Wp³yw temperatury wody na potrzeby tlenowe i wydalanie ... · dium rozwoju osobniczego, a tak¿e...

Zdzis³aw Zakêœ - Zak³ad Rybactwa Jeziorowego IRS Olsztyn

Wp³yw temperatury wody na potrzeby tlenowei wydalanie amoniaku przez m³odocianego sandaczapodchowywanego w systemie zwrotnego obiegu wody

Wstêp

Ryby nale¿¹ do tzw. organizmów poikilotermicznych,

czyli zmiennocieplnych. W zwi¹zku z tym temperatura wo-

dy jest jednym z najbardziej istotnych czynników determi-

nuj¹cych tempo metabolizmu, m.in. wielkoœæ zapotrzebo-

wania na tlen i wydalania koñcowych produktów przemiany

materii. Znajomoœæ zale¿noœci miêdzy temperatur¹ wody

a konsumpcj¹ tlenu, czy te¿ miêdzy temperatur¹ wody

a tempem wydalania ca³kowitego azotu amonowego (CAA

= NH4+-N + NH3-N) – potocznie nazywanego amoniakiem –

jest istotnym elementem wiedzy o charakterze zarówno po-

znawczym, jak i utylitarnym. Wiedza ta ma olbrzymie zna-

czenie w przypadku prowadzenia intensywnej produkcji

materia³u zarybieniowego i ryb o wielkoœci towarowej w za-

mkniêtych obiegach wody. Umo¿liwia bowiem zoptymalizo-

wanie wielkoœci produkcji, poprzez wykorzystanie mo¿liwo-

œci wzrostowych ryb oraz stosowanie maksymalnych „bez-

piecznych” obsad.

Tolerancja termiczna ryb mo¿e zmieniaæ siê wraz ze

wzrostem, stadium rozwoju osobniczego. Na przyk³ad lar-

wy dorsza wykazuj¹ du¿¹ œmiertelnoœæ ju¿ w temperaturze

wody 16-17�C, natomiast starsze osobniki tego gatunku

z powodzeniem toleruj¹ wodê o temperaturze 24-25�C.

Stwierdzono równie¿, ¿e stadia juwenalne kilku gatunków

ryb s³odkowodnych (karpiowate i okoniowate) toleruj¹ szer-

szy zakres temperatur wody ni¿ dojrza³e p³ciowo osobniki.

Fakt ten mo¿na t³umaczyæ tym, ¿e w okresie letnim m³odo-

ciane stadia ryb przebywaj¹ w p³ytkich partiach zbiorników

wodnych, charakteryzuj¹cych siê znacznymi wahaniami

temperatury wody miêdzy dniem i noc¹. Z kolei doj-

rza³e osobniki zasiedlaj¹ ch³odniejsze, g³êbsze par-

tie wód, których temperatura jest bardziej stabilna.

Powy¿sze dane potwierdzaj¹, ¿e wymagania ter-

miczne ryb zmieniaj¹ siê wraz z rozwojem osobni-

czym.

Do tej pory analizowano wp³yw temperatury

wody (20 i 24�C) na wielkoœæ zapotrzebowania tle-

nowego i produkcjê amoniaku przez sandacza o

œredniej masie cia³a (BW) oko³o 10 g (Komunikaty

Rybackie 4 i 5/2000). Zebranie kompleksowych in-

formacji tego typu, bêd¹cych jednym z podstawo-

wych elementów ci¹gle doskonalonej biotechnolo-

gii produkcji sandacza w zamkniêtych obiegach

wody, wymaga przeprowadzenia eksperymentów na ró¿-

nych grupach wielkoœci ryb.

Celem kolejnego eksperymentu by³o okreœlenie wp³y-

wu temperatury wody na tempo konsumpcji tlenu (KT) i wy-

dalania amoniaku (AE)przez juwenalnego sandacza (BW

17,3 g) podchowywanego w obiegu recyrkulacyjnym na pa-

szy sztucznej. Okreœlono œrednie wartoœci KT i AE, a tak¿e

ich zmiennoœæ w cyklu dobowym.

Materia³ badawczy i techniczne warunki

doœwiadczenia

Materia³em doœwiadczalnym by³ narybek sandacza

o œredniej masie 17,3 g i d³ugoœci cia³a l.t. 12,40 cm, prze-

trzymywany w basenach o kubaturze 200 l, wchodz¹cych

w sk³ad trzech obiegów recyrkulacyjnych. W sk³ad ka¿dego

obiegu wchodzi³y trzy baseny: dwa doœwiadczalne z rybami

i jeden kontrolny. Ryby ¿ywiono komercyjnym, wysoko-

bia³kowym granulatem pstr¹gowym o zawartoœci bia³ka

52%, t³uszczu 21%, wêglowodanów 10%; wartoœci energe-

tycznej 22,3 MJ kg-1 paszy (energia brutto) i 19,3 MJ kg-1

(energia strawna). Paszê zadawano automatycznie przez

18 godzin na dobê, od 9.00 do 3.00. Pomiary konsumpcji

tlenu i produkcji amoniaku przez narybek sandacza prze-

prowadzono w trzech wariantach temperatury wody – 20,

22 i 24�C. Poziom ¿ywienia w kolejnych wariantach tempe-

ratury wody wynosi³ 2,5% biomasy obsad (temperatura wo-

dy 20�C), 2,75% (22�C) oraz 3,0% (24�C).

Œrednie wartoœci odczynu wody pH mieœci³y siê prze-

dziale od 7,95 do 8,02, a na odp³ywie by³y o oko³o 0,1

1/2001 KOMUNIKATY RYBACKIE 1

jednostki ni¿sze. Œrednie dobowe wartoœci koncentracji tle-

nu w wodzie dop³ywaj¹cej waha³y siê od 7,40 mg O2 l-1

(temperatura wody 24�C) do 8,35 mg O2 l-1 (temperatura

20�C), a w wodzie odp³ywaj¹cej, we wszystkich wariantach

doœwiadczenia, nie by³y ni¿sze od 5 mg O2 l-1. Koncentracje

CAA w wodzie dop³ywaj¹cej i odp³ywaj¹cej, w kolejnych

wariantach eksperymentu, wynosi³y odpowiednio 0,039 i

0,150 mg CAA l-1 (temperatura wody 20�C), 0,013 i 0,149

mg CAA l-1 (temperatura wody 22�C) oraz 0,020 i 0,169 mg

CAA l-1 (temperatura 24�C). Przep³yw wody w basenach

podchowowych kszta³towa³ siê na poziomie 4 l min-1, a ob-

ci¹¿enie mieœci³o siê w przedziale od 0,416 do 0,431 kg ryb

l-1 min-1. Konsumpcjê tlenu (KT – mg O2 kg-1 h-1) oraz pro-

dukcjê amoniaku (AE mg – CAA kg-1 h-1) obliczano

z uwzglêdnieniem ró¿nic miêdzy koncentracj¹ tlenu lub

amoniaku w wodzie odp³ywaj¹cej i dop³ywaj¹cej (mg l-1),

przep³ywu wody (l h-1) oraz biomasy

ryb (kg). Koncentracje tlenu i amoniaku

w wodzie dop³ywaj¹cej i odp³ywaj¹cej

okreœlano co 60 minut w cyklu ca³odo-

bowym. Do pomiarów koncentracji tle-

nu u¿yto oksymetru YSI-58, firmy Yel-

low Spring, USA. Zawartoœæ amoniaku

(CAA) oznaczano kolorymetrycznie,

metod¹ salicylowo-podchlorynow¹.

Wyniki badañ i dyskusja

Temperatura wody istotnie deter-

minowa³a wielkoœæ zapotrzebowania

tlenowego i produkcji amoniaku przez

narybek sandacza. Zale¿noœci KT –

temperatura wody (T) oraz AE – tem-

peratura wody mia³y charakter prostoli-

niowy, a równania regresji, opisuj¹ce

ten zwi¹zek, wyjaœnia³y 98% (zale-

¿noœæ KT – T) oraz 85% zmiennoœci

(zale¿noœæ AE – T) (rys. 1). Oznacza to, ¿e mo¿na je z po-

wodzeniem wykorzystywaæ do okreœlenia wielkoœci zapo-

trzebowania tlenowego i produkcji amoniaku w temperatu-

rach mieszcz¹cych siê w testowanym przedziale, a tak¿e,

z pewnym marginesem b³êdu, 2-3�C poni¿ej i powy¿ej

skrajnych wartoœci testowanego przedzia³u temperatur.

Œrednie wartoœci KT i AE narybku sandacza (BW 17,3

g) wynosi³y odpowiednio 249,15 mg O2 kg-1 h-1 i 15,38 mg

CAA kg-1 h-1 w 20�C, 285,60 mg O2 kg-1 h-1 i 17,70 mg CAA

kg-1 h-1 w 22�C oraz 343,54 mg O2 kg-1 h-1 i 21,40 mg CAA

kg-1 h-1 w 24�C. Upraszczaj¹c mo¿na oszacowaæ, ¿e

wzrost temperatury wody o 1�C zwiêksza³ zapotrzebowa-

nie tlenowe i produkcjê amoniaku o 26 mg O2 kg-1 h-1 i 1,5

mg CAA kg-1 h-1. We wczeœniej przeprowadzonych bada-

niach na sandaczu o BW 10 g, wspominanych we wstêpie

tego artyku³u, w identycznej tempe-

raturze wody, wzrost o 1�C powodo-

wa³ podwy¿szenie KT i AE odpo-

wiednio o 33 mg O2 kg-1 h-1 i 1,1 mg

CAA kg-1 h-1. Przeprowadzona ana-

liza statystyczna zale¿noœci KT i AE

od temperatury wody (przedzia³ 20-

24�C) i wielkoœci ryb (BW 10 i 17 g)

wykaza³a, ¿e czynnikiem istotniej

wp³ywaj¹cym na wielkoœæ bada-

nych wskaŸników fizjologicznych

by³a temperatura wody. Nale¿y jed-

nak pamiêtaæ, ¿e zapotrzebowanie

na tlen i wielkoœæ produkcji amonia-

ku, w przeliczeniu na jednostkê bio-

masy ryb, a nie na pojedynczego

osobnika, obni¿a siê najdynamicz-

niej w pierwszych etapach rozwoju

2 KOMUNIKATY RYBACKIE 1/2001

KT = 23,599 T - 226,42R = 0,9754

2

200

220

240

260

280

300

320

340

360

380

18 19 20 21 22 23 24 25 26

Temperatura ( C)o

KT

(mg

Okg

h)

2-1

-1KT = 1,502 T - 14,547

R = 0,85272

10

12

14

16

18

20

22

24

18 19 20 21 22 23 24 25 26

Temperatura ( C)o

AE

(mg

CA

Akg

h)

-11 -

Rys. 1. Zale¿noœci KT – temperatura wody (T) oraz AE – temperatura wody (T) stwierdzone dlanarybku sandacza o œredniej wielkoœci 17,3 g w przedziale temperatur 20-24�C

150

200

250

300

350

400

450

08.00 10.00 12.00 14.00 16.00 18.00 20.00 22.00 24.00 02.00 04.00 06.00

Czas (h)

Karmienie

Konsum

pcjatlenu

(mgO

kgh

)2

-1-1

24 Co

22 Co

20 Co

Rys. 2. Zmiennoœæ dobowa konsumpcji tlenu przez narybek sandacza podchowywany w trzechwariantach temperatury wody

osobniczego. U sandacza szybki spadek wartoœci KT i AE

obserwuje siê do czasu osi¹gniêcia przez ryby masy cia³a

oko³o 7 g. Dalsze zwiêkszenie wielkoœci ryb nie jest ju¿ po-

wi¹zane z tak istotnym spadkiem poziomu potrzeb tleno-

wych i wydalania amoniaku. Niniejszy eksperyment dodat-

kowo potwierdza powy¿sze obserwacje.

Dobowe zmiennoœci zapotrzebowania na tlen i produk-

cji amoniaku, których znajomoœæ jest bardzo u¿yteczna do

w³aœciwego monitorowania jakoœci wody, by³y œciœle

zwi¹zane z karmieniem ryb. Linie obrazuj¹ce przebieg KT i

AE w dobowym cyklu podchowu ryb mia³y, we wszystkich

testowanych wariantach temperatury wody, bardzo podob-

ny charakter (rys. 2 i 3). Wzrost zapotrzebowania na tlen

i produkcji amoniaku obserwowano dwie godziny po rozpo-

czêciu karmienia. Po siedmiu - oœmiu godzi-

nach dynamicznego wzrostu tych wskaŸni-

ków nastêpowa³ okres ich stabilizacji na sto-

sunkowo wysokim poziomie. Œledz¹c prze-

bieg krzywych obrazuj¹cych zmiennoœæ kon-

sumpcji tlenu i wydalania amoniaku mo¿na

zauwa¿yæ bardzo podobne tendencje bada-

nych wskaŸników w cyklu dobowym. W ni-

niejszym eksperymencie stwierdzono, ¿e

zwi¹zek miêdzy AE a KT, we wszystkich wa-

riantach temperatury wody, by³ wysoce istot-

ny statystycznie – wspó³czynniki determina-

cji R2 przyjê³y wartoœci powy¿ej 0,9 (rys. 4).

Oznacza to, ¿e zmiany wielkoœci produkcji a-

moniaku mo¿na w ponad 90% powi¹zaæ ze

zmianami zapotrzebowania na tlen. Powy¿-

szy fakt ma du¿e znaczenie praktyczne. Oz-

nacza bowiem, ¿e znaj¹c poziom KT mo¿na

doœæ dok³adnie okreœliæ wielkoœæ produkcji a-

moniaku. Nale¿y jednak zastrzec, ¿e zale¿noœæ miêdzy KT i

AE jest tak wysoce istotna jedynie w przypadku ryb karmio-

nych i czêsto nie dotyczy ryb g³odzonych, a tak¿e specyficz-

na dla danej temperatury wody.

Znaj¹c iloœæ skarmionej paszy i wartoœci KT i AE mo¿na

oszacowaæ ile tlenu, w danej temperaturze wody, zu¿y³

sandacz na przyswojenie 1 kg paszy (wskaŸnik OFR wyra-

¿ony w kg O2 kg paszy-1 dzieñ-1) oraz ile amoniaku wydali³

w tym procesie (wskaŸnik AFR w kg CAA kg paszy-1

dzieñ-1). Wartoœci OFR obliczone dla sandacza przetrzy-

mywanego w 20 i 22�C by³y bardzo zbli¿one i wynosi³y od-

powiednio 0,142 i 0,149 kg O2 kg paszy-1 dzieñ-1. Jedynie w

24�C OFR by³ istotnie wy¿szy i osi¹gn¹³ 0,164 kg O2 kg pa-

szy-1 dzieñ-1. We wczeœniejszych wzmiankowanych ju¿ ba-

daniach, OFR oszacowane dla sanda-

cza o wielkoœci oko³o 10 g i przetrzymy-

wanego w wodzie o temperaturze 20

i 24�C, by³y zdecydowanie wy¿sze, wy-

nios³y bowiem 0,172 kg O2 kg paszy-1

dzieñ-1 w 20�C i 0,234 kg O2 kg paszy-1

dzieñ-1 w 24�C. Oznacza to, ¿e wiel-

koœæ wskaŸnika OFR zale¿y od sta-

dium rozwoju osobniczego, a tak¿e od

temperatury wody. Natomiast wartoœci

AFR, we wszystkich testowanych tem-

peraturach wody by³y bardzo zbli¿one

i kszta³towa³y siê na poziomie oko³o

0,010 kg CAA kg paszy-1 dzieñ-1. Z ko-

lei dla sandacza o wielkoœci oko³o 10

g wynosi³y 0,011 kg CAA kg paszy-1

dzieñ-1 (temperatura wody 20�C) i

0,012 kg CAA kg paszy-1 dzieñ-1

(24�C). To z kolei sugeruje, ¿e wartoœæ

tego wskaŸnika, w analizowanym prze-


0

5

10

15

20

25

30

35

08.00 10.00 12.00 14.00 16.00 18.00 20.00 22.00 24.00 02.00 04.00 06.00

Czas (h)

Karmienie

Wydalanie

amoniaku

(mg

CA

Akg

h)

-1-1

24 Co

22 Co

20 Co

Rys. 3. Zmiennoœæ dobowa wydalania ca³kowitego azotu amonowego przez narybeksandacza podchowywany w trzech wariantach temperatury wody

AE = 0,1685 KT - 26,595R = 0,93482

AE = 0,1525 KT - 26,096R = 0,93992

AE = 0,1396 KT - 26,548R = 0,96372

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

150 200 250 300 350 400 450

Konsumpcja tlenu (mg O kg h )2-1 -1

Wyd

alan

ieam

onia

ku(m

gC

AAkg

h)

-1-1

24 Co

22 Co

20 Co

Rys. 4. Zale¿noœci: tempo wydalania amoniaku (AE) – konsumpcja tlenu (KT), stwierdzone dlanarybku sandacza przetrzymywanego w trzech wariantach temperatury wody

dziale temperatur wody i wielkoœci ryb, nie jest istotnie de-

terminowana przez te czynniki.

Praktyczne aspekty zwiêkszenia siê zapotrzebowania

na tlen i produkcji amoniaku przez ryby, towarzysz¹ce

wzrostowi temperatury wody, opisa³em doœæ szeroko przy

okazji omawiania wp³ywu tego czynnika na wielkoœæ tych

wskaŸników metabolicznych, zaobserwowanych u m³odo-

cianego okonia (Komunikaty Rybackie 5/2000). W kolej-

nych seriach eksperymentów przeprowadzonych zarówno

z sandaczem, jak i okoniem okaza³o siê, ¿e potrzeby tleno-

we i produkcja amoniaku s¹ zale¿ne tak¿e od takich czynni-

ków jak: dawka i sk³ad paszy, czêstotliwoœæ karmienia

i wielkoœæ ryb. Wyniki wzmiankowanych eksperymentów

zostan¹ przedstawione w kolejnych artyku³ach na ³amach

naszego czasopisma.

Julian Pyka1, Maciej Szkudlarek1, Romuald B³a¿ewicz2

1Instytut Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie2 Okrêg PZW Bydgoszcz

Sandacz w gospodarce rybackiej wybranej grupyzbiorników regionu pomorskiego

Sandacz nale¿y do drapie¿ników zajmuj¹cych w pira-

midzie pokarmowej jeziora trzeci – jeden z najwy¿szych po-

ziomów troficznych. Oznacza to, ¿e od¿ywia siê innymi ga-

tunkami ryb, bytuj¹cymi w strefie jego wystêpowania. Po

przekroczeniu 5 cm d³ugoœci cia³a (l.c.) zjada narybek

g³ównie ryb ma³o cennych, takich jak stynka i ukleja. Przy

d³ugoœci ponad 15 cm (l.c.), wybiera drobn¹ p³oæ, uklejê i ja-

zgarza, a osobniki powy¿ej 20 cm (l.c.) wywieraj¹ presjê na

populacje leszcza i wzdrêgi. Redukuj¹c gatunki ma³o cen-

ne, czêsto niepo¿¹dane spe³nia wa¿n¹ rolê naturalnego,

biologicznego regulatora zagêszczenia wspó³bytuj¹cych

populacji ryb o ma³ej wartoœci u¿ytkowej, które zagra¿aj¹

gatunkom cennym gospodarczo. Zwalnia tym samym nisze

pokarmowe ograniczaj¹c konkurencjê miêdzygatunkow¹,

co powoduje przyspieszenie wzrostu gatunków popiera-

nych.

Materia³y dotycz¹ce gospodarowania sandaczem

w regionie pomorskim obejmuj¹ jeziora i zalewy o ³¹cznej

powierzchni 4495 ha. S¹ to zbiorniki o zró¿nicowanym cha-

rakterze limnologiczno-rybackim, w których gatunek ten

wystêpuje regularnie w po³owach gospodarczych. Ocenê

aktualnego stanu i wskazania na mo¿liwoœci poprawy gos-

podarowania sandaczem poprzedzono analiz¹ gospodarki

za okres (wymagany w metodyce badañ) funkcjonowania

PGRyb, wychodz¹c z za³o¿enia, ¿e dzia³alnoœæ poprzed-

niego u¿ytkownika jezior mo¿e rzutowaæ na poziom udzia³u

tego gatunku w gospodarce obecnego dzier¿awcy – Okrê-

gu PZW Bydgoszcz.

Od³owy sandacza w okresie ostatnich 11 lat funkcjono-

wania PGRyb na wodach regionu pomorskiego charaktery-

zuje bardzo niski poziom intensywnoœci (rys. 1). Œrednio

w ci¹gu roku od³awiano zaledwie 0,13 kg/ha, co wobec zale-

canej i mo¿liwej do uzyskania przeciêtnej

wartoœci 5 kg ha-1, stanowi jedynie 2,8%.

W analizowanym okresie jeziora i za-

lewy zarybiono narybkiem sandacza jedy-

nie 2-krotnie, a od³owy gospodarcze prze-

prowadzano systematycznie. Taki spo-

sób gospodarowania gatunkiem, wobec

niezadowalaj¹cych wyników reprodukcji

naturalnej, zadecydowa³ zapewne

o wyj¹tkowo niskiej jego wydajnoœci.

Po przejêciu w 1995 roku przez Okrêg

PZW Bydgoszcz wiêkszoœci zbiorników

pojezierza, w produkcji sandacza rejestru-

je siê 4-krotny wzrost w stosunku do okre-

su PGRyb. Wydajnoœæ sandacza wykazy-

wa³a, wg œredniej statystycznej, tendencjê


0

0,05

0,1

0,15

0,2

0,25

0,3

0,35

1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994

lata

kg/h

a

y=-0,0003x +0,0095x -0,1089x +0,5463x -1,1486x+0,90915 4 3 2

Rys. 1. Od³owy sandacza w wybranych zbiornikach regionu pomorskiego w okresie funkcjo-nowania Pañstwowego Gospodarstwa Rybackiego

rosn¹c¹ (rys. 2), wynosz¹c¹ 0,1 kg ha-1 rocznie, tj. 25%

przeciêtnej wieloletniej. Osi¹gana œrednia roczna wydaj-

noœæ 0,4 kg ha-1 (8% mo¿liwej do uzyskania) jest oczywiœ-

cie wartoœci¹ nadal zbyt nisk¹. W latach 1955-1999 do 95

jezior i zalewów wsiedlono 12-krotnie narybek letni sanda-

cza, jednak w zbyt ma³ych dawkach – œrednio 30 szt. ha-1,

co stanowi zaledwie 30% zalecanej normy. Notowany

wzrost produkcji by³ mo¿liwy do osi¹gniêcia jedynie dziêki

spadkowi intensywnoœci eksploatacji.

W 2000 roku do wytypowanej grupy 11 jezior o ³¹cznej

powierzchni 1017 ha wsiedlono uderzeniowe dawki naryb-

ku letniego sandacza – 180 szt. ha-1, a od³owy gospodarcze

ograniczono do 4 zbiorników (426 ha). Taki sposób gospo-

darowania mo¿e w krótkim okresie wp³yn¹æ korzystnie na

wyniki produkcyjne sandacza.

Racjonalnie prowadzona gospodarka sandaczem to

utrzymanie na odpowiednim poziomie eksploatacji rybac-

ko-wêdkarskiej. Powinna byæ ona oparta równie¿ na prze-

myœlanej ingerencji w œrodowisko, stwarzaj¹cej mo¿liwoœæ

zwiêkszenia liczebnoœci i jakoœci od³awia-

nych ryb, przy mo¿liwie niskich nak³a-

dach. Sporz¹dzaj¹c plan zagospodaro-

wania wód sandaczem nale¿y tak¿e

d¹¿yæ do poprawy warunków tar³a natu-

ralnego, przestrzegaj¹c œciœle zasady

ochrony gatunkowej w okresie poprze-

dzaj¹cym i w czasie trwania tar³a.

Najbardziej efektywnym zabiegiem,

zwiêkszaj¹cym wyniki produkcyjne, jest

jednak systematyczne, racjonalne zarybia-

nie wód. Obowi¹zuje tu zasada typowania

zbiorników do zarybieñ, poniewa¿ nie do

wszystkich kategorii limnologiczno-rybac-

kich wód mo¿na wsiedlaæ sandacza. Decy-

duj¹ o tym warunki œrodowiska oraz sk³ad

gatunków wspó³bytuj¹cych. Nie powinno

siê np. ³¹czyæ sandacza z siej¹, sielaw¹ linem i szczupakiem.

Zaleca siê natomiast ³¹czyæ go z wêgorzem i leszczem. San-

dacza nale¿y popieraæ g³ównie w jeziorach typu sandaczowe-

go i leszczowego. Od mo¿liwoœci produkcyjnych tych zbiorni-

ków, œredniej masy jednostkowej od³awianych ryb i prze¿y-

walnoœci uzale¿niaæ nale¿y liczebnoœæ obsad. Zalecane rocz-

ne normy zarybieniowe sandacza wynosz¹ dla:

– jezior sandaczowych – 1000 szt. ha-1 narybku je-

siennego,

– jezior leszczowych – 100 szt. ha-1 narybku letniego.

W skali roku od³owy gospodarcze tego gatunku powin-

ny kszta³towaæ siê na poziomie oko³o 8 kg ha-1 – jeziora

sandaczowe oraz 2 kg ha-1 – jeziora leszczowe. W Polsce

dotychczasowa wydajnoœæ sandacza z tych zbiorników nie

przekracza na ogó³ wartoœci odpowiednio 4 i 0,5 kg ha-1

rocznie. Istnieje zatem pilna potrzeba racjonalizacji gospo-

darowania tym cennym i poszukiwanym drapie¿nikiem.

Miros³aw £uczyñski - Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie

Genetyka ryb

7. In¿ynieria genomowa ryb (£uczyñski i Rösch 2000)

In¿ynieria genomowa, inaczej manipulacje chromoso-

mowe, to techniki (szczególnie gynogeneza i poliploidyza-

cja) doœæ czêsto stosowane w nowoczesnej akwakulturze.

Mo¿na zak³adaæ, ¿e w przysz³oœci manipulacje genetyczne

bêd¹ stosowane ³¹cznie z metodami tradycyjnymi w prog-

ramach hodowlanych z zamiarem uzyskania ryb o dosko-

nalszych fenotypach.

Geny s¹ ulokowane na chromosomach. U wiêkszoœci

gatunków ryb chromosomy wystêpuj¹ w parach: jeden

chromosom ka¿dej pary pochodzi od matki, a drugi od ojca.

Ryby, których chromosomy wystêpuj¹ w parach nazywane

s¹ diploidami (2n). Diploidy maj¹ wiêc dwa komplety chro-

mosomów (dwa genomy haploidalne). Istniej¹ gatunki ryb,

które maj¹ wiêcej ni¿ dwa komplety chromosomów: niektó-


y = 0,06x + 0,18

0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7

1995 1996 1997 1998 1999

lata

kg/h

a

Rys. 2. Od³owy sandacza w wybranych zbiornikach Okregu PZW Bydgoszcz

re s¹ triploidalne (3n; to znaczy, ¿e maj¹ trzy komplety chro-

mosomów), a niektóre tetraploidalne (i maj¹ cztery komple-

ty chromosomów; 4n).

Gatunki triploidalne s¹ bardzo rzadkie i ¿aden z nich nie

jest chowany w warunkach akwakultury. Niektóre gatunki

pochodz¹ od przodków, których genom uleg³ podwojeniu

i sta³ siê tetraploidalny. Mówimy o takich gatunkach, i¿ s¹ po-

chodzenia tetraploidalnego. Na przyk³ad wszystkie ³ososio-

wate (ale tak¿e karp, Cyprinus carpio) to organizmy o tetra-

ploidalnym pochodzeniu. Mimo i¿ ryby te mia³y kiedyœ cztery

komplety chromosomów, obecnie ich genomy zachowuj¹

siê tak, jakby by³y diploidalne – w praktyce hodowlanej uwa-

¿amy je za tak zwane «funkcjonalne diploidy».

Podczas mejozy (w procesie tworzenia jaj i plemników)

stan diploidalny (2n) jest redukowany do haploidalnego (n).

Ka¿de jajo i plemnik zawieraj¹ tylko po jednym chromosomie

ka¿dej pary, to znaczy maj¹ po jednym komplecie chromo-

somów. Gdy plemnik zap³adnia jajo i tworzy siê zygota, dwa

haploidalne j¹dra ³¹cz¹ siê i odtwarzany jest stan diploidalny.

Zap³odnienie jaj ryb i nastêpuj¹cy po nim rozwój zarod-

ków przebiegaj¹ w œrodowisku zewnêtrznym. W tej sytuacji

hodowca ma mo¿liwoœæ poddania zaplemnionych jaj uda-

rom (szokom) chemicznym, termicznym czy ciœnieniowym,

co umo¿liwia manipulowanie poziomem ploidalnoœci ryb.

Udar chemiczny polega na zastosowaniu substancji

hamuj¹cych mitozê (podzia³ komórki); jedn¹ z takich subs-

tancji jest cytochalazyna B. Udar termiczny to zanurzenie

zaplemnionych jaj w k¹pieli gor¹cej (od 26 do 40�C ) albo

zimnej (od 0 do 15�C) wody, zale¿nie od gatunku ryby. Udar

ciœnieniowy polega na umieszczeniu jaj wraz z wod¹ w od-

powiedniej komorze i poddaniu ich wysokiemu ciœnieniu.

Czas zastosowania i d³ugotrwa³oœæ udaru decyduje

o tym, czy ploidalnoœæ ryb zostanie zmieniona i w jaki spo-

sób. Dla ka¿dego gatunku ryb parametry udaru oraz czas

i d³ugotrwa³oœæ jego stosowania trzeba wyznaczaæ do-

œwiadczalnie.

Triploidyzacja

Ryby triploidalne mo¿na uzyskaæ, jeœli wkrótce po

zap³odnieniu jaja poddane zostan¹ dzia³aniu udaru œrodo-

wiskowego (rys. 1). Jaja ryb koñcz¹ drugi podzia³ mejotycz-

ny (ostatni podzia³ komórki powoduj¹cy powstanie haploi-

dalnego jaja) dopiero po zaplemnieniu. Gdy jajo zostaje za-

plemnione jego j¹dro dzieli siê, wytwarzaj¹c haploidalne

j¹dro komórki jajowej oraz tak zwane drugie cia³ko kierun-

kowe. Drugie cia³ko kierunkowe jest komórk¹, zawieraj¹c¹

haploidalne j¹dro i nie spe³niaj¹c¹ ¿adnej funkcji.

Stosuj¹c udar wkrótce po zaplemnieniu (ale przed pier-

wszym podzia³em mitotycznym, czyli podzia³em zygoty z wy-

tworzeniem 2-komórkowego zarodka) mo¿na spowodowaæ

zatrzymanie drugiego cia³ka kierunkowego wewn¹trz ko-

mórki jajowej. W takim przypadku zap³odnione jajo zawiera

trzy haploidalne j¹dra: j¹dro komórki jajowej, j¹dro plemnika

oraz haploidalny genom drugiego cia³ka kierunkowego. Te

trzy j¹dra ³¹cz¹ siê i tworz¹ j¹dro triploidalnej (autotriploidal-

nej) zygoty (3n): jej dwa komplety chromosomów pochodz¹

od organizmu matczynego, a jeden od ojcowskiego.

Triploidy s¹ zazwyczaj bezp³odne. Przyczyn¹ bezp³od-

noœci jest to, i¿ niemo¿liwe staje siê równe rozdzielenie

trzech haploidalnych kompletów chromosomów podczas

kolejnych faz mejozy. Sterylne ryby nie zu¿ywaj¹ energii na

rozród, wiêc w rezultacie osi¹gaj¹ zazwyczaj wiêksze roz-

miary. Niemal bez ryzyka mo¿na te¿ stosowaæ ryby triploi-

dalne w programach biomanipulacyjnych (na przyk³ad

wprowadzaj¹c do jeziora triploidalne ryby drapie¿ne, w celu

ograniczenia nadmiernej liczebnoœci drobnicy), gdy¿ w œro-

dowisku naturalnym ryby te nie bêd¹ siê rozmna¿aæ.

W licznych przypadkach hybrydyzacji miêdzygatunko-

wej, w których otrzymane hybrydy diploidalne zamieraj¹,

ich triploidyzacja, czyli podwojenie genomu matczynego,

umo¿liwia normalny rozwój i wzrost mieszañców. Dlatego

triploidyzacja sta³a siê czêsto stosowan¹ technik¹, umo¿li-

wiaj¹c¹ uzyskiwanie ¿ywotnych hybrydów miêdzygatunko-

wych (allotriploidów) w przypadku takich kombinacji gatun-

ków rodzicielskich, w których hybrydy diploidalne nie prze-

¿ywa³y d³u¿ej ni¿ do stadium wylêgu.

Tetraploidyzacja

Jeœli udar œrodowiskowy zostanie zastosowany pod-

czas pierwszego podzia³u zygoty, wówczas mo¿e zostaæ za-


Rys. 1. Schemat przebiegu zaplemnienia i zap³odnienia u ryb. A –zaplemnione jajo zostaje pobudzone do zakoñczenia drugie-go podzia³u mejotycznego, czemu towarzyszy wyrzuceniedrugiego cia³ka kierunkowego wraz z zawartym w nim haploi-dalnym genomem. Po tym nastêpuje zap³odnienie z utworze-niem diploidalnej zygoty. B – zaplemnione jajo zostajepobudzone do zakoñczenia drugiego podzia³u mejotycznegoi tworzy siê drugie cia³ko kierunkowe. Zastosowany w tymmomencie udar œrodowiskowy (na przyk³ad termiczny) prze-ciwdzia³a wyrzuceniu drugiego cia³ka kierunkowego, któregohaploidalny genom wchodzi w sk³ad tworz¹cej siê w tensposób triploidalnej zygoty.

blokowana pierwsza mitoza (rys. 2). Wszystkie chromosomy

s¹ replikowane podczas pocz¹tkowej fazy mitozy, nastêpuje

to wiêc jeszcze przed podzia³em komórki. W rezultacie ploi-

dalnoœæ komórki jest przejœciowo podnoszona z 2n do pozio-

mu 4n. Poprzez zablokowanie pierwszego podzia³u mito-

tycznego zarodek pozostaje w formie pojedynczej komórki,

a jednoczeœnie dwa diploidalne

j¹dra (bo tymczasem j¹dro zaczê³o

siê ju¿ dzieliæ) ³¹cz¹ siê w jedno

j¹dro tetraploidalne (4n).

Metodê tê z powodzeniem za-

stosowano w przypadku stosunko-

wo wielu gatunków ryb, przy tym

czêœæ ryb wychowano do czasu o-

si¹gniêcia przez nie dojrza³oœci

p³ciowej, uzyskano ich gamety i ut-

worzono w ten sposób tetraploidy

drugiego pokolenia. Równie intere-

suj¹ce jest to, i¿ krzy¿uj¹c tetraploi-

dy z rybami diploidalnymi uzyskano

potomstwo triploidalne. Ten typ tri-

ploidów zwany jest czêsto “triploi-

dami interploidalnymi” w odró¿nie-

niu od tych, które uzyskiwane s¹

w wyniku poddania zap³odnionych

jaj udarowi œrodowiskowemu.

Gynogeneza

Manipulacje genomowe umo-

¿liwiaj¹ równie¿ uzyskiwanie ryb,

których ca³y genom pochodzi od

organizmu matczynego (gynoge-

nety) albo ojcowskiego (androge-

nety).

Pierwszym krokiem na drodze

do otrzymania gynogenetów jest

zniszczenie materia³u genetycz-

nego plemników przez (na

przyk³ad) napromieniowanie na-

sienia ultrafioletem (UV). Mimo

zniszczenia materia³u genetycz-

nego plemniki zachowuj¹ zdol-

noœæ aktywowania jaj i wzbudzania

rozwoju zarodków. Oczywiœcie

w tej sytuacji plemnik nie wnosi do

genomu zarodka swoich genów

i w rezultacie zygota jest haploidal-

na (n). Haploidalne zarodki rozwi-

jaj¹ siê przez jakiœ czas, ale póŸ-

niej ujawniaj¹ siê rozmaite anoma-

lie rozwojowe i zarodki takie gin¹

podczas inkubacji albo wkrótce po

wykluciu.

Jeœli haploidaln¹ zygotê poddaæ udarowi œrodowisko-

wemu albo wkrótce po aktywacji jaja, albo podczas pierw-

szego podzia³u mitotycznego, wówczas mo¿na odtworzyæ

diploidalny stan rozwijaj¹cego siê zarodka. Jeœli udar zasto-

sowaæ wkrótce po aktywacji jaja, wtedy wstrzymywane jest

wyrzucenie drugiego cia³ka kierunkowego, które ³¹czy siê


Rys. 2. Manipulacje ploidalnoœci¹ ryb. UV oznacza napromieniowanie plemników albo jaj promienia-mi UV, X albo gamma, a HP oznacza poddanie zygot dzia³aniu udaru œrodowiskowego (fizycz-nego albo chemicznego). Ma³e kó³ka opatrzone symbolem n oznaczaj¹ drugie cia³kokierunkowe wyrzucane przez komórkê jajow¹. W przypadku normalnego rozwoju zarodkówka¿da zygota 2n otrzymuje n chromosomów wraz z samczym pronukleusem (j¹drem) plemni-ka, wyrzuca jeden komplet n chromosomów wraz z drugim cia³kiem kierunkowym i zatrzymujejeden komplet n chromosomów jako samiczy pronukleus (j¹dro komórki jajowej). Taki proceszap³odnienia rozpoczyna diploidaln¹ embriogenezê 2n.W przypadku gynogenetycznego haploida g³ówna ró¿nica w stosunku do normalnego rozwojupolega na tym, ¿e genom jaja nie ³¹czy siê z samczym pronukleusem, gdy¿ materia³ genetycz-ny plemnika zosta³ zniszczony przez jego napromieniowanie. Napromieniowane plemniki za-chowuj¹ zdolnoœæ wzbudzania podzia³u j¹dra komórki jajowej, mimo i¿ nie dostarczaj¹ zygociew³asnego materia³u genetycznego. Powstaj¹ce haploidalne zarodki zazwyczaj wykazuj¹ roz-maite anomalie rozwojowe i jeœli prze¿ywaj¹ to tylko przez pewn¹ czêœæ okresu rozwoju emb-rionalnego.Mo¿na otrzymaæ dwa rodzaje gynogenetycznych diploidów: mejotyczne i mitotyczne.W przypadku geynogenetów mejotycznych fizyczny czy chemiczny udar œrodowiskowy, zasto-sowany wobec jaj wkrótce po ich zaplemnieniu napromieniowanym nasieniem powstrzymujewyrzucenie drugiego cia³ka kierunkowego (drugi podzia³ mejotyczny), co w rezultacie powodu-je natychmiastowe odtworzenie stanu diploidalnoœci. W przypadku gynogenezy mitotycznejpoddanie udarowi œrodowiskowemu haploidalnego jaja tu¿ przed zakoñczeniem pierwszegopodzia³u zygoty powstrzymuje przebieg mitozy i powoduje odtworzenie stanu diploidalnoœci.Jeœli zabiegom podobnym do tych, które stosuje siê w przypadku wywo³ywania gynogenezymejotycznej i mitotycznej, poddaæ zygoty powsta³e w wyniku zap³odnienia jaj normalnym nasie-niem, otrzyma siê ryby triploidalne albo tetraploidalne (zale¿nie od czasu zastosowania udaru).Ryby androgenetyczne mo¿na uzyskaæ, jeœli przed momentem zaplemnienia zniszczony zos-tanie materia³ genetyczny jaj (UV), a nastêpnie podczas pierwszego podzia³u mitotycznegozygoty zostan¹ poddane udarowi œrodowiskowemu.

z j¹drem komórki jajowej. Jeœli udar zastosowaæ podczas

pierwszego podzia³u mitotycznego, dwa haploidalne j¹dra

dziel¹cej siê zygoty po³¹cz¹ siê i odtworz¹ diploidalny stan

embrionu. Niezale¿nie od momentu zastosowania udaru o-

bydwa komplety chromosomów pochodz¹ od organizmu

matczynego i dlatego takie ryby s¹ gynogenetami (organizm

ojcowski nie wnosi swych genów do genomu rozwijaj¹cych

siê zarodków). Diploidalne organizmy uzyskane w wyniku

udaru podczas pierwszego podzia³u mitotycznego s¹ znacz-

nie bardziej homozygotyczne ni¿ te, które otrzymuje siê

przez po³¹czenie genomu drugiego cia³ka kierunkowego

z haploidalnym j¹drem komórki jajowej.

Androgeneza

Wywo³anie androgenezy wymaga uprzedniego znisz-

czenia materia³u genetycznego jaja (na przyk³ad przez pod-

danie jaj napromieniowaniu). Aby uzyskaæ diploidalne and-

rogenety, nale¿y zastosowaæ udar œrodowiskowy podczas

pierwszego podzia³u mitotycznego. Umo¿liwia to podzia³

haploidalnego j¹dra zygoty, a poprzez zablokowanie pro-

cesu podzia³u komórki dwa haploidalne j¹dra ³¹cz¹ siê

w j¹dro diploidalne, które zawiera tylko chromosomy orga-

nizmu ojcowskiego.

Zakoñczenie

Oczywiœcie zabiegi in¿ynierii genomowej nie s¹ tak ³at-

we, jak mog³oby siê wydawaæ na podstawie tego krótkiego

artyku³u. Ponadto trzeba siê zawsze liczyæ z tym, i¿ nawet

w przypadku uzyskania du¿ej liczby ryb o genomie zmani-

pulowanym w zamierzony przez hodowcê sposób, czêœæ

ryb mo¿e mieæ genom nie zmieniony lub zmieniony w inny

sposób. Na przyk³ad triploidyzacja metod¹ manipulacji

chromosomowej rzadko powoduje otrzymanie 100% triplo-

idów; najczêœciej stado uzyskanych ryb zawiera pewien od-

setek diploidalnych gynogenetów i tetraploidów. Inaczej ni¿

triploidy, ryby diploidalne i tetraploidalne rozwijaj¹ funkcjo-

nuj¹ce gonady i mog¹ siê rozradzaæ. Warto tu podkreœliæ

wagê metod, umo¿liwiaj¹cych jednoznaczn¹ identyfikacjê

genomu ryb, uzyskanych w wyniku manipulacji chromoso-

mowych. Niektóre aspekty praktyczne in¿ynierii chromoso-

mowej zostan¹ zreferowane w kolejnym artykule, w którym

chcia³bym dokonaæ krótkiego przegl¹du osi¹gniêæ z zakre-

su in¿ynierii chromosomowej karpia.

Literatura

£uczyñski M., R. Rösch 2000 – In¿ynieria genomowa ryb i przyk³ady jej zas-tosowania w akwakulturze – W druku.

Ryszard Kolman1, Miros³aw Szczepkowski2

1 Zak³ad Ichtiologii IRS2 DOZ “Dga³”, Zak³ad Rybactwa Jeziorowego IRS

Przyœpieszone sztuczne tar³o jesiotrów

Produkcja jesiotrów towarowych w Polsce opiera siê

w du¿ej mierze na technologii chowu w stawach przep³ywo-

wych z naturaln¹ termik¹ (Kolman 1997). Najlepsze rezul-

taty uzyskuje siê w obiektach, w których stawy zasilane s¹

wod¹ powierzchniow¹ wyp³ywaj¹c¹ z jezior. W zwi¹zku

z czym okres sprzyjaj¹cych wzrostowi jesiotrów tempera-

tur, tzn. powy¿ej 10�C, trwa ponad pó³ roku (rys.1). Dotych-

czas w takich warunkach uzyskiwano ryby towarowe, o ma-

sie œredniej powy¿ej 2,0 kg, dopiero w trzecim roku chowu.

W ci¹gu cyklu produkcyjnego jesiotry dwukrotnie zimowa³y,

ka¿dorazowo trac¹c na wadze ok. 12% (Kolman 1998).

Przyczyn¹ takiego stanu rzeczy by³ brak na pocz¹tku sezo-

nu hodowlanego, a wiêc na prze³omie kwietnia i maja, na-

rybku jesiotrów o masie œredniej powy¿ej 30 g.

Wiosn¹ 2000 roku w DOZ Dga³ przeprowadzono kolej-

ny przegl¹d stada selektów i tarlaków jesiotrów, zimuj¹cych

w stawie ziemnym. Wybrane ryby: samce z oznakami doj-

rza³oœci oraz samice z gonadami w III-IV stadium doj-

rza³oœci, przesadzono do basenu rotacyjnego w szklarni,

w którym przebywa³y przez ca³y sezon. Temperaturê wody


0

5

10

15

20

25

0 20 40 60 80 100 120 140 160 180

Dni chowu

Tem

pera

tura

[st.C

]

Rys. 1. Przebieg zmian œrednich wieloletnich temperatur wodyw oœrodkach pstr¹gowych Polski pó³nocno-wschodniej.

kr¹¿¹cej w zamkniêtym obiegu utrzymywano w zakresie

20-22�C. Ponown¹ ocenê stanu dojrza³oœci gonad przepro-

wadzono jesieni¹ po spadku temperatury wody poni¿ej

10�C. U szeœciu samic stwierdzono ikrê w zaawansowa-

nym IV stadium. Spoœród nich wybrano dwie samice z naj-

ni¿szymi indeksami przesuniêcia j¹dra (IPJ): hybryda jesio-

tra syberyjskiego z rosyjskim (SR) (waga – 18,7 kg) oraz

zwrotnego hybryda bestera ze sterletem (SBS) (waga 7,57

kg), które przeznaczono do badañ nad przyœpieszonym

tar³em. Samica SBS-a przystêpowa³a do tar³a po raz drugi.

Po raz pierwszy przeprowadzano tar³o z jej udzia³em w

1998 roku. Jednak¿e nie zakoñczy³o siê ono sukcesem, bo-

wiem po doœæ wysokim zap³odnieniu ikry stwierdzanym po

pierwszych podzia³ach oraz na stadium œredniej gastruli,

w trakcie dalszego rozwoju wyst¹pi³y du¿e straty. Uzyska-

no zaledwie kilkadziesi¹t larw, z oznakami nieprawid³owo-

œci rozwojowych, które wkrótce równie¿ usnê³y.

Oprócz wymienionych samic w basenie obiegu zam-

kniêtego dojrzewalni pozostawiono szeœæ samców z wyra-

Ÿnymi zewnêtrznymi oznakami dojrza³oœci: dwa jesiotry sy-

beryjskie, jednego rosyjskiego oraz po jednym sterlecie,

besterze i SBS-ie. Po dwutygodniowej jarowizacji, tzn.

przetrzymywaniu ryb w temperaturach ni¿szych od tar³o-

wych, od samic pobrano próbki ikry i zarówno u SR-a, jak

i SBS-a stwierdzono wyraŸne peryferyjne przesuniêcie

j¹der (IPJ wynosi³y odpowiednio 0,14 i 0,15). Po podniesie-

niu temperatury wody do 13-14�C wartoœci indeksów

zmniejszy³y siê do 0,11 i 0,13 (fot. 1). Do stymulacji hormo-

nalnej samic zastosowano wyci¹g z odwodnionej przysadki

jesiotrowej, a samce iniekowano zawiesin¹ Ovopelu zgod-

nie z wczeœniej stosowanymi metodami (Kolman, Lutikov

1998, Kolman i in.1998,1999).

Ikrê pobierano od samic przy¿yciow¹ metod¹ Podush-

ki, a zap³adniano metod¹ pó³such¹ (Detlaf i in.1981). Przed

zap³odnieniem oceniano jakoœæ mlecza samców wg skali

Persova (Kolman i in.1997).

Pierwsz¹ porcjê ikry uzyskan¹ od samicy SR-a w iloœci

2285 g podzielono wagowo na dwie po³owy, z których jedn¹

zap³odniono mleczem pobranym od samców jesiotra sybe-

ryjskiego, natomiast drug¹ mleczem jesiotra rosyjskiego.

Uzyskano w ten sposób dwa hybrydy zwrotne: SRS-a

i SRR-a. Drug¹ porcjê ikry (1288 g) zap³odniono zmiesza-

nym mleczem jesiotrów syberyjskich i rosyjskiego. Ziarna

ikry od samicy SR by³y wyj¹tkowo du¿e – z przeprowadzo-

nych kalkulacji wynika, ¿e 1 kg ikry zawiera³ poni¿ej 50 tys.

ziarn. Ikrê od samicy SBS-a, równie¿ pobierano w dwóch

porcjach – ³¹cznie 393 g, a zap³odniono j¹ zmieszanym

mleczem samców SBS-a, bestera i sterleta. Zap³odnienie

ikry, okreœlane na stadium pierwszych podzia³ów (fot. 2)

u SRS-a i SRR-a oraz SBS-a by³o wysokie i wynosi³o odpo-

wiednio 96, 92 i 72%. W miarê rozwoju embrionów prze¿y-

walnoœæ, szczególnie w przypadku SBS-a, obni¿a³a siê

i wnosi³a odpowiednio: na stadium gastruli (fot. 3) – 92, 68 i

46%, a po rozpoczêciu organogenezy (stadium 28 – 32 wg

Detlaf i in. 1981) – 80, 60 i 20%.

Ikrê inkubowano w aparatach Weissa (fot. 4) w tempe-

raturze wody ok. 14�C. Po up³ywie ok. 7 dób od zap³odnie-

nia zaczê³y wylêgaæ siê pierwsze larwy: pocz¹tkowo


Fot. 1. Peryferyjne po³o¿enie j¹dra w ikrze SBS-a

Fot. 2. Ikra SBS-a na etapie bruzdkowania

Fot. 3. Ikra SRS-a w stadium zaawansowanej gastrulacji

SBS-a, a nastêpnie SRS-a i SRR-a. Wylêganie postêpo-

wa³o bardzo intensywnie: œwie¿o wylêgniête larwy ener-

gicznie przemieszcza³y siê ku wyp³ywowi z aparatu inkuba-

cyjnego (fot. 5) i ju¿ po dwóch dobach inkubacja praktycz-

nie zakoñczy³a siê. W aparatach inkubacyjnych pozosta³a

ikra martwa i nieprawid³owo rozwijaj¹ce siê embriony.

W efekcie inkubacji uzyskano ok. 110 tys. szt. wylêgu

zwrotnej krzy¿ówki SR-a i jesiotra syberyjskiego oraz SR-a

i jesiotra rosyjskiego i zaledwie kilkaset sztuk wylêgu

SBS-a. Przyczyn niskich efektów sztucznego tar³a SBS-a

nale¿y upatrywaæ w z³ej jakoœci ikry. Wskazuje na to, po-

dobnie jak w przypadku poprzedniego tar³a, powiêkszaj¹cy

siê w miarê jej rozwoju udzia³ martwych embrionów (Detlaf

1981). Przypuszczalnie samica ta nie bêdzie ju¿ pe³nowar-

toœciowym tarlakiem.

Dotychczasowe wyniki eksperymentalnych podcho-

wów wylêgu ryb jesiotrowatych pozwalaj¹ stwierdziæ, ¿e tak

wczesny wylêg gwarantuje uzyskanie

w koñcu kwietnia narybku o œredniej

masie powy¿ej 30 g. Na podstawie

uzyskanych wczeœniej zale¿noœci

tempa wzrostu jesiotrów od tempera-

tury wody i masy ryb w stawach

przep³ywowych (Kolman i in. 1994 a,

b), przyjmuj¹c 30 g za masê

pocz¹tkow¹ obsady, przeprowadzono

symulacjê komputerow¹ tuczu jesio-

trów w stawach pstr¹gowych. W rów-

naniach opisuj¹cych zmiany wzglêd-

nych dobowych przyrostów ryb w pier-

wszym i drugim roku chowu za

zmienn¹ niezale¿n¹ podstawiono

œredni¹ z kilku lat, temperaturê wody

z obiektów rybackich Polski pó³noc-

no-wschodniej (rys. 1).

Na podstawie symulacji wzrostu

jesiotrów mo¿na stwierdziæ z du¿ym

prawdopodobieñstwem, ¿e w pierw-

szym roku chowu narybek osi¹gnie masê ok. 700 g (rys. 2).

Po uwzglêdnieniu straty masy ryb w trakcie zimowania na

pocz¹tku drugiego sezonu wegetacyjnego pocz¹tkowa

masa jesiotrów wyniesie ok. 620 g. W drugim roku chowu

jesiotry powinny osi¹gn¹æ masê towarow¹, tzn. powy¿ej 2

kg pod koniec sezonu (rys. 3).

Wyniki przeprowadzonej symulacji upowa¿niaj¹ do

stwierdzenia, ¿e efektem przyœpieszonego tar³a jesiotrów

mo¿e byæ skrócenie cyklu produkcyjnego o jeden rok. Na

podstawie porównania kalkulacji kosztów produkcji jesio-

trów towarowych w cyklu dwu- i trzyletnim wynika, ¿e wpro-

wadzenie cyklu dwuletniego przynosi oszczêdnoœci w bez-

poœrednich kosztach rzêdu 20-25%.

Literatura

Detlaf T.A., Ginzburg A.S., ShmalgauzenO.I. 1981 – Razvitie osetrowykhryb – Izd. Nauka, Mokwa. s. 224.


0

100

200

300

400

500

600

700

800

0 20 40 60 80 100 120 140 160 180

Dni chowu

Mas

aœr

edni

a[g

]

Rys. 2. Hipotetyczny wzrost masy œredniej jesiotrów w pierwszymroku chowu

0

500

1000

1500

2000

2500

340 360 380 400 420 440 460 480 500 520 540

Dni chowu

Mas

aœr

edni

a[g

]

Rys. 3. Hipotetyczny wzrost masy œredniej jesiotrów w drugim rokuchowu

Fot. 4. Inkubacja ikry jesiotrów w apara-tach Weissa

Fot. 5. Wylêganie siê larw krzy¿ówki zwrotnej SRS

Kolman R., Falkowski P., Sidorowicz R., 1994a – Chów jesiotrów w gospo-darstwach stawowych – Komun. Ryb. 2: 1-3.

Kolman R., Szczepkowski M., Sidorowicz R. 1994b – Chów jesiotrów w sta-wach pstr¹gowych – Mat. XIX Kraj. Konf. Hod. Ryb £os.: 67-72.

Kolman R. 1997 – Intensywny chów ryb jesiotrowatych – Komun. Ryb. 3:20-23

Kolman R. i in. 1997 – Dojrzewanie ryb jesiotrowatych– Kom. Ryb. 5: 1-3.

Kolman R. 1998 – Chów ryb jesiotrowatych– Broszura IRS nr 177.Kolman R., Szczepkowska B., Szczepkowski M. 1998 – Dojrzewanie ryb

jesiotrowatych w DOZ “Dga³” – Komun. Ryb. 5: 9-11.Kolman R., Liutikov V.M. 1998 – Sztuczne tar³o jesiotra syberyjskiego (Aci-

penser baeri Brandt) – Komun. Ryb. 4: 19-20.Kolman R., Szczepkowski M., Fopp W., Szczepkowska B. 1999 – Tar³o ryb

jesiotrowatych (Acipenseridae) – Komun. Ryb.5: 23-24.

Miros³aw Szczepkowski - Zak³ad Rybactwa Jeziorowego IRS

Inkubacja ikry szczupaka w obiegach recyrkulacyjnych

Szczupak jest jednym z podstawowych gatunków ryb,

z którymi mamy obecnie do czynienia w praktyce wylêgarni-

czej. Ju¿ w okresie przedwojennym prowadzono inkubacjê

jego jaj w wylêgarniach, a nawet w aparatach lêgowych u-

mieszczanych bezpoœrednio w kana³ach miêdzy jeziorami

czy strumieniach. W ostatnich latach w wielu obiektach wy-

lêgarniczych powsta³y uk³ady recyrkulacyjne, wykorzysty-

wane miêdzy innymi do poprawy efektów sztucznego tar³a

szczupaka. Inkubacja ikry w obiegach recyrkulacyjnych po-

zwala uzyskaæ szereg korzyœci w stosunku do obiegów z ot-

wartym przep³ywem wody. Przede wszystkim daje nam mo-

¿liwoœæ utrzymywania temperatury w zakresie optymalnym

dla zarodków bez wiêkszych jej wahañ, a ponadto mo¿emy

równie¿ wp³ywaæ (w pewnym zakresie) na termin wykluwa-

nia larw. G³ównym problemem s¹ natomiast metabolity po-

wstaj¹ce podczas rozwoju zarodków oraz produkty rozk³a-

du martwej ikry. Jest to o tyle istotne, ¿e podczas inkubacji

ikry szczupaka straty s¹ relatywnie wysokie w stosunku do

innych ryb, a ponadto wydajnoœæ filtrów biologicznych

w temperaturach inkubacji jest niska. S¹ to jednak czynniki,

na które na ogó³ nie zwraca siê uwagi, a s³abe wyniki inku-

bacji s¹ t³umaczone w wiêkszoœci przypadków s³ab¹ jako-

œci¹ ikry.

Poni¿ej chcia³bym przedstawiæ niektóre problemy wy-

stêpuj¹ce podczas kilku kolejnych sezonów inkubacji

szczupaka w obiegach recyrkulacyjnych DOZ „Dga³”. W o-

biegach tych, o objêtoœciach 6 m3 i 4 m3 i wyposa¿onych

odpowiednio w 35 i 15 aparatów Weissa, inkubowano ikrê

pozyskan¹ w wyniku tar³a przeprowadzanego na miejscu,

jak te¿ pochodz¹c¹ z innych obiektów.

Podczas inkubacji ikry szczupaka wiêkszoœæ strat wy-

stêpuje zwykle w pierwszych dniach po zap³odnieniu.

Czêœæ ikry z uszkodzonymi os³onkami bieleje bardzo szyb-

ko, ju¿ w kilka minut po umieszczeniu ich w wodzie, takich

jaj jest jednak stosunkowo niewiele. W pozosta³ych obu-

mieraj¹cych jajach rozk³ad otoczek jajowych zachodzi doœæ

powoli, a wnikanie wody do wnêtrza i zwi¹zane z tym

gwa³towne zbielenie jaj nastêpuje trzeciego lub czwartego

dnia inkubacji (zale¿nie od temperatury). Ma to bardzo du¿e

konsekwencje dla dalszego przebiegu inkubacji, gdy¿ sku-

mulowane w krótkim czasie procesy rozk³adu powoduj¹ sil-

ny wzrost zawartoœci szkodliwych substancji, w tym amo-

niaku, oraz obni¿enie zawartoœci tlenu rozpuszczonego w

wodzie. Na rys. 1. przedstawiono zmiany wielkoœci niektó-

rych parametrów wody w naszej wiêkszej wylêgarni pod-

czas inkubacji oko³o 40 kg ikry. Oddzielenie martwej ikry od

normalnie rozwijaj¹cej siê jest praktycznie niemo¿liwe do

momentu zaoczkowania. Oznacza to, ¿e przez kilka dni za-

rodki s¹ nara¿one na niekorzystne warunki œrodowiskowe.

Zazwyczaj moment zaoczkowania jest momentem prze³o-

mowym inkubacji i oznacza koniec wiêkszych œniêæ. Je¿eli

jednak w obiegu utrzymuje siê podwy¿szona iloœæ amonia-

ku, powoduje to szereg dalszych komplikacji w rozwoju ikry.

Pojawia siê wówczas znaczna iloœæ anormalnie rozwi-

jaj¹cych siê larw (fot. 1a, 1b). Najczêœciej wystêpuj¹ce de-

formacje to nieprawid³owe ukszta³towanie lub brak niektó-

rych fragmentów zarodka, zmniejszony segment g³owowy,

s³abiej wykszta³cone oczy, powyginanie cia³a, redukcja wo-

reczka ¿ó³tkowego (szczególnie przedniej czêœci). Charak-

terystyczne jest znacznie s³absze wypigmentowanie zarod-

ków i larw (fot. 2). W przypadku warunków inkubacji przeds-

tawionych na rys. 1. larwy z deformacjami stanowi³y prawie

30% wszystkich larw tu¿ przed wylêgiem. W czêœci ikry po-


0

2

4

6

8

10

12

14

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Kolejne dni inkubacji

0,0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7

0,8

0,9

1,0

O [mg/l]2

CAA[mg/l]

NO [mg/l]2

Zaw

arto

œætle

nu[m

g/l]

Zaw

arto

œæC

AA

i azo

tynó

w[m

g/l]

Rys. 1. Zmiany wielkoœci tlenu, amoniaku i azotynów w obiegu re-cyrkulacyjnym wylêgarni podczas inkubacji ikry szczupaka(Tœr – 9,8�C, pH 7,4 � 7,7)

chodz¹cej z tej samej partii, a inkubowanej w optymalnych

warunkach, potworków prawie nie by³o – poni¿ej 3%. Pod-

czas inkubacji w szczególnie niekorzystnych warunkach

(CAA – ca³kowity azot amonowy powy¿ej 1,5 mg/l) w wielu

jajach (nawet do 20% ogólnej liczby) stwierdzano ca³kowity

brak zarodka, mimo ¿e jaja takie na pierwszy rzut oka nie

ró¿ni³y siê od normalnych, by³y tylko nieznacznie jaœniejsze

i nie biela³y przez ca³y okres inkubacji. Ponadto nie mo¿na

ich oddzieliæ podczas odsalania ikry. Wystêpowanie takich

jaj powoduje, ¿e oceniaj¹c prze¿ywalnoœæ na podstawie ilo-

œci ikry przed samym wylêgiem przeszacowujemy jej war-

toœæ. Inn¹ konsekwencj¹ inkubacji w wodzie z podwy¿-

szon¹ zawartoœci¹ amoniaku jest skrócenie czasu jej trwa-

nia. Larwy wykluwaj¹ siê przedwczeœnie i najczêœciej w

krótkim czasie sn¹ – masowe wykluwanie larw nastêpo-

wa³o ju¿ po 85�D (w temperaturze 11,5�C i poziomie amo-

niaku 3,88 mg/l), podczas gdy w normalnych warunkach in-

kubacja w tej temperaturze trwa co najmniej 110�D. Z na-

szej praktyki wynika, ¿e je¿eli warunki w obiegu s¹ bardzo

z³e, to korzystniej jest skróciæ okres inkubacji w aparatach,

a ryby mo¿liwie jak najszybciej przenieœæ do innego obiegu,

nawet doprowadzaj¹c do wczeœniejszego wyklucia – straty

s¹ wówczas mniejsze.

Pozyskanie tarlaków w okresie rozrodu, a nastêpnie

przeprowadzenie sztucznego tar³a szczupaka jest stosunko-

wo proste, w zwi¹zku z czym w wylêgarniach przetrzymuje siê

du¿e iloœci ikry. Czêsto jednak te du¿e iloœci nie maj¹ wp³ywu

na koñcowy efekt w postaci wylêgu. Jedn¹ z przyczyn tego

stanu rzeczy s¹ niew¹tpliwie warunki, w jakich ikra jest inku-

bowana. O walorach zamkniêtego obiegu wylêgarniczego de-

cyduje przede wszystkim wyposa¿enie go w urz¹dzenia do

uzdatniania wody, a nie iloœæ zainstalowanych aparatów wylê-

gowych. Trzeba to uwzglêdniæ ju¿ na etapie projektowania,

poniewa¿ zazwyczaj przerabianie niew³aœciwie zbudowanych

obiegów jest bardzo k³opotliwe. Wylêgarnie z filtrami biolo-

gicznymi musz¹ byæ równie¿ uruchamiane z odpowiednim

wyprzedzeniem czasowym, koniecznym do powstania b³ony

biologicznej w filtrach, w przeciwnym razie ich rola ograniczy

siê jedynie do mechanicznego zatrzymywania zawiesiny.

W u¿ytkowanym w DOZ „Dga³” obiegu wylêgarniczym z filt-

rem w postaci z³o¿a zatopionego znaczn¹ poprawê jakoœci

wody uzyskano stosuj¹c natlenianie z³o¿a. W kolejnym sezo-

nie przy porównywalnych obci¹¿eniach obiegu ikr¹ uzyskano

znacznie wy¿sz¹ wydajnoœæ z³o¿a i zmniejszenie zawartoœci

amoniaku i azotynów o oko³o 30%. Istotn¹ rzecz¹ jest tak¿e

kontrola jakoœci ikry, szczególnie na pocz¹tku inkubacji, tak a-

by nie przetrzymywaæ ikry z³ej jakoœci i nie dopuszczaæ do jej

rozk³adu w obiegu.


Fot. 1a. Larwy szczupaka (95�D) rozwijaj¹ce siê normalnie Fot. 1b. Larwy szczupaka (95�D) z anomaliami rozwojowymi

Fot. 2. Przedwczeœnie wykluta larwa szczupaka

WARSZTAT RYBACKIAdam Nowak

42-583 Bobrowniki, ul. Sienkiewicza 243Tel. (032) 287 42 73, 0603 97 43 49, tel./fax: (032) 287 42 62

wÆoki, niewody, ºaki, mieroºe, drygawice, wontony (stylon i ºyÆka),rzutki ø 4-7 m, pÆywaki do sieci, sprzedaº linek

oÆowianek i korkowych. Ceny producenta.

wykonuje

Dariusz Ulikowski1, Mieczys³aw We³na2

1Doœwiadczalny Oœrodek Zarybieniowy “Dga³” IRS2 Gospodarstwo Rybackie Gi¿ycko Sp. z o. o.

Czy z wylêgarni szczupakowej mo¿na zrobiæpodchowalniê narybku suma, Silurus glanis?

W Polsce istnieje kilkadziesi¹t niewielkich wylêgarni,

których g³ównym przeznaczeniem jest prowadzenie inku-

bacji ikry szczupaka i ewentualne przetrzymywanie larw tej

ryby w okresie resorpcji zapasów z woreczka ¿ó³tkowego.

Wykorzystywane s¹ praktycznie tylko wczesn¹ wiosn¹,

przez okres rozrodu szczupaka. Niektóre z tych obiektów

s¹ wyposa¿one w obiegi recyrkulacyjne z basenami pod-

chowowymi lub zasilane s¹ wod¹ zewnêtrzn¹ w obiegach

otwartych. Czêœæ z nich mo¿na przystosowaæ do podchowu

narybku suma w okresie letnim. Dziêki temu lepiej wykorzy-

stane zostan¹ urz¹dzenia takich obiektów.

W obiekcie Wylêgarni Ryb w Bystrym nale¿¹cym do

Gospodarstwa Rybackiego Gi¿ycko przeprowadzono pod-

chów narybku suma w ramach prac wdro¿eniowych Insty-

tutu Rybactwa Œródl¹dowego.

Wylêgarnia w Bystrym po³o¿ona jest kilkadziesi¹t me-

trów od drogi Gi¿ycko – Orzysz. Jest to obiekt o d³ugiej his-

torii, ostatnio zmodernizowany w latach 90. (fot. 1). Wypo-

sa¿ony jest w dwa obiegi recyrkulacyjne, jeden posiada kil-

kadziesi¹t s³oi Weissa, a drugi 6 basenów o pojemnoœci

oko³o 800 dcm3 (fot. 2). Pierwszy z nich s³u¿y do inkubacji

i wylêgania ikry szczupaka, a w drugim larwy szczupaka s¹

przetrzymywane w okresie resorpcji zapasów z woreczka

¿ó³tkowego, a¿ do czasu, gdy wylêg zacznie samodzielnie

p³ywaæ. Ka¿dy z obiegów wyposa¿ony jest w filtry osadni-

kowe ze z³o¿em diatomitowym i system termoregulacji z

grza³kami elektrycznymi. Woda w ka¿dym z obiegów prze-

pompowywana jest do górnych basenów retencyjnych

przez dwie pompy wirowe. Dalej, ju¿ grawitacyjnie, przez

system ruroci¹gów, doprowadzana jest do aparatów wylê-

gowych lub basenów podchowowych. Do podchowu wyko-


Fot. 1. Wylêgarnia Ryb w BystrymFot. 2. Wylêgarnia Ryb w Bystrym, widok wnêtrza

Fot. 3. Basen w Wylêgarni Ryb w Bystrym z obsad¹ suma Fot. 4. Narybek jesienny suma podchowany w wylêgarni “szczu-pakowej”

rzystano tylko obieg z basenami. Aby mo¿na by³o prowa-

dziæ podchów suma w basenach, zmieniono sposób dopro-

wadzenia wody z dennego, odpowiedniego w przypadku

przetrzymywania larw szczupaka w sadzach, na powierz-

chniowy. Uzyskano dziêki temu lepsze napowietrzenie

dop³ywaj¹cej wody. Wykonano równie¿ zabezpieczenia

odp³ywów wody z basenów, aby uniemo¿liwiæ ucieczkê ryb.

Okna w budynku zaciemniono czarn¹ foli¹.

Do ka¿dego basenu obsadzono po 1250 sztuk trzygra-

mowego narybku suma, wychowanego w Doœwiadczalnym

Oœrodku Zarybieniowym “Dga³” w Pieczarkach. Ryby kar-

miono granulatem pstr¹gowym zadawanym rêcznie, co 4

godziny, przez 16 godzin na dobê, w godzinach od 600 do

2200 (fot. 3). Baseny czyszczono raz dziennie. Temperatura

wody w czasie chowu pocz¹tkowo wynosi³a 22�C, ale ze

wzglêdu na koniecznoœæ czêœciowej wymiany wody i uzu-

pe³niania jej iloœci po ka¿dym czyszczeniu basenów, w kolej-

nych tygodniach by³a ona z regu³y ni¿sza (œrednia 19,5�C).

Co 3 dni przeprowadzano profilaktyczn¹ k¹piel ryb w chlora-

minie B (50 ppm przez 20 minut). Po trzech tygodniach prze-

prowadzono selekcjê wielkoœciow¹ ryb. Od czwartego tygo-

dnia najwiêksze ryby, które uzyska³y masê cia³a 12 g, by³y

stopniowo przeznaczane na obsadê stawów, sprzeda¿ lub

na zarybienie jezior gospodarstwa. Wszystkie uzyska³y tê

wielkoœæ po 6 tygodniach chowu i podchów zakoñczono.

W trakcie podchowu obserwowano tylko sporadyczne

œniêcia ryb, a straty ³¹czne nie przekroczy³y 200 sztuk, co

stanowi oko³o 2,7% obsady pocz¹tkowej. Ostatecznie uzy-

skano 88 kg materia³u zarybieniowego suma wielkoœci na-

rybku jesiennego (fot. 4) i to w œrodku lata (lipiec), w bardzo

korzystnym okresie do zarybiania tej ciep³olubnej ryby.

Skarmiono ³¹cznie 70 kg granulatów pstr¹gowych, czyli

uzyskany wspó³czynnik pokarmowy nieznacznie przekro-

czy³ wartoœæ 1,1. Dla porównania w DOZ “Dga³”, dyspo-

nuj¹c sprawniej dzia³aj¹cymi filtrami i mo¿liwoœci¹ dotlenia-

nia wody obiegowej tlenem z wytwornicy, podchów trzygra-

mowego narybku suma, do tej samej wielkoœci i przy zbli¿o-

nej termice wody, trwa³by oko³o 3 tygodni, a wspó³czynniki

pokarmowe nie powinny przekroczyæ wartoœci 0,8. Pod-

chów taki prowadzi siê zwykle w wy¿szej temperaturze wo-

dy (23-28�C), a gêstoœæ obsad basenów w DOZ “Dga³” by-

wa kilkakrotnie wy¿sza (fot. 5). Nale¿y jednak pamiêtaæ

o tym, ¿e s¹ to wysoce sprawne obiegi recyrkulacyjne, spe-

cjalnie zbudowane do podchowu ryb. Natomiast w wylêgar-

ni w Bystrym ograniczeniem by³a iloœæ dostêpnego w wo-

dzie tlenu (przez wiêkszoœæ okresu podchowu jego zawar-

toœæ nie przekracza³a 4,5 mg/dcm3) i ma³a sprawnoœæ

urz¹dzeñ filtruj¹cych.

Podsumowuj¹c przeprowadzone doœwiadczenie, mo¿na

potwierdziæ mo¿liwoœæ prowadzenia podchowu narybku su-

ma w wylêgarniach szczupakowych wyposa¿onych w baseny

do przetrzymywania wylêgu szczupaka. W omawianej wylê-

garni mo¿na zwiêkszyæ liczbê basenów do 8 sztuk i w³¹czyæ

do obiegu dodatkowo zbiorniki retencyjne z pompami i z³o¿e

filtruj¹ce obiegu wylêgarniczego. Inn¹ mo¿liwoœci¹ jest po-

dzia³ basenów po 4 sztuki na ka¿dy obieg. Dziêki temu bêdzie

mo¿na produkowaæ nawet 200 kg narybku jesiennego suma

w jednym cyklu. Dobry wzrost ryb i wysoka prze¿ywalnoœæ ob-

sad uzyskana w wylêgarni w Bystrym, w stosunkowo niskiej

temperaturze wody w czasie podchowu (optymalna wynosi

24-28�C), pozwalaj¹ s¹dziæ, ¿e tak¿e w obiektach korzys-

taj¹cych z wody jeziorowej lub stawowej, w okresie letnim,

mo¿liwe jest prowadzenie podchowu narybku suma. W sezo-

nie letnim, od czerwca do wrzeœnia, mo¿na przeprowadziæ co

najmniej dwie tury podchowu do wielkoœci narybku jesienne-

go. Dziêki mo¿liwoœci sterowania terminem rozrodu suma,

obecnie materia³ obsadowy ¿¹danej wielkoœci mo¿na zamó-

wiæ, na dowolny termin, w Doœwiadczalnym Oœrodku Zarybie-

niowym “Dga³” w Pieczarkach.


Fot. 5. Narybek jesienny suma w Doœwiadczalnym Oœrodku Zary-bieniowym “Dga³”

Miêdzynarodowy Zak³ad w bran¿y zoologicznej poszukuje lub

z praktyk¹ i dobr¹ znajomoœci¹ jêzyka angielskiego w piœmie.

ichtiologa

biologa

IT-Ichthyo Trophic sp. z o.o.

Stare Polichno, ul. Sportowa 6B

66-431 SANTOK

tel. (095) 731 68 00, 731 68 01

Mariusz Kleszcz1, Mieczys³aw Matura1, Andrzej Witkowski2

1 Oœrodek Zarybieniowy PZW Szczodre2 Uniwersytet Wroc³awski

Certa, Vimba vimba (L.) - udana próba produkcji

materia³u zarybieniowego i restytucji w œrodkowym

dorzeczu Odry

Do po³owy lat szeœædziesi¹tych udzia³ certy w po³o-

wach rybackich w Zatoce Gdañskiej, Zalewie Wiœlanym,

Zatoce Pomorskiej wraz z Zalewem Szczeciñskim oraz

Wiœle, Odrze i Warcie wynosi³ w skali roku od 155,8 do

324,5 ton (Bontemps 1971). Wybudowanie zbiornika zapo-

rowego we W³oc³awku (1968 r.) prawie ca³kowicie uniemo-

¿liwi³o temu gatunkowi osi¹gniêcie tarlisk w karpackich

dop³ywach Wis³y (Bartel 1993). Odizolowana w ten sposób

czêœæ populacji wiœlañskiej, odbywaj¹ca tar³o w Sanie, wy-

tworzy³a z biegiem lat nieliczn¹ s³odkowodn¹ i semimigra-

cyjn¹ formê sp³ywaj¹c¹ na okres troficzny do zbiornika

w³oc³awskiego. W dorzeczu Odry udzia³ certy w po³owach

rybackich na przestrzeni ostatnich kilkudziesiêciu lat by³

niski, np. w latach 1952-1968 waha³ siê od 1,2 do 12,8 ton z

wyraŸnym malej¹cym trendem. Na taki stan rzeczy z³o¿y³o

siê m.in. silne zanieczyszczenie wód oraz hydrotechniczna

zabudowa wiêkszoœci cieków tego dorzecza ju¿ na

pocz¹tku XIX wieku. Wed³ug ostatnio przeprowadzonej

oceny w oparciu o klasyfikacje IUCN/WCU (1994) gatunek

ten na terenie Polski zaliczony zosta³ do grupy krytycznie

zagro¿onych (CE, kryterium B2) (Witkowski i in. 1999). Po-

dobnie przedstawia siê sytuacja certy w dorzeczu Odry,

gdzie nieliczne osobniki w ostatnich latach zosta³y odnoto-

wane w Odrze k. Zielonej Góry i G³ogowa, poni¿ej

przep³awki w Wa³ach Œl¹skich k. Brzegu Dolnego, w dol-

nym biegu Bobru i Baryczy, w Drawie oraz w Gwdzie (B³a-

chuta i in. 1993, Koszaliñski i in. 1989, Witkowski i in. 2000).

Projekt restytucji ryb wêdrownych w Polsce opracowa-

ny pod kierownictwem prof. R. Sycha (Sych i in. 1996)

zak³ada przywrócenie naszym rzekom jesiotra zachodnie-

go (Acipenser sturio), ³ososia (Salmo salar), troci wêdrow-

nej (Salmo trutta trutta) i certy. Jak dot¹d tylko w przypadku

³ososia uda³o siê wprowadziæ ten gatunek do niektórych

przymorskich rzek oraz Drwêcy (Bartel 1996). W przypadku

certy w ostatnich dwóch latach podjêto próby wzmocnienia

szcz¹tkowych populacji w dorzeczu Odry. W 2000 r. wpusz-

czono do systemu Drawy (P³ociczna – Jez. Ostrowieckie)

12 000 sztuk podchowanego wylêgu i 300 sztuk narybku

(1+) lokalnej, rezydentalnej formy certy (Hliwa i in. 2000).

W tym samym okresie dokonano zarybieñ równie¿ i œrodko-

wego dorzecza Odry anadromiczn¹ form¹ tego gatunku,

których historiê przedstawiono poni¿ej.


Fot. 2. Samica (góra) i samiec (dó³) certyFot. 1. Miejsce po³owów tarlaków certy – dolny bieg Baryczy k. Ry-czenia

W oparciu o informacje dotycz¹ce wstêpowania

szcz¹tkowego ju¿ stada oraz lokalizacji tarlisk certy w dol-

nym biegu Baryczy (B³achuta i in. 1993) w maju 2000 r.

Oœrodek Zarybieniowy PZW Szczodre podj¹³ próbê pozys-

kania tarlaków tego gatunku celem rozrodu w warunkach

sztucznych i wyprodukowania materia³u zarybieniowego.

Elektropo³owy przeprowadzono w okresie od 10 do 20 ma-

ja, tu¿ poni¿ej niewielkiego progu (o wysokoœci ok. 30 cm)

w pobli¿u miejscowoœci Ryczeñ (fot. 1), gdzie od lat znajdo-

wa³y siê tarliska tego gatunku. W tym czasie temperatura

wody waha³a siê od 17,3 do 19,2�C. U pod¹¿aj¹cych na

tar³o cert wystêpowa³a ju¿ wyraŸna szata godowa (fot. 2)

objawiaj¹ca siê u samców ciemnym zabarwieniem g³owy,

grzbietu i boków raz pomarañczow¹ spodni¹ czêœci¹ g³owy

i brzucha. Ponadto u samców na g³owie i ciele wystêpowa³a

intensywna wysypka tar³owa (fot. 3). W wyniku czterech

elektropo³owów pozyskano ³¹cznie 123 tarlaki, wœród któ-

rych by³o 35 samic i 88 samców w wieku od 3+ do 9+, ze

zdecydowan¹ dominacj¹ osobników w wieku 4+ i 5+.

Rozk³ad ich masy i d³ugoœci przedstawiaj¹ rys. 1 i 2.

Ryby po przewiezieniu do Oœrodka Zarybieniowego

PZW Szczodre by³y przetrzymywane przez tydzieñ w przep³y-

wowych basenach. Z czêœci samic pozyskano ikrê bez hypofi-

zacji, a pozosta³¹ poddano iniekcji Ovopelem (1/5+1). P³od-

noœæ gospodarcza waha³a siê od 36 580 do 39 861 ziaren ikry.

£¹cznie uzyskano 1,2 mln ziaren ikry, z której po zap³odnieniu

na sucho i inkubacji w s³ojach Weissa otrzymano 878 tys.

sztuk wylêgu. Zosta³ on obsadzony w stawach kroczkowych

(wraz z karpiem, karasiem i jaziem/orf¹) o powierzchni 5,83

ha. Od³owy przeprowadzono na pocz¹tku paŸdziernika i uzy-

skano ³¹cznie 267,5 tys. sztuk narybku jesiennego o masie

jednostkowej 1,25-2,1 g i d³ugoœci 5,81-6,90 mm (fot. 4).

W ramach realizacji programu restytucji ryb wêdrow-

nych w Polsce wyprodukowany narybek zosta³ wypuszczo-

ny do dwóch rzek – Baryczy i Kaczawy uchodz¹cych do Od-

ry tu¿ poni¿ej pierwszych jazów i œluz. Powinno to zagwa-

rantowaæ po kilku latach (4-5) bezproblemowy powrót tarla-

ków na tarliska i przyczyniæ siê do zachowania anadromicz-

nej formy certy w tej czêœci dorzecza Odry.

Podjêta próba produkcji materia³u zarybieniowego certy


Fot. 3a. G³owa samicy certy z widoczn¹ wysypk¹ tar³ow¹ Fot. 3b. G³owa samca certy z widoczn¹ wysypk¹ tar³ow¹

Fot. 4. Narybek jesienny certy wyhodowany w OZ Szczodre

0

4

8

12

16

20

20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 42 44

D³ugoœæ ca³kowita (w cm)

Samice

Samce

Licz

bary

b

Rys. 1. Rozk³ad d³ugoœci tarlaków certy z Baryczy

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

190 240 290 340 390 440 490 540 590 640 690 740 790 840 890

Masa (w gramach)

Licz

bary

b

Rys. 2. Rozk³ad masy tarlaków certy z Baryczy

w postaci narybku jesiennego da³a jak dot¹d najlepsze rezul-

taty w Polsce. Szczegó³owy opis prac zwi¹zanych z biotech-

nik¹ chowu tego gatunku, tj. sztuczne zap³odnienie, inkuba-

cja ikry, podchów wylêgu oraz narybku w warunkach stawo-

wych bêdzie przedstawiony w nastêpnym artykule.

Przedsiêwziêcie nie by³oby mo¿liwe bez subwencji fi-

nansowej ze strony Departamentu Rybo³ówstwa Ministers-

twa Rolnictwa (”Fundusz zarybieniowy na rzecz polskich

obszarów morskich”) i pomocy prof. dr. hab. Ryszarda Bart-

la z Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego.

Literatura

Bartel R. 1993 – Anadromous fishes in Poland – Bull. Sea Fish. Inst. (Gdy-nia) 1 (128): 3-15.

Bartel R. 1996 – Wstêpne rezultaty restytucji ³ososia atlantyckiego (Salmosalar L.) w Polsce – Zool. Pol. 41 (suppl.): 137-142.

Bontemps S. 1971– Certa – PWRiL, Warszawa, s. 216.B³achuta J., Kuszewski J., Kusznierz J., Witkowski A. 1993 – Ichtiofauna do-

rzecza Baryczy – Rocz. Nauk. PZW 6: 19-48.Hliwa P., Martyniak A., Król J., Gancarczyk J. 2000 – Pierwsze zarybienie

cert¹ Vimba vimba (L.) wód Drawieñskiego Parku Narodowego –Komun. Ryb. 6: 9-11.

IUCN 1994 – IUCN Red List Categories – IUCN, Gland, Switzerland.Koszaliñski H., Penczak T., Galicka W., Labon-Cervia J., Jakucewicz H.

1989 – Ichtiofauna dorzecza Gwdy – Rocz. Nauk. PZW 2: 71-99.Sych R. (red.) 1996 – O projekcie restytucji ryb wêdrownych w Polsce – Zo-

ol. Pol. 41 (suppl.): 47-59.Witkowski A., B³achuta J., Kotusz J., Heese T. 1999 – Czerwona lista s³od-

kowodnej ichtiofauny Polski – Chroñ. Przyr. Ojcz. 4: 5-19.Witkowski A., B³achuta J., Kotusz J., Kusznierz J. 2000 – The lampreys and

fishes of the upper and mid Odra basin (Silesia, SW of Poland) – thepresent situation – Acta Hydrobiol. (w druku).

Wojciech Pelczarski1, Piotr Czerkies2

1 Morski Instytut Rybacki w Gdyni2 Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie

Fluorescencyjne znakowanie siei przeznaczonej dorestytucji tego gatunku w Zatoce Puckiej

Wprowadzenie

Doniesienia Hryniewickiego (1925) mówi¹ o po³owach

siei w Zatoce Puckiej siêgaj¹cych 11 ton w 1922 r. Oprócz

istniej¹cej tu populacji naturalnej, w latach 1924-25 podej-

mowano akcjê zarybieniow¹, wypuszczaj¹c rocznie od 200

do 625 tys. wylêgu pochodzenia lokalnego. Po wojnie prze-

prowadzano zarybienia m.in. wylêgiem siei fiñskiej oraz na-

rybkiem siei z jeziora Iñsko.

Na pokoleniach pochodz¹cych z zarybieñ oraz z tar³a

naturalnego opiera³y siê po³owy siei do lat 70. W póŸniej-

szych latach sieja praktycznie zanik³a, a od po³owy lat 90. w

wyniku prac restytucyjnych, g³ównie zarybieñ (w 1999 r. –

190 000 szt.), zaczê³a siê pojawiaæ w po³owach. W 1999 r.

oficjalne po³owy wynios³y ok. 1 tony (przy znacznie wiêk-

szych po³owach rzeczywistych).

Restytucjê siei zapocz¹tkowa³o sprowadzenie przez

MIR do PHR£ IRS w Rutkach w latach 1991-1995 zaoczko-

wanej ikry pozyskanej od siei wêdrownej ¿yj¹cej w Zalewie

Szczeciñskim. Czêœæ narybku przeznaczano na wyhodo-

wanie stada tar³owego, z którego wywodzi siê narybek

przeznaczany w nastêpnych latach na restytucjê siei w Za-

toce Puckiej. Powodzenie restytucji zale¿y miêdzy innymi

od zdolnoœci reprodukcji gatunku w danym œrodowisku,

st¹d zasadnicze jest okreœlenie – czy populacja siei wystê-

puj¹ca obecnie w Zatoce Puckiej sk³ada siê z osobników

pochodz¹cych wy³¹cznie z zarybiania, czy równie¿ z osob-

ników pochodz¹cych z tar³a naturalnego i wówczas jaki jest

udzia³ tych osobników w ca³oœci populacji. Poznakowanie

przez imersjê w roztworach barwników fluorescencyjnych

(Hettler 1999) ca³oœci materia³u zarybieniowego wpuszcza-

nego do tego akwenu, a nastêpnie analiza obecnoœci

znaczka w od³awianych rybach ma umo¿liwiæ odpowiedŸ

na powy¿sze kwestie.

W przypadku Zatoki Puckiej wa¿nym elementem jest

ocena stopnia naturalnej reprodukcji z zarybieñ prowadzo-

nych w kilku rejonach Zatoki (m.in. w ujœciu rzeki Redy),

ró¿ni¹cych siê warunkami œrodowiskowymi. W zwi¹zku

z tym znakowanie powinno obj¹æ przynajmniej dwie repre-

zentatywne grupy siei w sposób odrêbny, umo¿liwiaj¹cy

okreœlenie ich pochodzenia po kilku (3-4) sezonach wege-

tacyjnych. Choæ jest to mo¿liwe w znakowaniu imersyjnym

poprzez wprowadzenie ró¿nych barwników fluorescencyj-

nych lub znakowanie wielokrotne w tym samym fluorochro-

mie, takie rozwi¹zanie jest znacznie kosztowniejsze i bar-

dziej pracoch³onne oraz wymaga precyzji obróbki otolitów

(odczytywanie znaczków wielokrotnych).

Natryskiwanie odmiennych barwników fluorescencyj-

nych na powierzchniê cia³a (Leskela 1999) umo¿liwia ma-

sowe znakowanie materia³u zarybieniowego przy incyden-

talnej œmiertelnoœci wywo³anej tym zabiegiem. G³ówne za-

lety metody to mo¿liwoœæ wykorzystania kilku barwników

fluorescencyjnych o ró¿nych kolorach, co pozwala na


odró¿nienie ró¿nych grup materia³u zarybieniowego, oraz

prosta, tania i szybka analiza znaczków, nawet przy¿ycio-

wo. Wady tej metody to koniecznoœæ manipulacji rybami

poddawanymi znakowaniu i ograniczenie mo¿liwoœci jej za-

stosowania do ryb o d³ugoœci ca³kowitej co najmniej 7 cm.

Znakowanie imersyjne

Pocz¹wszy od 1997 roku ca³oœæ materia³u zarybienio-

wego siei wprowadzanej do Zatoki Puckiej (tab. 1) podda-

wano masowemu znakowaniu przez imersjê larw w roztwo-

rze czerwieni alizarynowej S.

TABELA 1

Iloœæ i rodzaj materia³u zarybieniowego siei oznakowanegofluorescencyjnie i wpuszczanego do Zatoki Puckiej

w latach 1997-2000

Lp.Rok

zarybieniaMateria³

zarybieniowyŒredniamasa [g]

Rodzajznakowania

Liczba rybwypuszczo-

nych

1 1997 narybek letni 2,0 imersyjne 11 250



4 2000 1+ 126,5 imersyjne +natryskowe

1123

Znakowanie masowe poprzedzano krótkim testem me-

todycznym, potwierdzaj¹cym trafnoœæ za³o¿onych warun-

ków znakowania, uzale¿nionych m.in. od stopnia twardoœci

wody. Wylêg siei poddawano trzygodzinnej imersji w roztwo-

rze czerwieni alizarynowej S o koncentracji 200 ppm. Jakoœæ

uzyskanych znaczków okreœlono na podstawie próby 30

osobników, pobranej w 10 dni od zakoñczenia imersji. Otolity

przegl¹dano pod mikroskopem UV Optiphot 2 w zakresach

œwiat³a B i G (fot. 1). Skutecznoœæ znakowania okreœlano ja-

ko procent ryb w próbie, u których zaobserwowano znaczek

(bez wzglêdu na ilu otolitach i bez wzglêdu na jakoœæ znacz-

ka). Jakoœæ znaczków okreœlano w trójstopniowej skali: 0 –

brak znaczka, 1 – s³aby znaczek, 2 – dobry znaczek. Indeks

jakoœci znaczków (MQI) dla tej próby obliczono jako œredni¹

ze zsumowanych wyników dla ca³ej próby.

W kolejnych latach masowe znakowanie imersyjne ko-

ñczy³o siê sukcesem zarówno pod wzglêdem efektywnoœci

znakowania (100%), jakoœci znaczków (MQI = 2), jak i prze-

¿ywalnoœci ryb poddanych temu zabiegowi (nie stwierdzo-

no œmiertelnoœci wywo³anej znakowaniem).

W 1999 roku zbadano 58 ryb w wieku 1+ i 2+, które po-

tencjalnie mog³y posiadaæ znaczki fluorescencyjne. Ryby te

pochodzi³y z komercyjnych po³owów w Zatoce Puckiej oraz

z po³owów agregatem w rzece Redzie, gdzie w ostatnich la-

tach jesieni¹ obserwowano masowe wystêpowanie tar³o-

wych osobników (Pelczarski 2000). Oszlifowane otolity

ogl¹dano pod mikroskopem CANON BX50, w œwietle UV

(WB), przy powiêkszeniu 1000 x.

Retencja znaczków po dwuletnim okresie by³a dobra.

Czytelnoœæ znaczków by³a najlepsza u ryb o d³ugoœci 30-34

cm (fot. 2). Spoœród badanych ryb ok. 12% osobników


Fot. 1. Otolity larwy siei od³owionej w 10 dni po znakowaniu przezimersjê alizaryn¹ red S

Fot. 2. Otolit siei znakowanej przez imersjê alizaryn¹ red S w 1997i z³owionej w 1999 r.

Fot. 3. Sieja w wieku 1+ w 24 godz. po znakowaniu przez natryski-wanie ¿ó³tego barwnika fluorescencyjnego. Widoczne fluory-zuj¹ce ¿ó³te plamy na ciele ryb, szczególnie w okolicy p³etwpiersiowych

Fot. 4. Sieja w wieku 1+ w 24 godz. po znakowaniu przez natryski-wanie czerwonego barwnika fluorescencyjnego. Widocznefluoryzuj¹ce czerwone plamy na ciele ryby, szczególnie w o-kolicy p³etw brzusznych i odbytowej

w wieku 2+ nie mia³o znaczka. Oznacza to, ¿e populacja o-

piera siê g³ównie na zarybieniach, ale pewien udzia³ (ok.

12%) w pokoleniu z 1997 roku maj¹ ju¿ ryby z naturalnego

tar³a, co jest pozytywnym dowodem efektywnoœci prowa-

dzonej restytucji siei.

Znakowanie przez natryskiwanie

Znakowaniem przez natryskiwanie w 2000 roku plano-

wano obj¹æ ok. 90 000 sztuk narybku jesiennego siei z Ru-

tek. Z uwagi na uœniêcie wiosn¹ ca³oœci narybku, zdecydo-

wano siê na poznakowanie przez natryskiwanie partii siei

w wieku 1+ o d³ugoœci oko³o 15-26 cm (poznakowanej imer-

syjnie w 1999 r.), a pochodz¹cej z hodowli w Rutkach.

Do znakowania wybrano dwa rodzaje pigmentów fluo-

rescencyjnych produkcji angielskiej: czerwony i ¿ó³ty. Pig-

menty te sk³adaj¹ siê z barwionych kopolimerów poliamido-

wo-poliestrowych o granulacji oko³o 50-200 µm, nieroz-

puszczalnych w wodzie i nie zawieraj¹cych substancji tok-

sycznych. Znakowanie przeprowadzono przy u¿yciu pisto-

letu lakierniczego z podciœnieniowym systemem zasilania

dyszy oraz sprê¿arki.

22 wrzeœnia 2000 przeprowadzono test na 51 osobni-

kach siei, z czego 30 szt. poznakowano barwnikiem czer-

wonym, a 21 szt. – ¿ó³tym. Bezpoœrednio przed znakowa-

niem ryby poddawano dzia³aniu anestetyku (Propiscin),

a nastêpnie przenoszono na wyœcie³an¹ grub¹ (10 cm)

g¹bk¹ tapicersk¹ powierzchniê sto³u do znakowania, uk³a-

dano równolegle na jednym boku i unieruchamiano gêst¹ (#

5 mm) i miêkk¹ dzianin¹ sieciow¹. Barwnik mieszano z

wod¹ w stosunku 1:1 (stosunek objêtoœciowy), a ciœnienie

natryskiwania wynosi³o 8-10 atmosfer. Barwnik napylano

przesuwaj¹c pistolet równomiernie nad powierzchni¹ sto³u

w odleg³oœci oko³o 15-20 cm od le¿¹cych na nim ryb. Po za-

koñczeniu znakowania ryby przeniesiono do osobnych ba-

senów i obserwowano ich zachowanie. Jakoœæ znaczków

oceniano w 24 godziny po znakowaniu, ponownie od³a-

wiaj¹c i usypiaj¹c w anestetyku poddane znakowaniu osob-

niki. Znakowane sieje uk³adano pojedynczo w urz¹dzeniu

do odczytywania znaczków, wyposa¿onym w dwa Ÿród³a

œwiat³a UV o mocy 8 W ka¿de.

Zasadnicze znakowanie masowe przeprowadzono 23

wrzeœnia stosuj¹c analogiczn¹ procedurê. Jednorazowo

na stole umieszczano od 20 do 24 osobników.

Nie stwierdzono œniêæ wywo³anych znakowaniem, a

zachowanie ryb powróci³o do normy po oko³o 12 godzinach

od natryskiwania. Jakoœæ znaczków oceniana w dobê po

znakowaniu jest dobra, a wyraŸne znaczki w postaci inten-

sywnie fluoryzuj¹cych w œwietle UV plam na ciele ryby, zlo-

kalizowanych g³ównie w okolicach pow³ok brzusznych

i u nasady p³etw, s¹ obecne u wszystkich poddanych zna-

kowaniu osobników (fot. 3 i 4).

Ogó³em znakowaniu poddano 1233 sieje, z czego 664

szt. ¿ó³tym, a 569 szt. czerwonym barwnikiem. Spoœród zna-

kowanych ryb ok. 1100 sztuk wpuszczono do Zatoki Puckiej

(¿ó³te – Puck, czerwone – ujœcie Redy). Po 55 sztuk z ka¿dej

grupy zatrzymano do dalszego podchowu, jako kontroln¹

próbê, w celu œledzenia jakoœci i trwa³oœci znaczków.

Podsumowanie

Znakowanie larw siei przez imersjê prowadzone w la-

tach 1997-2000 charakteryzuje siê 100% skutecznoœci¹,

znikom¹ œmiertelnoœci¹, a znaczki wykazuj¹ siê dobr¹ re-

tencj¹. Liczne badania (m.in. Czerkies i in. 1999), prowa-

dzone w ostatnich dziesiêciu latach, przynios³y udoskona-

lenie techniki znakowañ imersyjnych i dostosowanie jej dla

wczesnych stadiów koregonidów. Znakowanie przez natry-

skiwanie jest skuteczn¹, relatywnie tañsz¹ i prostsz¹ me-

tod¹. Obecnoœæ barwnika w skórze ryb mo¿e byæ œledzona

w niewielkiej komorze wyposa¿onej w Ÿród³o œwiat³a UV,

czyli nawet przy u¿yciu przenoœnej lampy – testera bankno-

tów, co mo¿e byæ wygodne przy sprawdzaniu ryb w trakcie

po³owów lub wy³adunku.

W œwietle uzyskanych wyników wydaje siê, ¿e metoda

znakowania fluorescencyjnego przez natryskiwanie jest

warta szerszej propagacji po dopracowaniu szczegó³o-

wych zagadnieñ metodycznych, zwi¹zanych z konieczno-

œci¹ zapewnienia powtarzalnoœci warunków znakowania i

mo¿e byæ wykorzystana równie¿ do innych gatunków ryb.

Natryskiwanie do znakowania ryb nie by³o do tej pory

stosowane w Polsce w badaniach ichtiologicznych do-

tycz¹cych œrodowiska morskiego, st¹d niniejsze badania

maj¹ charakter innowacyjny.

Literatura

Czerkies P., Nagiêæ M., Tymoszczuk M., Murawska E. 1999 – Otolith-tag-ging for stock enhancement of whitefish, Coregonus lavaretus L., inLake Maróz, Mazurian Lake District, Poland – VII ISBMCF, Ann Ar-bor, Mich.

Hettler W.F. 1984 – Marking otoliths by immersion of marine fish larvae intetracycline – Trans Am. Fish. Soc. 113: 370-373.

Hryniewicki A. 1925 – Sprawozdanie Morskiego Urzêdu Rybackiego za1922-1924,Warszawa.

Leskela A. 1999 – Prolonged retention of fluorescent pigment spray marksin European whitefish, Coregonus lavaretus (L.) – Fish. Manage. E-col. 6: 255-257

Pelczarski W. 2000 – Mo¿liwoœci zwiêkszenia populacji siei w Zatoce Puc-kiej – Studia i Materia³y MIR, Seria B, Nr 71:33-41.


W porozumieniu z dyrektorem Morskiego Instytutu Rybackiego doc. dr. hab. Tomaszem Linkowskim i dyrektorem Instytutu Ry-bactwa Œródl¹dowego prof. dr. hab. Bogus³awem Zdanowskim uprzejmie informujê, ¿e od 2 stycznia 2001 r. podwy¿szono premieza przesy³ane informacje wraz ze znaczkami ze z³owionych znakowanych ryb.

Obecnie premia za zwroty ze znakowanych ryb wynosi: ³ososiowatych i wêdrownych – 18 z³, innych – 9 z³

Równoczeœnie informujê, ¿e osoby zainteresowane zachowaniem znaczka proszê o przes³anie znaczka z uwag¹ o chêci po-siadania tego trofeum. Po wprowadzeniu danych do banku informacji znaczek zostanie odes³any wraz z informacjami dotycz¹cymiwypuszczenia znakowanej ryby.

prof. dr hab. Ryszard Bartel

Jan A. Szczerbowski - Instytut Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie

Pó³ wieku dzia³alnoœci i co dalej z Instytutem?

W ostatnim biuletynie informacyjnym Rady G³ównej

Jednostek Badawczo-Rozwojowych (RG JBR) z ubieg³ego

wieku minister nauki prof. Andrzej Wiszniewski udzieli³ wy-

wiadu na temat zadañ, priorytetów i warunków jej dzia³ania

w 2001 roku. Wynika z niego, ¿e w nadchodz¹cym stuleciu

nauka bêdzie siê rozwijaæ jeszcze szybciej, ni¿ mia³o to miej-

sce w wieku, który dobieg³ koñca. Po znacz¹cym jej wp³ywie

na wynik II wojny œwiatowej wykorzystywana jest nadal przez

przemys³, który oddaj¹c nauce ogromne pieni¹dze osi¹ga z

tego kolosalne zyski. Koszt wspó³czesnych badañ nauko-

wych jest jednak coraz wy¿szy, a w krajach rozwiniêtych licz-

ba osób dzia³aj¹cych w obszarze nauki dochodzi do 1% lud-

noœci czynnej zawodowo. Na tym tle minister wspomina, ¿e

w Polsce przyrost œrodków na badania powinien byæ dwu-

krotnie szybszy ni¿ przyrost produktu krajowego brutto

(PKB). Nak³ady bud¿etowe na naukê w pierwszym roku no-

wego tysi¹clecia wynios¹ jednak zaledwie 0,426% PKB, zaœ

pozabud¿etowe 0,3%. Œrednia w krajach Unii Europejskiej

wynosi odpowiednio 0,7 i 1,1% PKB. Wzmocnieniem pols-

kiej nauki ma byæ jednak przeznaczenie 2% akcji prywatyzo-

wanych spó³ek Skarbu Pañstwa, co stanowi prawie 800 mln

z³. Jest jeszcze niewielka szansa na jej dofinansowanie z 5-

ramowego Programu Unii Europejskiej, ale w zakresie kon-

kretnej tematyki.

Przewodnicz¹cy RG JBR prof. Zbigniew Œmieszek w ar-

tykule „Sprostaæ wyzwaniom XXI wieku” stwierdza, ¿e nowe-

lizacja ustawy o jednostkach badawczo-rozwojowych (JBR)

ma du¿e znaczenie dla dzia³alnoœci naukowej i innowacyjnej

w naszym kraju. W wyniku jej przyjêcia dosz³o do rozwi¹zañ

korzystnych dla utrzymania i rozwiniêcia potencja³u badaw-

czego w Polsce. Ustawa umo¿liwia bowiem:

– konsolidacjê, komercjalizacjê i prywatyzacjê s³ab-

szych jednostek badawczo-rozwojowych,

– opracowanie przez wiod¹ce jednostki badawczo-

rozwojowe, które stan¹ siê pañstwowymi instytuta-

mi badawczymi, projektów wieloletnich badañ, oraz

– funkcjonowanie pozosta³ych jednostek.

Dr Marek Daszkiewicz, sekretarz RG JBR omawia

wspomnian¹ ustawê pod symptomatycznym tytu³em „...ko-

niec batalii”. Pokazuj¹c jej zalety wskazuje tylko jego zda-

niem na drobne mankamenty, a w tym wprowadzenie zaka-

zu zatrudniania w JBR na stanowiskach profesora osób bez

takiego tytu³u oraz k³opotach zwi¹zanych z brakiem dop³y-

wu nowych kadr wynikaj¹cych z niskiego poziomu p³ac

w tych jednostkach.

Omawiaj¹c podstawowe elementy znowelizowanej us-

tawy podkreœliæ trzeba, ¿e w art. 7 okreœlono warunki i zasa-

dy ³¹czenia, dzielenia, reorganizacji, w³¹czania do przedsiê-

biorstwa lub likwidacji JBR w sytuacji, kiedy nie wykonuj¹ ok-

reœlonych dla nich zadañ lub zadania te wykonuj¹ nieefek-

tywnie, albo gdy przemawiaj¹ za tym trwa³e i wymierne ko-

rzyœci ekonomiczne. Przeprowadza to organ za³o¿ycielski w

porozumieniu z ministrem do spraw nauki i ministrem finan-

sów po zaopiniowaniu przez radê naukow¹ lub na wniosek

dyrektora lub rady naukowej danej jednostki.

Zgodnie z art. 9 ustawy JBR nie posiadaj¹ca statusu

pañstwowego instytutu badawczego mo¿e byæ przeksz-

ta³cona w instytut PAN, w³¹czona do pañstwowej szko³y

wy¿szej lub w³¹czona do instytutu PAN w oparciu o przepi-

sy o ³¹czeniu JBR.

Na podstawie art. 10 minister skarbu pañstwa na wnio-

sek organu, który utworzy³ JBR albo dyrektora tej jednostki

mo¿e j¹ przekszta³ciæ w spó³kê w oparciu o ustawê o ko-

mercjalizacji i prywatyzacji przedsiêbiorstw pañstwowych.

Art. 12 stanowi, ¿e JBR bêd¹ca instytutem naukowo-

badawczym mo¿e uzyskaæ status pañstwowego instytutu

badawczego (PIB). Warunkuje to mo¿liwoœæ powierzenia

temu instytutowi obowi¹zków szczególnie wa¿nych dla pla-

nowania i realizacji polityki pañstwa, a w tym:

a. opracowywania i opiniowania standardów w zakresie

rynku pracy, ochrony pracy i zabezpieczenia spo³eczne-

go, ochrony zdrowia, ochrony œrodowiska, gospodarki

¿ywnoœciowej, gospodarki przestrzennej, gospodarki

bogactwami i zasobami naturalnymi, bezpieczeñstwa

technicznego itp.

b. monitoringu i zapobiegania skutkom zjawisk i wydarzeñ

mog¹cych stwarzaæ zagro¿enie publiczne.

Zakres zadañ takiego instytutu oraz nadanie statusu

przeprowadza Rada Ministrów na wniosek ministra spra-

wuj¹cego nad instytutem nadzór po uzgodnieniu tego z mi-

nistrem do spraw nauki i ministrem do spraw finansów pub-

licznych. Wysokoœæ dotacji na dzia³alnoœæ instytutu jest ok-

reœlana w ustawie bud¿etowej.

Przyjêta nowelizacja ustawy o JBR bêdzie wdra¿ana

pod nadzorem Miêdzyresortowego Zespo³u do spraw Re-

formy JBR, w sk³ad którego wchodz¹ przedstawiciele mini-

strów finansów, gospodarki, edukacji narodowej, skarbu

pañstwa oraz rolnictwa i rozwoju wsi. Dokonali oni ju¿

szczegó³owej oceny dzia³alnoœci JBR. Na 225 poddanych

ocenie zalecono konsolidacjê 42 jednostek. W ich miejsce

utworzonych zostanie ok. 15, restrukturyzacji poddanych

bêdzie 20, a sprywatyzowaniu 95 jednostek. Do szkó³ wy¿-

szych lub placówek PAN w³¹czonych zostanie 10, oko³o 50

zachowa dotychczasowy status, a 8 zostanie zlikwidowa-


nych. W rezultacie podjêtych dzia³añ dotychczasowa liczba

JBR zmniejszy siê o oko³o 45 jednostek.

Realizacja ustawy jest œciœle zwi¹zana z finansowa-

niem nauki w 2001 roku. Planuje siê, ¿e limit wydatków na

badania naukowe wyniesie 3.159.966 tys. z³, co oznacza

jego zwiêkszenie w stosunku do roku 2000, w ujêciu nomi-

nalnym o 3,6%, a realne obni¿enie o 2,35%. Je¿eli te plany

zostan¹ przyjête w ustawie bud¿etowej, to w stosunku do

roku 2000 nak³ady zmniejsz¹ siê z 0,451 do 0,416 PKB. Sy-

tuacja taka spotyka siê ze sprzeciwem œrodowiska nauko-

wego, a w tym 2 komisji KBN, które stwierdzi³y: „Decyzja Mi-

nistra Finansów bêdzie oznaczaæ, ¿e wszystkie oœwiadcze-

nia rz¹du Rzeczpospolitej Polskiej o roli nauki w rozwoju

kraju s¹ jedynie pustymi frazesami”.

W nawi¹zaniu do znowelizowanej ustawy trzeba wspo-

mnieæ, ¿e w Resorcie Rolnictwa i Rozwoju Wsi (RRiRW) ju¿

du¿o wczeœniej przygotowano program reorganizacji za-

plecza badawczo-rozwojowego. Wskazano w nim, ¿e pun-

ktem wyjœcia przy przekszta³ceniach powinna byæ gruntow-

na analiza organizacyjno-prawna oraz ekonomiczno-finan-

sowa planowanych przedsiêwziêæ, co zagwarantuje powst-

anie jednostek efektywniej wykonuj¹cych swoje zadania.

Uwzglêdniaj¹c projekt ustawy zaplanowano powo³anie

PIB. Przyjmuj¹c uwarunkowania podstawowe, okreœlono 8

obszarów ich przysz³ych dzia³añ, a w tym opiniowanie stan-

dardów oraz monitoring zjawisk i wydarzeñ. Wspomniano

równie¿ o potrzebie reorganizacji ca³ej nauki. Wskazano,

¿e mechaniczne ³¹czenie niektórych jednostek nie spowo-

duje obni¿enia kosztów i poprawienia efektywnoœci ich

dzia³ania. W tej sytuacji sugerowano, aby na wstêpie dop-

rowadziæ do sprzeda¿y zbêdnego maj¹tku, a nastêpnie wy-

typowaæ jednostki o zbli¿onym profilu badawczym i utwo-

rzyæ z nich nowe PIB. W zakresie przetwórstwa rolno-

spo¿ywczego za³o¿ono potrzebê sprywatyzowania czêœci

jednostek lub utrzymania ich dalej jako JBR finansowane

przez przemys³. Za³o¿ono, ¿e jednostki najs³absze (4, 5 ka-

tegoria) mog¹ byæ likwidowane. Stanowisko przes³ane do

KBN i Miêdzyresortowego Zespo³u ds. Reformy JBR suge-

rowa³o utworzenie 9 PIB, a w tym na miejscu 4 Pañstwowe-

go Instytutu Zootechniki, do którego zaproponowano

w³¹czyæ Instytut Zootechniki i Instytut Rybactwa Œródl¹do-

wego. Zespó³ ten zmieni³ propozycje resortu i w dziale

zwi¹zanym z produkcj¹ zwierzêc¹ zaproponowa³ zrestruk-

turyzowaæ Instytut Zootechniki i pozostawiæ jako JBR, a Ins-

tytut Rybactwa Œródl¹dowego (IRS) po³¹czyæ z Morskim In-

stytutem Rybackim (MIR) i pozostawiæ jako JBR.

W tej sytuacji w MRiRW zweryfikowano wstêpn¹ pro-

pozycjê i zasugerowano powo³anie Pañstwowego Instytutu

Zootechniki oraz Pañstwowego Instytutu Rybactwa (PIR)

z po³¹czenia IRS i MIR. W podsumowaniu stwierdzono, ¿e

powo³anie takiej liczby PIB uzasadnia zdolnoœæ œrodowiska

naukowego do realizacji programów badañ œciœle powi¹za-

nych z celami gospodarczymi. Ostatnia propozycja resortu

nie uzyska³a jednak akceptacji Miêdzyresortowego Zes-

po³u do spraw Reformy JBR. Mo¿liwoœæ powo³ania PIR jest

wiêc ma³o prawdopodobna, tym bardziej ¿e zarówno MIR,

jak i IRS nie zaakceptowa³y propozycji ich po³¹czenia.

Ca³oœæ obrazuje jak bardzo skomplikowana jest reali-

zacja znowelizowanej ustawy i to, ¿e nie w ka¿dym przy-

padku logicznie uzasadnione koncepcje doprowadzaj¹ do

pozytywnych dla nauki skutków. Dzia³alnoœæ ca³ej nauki

wi¹¿e siê bowiem w podstawach z w³aœciwym jej finanso-

waniem i zmianami nie tylko na poziomie JBR, lecz tak¿e

PAN i szkolnictwa wy¿szego, które czêsto reprezentuj¹

osoby nie maj¹ce w³aœciwego wyobra¿enia o prawid³owym

sposobie finansowania nauki. Przyk³adem jest stanowisko

rektora UJ prof. Franciszka Ziejki, który w periodyku Nauka

i Przysz³oœæ napisa³: „Nie doœæ, ¿e na naukê pañstwo pols-

kie przeznacza tylko ok. 0,8% PKB, to tymi niewielkimi pie-

niêdzmi Ÿle gospodaruje. Niema³y ich procent idzie na ut-

rzymanie JBR. Jest to nieporozumienie.” Trzeba wiêc przy-

pomnieæ, ¿e na ogó³ na ca³ym œwiecie badania stosowane

prowadzi siê g³ównie w placówkach nie zwi¹zanych ze

szkolnictwem i utrzymywanych przez pañstwo.

Istniej¹ powa¿ne obawy, ¿e w sytuacji proponowanego

finansowania nauki ca³oœæ podjêtych decyzji mo¿e dopro-

wadziæ do podobnych w skutkach efektów jak przy reorga-

nizacji szkolnictwa, lecznictwa i innych dzia³ów gospodarki.

Znamiennego przyrostu zatrudnienia w administracji o o-

ko³o 100 tys. osób w ci¹gu ostatnich 10 lat i wzrostu œred-

nich p³ac z oko³o 1000 do 2500 z³ miesiêcznie w latach

1995-1999 nie powinno siê rekompensowaæ ograniczenia-

mi nauki, a w przypadku tak zwanej reorganizacji powiêk-

szaæ liczbê bezrobotnych. Zatrudnienie w JBR w 1998 r.

wynosi³o 50.933 osób, w tym pracowników naukowych

8.654 (17%). Czêœæ z nich po reorganizacji nie znajdzie

miejsca pracy. Realizacja znowelizowanej ustawy jest wiêc

zadaniem trudnym, ale od rz¹dz¹cych mamy prawo wyma-

gaæ w³aœciwego organizowania sposobu ¿ycia wszystkich

Polaków i warunkuj¹cej dalszy rozwój poziomu tego ¿ycia

nauki.

W œwietle zaistnia³ych faktów przed w³adz¹ IRS stoi

trudne zadanie. Trzeba w pierwszej kolejnoœci przeanalizo-

waæ dotychczasow¹ dzia³alnoœæ naukow¹ i niezale¿nie od

miejsca perspektywicznego usytuowania, podj¹æ wysi³ek

zmierzaj¹cy do:

– zapewnienia komplementarnoœci prac w okreœlo-

nym obszarze badawczo-wdro¿eniowym,

– okreœlenia mo¿liwoœci rozwoju programów interdyscyp-

linarnych, miêdzyresortowych i miêdzynarodowych,

– realizacji zadañ przynale¿nych s³u¿bom pañstwo-

wym, oraz

– nawi¹zania œciœlejszej wspó³pracy z praktyk¹ i

szkolnictwem.

W proponowanych dzia³aniach powinno siê realizowaæ

programy szczególnie wa¿ne dla planowania i realizacji po-


lityki pañstwa, a w tym ochrony œrodowiska wodnego, gos-

podarki ¿ywnoœciowej, przestrzennej, gospodarki zasoba-

mi naturalnymi oraz zapobiegania skutkom katastrof ekolo-

gicznych, a w tym powodzi.

Jest oczywistym, ¿e w œwietle przed³o¿onych uwarun-

kowañ bêdzie bardzo trudno wszystko zrealizowaæ tylko

si³ami pracowników aktualnie zatrudnionych w IRS. Trzeba

podj¹æ kroki zmierzaj¹ce do nawi¹zania œciœlejszej

wspó³pracy z MIR jako ewentualnym partnerem do dzia³añ

na wodach przynale¿nej do Polski czêœci Ba³tyku.

Konrad Turkowski – Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski

Wycena urz¹dzeñ rybackich – wartoœæ odtworzeniowa

Wartoœæ odtworzeniowa liczona jest na podstawie

kosztów budowy lub likwidacji urz¹dzeñ. Wartoœæ tê ustala

siê przy braku danych rynkowych do wyceny w podejœciu

porównawczym lub dochodowym, dla obiektów, które nie

s¹ lub nie mog¹ byæ przedmiotem obrotu rynkowego, a

tak¿e je¿eli wymagaj¹ tego przepisy szczególne. Wartoœæ

gruntu wycenion¹ wed³ug stawek szacunkowych (Turkow-

ski 2000) powiêksza siê o wartoœæ kosztow¹ urz¹dzeñ trwa-

le z nim zwi¹zanych (zgodnie z rozporz¹dzeniem Ministra

Skarbu Pañstwa z dnia 14 paŸdziernika 1999 r oraz roz-

porz¹dzeniem Rady Ministrów z dnia 7 lipca 1998 r).

Wartoœæ odtworzeniow¹ wycenia siê stosuj¹c metodê

kosztów odtworzenia, metodê kosztów zast¹pienia lub me-

todê kosztów likwidacji*.

W wycenie urz¹dzeñ rybackich najczêœciej stosowana

jest metoda kosztów odtworzenia. W metodzie tej wartoœæ

urz¹dzenia lub obiektu (zespo³u urz¹dzeñ) okreœla siê na

podstawie kosztów, jakie nale¿a³oby ponieœæ na odtworze-

nie danego urz¹dzenia przy zastosowaniu tej samej tech-

nologii, której u¿yto do jego wzniesienia lub powstania. Tak

wyliczone koszty pomniejsza siê nastêpnie o wielkoœæ zu-

¿ycia urz¹dzenia:

W WS

k pi

i

n

i�

��

��

�

��

1

1001

(1)

gdzie:

Wk - wartoœæ odtworzeniowa obiektu,

Wpi - wartoœæ odtworzeniowa brutto urz¹dzenia (i),

n - liczba wycenianych urz¹dzeñ (i1, i2...in),

Si - stopieñ zu¿ycia urz¹dzenia (i) wyra¿ony

w procentach.

Wartoœæ odtworzeniow¹ brutto (zwan¹ te¿ wartoœci¹

pocz¹tkow¹) wylicza siê stosuj¹c technikê szczegó³ow¹,

technikê elementów scalonych lub technikê wskaŸnikow¹*.

Mo¿liwoœci zastosowania techniki elementów scalonych

lub techniki wskaŸnikowej zale¿¹ przede wszystkim od ist-

nienia odpowiednich katalogów. Opracowuje siê je g³ównie

dla budownictwa ogólnego. W budownictwie rybackim, sta-

nowi¹cym specyficzn¹ formê budownictwa in¿ynieryjnego,

stosowana jest najczêœciej technika szczegó³owa.

Proces wyceny poprzedza sporz¹dzenie obmiaru, czy-

li zestawienia podstawowych wielkoœci zwi¹zanych z bu-

dow¹ danego urz¹dzenia, z zachowaniem porz¹dku wyko-

nywanych prac (tab. 1). Obmiar sporz¹dza siê na podsta-

wie pomiarów ju¿ istniej¹cych urz¹dzeñ. Stanowi on pod-

stawê kalkulacji nak³adów niezbêdnych do wyliczenia war-

toœci pocz¹tkowej.

Wartoœæ pocz¹tkowa (wartoœæ odtworzeniowa brutto)

danego urz¹dzenia stanowi sumê kosztów* robocizny,

sprzêtu i materia³ów, powiêkszon¹ o narzuty z tytu³u kosz-

tów ogólnych, zysku wykonawcy robót, a tak¿e kosztów

sporz¹dzenia dokumentacji i nadzoru budowlanego, o ile

nie s¹ one ujête w kosztach ogólnych (tab. 2 i 5).

Wielkoœæ nak³adów* ustala siê najczêœciej korzystaj¹c

siê z norm zawartych w katalogach nak³adów rzeczowych

(KNR) lub scalonych nak³adów rzeczowych (KSNR). Staw-

ki roboczogodzin oraz ceny powinny odpowiadaæ œrednim

stawkom oraz cenom us³ug i materia³ów budowlanych w

danym regionie. W praktyce korzysta siê ze stawek i cen

podawanych w specjalistycznych cennikach. Cenniki te pu-

blikowane s¹ kwartalnie. Powinny one odpowiadaæ kwar-

ta³owi, w którym mieœci siê data wyceny.

Wartoœæ odtworzeniow¹ oblicza siê pomniejszaj¹c

wartoœæ pocz¹tkow¹ urz¹dzenia o wielkoœæ jego zu¿ycia

wynikaj¹cego z wieku, intensywnoœci eksploatacji, czêstot-

liwoœci przeprowadzania przegl¹dów, konserwacji, napraw

bie¿¹cych itd.

Na podstawie relacji dotychczasowego okresu u¿ytko-

wania danego urz¹dzenia do przewidywanego czasu jego

eksploatacji (najczêœciej zgodnie z odpowiedni¹ norm¹ tech-

niczn¹) okreœla siê normatywny, a nastêpnie rzeczywisty

stopieñ zu¿ycia. Rzeczywisty stopieñ zu¿ycia jest skorygo-

wanym stopniem normatywnym. Podstaw¹ korekty jest rze-

czywisty stan wycenianego urz¹dzenia ustalony w trakcie

oglêdzin. Stopieñ zu¿ycia powinien uwzglêdniaæ nie tylko zu-

¿ycie materia³owe urz¹dzenia, ale równie¿ wady konstruk-

cyjne i inne niedoci¹gniêcia powsta³e w trakcie jego budowy.

Przyk³ad wyceny grobli stawowej

Przedmiotem wyceny jest grobla stawowa wybudowa-

na w roku 1982. W wycenie zastosowano technikê szcze-


gó³ow¹. Obmiar robót przygotowawczych i ziemnych

sporz¹dzono na podstawie pomiarów przeprowadzonych

w trakcie wizji lokalnej 21 marca 2000 roku.

Na podstawie obmiaru (tab. 1) i w oparciu o katalog

nak³adów rzeczowych wyliczone zosta³y koszty robocizny,

nak³ady materia³owe oraz pracy sprzêtu (tab. 2).

Œredni¹ stawkê roboczogodziny, w wysokoœci netto

6,61 z³ (tab. 2), przyjêto zgodnie z “Informacj¹ o stawkach

robocizny kosztorysowej oraz o cenach najmu sprzêtu bu-

dowlanego w I kwartale 2000 r. – Sekocenbud”, Wyd. Pro-

mocja, Warszawa, zeszyt 4/2000 (559). Roboty zwi¹zane

z budow¹ stawów zakwalifikowano do robót typu in¿yniers-

kiego i uwzglêdniono region warmiñsko-mazurski, jako

miejsce ich lokalizacji.

Wielkoœæ narzutów w postaci kosztów ogólnych i zysku

(tab. 2 i 3) przyjêto wed³ug “Informacji o stawkach robocizny

kosztorysowej oraz o cenach najmu sprzêtu budowlanego

w I kwartale 2000 r. – Sekocenbud”, Wyd. Promocja, War-

szawa, zeszyt 4/2000.

Ceny materia³ów (tab. 4) przyjêto wed³ug “Informacji

o cenach materia³ów budowlanych w I kwartale 2000 roku”,

Wyd. Promocja, Warszawa, zeszyt 1/2000 (556), a narzuty

z tytu³u kosztów ich zakupu i transportu (tab. 4) wed³ug “In-

formacji o stawkach robocizny kosztorysowej oraz o ce-

nach najmu sprzêtu budowlanego w I kwartale 2000 r. – Se-

kocenbud”, Wyd. Promocja, Warszawa, zeszyt 4/2000.

Wartoœæ pocz¹tkowa grobli okreœlona zosta³a na

133147 z³ (tab. 5). Stanowi ona sumê kosztów robocizny


TABELA 1

Obmiar grobli stawowej

Rodzaj robótJednostka

miaryObmiar

1. Wytyczenie osi grobli i obrysu jej stopy, na d³ugoœci km 2950,00

2. Odspajanie wierzchniej warstwy ziemi pod groble m2 19285,00

3. Wykopy rowów z wbudowaniem wydobytej ziemi wnasyp grobli

m3 2868,18

4. Odspajanie ziemi z terenu obok grobli zprzemieszczaniem i wbudowaniem w nasyp

m3 15755,59

5. Formowanie nasypów grobli m3 18623,77

6. Plantowanie i obsiew w ziemi urodzajnej skarp i korongrobli

m2 20731,74

TABELA 2

Koszty robocizny, materia³y i nak³ady sprzêtowe

Lp.Podstawawyceny

Opis, jednostkaIloœæ na jedn.

(r-g/m-g)Iloœæ

jednostekiloœæ

roboczogodzingodziny pracy

sprzêtu

1 KNR 2-01 Pomiar geodezyjny osi grobli (2,95 km)

0119-05 S³upki drewniane œr.70 mm

+ 9902 1,68 � 2,95 = 4,96 m3

Deski iglaste obrzynane, 22, kl.II

0,247 � 2,95 = 0,729 m3 154,80

Samochód dostawczy 0.9 t 12,90 2,95 456,66 38,06

2 KNR 2-01 Usuniêcie warstwy humusu

0126-01 spod stopy grobli (19285,00 m2) 0,0055

Spycharka g¹sienicowa 74 kW (m2) 0,0025 19285,0 106,07 48,21

3 KNR 2-01 Odspojenie ziemi z terenu obok grobli

0224-04 spychark¹ w gruncie kat.II,

z przemieszczeniem na odleg³oœæ 30 m

i wbudowaniem w nasyp 0,0838

Spycharka 74 kW (15755,59 m3) 0,0114 15755,59 1320,32 179,61

4 KNR 2-01 Rêczne formowanie grobli z ziemi

0314-04 dostarczonej spycharkami

grunt kat. II (18623,77 m3) 0,0880 18623,77 1638,89 0,00

5 KNR 2-01 Plantowanie skarp i korony grobli

0506-07 w gruncie kat.II (20731,74 m2) 0,1210 20731,74 2508,54 0,00

6 KNR 2-01 Obsianie grobli w ziemi urodzajnej

0510-03 (20731,74 m2)

nasiona traw: 20731,74 � 0,012 kg=248,8 kg 0,0880 20731,74 1824,39 0,00

a) Razem roboczogodzin x x 7854,87 265,88

b) Wspó³czynnik koryguj¹cy 0,955 7501,40

c) Œrednia cena roboczogodziny (z³/godz.) 6,61

d) Koszt bezpoœredni robocizny (z³) 49584,27

e) Koszty ogólne (68,2%) (d) (z³) 0,682 33816,47

f) Zysk (17,3%) (d+e) (z³) 0,173 14428,33

g) Razem koszty robocizny (d+e+f) (z³) 97829,07

Ceny- Ÿród³o: Informacja o stawkach robocizny kosztorysowej oraz o cenach najmu sprzêtu budowlanego w I kwartale 2000 r. – “Sekocen-bud”, Wyd. Promocja, Warszawa, zeszyt 4/2000.Objaœnienia: - KNR 2-01, 0109-05 : katalog nak³adów rzeczowych o symbolu 2-01 (Budowle i roboty ziemne), 0109: numer tabeli w tym kata-logu, -05: numer kolumny w powy¿szej tabeli. Pozosta³e symbole cyfrowe analogicznie.- r-g: roboczogodziny, - m-g: motogodziny.

(tab. 2), pracy sprzêtu (tab. 3), materia³ów (tab. 4) oraz na-

rzutu z tytu³u kosztów sporz¹dzenia dokumentacji i nadzoru

budowlanego (tab. 5).

Bior¹c pod uwagê osiemnastoletni okres u¿ytkowania

oraz stwierdzony w trakcie wizji lokalnej stan techniczny,

stopieñ zu¿ycia grobli okreœlono na 21%. Po uwzglêdnieniu

stopnia zu¿ycia wartoœæ odtworzeniowa grobli ostatecznie

wynios³a:

133 147 z³ � (1 - 21/100) = 105 186 z³

Wartoœæ odtworzeniowa grobli stawowej, ustalona na

dzieñ 21 marca 2000 roku, wynios³a 105 186 z³, s³ownie: sto

piêæ tysiêcy sto osiemdziesi¹t szeœæ z³otych.

Pracoch³onnoœæ metody kosztów odtworzenia

w du¿ym stopniu mo¿na ograniczyæ wykorzystuj¹c odpo-

wiednie programy komputerowe (specjalistyczne lub arku-

sze kalkulacyjne typu Excel). Jej zalet¹ s¹ wyraŸnie okre-

œlone podstawy wyceny i wzglêdna ³atwoœæ jej weryfikacji.

Natomiast z za³o¿enia samej metody, wartoœæ odtworzenio-

wa nie uwzglêdnia zdolnoœci obiektu (w przypadku wyceny

zespo³u urz¹dzeñ, jaki tworzy obiekt stawo-

wy) do przynoszenia okreœlonych efektów

ekonomicznych. Zarówno obiekt przy-

nosz¹cy zyski, jak i przynosz¹cy straty bêdzie

charakteryzowa³ siê podobn¹ wartoœci¹ od-

tworzeniow¹, jeœli ich budowie, przy tej samej

technologii, towarzyszy³ podobny poziom po-

niesionych nak³adów inwestycyjnych.

Terminy specjalistyczne

� metoda kosztów odtworzenia s³u¿y do okreœleniawartoœci odtworzeniowej nieruchomoœci na pods-tawie kosztów odtworzenia, jakie zosta³yby ponie-sione przy zastosowaniu tej samej technologii,

której u¿yto do wzniesienia lub powstania wycenianychczêœci sk³adowych nieruchomoœci – budynków luburz¹dzeñ. Metodê kosztów odtworzenia stosuje siê przyu¿yciu techniki szczegó³owej, techniki elementów scalo-nych albo techniki wskaŸnikowej.

� metoda kosztów zast¹pienia polega na okreœleniu war-toœci odtworzeniowej nieruchomoœci na podstawiekosztów, jakie musia³yby zostaæ poniesione przyzast¹pieniu wycenianych budynków lub urz¹dzeñ,obiektami o takiej samej funkcji, lecz wykonanymi przyu¿yciu aktualnie stosowanych technologii i materia³ów.Metodê kosztów zast¹pienia stosuje siê przy u¿yciutechniki szczegó³owej, techniki elementów scalonych al-bo techniki wskaŸnikowej.

� metoda kosztów likwidacji polega na wycenie wartoœcinieruchomoœci na podstawie wartoœci materia³ów poroz-

biórkowych, pomniejszonych o koszty rozbiórki lub likwidacji. technika szczegó³owa polega na okreœleniu kosztów odtworze-

nia lub zast¹pienia na podstawie iloœci poszczególnych robót imateria³ów budowlanych, ich cen jednostkowych wraz z odpo-wiednimi narzutami.

� technika elementów scalonych polega na okreœlaniu kosztu od-tworzenia lub zast¹pienia czêœci sk³adowych nieruchomoœci napodstawie iloœci i cen scalonych elementów robót budowlanych.

technika wskaŸnikowa polega na okreœleniu kosztów otworze-nia lub zast¹pienia przez wymno¿enie ceny wskaŸnikowejobiektu przez liczbê jednostek odniesienia, dla których ta cenazosta³a ustalona. Technikê tê stosuje siê, gdy wyceniane obiek-ty s¹ porównywalne z obiektami, dla których znane s¹ cenywskaŸnikowe.

koszty – wyra¿one w jednostkach pieniê¿nych wydatki zwi¹zanez dzia³alnoœci¹ finansow¹ przedsiêbiorstwa.

nak³ady – wyra¿one w jednostkach naturalnych wydatki zwi¹za-ne z dzia³alnoœci¹ technologiczn¹ przedsiêbiorstwa. (Kosztyi nak³ady s¹ w rzeczywistoœci pojêciami wieloznacznymi. Poda-ne definicje dotycz¹ znaczenia, w jakim pojêcia te zosta³y zas-tosowane w przedstawionym artykule).

Akty prawne

Rozporz¹dzenie Ministra Skarbu Pañstwa z dnia 14 paŸdzierni-ka 1999, w sprawie okreœlania szczegó³owego trybu sprzeda¿ynieruchomoœci i ich czêœci sk³adowych, warunków rozk³adaniaceny sprzeda¿y na raty, stawek szacunkowych gruntów oraztrybu przeprowadzania przetargów na dzier¿awê (Dz.U. nr 90,poz. 1013).

Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 7 lipca 1998 r. w sprawieszczegó³owych zasad wyceny nieruchomoœci oraz zasad i trybusporz¹dzania operatu szacunkowego (Dz.U. nr 98, poz. 612).

Literatura

Turkowski K. 2000 – Wycena gruntów pod wodami – Komun. Ryb. 5.


TABELA 3

Koszty pracy sprzêtu

Lp. Nazwa sprzêtuCena jedn.

(z³/m-g)Iloœæ (m-g)

Wartoœæ(z³,gr)

1 Samochód dostawczy 0,9 t 34,74 38,06 1322,20

2 Spycharka g¹sienicowa 74 kW 55,68 227,82 12685,02

a) Razem x 265,88 14007,22

b) Koszty ogólne (68,2%) (a) (z³) 0,682 9552,93

c) Zysk (17,3%) (a+b) (z³) 0,173 4075,91

d) Razem koszty sprzêtu (a+b+c) x x 27636,05

�ród³o: Informacja o stawkach robocizny kosztorysowej oraz o cenach najmu sprzêtubudowlanego w I kwartale 2000 r. – “Sekocenbud”, Wyd. Promocja, Warszawa, zeszyt4/2000.

TABELA 4

Materia³y: groble stawowe

Lp. Nazwa materia³u Jedn.miary

Cena jedn.z³/jedn.

Iloœæ Wartoœæ(z³,gr)

1 Paliki pomiarowe, œr.70 mm m3 122,06 4,96 605,42

2 Deski iglaste obrzynane, 22 kat.II m3 794,35 0,729 579,08

3 Nasiona traw kg 8,50 248,80 2114,80

a) Razem x x 3299,30

b) Koszty zakupu (14,3%) (a) (z³) 0,153 504,79

c) Razem materia³y (a+b) 3804,09

�ród³o: Informacja o cenach materia³ów budowlanych w I kwartale 2000 r. – “Se-kocenbud”, Wyd. Promocja, Warszawa, zeszyt 1/2000.

TABELA 5

Wartoœæ pocz¹tkowa grobli

Rodzaj kosztów wartoœæ (z³)

Robocizna 97 829

Sprzêt 27 636

Materia³y 3 804

Razem 129 269

Koszt dokumentacji i nadzoru (3%) 3 878

Razem wartoœæ pocz¹tkowa grobli 133 147

El¿bieta Brzuska – Zak³ad Ichtiobiologii i Gospodarki Rybackiej PAN w Go³yszu

Próba wykazania zale¿noœci pomiêdzy mas¹ cia³a samica efektami rozrodu suma afrykañskiego (Clarias

gariepinus Burchell 1822) po stymulowaniu owulacjiprzysadk¹ karpia lub Ovopelem

W ramach wieloletnich badañ nad wynikami rozrodu

suma afrykañskiego po stymulowaniu owulacji ró¿nymi sty-

mulatorami (Brzuska, Adamek i in.1998, Brzuska, Rzemie-

niecki i in. 1998, Brzuska, Ráczkevi-Radics i in. 1998, Brzu-

ska i in. 1999, Brzuska i in. 2000), prowadzonych w Zak³a-

dzie Ichtiobiologii i Gospodarki Rybackiej PAN w Go³yszu,

w ub.r. przeprowadzono kolejny eksperyment. Jego celem

by³a próba wykazania zale¿noœci pomiêdzy mas¹ cia³a sa-

mic a efektami kierowanego rozrodu, stymulowanego przy-

sadk¹ mózgow¹ karpia lub jednokrotn¹ dawk¹ Ovopelu.

Badaniami objêto 16 samic wyhodowanych w ZIiGR

PAN w Go³yszu, które zosta³y podzielone na dwie grupy – w

grupie I jako stymulatora owulacji u¿yto przysadki karpia,

a w grupie II – Ovopelu (Horváth, Szabó 1996, Horváth i in.

1997). W obrêbie obu grup po³owê ryb stanowi³y osobniki

o ni¿szej masie cia³a (œrednia dla grupy I – 3,67 kg, dla gru-

py II – 3,80 kg), a po³owê o wy¿szej (œrednia dla grupy I –

8,40 kg, dla grupy II – 8,74 kg). Ryby te umieszczone zos-

ta³y w oœmiu basenach wylêgarni o pojemnoœci 2,5 m3

ka¿dy, w wodzie o temperaturze 24-25�C, po 2 sztuki w ba-

senie – jedna ryba l¿ejsza i jedna ciê¿sza. Liczebnoœæ ryb w

grupach, dawki zastosowanych stymulatorów oraz sposób

podania zamieszczono w tabeli 1.

Kontrolê owulacji rozpoczêto 10 godz. po podaniu sty-

mulatorów i przeprowadzano j¹ co godzinê przez nastêpne

4 godz. Otrzymane jaja, pobierane od ka¿dej samicy od-

dzielnie, wa¿ono i zap³adniano mleczem mieszanym, uzys-

kanym ze zmacerowanych j¹der trzech zabitych samców,

które hypofizowane by³y przysadk¹ karpia w dawce 2 mg

kg-1 masy cia³a. Inkubacjê zap³odnionych jaj przeprowa-

dzono w aparatach Weissa, w wodzie o temperaturze

24-25�C od ka¿dej samicy oddzielnie. Po 12 godz. inkubacji

okreœlano procent zap³odnienia jaj, a po 24 godz. procent

¿ywych zarodków.

Uzyskane dane poddano analizie wariancji metod¹

najmniejszych kwadratów w celu okreœlenia wp³ywu stymu-

latora owulacji oraz masy cia³a ryb na masê jaj (przedsta-

wion¹ w gramach i w procencie masy cia³a samic) oraz na

procent zap³odnienia i procent ¿ywych zarodków. W mode-

lu liniowym, wed³ug którego przeprowadzono analizê,

uwzglêdniono interakcjê pomiêdzy stymulatorem owulacji

a mas¹ cia³a samic. Istotnoœæ wp³ywu stymulatora owulacji,

masy cia³a samic oraz interakcji na cechy charakteryzuj¹ce

masê oraz jakoœæ jaj badano testem F.

Czas pomiêdzy hypofizacj¹ a owulacj¹ u ryb z grupy I

wynosi³ 11 godz., a u samic z grupy II 13 godz. W grupie I

przyst¹pi³o do rozrodu 100% ryb l¿ejszych oraz 66,67% ryb

ciê¿szych. W grupie II wytar³y siê wszystkie samice zarów-

no l¿ejsze, jak i ciê¿sze (rys. 1).

TABELA 1

Liczba samic u¿ytych do badañ, substancje stymuluj¹ceowulacjê, zastosowane dawki oraz sposób ich podania

GrupaLiczbasamicN=16

Stymulatorowulacji

Dawki na 1 kgmasy cia³a samicy

Sposób podania

I 6 przysadka karpia 4 mg dootrzewnowo

II 10 Ovopel 1 pellet dootrzewnowo

Wykazany zosta³ statystycznie istotny (P�0,01) wp³yw

stymulatora owulacji na masê jaj przedstawion¹ w gramach

i w procencie masy cia³a samic. Œrednie najmniejszych

kwadratów oszacowane dla tych cech przyjê³y dla grupy

I wartoœæ 621,1 g i 9,51%, a dla grupy II – 1074,5 g i 16,75%

(tab. 2). Statystycznie istotna (P�0,05) ró¿nica odnotowana

zosta³a pomiêdzy œrednimi badanych grup dla takiej cechy,

jak procent ¿ywych zarodków, przy czym lepsz¹ jakoœci¹

charakteryzowa³y siê jaja ryb z grupy II, tj. tej, w której poda-

no rybom Ovopel (tab. 2).

Statystycznie wysokoistotny (P�0,01) by³ wp³yw masy

cia³a samic na masê pozyskiwanych jaj, ale tylko wtedy,

gdy by³a ona wyra¿ona w gramach. Œrednie najmniejszych

kwadratów dla tej cechy wynosi³y dla samic l¿ejszych

475,33 g, a dla samic ciê¿szych 1220,25 g (tab. 2). Wp³yw

masy cia³a samic rzutowa³ istotnie (P�0,05) na obie cechy


Rys. 1. Procent samic przystêpuj¹cych do rozrodu po stymulacjihormonalnej

charakteryzuj¹ce jakoœæ jaj. Wartoœci œrednich najmniej-

szych kwadratów oszacowane dla procentu zap³odnienia

i procentu ¿ywych zarodków wskazuj¹, ¿e jaja lepszej jako-

œci zarówno po 12, jak i po 24 godz. inkubacji uzyskano od

ryb l¿ejszych (tab. 2).

Badana interakcja by³a statystycznie istotna (P�0,05) je-

dynie dla procentu zap³odnienia jaj, przy czym najlepsz¹ ich

jakoœæ uzyskano podaj¹c Ovopel rybom l¿ejszym. Na uwagê

zas³uguje fakt, ¿e po podaniu przysadki jakoœæ jaj (zarówno

po 12, jak i po 24 godzinach inkubacji) pozyskanych od sa-

mic l¿ejszych i ciê¿szych by³a bardzo zbli¿ona. Po zastoso-

waniu Ovopelu od samic ciê¿szych pozyskano jaja znacznie

s³abszej jakoœci ni¿ od samic l¿ejszych (tab. 2).

Reasumuj¹c mo¿na stwierdziæ, ¿e Ovopel podany w

jednej dawce (w wysokoœci 1 pellet/kg-1 masy cia³a samic)

daje zadowalaj¹ce efekty rozrodu u tego gatunku ryb. Wyni-

ki prezentowanego doœwiadczenia potwierdzaj¹ dane uzy-

skane w dwóch poprzednich eksperymentach (Brzuska,

Rzemieniecki i in. 1998, Brzuska i in. 2000). W zwi¹zku

z tym mo¿na rekomendowaæ stosowanie u suma afryka-

ñskiego tego stymulatora owulacji w jednej tylko dawce. Ap-

likowanie jednokrotnej iniekcji Ovopelu obni¿a koszty prze-

prowadzanych tare³ oraz redukuje stres, na który ten gatu-

nek ryb jest bardzo wra¿liwy. Istotna wydaje siê równie¿ in-

formacja, ¿e od samic ciê¿szych po podaniu Ovopelu otrzy-

mywano wy¿sz¹ masê jaj, ale s³abszej jakoœci w porówna-

niu z mas¹ i jakoœci¹ jaj od samic l¿ejszych. Badania nad

zale¿noœci¹ pomiêdzy mas¹ cia³a samic a efektami kiero-

wanego rozrodu tego gatunku bêd¹ kontynuowane na wiê-

kszym liczebnie materiale.

Literatura

Brzuska E., Adamek J., Rzemieniecki A. 1998 – Wstêpne wyniki badañ nadzastosowaniem przysadki mózgowej leszcza do stymulowania owu-lacji u samic suma afrykañskiego (Clarias gariepinus Burchell 1822) –Komun. Ryb. 1: 7-8.

Brzuska E., Rzemieniecki A., Adamek J. 1998 – Wyniki stymulowania owu-lacji u suma afrykañskiego (Clarias gariepinus Burchell 1822) przyzastosowaniu Ovopelu – Komun. Ryb. 4: 15-16.

Brzuska E., Radicsné-Ráczkevi J., Adamek J., Radics F. 1998 – Zastoso-wanie analogu hormonu podwzgórza des-Gly

10, [D-Ala

6] – LHRH Et-

hylamide oraz Biogonadylu do stymulowania owulacji u sumaafrykañskiego (Clarias gariepinus Burchell 1822) – Komun. Ryb. 4:17-18

Brzuska E., Ráczkevi R.J., Adamek J., Radics F. 1999 – Különbözõ hormon-kezelések hatásának elõzetes vizsgálata az afrikai harcsa (Clarias ga-riepinus Burchell) ovulációjára, a termékenyülésre, illetve az embriókés a lárvák életképességére [Preliminary investigation on the influenceof different hormone treatments on the ovulation, embryonic survivaland larval morphology in African catfish (Clarias gariepinus Burchell)] –Halászat 92, 2: 88-92 (in Hungarian - with English summary).

Brzuska E., Ráczkevi-Radics J., Radics F. 2000 – Stimulace ovulace sum�i-ka afrického (Clarias gariepinus Burchell 1822) pomoci kap�i hypofi-zy, Ovopelu a HCG [Stimulation of ovulation in African catfish (Clariasgariepinus Burchell 1822) with carp pituitary, Ovopel and HCG] –Sbornik Referatù ze IV �eské Ichtyologické Konference Vodnany10-12 kwetna 2000: 16-19 (in Czech - with English summary).

Horváth L., Szabó T. 1996 – Hatchery testing of GnRH analogue-containingpellets on ovulation in different fish species – International Conferen-ce on Fish Reproduction 96, 9-12 Sept. 1996, �eské Budéjovice,Czech Republic.

Horváth L., Szabó T., Burke J. 1997 – Hatchery testing of GnRH analo-gue-containing pellets on ovulation in four cyprinid species – Pol.Arch. Hydrobiol. 44: 221-226.

Przemys³aw Czerniejewski, Jaros³aw Filipiak - Akademia Rolnicza w Szczecinie

Krab we³nistoszczypcy (Eriocheir sinensis

Milne-Edwards 1853) z Zalewu Szczeciñskiego

Wstêp

W naszej krajowej faunie wystêpuje szereg “obcych” ga-

tunków zwierz¹t, które na skutek m.in. naturalnej migracji lub,

co gorsza, niekontrolowanej dzia³alnoœci cz³owieka ró¿nymi

drogami przedosta³y siê do œrodowiska naturalnego. Jednym

z nich jest pochodz¹cy z Chin i Korei – krab we³nistoszczypcy.

Nazwa tego gatunku odzwierciedla wygl¹d jego szczypiec,

które u doros³ych osobników gêsto obroœniête s¹ kutikularny-

mi wyrostkami, zwanymi potocznie w³osami. Na kontynencie

europejskim po raz pierwszy jego wystêpowanie stwierdzono

w estuarium Elby na pocz¹tku XX wieku. Prawdopodobnie

zosta³ zawleczony na nasz kontynent w zbiornikach balasto-


TABELA 2

Œrednie najmniejszych kwadratów oszacowane dla badanychcech z uwzglêdnieniem przyjêtych klasyfikacji

(µ - œrednia generalna)

Badane cechyCzynnik klasyfikacji

Masa jajw gra-mach

�=847,79

Masa jajw % masycia³a sa-

mic�= 13,13

% zap³od-nienia po12 godz.inkubacji�=67,11

% ¿ywychzarodków

po 24godz. in-

kubacji jaj�=56,45

Stymulator owulacji:

przysadka karpia (grupa I) 621,08 9,51 63,42 51,50

Ovopel (grupa II) 1074,50 16,75 70,80 61,40

Masa cia³a samic:

samice l¿ejsze 475,33 12,62 72,87 61,20

samice ciê¿sze 1220,25 13,65 61,35 51,70

Interakcja stymulator owulacji x masa cia³a samic:

przysadka x samice l¿ejsze 334,67 9,21 64,33 52,00

przysadka x samice ciê¿sze 907,50 9,81 62,50 51,00

Ovopel x samice l¿ejsze 619,00 16,02 81,40 70,40

Ovopel x samice ciê¿sze 1533,00 17,48 60,20 52,40

wych statków, co potwierdza znalezienie dwóch osobników

tego gatunku (40 i 50 mm) podczas z³omowania statku “Arte-

misia”, który uprzednio zawija³ do portów Dalekiego Wschodu

(Grabda 1973). Obecnie europejski obszar wystêpowania te-

go gatunku znacznie siê poszerzy³. Stwierdza siê jego obec-

noœæ we wszystkich krajach w pasie od Portugalii i Wielkiej

Brytanii po Finlandiê i Rosjê. Na obszarze obejmuj¹cym obec-

ne granice Polski po raz pierwszy stwierdzono wystêpowanie

tego skorupiaka w 1928 roku w Zalewie Szczeciñskim, sk¹d

szybko rozprzestrzeni³ siê i po nastêpnych piêciu latach znaj-

dywano go w Warcie, Noteci oraz górnych dop³ywach Odry

(poni¿ej Wroc³awia). Jego obecnoœæ zanotowano równie¿

w Zatoce Puckiej, dolnej Wiœle, jak równie¿ w wysuniêtym da-

leko na wschód pod Gi¿yckiem jeziorze Wydminy (Grabda

1973). W latach 70. jego zasiêg wystêpowania w naszym kra-

ju znacznie siê zmniejszy³ i obecnie prawdopodobnie wystê-

puje w du¿ych skupiskach tylko w Zalewie Szczeciñskim i je-

ziorze D¹bie oraz w mniejszych iloœciach – w Zatoce Gda-

ñskiej. Krab ten jest obecnie najwiêkszym skorupiakiem

¿yj¹cym w wodach Polski, jednak¿e jak dotychczas jego be-

hawior i biologia s¹ poznane w bardzo ograniczonym stopniu.

Wype³niaj¹c w czêœci wspomnian¹ lukê informacyjn¹ w na-

szym Zak³adzie wykonano badania, których celem by³o okre-

œlenie struktury wielkoœciowej i p³ci pozyskanych z po³owów

krabów we³nistoszczypcych oraz korelacji miêdzy szeroko-

œci¹ karapaksu a ich mas¹ jednostkow¹.

Materia³ i metoda

W pierwszej dekadzie paŸdziernika 2000 roku za po-

moc¹ ¿aków ustawionych w po³udniowej czêœci Zalewu

Szczeciñskiego (rejon Trzebie¿y i Stepnicy) pozyskano

110 ¿ywych krabów (rys. 1A). Elektroniczn¹ suwmiark¹

sprzê¿on¹ z komputerem (±0,01mm), do której do prze-

sy³ania danych wykorzystano oryginalny program Com2e-

xel i arkusz kalkulacyjny Excel, wykonano m.in. pomiary

szerokoœci i d³ugoœci ich karapaksu (rys. 1B), masy jednost-

kowej (pomiar z dok³adnoœci¹ do 0,1 g), z pomoc¹ struktur

brzusznych okreœlono równie¿ p³eæ u tych skorupiaków.

W oparciu o szerokoœæ karapaksu przeprowadzono analizê

struktury wielkoœciowej badanej próby (wyznaczono klasy

co 5 mm).

Wyniki i dyskusja

Z prowadzonych od kilku lat obserwacji wynika, ¿e w ok-

resie jesiennym, a w szczególnoœci w paŸdzierniku, w ró¿-

nych typach narzêdzi po³owowych usytuowanych na Zale-

wie Szczeciñskim stwierdza siê doœæ znaczne iloœci krabów

we³nistoszczypcych, które najczêœciej rybacy z powrotem

wrzucaj¹ do wody. WyraŸne nasilenie w tym czasie ich

“po³owów” najprawdopodobniej mo¿na wi¹zaæ z odby-

waj¹c¹ siê jesieni¹ wêdrówk¹ rozrodcz¹ tych zwierz¹t, prze-

mieszczaj¹cych siê corocznie z estuarium Odry do morza.

W pozyskanej próbie 110 krabów wystêpowa³y osobniki

znacznie ró¿ni¹ce siê wielkoœci¹. Ich masa jednostkowa

mieœci³a siê w zakresie 30,1- 458,9 g, (œrednia – 136,8 g), na-

tomiast d³ugoœæ karapaksu osi¹ga³a od 36,15 do 85,00 mm

(œrednia – 57,53 mm), a jego szerokoœæ od 41,08 do 98,36

mm (œrednia – 64,76 mm). Z informacji uzyskanych od ryba-

ków zawodowych wynika, ¿e kraby ³owione w Zalewie

Szczeciñskim bardzo rzadko przekraczaj¹ masê 500 g,

a najczêœciej spotykane s¹ osobniki od 50 do 150 g. Wed³ug

ró¿nych danych literaturowych u tych skorupiaków zasied-

laj¹cych wody Europy Zachodniej szerokoœæ karapaksu

maksymalnie dochodzi do 100 mm, co w œwietle ww. danych

wskazuje, ¿e “nasze” kraby nie odbiegaj¹ wielkoœciowo od

zasiedlaj¹cych inne akweny (Wall i Limbert 1983).

Jak ju¿ wspomniano w metodyce, szerokoœæ karapak-

su stanowi³a wyznacznik podzia³u ca³ej badanej próby kra-

bów na poszczególne klasy wielkoœciowe, których stwier-

dzono 10. Osobniki o szerokoœci 60,1-65 mm (30 szt.) oraz

65,1-70 mm (27 szt.) ³¹cznie stanowi³y 52% badanej próby

(rys. 2). Wed³ug Normant i in. (2000) wœród tego gatunku

krabów pozyskanych z jez. D¹bie (186 szt.) najliczniej wy-

stêpowa³y osobniki w klasach: 70-75 mm (31,2%), 65-70

mm (25,5%) oraz 60-65 mm (18,3%). Ciekawostk¹ jest fakt,

¿e zarówno w Zalewie Szczeciñskim jak i jez. D¹bie nie

stwierdzono osobników juwenalnych (o szerokoœci kara-

paksu mniejszej ni¿ 40mm), które – sugeruj¹c siê informac-

jami badaczy zachodnioeuropejskich – prawdopodobnie

wchodz¹ z Morza Pó³nocnego do naszych wód estuario-

wych w okresie wiosennym.

Z przeprowadzonych badañ struktury p³ci wynika, ¿e

we wszystkich klasach wielkoœciowych wystêpowa³y sam-

ce, natomiast zarówno w najmniejszej klasie (40-45 mm)

oraz w trzech najwiêkszych (powy¿ej 75 mm) nie stwierdzo-

no samic. £¹czny udzia³ samców w ca³ej analizowanej pró-

bie wyniós³ 53,5%. Zwraca uwagê, ¿e podobn¹ niewielk¹

dominacjê samców (55,0%) nad samicami stwierdzili Nor-


Rys. 1. Rejon po³owów krabów we³nistoszczypcych w ZalewieSzczeciñskim (A) oraz schemat pomiarów d³ugoœci i szero-koœci karapaksu (B)

mant i in. (2000) wœród 186 krabów pozyskanych w sierpniu

1998 r. z jez. D¹bie. Niektórzy badacze sugeruj¹, ¿e struk-

tura p³ci w populacji krabów we³nistoszczypcych zale¿y od

okresu ich pozyskania. Siegfried (2000) badaj¹c populacjê

tego skorupiaka z zatoki San Francisco, wykaza³, i¿ we

wrzeœniu sk³ada³a siê ona z równej iloœci obu p³ci, natomiast

w póŸniejszych miesi¹cach szybko wzrasta³a liczebnoœæ

samców, dochodz¹ca w listopadzie nawet do 100% po³a-

wianych osobników.

Z analizy œrednich mas jednostkowych krabów obliczo-

nych osobno dla ka¿dej z p³ci wynika fakt znacz¹cych ró¿-

nic wielkoœci tego pomiaru pomiêdzy samcami (147,1 g) a

samicami (125,1 g), przy jednoczesnej zbli¿onej do siebie

wartoœci œredniej d³ugoœci i szerokoœci karapaksu (odpo-

wiednio 58,25 i 64,85 mm – u samców oraz 58,85 i 64,72

mm – u samic). Przyczyny tej blisko 15% ró¿nicy w masach

nale¿y upatrywaæ w wielkoœciach szczypiec, które u samca

s¹ znacznie potê¿niejsze (fot. 1a, b) i mog¹ stanowiæ jedn¹

z wa¿niejszych cech okreœlaj¹cych dymorfizm p³ciowy kra-

bów we³nistoszczypcych.

Przedstawione na rys. 3 rezultaty analizy

statystycznej wyraŸnie wskazuj¹ na siln¹ za-

le¿noœæ pomiêdzy szerokoœci¹ karapaksu a

mas¹ cia³a tych skorupiaków (u samców

R2=0,95, u samic R2=0,92). W ilustruj¹cych

tê zale¿noœæ krzywych potêgowych wartoœci

wyk³adnika s¹ wy¿sze od uzyskanych przez

Normant i in. (2000), którzy okreœlili y=

0,0045x2,4. Trudno odnieœæ siê do tej ostat-

niej wartoœci i porównywaæ z naszymi dany-

mi, gdy¿ w wy¿ej cytowanej pracy funkcjê tê

obliczono tylko na czwartej czêœci osobników

(47 szt.), jakimi dysponowa³y ww. autorki.

U wszystkich 51 przebadanych przez nas sa-

mic nie stwierdzono jaj, co wskazuje, ¿e pro-

ces dojrzewania i sk³adania produktów p³cio-

wych na brzusznej stronie cia³a najprawdo-

podobniej nastêpuje w trakcie przemieszcza-

nia siê krabów z Ba³tyku do Morza Pó³nocne-

go, w którym ze wzglêdu na optymalne dla

nich zasolenie osi¹gaj¹ pe³n¹ zdolnoœæ roz-

rodu.

Bior¹c pod uwagê opinie rybaków ³owi¹cych w estua-

rium Odry oraz nasze wieloletnie obserwacje prowadzone

na tym obszarze mo¿na stwierdziæ, ¿e kraby we³nistosz-

czypce znalaz³y dobre warunki bytowania w wodach Zale-

wu Szczeciñskiego i jeziora D¹bie (ciekawostk¹, trudn¹

w interpretacji jest, ¿e od 20 lat nie stwierdza siê ich w Zale-

wie Kamieñskim – informacja ustna rybaków). Wystêpuj¹

one w znacznych iloœciach w ww. akwenach, o czym œwiad-

czy fakt, ¿e zarówno latem jak i jesieni¹ za jednym podnie-

sieniem ¿aka rybacy “³owi¹” ich nawet po kilkanaœcie i wiê-

cej sztuk (które coraz czêœciej wykorzystywane s¹ do celów

kulinarnych). Dotychczas nie ma ¿adnych sprawdzonych

informacji o tym, aby masywne, ciê¿kie kraby atakowa³y ¿y-

we ryby. Wiadomo jednak, ¿e mog¹ jako pokarm wykorzys-

tywaæ ryby œniête, choæ ich g³ówna dieta sk³ada siê z roœlin-

noœci miêkkiej (np. moczarki kanadyjskiej, ró¿nych gatun-

ków rdestnic i rzêsy) oraz drobnych bezkrêgowców wod-

nych. Jednak nap³ywaj¹ sygna³y o niekorzystnym oddzia³y-


Fot. 1a. Dymorfizm p³ciowy kraba we³ni-stoszczypcego - strona grzbietowa

Fot. 1b. Dymorfizm p³ciowy kraba we³nisto-szczypcego - strona brzuszna

30

80

130

180

230

280

330

380

430

480

530

40 50 60 70 80 90 100

szerokoœæ karapaksu (mm)

samicesamce

mas

a(g

)

y=0,0008x

R =0,9167

2,851

2

y=0,0006x

R =0,9544

2,9591

2

Rys. 2. Szerokoœæ karapaksu kraba we³nistoszczypcego w po-szczególnych klasach wielkoœciowych.

0

5

10

15

20

25

30

40-45 45,1-50 50,1-55 55,1-60 60,1-65 65,1-70 70,1-75 75,1-80 80,1-85 95-100

szerokoœæ karapaksu [mm]

[%]samcesamice

Rys. 3. Korelacja miêdzy szerokoœci¹ karapaksu a mas¹ jednost-kow¹ krabów we³nistoszczypcych.

waniu tych krabów na prowadzon¹ gospodarkê ryback¹

(m.in. niszcz¹ sieci, kopi¹ g³êbokie nory w groblach i brze-

gach zbiorników wodnych powoduj¹c powolne ich rozmy-

wanie, ¿eruj¹c zmniejszaj¹ powierzchniê potencjalnych tar-

lisk oraz bazê pokarmow¹ ryb dennych). Maj¹c to na uwa-

dze wydaje siê, ¿e ju¿ nadszed³ czas podjêcia szczegó³o-

wych badañ dotycz¹cych: okreœlenia wielkoœci populacji,

od¿ywiania siê, rozrodu, wzrostu i innych behawioralnych

aspektów ich ¿ycia, w celu poznania m.in. zagro¿eñ, jakie

mog¹ w niedalekiej przysz³oœci wynikn¹æ z braku wiedzy o

“naszych” krabach we³nistoszczypcych.

Literatura:

Grabda E. 1973 – Krab we³nistoszczypcy, Eriocheir sinensis Milne-Ed-wards, 1853 w Polsce – Przeg. Zool. XVII. 46-49.

Normant M., Wiszniewska A., Szaniawska A. 2000 – The Chinese mittencrab Eriocheir sinensis (Decapoda: Grapsidae) from Polish waters –Oceanologia 42 (3): 375-383.

Siegfried S. 2000 – Notes of the invasion of the Chinese mitten crab (Erio-cheir sinensis) and their entrainment at the tracy fish collection facility– IEP Newsletter 12 (1) 24-25.

Wall C., Limbert M. 1983 – A Yorkshire record of the Chinese mitten crab –Naturalist 108.

Problemy Prawa Rybackiego � Problemy Prawa Rybackiego

Chów i hodowla ryb gatunków obcych

Czy na chów i hodowlê ryb gatunków, które w Polsce

nie wystêpuj¹, wymagane jest uzyskanie zezwolenia?

Rozstrzygniêcie tej kwestii wymaga zbadania przepisów usta-wy z 18 kwietnia 1985 o rybactwie œródl¹dowym (tekst jednolityDz.U. 1999 nr 66, poz. 750 ze zmianami), zwanej dalej „ustaw¹ ry-back¹”. Jej art. 1 ust. 1 wskazuje, ¿e ustawa reguluje zasady i wa-runki ochrony, chowu, hodowli i po³owu ryb w powierzchniowychwodach œródl¹dowych, zwanych dalej „wodami”.

Sama ustawa rybacka nie definiuje pojêcia „wód”, a to oznacza,¿e trzeba siêgn¹æ do ustawy z 24 paŸdziernika 1974 Prawo wodne(Dz.U. nr 38, poz. 230 ze zmianami), która w art. 6 ust. 3 dzieliœródl¹dowe wody powierzchniowe na:

1) p³yn¹ce w rzekach, potokach górskich, kana³ach i innychciekach o przep³ywach sta³ych lub okresowych oraz w Ÿród³ach,z których cieki bior¹ pocz¹tek;

2) stoj¹ce, znajduj¹ce siê w jeziorach i innych zbiornikach;a w art. 6 ust. 4 nakazuje stosowanie przepisów o wodach

p³yn¹cych do jezior i innych zbiorników, z których cieki wyp³ywaj¹lub do których uchodz¹.

Jednym z podstawowych za³o¿eñ ustawy rybackiej jest jed-noœæ rybactwa, która oznacza, ¿e przepisy ustawy rybackiej sto-suje siê zarówno do rybactwa w wodach p³yn¹cych (g³ównie w rze-kach i jeziorach przep³ywowych), jak i stoj¹cych (zw³aszcza w sta-wach).

Art. 1 ust. 2 ustawy rybackiej definiuje dwa pojêcia:

� chów ryb – dzia³ania zmierzaj¹ce do utrzymywania i zwiê-kszania produkcji ryb,

� hodowlê ryb – chów ryb po³¹czony z doborem i selekcj¹,w celu zachowania i poprawienia wartoœci u¿ytkowej ryb.

Art. 4 ustawy rybackiej – skreœlony z dniem 1 stycznia 2001ustaw¹ z 19 listopada 1999 Prawo dzia³alnoœci gospodarczej(Dz.U. nr 101, poz. 1178) – wprowadzi³ kategoriê prawn¹ upraw-nionego do rybactwa, czyli uprawnionego do chowu, hodowli ipo³owu ryb, którym do 31 grudnia 2000 by³:

– na wodach stoj¹cych posiadacz gruntów pod tymi wodami,

– na wodach p³yn¹cych ten, kto otrzyma³ pozwoleniewodnoprawne na szczególne korzystanie z wód do celówrybackich.

Z treœci art. 4 ustawy rybackiej wynika³o jasno, ¿e koniecznym

i zarazem wystarczaj¹cym warunkiem legalnoœci chowu i hodowliryb by³o posiadanie gruntów pod wodami stoj¹cymi albo uzyskaniepozwolenia wodnoprawnego na szczególne korzystanie z wódp³yn¹cych do celów rybackich. ¯adnego dodatkowego zezwoleniaart. 4 ustawy rybackiej nie wymaga³, obojêtnie czy chowane lub ho-dowane ryby nale¿a³y do gatunków wystêpuj¹cych w Polsce, czyte¿ do gatunków, które w Polsce nie wystêpuj¹. Skreœlenie art. 4ustawy rybackiej niczego w tym zakresie nie zmienia, tym bardziej¿e w art. 96 ust. 1 pkt 7 prawa dzia³alnoœci gospodarczej ustawo-dawca napisa³ wyraŸnie, ¿e z dniem wejœcia w ¿ycie tego prawa, tj.z dniem 1 stycznia 2001, wykonywanie dzia³alnoœci gospodarczejw zakresie chowu, hodowli i po³owu ryb w wodach œródl¹dowychnie wymaga uzyskania koncesji lub zezwolenia.

Pewne w¹tpliwoœci mog¹ wszak¿e zrodziæ siê na tle art. 3ustawy rybackiej, którego treœæ jest nastêpuj¹ca:

Art. 3. Na wprowadzanie do wód gatunków ryb, które w Polscenie wystêpuj¹, jest wymagane zezwolenie ministra w³aœciwego dospraw rolnictwa, wydane w porozumieniu z ministrem w³aœciwymdo spraw œrodowiska i po zasiêgniêciu opinii Pañstwowej RadyOchrony Przyrody.

Stylizacja tego przepisu wskazuje jednak jasno, ¿e przewi-dziane w nim zezwolenie ministra nie jest zezwoleniem na chówlub hodowlê gatunków ryb, które w Polsce nie wystêpuj¹, lecz ze-zwoleniem na wprowadzanie do wód gatunków ryb, które wPolsce nie wystêpuj¹. Art. 3 ustawy rybackiej u¿ywa okreœlenia„wód”, a „wody” stosownie do art. 1 ust. 1 ustawy rybackiej ozna-czaj¹ „powierzchniowe wody œródl¹dowe”. Kieruj¹c siê fundamen-taln¹ zasad¹ wyk³adni prawa, wyra¿an¹ ³aciñsk¹ paremi¹ lege nondistinguente nec nostrum est distinguere (czego prawo nie rozró¿-nia, tego nie nale¿y rozró¿niaæ), nale¿y przyj¹æ, ¿e zezwolenie mi-nistra wymagane jest na wprowadzanie gatunków ryb, które w Pol-sce nie wystêpuj¹ (obojêtnie, czy one kiedyœ wystêpowa³y w Pol-sce, czy te¿ nie wystêpowa³y nigdy; miarodajne jest tylko to, ¿e wmomencie wprowadzania do wód one w Polsce nie wystêpuj¹), za-równo do powierzchniowych wód p³yn¹cych, jak i stoj¹cych, skorozarówno wody p³yn¹ce, jak i stoj¹ce s¹ powierzchniowymi wodamiœródl¹dowymi w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy rybackiej, a tymsamym w rozumieniu art. 3 ustawy rybackiej.

Kwesti¹ rozstrzygaj¹c¹ o odpowiedzi na zadane pytanie jestsposób rozumienia kategorii prawnej wprowadzania do wód. Lo-giczne jest, ¿e ryba zostaje wprowadzona do wody, je¿eli mo¿e siê


§

w wodzie swobodnie przemieszczaæ i w konsekwencji ewentualniezak³óciæ równowagê biologiczn¹ w cieku lub zbiorniku wodnym,gdy¿ taki jest sens wymogu zezwolenia ministra i trybu jego wyda-wania (opinia Pañstwowej Rady Ochrony Przyrody), o którymmowa w art. 3 ustawy rybackiej. Wobec tego, je¿eli sposób chowulub hodowli ryb nie jest zwi¹zany z wprowadzaniem do wód ryb ga-tunków nie wystêpuj¹cych w Polsce, to nie ma wymogu uzyskaniazezwolenia. Przyk³adem takiego dzia³ania bêdzie chów lub hodow-la w basenach, w sadzach, w urz¹dzeniach sztucznych czy w nie-wielkich izolowanych zbiornikach hodowlanych, na co zezwolenieministra nie jest wymagane. Wymóg zezwolenia z art. 3 ustawy ry-backiej zaktualizuje siê dopiero wtedy, gdy ryby gatunków nie wy-stêpuj¹cych w Polsce, pochodz¹ce z takiego chowu lub takiej ho-

dowli maj¹ byæ wprowadzone do wód: do rzeki, jeziora, a nawetstawu. Je¿eli natomiast chów lub hodowla ryb gatunków nie wystê-puj¹cych w Polsce ma odbywaæ siê w warunkach umo¿liwiaj¹cychswobodne przemieszczanie siê ryb w rzece, jeziorze, stawie itp.,oznacza to, ¿e ryby zostaj¹ wprowadzone do wód, a wobec tegoistnieje wymóg uzyskania zezwolenia przewidzianego w art. 3ustawy rybackiej.

W konkluzji nale¿y przyj¹æ, ¿e je¿eli chów lub hodowla ryb ga-tunków, które w Polsce nie wystêpuj¹, nie s¹ po³¹czone z wprowa-dzaniem takich ryb do wód w wy¿ej okreœlonym rozumieniu, to takichów lub taka hodowla nie wymaga uzyskania zezwolenia przewi-dzianego w art. 3 ustawy rybackiej.

Wojciech Radecki


Nowoœci wydawnicze � Nowoœci wydawnicze � Nowoœci

Znane i zas³u¿one Wydawnictwo Naukowe PWN opublikowa³o nowe wydanie „Ryb s³odkowodnych Polski”(Warszawa 2000) pod redakcj¹ Marii Bryliñskiej – profesora Uniwersytetu Warmiñsko-Mazurskiego.

Osoba prof. Bryliñskiej oraz sk³ad Autorów, praktycznie z ca³ej Polski, pracuj¹cych w licz¹cych siê oœrodkachnaukowych, jak Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski, Instytut Rybactwa Œródl¹dowego, uniwersytety Wroc³awski i £ódzki, Akademia

Rolnicza w Szczecinie oraz Politechnika Koszaliñska – gwarantuj¹ wysok¹ jakoœæ meryto-ryczn¹ i wybitne walory edukacyjne podrêcznika.

W porównaniu z poprzednim wydaniem „Ryb s³odkowodnych Polski”, podrêcznik tenprezentuje ca³kowicie nowe podejœcie do omawianych wczeœniej zagadnieñ, jak równie¿wzbogacony jest o dodatkowe rozdzia³y.

W pierwszej czêœci ksi¹¿ki omówiono systematykê ryb oraz ich budowê zewnêtrzn¹ iwewnêtrzn¹, uzupe³niaj¹c te zagadnienia omówieniem cech cytotaksonomicznych ryb orazmolekularnymi badaniami systematycznymi. Œrodowisko ¿yciowe ryb przedstawiono jakowybrane zagadnienia z ekologii ryb s³odkowodnych wraz z nowoczesnym ujêciem bioener-getyki terenowej. W najnowszym ujêciu systematycznym scharakteryzowano gromady rybbezszczêkowych i szczêkowych, a charakterystykê ni¿szych jednostek systematycznychbardzo oryginalnie po³¹czono z kluczami do oznaczania rzêdów, rodzin i gatunków.

Koñcow¹ (najobszerniejsz¹) czêœæ podrêcznika zajmuje kompleksowa charakterystykaponad 80 gatunków ryb zasiedlaj¹cych wody œródl¹dowe Polski.

Uwa¿am, ¿e podrêcznik „Ryby s³odkowodne Polski” jest godzien polecenia i powinienznajdowaæ siê w bibliotekach wszystkich uczelni, jednostek badawczych i hodowców ryboraz wszystkich tych, których interesuje œwiat ryb i ich œrodowisko ¿yciowe.

prof. dr hab. Piotr EplerAkademia Rolnicza w Krakowie

DOŒWIADCZALNY OŒRODEK ZARYBIENIOWY IRS w Pieczarkach

11 - 610 Pozezdrze

tel. (087) 4283666, 4283882, fax (087) 4283881

E-mail: [email protected]

prowadzi produkcjê i sprzeda¿:

– jesiotrów (narybek i kroczki)

– szczupaków (wylêg p³ywaj¹cy i podchowany: odbiór w kwietniu i maju)

– sumów (narybek i kroczki dowolnej wielkoœci: odbiór od kwietnia do paŸdziernika)

– ryb ozdobnych:

� karasi kolorowych

� karpi koi

� jazi „z³ota orfa”

– raków:

� raków szlachetnych (rak obsadowy - wylêg po I wylince: odbiór czerwiec-lipiec,rak obsadowy - jesienny: odbiór wrzesieñ-listopad)

� raków b³otnych (sortymenty i terminy odbioru jak raka szlachetnego)

Wychodz¹c naprzeciw oczekiwaniom œrodowiska rybackiego iwêdkarskiego, sprowadzamy na zamówienie zawsze w przystêpnejcenie kwalifikowany bezpoœrednio u producenta

najlepszej jakoœci

Wybieraj¹c nasz¹ ofertê mo¿na liczyæ

W ramach wspó³pracy przewidujemy nieodp³atne, merprowadzenia racjonalnej gospodarki

wêgorzowej.

,, w Danii, Holandii,

Francji i Anglii,

na:

ytorycznedoradztwo w kwestiach

�

�

�

�

uzyskanie niezbêdnych zezwoleñ,

(szklisty, wstêpuj¹cy, obsadowy)i iloœci narybku wêgorza,sprowadzenie dowolnej formy

przeprowadzenie wymaganej kwarantanny,

dostarczenie narybku do wskazanego miejsca na terenie kraju.

materia³ zarybieniowy wêgorza.

Alldans.c.10-459 Olsztyn

ul. Pana Tadeusza 5/3

tel./fax (89) 533 96 95

tel.kom. 0602 751 982

0602 295 264IMPORT NARYBKU WÊGORZA

Stan

rybactwa jeziorowego w 1999 r. – opracowanie zbiorowe, Wydawnictwo Instytutu Rybac-

twa Œródl¹dowego, 2000, str. 75

Ze wstêpu:

„Niniejsze opracowanie jest kolejnym raportem o stanie rybactwa jeziorowego opracowanym

przez zespó³ ekspertów z Instytutu Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie. Przedstawione w nim

oceny aktualnego stanu rybactwa jeziorowego skupiaj¹ siê (analogicznie jak w poprzednich

dwóch raportach) na nastêpuj¹cych zagadnieniach: dynamice produkcji, sytuacji ekonomicznej,

gospodarce zarybieniowej i zwi¹zkach rybactwa z ochron¹ wód powierzchniowych.”

Krzysztof Goryczko - Pstr¹gi. Chów i hodowla. Poradnik hodowcy -Wydawnictwo IRS, wydanie II

„Ksi¹¿ka mówi o biologii, metodach hodowli i chowu pstr¹ga têczowego (Oncorhyn-

chus mykiss Walbaum), jednego z wa¿niejszych we wspó³czesnej akwakulturze gatun-

ków ryb. W zamierzeniu autora ma ona byæ podrêcznikiem, w którym Czytelnik znajdzie

praktyczne porady i nieco teorii objaœniaj¹cej zwi¹zki miêdzy biologi¹ a technologi¹ cho-

wu i zasadami hodowli (...) Wobec wyraŸnego wzrostu zainteresowania produkcj¹

pstr¹ga i znacznego postêpu w technice jego hodowli i chowu, wydaje siê celowe opubli-

kowanie w miarê aktualnych informacji dotycz¹cych zarówno samej praktyki produkcyj-

nej, jak i szeroko rozumianych jej uwarunkowañ wynikaj¹cych z biologii gatunku.” (ze

wstêpu)

Ksi¹¿ka bogato ilustrowana zdjêciami i rysunkami, zawiera spis literatury oraz in-

deks rzeczowy, nazwisk i nazw ³aciñskich (140 stron).


Artyku³ sponsorowany przez AQUA PASZE s.c. Olsztyn

SANOSTIM – NOWA ANTYSTRESOWA DIETAW ¯YWIENIU RYB

Nutreco Aquaculture przesz³a d³ug¹ drogê w rozwija-niu formu³y paszowej, która nie tylko spe³nia³aby optymalnewymagania ¿ywieniowe, ale jednoczeœnie polepsza³abystan zdrowotny ryb. Na pocz¹tku lat dziewiêædziesi¹tychbyliœmy pierwsz¹ firm¹, która wprowadzi³a do pasz frag-menty komórek dro¿d¿y, zawieraj¹cych beta-glukany, zna-ne z pozytywnej stymulacji systemu immunologicznegoryb. W zale¿noœci od kraju i czasu te immunostymulacyjnedodatki wystêpowa³y pod handlowymi nazwami Trouvitolu,Response Proactive 1 i Response Proactive 2. Dalsze wy-si³ki w doskonaleniu immunostymulatorów z zakresu be-ta-glukanów jak i innych zaowocowa³y najnowszym pro-duktem Nutreco z tej dziedziny tj. SANOSTIMEM (³ac. sa-nus - zdrowie i stimulatio – stymulacja).

G³ówne komponenty SANOSTIMU

� nowe beta-1,3/1,6 glukany wystêpuj¹ce pod handlow¹nazw¹ MacroGard®; wyniki badañ zarówno in vivo jaki in vitro pokazuj¹, ¿e MacroGard® jest aktualnie naj-lepszym immunostymulatorem dostêpnym na rynku,

� istotnie podwy¿szona dawkê witaminy C; wyniki ba-dañ prowadzonych w Nutreco Aquaculture ResearchCentre jak i w innych oœrodkach naukowych wykaza³y,¿e kombinacja megadawki witaminy C i beta-glukanówjest niezwykle efektywna w profilaktyce i leczeniuchorób wywo³anych przez paso¿yty i patogeny wiruso-we i bakteryjne; najnowsze rezultaty badañ pokazuj¹ponadto, ¿e witamina C ma istotny udzia³ w procesieleczenia urazów skóry i ran; w SANOSTIMIE stosowa-na jest tylko witamina C zachowuj¹ca pe³n¹ stabilnoœæw podczas procesu ekstrudowania pasz,

� selen w wysoce przyswajalnej formie organicznej; ta for-ma selenu znacznie szybciej od formy nieorganicznejwnika w cia³o ryb, w³¹czaj¹c w to miêœnie, skórê oraz

szczególnie istotne komórki fagocytarne; selen wrazz witamin¹ E pe³ni kluczow¹ rolê w zachowaniu integral-noœci œciany komórkowej oraz aktywnoœci antyutle-niaj¹cej; oba komponenty s¹ niezbêdne w mechanizmie“reperacji” komórek fagocytarnych zapewniaj¹c ichci¹g³¹ gotowoœæ i sprawnoœæ do walki z patogenami.

Wyniki badañ

Rysunek 1 przedstawia wyniki doœwiadczeñ przepro-wadzonych w Nutreco Aquaculture Research Centre nadwóch grupach pstr¹gów ¿ywionych paszami zawieraj¹cy-mi MacroGard® oraz pasz¹ kontroln¹ bez dodatków. Powystapieniu furunkulozy kumulatywna œmiertelnoœæ w gru-pie kontrolnej i w grupie ¿ywionej pasz¹ z MacroGard® wy-nosi³a odpowiednio 80% i 10%.

Z kolei kombinacja MacroGard® z megadawk¹ witaminyC i selenem skutkowa³a istotn¹ redukcj¹ œmiertelnoœci wœródpstr¹gów powodowan¹ wirusem VHS - 73% w grupie ¿ywio-nej paszami z Sanostimem i 90% w grupie kontrolnej (rys. 2).Podobnie u ryb zara¿onych kulorzêskiem Ichthyophthiriusmultifiliis notowano istotnie ni¿szy poziom kumulatywnejœmiertelnoœci - 17% oraz 69% odpowiednio dla diety z Sa-nostimem oraz diety kontrolnej bez dodatków (rys. 3).

Jak ¿ywiæ ryby paszami zawieraj¹cymi SANOSTIM

Czynniki stresuj¹ce takie jak: sortowanie, przerzut rybmiêdzy basenami lub stawami, szczepienia, ekstremalnetemperatury, transport, wywo³uj¹ rekacjê stresow¹ manifes-tuj¹c¹ siê w pierwszej fazie podwy¿szonym poziomem hor-monów – kortizolu i adrenaliny. Znacznie jednak wa¿niejszajest druga faza tej odpowiedzi, gdy¿ to w³aœnie ona wp³ywabezpoœrednio na kondycjê i ¿ywotnoœæ ryb redukuj¹c immu-nokompetentnoœæ, obni¿aj¹c odpornoœæ na choroby, zwal-niaj¹c tempo wzrostu, czy redukuj¹c potencja³ reprodukcyj-

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

1 4 7 10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 58 61 64

Czas (dni)

Kontrola

MacroGard

Œm

iert

elno

œæ(%

)

Rysunek 1. Kumulatywna œmiertelnoœæ pstr¹gów têczowych ¿y-wionych diet¹ kontroln¹ i pasz¹ zawieraj¹c¹ beta-glukany,zainfekowanych Aeromonas salmonicida, bakteri¹ wy-wo³uj¹c¹ wrzodzienicê. MacroGard® prawie ca³kowicie chro-ni ryby

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23

Czas (dni)

Kontrola SANOSTIM

Œm

iert

elno

œæ(%

)

Rysunek 2. Kumulatywna œmiertelnoœæ pstr¹gów têczowych ¿y-wionych pasz¹ kontroln¹ oraz pasz¹ zawieraj¹c¹ SANOSTIM(MacroGard® + megadawka witaminy C+ selen) w okresie 2tygodni, zainfekowanych wirusem VHS


ny. Dobrze znany jest fakt, ¿e stres ma negatywny wp³yw na

szereg funkcji immunologicznych takich jak: aktywnoœæ lim-

focytów, produkcja przeciwcia³ lub aktywnoœæ makrofagów.

Bezpoœredni¹ konsekwencj¹ dzia³ania czynnika stresuj¹ce-

go jest wiêksza podatnoœæ ryb na choroby. W praktyce czê-

sto obserwowane jest wyst¹pienie choroby po wczeœniej-

szym zaistnieniu sytuacji stresowych.

SANOSTIM zosta³ opracowany jako dietaantystresowa. Nowy sk³ad, wiêcej najczyst-szych form beta-1,3/1,6 glukanów pozwala namaksimum elastycznoœci w ¿ywieniu. Zaleca-my stosowanie pasz z SANOSTIMEM w okre-sie jednego do dwóch tygodni przed wyst¹pie-niem sytuacji stresowej i zakoñczenie ¿ywie-nia dwa, trzy tygodnie po jej ust¹pieniu. Za op-tymalny okres uznaje siê cztery tygodnie ogól-nego karmienia. Nawet jeœli sytuacja stresowanie zostanie w pe³ni rozpoznana dobr¹ prak-tyk¹ jest czasowa zmiana diety na wzboga-con¹ o antystresowy SANOSTIM.

SANOSTIM jest najlepsz¹ polis¹ ubez-pieczeniow¹ stanu zdrowotnego hodowanychryb. Nawet niewielka redukcja strat zwróci do-datkowe nak³ady poniesione na ten dodatek.Poza tym zdrowe ryby to tak¿e lepsze tempowzrostu i korzystniejszy wspó³czynnik pokar-mowy. Hodowco, czy staæ Ciê wiêc na niesto-sowanie SANOSTIMU?

UWAGA! Wszystkie nasze startery i pasze naryb-

kowe o oznaczeniu Nutra Amino Balance zawieraj¹ SA-

NOSTIM w standardzie i nie wymagaj¹ dop³aty. W przy-

padku zamówieñ dodatku do pasz tuczowych obo-

wi¹zuje dop³ata 1,2 FFr /kg paszy (tj. oko³o 70 gr/kg).

Œrednia Œrednia0

20

40

60

80

100

Œm

iert

elno

œæ(%

)

Rysunek 3. Kumulatywna œmiertelnoœæ pstr¹gów têczowych ¿ywionych pasz¹ kontro-ln¹ oraz pasz¹ zawieraj¹c¹ SANOSTIM (MacroGard® + megadawka witaminy C+selen) zainfekowanych kulorzêskiem Ichthyophthirius multifiliis.

Informujemy, ¿e w dniach³ Rybactwa Morskiego i Technologii ¯ywnoœci

³adowcami bêd¹ pracownicy naukowo-dydaktyczni Akademii Rolnicze.

³aœcicieli zak³ad

Celem kursu bêdzie wdra¿anie nowych technologii z zakresu przetwê z wymogami Unii Europejskiej w zakresie przepis

œciowych wytwarzanych produkt ¹zuj¹cych w UE.êciach uczestnicy w spos ¹ siê z technologiami êdzarnictwa,

przetw ¿ wyrob ¿eryjnych.¿ zostan¹ zasady pozyskiwania œrodk

ê zak³adW celu uzyskania pe³nych informacji ¹cych kursu (uczestnictwa, op³at, programu)

œredni z organizatorem:

w siedzibie Akademii Rolniczej w Szczecinie,

Wydzia , jest organizowany kurs zawodowy:

Wyk j, pod kierownictwem

Oferta nasza skierowana jest do wszystkich rybaków, hodowców raków, w ów

przetwórstwa rolnego.

órstwa ryb i raków, zapoznanie

si ów sanitarno-epidemiologicznych, dostosowanie

norm jako ów do standardów obowi

Na zaj ób praktyczny zapoznaj z zakresu w

órstwa, jak równie ów garma

Omówione równie ów finansowych w formie kredytów, dotacji

na uruchamianie, modernizacj ów przetwórczych.

dotycz prosimy o

kontakt bezpo

18-25 marca 2001 r.

prof. dr. hab. Edwarda Ko³akowskiego

Przedsiêbiorstwo Handlowo-Us³ugowe„Aqua-Agro Project”

Rz¹siny (pa³ac) 59-620 Gryfów Œl¹skitelefon: 090 337 659, 0603 653 623, 0502 337 659fax: 075 782 22 05

PRZETWÓRSTWO RYB I RAKÓW

Wp³yw temperatury wody na potrzeby tlenowe i wydalanie ... · dium rozwoju osobniczego, a tak¿e...

Documents

Transcript of Wp³yw temperatury wody na potrzeby tlenowe i wydalanie ... · dium rozwoju osobniczego, a tak¿e...