie lub graj¹ je. Pozostali oceniaj¹ wystêpy.

l Z dwóch ostatnich propozycji – znaków graficznych i przys³ów – nauczycielmo¿e zbudowaæ formê muzyczn¹ A B C, A B A (rondo). Tematem mo¿e byæ wybrane przys³owie, a kupletami – odg³osy zwi¹zane ze zna-kami oraz pozosta³e dwa przys³owia.



I jak tu nie kochaæ psas³. Barbara Borzymowska

muz. Marcin Grzella

Kiedy ju¿ do domu wracasz,pies ciê wokó³ obskakujei ogonem caluteñkimswoj¹ mi³oœæ wypisuje.

I jak tu nie kochaæ psa,gdy pies taki ogon ma?

Kiedy smutno ci na duszy,twój pies mord¹ tr¹ca ciê,³eb ci na kolanie k³adzie,jakby mówi³: „Nie martw siê!”.

I jak tu nie kochaæ psa,gdy pies tak¹ mordê ma?

Kiedy nie chce ci siê ruszyæ,on ma taki smutny wzrok,

85



¿e chc¹c nie chc¹c, po smycz siêgaszi ku drzwiom kierujesz krok.

I jak tu nie kochaæ psa,gdy pies takie oczy ma?

Kiedy myœlisz, ¿e doko³anikt pokochaæ nie chce ciê,spójrz na niego – to dla ciebiemocno bije serce psie.

I jak tu nie kochaæ psa,gdy pies serce takie ma?

l Piosenka ma typow¹ budowê zwrotkow¹ z refrenem (uk³ad AB). Rytm zwrotkijest doœæ skomplikowany, dlatego najlepiej uczyæ piosenki ze s³uchu. Dziecizwykle bardzo dobrze naœladuj¹ innych wykonawców, a przesuniêcia rytmicznenie sprawiaj¹ im trudnoœci. Refren jest ³atwy i szybko wpada w ucho, a zatemzwrotki powinni œpiewaæ soliœci, a refren – ca³a klasa.

l Zabawa w „rasy psów”.Podczas s³uchania piosenki nagranej na kasetê uczniowie szybko pisz¹ nazwyznanych sobie ras psów. Pisanie nale¿y przerwaæ wraz z koñcem piosenki.Zwyciê¿a ten, kto wymieni najwiêcej ras.

l Uczniowie œpiewaj¹ piosenkê. Podczas refrenu nauczyciel wskazuje dziecko,które bêdzie naœladowa³o szczekanie psa. Robi to po s³owach „psa” i „ma”.Fragmenty te powtarzaj¹ siê cztery razy, mo¿e wiêc szczekaæ czworo dzieciwskazywanych kolejno.

l Uczniowie s³uchaj¹ dwóch utworów Camille’a Saint-Saënsa pt. ¯ó³wie orazKogut i kury. Ich zadaniem jest napisanie tytu³u ca³oœci, czyli Karnawa³ zwierz¹t. Ca³a suita sk³ada siê z utworków pe³nych dowcipu i pomys³owoœci. I tak:¿ó³wiom kompozytor przydzieli³ znan¹ melodiê kankana, gran¹ w bardzo wol-nym tempie przez wiolonczele i kontrabasy na tle akompaniamentu fortepianu.Gdakanie kur imitowane jest natomiast przez fortepian i zespó³ smyczkowy. Byæmo¿e uczniowie zechc¹ narysowaæ balet ¿ó³wi tañcz¹cych kankana? W rzeczy-wistoœci iest to ¿ywio³owy taniec, w którym g³ówn¹ atrakcj¹ jest bardzo wysokieunoszenie przed sob¹ nóg.

86



Materia³:u odg³osy Ziemi;u s³uchanie VI Symfonii L. van Beethovena, cz. IV Burza;u orkiestra symfoniczna;u piosenka Lubiê, kiedy wieje wiatr.

l Nauczyciel przypomina uczniom piosenkê Indian Hopi o Matce Ziemi (Notes – cz.1), a tak¿e powtarza piosenkê z repertuaru II klasy pt. Ziemia – zielona wyspa.Czêœæ klasy mo¿e akompaniowaæ do œpiewu na instrumentach perkusyjnych.

l Zadaniem uczniów jest wymienienie co najmniej piêciu odg³osów Ziemi. Nie jestto trudne dla dziesiêciolatków, dlatego nauczyciel mo¿e zadanie rozszerzyæ,dziel¹c odg³osy na grupy wed³ug dowolnego klucza – stopnia g³oœnoœci, Ÿród³adŸwiêku, po³o¿enia geograficznego itp. Na przyk³ad:

Has³a powinny byæ napisane na tablicy, a w wynajdywaniu odg³osówuczestnicz¹ wszyscy uczniowie.

Podsumowaniem jest s³uchanie IV czêœci z VI Symfonii Ludwika vanBeethovena, tak zwanej Pastoralnej.

Symfonia to wielka forma muzyczna, która rozwija³a siê w koñcu XVIIIwieku i na pocz¹tku XIX. Do perfekcji doprowadzili j¹ tzw. klasycy wiedeñscy:J. Haydn, W. A. Mozart i L. van Beethoven. Klasyczna symfonia sk³ada³a siê

87

KWIECIEÑ – Planeta Ziemia

odg³osy ciche

szmer Ÿród³a

œrednio g³oœne

szum wiatru

g³oœne

grzmot

Arktyka

trzeszczenie lodu

Afryka

szum ulewytropikalnejœpiew ptakówryk zwierz¹t

Oceania

huk tajfunuplusk fal

woda

pluskchlupot

powietrze

gwizdgrzmot

roœlinnoœæ (flora)

trzaskszelestszum

ziemia

hukpomrukiwaniewulkanu


z czterech czêœci: pierwszej – szybkiej, drugiej – wolnej, trzeciej – w formiemenueta, czwartej – szybkiej.

Beethoven wyszed³ poza ramy czterech czêœci. Rozszerzy³ formê w nowa-torski na owe czasy sposób. Skomponowa³ dziewiêæ symfonii, z których szóstama charakter programowy – to znaczy zawiera treœci pozamuzyczne. I tak: czêœæpierwsza ma ilustrowaæ obudzenie siê radosnych uczuæ po przybyciu na wieœ.Czêœæ druga to scena nad strumykiem. W czêœci trzeciej kompozytor przedsta-wia weso³¹ zabawê wieœniaków. Czêœæ czwarta, nagrana na p³ycie, to Burza. Nie wymaga ona komentarzy, poniewa¿ muzyka brzmi bardzo sugestywnie,dziko i groŸnie. Kot³y i wielka orkiestra wspaniale odtwarzaj¹ odg³osy wichury,grzmotów i nawa³nicy. Po kilku chwilach s³ychaæ oddalanie siê burzy, po którejwraca piêkna, s³oneczna pogoda. Ostatnia czêœæ symfonii nosi tytu³ Œpiewpasterza i wyra¿a radosne uczucia po burzy.

Uczniowie maj¹ napisaæ nazwy instrumentów, które uda im siê rozpoznaæs³uchem w Burzy. Z pewnoœci¹ najwyraŸniej brzmi¹ kot³y, skrzypce, kontrabasy i flet.S³ychaæ tak¿e wiolonczele, obój i róg. Jeœli uczniowie wymieni¹ dwa lub trzy instrumenty, bêdzie to wystarczaj¹cy dowód na to, ¿e uwa¿nie s³uchali muzyki.

W drugiej klasie podane by³o rozmieszczenie instrumentów w orkiestrzesymfonicznej. Warto wróciæ do tego szkicu przy okazji s³uchania symfoniiBeethovena. A oto uproszczony uk³ad orkiestry.

l Rozwi¹zanie zagadki polegaj¹cej na przeskakiwaniu liter to tytu³ utworu Ludwikavan Beethovena Dla Elizy.

·l Uczniowie dobieraj¹ instrumenty do rysunków zwi¹zanych z przyrod¹. Mog¹ to byæ instrumenty szkolne, ale równie¿ prawdziwe, orkiestralne.

Np. grzmot – kot³y, bêben, bêbenki, talerze,

88



krople deszczu – dzwonki, pude³ko, metalofon (wibrafon),s³oñce – trójk¹t, gong,ulewa – tremolo na werblu, grzechotki, bêbenki

wype³nione kasz¹,têcza – harfa, glissando na dzwonkach.

l Je¿eli w klasie s¹ ró¿ne instrumenty, na których mo¿na zilustrowaæ zjawiskaprzyrody, warto wspólnie z uczniami u³o¿yæ obrazek muzyczny, zbli¿ony swoimprzebiegiem do s³uchanego fragmentu VI Symfonii.

Lubiê, kiedy wieje wiatrs³. Stanis³aw Karaszewski

muz. Krystyna Kwiatkowska

weso³o

1. Lubiê, kiedy wieje wiatr, fiu, fiu.Lubiê, kiedy szemrze sad, szu, szu.Kiedy gwi¿d¿e, kiedy œwiszcze,razem z wiatrem goniê liœcie, fru, fru, fru!

89



Lubiê, kiedy pada deszcz, chlup, chlup,gdy po grzbiecie biegnie dreszcz, siup, siup.Kiedy pada, kiedy chlupie,ja w kaloszach sobie tupiê, tup, tup, tup!La, la, la, la, la...

2. Lubiê, kiedy burza grzmi, grom, grom,chocia¿ trochê straszno mi, bom, bom.Burza b³yska, huczy gromem,ja mam dom z piorunochronem, dom, dom, dom!

Lubiê, kiedy sypie grad, stuk, stuk,w bia³ych kulkach ca³y œwiat, cud, cud.Gdy grad pada, w rynnê stuka,ja lodowych kulek szukam, chrup, chrup, chrup!La, la, la, la, la...

3. Lubiê, kiedy sypie œnieg, syp, syp,pod butami skrzypi œnieg, skrzyp, skrzyp.Wiwat narty, wiwat sankiwiwat œnie¿ne, mroŸne ranki, hip, hip, hip!

Kompozytorka po³¹czy³a w muzyce dwie zwrotki, stawiaj¹c znak repetycji i dwie volty. Po dwóch zwrotkach nastêpuje dodatkowy fragment ze s³owami lala la. Poniewa¿ piosenka sk³ada siê z piêciu zwrotek, ostatnia z nich nie bêdziepowtarzana, a zakoñczy siê od razu drug¹ volt¹. Melodia jest prosta i mimo jed-nego bemola ³atwa do zagrania.

l Uczniowie graj¹ na dzwonkach lub innych instrumentach melodycznych dŸwiêkiprzypadaj¹ce na pierwsz¹ miarê taktu (na „raz”). Jeœli zrobi¹ to bez problemu,zagraj¹ dŸwiêki, które wypadaj¹ na „raz” i na „trzy”. Nauczyciel mo¿e je napisaæna tablicy literami lub nutami.

90



Oznaczenia wykonywane s¹ na dowolnej wysokoœci – ten sposób

wykonywania nazywa siê parlando (mówi¹c). Oznaczenie taktowe nosi nazwê alla breve (na sposób szybki). Proponowany zapis nutowy jest zmienionyw stosunku do orygina³u: opisane oznaczenie taktowe zast¹piono

w nim metrum bardziej zrozumia³ym dla trzecioklasistów.

l Uczniowie œpiewaj¹ piosenkê z towarzyszeniem instrumentów perkusyjnych lubw³asnorêcznie skonstruowanych. Dzieci powinny same zaproponowaæ, na czymbêd¹ gra³y przy kolejnych zwrotkach. Mog¹ to byæ na przyk³ad: I zwrotka – czurynga – instrument zrobiony ze sklejki, opisany w materia³ach

do II klasy;II zwrotka – dzwonki, trójk¹t, torby foliowe, papier, grzechotki;III zwrotka – talerze metalowe, du¿y bêben, nadmuchane torby papierowe;IV zwrotka – drobne kamyczki w bêbenkach okrêcanych kolistym ruchem,

kubeczki po jogurcie nape³nione grochem itp.;V zwrotka – ma³e talerzyki, ciche dŸwiêki dzwonków.

Akompaniament nie mo¿e byæ g³oœny (oprócz burzy), ¿eby nie zag³uszy³piosenki, nie mo¿e te¿ towarzyszyæ jej przez ca³y czas. Rozmaite odg³osy akom-paniuj¹ce brzmi¹ o wiele lepiej, jeœli pojawiaj¹ siê niezbyt czêsto.

l Uczniowie œpiewaj¹ piosenkê po fragmencie, wskazywani przez nauczyciela. Grupki œpiewaj¹ piosenkê kolejno, po dwa takty. Porz¹dek œpiewania ustalonyzostaje przed rozpoczêciem zabawy. Uwaga – ostatnie æwiczenia mog¹ przybraæ formê zawodów. Kto siê pomyli,daje fant lub odchodzi na bok.

91



Materia³: u oznaczenia tempa w jêz. w³oskim;u klawesyn i ksylofon;u s³uchanie utworów: Kuku³ka C. Saint-Saënsa, Koncert na klawesynJ. S. Bacha Poranek E. Griega.

l Nauczyciel przypomina zabawy z tekstami z drugiej klasy. Uczniowie recytuj¹przys³owie „Kwiecieñ plecieñ, bo przeplata, trochê zimy, trochê lata” w podanych rytmach; stawiaj¹ te¿ we w³aœciwych miejscach kreski taktowe.

Recytuj¹ przys³owie na ró¿nej wysokoœci, z ró¿n¹ dynamik¹ i w ró¿nych nastro-jach. Po wykorzystaniu licznych mo¿liwoœci œpiewaj¹ tekst z w³asn¹ melodi¹,ró¿nicuj¹ tak¿e tempo. Staraj¹ siê zapamiêtaæ trzy w³oskie okreœlenia tempa:ALLEGRO – tempo szybkie,MODERATO – tempo œrednie,LENTO – tempo wolne.

l Nauczyciel bawi siê z uczniami, polecaj¹c im wykonywanie ró¿nych czynnoœci w tempie nazwanym po w³osku. I tak na przyk³ad: – wszyscy chodz¹ po klasie w tempie lento;– zamieniaj¹ siê miejscami w ³awkach w tempie allegro; – wyjmuj¹ z tornistra lub wk³adaj¹ do niego zeszyty i ksi¹¿ki w tempie moderato.

Zadaniem uczniów jest zapisanie ró¿nych czynnoœci wykonywanych przeznich szybko, œrednio i wolno, tzn. w podanych tempach.

l Utwór do s³uchania w wolnym tempie to Kuku³ka z Karnawa³u zwierz¹tCamille’a Saint-Saënsa. Utwór wykonany jest na fortepianie i flecie. Oba instru-menty graj¹ jakby niezale¿nie od siebie. Uczniowie mog¹ policzyæ, ile razy odzy-wa siê kuku³ka.

92

KWIECIEÑ – Niezwyk³e zjawiska przyrody


l Szybkim tempem charakteryzuje siê drugi utwór, grany na klawesynie. Jest tofragment Koncertu D-dur J. S. Bacha, bêd¹cy transkrypcj¹ koncertu A. Vivaldiego. Transkrypcja to opracowanie kompozycji na inny instrument lubzespó³ instrumentów ni¿ w oryginale. Prezentowany utwór ma ¿ywy, radosnycharakter, oddaj¹cy nastroje wiosenne. Szybkie figuracje, tryle, powtarzaj¹ce siêakordy kojarz¹ siê z g³osami ptaków, rechotem ¿ab, p³yn¹cym strumykiem itp.

Nale¿y zwróciæ uwagê uczniów na charakterystyczne ostre i krótkie brzmie-nie klawesynu, a tak¿e na brak mo¿liwoœci dynamicznych tego instrumentu. Si³abrzmienia jest jednolita, a legato nieosi¹galne. Uczniowie maj¹ przypomnieæsobie oba okreœlenia artykulacyjne: legato i staccato.

l Podobn¹ nazwê do klawesynu ma ksylofon, dlatego doœæ czêsto zdarzaj¹ siêpomy³ki w nazywaniu obu instrumentów. Ksylofon to instrument perkusyjny o drewnianych sztabkach, na których gra siê pa³eczkami. Ksylofony w ró¿nychwielkoœciach wystêpuj¹ w tzw. instrumentarium Orffa, a dziêki temu, ¿e maj¹wyjmowane p³ytki, nadaj¹ siê œwietnie do pracy z dzieæmi. Profesjonalne instru-menty s¹ o wiele wiêksze. Graj¹ na nich zawodowi perkusiœci.

l Zadaniem uczniów jest napisanie nazw znanych im instrumentów z klawiszami.S¹ to: pianino, fortepian, keyboard, akordeon, organy, klawesyn.

l Æwiczenia g³osu.Nauczyciel gra na pianinie lub keyboardzie opadaj¹c¹ tercjê – uczniowie pow-tarzaj¹ motyw g³osem na sylabie „ku-ku”. Æwiczenie rozpoczyna siê nisko,dŸwiêkami h-gis lub nawet b-g w oktawie ma³ej. Po dwóch powtórzeniachnauczyciel gra motyw o sekundê ma³¹ wy¿ej, wêdruj¹c do e, f w oktawiedwukreœlnej. Prawdopodobnie niskie dŸwiêki zaœpiewaj¹ swobodniej ch³opcy, a wysokie – dziewczynki, jednak w œpiewie powinni uczestniczyæ wszyscy.Uwaga: tercja kuku³cza na sylabie „ku-ku” jest bardzo wygodna do œpiewania i powtarzaj¹ j¹ czysto nawet ci uczniowie, którym trudno jest zaœpiewaæ prawi-d³owo melodiê piosenki.

Ostatnim zadaniem dla uczniów jest wykonanie ilustracji do PorankaE. Griega. Utwór jest fragmentem Peer Gynta, z którego w styczniu by³as³uchana czêœæ pt. W grocie króla gór. Poranek jest pe³en radoœci, spokoju i pogody. Piêkna, szeroka melodia mo¿e zainspirowaæ uczniów o namalowaniawiosennej impresji, pe³nej jasnych kolorów.

93

KWIECIEÑ – Niezwyk³e zjawiska przyrody


Materia³: u s³uchanie Alleluja J. F. Haendla, granie fragmentu tematu;u s³uchanie Tañca kurcz¹t w skorupkach jaj M. Musorgskiego;u piosenka ludowa Wieziemy tu kogucika, granie melodii i akompaniamentu.

Temat poœwiêcony œwiêtom wielkanocnym warto rozpocz¹æ s³uchaniemutworu Jerzego Fryderyka Haendla pt. Alleluja. Jest to jedna z czêœci s³ynnegooratorium Mesjasz, powsta³ego w 1742 roku.

J. F. Haendel (1685-1757) to kompozytor niemiecki, przebywaj¹cy wiê-ksz¹ czêœæ ¿ycia w Anglii i tam tworz¹cy swoje najs³ynniejsze dzie³a. W jegoogromnym dorobku kompozytorskim znajduj¹ siê opery, oratoria, koncerty,muzyka kameralna, chóralna, klawesynowa.

Oratorium to forma dramatyczna, zwykle z tekstem o tematyce religijnej,ale bez akcji scenicznej. Oratorium jest wykonywane w sali koncertowej lub w koœciele, opiera siê na partiach wokalnych, solowych, chóralnych i orkiestrze.Czasem ma równie¿ partiê narratora. Fragment przeznaczony do s³uchania jestbardzo znany i wykonywany przy ró¿nych okazjach. By³ zwyczaj, ¿e Allelujapublicz-noœæ wys³uchiwa³a na stoj¹co.

Uczniowie graj¹ na instrumentach melodycznych fragment tematu, maj¹tak¿e okreœliæ w³asnymi s³owami nastrój utworu. Mog¹ to byæ na przyk³adnastêpuj¹ce okreœlenia: wznios³y, radosny, triumfalny, ¿ywio³owy itp. Oto temat:

J. F. Haendel

l Nauczyciel og³asza konkurs na muzyczne pisanki. Daje na ich wykonanie oko³o10 minut. Uczniowie ozdabiaj¹ swoj¹ pisankê symbolami muzycznymi, któremog¹ siê powtarzaæ, jak na przyk³ad wzory ostinata.

94

KWIECIEÑ – Wielkanoc


l Na tablicy narysowany jest kontur du¿ego jajka. Uczniowie kolejno rysuj¹ na nimsymbole muzyczne. Ka¿dy ma byæ inny. Zabawa koñczy siê, kiedy zabrakniepomys³ów na znak muzyczny.

l Po wys³uchaniu Tañca kurcz¹t w skorupkach jaj, czêœci Obrazków z wystawyModesta Musorgskiego, uczniowie sami lub wspólnie na tablicy rysuj¹ ilustracjedo utworu. Jest zrozumia³e, ¿e nauczyciel wybiera jeden z wariantów rysowaniapisanek i kurcz¹t. Utwór Taniec kurcz¹t brzmi zabawnie, a nawet groteskowo. Instrumenty dêteprowadz¹ jakby dialog – wysoko brzmi¹ce, naœladuj¹ce g³osy kurczaków s¹uzupe³niane niskimi dŸwiêkami fagotu. WyraŸnie te¿ s³ychaæ uderzenia w talerzemetalowe.

l Po dwóch lub trzech powtórzeniach tego krótkiego utworu uczniowie próbuj¹odtworzyæ muzykê ruchem. Jedna grupka tañczy przy dŸwiêkach wysokich,druga w³¹cza siê do ruchu wraz z odg³osem fagotu. Sposób poruszania siêpowinien byæ zaproponowany przez same dzieci.

l Has³o do odczytania wraz z szyfrem brzmi: Œmigus-dyngus.

l Melodia ludowa Wieziemy tu kogucika.

Wieziemy tu kogucikaweso³o mel. ludowa

1. Wieziemy tu kogucika,dajcie jajek do koszyka,dajcie aby choæ ze cztery,a do tego ze dwa serydla kogucika! Kukuryku!

95



2. Oj, zieleni siê, zieleni,m³oda trawka tu¿ przy ziemi,kukuryku, kukurykuju¿ i pe³no jest w koszykudla kogucika! Kukuryku!

l Propozycje akompaniamentu do piosenki Wieziemy tu kogucika.

1. dzwonki

2. keyboard – pianino

3. dzwonki

96



l Zabawa z kogucikiem.Wybrany uczeñ biegnie z torb¹ pomiêdzy dzieæmi i zbiera „dary dla koguci-

ka” – ró¿ne przedmioty, po jednym z ka¿dego rodzaju. Mog¹ to byæ np.: grze-bieñ, klucze, o³ówek, gumka, cukierek, moneta, gumka do w³osów, temperówkaitp. Po zebraniu 10-14 przedmiotów wyk³ada je na stó³ i prezentuje klasie.Uczniowie staraj¹ siê zapamiêtaæ wszystko, co zebra³ kolega. Po chwili przed-mioty zostaj¹ schowane do torby, a kilku ochotników wychodzi z klasy. Wracaj¹pojedynczo i ka¿dy z nich wymienia drobiazgi znajduj¹ce siê w torbie. Poprawnienazwany przedmiot zostaje wyjêty z torby i po³o¿ony na stole. Zwyciê¿a zawod-nik, który zapamiêta³ wszystko, co by³o w torbie.

l Nauczyciel zachêca uczniów, aby dowiedzieli siê od starszych cz³onków rodziny,jak obchodzone by³y œwiêta wielkanocne w czasach ich dzieciñstwa. Kierujetak¿e rozmowê na obyczaje i tradycje regionu, w którym mieszkaj¹ dzieci.

l Dzwony wielkanocne.Nauczyciel wspólnie z dzieæmi przygotowuje „dzwony” z glinianych doniczek.Przez dziurkê w dnie przeci¹ga mocny, cienki sznurek i mocuje go od wewn¹trzguzikiem. Kilka lub kilkanaœcie doniczek o dŸwiêkach ró¿nej wysokoœci imitujeodg³os dzwonów. W doniczki uderza siê lekko pa³eczk¹, czekaj¹c, aby dŸwiêkwybrzmia³.

97



Materia³: u powtórzenie wiadomoœci; u s³uchanie fragmentu opery Ch. W. Glucka Orfeusz i Eurydyka; u piosenka Puszka Pandory.

l Nauczyciel sprawdza, czy uczniowie zauwa¿yli b³êdy w podanych przyk³adach. W oznaczeniach jest szeœæ b³êdnych symboli – klucz na koñcu linii, szesnastki –piêæ po³¹czonych ³amanymi liniami, pó³nuta z lask¹ z lewej strony, le¿¹cy kluczrepetycji z jedn¹ kresk¹, na czwartej linii, klucz wiolinowy zakoñczony w z³¹stronê, dwie ósemki z laskami z lewej strony.

Spoœród czterech podanych zdañ w Æwiczeniach (1. Dynamika dotyczyszybkoœci wykonywanego utworu; 2. Metrum wskazuje, na ile liczy siê utwór; 3.Tempo okreœla g³oœnoœæ utworu; 4. Staccato to ³¹czenie dŸwiêków w melodiê)prawid³owe jest tylko jedno: „Metrum wskazuje, na ile liczy siê utwór”.

l Mit o Orfeuszu i Eurydyce:Muzyka w staro¿ytnoœci odgrywa³a bardzo wa¿n¹ rolê. Stanowi³a jedn¹

z dyscyplin Igrzysk Olimpijskich, a instrumenty, jak wierzono, by³y darembogów. Sami bogowie grali na nich po mistrzowsku. Zas³yn¹³ ze swojej gryzw³aszcza Orfeusz, syn boga rzek Ojagrosa i muzy poezji Kaliope. Gdy gra³,gromadzi³y siê ptaki, zwierzêta i ryby, aby go s³uchaæ, drzewa rusza³y z miej-sca, a ska³y tañczy³y. Jego ukochana ¿ona, Eurydyka, zmar³a od uk¹szenia¿mii i zst¹pi³a do Hadesu, œwiata zmar³ych. Orfeusz pod¹¿y³ za ni¹ i takswoj¹ gr¹ oczarowa³ ca³e podziemie, ¿e uzyska³ zgodê na wyprowadzenieEurydyki z Hadesu. Nie wolno mu by³o jednak obejrzeæ siê za siebie. Eury-dyka sz³a za nim w milczeniu, ale gdy dochodzili do celu, Orfeusz nie wytrzy-ma³ i chc¹c sprawdziæ, czy ukochana istotnie pod¹¿a w jego œlady, obejrza³siê. W tym momencie Eurydyka zosta³a porwana na zawsze do Hadesu.

(W. Kopaliñski „S³ownik mitów i tradycji kultury”)

Nauczyciel mo¿e dodaæ, ¿e Orfeusz gra³ na kitarze – instrumencie strunowym. Przezstaro¿ytnych uwa¿any by³ za wynalazcê kitary, a nawet ojca muzyki. Mit o Orfeuszuzainspirowa³ wielu twórców w czasach nowo¿ytnych. Powsta³y na ten temat sztukiteatralne, utwory muzyczne – balety, poematy symfoniczne, baœnie muzyczne i opery.Znany jest tak¿e film Czarny Orfeusz oparty na treœci s³ynnego mitu.

l Christoph Willibald Gluck (1714-1787) – kompozytor niemiecki uwa¿any jest za przedstawiciela opery klasycznej, a tak¿e reformatora opery i baletu.

S³uchany fragment Orfeusza i Eurydyki jest doœæ znany. Piêkna melodia pomi-mo up³ywu stuleci nic nie straci³a ze swego uroku i nadal budzi wzruszenie s³uchaczy.

98

KWIECIEÑ – Mity i legendy


Puszka Pandorys³. Halina Cenarskamuz. Wojtek Kaleta

99



A kto to by³a Pandora?Zapewne o tym nie wiecie.By³a to pani bardzo niem¹dragdzieœ w staro¿ytnym œwiecie.Bogowie dali jej skrzynkênazwan¹ puszk¹ Pandory,w której zamknêli straszne paskudztwa:smutki, choroby i zmory.

Ref.: Puszka Pandory, puszka Pandory – przez ni¹ te grypyi z³e humory,pa³a w dziennikui w zeszycie!Popatrz, Pandoro, jakie mam ¿ycie!

Pandora by³a ciekawa,co w tej skrzynce schowano,i nos wsadzi³a, by samej sprawdziæ,chocia¿ j¹ przestrzegano.


Wymknê³y siê okropnoœciz tej puszki pani Pandory,¿eby nas drêczyæ, drêczyæ i mêczyæ,wymyœlaæ nam horrory.


100



Piosenka z³o¿ona jest z dwóch rozbudowanych zwrotek i refrenu.Utrzymana jest w rytmie walca, w tonacji przewijaj¹ siê tryby dur i moll.

l Uczniowie ucz¹ siê piosenki, s³uchaj¹c nagrania (mog¹ obserwowaæ zapisnutowy – do skserowania z „Notesu nauczyciela”). Nuc¹ melodiê na ró¿nychg³oskach i sylabach. Zw³aszcza melodia zwrotki wymaga dok³adnego opracowa-nia z uwagi na przygodne znaki chromatyczne. Refren jest ³atwiejszy i mo¿e byæpo dwóch-trzech przes³uchaniach nagrania œpiewany z tekstem.

l Nauczyciel zwraca uwagê uczniów na melodiê zwrotki. Uczniowie powinni samidostrzec w zapisie podobieñstwa i ró¿nice szesnastotaktowych odcinków. Obazdania s¹ takie same, ró¿ni¹ siê jedynie zakoñczeniem. Pierwsze koñczy siêdŸwiêkami f, f, drugie – d, d.

l Uczniowie akompaniuj¹ na ma³ych talerzach lub trójk¹tach, uderzaj¹c lekko na „raz” co dwa takty. Kilkoro uwa¿nych dzieci mo¿e graæ na dzwonkach chromatycznych dŸwiêkiprzypadaj¹ce na „raz” w ka¿dym takcie lub w co drugim takcie. Poniewa¿ to zadanie wymaga du¿ego skupienia uwagi i obserwowania zapisu nutowego,piosenkê mo¿na podzieliæ na kilka odcinków – na przyk³ad oœmiotaktowych – dlakilkorga dzieci graj¹cych kolejno swoje fragmenty.

l Zabawa w straszenie Pandory.Kilkoro dzieci bierze do r¹k instrumenty (grzechotki, tamburyna, ko³atki) i stajew grupce przed klas¹. Podczas œpiewania piosenki przez pozosta³ych kolegówbêd¹ graæ przy s³owie Pandora. Kto siê pomyli, zagra w niew³aœciwym miejsculub zapomni zagraæ przy s³owie Pandora, oddaje instrument innemu dziecku.

l Zabawa w „horrory z puszki Pandory”Nauczyciel w³¹cza kasetê z piosenk¹. Uczniowie spaceruj¹ po klasie. W dowol-nym momencie p³yta zostaje wy³¹czona na kilka sekund, uczniowie zamieniaj¹siê w „straszne postacie”. Po chwili znów spaceruj¹ spokojnie przy dŸwiêkachmuzyki.

101



Materia³: u p³ytoteka, taœmoteka;u historia zapisu nutowego;u piosenka Ksi¹¿ka.

Muzycznym odpowiednikiem biblioteki jest p³ytoteka i taœmoteka. Do niedawna muzyka rejestrowana by³a na p³ytach analogowych (du¿ychczarnych kr¹¿kach, odtwarzanych na adapterze) oraz na taœmach magneto-fonowych. Rewolucja techniczna wprowadzi³a rewelacyjny wynalazek, p³ytêkompaktow¹ (w zasadzie niezniszczaln¹), która zdystansowa³a wszystkie dotych-czasowe osi¹gniêcia w dziedzinie rejestracji dŸwiêku. Obecnie niemal wszystkiezasoby muzycznych nagrañ przegrywane s¹ na p³yty kompaktowe, a dziêkinajnowszym osi¹gniêciom re¿yserów dŸwiêku udaje siê skasowaæ szumy i trzas-ki starych p³yt, nie naruszaj¹c oryginalnej œcie¿ki dŸwiêkowej.

l Nauczyciel rozmawia z uczniami na temat ich domowej p³ytoteki lub taœmoteki.Prezentuje zasoby klasowe, szkolne lub w³asne. Zadaniem domowym mo¿e byæsporz¹dzenie spisu zgromadzonych przez uczniów utworów – oddzielnie muzykirozrywkowej, oddzielnie artystycznej (tzw. powa¿nej lub klasycznej). Warto poz-naæ upodobania muzyczne swojej klasy. Mo¿na te¿ pozwoliæ na pos³uchaniekilku ulubionych utworów, pod warunkiem, ¿e przynajmniej jeden z nich bêdzieprezentowa³ wartoœæ artystyczn¹.

l Fakt, ¿e mo¿emy dziœ s³uchaæ muzyki skomponowanej kilkaset lat temu, zawdziêczamy notacji muzycznej. Jej histori¹ zajmuje siê paleografia muzyczna.Dziêki niej wiemy, ¿e najstarsze systemy notacyjne pos³ugiwa³y siê literami alfa-betu i cyframi. By³y nieprecyzyjne, a odzwierciedla³y tylko orientacyjny kierunekmelodii i przybli¿ony czas trwania dŸwiêku. Systemy takie stosowano w staro¿ytnych Chinach, Indiach, a tak¿e w Babilonie, wykorzystuj¹c pismo kli-nowe. Notacja w staro¿ytnej Grecji równie¿ opiera³a siê na literach alfabetu,pisanych w ró¿nych uk³adach i po³o¿eniach.Œredniowieczna notacja liturgiczna, bo œwieckiej nie by³o, pos³ugiwa³a siê neu-mami (z greckiego neumy – „znaki”) umieszczonymi od ok. 1000 roku na liniach. Okreœla³y one kierunek linii melodycznej bez stosowania wartoœci nut. Z czasem zaczêto u¿ywaæ dwóch wartoœci: d³ugiej – longa i krótkiej – breva.Wynalazek systemu liniowego by³ jednym z najwa¿niejszych wynalazków w roz-woju pisma nutowego. Pocz¹tkowa czterolinia przekszta³ci³a siê oko³o 1200 roku w piêcioliniê i takzosta³o do dziœ. DŸwiêki wykraczaj¹ce poza skalê piêciolinii notowane s¹ na takzwanych liniach dodanych górnych i dolnych.

102

MAJ – Ksi¹¿ki


l Has³a krzy¿ówki:1. Nazwa œredniowiecznych nut.2. Jeden z najwa¿niejszych elementów muzyki.3. £uk oznaczaj¹cy, ¿e dŸwiêki nale¿y ³¹czyæ w melodiê.4. Najwiêkszy polski kompozytor.5. Okreœlenie tempa umiarkowanego (po w³osku).6. Instrument klawiszowy szarpany.7. Nazwa klucza muzycznego.Rozwi¹zanie krzy¿ówki: meloman; has³a: neumy, melodia, legato, Chopin,moderato, klawesyn, wiolinowy.

l Nauczyciel gra pocz¹tkowe takty melodii. Zadaniem uczniów jest rozpoznanieutworu s³uchanego w II klasie. Jest to serenada W. A. Mozarta – Eine kleineNachtmusik. Nuty dla instrumentów smyczkowych i dêtych pisane s¹ na jednejpiêciolinii

W. A. Mozart

l Nauczyciel pokazuje uczniom ró¿ne nuty, którymi dysponuje – na fortepian, flet,g³os itp. Najbardziej skomplikowany zapis to partytura na orkiestrê. Uczniowiepróbuj¹ odgadn¹æ kolejnoœæ instrumentów w zapisie partytury. S¹ to (od góry):dête drewniane – flety, oboje, klarnety, fagoty;dête blaszane – rogi, tr¹bki, puzony;perkusja;kwintet smyczkowy – I skrzypce, II skrzypce, altówki, wiolonczele, kontrabasy.

l Rozwi¹zanie rebusu – partytura.

Ksi¹¿kas³. Stanis³aw Karaszewskimuz. Jerzy Smoczyñski

103

MAJ – Ksi¹¿ki


1. W œwi¹tek, pi¹tek i niedzielê,nawet rankiem, gdy siê zbudzê,ksi¹¿ka jest mym przyjacielem,z którym nigdy siê nie nudzê.

Ref.: Ksi¹¿ka – czarodziejska ksiêga,w niej magiczna jest potêga,ona zdania i wyrazyzmienia w ludzi i obrazy!Ka¿da gloska i literaœwiat fantazji nam otwiera,i w pamiêci ka¿dej g³owykrêci film komputerowy!

104

MAJ – Ksi¹¿ki


2. Po po³udniu i wieczorem,kiedy szaro, nieciekawie,kolorow¹ ksi¹¿kê biorêi œniê z ksi¹¿k¹ sny na jawie!

Ref.: Ksi¹¿ka – czarodziejska ksiêga...

3. Ciemn¹ noc¹, gdy œpiê mocno,nawiedzaj¹ moj¹ g³owê,fantastyczne i bajeczniekolorowe sny ksi¹¿kowe!

Ref.: Ksi¹¿ka – czarodziejska ksiêga...

Melodia piosenki nie jest trudna do zaœpiewania, ale ze wzglêdu na czterybemole, nie nadaje siê do gry na instrumentach melodycznych. Akompaniowaæmo¿na na talerzykach lub lekko na trójk¹tach, zaznaczaj¹c ka¿de „raz”, co pod-kreœli charakter walca. Zwrotka utrzymana w tonacji f-moll mo¿e byæ okreœlonaprzez dzieci jako smutna, refren natomiast jest w tonacji f-dur – weso³y. Do œpiewania trzech zwrotek piosenki najlepiej bêdzie wybraæ troje muzykalnychdzieci o czystym g³osie, refren zaœpiewaj¹ wszyscy.

l Uczniowie nuc¹ melodiê piosenki na ró¿nych g³oskach i sylabach.

l Wyznaczone dziecko z dowoln¹ ksi¹¿k¹ w rêce wêdruje po klasie i œpiewapiosenkê. Po kilku taktach oddaje ksi¹¿kê któremuœ z kolegów i siada na jegomiejscu. Ten wstaje i œpiewa dalej, tak aby nie powsta³a przerwa w melodii.Uwaga: ta forma zabawy doskonale kszta³ci pamiêæ, uwagê i s³uch. Mo¿na j¹stosowaæ przy ró¿nych piosenkach, a tak¿e ze zmian¹ regu³, na przyk³ad:– nauczyciel wskazuje kolejno œpiewaj¹ce dzieci;– w ustawieniu w kole ka¿dy œpiewa kolejno krótki fragment piosenki;– uczniowie dobrani w kilkuosobowe dru¿yny œpiewaj¹ kolejno – zespo³owo itp.

l Zadanie dla uczniów pracuj¹cych z zapisem nutowym piosenki: szybkie znalezie-nie w nutach piosenki fragmentów gamy i trójdŸwiêków. Trzy odcinki gamy znaj-duj¹ siê w refrenie, a ka¿dy ma szeœæ dŸwiêków. TrójdŸwiêki:c e g – w zwrotce,c a f – w refrenie (opadaj¹cy),d f a – w refrenie.

105

MAJ – Ksi¹¿ki


Materia³: u preferencje muzyczne, uk³adanie programu; u odg³osy uzyskiwane z papieru, partyturka graficzna;u piosenka Panie redaktorze.

Niemal w ka¿dym czasopiœmie, a tak¿e w gazetach drukowane s¹ programyradiowe i telewizyjne. Du¿o pozycji dotyczy muzyki, zw³aszcza na antenie radio-wej. Radio Klasyka przez ca³y czas nadaje atrakcyjne utwory z repertuaru muzy-ki klasycznej i filmowej, II Program te¿ prezentuje wybitne dzie³a literatury muzy-cznej. Nale¿y siê spodziewaæ, ¿e ogromna wiêkszoœæ uczniów s³ucha muzykirozrywkowej w wykonaniu zespo³ów m³odzie¿owych. Mo¿e jednak ktoœ w klasieinteresuje siê tak¿e muzyk¹ artystyczn¹ i ma na ten temat coœ do powiedzenia.

l Nauczyciel wspólnie z dzieæmi przegl¹da program kilku stacji. Zaznacza programymuzyczne i proponuje, aby ca³a klasa umówi³a siê na pos³uchanie jednego wybra-nego programu. Ka¿dy ma sporz¹dziæ krótk¹ notatkê na temat s³uchanej muzyki.

l Nauczyciel kieruje rozmowê na temat ulubionych utworów muzycznych i pro-ponuje u³o¿enie programu radiowego lub telewizyjnego na sobotnie popo³udnie(od 14.00-18.00). Wymienione w programie utwory powinny byæ opatrzonetytu³em oraz nazwiskiem kompozytora. Jeœli bêd¹ to przyk³ady muzyki roz-rywkowej, wystarczy podanie tytu³u i nazwy zespo³u lub nazwiska wykonawcy.

l Afisz, który maj¹ zaprojektowaæ uczniowie, dotyczyæ mo¿e koncertu muzykipowa¿nej lub rozrywkowej. Mo¿e to byæ tak¿e przedstawienie muzyczne, opera,operetka, balet, musical, a nawet wystêp szkolny. Naj³adniejszy afisz powinienzostaæ w jakiœ sposób wyró¿niony.

l Gazeta jako Ÿród³o dŸwiêku. Na lekcjê nale¿y przynieœæ du¿o niepotrzebnychgazet, najlepiej czarno-bia³ych. Ka¿dy uczeñ dostaje gazetê i eksperymentuje z ró¿nymi odg³osami. Gazetê mo¿na gnieœæ, drzeæ, stukaæ w ni¹ palcem, lekkopocieraæ dwoma arkuszami o siebie, energicznie i miarowo trzeæ trzymanym w obu rêkach arkuszem, zwin¹æ w rulon i uderzaæ o d³oñ, kolano itp.

l Wszyscy wykonuj¹ partyturkê ze znakami graficznymi. Kolejne odg³osy, to: 1. miarowe stukanie palcem w wisz¹c¹ gazetê;2. lekkie pocieranie dwoma arkuszami o siebie (szelest);3. energiczne gniecenie (marsz wojska) wraz z pocieraniem o siebie;4. miarowe oddzieranie w¹skich pasków;5. uderzanie o d³oñ lub udo zrolowan¹ gazet¹.Ka¿dy z odg³osów nale¿y przeæwiczyæ z ca³¹ klas¹, nastêpnie podzieliæ uczniów

106

MAJ – Gazety i czasopisma


na piêæ grup, wykonuj¹cych jeden ze wzorów. Nauczyciel przerysowuje wzoryna ca³ej d³ugoœci tablicy, przykrywa je kartonem lub du¿¹ gazet¹ i stopniowoods³ania ca³oœæ, przesuwaj¹c wolno karton. Uczniowie wykonuj¹ swoje „partie”w trakcie ich ods³aniania – piêæ grup „gra” równoczeœnie.

l Zabawy z tekstem i gazet¹ (Uwaga: zabawa trwa ok. 15-20 min)Ka¿dy uczeñ ma gazetê i wybiera z niej dowolny akapit, nie za d³ugi, sk³adaj¹cysiê najwy¿ej z dwóch, trzech zdañ. Zakreœla ten akapit kolorowym flamastremlub d³ugopisem. Nauczyciel sprawdza, czy teksty nie s¹ zbyt d³ugie. Na sygna³nauczyciela wszyscy czytaj¹ na g³os swoje teksty (jeden raz). Przy kolejnychpowtórzeniach zmienia siê sposób czytania. Oto przyk³ady wykonywania tekstów: cicho, g³oœno, coraz g³oœniej (crescendo), coraz ciszej (diminuendo),wysokim g³osem, niskim g³osem, coraz wy¿ej, coraz ni¿ej, w ró¿nym nastroju:smutno, weso³o, z gniewem, ze znudzeniem, ze strachem itp., ka¿dy œpiewa swójtekst z w³asn¹ melodi¹, ka¿dy wybiera jedno s³owo ze swojego fragmentu i tylkoto s³owo mówi g³oœno, resztê czyta szeptem itp.Po oko³o 6-8 minutach wspólnej zabawy nauczyciel wraz z dzieæmi uk³ada formêmuzyczn¹. Mo¿e to byæ ABA1, ABC, rondo. Czêœæ powtarzaj¹c¹ siê mo¿estanowiæ miarowe czytanie tekstów przez ca³¹ klasê, a kontrastowe epizodymog¹ byæ wykonywane przez solistów lub ma³e grupki. Wykorzystaæ mo¿naka¿dy z wczeœniej prezentowanych sposobów czytania.

Panie redaktorzes³. Maria Witewska

muz. Krystyna Kwiatkowska¿ywo tekst mówiony – rap

107



Ref.: Panie redaktorze, panie redaktorze,co nowego dzisiaj w tej gazecie jest?Jaki to artyku³ zaciekawiæ mo¿e,o czym opowiada zamieszczony tekst?

Wiadomoœci tutaj goszcz¹,i te dobrem, i te z³e.Jedne œmiesz¹, drugie z³oszcz¹,ten, kto czyta, du¿o wie!Jakiœ pan sprzedaje pieska.Trzeci tydzieñ pada deszcz.Modna suknia znów niebieska.Pyszny jest w œmietanie leszcz.

Ref.: Panie redaktorze...

Informacje z pierwszej strony:Zbudowano nowy most.Rekordowe bêd¹ plony.Roœnie te¿ energii koszt.Ktoœ balonem œwiat przemierza.Koza zjad³a wielki p³ot.Znów siê chyli Krzywa Wie¿a.Wkrótce w kosmos nowy lot.

Ref.: Panie redaktorze, panie redaktorze,ach, jak¿e wspania³a ta gazeta jest.Wiele artyku³ów zaciekawiæ mo¿e,masê niespodzianek niesie ka¿dy tekst!

W stosunku do orygina³u uleg³o zmianie oznaczenie taktowe. Metrum

alla breve ( ) zast¹pione zosta³o taktem zrozumia³ym dla dzieci. Równie¿

coda – czyli zakoñczenie ostatniego refrenu zosta³o pominiête, poniewa¿ zapisjest zbyt skomplikowany. Uczniowie us³ysz¹ ca³oœæ na kasecie i zaœpiewaj¹ codêz pamiêci. Refren rozpoczynaj¹cy piosenkê nie ma zapisu wysokoœciowego.„Normalne” nuty zast¹pione s¹ krzy¿ykami oznaczaj¹cymi parlando – mówienie,charakte-rystyczne dla rapu. „Raperem” wykonuj¹cym refreny musi byæ zaka¿dym razem solista – najlepiej ch³opiec. Zwrotki zaœpiewaj¹ wszyscy uczniowie.

108



l Akompaniament do piosenki mo¿e byæ wykonany na instrumentachperkusyjnych, niemelodycznych lub na gazetach. W tym drugim wypadkusposób akompaniowania powinien wynikn¹æ z propozycji uczniów.

l Rozwi¹zanie zagadek – dwa og³oszenia

1. Sprzedam pianino.2. Uczê gry na gitarze.

109



Materia³: u wiadomoœci o Chopinie;u s³uchanie Walca minutowego i Etiudy c-moll – Rewolucyjnej Fryderyka Chopina oraz Menueta I. J. Paderewskiego.

Mimo, ¿e w kraju rola i presti¿ muzyki polskiej znacznie siêzdeprecjonowa³y, za granic¹ jest sytuacja odwrotna. Polska muzyka notowanajest bardzo wysoko, wspó³czeœni kompozytorzy i wykonawcy zbieraj¹ zas³u¿onelaury na koncertach i konkursach. Nazwiska Krzysztofa Pendereckiego, HenrykaMiko³aja Góreckiego, Wojciecha Kilara, Witolda Lutos³awskiego zm. 1994zapewniaj¹ komplety w salach koncertowych, a wielkie wytwórnie p³ytowe i fil-mowe zamawiaj¹ u nich kompozycje. Tak¿e i wykonawcy (instrumentaliœci)bardziej s¹ cenieni za granic¹ ni¿ w Polsce. Kristian Zimmerman (jeden z najwiêkszych ¿yj¹cych pianistów), Konstanty Andrzej Kulka (wspania³yskrzypek), Wies³aw Ochman, Ewa Podleœ (œpiewacy) – wszyscy oni spêdzaj¹swoje ¿ycie w podró¿y, staj¹c siê obywatelami œwiata. Warto przypomnieæuczniom fakt, ¿e nazwiska wielkich muzyków trwaj¹ w pamiêci potomnych przezstulecia, czego nie da siê powiedzieæ np. o sportowcach lub gwiazdach muzykirozrywkowej b³yszcz¹cych przez kilka sezonów.

l Nauczyciel pyta uczniów o nazwiska znanych im muzyków z dziedziny muzykiartystycznej. Mog¹ to byæ kompozytorzy lub wykonawcy, wy³¹cznie Polacy.Zdaniem uczniów jest wybranie oœmiu polskich kompozytorów z podanego spisu(W. A. Mozart, St. Moniuszko, P. Czajkowski, K. Penderecki, M. Musorgski, W. Lutos³awski, L. van Beethoven, C. Saint-Saëns, F. Chopin, K. Szymanowski, N. Paganini, E. Grieg, Z. Noskowski, K. A. Kulka, A. Vivaldi,I. J. Paderewski). S¹ to: St. Moniuszko, K. Penderecki, W. Lutos³awski, F. Chopin, K. Szymanowski, Z. Noskowski, K. A. Kulka.

l Po przeczytaniu z podrêcznika tekstu o Chopinie warto przypomnieæ uczniompoznane wczeœniej utwory, na przyk³ad Preludium deszczo-we (du¿e lub ma³e)Scherzo h-moll, Polonez A-dur, Mazurek. Najlepiej zrobiæ to w formie zagad-ki, w³¹czaj¹c fragment utworu i to nie od pocz¹tku.

·l Utworem do s³uchania nagranym na p³ytê jest Walc Des-dur, zwany czêstominutowym. Jest on bardzo krótki, oparty na trzyczêœciowej formie A B A1 –skrajne czêœci s¹ szybkie, œrodkowa z nimi kontrastuje. Czêœci A i A1 s¹ wirtuo-zowskie w prawej rêce, lewa tylko akompaniuje, podkreœlaj¹c rytm walca. Wewszystkich trzech czêœciach s³ychaæ dwa bardzo do siebie zbli¿one fragmenty.Ró¿ni¹ siê one g³ównie dynamik¹. Czêœæ B jest spokojniejsza, z charakterysty-

110

MAJ – Wielcy Polacy


cznym rytmem . Mimo ¿e tempo ca³oœci jest

jednakowe, z powodu d³u¿szych wartoœci czêœæ B sprawia wra¿enie wolniejszej.

l Pytania dotycz¹ce Chopina:1. Jak nazywa siê wyspa, na której przebywa³ i komponowa³ F. Chopin?2. Gdzie znajduje siê serce Chopina?3. Gdzie i jak czêsto odbywaj¹ siê Konkursy Chopinowskie?4. Czy znasz miejsce urodzenia Chopina?

Odpowiedzi na pytania: 1. Majorka, 2. Serce Chopina znajduje siê w Warsza-wie, w Koœciele Œw. Krzy¿a przy Krakowskim Przedmieœciu, 3. KonkursyChopinowskie odbywaj¹ siê w Warszawie co piêæ lat, 4. ¯elazowa Wola.

l Uczniowie staraj¹ siê szybko i bezb³êdnie zagraæ na dowolnym instrumenciemelodycznym gamê wznosz¹c¹ siê i opadaj¹c¹. Nauczyciel mo¿e te¿ zapro-ponowaæ jakiœ kilkutaktowy fragment melodii do wyæwiczenia przez uczniów.Æwiczyæ powinny wszystkie palce, o ile to mo¿liwe – obu r¹k.

l Utwory przeznaczone do æwiczenia techniki gry to etiudy. Ka¿dy uczeñ graj¹cyna jakimkolwiek instrumencie wie, co to jest etiuda. Czêsto etiudy s¹ doœæmonotonne, bo s³u¿¹ doskonaleniu okreœlonych ruchów palców, jednak niektó-rzy kompozytorzy stworzyli z etiud prawdziwe arcydzie³a. Do nich nale¿yFryderyk Chopin, najgenialniejszy z polskich twórców (1810-1849). Uczniowie s³uchaj¹ jednej z najs³ynniejszych etiud, Etiudy c-moll op. 10 nr 12zwanej Rewolucyjn¹. Nazwê tê nadali utworowi s³uchacze wstrz¹œniêci bohater-skim patosem, pasj¹ i gwa³townoœci¹ muzyki. Przypuszcza siê, ¿e etiuda pow-sta³a we wrzeœniu 1831 roku w Stuttgarcie, gdzie kompozytor dowiedzia³ siê o upadku powstania listopadowego. W swoim pamiêtniku zawar³ s³owa pe³nebólu, niepokoju i rozpaczy, s³owa wynikaj¹ce z zadumy nad losem Ojczyzny i bliskich. Okreœlenie opus oznacza dzie³o. Wraz z napisan¹ obok cyfr¹ arabsk¹ wskazujena kolejnoœæ chronologiczn¹ powstania dzie³a danego kompozytora. Opatrzenieutworów s³owem opus (skrót op.) znacznie u³atwia poznanie czasu skom-ponowania lub wydania utworu, a tak¿e wprowadza porz¹dek w spuœciŸnê twórców. Charakter etiudy jest burzliwy, gwa³towny, a nawet pe³en tragizmu. Na tle tech-nicznych pasa¿y i figuracji lewej rêki powtarza siê znany, sk³adaj¹cy siê z kilkuakordów temat. W ci¹gu ca³ego przebiegu utworu napiêcie nie opada, ca³oœækoñcz¹ cztery ostre akordy.

l Kolejnym utworem do s³uchania jest Menuet G-dur Ignacego JanaPaderewskiego (1860-1941). Ten wielki Polak by³ nie tylko wspania³ym kom-

111



pozytorem i s³ynnym na ca³y œwiat pianist¹, ale tak¿e wielkim patriot¹,walcz¹cym o niepodleg³oœæ Polski. Rozpocz¹³ dzia³alnoœæ polityczn¹ podczas I wojny œwiatowej, reprezentuj¹c Polskê na arenie miêdzynarodowej. W 1919 r.zosta³ premierem i ministrem spraw zagranicznych nowo powsta³ego pañstwapolskiego. W 1940 r., po napaœci Niemiec hitlerowskich na Polskê stan¹³ na czele rz¹du emigracyjnego. Pochowano go na cmentarzu dla zas³u¿onych w Arlington (Stany Zjednoczone). Zostawi³ po sobie wiele kompozycji fortepia-nowych i instrumentalnych, symfoniê, a tak¿e operê. Czêsto wprowadza³ w swoich utworach motywy polskiej muzyki ludowej. Menuet G-dur to jeden z bardziej znanych utworów I. J. Paderewskiego. Po jego wys³uchaniu dzieci odpowiadaj¹ na pytania:

1. Na ile liczy siê menuet?2. Z ilu czêœci sk³ada siê utwór?3. W jakim tempie utrzymany jest menuet?

Jak ka¿dy menuet, liczy siê na trzy, a tempo ma umiarkowane. Przeznaczonyjest tylko do s³uchania, nie do tañca, a zatem jest to taniec stylizowany. Wyró¿niæmo¿na nastêpuj¹ce czêœci: A A B A1.Czêœæ A powtarza siê, w drugiej czêœci B melodia przechodzi do dolnego rejestrui w tej czêœci nastêpuje zmiana dynamiki, crescendo prowadz¹ce do powrotu czêœci A. Tym razem zosta³a ona wzbogacona wirtuozowskimi figu-racjami w górnym rejestrze.

l Do s³uchanego utworu mo¿na do³¹czyæ dŸwiêki instrumentów perkusyjnych. W czêœci A zabrzmi¹ na „raz” ma³e talerzyki, a w czêœci B – bêbenki.

112



Materia³:u piosenka indiañska, piosenka afrykañska, piosenka polska – Dzieckoswoje prawa ma...;

u powtórzenie kanonu.

Temat dotycz¹cy problemów dziecka, a zwi¹zany z MiêdzynarodowymDniem Dziecka (1 czerwca) zajmie z pewnoœci¹ wiêcej ni¿ kilka godzin lek-cyjnych, a zadania muzyczne powinny sprawiæ uczniom radoœæ i satysfakcjê,wnosz¹c wiêcej elementów zabawy ni¿ kiedykolwiek.

W æwiczeniach znajduj¹ siê trzy piosenki: dwie bardzo proste – indiañska i afrykañska, jedna d³u¿sza – polska. Nauczyciel mo¿e wykorzystaæ wszystkie lubwybraæ te, które jego zdaniem bêd¹ najodpowiedniejsze dla klasy. Zrozumia³ejest, ¿e nie mo¿e uczyæ trzech równoczeœnie, ale mo¿e zaproponowaæ, aby chêtniopracowali któr¹œ z obcych piosenek samodzielnie (w domu lub w szkole).

Piosenka Indiankanon

He-ja eja eja hej e-ja e-ja , he-ja eja eja hej eja eja

Piosenka z Afrykisolo grupa solo grupa itd.

Solo: Cze cze kule, odp. grupa: cze cze kule, czecze kofissa, czecze kofissa,kofissa langa, kofissa langa, katte czi langa, katte czi langa,kum a dende, kum a dende.

113

Maj – Dziecko swoje prawa ma


l Nauczyciel uczy piosenki indiañskiej „metod¹ pastusz¹” – stosuj¹c zabawê w echo. Œpiewa po jednym takcie lub po dwa takty, a uczniowie dok³adnie powtarzaj¹ tekst i melodiê.

l Klasa podzielona na dwie grupy œpiewa piosenkê w kanonie. Drugi g³os w³¹czasiê do œpiewania po dwóch taktach melodii. Jeœli kilkoro uczniów nauczy siê graæmelodiê na instrumencie, mo¿na zast¹piæ nim jeden g³os kanonu (I g³os – œpiew,II g³os – instrument). Uwaga: skala piosenki siêga a ma³ego, którego praw-dopodobnie nie ma na dzwonkach. Nale¿y wówczas drug¹ czêœæ melodii – takty3. i 4. graæ o oktawê wy¿ej. Do piosenki mo¿na zaakompaniowaæ nadzwonkach, graj¹c na przemian kwarty g-c i e-a.

l Tradycyjna zabawa dzieci indiañskich przy tej piosence polega na przek³adaniukamieni przez uczestników siedz¹cych w kole. Ka¿dy ma jeden kamieñ w lewejrêce, któr¹ trzyma na kolanie siedz¹cego z lewej strony. W rytmie œpiewanejpiosenki wszyscy wykonuj¹ jednoczeœnie takie same ruchy:„raz” – przek³adaj¹ swój kamieñ z lewej rêki do prawej;„dwa” – oddaj¹ praw¹ rêk¹ kamieñ osobie siedz¹cej z prawej strony i równoczeœnie bior¹ kamieñ od s¹siada z lewej. Ruchy nie s¹ skomplikowane, mimo to nale¿y je dok³adnie przeæwiczyæ w wol-nym tempie. Najwiêcej k³opotów sprawia przekrêcenie d³oni – które podczasbrania kamienia zwrócone s¹ ku górze, a podczas oddawania – ku do³owi.Uwaga: ³atwa wersja zabawy polega na rytmicznym przek³adaniu kamienile¿¹cych na pod³odze przed siedz¹cymi w kole uczestnikami.

l Piosenka afrykañska ma byæ œpiewana w tradycyjny sposób – solista intonujemotyw – grupa go powtarza w identyczny sposób. Pocz¹tkowo prowadz¹cymmusi byæ nauczyciel, póŸniej jego rolê mo¿e przej¹æ muzykalny uczeñ.Wykonanie bêdzie o wiele ciekawsze, jeœli solista (widoczny dla wszystkich) do œpiewu do³¹czy jakiœ ruch: kroki, sk³ony, obroty, gesty itp. Zabawa powinnawówczas przebiegaæ w kole lub w pó³kolu. Do zabawy mo¿na do³¹czyæ odg³osbêbenków (lub du¿ego bêbna, jeœli szko³a takim dysponuje). Nale¿y na nich graæmiarowo ósemkami – jeden takt g³oœniej, drugi ciszej. Graj¹cy bêd¹ siedzieæ na krzese³kach lub w ³awkach, a bêbenki w³o¿¹ miêdzy kolana. Uderzaæ w niebêd¹ z³¹czonymi palcami obu r¹k, na przemian.

l W afrykañskiej wiosce.Grupa graj¹cych na instrumentach towarzyszy tañcz¹cym w kole. Ka¿dy z graj¹cych powtarza wci¹¿ taki sam motyw rytmiczny, czyli ostinato. Tañcz¹cyw kole dostawiaj¹ nogê do nogi i jednoczeœnie powtarzaj¹ ruchy zaproponowane

114



przez któregoœ z kolegów. Tym razem ruchy nie zmieniaj¹ siê co dwa takty, a trwaj¹ dopóty, dopóki nie pojawi siê nowa propozycja. Propozycja rytmów dla instrumentów perkusyjnych:

Dziecko swoje prawa mas³. Halina Cenarska

pop-rock muz. Krystyna Kwiatkowska

Gdy rodzice wyjd¹ z domu,mo¿na szaleæ, staæ na g³owie,szmink¹ w³osy pomalowaæ,mama o tym siê nie dowie.

115



Ref.: Raz i dwa, raz i dwa,dziecko swoje prawa ma.O tym staraj siê pamiêtaæw poniedzia³ek i od œwiêta.

Suknie mamy przymierzamy,obrzucamy poduszkami,nikt nie myœli o niedolach,tylko tañczy rock and rolla

Ref.: Raz i dwa...

W szybkim rytmie œwiat siê krêci,nam do ¿artów nie brak chêci.Mo¿e sp³ataæ by figielka?Do kefiru daæ myde³ka?

Ref.: Raz i dwa...

l Nauczyciel pozwala swoim uczniom na swobodn¹ zabawê – taniec przypiosence. Mo¿e te¿ zachêciæ do przyniesienia z domu nagrania z rock and rollemi zademonstrowania, jak siê tañczy rock and rolla.

l Uczniowie œpiewaj¹ piosenkê i klaszcz¹ æwierænutami w miejscu wszystkich pauz.

l Zadaniem uczniów jest namalowanie ilustracji przedstawiaj¹cej szaleñstwo dzieciw czasie nieobecnoœci rodziców, wszelkie pomys³y s¹ dozwolone.

116



Materia³: u folklor; u Po¿egnanie Ojczyzny;u harmonia;u piosenka Polska.

Polska s³. Maria Witewska muz. Wojtek Kaleta

117

CZERWIEC – A to Polska w³aœnie


Ach, có¿ to za miejsce, jedyne na œwiecie,gdzie ³¹ki z kaczeñców szykuj¹ dywany,a lato warkocze pszeniczne swe plecie,klekotem dzieñ nowy witaj¹ bociany.

Ach, có¿ to za miejsce, co serce pamiêta,muzyk¹ Chopina w krajobraz wpisane,prawdziwa historia w pomniku zaklêta,to miejsce niezwyk³e, ach jak¿e kochane.

Ref.: To kraj nad Wis³¹, rodzinne strony,na mapie œwiata maleñki znak,dom nasz jedyny, ciep³y, wyœniony, o nim z mi³oœci¹ mówimy tak.

Polska uœmiechem serdecznym wita,orze³ w koronie strze¿e jej bram,bia³o-czerwon¹ flag¹ spowita– serce i duszê zabra³a nam!Serce i duszê zabra³a nam.

118



Tak jak ukszta³towanie naszego kraju i zwi¹zane z nim krajobrazy s¹ zró¿nico-wane, tak i w sztuce, a zw³aszcza w muzyce rozmaitoœæ jest bardzo wielka. Odmiennebrzmienie muzyki ludowej z ró¿nych regionów jest s³yszalne dla ka¿dego s³uchacza,nawet nie maj¹cego ¿adnego przygotowania w tej dziedzinie. To w³aœnie w muzyce i sztuce ludowej tkwi¹ korzenie naszej kultury i to¿samoœci. Dziêki etnografom mo¿emysiê szczyciæ niezwykle ciekawymi i bogatymi zbiorami sztuki ludowej.

Najs³ynniejszy piewca plskiej kultury ludowej, Oskar Kolberg, ¿yj¹cy w latach1814-1890, wyda³ w kilkudziesiêciu tomach ogromn¹ liczbê pieœni, tañców, tekstówitp. Zbiór ten nosi tytu³: Lud. Jego zwyczaje, sposób ¿ycia, mowa, podania,przys³owia, obrzêdy, gus³a, zabawy, pieœni, muzyka i taniec. Ze zbiorów Kolbergaczerpi¹ niemal wszyscy polscy twórcy, najwiêksi kompozytorzy, a tak¿e pisarze.

Oprócz œciœle ludowych tradycji tak¿e i krajobrazy polskie inspirowa³y wielumuzyków do komponowania utworów programowych. I tak na przyk³ad: W³adys³aw¯eleñski skomponowa³ poemat symfoniczny W Tatrach, Zygmunt Noskowski –operê Morskie Oko, Feliks Nowowiejski – operê Legenda Ba³tyku. Powsta³orównie¿ wiele pieœni tematycznie zwi¹zanych z polska przyrod¹. Wymienione wy¿ejutwory symfoniczne s¹ doœæ trudne do s³uchania dla III klasy. Propozycjê ³atwiejsz¹stanowi polonez Po¿egnanie Ojczyzny Micha³a Kleofasa Ogiñskiego.

Micha³ Kleofas Ogiñski (1765-1833) by³ kompozytorem i politykiem.Reprezentowa³ Polskê jako pose³ w Holandii, Anglii, by³ cz³onkiem rz¹du, z carem Aleksandrem I omawia³ plany odrodzenia Polski. W 1822 roku wyjecha³do W³och i tam pozosta³ na sta³e. Najwiêksz¹ popularnoœæ zyska³y jego polonezyfortepianowe, uwa¿ane przez d³ugie lata za wzór narodowej polskiej muzyki. Donajbardziej znanych nale¿y polonez Po¿egnanie Ojczyzny.

W twórczoœci polskich kompozytorów (Chopina, Moniuszki, Szymanow-skiego) trudno doszukiwaæ siê konkretnych odniesieñ do krajobrazów, niemniejjednak charakter ich muzyki oddaje czêsto nastrój nostalgicznej równinymazowieckiej, pe³ne zadumy Kujawy czy ¿ywio³owe rytmy gór.

Zamiast wiêc szukaæ konkretnych skojarzeñ muzyki z krajobrazem, mo¿na zwró-ciæ siê ku folklorowi ró¿nych regionów. Jako przyk³ady do grania podajemy melodiedwóch tañców: krakowiaka i trojaka. Przy trojaku uczniowie maj¹ trójdŸwiêki, który-mi mog¹ akompaniowaæ do melodii œpiewanej lub granej na instrumencie. ¿ywo

119



wolno

Te trzy trójdŸwiêki pasuj¹ do melodii tañca œl¹skiego.

l Do wykonania akompaniamentu warto wyznaczyæ trzy kilkuosobowe grupkigraj¹ce tylko jeden trójdŸwiêk. Ka¿dy z uczniów gra jeden lub dwa dŸwiêki „swo-jego” trójdŸwiêku w odpowiednim takcie. Wszyscy obserwuj¹ nuty lub nauczy-ciela wskazuj¹cego graj¹cych. Przy graniu trójdŸwiêków warto przypomnieæuczniom, ¿e harmonia dŸwiêków w muzyce jest odpowiednikiem harmonii barww sztuce plastycznej. Pewne kolory i dŸwiêki œwietnie ze sob¹ wspó³graj¹, innezaœ dysonuj¹, brzmi¹ niemi³o dla ucha lub dra¿ni¹ oko.

l Nauczyciel rozdaje uczniom dzwonki i dzieli wszystkich na kilka grupek. Ka¿da z grup ma wspólnie zagraæ kilka dŸwiêków ³adnie ze sob¹ wspó³brzmi¹cych.DŸwiêki te maj¹ oddaæ kolory têczy, wspó³graj¹ce ze sob¹. Uczniowie maj¹oko³o piêciu minut na samodzielne dobranie dŸwiêków obrazuj¹cych têczê.

120


F F C C

C C F F

F F g g

C C F F


l Pytania po wys³uchaniu poloneza Ogiñskiego:Na ile siê liczy utwór?Okreœl jego tempoJaki jest nastrój utworu?Z ilu czêœci jest zbudowany?

l Ostatnim zadaniem jest wykonanie ilustracji do poloneza M. K. Ogiñskiego.Utwór jest utrzymany w smutnym, minorowym nastroju, a zatem i pejza¿namalowany przez uczniów nie mo¿e byæ jaskrawy ani zbyt pogodny.

121



Materia³: u powtórzenie wiadomoœci;u kanony i ³atwe piosenki na wakacje;u utwory do s³uchania: Lato A. Vivaldiego, Motyl E. Griega;u Czas wakacji – piosenka H. Cenarskiej.

Czas wakacjis³. Halina Cenarskamuz. Wojtek Kaleta

Co dzieñ myœlisz o wakacjach,kiedy œlêczysz nad lekcjami.A tu lato w okno puka,lato kusi przygodami.

Ref.: Pla¿e i góry,i fale jezioraczekaj¹ na ciebie.Przyje¿d¿aj – ju¿ pora!

122

CZERWIEC – Nadchodz¹ wakacje


Zapakujesz du¿y plecak,na dno w³o¿ysz sweter gruby.„Tysi¹c zabaw” – echo wo³a.Na wakacjach nie ma nudy.

Ref.: Pla¿e i góry...

Rankiem w okno s³oñce spojrzy,zawiruje sto promyków.Mo¿e dzisiaj skarb odnajdzieszna polanie, przy strumyku?


Nie zapomnij ksi¹¿ki zabraæ.Ksi¹¿ka zawsze jest potrzebna.Siêgniesz po ni¹ do plecaka,kiedy lunie deszcz jak cebra.


Rozbij namiot na polanie,zrób wyprawê na jagody, zostañ z³otym królem rapu –tyle przecie¿ masz swobody.


Koniec czerwca to najlepsza pora na powtórzenie wiadomoœci z ca³egoroku, konkursy, zawody i zagadki. Jest to tak¿e czas, gdy dzieci myœl¹ o waka-cjach, wyjazdach na kolonie i obozy. Z pewnoœci¹ chêtnie naucz¹ siê piosenek i zabaw, które bêd¹ mog³y wykorzystaæ w lecie.

123



SprawdŸ swoje wiadomoœci muzyczne.SprawdŸ swoje wiadomoœci muzyczne.Za ka¿d¹ dobr¹ odpowiedŸ policz sobie jeden punkt. OdpowiedŸ nieprawid³owa lub jej brak to zero punktów

Dorysuj brakuj¹ce wartoœci rytmiczne nad kropkami.

1.

2.

Dorysuj brakuj¹ce elementy3.

124


pkt.

pkt.

pkt.


4.

5.

6. Uporz¹dkuj wartoœci rytmiczne od najd³u¿szej do najkrótszej i wpisz je w ramkê.

125


pkt.

pkt.

pkt.


7. Spróbuj znaleŸæ klucz do odczytania zaszyfrowanego s³owa. Wpisz je w ramkê.

8. To s¹ dwa pocz¹tkowe takty znanej ci pieœni. Napisz s³owa tego fragmentu pod nutami.

9. Co oznaczaj¹ te symbole?

–

–

–

126


pkt.

pkt.


–

10. Napisz co najmniej cztery tytu³y utworów oraz nazwiska ich kompozytorów, które pozna³eœ (-aœ) w III klasie

a.

b.

c.

d.

Policz punkty.10 – wynik doskona³y, brawo!9 – wynik bardzo dobry, gratulacje!8 – wynik dobry, w porz¹dku7 – wynik dosyæ dobry, mo¿e byæ

6 – 5 – nie jest Ÿle, ale...Odpowiedzi:1. Brak w ka¿dym takcie æwierænuty lub dwóch ósemek.2. Brak æwierænuty lub dwóch ósemek w trzech taktach, a w czwartym wartoœ-ci odpowiadaj¹cych pó³nucie.

127


pkt.

pkt.


3. Brak klucza na piêciolinii.

4. Brak metrum .

5. Brak kresek taktowych.

6. Kolejnoœæ wartoœci .

7. Repetycja.8. Jeszcze Polska nie zginê³a. 9. G³oœno, cicho, coraz g³oœniej, coraz ciszej.10. Dowolne cztery tytu³y utworów wraz z kompozytorami.

l Nauczyciel wybiera kilka dowolnych utworów z p³yty i odtwarza ich krótkie frag-menty. Kto najszybciej odgadnie tytu³ utworu, otrzymuje punkty. Inny sposóbrozpoznawania utworów to zagranie kolejno 4-5 fragmentów. Uczniowiezapisuj¹ tytu³y us³yszanych utworów.

l Nauczyciel wymienia tytu³ utworu lub imiê kompozytora, albo tylko jegonazwisko. Uczniowie maj¹ dopowiedzieæ brakuj¹ce elementy, np.:

l Nauczyciel gra na drewienkach lub bêbenku (albo klaszcze) rytm jakiejœ piosenkiœpiewanej w ci¹gu roku. Uczniowie staraj¹ siê odgadn¹æ jej tytu³. Nie odpowiadaj¹ na g³os, tylko podnosz¹ rêkê i mówi¹ nauczycielowi do uchapo to, by daæ szansê odgadniêcia zagadki pozosta³ym.

l Nauczyciel gra fragment ze œrodka lub koñca jakiejœ piosenki – uczniowieodgaduj¹ jej tytu³.

l Nauczyciel mówi kilka wyrazów z dowolnej piosenki, uczniowie próbuj¹ poznaæ,sk¹d pochodz¹ s³owa.

l Konkurs œpiewania.

128



Uczniowie wybieraj¹ spoœród siebie naj³adniej œpiewaj¹ce dzieci, którychzadaniem jest piêkne wykonanie wylosowanej piosenki. Kartki z nazwami wszystkich piosenek nale¿y przygotowaæ przed lekcj¹. Zwyciêzca zostajewybrany przez g³osowanie ca³ej klasy.

l Piosenki A ram sam sam i Dwóm tañczyæ siê zachcia³o towarzysz¹ ró¿nymzabawom. Uczniowie byæ mo¿e zechc¹ sami siê ich nauczyæ i zorganizowaæzabawê. Kanony warto zaœpiewaæ w klasie, bo uczniowie mog¹ je niedok³adnieodczytaæ. W³¹czenie do œpiewu drugiego, a tak¿e trzeciego g³osu mo¿e nast¹piædopiero w momencie bardzo dobrego opanowania pamiêciowego i g³osowegoca³ego utworu przez wszystkich uczniów. Do obu kanonów mo¿na do³¹czyædŸwiêki dzwonków.„Jak to mi³o” – dŸwiêki c-c„By³ Duda” – f-c-f

przekaz ustny

A ram sam sam, a ram sam sam guli guli guli guli guliram sam sam. A hejo, a hejo guliguli guli guli guli ram sam sam.

I zabawa – przy melodii A wszyscy id¹ rzêdem za prowadz¹c¹ osob¹.Przy czêœci B prowadz¹cy wymyœla rozmaite ruchy, a wszyscy je naœladuj¹.Przy ka¿dym powtórzeniu piosenki zmienia siê prowadz¹cy.

II zabawa – uczestnicy stoj¹ w ciasnym kole i trzymaj¹ d³onie przed sob¹. Na s³owa:ram sam sam – klepi¹ w kolana,guli guli – okrêcaj¹ d³onie dooko³a jak m³ynek,A he-jo – unosz¹ rêce w górê i opuszczaj¹.

129



Aby utrudniæ ruchy, uczestnicy klepi¹ w kolana s¹siada z lewej, swoje, s¹siada z prawej (s³owa ram sam sam)

Dwóm tañczyæ siê zachcia³oprzekaz ustny

1. Dwóm tañczyæ siê zachcia³o I Jedna para zachcia³o, zachcia³o, tañczy w dowolny sposób;lecz im siê nie uda³o, oboje staj¹hali, hali, halo i rozk³adaj¹ rêce.

2. K³ócili siê ze sob¹, II Podaj¹ sobie rêceze sob¹, ze sob¹: i przeci¹gaj¹ je, jakby pi³owali,ja nie chcê tañczyæ z tob¹, puszczaj¹ rêcehali, hali, halo. i tupi¹ ze z³oœci¹.

3. Poszukaæ chcê innego, III Ka¿dy idzie sam,innego, innego, szuka nowego partnerado tañca zgrabniejszego,hali, hali, halo

130



Jak to mi³okanon niemiecki, XVIII wiek

Jak to mi³o w wieczór bywa, w wieczór bywa,kiedy dzwonek do snu wzywa, do snu wzywa,bim bam bim bam bim bam.

Ten kanon mo¿na œpiewaæ na trzy g³osy. G³osy w³¹czaj¹ siê co szeœæ taktów.

By³ Dudamel. ludowa

kanon opr. Piotr Maszyñski

131



By³ Duda, by³ Duda, mia³ dudy, mia³.Ale te dudy nie by³y Dudy, bo ten Duda od innego Dudyte dudy mia³, dudy, mia³ dudy, mia³.

Ten œmieszny kanon zabrzmi weso³o i ³adnie, gdy wszyscy œpiewaj¹cy bêd¹ bar-dzo wyraŸnie wymawiali s³owa.Duda – nazwisko w³aœciciela instrumentu,dudy – instrument ludowy dêty

l Do s³uchania w czerwcu zosta³y wybrane dwa utwory. Pierwszy z nich to Lato – druga czêœæ znanego utworu Antonia Vivaldiego

pt. Cztery pory roku. Ca³oœæ jest napisana na orkiestrê i skrzypce solo. W zes-pole przewa¿aj¹ instrumenty smyczkowe, czasem s³ychaæ klawesyn.

W Lecie po wolnym wstêpie rozpoczyna siê czêœæ szybka. Skrzypceprowadz¹ dialog z orkiestr¹, w której s³ychaæ motyw kuku³ki. Po chwili temposiê zmienia, nastêpuje wolny fragment, a po nim skrzypce rozpoczynaj¹ wyeks-ponowan¹ partiê solow¹. Pojawiaj¹ siê dŸwiêki naœladuj¹ce œpiew ptaków.Czêœci nastêpuj¹ doœæ szybko jedna po drugiej, ró¿ni¹ siê tempem i dynamik¹. Nale¿y zwróciæ uwagê uczniów na charakterystyczne kontrasty i na dialog solistyz orkiestr¹. Pe³ne dynamiki, radoœci, a chwilami zadumy Lato Vivaldiego mo¿estanowiæ inspiracjê do opracowania wspólnie, przez ca³¹ klasê ilustracji na tensam temat.

l Drugi utwór do s³uchania to miniatura Motyl norweskiego kompozytora,Edwarda Griega. Uczniowie s³uchali ju¿ utworów Griega na orkiestrê. By³y tofragmenty dramatu Peer Gynt. Motyl ma pogodny charakter, dŸwiêki wznosz¹siê i opadaj¹, jakby naœladowa³y latanie motyla. Mo¿na zwróciæ uwagê uczniówna powtarzaj¹cy siê kilkakrotnie motyw melodyczny.

132



notes 3 cz1 - didasko.com.pl · miniatura na fortepian i instrumenty ... nazw wartoœci rytmicznych...

Documents

Transcript of notes 3 cz1 - didasko.com.pl · miniatura na fortepian i instrumenty ... nazw wartoœci rytmicznych...