Notatki z polskiego - Staszic · 4 SPIS TRE CI 2.1.12 W jaki sposób problemy zwi¡zane z istot¡...

Notatki z polskiego

Marek Marczykowski

Spis tre±ci

1 Wiadomo±ci ogólne i autotematyzm 11

1.0.1 Przedmiot historii literatury; sposoby periodyzacji procesu historyczno-literackiego 11

1.0.2 Analiza problemów podejmowanych przez wybrane utwory autotematycznepochodz¡ce z ró»nych epok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

1.0.3 ródªa samotno±ci poety - podmiotu lirycznego Muzy Jana z Czarnolasu . 12

1.0.4 Przygotowanie do wypracowania domowego zwi¡zanego z analizowanymitekstami autotematycznymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

1.0.5 Inspiracje horacja«skie w Muzie Jana z Czarnolasu. Analiza Ody 30 [Exegimonumentum] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

1.0.6 Wygl¡da na to, »e poeci b¦d¡ zawsze mieli du»o do roboty - rozmowa natemat specyki misji artystów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

1.0.7 Co to znaczy - uczy¢ si¦ na bª¦dach? Sposoby poprawiani tre±ci i formyprac pisemnych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

1.0.8 Analiza mechanizmów bª¦dów popeªnionych w pracy klasowej . . . . . . . . 15

2 Staro»ytno±¢ 17

2.1 Biblia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

2.1.1 Przygotowanie do prezentacji zagadnie« dotycz¡cych wybranych cz¦±ci Biblii 17

2.1.2 Biblia - ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

2.1.3 Bóg i jego dzieªo - ±wiat i czªowiek - bohaterami pie±ni Czego chcesz odNas, Panie. . . Jana z Czarnolasu oraz wiersza M. Hillar pt. Anioªowie zHiroszimy. Inspiracje biblijne w liryce XVI i XX w. . . . . . . . . . . . . . 20

2.1.4 W jaki sposób tradycja biblijna funkcjonuje we wspóªczesnej polszczy¹nie . 21

2.1.5 Co ª¡czy podmioty liryczne wiersza W. Szymborskiej Na wie»y Babel, zesªawnymi budowniczymi, historia których zawarta jest w Ksi¦dze Rodzaju? 21

2.1.6 Ksi¦ga Hioba: tekst traktuj¡cy o niezawinionym cierpieniu; jeden z frag-mentów Biblii zawieraj¡cy odpowied¹ na pytanie o istot¦ czªowiecze«stwa;¹ródªem archetypu - prawzoru postawy pokory b¦d¡cej fundamentem »yciawierz¡cego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

2.1.7 Hiob i mªodzieniec Anny Kami«skiej - sposób funkcjonowanie motywówbiblijnych w wierszu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

2.1.8 Jak¡ lozo¦ »ycia prezentuj¡ poznane fragmenty Ksi¦gi Koheleta . . . . . 23

2.1.9 Analiza wybranych utworów nawi¡zuj¡cych do Ksi¦gi Koheleta - O »ywocieludzkim Jana z Czarnolasu, Piosenka Czesªawa Miªosza . . . . . . . . . . 23

2.1.10 Motywy wanitatywne w wybranych wierszach wspóªczesnych nawi¡zuj¡cychdo Ksi¦gi Koheleta (Piosenka, Oda do rozpaczy). . . . . . . . . . . . . . 23

2.1.11 Biblijne pojmowanie miªo±ci. Bibliograa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

3

4 SPIS TRECI

2.1.12 W jaki sposób problemy zwi¡zane z istot¡ miªo±ci s¡ tªumaczone w Biblii, aja przybli»ane wspóªczesnemu odbiorcy w liryce Wiesªawy Szymborskiej . . 24

2.1.13 Sposoby funkcjonowania motywu apokalipsy w Piosence o ko«cu ±wiataCzesªawa Miªosza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

2.1.14 Apokalipsa - charakterystyka ostatniej ksi¦gi Biblii, niezwykªo±¢ symboliki . 262.1.15 Przepa±¢ Tadeusza Ró»ewicza: zwi¡zki utworu z biblijnymi formami (li-

terackimi i stylistycznymi); zwi¡zek tytuªu z ideow¡ wymow¡ wiersza; na-wi¡zanie do innych dzieª pozwalaj¡ce na bardziej obrazowe przedstawienieproblematyki miªo±ci; tekst poetycki traktuj¡cy o roli miªo±ci w naszym »yciu 26

2.1.16 Pie±« nad pie±niami - poetycki wyraz istoty miªo±ci; sposoby interpretacjilozocznego przesªania utworu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

2.1.17 Mistrz i Maªgorzata Michaiªa Buªhakowa jako powie±¢ parabola. Analizafragmentów utworu zwi¡zanych z kwesti¡ autotematyzmu. . . . . . . . . . . 27

2.1.18 Analiza motta Mistrza i Maªgorzaty punktem wyj±cia do rozwa»a« na te-mat koncepcji zªa w powie±ci, jego funkcji, sposobów ujawniania. Motywnagrody i kary w Mistrzu i Maªgorzacie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

2.1.19 Motyw nagrody i kary w Mistrzu i Maªgorzacie. Synteza wiadomo±ci do-tycz¡cych powie±ci paraboli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

2.2 Antyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292.2.1 Zakres materiaªu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292.2.2 W jaki sposób mitologia funkcjonuje we wspóªczesnej polszczy¹nie . . . . . 292.2.3 Poj¦cie mitu. Zwi¡zek koncepcji ±wiata przedstawionego antycznych . . . . 302.2.4 Kwestia Homerycka. Epos Homerycki, jako gatunek, czyli forma literacka . 302.2.5 Antyczna koncepcja pi¦kna realizuj¡ca si¦ w literaturze. Charakterystyka

eposu, jako gatunku w zwi¡zku z funkcjonowaniem zasady decorum orazzasad¡ czysto±ci gatunku. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

2.2.6 Iliada Homera - zwi¡zki z mitem troja«skim, kompozycja, czas i miejsceakcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

2.2.7 Konikt racji w Antygonie Sofoklesa. Jakie s¡ ¹ródªa tragizmu gªównychbohaterów tragedii? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

2.2.8 Synteza wiadomo±ci dotycz¡cych poznanych antycznych form literackich -¹ródªa tragizmu w Antygonie, system warto±ci ujawniany w post¦powaniubohaterów Iliady . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

2.2.9 Synteza wiadomo±ci dotycz¡cych tragedii. Wykonanie ¢wicze« zwi¡zanychz analiz¡ fragmentów Iliady - po»egnanie Hektora z Andromach¡ . . . . . . 35

2.2.10 Jak¡ rol¦ odgrywaj¡ hybris i hamartia w koncepcji Edypa - tytuªowego bo-hatera tragedii Sofoklesa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

2.2.11 Apollo i Marsjasz Zbigniewa Herberta: wierszem parabol¡ traktuj¡c¡ oró»nych ¹ródªach pi¦kna w sztuce; reinterpretacj¡ mitologicznej opowie±ciadresowan¡ do erudytów; utworem w oryginalny sposób wykorzystuj¡cy mo-tyw pejza»u; poetyck¡ opowie±ci¡ na temat cierpienia; wierszem o naturze ijej roli w estetyce; utworem ±wiadcz¡cym o funkcjonowaniu kultury antycz-nej w liryce wspóªczesnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

2.2.12 Król Edyp Sofoklesa - ¹ródªa tragizmu, rola hybris i hamartii w koncepcjitytuªowej postaci i prezentacji koniktu tragicznego . . . . . . . . . . . . . 36

2.2.13 Liryka antyczna - poeci staro»ytnej Grecji i Rzymu (Tyrtalios, Safona, Ana-kreont Symonides, Horacy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

2.2.14 Powtórzenie wiadomo±ci dotycz¡cych postawy podmiotu lirycznego ody 30;inspiracje lozoczne w poezji Horacego, rola motywu ±mierci. . . . . . . . 37

2.2.15 Filozoa antyku - przedstawiciele, kierunki, idee . . . . . . . . . . . . . . . 37

SPIS TRECI 5

3 redniowiecze 39

3.0.1 redniowiecze na zachodzie i w Polsce - periodyzacja, kierunki lozoczne,uniwersalizm kultury ±redniowiecza - cechy ±wiadcz¡ce o zjawisku i czynnikina nie wpªywaj¡ce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

3.0.2 Sposób prezentacji problemów zwi¡zanych z kultur¡ Polskiego redniowiecza 41

3.0.3 Najstarsze eposy ±wiata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

3.0.4 Katedra gotycka jako znak kultury. Dyskusja dotycz¡ca interpretacji -lozocznego przesªania lmu Tomasza Bagi«skiego pt. Katedra (dzieªoinspirowane opowiadaniem Jacka Dukaja) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

3.0.5 Tristan i Izolda - oryginalno±¢ w zakresie sposobu podejmowania proble-matyki miªosnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

3.0.6 W poszukiwaniu sensu bytu. . . - dyskusja dotycz¡ca lozoi SiódmejPiecz¦ci Irgmana Bergmana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

3.0.7 Pochodzenie j¦zyka polskiego. J¦zyk polski w±ród innych sªowia«skich. za-bytki J¦zyka polskiego, ze szczególnym podkre±leniem literackich zabytkówj¦zyka polskiego. Analiza tre±ci Bogurodzicy - rodzaje archaizmów, elementygramatyki historycznej wprowadzane przy prezentowaniu zjawisk dotycz¡-cych formy tekstu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

3.0.8 Bogurodzica: - analiza tre±ci i formy pierwszego polskiego hymnu . . . . . 42

3.0.9 Motywy Maryjne w literaturze polskiego ±redniowiecza. Analiza wierszaKrzysztofa Kamila Baczy«skiego Modlitwa do Bogarodzicy . . . . . . . . 44

3.0.10 TODO: Legenda o ±w. Aleksym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

3.0.11 TODO: Pie±« o Rolandzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

3.0.12 Historyja o chwalebnym zmartwychwstaniu pa«skim Mikoªaja z Wilko-wiecka - dramaturgiczne formy kultury ±redniowiecza . . . . . . . . . . . . . 45

3.0.13 W jaki sposób motyw mistrza i ucznia funkcjonuje w dwóch wspóªczesnychpowie±ciach-parabolach: Imieniu Ró»y i Mszy za miasto Arras? . . . . . 45

3.0.14 Analiza ostatniej rozmowy Alberta i Jana materiaªem literackim pozwalaj¡-cym na podj¦cie dyskusji na nast¦puj¡ce tematy: Czy zawód spowodowanyodkryciem prawdy o nauczycielu mo»e twórczo wpªyn¡¢ na duchowy rozwójucznia?; Który z bª¦dów jest wybaczalny: nie±wiadome zbª¡dzenie w dzia-ªaniu na rzecz szczytnej idei, czy ±wiadome wykorzystywanie niezgodnych zni¡ ±rodków? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

3.0.15 Funkcje toposu ta«ca ±mierci w Rozmowie Mistrza Polikarpa ze mierci¡ 46

3.0.16 Wiersz Przecªawa Sªoty O zachowaniu si¦ przy stole ¹ródªem reeksji natemat ponadczasowo±ci podstawowych przepisów dobrego zachowania . . . 46

3.0.17 Boska Komedia Dantego - geneza, problemy zwi¡zane z tytuªem, kompo-zycj¡, lozoczne aspiracje dzieªa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

3.0.18 Analiza Pie±ni V Boskiej Komedii drog¡ do odkrycia ¹ródeª grzechówpopeªnionych przez ludzi zmysªowych i ujawnienia stosunku Dantego do tegoproblemu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

3.0.19 Analiza fragmentów Wielkiego Testamentu Francois Villona . . . . . . . . 50

4 Renesans 51

4.1 Barwy epoki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

4.1.1 Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

4.1.2 Humanizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

4.1.3 Reformacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

6 SPIS TRECI

4.1.4 Filozoa i nauka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

4.1.5 Rze¹ba, malarstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

4.1.6 Architektura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

4.2 Notatki z lekcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

4.2.1 Problemy periodyzacyjne i terminologiczne zwi¡zane z renesansem . . . . . 52

4.2.2 Sonet jako gatunek. Obraz ukochanej i próba oddanie istoty uczucia miªo±ciw sonetach do Laury Francesca Petrarchi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

4.2.3 Delikatno±¢ uczu¢ - czy wspóªczesny czytelnik Sokoªa Boccaccia rozumieto poj¦cie? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

4.2.4 Gargantua i Pantagruel - na czym polega groteskowy charakter ±wiata przed-stawionego? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

4.2.5 Bajka jako forma literacka. Prekursorzy polskiego renesansu - analiza wy-branych utworów. Najwa»niejsze kwestie zwi¡zane z tematyk¡ utworów Kle-mensa Janickiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

4.2.6 Sylwetka Mikoªaja Reja zwanego ojcem literatury polskiej. Jakie znaczeniedla prezentacji tªa spoªeczno-politycznego renesansu ma Krótka rozprawami¦dzy trzema osobami: Panem, Wójtem, a Plebanem. Wzorzec szlachcicaziemianina zawarty w ywocie czªowieka poczciwego ±wiadectwem próbzmiany mentalno±ci polskiej szlachty. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

4.2.7 Problematyka spoªeczna obecna w Krótkiej rozprawie mi¦dzy trzema oso-bami, Panem Wójtem, a Plebanem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

4.2.8 TODO: 16 IV 2004 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

4.2.9 Analiza problemowa Pie±ni o cnocie i Pie±ni o dobrej sªawie . . . . . . . 55

4.2.10 Pie±« o spustoszeniu Podola przez Tatarów (Pie±« V z Ksi¡g wtórych)- mow¡ retoryczn¡ podejmuj¡c¡ problem sposobów realizacji idei patriotyzmu 56

4.2.11 Funkcjonowanie motywu arkadii w Pie±ni ±wi¦toja«skiej o Sobótce - pie±nipanny XII - uznawanej przez wielu za pierwsz¡ polsk¡ sielank¦. . . . . . . . 57

4.2.12 Przygotowanie do pracy klasowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

4.2.13 Odprawa posªów Greckich Jana Kochanowskiego: pierwsz¡ Polsk¡ trage-di¡ humanistyczn¡; utworem dramaturgicznym ujawniaj¡cym znamienne,oryginalne cechy (w stosunku do antycznego kanonu); tragedi¡ parabol¡ukazuj¡c¡ tragiczny los ka»dego nierz¡dnego królestwa; tekstem ujawnia-j¡cym tragizm Antenora maj¡cy wpªyw na sposób rozumienia realizacji ideipatriotyzmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

4.2.14 Jak¡ rol¦ peªniª stoicyzm w systemie pogl¡dów zawartych w Pie±niach JanaKochanowskiego? Treny Jana z Czarnolasu: przejawem kryzysu renesan-sowego ±wiatopogl¡du; poetyckim cyklem inspirowanym antyczn¡ i biblijn¡tradycj¡; dzieªem, w którym funkcjonuj¡ toposy wywodz¡ce si¦ z Biblii imitologii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

4.2.15 Analiza porównawcza Trenu XIX i wiersza Bolesªawa Le±miana pt. Ur-szula Kochanowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

4.2.16 TODO: Mikoªaj S¦p Sa»y«ski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

4.2.17 Psalm biblijny (charakterystyka gatunku) i jego parafrazy . . . . . . . . . . 62

4.2.18 ródªa tragizmu Hamleta - tytuªowego bohatera dramatu Szekspira analizo-wane przy wykorzystaniu dost¦pnych przekªadów wypowiedzi postaci ko«-cz¡cej pierwszy akt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

4.2.19 Analiza tre±ci i formy sªynnych monologów Hamleta podstaw¡ do rozwa»a«na temat dylematów moralnych bohatera tragicznego . . . . . . . . . . . . 64

SPIS TRECI 7

4.2.20 Szekspirowskie sposoby ujawniania cech i tajemnic natury ludzkiej . . . . . 64

4.2.21 Tren Fortynbrasa Z. Herberta ¹ródªem reeksji na temat roli idealizmu ipragmatyzmu w ludzkim post¦powaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

5 Barok 67

5.0.1 Barok - problemy terminologiczne zwi¡zane z nazw¡; kwestie periodyza-cyjne, próba ujawnienia ¹ródeª nowej koncepcji pi¦kna . . . . . . . . . . . . 67

5.0.2 Analiza tre±ci i formy Niestatku II i Do trupa J. A. Morsztyna wpro-wadzeniem do prezentacji barokowych konceptów i wykorzystywanych przeztwórców epoki ±rodków artystycznego wyrazu . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

5.0.3 Koncept bohaterem barokowej poezji. Analiza tre±ci i formy wybranychwierszy J.A. Morsztyna i D. Naborowskiego. Tªo lozoczne epoki - jegozwi¡zek z koncepcj¡ pi¦kna, ±wiata przedstawionego, rodzajem wykorzysty-wanych ±rodków stylistycznych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

5.0.4 Sposoby funkcjonowania motywu vanitas w poezji doby baroku mi¦dzy in-nymi D. Naborowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

5.0.5 Synteza wiadomo±ci dotycz¡cych poznanych wierszy D. Naborowskiego. Przy-gotowanie do pisania wªasnego stylizowanego tekstu . . . . . . . . . . . . . 69

5.0.6 Muza sarmacka Wacªawa Potockiego - analiza wybranych utworów autoraWojny Chocimskiej punktem wyj±cia do rozwa»a« o blaskach i cieniachsarmatyzmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

5.0.7 Czuj! Stary pies szczeka Wacªawa Potockiego i Pie±« V Jana z Czarno-lasu - dwa sposoby mówienia o kwestiach dotycz¡cych braku patriotyzmu . 70

5.0.8 Wojna Chocimska - XVII-wiecznym eposem sarmackim (cechy parenetyczne) 71

5.0.9 Analiza wybranych wierszy Wacªawa Potockiego - c.d.; Sprawdzenie testudotycz¡cego twórczo±ci D. Naborowskiego. Charakterystyka ró»nych rodza-jów stylizacji j¦zykowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

5.0.10 Polaka Sarmaty - portret wªasny... - charakterystyka i ocena postaw ipogl¡dów pami¦tnikarza - Jana Chryzostoma Paska . . . . . . . . . . . . . 72

5.0.11 Stylizacja j¦zykowa - charakterystyka zjawiska; archaizacja, dialektyzacja,stylizacja ±rodowiskowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

6 O±wiecenie 75

6.0.1 O±wiecenie - problemy periodyzacyjne i terminologiczne . . . . . . . . . . . 75

6.0.2 Przygotowanie do wypracowania domowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

6.0.3 Instytucje, inicjatywy, przedsi¦wzi¦cia które ±wiadcz¡ o realizacji lozocz-nych zaªo»e« o±wiecenia w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

6.0.4 Analiza wybranych utworów o±wieceniowych wprowadzeniem do rozwa»a«dotycz¡cych tre±ci i formy dzieª klasycystycznych i nale»¡cych do sentymen-talizmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

6.0.5 Prezentacja wybranych zagadnie« zwi¡zanych z publicystyk¡ doby staropol-skiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82

6.0.6 Projekt naprawy Rzeczpospolitej w publicystyce Stanisªawa Staszica i Hu-gona Koª¡taja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

6.0.7 wi¦toszek - gro¹ny czy tylko ±mieszny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

6.0.8 Przygotowanie do pracy klasowej - testu sprawdzaj¡cego stopie« zrozumieniatekstu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

8 SPIS TRECI

6.0.9 Interpretacja tre±ci i analiza formy wiersza Wisªawy Szymborskiej pt. "Mo»eto wszystko" - czy jeste±my panami swojego losu, ±wiadomymi sensu istnie-nia - w jaki sposób wykorzystany jest w wierszu, przeniesiony na gruntnaukowego laboratorium, topos ±wiata-teatru - czy wiersz Wisªawy Szym-borskiej pomaga w udzieleniu odpowiedzi na pytanie "jak »y¢?"* . . . . . . 84

6.0.10 "Utopia" Wisªawy Szymborskiej - interpretacja tre±ci i analiza formy Zwi¡-zek toposu, wyst¦puj¡cego w tytule, z lozocznym przesªaniem utworu. . . 86

6.0.11 Bajka jako forma literacka - powtórzenia i rozszerzenie wiadomo±ci Ana-liza przesªa« klasycystycznych bajek - próba wyra»enia m¡dro±ci »yciowych,zawartych w utworach, za pomoc¡ polski przysªów . . . . . . . . . . . . . . 87

6.0.12 Jaki obraz Polaków wyªania si¦ z krzywego zwierciadªa satyr IgnacegoKrasickiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

6.0.13 Maªy temat: krytyka mody na cudzoziemszczyzn¦ jednym z wiod¡cych te-matów literatury polskiego klasycyzmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

6.0.14 Poemat heroikomiczny jako forma literacka. Kodeks satyryka poetycko uj¦tywe fragmencie Pie±ni V Monachomachii. Interpretacja tre±ci i analizaformy wybranych fragmentów Monachomachii sposobem pozwalaj¡cym naodkrycie ¹ródeª komizmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89

6.0.15 Interpretacja tre±ci i analiza formy Chudego literata A. Naruszewicza -¹ródªem wiedzy na temat poziomu umysªowego polskiego spoªecze«stwa istanu kultury* . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90

6.0.16 Interpretacja tre±ci i analiza formy Hymnu do miªo±ci ojczyzny i parodiitekstu [Wdzi¦czna miªo±ci kochanej szklenicy] . . . . . . . . . . . . . . . . 91

6.0.17 Mikoªaja Do±wiadczy«skiego przypadki - ujawnianie ¹ródeª dydaktyzmuw pierwszej polskiej powie±ci. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

6.0.18 Zaanga»owany charakter Powrotu posªa - komedii politycznej Juliana Ur-syna Niemcewicza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

7 Romantyzm 95

7.0.1 Etymologiczne i realne znaczenie terminu romantyzm. Periodyzacja epokina zachodzie i w Polsce. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95

7.0.2 Wprowadzenie do kultury romantyzmu form¡ przygotowania do realizacjiprogramu warsztatów humanistycznych - Wilno - miasto Litwinów i Pola-ków.... Zaªo»enia romantycznego ±wiatopogl¡du prezentowane za pomoc¡analizy Romantyczno±ci - manifestu polskiego romantyzmu. Dlaczego Odado mªodo±ci nie zostaªa manifestem polskiego romantyzmu? . . . . . . . . 95

7.0.3 George Gordon Byron i Johan Wolfgang von Goethe - biograe romantycz-nych twórców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98

7.0.4 Synteza wiadomo±ci dotycz¡cych przesªania Fausta . . . . . . . . . . . . . 99

7.0.5 Dziady wile«sko-kowie«skie dzieªem formuªuj¡cym odpowied¹ na pytanieo istot¦ czªowiecze«stwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

7.0.6 III cz¦±¢ Dziadów A. Mickiewicza gªosem rozpoczynaj¡cym dramatur-giczn¡ dyskusj¦ na temat losów Polski. Sposoby funkcjonowania archetypówPrometeusza i Hioba w III cz¦±ci Dziadów . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

7.0.7 Omówienie tematów prac: domowej i klasowej - poprawkowej . . . . . . . . 102

7.0.8 Cierpienia mªodego Wertera - dyskusja na temat: nowego typu bohatera;sposobu pojmowania przez tytuªow¡ posta¢ buntu; roli natury w »yciu bo-haterów; wpªywu powie±ci epistolarnej Goethego na kultur¦ romantyzmu(duchow¡ i materialn¡ oraz obyczajowo±¢) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104

SPIS TRECI 9

7.0.9 Motyw pielgrzyma w Sonetach krymskich A. Mickiewicza - charakterystykai ujawnienie sposobów funkcjonowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104

7.0.10 Zachowania ludzkie w warunkach ekstremalnych... Jakie hierarchie warto±ciujawniaj¡ bohaterowie Burzy A. Mickiewicza . . . . . . . . . . . . . . . . 105

7.0.11 Autotematyka eglugi i sonetu pt Ajudah . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

7.0.12 Jakie reakcje wywoªuje u podmiotu lirycznego Stepów akerma«skich kon-takt z absolutem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

7.0.13 Sposoby funkcjonowania orientalnego pejza»u w sonetach Czatyrdach iBakczysaraj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

7.0.14 Tragizm rodziny Polskiej w wierszu A. Mickiewicza pt. Do matki Polki:archetyp matki Polki i sposoby jego funkcjonowania w literaturze niewoli;topos dªugich nocnych rodaków rozmów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

7.0.15 Obraz martyrologii narodu zawarty w III cz¦±ci Dziadów - sceny reali-styczne, sceny wizyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107

7.0.16 Synteza wiadomo±ci na temat koncepcji kluczowych postaci III cz¦±ci Dzia-dów - Konrada i ks. Piotra. Sposoby funkcjonowania archetypów Hioba iPrometeusza w Dziadach drezde«skich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107

7.0.17 Rosja i Rosjanie tematem wybranych utworów A. Mickiewicza . . . . . . . 107

7.0.18 Epilog Pana Tadeusza ¹ródªem wiedzy na temat genezy poematu a przedewszystkim koncepcji literatury pisanej ku pokrzepieniu serc . . . . . . . . 108

7.0.19 Tematy wypracowania + modele rozwini¦cia . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

7.0.20 Funkcja metamorfozy gªównego bohatera epopei. Czego dotyczy i czemusªu»y krytycyzm Pana Tadeusza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

7.0.21 Analiza motta Kordiana - artystycznego manifestu Sªowackiego. Funkcjewypowiedzi trzech osób prologu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115

7.0.22 Zwi¡zek autotematyzmu motta z wypowiedzi¡ III osoby Prologu . . . . . . 116

7.0.23 Funkcja kolejnych etapów metamorfozy Kordiana . . . . . . . . . . . . . . . 116

7.0.24 Analiza dialogu Kordiana z Doktorem kluczem do interpretacji przesªaniautworu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

7.0.25 Interpretacja wybranych liryków loza«skich - problemy autotematyczne iautobiograczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

7.0.26 Krzepienie serc, czy rozrywanie ran - która z koncepcji tworzenia jest Cibli»sza, Funkcja historii w Grobie Agamemnona J. Sªowackiego. Motywyautotematyczne i ich rola . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118

7.0.27 Nie-Boska komedia dramatem o miªo±ci... . Autotematyzm dramatu ro-dzinnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119

7.0.28 Sposoby kreowania przestrzeni i ich funkcje w Bema pami¦ci »aªobnymrapsodzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119

7.0.29 Funkcje kreacjonizmu w wybranych wierszach Cypriana Kamila Norwida . 120

7.0.30 Przygotowanie do pracy domowej - wypracowania na maturalny temat . . 121

7.0.31 Sposób funkcjonowania motywu wolno±ci w wierszu Do obywatela JohnaBrown . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122

7.0.32 Co± ty Atenom zrobiª Sokratesie - sposób prezentowania wielkich ludzi wliryce Norwida - konfrontacja z poznanymi utworami . . . . . . . . . . . . . 122

7.0.33 W jakim celu zostaª zastosowany kreacjonizm w wierszu pt. Klaskaniemmaj¡c obrz¦kªe prawice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122

7.0.34 Norwidowska koncepcja sztuki na podstawie Fortepianu Chopina i frag-mentów Prometidiona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123

7.0.35 Autotematyzm Pióra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123

10 SPIS TRECI

8 Pozytywizm 125

8.0.1 Wprowadzenie do kultury pozytywizmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125

8.0.2 Gloria Victis Elizy Orzeszkowej: interpretacja tytuªu i jego zwi¡zku z prze-sªaniem noweli; funkcje oryginalnej koncepcji narracji; ¹ródªa tragizmu gªów-nych bohaterów; analiza tematu maturalnego . . . . . . . . . . . . . . . . . 126

8.0.3 Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej: nowe pozytywistyczne kryteria ocenywarto±ci czªowieka (charakterystyka wybranych postaci); symbolika mogiª ijej zwi¡zek z wymow¡ ideow¡ dzieªa; realizm i tendencyjno±¢ . . . . . . . . 126

8.0.4 Nad Niemnem - problemy realizmu i tendencyjno±ci . . . . . . . . . . . . 127

8.0.5 Lalka Bolesªawa Prusa: sylwetka autora (rola kronik tygodniowych w two-rzeniu Lalki, aspiracje pisarza realisty); studium maj¡ce na celu przed-stawienie naszych polskich idealistów na tle spoªecznego rozkªadu; nowa-torstwo w zakresie kreowania postaci; nowoczesno±¢ zwi¡zana z koncepcj¡ itworzeniem ±wiata przedstawionego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127

8.0.6 Miªo±¢ Wokulskiego - siª¡ niszcz¡c¡ czy doskonal¡c¡ wewn¦trznie . . . . . . 128

8.0.7 Studium trzech idealistów: politycznego, naukowego, czªowieka epokiprzej±ciowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128

8.0.8 W jaki sposób topos non omnis moriar, funkcjonuj¡cy w zako«czeniu LalkiB. Prusa, ª¡czy si¦ z problematyk¡ powie±ci i jej przesªaniem. . . . . . . . 129

8.0.9 Zastosowanie mowy pozornie zale»nej i wprowadzenie monologu wewn¦trz-nego ±wiadectwem nowoczesno±ci Lalki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130

8.0.10 Lalka - recepcja tytuªu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130

8.0.11 Kamizelka Bolesªawa Prusa: utworem o egzaminie serc, którego prze-bieg zostaª zapisany maªymi szachrajstwami na paskach kamizelki; analizasposobów prowadzenia narracji - wpªyw na koncepcj¦ i jego przesªanie; jakiwpªyw na recepcj¦ tekstu ma umieszczenie w tytule nazwy rzeczy; jakieinspiracje - z zakresu ró»nych kierunków artystycznych - ujawniaj¡ si¦ wKamizelce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130

9 Mªoda Polska 131

9.0.1 Wprowadzenie do epoki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

9.0.2 Analiza porównawcza "Ko«ca wieku XIX" Kazimierza Przerwy-Tetmajera(manifestu polskiego dekadentyzmu) i "Kowala" Leopolda Staa. . . . . . . 131

9.0.3 par¦ lekcji o Mªodej Polsce... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134

9.0.4 Teatr syntezy sztuk... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134

9.0.5 "Wesele" - analiza didaskaliów poprzedzaj¡cych akt I. . . . . . . . . . . . . 135

9.0.6 Literackie dokumenty zbrodni dokonanej na ludzkiej duszy; MedalionyZoi Naªkowskiej - zwi¡zki motta, tytuªu i koncepcji narracji z przesªaniemutworu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138

Rozdziaª 1

Wiadomo±ci ogólne i autotematyzm

1.0.1 Przedmiot historii literatury; sposoby periodyzacji procesu historyczno-literackiego

W prezentowaniu problemów zwi¡zanych chronologicznie uporz¡dkowanymi pozycjami lekturo-wymi towarzyszy¢ b¦dzie analiza dzieª poetycznych, dramaturgicznych i prozatorskich

Terminy:

• proces historyczno-literacki: ci¡g przeobra»e«, jakim ulega literatura na przestrzeni dziejóww powi¡zaniu z »yciem kulturalnym i spoªecznym. Odzwierciedla przyrost dzieª literackich,jego dynamik¦ i periodyzacj¦

• periodyzacja procesu historyczno-literackiego: podziaª dziejów literatury na epoki i okresy

• ramy czasowe: koniec lub pocz¡tek okresu podany z niewielk¡ dokªadno±ci¡ (np. II poªowaXIX w.)

• cezura: moment rozgraniczaj¡cy epoki, okresy historyczne (data umowna)

• system lozoczny (kierunek): zbiór twierdze« lozocznych stanowi¡cych zamkni¦t¡ caªo±¢

• ideologia: zbiór idei, pogl¡dów, przekona« opisuj¡cych rzeczywisto±¢, oraz zawieraj¡cych jejocen¦ i zasady post¦powania grup, ruchów spoªecznych i partii politycznych

• ±wiatopogl¡d: pogl¡d na ±wiat, zbiór przekona« i postaw, twierdze«, ocen i norm danejjednostki lub grupy dotycz¡cych natury ±wiata, miejsca czªowieka w spoªecze«stwie

• kierunek artystyczny - kierunek w sztuce wyst¦puj¡cy w okre±lonym okresie historyczno-literackim

• historia literatury: podstawowy dziaª nauki o literaturze, zajmuje si¦ badaniem procesuhistoryczno-literackiego, opisem, ewolucj¡, periodyzacj¡, zwi¡zkami literatury z innymi dzie-ªami sztuki i kultur¡

• kontaminacja: zamiana miejscami czªonów z dwóch ró»nych zwi¡zków frazeologicznych (po-nie±¢ pora»k¦ + odnie±¢ zwyci¦stwo -> odnie±¢ pora»k¦, ponie±¢ zwyci¦stwo)

• nauka o literaturze: historia literatury, teoria literatury, metodologia bada« literackich

Epoki historycznoliterackie (okresy):

11

12 ROZDZIA 1. WIADOMOCI OGÓLNE I AUTOTEMATYZM

Epoka Ramy czasowe Okres w Polsce

staro»ytno±¢ (Biblia, antyk) <IV-VI brak±redniowiecze (IV-VI)-XVIrenesans XVIbarok XVII lit. staropolska

o±wiecenieliteratura klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka II poª. XVIII

romantyzmpozytywizm 60.-80. XVIII lit. czasów niewoli

Mªoda Polska, lit. przeªomu wiekówXX-lecie mi¦dzywojenne

literatura wspóªczesna (wojenna i powojenna)

1.0.2 Analiza problemów podejmowanych przez wybrane utwory auto-tematyczne pochodz¡ce z ró»nych epok

Tadeusz Ró»ewicz: Wªosek poety:

Utwór ten przedstawia jak fundamentaln¡ rol¦ w spoªecze«stwie peªni poeta, mimo »e jest onodtr¡cany przez wi¦kszo±¢ ludzi. Bez niego nasza nudna kula upadnie w ciemno±¢, albo nast¡piinna katastrofa. Równie» tytuª utworu zostaª utworzony przez wykorzystanie frazeologizmu wisie¢na wªosku dla podkre±lenia jak sªabe, ale wa»ne ogniwo w ludzko±ci stanowi poezja. Wiersz jestautotematyczny.

Wyraz kto±:

1. stosunek do poety

2. jaka± osoba

Oba s¡ z j¦zyka potocznego

1.0.3 ródªa samotno±ci poety - podmiotu lirycznego Muzy Jana zCzarnolasu

sobie ±piewam a Muzom - dla siebie, ale d¡»y do doskonaªo±ci artystycznej

warto±¢ sama w sobie (absolutna) - utwór jest warto±ci¡ dla artysty

artysta sªu»y wierze, nadziei, miªo±ci

¹ródªo samotno±ci poety - ludzie mu wspóªcze±ni d¡»¡ do warto±ci materialnych, a on zostaje samze swoimi warto±ciami duchowymi; pot¦pia wspóªczesn¡ moralno±¢, staraj¡c si¦ pozostawi¢ posobie warto±ci duchowe dla przyszªych pokole«

non omnis monair - nie wszystek umr¦, bo jego my±li i uczucia b¦d¡ przekazywane i b¦d¡ »yªyw nast¦pnych pokoleniach dzi¦ki doskonaªo±ci artystycznej

arty±ci tworzyli twórczo±¢ mimetyczn¡ - d¡»yli do doskonaªo±ci - natury, jako twór Boski, orazdzieª antycznych, które byªy tak cenione jak druga natura.

exegi monumentum - pomnik (trwalszy ni» ze spi»u)

lotny ko« - pegaz

Wypeªniaj¡c misj¦ nadaje sens swojemu »yciu.

parzy na ziemi¦ z lotu ptaka -> jeszcze wi¦cej widzi

13

1.0.4 Przygotowanie do wypracowania domowego zwi¡zanego z analizo-wanymi tekstami autotematycznymi

Uwagi dotycz¡ce wypracowania domowego - zwi¡zane z problemowym ujmowaniem wypowiedzi,oraz nowym typem maturalnego zadania:

1. Gª¦boko zastanów si¦ nad sensem tematu. Je±li nie rozumiesz którego± z terminów w nimzawartych, wyja±nij to, zanim zidentykujesz zadania, jakie stawia przed Tob¡ tytuª pracy.

2. Je±li temat nie jest klarowny, mo»na dla wªasnych potrzeb w brudnopisie zada¢ sobie kilkapyta«, które on stawia. Warunek - nie wolno zmieni¢ istoty zagadnienia.

3. zbierz bibliogra¦ i pochodz¡cy z niej materiaª literacki.

4. Nowe zadanie maturalne ª¡czy si¦ z punktowaniem tre±ci interpretacyjnych wydobytych zpodanego tekstu, oraz ocenia rozwini¦cie tematu, kompozycj¦, j¦zyk i styl. Nie zapomnij,»e bardzo liczy si¦ rzetelna analiza wyst¦puj¡cego obok tematu tekstu. Analiza ta nie musizasta¢ umieszczona na pocz¡tku wypracowania - wszystko zale»y od oryginalno±ci kompo-zycji.

5. Zanim zaczniesz pisa¢, du»o czasu po±wi¦¢ na przemy±lenie problemów, które b¦d¡ rozwa»anew Twojej wypowiedzi.

6. Ustal kolejno±¢ rozwa»anych zagadnie«, a wi¦c kompozycj¦ rozwini¦cia.

7. Pami¦taj, »e wst¦p wprowadza w Twoje rozwa»ania, mo»e zapowiada¢ zakres problemów.Je±li pasuje do innego tekstu jest zªy - on musi nierozerwalnie ª¡czy¢ si¦ z istot¡ rzeczyzawart¡ w temacie.

8. Zako«czenie przynosi ko«cowe wnioski. Pami¦taj, »e w ka»dym elemencie tekstu jest miejscena Twoje osobiste uwagi, nie musisz z nimi czeka¢ do zako«czenia.

9. Bardzo wa»n¡ kwesti¡ jest wªa±ciwe graczne opracowanie tekstu - oddaje ono koncepcj¦wypowiedzi poprzez przemy±lan¡ kompozycj¦.

1.0.5 Inspiracje horacja«skie w Muzie Jana z Czarnolasu. Analiza Ody30 [Exegi monumentum]

utwór autotematyczny i autobiograczny

Pomniku nie naruszy niszczycielskie dziaªanie »ywioªów, upªyw czasu. Nie odejdzie w zapomnienie,bo ukryta jest w twórczo±ci cz¡stka autora. Przetrwa dzi¦ki potomno±ci

1.0.6 Wygl¡da na to, »e poeci b¦d¡ zawsze mieli du»o do roboty -rozmowa na temat specyki misji artystów.

Misja:

• utrwalenie warto±ci absolutnych

• d¡»enie do doskonaªo±ci w sztuce

• pot¦pianie zªych postaw

• reeksja nad fenomenem rzeczywisto±ci

• realizowanie swojego talentu


• sªu»enie dobru

• ma czyni¢ ludzi wra»liwszymi na pi¦kno, wyczula¢ na zªo

Realizuj¡c misj¦ nie mo»e w siebie zw¡tpi¢, musi mie¢ poczucie wªasnej warto±ci, gª¦bok¡wiar¦, w to co przyjdzie po jego ±mierci.

• ma sprawi¢, »e kontakt ze sztuk¡ ma czyni¢ ich wra»liwszymi i m¡drzejszymi

• poszukiwanie nowych ±rodków artystycznego wyrazu

• speªnienie »ycia poprzez sªu»enie warto±ciom moralnym i pi¦knu

• próba zyskania duchowej nie±miertelno±ci

• uniwersalny charakter tre±ci

1.0.7 Co to znaczy - uczy¢ si¦ na bª¦dach? Sposoby poprawiani tre±cii formy prac pisemnych.

Poprawa formy pracy:

1. Zwróci¢ uwag¦ na skróty pojawiaj¡ce si¦ na marginesach informuj¡ce o rodzaju usterki

• wyr. - zªy wyraz

• skª. - skªadniowe (równie» powtarzaj¡cy si¦ czasownik)

• styl. - niezr¦czny styl (powtórzenia)

• i. - interpunkcja

• log. - logiczne

• eks. - eksyjne (odmiana)

• gramat. - gramatyczne

• fraz. - frazeologiczne

• ort. - ortograczne

• rzecz. - rzeczowe

2. Poprawia¢ bª¦dy ª¡cz¡c je w grupy (w rodzaje)

3. Zapisywa¢ wyª¡cznie poprawne formy i ujawni¢ ±wiadomo±¢ ¹ródªa mankamentu przywoªuj¡ckonkretn¡ zasad¦, która zostaª naruszona:

(a) przeredagowa¢ zdania i zapisa¢ ich poprawn¡ form¦ (styl., rzecz., skª.)

(b) wstawi¢ odpowiednie znaki przestankowe do poprawionego zdania i wyja±ni¢, czemutam powinny si¦ znajdowa¢ (i.)

(c) bª¦dy ortograczne poprawiamy wpisuj¡c wªa±ciw¡ form¦, opatrujemy uzasadnieniem,ukªadamy nie zdanie, lub odmieniamy przez przypadki

(d) bª¦dy frazeologiczne - napisa¢ poprawne zwi¡zki, które zostaªy poª¡czone

15

1.0.8 Analiza mechanizmów bª¦dów popeªnionych w pracy klasowej

Uwagi dotycz¡ce bª¦dów interpunkcyjnych:

• ró»ne role cudzysªowu

• oddzielamy przecinkiem imiesªowowe równowa»niki zda«, a nawet same imiesªowy przysªów-kowe np.: Szedª, ±piewaj¡c.

• wydzielamy znakami przestankowymi wtr¡cenia

• przecinek przed jak i

• przed powtarzaj¡cymi si¦ spójnikami (i, ani itp.) - przed drugim i kolejnym przecinek

• . . . , mimo »e; . . . , mimo tego; . . . , mimo i»; . . . , z jak¡ (grupy spójników)

Uwagi dotycz¡ce bª¦dów ortogracznych:

• Monoteizm:

Boski - czyj?

boski - jaki?

• Mickiewiczowski - czyj? np.: Pan Tadeusz to Mickiewiczowski poemat

• mickiewiczowski - jaki? np.: Andrzej Kmicic z Potopu to mickiewiczowski bohater

• co dzie«, na co dzie«

• pojedynczy

• partykuªa nie z imiesªowami przymiotnikowymi razem

• by razem - osobowe, osobno - nieosobowe

• podwójne i:

D: armi|i

M: armia

wyj¡tki: ta nadzieja, tej nadziei; tych nadziei; tej epopei

Przed prac¡ klasow¡ nale»y przeczyta¢ popraw¦ bª¦dów, aby unikn¡¢ tych samych usterek (podczaslekcji przygotowuj¡cej do klasówki b¦d¡ analizowane bª¦dy skªadniowe). Druga praca klasowazostanie sprawdzona pod wzgl¦dem formalnym i skonfrontowana z pierwsz¡ pod tym wzgl¦dem -musimy ustali¢, czy nauka przynosi owoce

Rozdziaª 2

Staro»ytno±¢

2.1 Biblia

2.1.1 Przygotowanie do prezentacji zagadnie« dotycz¡cych wybranychcz¦±ci Biblii

PD: zrobi¢ szczegóªowe notatki na tematy:

• etymologiczne i realne znaczenie sªowa Biblia

• periodyzacja ksi¡g Starego i Nowego Testamentu

• najwa»niejsze ksi¦gi Biblii

• autorzy Biblii

• j¦zyki Biblii

• gatunki Biblii

Zakres materiaªu:

1. Analiza fragmentów Ksi¦gi Rodzaju

2. Ksi¦ga S¦dziów

3. Ksi¦ga Koheleta

4. Ksi¦ga Hioba

5. I list ±w. Jana apostoªa

6. Pie±« nad pie±niami

7. przypowie±ci biblijne: O siewcy, O synu marnotrawnym, O miªosiernym samarytaninie

8. Hymn o miªo±ci ±w. Pawªa

9. Wybrane psalmy

10. fragmenty Apokalipsy ±w. Jana

• liryka wspóªczesna ujawniaj¡ca inspiracje biblijne

17

18 ROZDZIA 2. STAROYTNO

Bibliograa zwi¡zana z nawi¡zaniami do Biblii:

• W. Szymborska: Na wie»y babel, Przypowie±¢

• M. Hillar: Anioªowie z Hiroszimy

• Cz. Miªosz: Piosenka o ko«cu ±wiata

• T. Ró»ewicz: Przepa±¢

• L. Sta: O miªo±ci wroga

• A. Kami«ska: Hiob i mªodzieniec

Ogólne informacje na temat Biblii:

• Sªowo Biblia pochodzi z j¦zyka greckiego i oznacza dokªadnie ksi¦gi. T¦ nazw¦ przyj¡ª zbiórksi¡g uwa»any przez »ydów (S.T.) i chrze±cijan (S.T. i N.T.) za ±wi¦te i natchnione

• Stary Testament ksztaªtowaª si¦ okoªo 1000 lat. Najstarszy fragment Pie±« Debory z Ksi¦giS¦dziów powstaª w XII w. p. n. e., a najmªodsze np. Ksi¦ga Daniela i pewne psalmy w IIw. p.n.e..

• Nowy Testament powstaª mi¦dzy poª. I w. n.e., a poª. II w. n.e.

• Ksi¦gi S.T.:

Tora, czyli Prawo i Pi¦cioksi¡g Moj»eszowy

Netwiim, czyli Prorocy: Jozuego, S¦dziów, Samuela, Królów, Izajasza, Jeremiasza,Ezechiela i Ksi¦ga Dwunastu

Ketuwim, czyli Pisma: Psalmy, Pie±« nad Pie±niami, Lamentacje, oraz Ksi¦gi: Przy-sªów, Hioba, Rut, Koheleta, Estery, Daniela, Edrasza-Nehemiasza i Kroniki

• Podziaª N.T.: 4 ewangelie (Mateusza, Marka, Jana, ukasza), Dzieje Apostolskie, listy (14Pawªa, 2 Piotra, 1 Judy, 3 Jana), Apokalipsa

• J¦zyki S.T.: gªównie hebrajski, oraz nieliczne fragmenty po aramejsku i grecku

• J¦zyki N.T.: powstaª w j. aramejskim i greckim, ale zachowaªa si¦ tylko wersja grecka

• Caª¡ Biblia zostaªa przetªumaczona na prawie wszystkie j¦zyki ±wiata

Frazeologizmy:

• hiobowe wie±ci - zªe straszne wie±ci, z Ksi¦gi Hioba

• wie»a Babel - brak zrozumienia, brak mo»liwo±ci komunikacji; opowie±ci o wie»y Babel ipomieszaniu j¦zyków

• kozioª oarny - osoba na któr¡ zrzuca si¦ odpowiedzialno±¢. Zwyczaj Izraelitów: wyrzucaniena pustyni¦ kozªa, aby zabraª ze sob¡ grzechy plemienia.

• umywa¢ r¦ce - zrzeka¢ si¦ odpowiedzialno±ci. Piªat

• rzuca¢ sªowa na wiatr - mówi¢ co± niepotrzebnie, bez odzewu

• nie spadnie wªos z gªowy - nic si¦ nie stanie

• droga krzy»owa - dªugie cierpienie i znój. Z Ewangelii i m¦ki Chrystusa

2.1. BIBLIA 19

• Judaszowe Srebrniki - wynagrodzenie, zapªata dana zdrajcy. Ewangelie: 15 srebrników,które zapªacono Judaszowi

• rozp¦dzi¢ za 4 strony - rozrzuci¢ na wiele ró»nych stron, rozproszy¢

• od Annasza do Kajfasza - chodzi¢ od urz¦dnika do urz¦dnika, nie mog¡c nic zaªatwi¢

• ciasna brama

• alfa i omega - wszechwiedz¡ca osoba: Bóg, b¦d¡cy pocz¡tkiem (alf¡) i ko«cem (omeg¡)[alfabetu]

• zªoty cielec - faªszywe bóstwo: z opowie±ci o zªotym cielcu, odlanym przez Izraelitów w czasiegdy Moj»esz odbieraª Dekalog

• palec Bo»y - opatrzno±¢

• s¡d Salomonowy - m¡dry s¡d, rozs¡dny, sprawiedliwy. Salomon z Biblii z takowych sªyn¡ª

• z pustego i Salomon nie naleje - nie da si¦ zrobi¢ czego± z niczego. Z jednej z opowie±ci oSalomonie.

• kainowe znami¦ - znami¦, pi¦tnuj¡ce zbrodniarza, wsz¦dzie rozpoznawalne. Kain zostaª nimnaznaczony, by nikt go nie zabiª i nie skróciª jego kary

• dni s¡ policzone - co± szybko zmierza ku ko«cowi. Apokalipsa

• tr¡by Jerycho«skie - straszliwy haªas. Tr¡by Izraelitów miaªy obali¢ mury Jerycha

• kolos na glinianych nogach - wielkie przedsi¦wzi¦cie o marnych podstawach. Od kolosa zRodos

2.1.2 Biblia - ogólna charakterystyka

Kultura ±ródziemnomorska:

• kultura Grecko-Rzymska

• Biblia (kultura Judeo-Chrze±cija«ska)

Kr¦gi kulturowe:

• zachodnioeuropejski - ±ródziemnomorska

• wschodnioeuropejski

Biblia w interpretacji ±wieckiej: arcydzieªo literatury zawieraj¡ce mity i fakty historyczne

Gatunki: poemat epicki, saga narodowa, kronika, nowele dydaktyczne, dialog i monolog lozo-czny, przypowie±¢, przysªowie, psalm, modlitwa, mowa religijna, kazanie, lamentacja, list, satyra,apokalipsa, proroctwo, opowiadanie historyczne, hymn, pie±« miªosna, aforyzm, elegia


2.1.3 Bóg i jego dzieªo - ±wiat i czªowiek - bohaterami pie±ni Czegochcesz od Nas, Panie. . . Jana z Czarnolasu oraz wiersza M.Hillar pt. Anioªowie z Hiroszimy. Inspiracje biblijne w liryceXVI i XX w.

Ksi¦ga Rodzaju: Jak¡ misj¦ wyznaczyª Bóg naturze i czªowiekowi po powoªaniu do »ycia ±wiata ikorony stworzenia?

Kolejne dni tworzenia ±wiata:

1. ±wiatªo

2. wody i l¡dy

3. zwierz¦ta morskie

4. ro±liny

5. zwierz¦ta l¡dowe i powietrzne

6. czªowiek

7. odpoczynek

Misja: by¢ dobrym, rozmna»a¢ si¦, czyni¢ sobie ziemi¦ poddan¡: kontynuacja dzieªa stworzenia.

Stworzyª wi¦c Bóg czªowieka na swój obraz, na obraz Bo»y go stworzyª: stworzyª m¦»czyzn¦ iniewiast¦. Po czym Bóg im bªogosªawiª i powiedziaª do nich <<B¡d¹cie pªodni i rozmna»ajciesi¦, aby±cie zaludnili ziemi¦ i uczynili j¡ sobie poddan¡>>

reinterpretacja - podanie uj¦cia, odczytania, które znacz¡co si¦ ró»ni od powszechnie funkcjonu-j¡cego

Anioªowie z Hiroszimy:

Bóg: stwórca, staruszek, zatroskany, zawiedziony

czªowiek dostaª od Boga: ±wiat, prawo moralne - cz¡stk¦ niematerialn¡ i duchow¡, ale odrzucadziedzictwo moralne, odrzuca m¡dro±¢

Jak¡ funkcj¦ speªnia reinterpretacyjny charakter koncepcji Boga?

zapowied¹ braku ko«ca ±wiata - Bóg go nie urz¡dzi, tylko ludzie sami to zrobi¡

apokalipsa duchowa trwa caªy czas

motyw nieba

motyw arkadii - raj na ziemi, od greckiej krainy Arkadii

Hiroszima i Nagasaki - symbol ±mierci, kataklizm

kontrast w tytule: anioªowie - Hiroszima

Pie±« XXV = Hymn do Boga = Hymn = Czego chcesz od nas, Panie. . .

Rola inspiracji biblijnych i antycznych

Nowa renesansowa koncepcja religijno±ci

Zwi¡zki z Bibli¡:

• koncepcja Boga zgodna z uj¦ciem biblijnym: Ojciec, Stwórca, αi Ω

• porz¡dek opisu ±wiata oddaje kolejno±¢ stwarzanie jego elementów ujawnion¡ w Ksi¦dzeRodzaju

2.1. BIBLIA 21

zbiorowy podmiot liryczny - cecha charakterystyczna hymnów

Bóg: Artysta, ywiciel, Stwórca, Architekt

czªowiek -> natura -> Bóg

my±l Horacego - doskonaªe dzieªo Boga

*panteizm - natura jest Bogiem

Mówi si¦, »e opis ±wiata w Pie±ni XXV przypomina sw¡ struktur¡ gotycka katedr¦ - jej fundamentstanowi nieobeszªa ziemia, a sklepienie niebo ±licznie uhaftowane zªotymi gwiazdami. W tejkatedrze mieszka Bóg.

Ko±cióª Ci¦ nie ogarnie, wsz¦dy peªno Ciebie: samo uczestnictwo w Ko±ciele to nie caªy Bóg,jeszcze jest natura, a i to nie wszystko. Krytyka powierzchownej religijno±ci.

2.1.4 W jaki sposób tradycja biblijna funkcjonuje we wspóªczesnej pol-szczy¹nie

Prawidªowe stosowanie frazeologizmów jest ±wiadectwem dobrej znajomo±ci j¦zyka polskiego

2.1.5 Co ª¡czy podmioty liryczne wiersza W. Szymborskiej Na wie»yBabel, ze sªawnymi budowniczymi, historia których zawarta jestw Ksi¦dze Rodzaju?

Interpretacja:

• 2 podmioty liryczne

• dialog pytania i odpowiedzi nie ª¡cz¡ si¦ ze sob¡ logicznie

• sposób poª¡czenia pyta« i odpowiedzi:

mo»e odpowiadaj¡ na pytania, które chcieliby usªysze¢

• mimo nielogicznego poª¡czenia mo»emy ustali¢ dlaczego cierpi¡: zdrada obustronna

Problem grzechu i kary i zwi¡zku przewinienia i konsekwencji z histori¡ budowniczych wie»y Babel:

1. Grzech:

• nie docenili wielkiego daru (odwzajemnione uczucie)

• nie dojrzeli do miªo±ci, która zobowi¡zuje do odpowiedzialno±ci, wierno±ci, zaufania,prawdomówno±ci

• s¡dzili, »e zdrada nie naruszy miªo±ci

2. Kara

• zostaª zniszczony zakochanym j¦zyk pozwalaj¡cy na porozumiewanie si¦ bez sªów

• zniszczyli wi¦¹ duchow¡

• Uwagi dotycz¡ce typogracznej (druk) formy wiersza:

m¦»czyzna - kursywa

kobieta - (petit)

ªatwiej rozró»ni¢ partie

podkre±la ró»nice

Wizje apokaliptyczne we ±nie m¦»czyzny: charakter katastroczny: rozpad zwi¡zku, ruina zeszcz¦±cia


2.1.6 Ksi¦ga Hioba: tekst traktuj¡cy o niezawinionym cierpieniu; jedenz fragmentów Biblii zawieraj¡cy odpowied¹ na pytanie o istot¦czªowiecze«stwa; ¹ródªem archetypu - prawzoru postawy pokoryb¦d¡cej fundamentem »ycia wierz¡cego.

archetyp - pierwowzór prawzór, najdoskonalszy wzór, prawzór postawy

topos - motyw

problem wiedzy i wiary: Chciaª poj¡¢ sens cierpienia

periodyzacja: V-III w.p.n.e.

Cz¦±¢ pisana proz¡:

• historia cierpie«

• odpowied¹

• zako«czenie

Cz¦±¢ poetycka (poemat):

• traktat lozoczno-religijny (sens »ycia i cierpienia)

Przyczyny cierpienia wg. przyjacióª:

• ukrywa win¦

• cierpi za innych

Archetyp Hioba:

• przyj¦cie postawy pokory wobec niezawinionego cierpienia (postawa ekstremalna)

• pro±ba o wyja±nienie sensu próby, ale nie b¦d¡ca warunkiem realizacji postawy pokory

Archetyp Prometeusza:

• podj¦cie dziaªa« na rzecz szcz¦±cia ludzko±ci

• metoda dziaªania: bunt przeciwko bogom/Bogu

Cho¢ Hiob nie dowiedziaª si¦ od Boga jaki jest sens jego cierpienia, Bóg nawi¡zaª z nim kontaktzadaj¡c znamienne pytania: Gdzie± byª, kiedy zakªadaªem ziemi¦?, Czy zgª¦biªe± przestrze«ziemi? Powiedz czy znasz to wszystko?, Czy znane Ci prawa niebios, czy wyja±nisz ich pismo naziemi?

Czªowiek ma ograniczone mo»liwo±ci poznania. Rozum jest niedoskonaªym narz¦dziem, na pewnonie zgª¦bi spraw boskich. Je±li wierzy musi bezgranicznie ufa¢ Bogu, przyj¡¢ postaw¦ pokory,która jest ±wiadectwem dojrzaªo±ci.

Na niebo trzeba zasªu»y¢. Tylko cierpienie daje szans¦ udowodnienia wªasnej warto±ci. Tylkowiara mo»e pozwoli¢ na szcz¦±liwe »ycie.

PD: Ksi¦ga Koheleta

2.1. BIBLIA 23

2.1.7 Hiob i mªodzieniec Anny Kami«skiej - sposób funkcjonowaniemotywów biblijnych w wierszu

Mªodzieniec prosi o nauk¦:

• znoszenia cierpienia, ±mierci

• znoszenia bólu, chorób, samotno±ci, upªywu czasu

Przyj¦cie postawy pokory wobec przemijania.

Nie tylko mªodo±¢ jest szcz¦±ciem, ka»dy wiek ma swoje rado±ci

2.1.8 Jak¡ lozo¦ »ycia prezentuj¡ poznane fragmenty Ksi¦gi Koheleta

periodyzacja: III-II w.p.n.e.

podziaª: ksi¦ga dydaktyczna

rodzaj: monolog lozoczny

nihil novi sub sole - nic nowego pod sªo«cem: czªowiek nie mo»e poj¡¢ praw rz¡dz¡cych na ziemi

2.1.9 Analiza wybranych utworów nawi¡zuj¡cych do Ksi¦gi Koheleta- O »ywocie ludzkim Jana z Czarnolasu, Piosenka CzesªawaMiªosza

Kwestie, które nam si¦ wydaj¡ wa»ne s¡ fraszkami. ycie jest teatrem, a po przedstawieniuumrzemy - my jeste±my aktorami. Wielki re»yser widzi nasze bª¡dzenie. Problem krótkiego»ycia i ograniczonych mo»liwo±ci poznania.

PD: paradoks

B¦dzie gorzej, ale nie bierzcie spraw ludzkich do serca:

dekadentyzm - negowanie sensu »ycia - ko«czy si¦ ±mierci¡

Istnieje duchowy sens »ycia, a nie ziemski (materialny).

2.1.10 Motywy wanitatywne w wybranych wierszach wspóªczesnych na-wi¡zuj¡cych do Ksi¦gi Koheleta (Piosenka, Oda do rozpaczy).

wanitatywno±¢ - marno±¢, brak warto±ci

vanitas vanitatum et omnia vanitas (marno±¢ nad marno±ciami i wszystko marno±¢) - czªowiekmusi wierzy¢ w uniwersalny porz¡dek boski, ale nie mo»e go do ko«ca przenikn¡¢. Mo»e odkry¢tylko maª¡ cz¦±¢ np. maªo±¢, krucho±¢

Jakie problemy powinny si¦ znale¹¢ w zestawie zagadnie« dotycz¡cych analizy porównawczej wier-szy z tematu (1 - Piosenka, 2 - Oda do rozpaczy):

• temat ukierunkowywuje analiz¦, bo zakªada, »e dominowa¢ w niej b¦dzie sposób funkcjono-wania motywu wanitatywnego

• koncepcja podmiotu lirycznego, sytuacja liryczna:

1. lozof, którego wypowied¹ przypomina proroctwo rozwijaj¡ce my±l Koheleta; ma celdydaktyczny, który nie mo»e by¢ dosªownie rozumiany: ty wi¦c nie bierz spraw ludzkichdo serca

2. lozof poddaj¡cy analizie rol¦ rozpaczy w »yciu


• zwi¡zek formy wypowiedzi podmiotu lirycznego z tre±ciami lozocznymi skªadaj¡cymi si¦na przesªanie

1. liryka inwokacyjna (zwroty do adresata), j¦zyk potoczny, peªen kolokwializmów, a na-wet wulgaryzm. Cz¦±¢ pierwsza - postawy ludzkie wobec rozpaczy, cz¦±¢ druga - warto-±ciowanie rozpaczy: konieczna by±my zrozumieli, »e mamy serce, uczucia, by±my moglid¡»y¢ do doskonaªo±ci, mie¢ ±wiadomo±¢, »e rozpacz przygotowuje do najci¦»szych prób

2. styl podniosªy, patetyczny, zdradzaj¡cy zwi¡zki z Bibli¡ poprzez wykorzystywanie pod-stawowego dla niej ±rodka artystycznego jakim jest paralelizm wersetu biblijnego (sty-lizacja); liryka po±rednia poza jednym kluczowym wersem - apostrof¡ do odbiorcy;odbiorca ma patrze¢ na ludzkie sprawy z perspektywy boskiej (brak patosu)

2.1.11 Biblijne pojmowanie miªo±ci. Bibliograa

1. I List ±w. Jana apostoªa

2. Hymn o miªo±ci ±w. Pawªa

3. Przypowie±ci

4. Pie±« nad Pie±niami

5. Wybrane psalmy

2.1.12 W jaki sposób problemy zwi¡zane z istot¡ miªo±ci s¡ tªumaczonew Biblii, a ja przybli»ane wspóªczesnemu odbiorcy w liryce Wie-sªawy Szymborskiej

Miªo±¢:

• doskonaª¡: Bóg -> czªowiek

• mi¦dzy bli¹nimi

• ludzie -> Bóg

¡czy si¦ z zawierzeniem, zaufaniem, dawaniem jest bezinteresowna. Bez miªo±ci nie jeste±mylud¹mi. Wiedza i inne maj¡ znaczenie tylko w poª¡czeniu z miªo±ci¡. Czªowiek miªo±ci¡ dajecz¡stk¦ królestwu niebieskiemu. Przypowie±ci s¡ przykªadem.

W jaki sposób znajomo±¢ etymologicznego znaczenia terminu parabola pomaga w poznaniu istotygatunku? Greckie parabole 'zestawienie obok siebie' - musimy zestawi¢ przedstawian¡ histori¦ zlozo¡, któr¡ tªumaczy.

Miªosierny samarytanin:

• bezinteresowna pomoc

• kto jest bli¹nim

• miªo±¢ bli¹niego

Syn marnotrawny:

• nawrócenie

• przyj¦cie postawy pokory

2.1. BIBLIA 25

• przemian wewn¦trzna

• syn poj¡ª swój bª¡d

• skrucha, »al za grzechy

*forma literacka = gatunek

Ojciec:

• bezgraniczne miªosierdzie

• wolna wola czªowieka (nie zabrania odej±¢)

Starszy brat:

• brak bezgranicznej miªo±ci

• chce by¢ wywy»szony za posªusze«stwo

Przypowie±¢: Pierwszych dwóch nie chciaªo pomóc i szukaªo wymówek. Forma sªu»y traeniudo tych ludzi, którzy chc¡ pomóc

2.1.13 Sposoby funkcjonowania motywu apokalipsy w Piosence o ko«cu±wiata Czesªawa Miªosza

liryka po±rednia

±wiat jest przedstawiony nie po kolei, fragmentami

Pierwszy wiersz w literaturze polskiej stosuj¡cy opis metod¡ lmow¡. Oko obserwatora ukazuje±wiat dzi¦ki zastosowaniu kamery, zbli»e« i oddale«. Iluzja ogarniania caªego ±wiata.

Jest bohater, który zupeªnie inaczej widzi ±wiat - staruszek - prorok. Prorok posiada wiedz¦ze ¹ródeª nadprzyrodzonych. Jest to wiedza objawiona. Staruszek woli czyni¢ dobro, b¦d¡cprzykªadem, ni» gªosi¢ te prawdy objawione. Ka»dego dnia czyni dobro, wspóªpracuje z natur¡,opiekuje si¦ ni¡ kontynuuj¡c dzieªo stworzenia. Speªnia swoje »yciowe zadanie.

Reinterpretacyjny charakter apokalipsy - jest ona wpisana w istnienie ±wiata, prowadz¡c do za-gªady naszego mikrokosmosu.

PD: mikrokosmos

Funkcje i wyst¦powanie nawi¡za« do apokalipsy:

• symbole apokaliptyczne

• mowa o ko«cu ±wiata

• kontrast w tytule

• reinterpretacja: zagªada mikrokosmosu wokóª czªowieka

Wzór staruszka:

• nie boi si¦ ±mierci, wierzy w nowe Jeruzalem, w nie±miertelno±¢ duszy

• jest jej ±wiadomy

• do ostatnich chwil czyni dobro

• z pokor¡ przyj¡ª plan boski: narodzenie - wykonanie zada« - ±mier¢


• zadania: opiekowa¢ si¦ ±wiatem, tworzy¢

• ufa, »e jego praca zostanie dobrze oceniona

• opanowuje instynkt - wol¦ »ycia

• tak gª¦boko poj¡ª sprawy ±mierci itp., »e mógªby by¢ prorokiem

• ma wiedz¦ nadprzyrodzon¡, a nie ludzk¡

Utwór ten ª¡czy dojrzaª¡ wiar¦ z kontynuowaniem Boskiego dzieªa stworzenia.

2.1.14 Apokalipsa - charakterystyka ostatniej ksi¦gi Biblii, niezwykªo±¢symboliki

PD: krótka notatka o pie±ni nad pie±niami

historiozoa - lozoa dziejów

Apokalipsa:

• opisuje sens dziejów

• pocz¡tek za Cesarza Nerona

• pi¦tno prorockie

• adresaci - chrze±cijanie z Azji mniejszej

• przywracanie ªadu ±wiata w . . . eschatologicznym

• gª¦boka symbolika opisuj¡ca wiele wydarze« z przeszªo±ci i przyszªo±ci

2.1.15 Przepa±¢ Tadeusza Ró»ewicza: zwi¡zki utworu z biblijnymi for-mami (literackimi i stylistycznymi); zwi¡zek tytuªu z ideow¡ wy-mow¡ wiersza; nawi¡zanie do innych dzieª pozwalaj¡ce na bar-dziej obrazowe przedstawienie problematyki miªo±ci; tekst po-etycki traktuj¡cy o roli miªo±ci w naszym »yciu

PD: krótka notatka biograczna o Michaile Buªhakowie i genezie utworu, wynotowa¢ informacjedotycz¡ce czasu i miejsca akcji, koncepcji ±wiata przedstawionego, skªadu szajki Wolanda i ew.¹ródeª koncepcji jej czªonków

Zwi¡zek tytuªu: Sªowo przepa±¢ podkre±la pojmowanie ulicy przez babci¦, hiperbolizuje.

W trzeciej zwrotce wyst¦puje stylizacja biblijna: szyk przestawny, ton patetyczny. Dobro i zªojest przedstawiane jako kolory: ciemno±¢ to zªo, jasno±¢ to dobro. Symbol czysto±ci, niewinno±ci- dziecko.

Czy istnieje nadzieja dla ±wiata?

Chªopiec jest iskierk¡ nadziei na ocalenie »ycia duchowego ±wiata. By¢ mo»e dzieci przestan¡ by¢nadziej¡ - to b¦dzie ostateczna zagªada duchowa

Przepa±ci s¡ pomi¦dzy lud¹mi nie kieruj¡cymi si¦ miªo±ci¡.

Jest to przypowie±¢, w takiej formie, »e na ko«cu posiada interpretacj¦.

2.1. BIBLIA 27

2.1.16 Pie±« nad pie±niami - poetycki wyraz istoty miªo±ci; sposobyinterpretacji lozocznego przesªania utworu.

wykorzystanie miªo±ci kobieta - m¦»czyzna do przedstawienia miªo±ci Bóg - czªowiek, rzeczy me-tazycznych, sªu»y do wyja±nienia spraw wiecznych.

alegoria - symbol poª¡czony z jednym znaczeniem

Interpretacja:

• dialog Boga z ludem - judaizm

• Chrystusa z Ko±cioªem lub z dusz¡ - N.T.

2.1.17 Mistrz i Maªgorzata Michaiªa Buªhakowa jako powie±¢ para-bola. Analiza fragmentów utworu zwi¡zanych z kwesti¡ autote-matyzmu.

3 warstwy w¡tków:

• realistyczny

• fantastyczny

• religijny (ksi¡»ka w ksi¡»ce) - kompozycja szkatuªkowa:

Moskwapoª¡czenie dzieªo Mistrzaelementów realistycznych i fantastycznych

zako«czenie ª¡czy obie te warstwy

Przesªanie hist. Piªata jest kluczem interpretacyjnym do elementu realistycznego.

Powie±¢ Mistrza:

• Piªat d¡»yª do spokoju:

miaª stanowisko

mógª zamkn¡¢ si¦ w chªodnym paªacu

byª politykiem

odrzuciªo dobro, sprawiedliwo±¢, niewinno±¢, uczciwo±¢

stchórzyª - nie miaª odwagi wybra¢ dobra

• na ko«cu mógª spojrze¢ z perspektywy wieczno±ci na warto±ci, które przyj¡ª i odrzuciª

• ale zostaªo mu oarowane przebaczenie

Virtus 'cnota, m¦stwo' - nie da si¦ by¢ dobrym czªowiekiem bez odwagi

Tchórzostwo nie jest jedn¡ z uªomno±ci ludzkich, jest uªomno±ci¡ najstraszliwsz¡

niewysychaj¡ca kaªu»a czerwono-czarna - symbol winy

góra - spojrzenie z perspektywy niesko«czono±ci

Sªowo mistrza spowodowaªo uwolnienie Piªata, ale on tylko jest wykonawc¡ tego co zdecydowaªChrystus, jako artysta ujawnia boski porz¡dek ±wiata

Literatura przedstawia, ujawnia cz¦±ci uniwersalnego, boskiego porz¡dku. Pozwala nam unikn¡¢m¡k takich jakie prze»ywaª Piªat, przedstawia wªa±ciwy wybór ocalaj¡cy, zgodny z warto±ciamiabsolutnymi.


Frieda dopu±ciªa si¦ dzieciobójstwa, poniewa» baªa si¦ o przyszªo±¢ dziecka, za co jest pot¦pionacierpieniem wynikaj¡cym z ci¡gªego przypominania o tym. Znów tchórzostwo zostaje napi¦tno-wane.

Woland przybywaj¡c nie podpuszcza do zªa, lecz tylko je ujawnia, bo ono w wystarczaj¡cymstopniu jest zaszczepione u ludzi.

Funkcja motta Mistrza i Maªgorzaty: . . . Wi¦c kim»e w ko«cu jeste±?\ Jam cz¦±ci¡ tej siªy,\która wiecznie zªa pragn¡c,\ wiecznie czyni dobro. J. W. Goethe Faust

Istnienie wy»szego planu, który jest nie do pokonania.

antymonia - wewn¦trzna sprzeczno±¢

sprzeczno±¢ Wolanda z klasyczn¡ koncepcj¡ diabªa:

• nie przeciwstawia si¦ Jeszui

• nazywaj¡c zªo po imieniu pi¦tnuje je

• jest sªug¡ opatrzno±ci

2.1.18 Analiza motta Mistrza i Maªgorzaty punktem wyj±cia do roz-wa»a« na temat koncepcji zªa w powie±ci, jego funkcji, sposobówujawniania. Motyw nagrody i kary w Mistrzu i Maªgorzacie

Podczas przedstawienia zostaªo obna»one zªo:

• rozdawanie sukienek:

pucha

chciwo±¢

materialistyczne podej±cie do »ycia

• sprzedawanie potraw 2-go stopnia ±wie»o±ci (nieuczciwo±¢)

• dziaªanie krytyków

• Asasell - upadªy anioª, nauczyª ludzi tworzenia bi»uterii, broni

• Hella - motyw szyi, imi¦ - wampir, wied¹ma

PD: zaznaczy¢ opis za±wiatów (topos za±wiatów), 2 kary, 2 nagrody

2.1.19 Motyw nagrody i kary w Mistrzu i Maªgorzacie. Synteza wia-domo±ci dotycz¡cych powie±ci paraboli

Kary:

• Berlioz

• Piªat

• Stiopa

• Frieda

• w teatrze

• Baron Meigel

2.2. ANTYK 29

• atu«ski: ogie« i woda - oczyszczenie

• Bosy

Nagrody:

• ocalenie Mistrza

• Natasza

• wieczny spokój - topos za±wiatów

• wyzwolenie Piªata

• uwolnienie Friedy od kary

Topos za±wiatów:

• przej±cie przez strumie« - granica dwóch ±wiatów, zasªona

• spokój, szcz¦±cie:

podziwianie natury

uprawianie ulubionego zaj¦cia

Korowiow - patrzyª w niebo: kara za tchórzostwo

2.2 Antyk

2.2.1 Zakres materiaªu

1. Notatki z wst¦pu do mitologii J. Parandowskiego (najlepiej w punktach, najwa»niejsze tre±ci+ wszystkie terminy)

2. Mity: teba«ski, krete«skie, troja«ski, o prometeuszu, Demeter i kora, o pojedynku Apollinaz Marsjaszem, panteon bóstw

3. Fragmenty Iliady (najlepiej przeczyta¢ caªo±¢): pojedynek Achillesa z Hektorem, Priam uAchillesa, opis tarczy Achillesa

4. Fragmenty Odysei

5. Antygona

6. Król Edyp

7. Wybrane wiersze poezji greckiej i rzymskiej

8. Wirgiliusz Eneida - fragmenty narodowej epopei rzymian

Bibliograa zwi¡zana z antykiem:

• Z. Herbert: Nike, która si¦ waha, Apollo i Marsjasz

2.2.2 W jaki sposób mitologia funkcjonuje we wspóªczesnej polszczy¹nie

puszka Pandory - ¹ródªo nieszcz¦±¢, chorób, itp., nadzieja przykleiªa si¦ do denka

ko« troja«ski - narz¦dzie podst¦pnego dziaªania


2.2.3 Poj¦cie mitu. Zwi¡zek koncepcji ±wiata przedstawionego antycz-nych

mit - opowie±¢ sakralna (Grecja, Rzym) - system wierze« wpªywaj¡cy na dziaªania i czyny ludzinie maj¡cy poparcia w rzeczywisto±ci, historii:

• teogoniczne - o powstaniu bogów

• kosmogoniczne - o powstaniu ±wiata

• antropogeniczne - o powstaniu czªowieka

• genealogiczne

Iliada: król Priam przedªo»yª »ycie, honor, autorytet wªadzy za ostatni¡ posªug¦ syna.

Antygona: dwie warto±ci: prawo duchowe, godno±¢, ostatnia posªuga bratu; »ycie.

tragizm wywoªuje lito±¢ i trwog¦ -> katharsis

Stosunek do ±mierci: problem przedkªadania warto±ci duchowych nad materialne pozwala na speª-nienie »ycia

Kult herosów: heroizm: po±wi¦cenie dla innych

Periodyzacja gatunkowa (rodzajowa):

1. dominacja epiki (IX) VIII w.p.n.e.

2. dominacja liryki VII-VI w.p.n.e.

3. dominacja dramatu V w.p.n.e.

4. (lozoa), epidramat IV-III w.p.n.e.

PD: kwestia Homerycka, epos (teoria)

gignomai 'staje si¦ powstaje'

kosmogonia mityczna, biblijna

mity spoªeczne - zespóª praw danych do wierzenia nie znajduj¡cych udokumentowanego potwier-dzenia naukowego

mity socjo-polityczne - zespóª wierze« (zabiegi) wpªywaj¡ce na kreowanie ideologii. Oddziaªujena ±wiadomo±¢ spoªeczn¡ za pomoc¡ czynników irracjonalnych (elementy ideologii politycznych),tworz¡c swoiste wzory osobowe i wzory zachowa«, które apeluj¡ nie do opartej na faktach wie-dzy, ale do wszelkiego rodzaju emocji, uprzedze«, przes¡dów, zastygªych niepoddawanych krytycesposobów my±lenia.

2.2.4 Kwestia Homerycka. Epos Homerycki, jako gatunek, czyli formaliteracka

Spór o autorstwo Iliady i Odysei:

• hipoteza 1: dzieªo w¦drownych ±piewaków (francuzi)

aoid - autor i wykonawca, rapsod - wykonawca

• hipoteza 2: ten sam czªowiek (±lepy): potwierdzone analizami tekstu

• hipoteza 3: ten czªowiek to Homer

2.2. ANTYK 31

2.2.5 Antyczna koncepcja pi¦kna realizuj¡ca si¦ w literaturze. Cha-rakterystyka eposu, jako gatunku w zwi¡zku z funkcjonowaniemzasady decorum oraz zasad¡ czysto±ci gatunku.

PD: notatki dotycz¡ce genezy Iliady, jej kompozycji, czasu i miejsca akcji w zwi¡zku z mitemtroja«skim; materiaª dotycz¡cy antycznej koncepcji pi¦kna w rze¹bie i architekturze; analiza iinterpretacja opisu tarczy Achillesa, a tak»e przestudiowanie materiaªu zwi¡zanego z genez¡ orazbudow¡ tragedii

Dyskusja klasowa dotycz¡ca racji Antygony i Kreona:

Jak przygotowa¢ si¦ do udziaªu w dyskusji?

• przede wszystkim na nowo przeczyta¢ tekst i zdecydowa¢ czyje racje s¡ nam bli»sze

• z podr¦cznika przeczyta¢ rozdziaª po±wi¦cony retoryce (zapozna¢ si¦ z kompozycj¡ mowyretorycznej i rodzajami argumentów)

• przygotowa¢ materiaª literacki, który musi by¢ wykorzystany podczas zabierania gªosu

• zapozna¢ si¦ ze znaczeniem terminów: tragizm i katharsis, decorum

pi¦kno = harmonia + równowaga + symetria

1. Wszystkie utwory literackie podlegaªy zasadzie decorum, która dbaªa o idealne zharmonizo-wanie wszystkich elementów dzieªa (temat, bohater, j¦zyk, styl) - w zale»no±ci od miejscazajmowanego przez gatunek realizuj¡cy si¦ w danym tek±cie

Gatunki Tematy Bohaterowie Styl J¦zyk

epos, tra-gedia

mitologiczny1 bogowie,herosi, czªon-kowie rodzinkrólewskich

wysoki (pa-tetyczny)

literacki

. . . . . . . . . ±redni . . .niski

Charakterystyka eposu homeryckiego jako gatunku:

• z zasady decorum wynika, »e ze wzgl¦du na miejsce w hierarchii form literackich (najwy»szeobok tragedii) podejmuje temat mitologiczny i wykorzystuje wysokiego bohatera i tak¡odmian¦ stylu oraz j¦zyka

• zasada czysto±ci gatunku ª¡czy si¦ z konkretnymi wymaganiami dotycz¡cymi tylko tej formy:

jest to dªugi utwór wierszowany podzielony na pie±ni poprzedzone inwokacj¡ ukazujeobraz danej spoªeczno±ci w przeªomowym dla niej momencie historycznym

inwokacja - rozbudowana apostrofa zawieraj¡ca pro±b¦ do: Muzy, muz, bogów, a wnowo»ytnym eposie do Boga, lub innej siªy wy»szej, a tak»e warto±ci; ujawnia tematutworu

narrator wszechwiedz¡cy i obiektywny (tylko w inwokacji ujawniaj¡cy subiektywne od-czucia)

paralelizm akcji - równolegªo±¢

epizodyczno±¢ - s¡ epizody (brak ci¡gªo±ci)

plastyczny opis scen batalistycznych

retardacje - wstrzymanie akcji


∗ ostatnie 3: genialne wykorzystanie ±rodków artystycznego wyrazu

staªe epitety

porównania homeryckie

heksametr - wiersz sze±ciosylabowy

2.2.6 Iliada Homera - zwi¡zki z mitem troja«skim, kompozycja, czasi miejsce akcji

PD: hybris, hamartia, wypisa¢ epizody

hamartia (gr. hamartia - bª¡d, przewinienie, grzech) - wina tragiczna, bª¦dne rozpoznanie i faª-szywa ocena wªasnej sytuacji przez bohatera tragedii, który nie±wiadom istniej¡cego sensu oko-liczno±ci, w jakich si¦ znalazª, popeªnia czyny prowadz¡ce do dalszego pogr¡»ania jego losu i dokatastrofy

hybris (gr. hybris - pycha, zuchwalstwo) - w tragedii antycznej zarozumiaªo±¢ i zuchwalstwobohatera, uniemo»liwiaj¡ce mu prawidªowe rozpoznanie sytuacji i w rezultacie d¡»y do katastrofy

Iliada przedstawia ostatnie 50 dni (10 rok) wojny troja«skiej:

• traktuje o gniewie Achillesa i jego zgubnych skutkach

• spór Achillesa z Agamemnonem o brank¦ Brizeid¦ -> Achilles nie uczestniczy w walkach

Priam miaª ok. 50 synów m.i.: Hektor, Parys

Troj¦ oblegali Grecy (dowodziª Priam)

Achilles miaª bardzo uprzywilejowan¡ pozycj¦ (wyrocznia powiedziaªa, »e bez niego nie wygraj¡).Oddaª zbroj¦ przyjacielowi - Patroklesowi, który zgin¡ª z r¡k Hektora, który go pomyliª z Achil-lesem (brutalnie potraktowaª zwªoki)

Charakterystyka porównawcza Achillesa i Hektora. Problemy:

1. genealogia (ród itp.)

2. epitety

3. cechy osobowo±ci

(a) motywy kieruj¡ce bohaterami

(b) stosunek do obowi¡zków, powinno±ci wobec zada«, towarzyszy, przyjacióª, rodziny

(c) stosunek do przeciwnika

(d) religijno±¢

(e) zdolno±¢ do przyja¹ni

Charakterystyka wªa±ciwa:

1. Przedstawienie postaci:

• Achilles - syn Tetydy i Peleusa, walczyª po stronie Achajów. Byª zanurzony w rzeceStyks (poza pi¦t¡). Miaª wybór mi¦dzy »yciem dªugim, spokojnym, a krótkim, peªnymniebezpiecze«stw i sªawy. Opis zewn¦trzny: ksi¦ga 19, w. 2

• Hektor: syn Hekabe i Priama. Wªadaª Troj¡ i kawaªkiem Azji mniejszej. Wspoma-gaªa go Afrodyta. Po±wi¦ciª wszystko ojczy¹nie i miªo±ci. ona - Andromacha, synAsteamach2

2czy jako± tak

2.2. ANTYK 33

2. Motywy:

• Achilles - ch¦¢ chwaªy, zdobycia sªawy, pycha podsycana ±wiadomo±ci¡ przegrania wojnybez niego

• Hektor - obrona ojczyzny

3. Stosunek do obowi¡zków, towarzyszy i przyjacióª:

• Achilles - egoizm, pycha, nie liczyª si¦ z konsekwencjami odmowy udziaªu w wojnie,brak roztropno±ci, odpowiedzialno±ci, zawzi¦to±¢, upór, przedkªadanie wªasnych sprawnad dobro przyjaciela, ojczyzny itp.

• Hektor - honorowy, dba o rodzin¦, odpowiedzialny, wra»liwy, godny

4. Stosunek do wroga

• Hektor - zna swoje sªabo±ci, docenia wroga, szanuje wroga, przestrzega zwyczajówwojennych

• Achilles - gardzi wrogiem, bezlitosny, nie potra trzyma¢ na wodzy emocji, kieruje niminstynkt, rz¡dze; nie respektuje zwyczajów wojennych, lekcewa»y wroga

5. Zdolno±¢ do przyja¹ni, miªo±ci

• Achilles - miar¡ przyja¹ni jest ból, cierpienie, zªo±¢, antymoniczno±¢ (podziw i dyskre-dytowanie), podziw dla ojca dla którego wa»niejszy jest syn, ni» pozycja spoªeczna,walcz¡ w nim »¡dza zysku i poczucie przyja¹ni

• Hektor - jednorodny, patriotyczny, dba o rodzin¦

6. Religijno±¢

• Hektor - bardzo religijny, dba o to co b¦dzie si¦ z nim dziaªo po ±mierci

• Achilles - tylko strach bogów, brak szacunku

2.2.7 Konikt racji w Antygonie Sofoklesa. Jakie s¡ ¹ródªa tragizmugªównych bohaterów tragedii?

tragedia racji - zderzenie postaw, punktów widzenia które s¡ oparte na dwóch ró»nych sprzecznychpostawach, hierarchiach warto±ci. Nie jest to tragedia psychologiczna.

Co zycznie zrobiªa Antygona? Ostatnia posªuga to przysypanie ciaªa gar±ci¡ piachu i pokropienieciaªa trójdzielnym pªynem (wino, mleko, oliwa lub miód)

Symboliczny pochówek = ostatnia posªuga

Jakie warto±ci uznawaªa za wa»niejsze od »ycia i za jakie poszªa na ±mier¢?

• prawo boskie - naturalne (wy»szo±¢ tego prawa nad ludzkim)

• miªo±¢ siostrzana (racja serca)

• sprawiedliwo±¢ boska

• honor rodu

• wolno±¢ jednostki

• godno±¢ jednostki


kommos - pie±« »aªobna Antygony w drodze do grobu

Kreon (zycznie):

• wydaª dekret

s¡dziª, »e to b¦dzie miªe bogom

• s¡dziª, »e wªadca reprezentuj¡cy prawo stanu ma prawo ingerowa¢ w sfer¦ sakrum

Tragedia Kreona:

• utrata rodziny i m¦czarnie duchowe (wyrzuty sumienia)

• utrata autorytetu

• pot¦pienie przez bogów (upokorzenie)

Warto±ci Kreona:

• prawo ludzkie - stanowione

• sprawiedliwo±¢ ludzk¡

• bezpiecze«stwo pa«stwa i ªad w nim panuj¡cy

• porz¡dek wewn¦trzny

• autorytet wªadzy

Antygona poszªa na ±mier¢, poniewa» popeªniªa hamarti¦ (z punktu widzenia Kreona byªa winna,bo zªamaªa prawo stanowione). Kreon jest winny z punktu widzenia Antygony, a pó¹niej bogów(Terezjasz) i ludu.

2 pªaszczyzny tragizmu w Antygonie:

1. sfera Fatum: kl¡twa determinuj¡ca los Antygony ze wzgl¦du na to, »e nale»y do rodu Lab-dakidów

2. sfera wybory: ka»dy krok zbli»a Antygon¦ do katastrofy (±mier¢ zyczna, lub duchowa)

2.2.8 Synteza wiadomo±ci dotycz¡cych poznanych antycznych form li-terackich - ¹ródªa tragizmu w Antygonie, system warto±ci ujaw-niany w post¦powaniu bohaterów Iliady

PD: Parnas

Agon tragiczny: festiwal sztuk. . .

• 3 dni

• tetralogie: 3 tragedie + dramat satyrowy (ka»dego dnia)

Fabuªa tragedii:

• zawi¡zanie akcji

• rozwini¦cie

• perytetie (losy tworz¡ nadziej¦ na unikni¦cie katastrofy)

• katastrofa (zyczna lub duchowa zagªada bohatera)

• zako«czenie (rozwi¡zanie)

uczucia: lito±¢ i trwoga - wywoªuj¡ katharsis

2.2. ANTYK 35

2.2.9 Synteza wiadomo±ci dotycz¡cych tragedii. Wykonanie ¢wicze«zwi¡zanych z analiz¡ fragmentów Iliady - po»egnanie Hektora zAndromach¡

PD: przygotowa¢ si¦ do analizy wiersza Z. Herberta Apollo i Marsjasz: zapozna¢ si¦ z tre±ci¡ mituo agonie muzycznym mi¦dzy Apollinem i Marsjaszem - krótka notatka; nauczy¢ si¦ wykorzystuj¡csªownik o bohaterach pojedynku, a tak»e zebra¢ informacje o motywach i lozocznych uj¦ciach wwierszu wykorzystywanych: Apollo, Marsjasz, agon, Parnas; »ona Lota i Niobe; symbolika: sªowik,drzewo

lito±¢ - z powodu tragedii szlachetnego bohatera

trwoga - u±wiadomienie praw rz¡dz¡cych ±wiatem

katharsis - mo»liwo±¢ spojrzenia na wªasne »ycie z dystansu i prze»ycia oczyszczenia duchowego

2.2.10 Jak¡ rol¦ odgrywaj¡ hybris i hamartia w koncepcji Edypa - ty-tuªowego bohatera tragedii Sofoklesa

2.2.11 Apollo i Marsjasz Zbigniewa Herberta: wierszem parabol¡ trak-tuj¡c¡ o ró»nych ¹ródªach pi¦kna w sztuce; reinterpretacj¡ mito-logicznej opowie±ci adresowan¡ do erudytów; utworem w orygi-nalny sposób wykorzystuj¡cy motyw pejza»u; poetyck¡ opowie-±ci¡ na temat cierpienia; wierszem o naturze i jej roli w estetyce;utworem ±wiadcz¡cym o funkcjonowaniu kultury antycznej w li-ryce wspóªczesnej

Wyst¦powali w dwóch ró»nych kategoriach. Bogowie zawsze wygrywaj¡. Wªa±ciwy pojedynek jestpó¹niej, jak Marsjasz jest obdarty ze skóry i krzyczy:

• olbrzymia skala, nat¦»enie

• chaos, kontra ªad Apollina

• dezaprobata Apollina, obrzydzenie

• reeksja, czy nie powstanie nowa gaª¡¹ sztuki

• sªuch absolutny kontra olbrzymia skala

Pejza»u - opis wn¦trzno±ci Marsjasza; powstrzymuje przed skrajnym obrzydzeniem

Sztuka Apollina: harmonia, wirtuozowska, powtarzalna

Sztuka Marsjasza: prawda o ±wiecie

Prawda o pi¦knie czªowieka ujawnia si¦ w ekstremalnych sytuacjach.

Reakcja natury na krzyk: sªowik skamieniaª, drzewo osiwiaªo

Postawa Apollina:

• czy±ci swój instrument

chciaª zatrze¢ to, »e braª udziaª w pojedynku tak haniebnym

ukazuje pogard¦

uczyni¢ sterylnym

jego martwa sztuka, peªna, niezakªócalna harmonia


S¦dziowie: natura

• ±mier¢ Marsjasza wstrz¡sa natur¡

w naszej kulturze to osiwienie i skamienienie

• wra»liwo±¢, uczucia natury

Podziaª na sztuk¦ apolli«sk¡ i dionizyjsk¡ wprowadziª Fryderyk Nietzsche (czyt. Nicze) w swoimdziele pt. Narodziny tragedii:. W Tatarkiewicz w Historii lozoi nast¦puj¡co referuje pogl¡dyestetyka:

• postawa apolli«ska - sztuka peªna ªadu i braku zmian harmonia

• postawa dionizyjska - rado±¢ »ycia, chaos i zmiana

2.2.12 Król Edyp Sofoklesa - ¹ródªa tragizmu, rola hybris i hamartiiw koncepcji tytuªowej postaci i prezentacji koniktu tragicznego

Ten kto ocaliª Teby od snksa zostaª królem - Edyp.

My wiemy wi¦cej ni» bohater, który nie wie sk¡d wzi¦ªa si¦ zaraza. Edyp uciekaj¡c z przybranegodomu chce unikn¡¢ katastrofy. ródªem tragizmu jest tragedia w sferze fatum Edypa; którymz góry wiadomo, »e nie uniknie cierpienia. Edyp próbuj¡c wyja±ni¢ ¹ródªa cierpienia i ocali¢lud wysyªa Kreona do wyroczni Delckiej (boga Apollina, boga zarazy). Hamartia w przypadkuEdypa jest klasycznym przykªadem - nie wiedziaª o swojej winie.

Katastrofa:

• duchowa: uzyskanie ±wiadomo±ci swojej winy

• zyczna: samookaleczenie (o±lepiª si¦)

PD: elementy akcji ujawniaj¡ce nieuchronne zbli»anie si¦ Edypa do katastrofy; determinacja, fa-tum, los, mojry, parki

2.2.13 Liryka antyczna - poeci staro»ytnej Grecji i Rzymu (Tyrtalios,Safona, Anakreont Symonides, Horacy)

PD: krótkie notatki dotycz¡ce lozoi antyku: twórca, periodyzacja, etymologia, system pogl¡dów,gªówne zaªo»enia

ontologia - teoria bytu

epistemologia - teoria poznania

etyka - nauka o moralno±ci, teoria moralno±ci

estetyka - nauka o pi¦knie, teoria pi¦kna

Rzecz to pi¦kna: honor, waleczno±¢, obrona ojczyzny, ochrona starców

protagonista - gªówny bohater

2.2. ANTYK 37

2.2.14 Powtórzenie wiadomo±ci dotycz¡cych postawy podmiotu lirycz-nego ody 30; inspiracje lozoczne w poezji Horacego, rola mo-tywu ±mierci.

Do Apollina (przedstawia cnoty moralne staro»ytnych):

• cieszy¢ si¦ tym co mam: nie rezygnuje z tego co posiada, ale tak»e nie chce niczego wi¦cej- wr¦cz przeciwnie, prosi o to aby umiaª si¦ cieszy¢ z tego co ju» ma

• wªadza umysªu: prosi o czysto±¢ umysªu, chce rozumie¢ to, co go otacza

• nie staro±¢ brzydka: prosi o nieprzykr¡ staro±¢

Troj¦ opªywaªa rzeka Skamander

Kommos - pie±« »aªobna Antygony id¡cej do grobu

Komos - radosna pie±«, z której powstaªa komedia

2.2.15 Filozoa antyku - przedstawiciele, kierunki, idee

PD: przygotowanie do prezentacji wybranych zagadnie« z kultury ±redniowiecza: periodyzacja, no-tatka dotycz¡ca etymologii, genezy i realnego znaczenia nazwy, zapoznanie si¦ z tªem spoªeczno-politycznym, zaªo»enia augustynizmu, tomizmu, franciszkanizmu; przeczyta¢ fragmenty Pie±ni oRolandzie i legendy o ±w. Aleksym; epika rycerska, rodzaje ascezy; Tristan i Izolda

Tales z Miletu: pocz¡tek ±wiata - woda; wszystko ma zarodek »ycia; ª¡czyª mity z nauk¡; podró»-nik, polityk, matematyk, doradca wªadców

Tales jest jednym z 7 m¦drców

Sokrates - Wiem, »e nic nie wiem

idea 'natura rzeczy'

metazyka 'to co po zyce' - dziaª lozoi zajmuj¡cy si¦ materi¡ bytu

Dwa ¹ródªa wiedzy o antycznej teorii literatury:

1. podr¦czniki: Poetyka Arystotelesa, List do Pizonów Horacego

2. zachowane teksty literackie, których forma poddana jest analizie

Epikur (IV-III w.): Ate«czyk, zaªo»yª szkoª¦ w ogrodzie; prosty tryb »ycia; du»o pism (ok. 300);brak nie±miertelno±ci duszy; atomistyczna teoria (uznawaª)

epikureizm - rodzaj akceptacji losu, poszukiwania wysokich przyjemno±ci

sceptycyzm - w¡tpliwo±ci w istnienie prawdy obiektywnej; czªowiek nie mo»e dotrze¢ do prawdyobiektywnej; krytykuje zaªo»enia innych lozoi i zajmuje si¦ doskonaleniem metody dialektycznej

Rozdziaª 3

redniowiecze

3.0.1 redniowiecze na zachodzie i w Polsce - periodyzacja, kierunki -lozoczne, uniwersalizm kultury ±redniowiecza - cechy ±wiadcz¡ceo zjawisku i czynniki na nie wpªywaj¡ce

uniwersalizm nazwy - to samo znaczenie w ró»nych j¦zykach

uniwersalizm kultury ±redniowiecza - te same zjawiska w kulturach ró»nych narodów

Cechy:

• dwuj¦zyczno±¢ literatury - ªacina i j¦zyk narodowy

• parenetyczny charakter literatury (dostarczaj¡cy wzorów osobowych)

asceta (±w. Aleksy) - rycerz (Roland) - m¡dry wªadca (Karol, Artur)

• te same kr¦gi kulturowe:

rycerski (dworski)

ko±cielny (religijny)

plebejski (ludyjski, ªac. ludus '±miech')

• alegoryczny charakter kultury

• te same dziaªy literatury:

hagiograa (»ywotopisarstwo, ale dotycz¡ce tylko ±wi¦tych)

historiograa (dziejopisarstwo)

• te same gatunki - np.:

epos rycerski, liryka miªosna w kr¦gu dworskim

hymny, misteria, mirakle w kr¦gu ko±cielnym

• te same motywy np. taniec ±mierci

• teocentryzm ide¡ organizuj¡c¡ kultur¦

• styl gotycki i roma«ski

Czynniki wpªywaj¡ce:

39

40 ROZDZIA 3. REDNIOWIECZE

• religia chrze±cija«ska ideologi¡ epoki

• rola Biblii w ksztaªtowaniu kultur narodowych

• ªacina jako j¦zyk uniwersalny

• feudalizm

• wielonarodowo±ciowe pa«stwo ko±cielne

• umiej¦tne wykorzystanie dorobku duchowego i materialnego

• scholastyka - metoda naukowa, pó¹niej dydaktyczna

*Zªota Bulla J¦zyka polskiego

symbole: krzy» i miecz, miecz i klucze (wªadza ±wiecka i duchowa)

Wspóªczesna kultura ma charakter homogeniczny

Periodyzacja:

• zachód:

ramy: IV,V - XV

cezury:

∗ 476r. (upadek cesarstwa zach-rzymskiego)

∗ 303r. (wst¡pienie Konstantego na tron)???

∗ 313r. (edykt Mediola«ski)

∗ 1450r. (druk)

∗ 1492r. (Kolumb, Ameryka)

∗ 1517r. (wyst¡pienie Lutra)

• Polska:

ramy: TODO

cezury: TODO

∗ 1543r. (wydanie Krótkiej Rozprawy. . . )

zabytki J¦zyka polskiego

Literackie zabytki J¦zyka Polskiego:

• koniec XII w.: Bogurodzica

• XIV w.: Kazania wi¦tokrzyskie, Psaªterz Floria«ski

• XV w.: Biblia Królowej Zoi (Szaroszpatacka), Kazania Gnie¹nie«skie, Psaªterz Puªawski,Teksty Modlitw Codziennych, Rozmowa Mistrza Polikarpa. . . , Satyra na Leniwych Chªopów,O zachowaniu si¦ przy stole, Rozmy±lanie Przemyskie (apokryf)

zabytki literackie j¦zyka polskiego to wszystko oprócz Ksi¦gi Henrykowskiej, która byªa zbiorempraw

PD: lozoa, Legenda o ±w. Aleksym, asceza

Augustynizm: dualizm duszy (bli»sza anioªów) i ciaªa (bli»sze zwierz¡t) -> dualizm tragiczny

41

3.0.2 Sposób prezentacji problemów zwi¡zanych z kultur¡ Polskiegoredniowiecza

PD: najstarsze eposy ±wiata; Tristan i Izolda, sposoby podejmowania problematyki miªosnej,stosunek lozoi utworu do etosu rycerskiego; przygotowanie do analizy tre±ci i formy SiódmejPiecz¦ci, krótka notatka dot. Bergmana, motyw ta«ca ±mierci; pochodzenie j¦zyka polskiego; li-terackie zabytki j¦zyka polskiego, znacz¡ce zapisy dokonane w j. polskim; analiza Bogurodzicy -tre±ci, formy, elementy gramatyki hist. (procesy decyduj¡ce o odr¦bno±ci j. polskiego w±ród innychsªowia«skich); analiza wybranych dzieª literatury polskiej (zgodnie z podr¦cznikiem); topos mistrzai ucznia w Imieniu Ró»y i Mszy za miasto Arras

3.0.3 Najstarsze eposy ±wiata

TODO: przepisa¢/wklei¢/(co± zrobi¢) z notatk¡ z materiaªów

3.0.4 Katedra gotycka jako znak kultury. Dyskusja dotycz¡ca inter-pretacji lozocznego przesªania lmu Tomasza Bagi«skiego pt.Katedra (dzieªo inspirowane opowiadaniem Jacka Dukaja)

Muzyka: 2 cz¦±ci: chór Gregoria«ski, pó¹niej dynamizacja

W¦drowiec podporz¡dkowuje si¦ tworz¡c dzieªo ku chwale Bogu, staje si¦ cz¡stk¡ katedry

wiatªo - siªa nadprzyrodzona, daje »ycie, natchnienie, iluminacja, jak w gotyckiej katedrze

Metamorfoza jest dobrowolna - sam przychodzi do ±rodka i czeka; jest te» bardzo bolesna

Topos w¦drówki: przemiana wewn¦trzna, szuka sensu »ycia. Koniec podró»y: za katedr¡ jestotchªa«, doszedª do kresu

3.0.5 Tristan i Izolda - oryginalno±¢ w zakresie sposobu podejmowaniaproblematyki miªosnej

PD: romans rycerski jako gatunek

epos rycerski - chansons de geste (pie±« o dziejach)

romans rycerski - TODO

liryka miªosna - liryka Prowansalka

sonet - prawdopodobnie powstaª z poª¡czenia poezji arabskiej (maksimum tre±ci w minimum sªów)i liryki prowansalskiej

±wiat przedstawiony jest niejednoznaczny, nie mo»na powiedzie¢ kto ma racj¦

Tristan: wewn¦trzna sprzeczno±¢, konikt moralny

napój miªosny - alegoria: miªo±¢ nie daje wyboru, pojawia si¦ nagle, siªa determinuj¡ca los

utwór przedstawia problemy towarzysz¡ce miªo±ci, które s¡ nadal aktualne i b¦d¡

Decyzja Marka o nie ±cinaniu gªogu: miªosierdzie, m¡dro±¢ (odczytaª znak z niebios), przebaczyªim, wspaniaªomy±lno±¢ -> Marek to wzór m¡drego chrze±cija«skiego wªadcy

3.0.6 W poszukiwaniu sensu bytu. . . - dyskusja dotycz¡ca lozoiSiódmej Piecz¦ci Irgmana Bergmana

Rycerz - Antonius Block

Giermek - Jo:ns

Aktorzy - Jof, Mia


Pielgrzymka do ziemi ±wi¦tej w poszukiwaniu sensu »ycia. Miaª nadziej¦ czego± si¦ dowiedzie¢(motyw w¦drówki).

Przez istnienie ±mierci wnioskuje, »e istnieje sfera do której nie ma dost¦pu. mier¢ jest dla«jedynym dowodem istnienia Boga.

Gra w szachy ze ±mierci¡ przedstawia wn¦trze rycerza.

Podczas obserwowania Mii i jej synka odkrywa, »e sfery nadprzyrodzonej nale»y szuka¢ w normal-nym ±wiecie: pi¦kno natury, cel »ycia. . .

Mit Syzyfa - bohater wie, »e nigdy nie wtoczy kamienia (reinterpretacja) - z wªasnej woli wtaczakamie« uzyskuj¡c wewn¦trzn¡ wolno±¢

3.0.7 Pochodzenie j¦zyka polskiego. J¦zyk polski w±ród innych sªowia«-skich. zabytki J¦zyka polskiego, ze szczególnym podkre±leniem li-terackich zabytków j¦zyka polskiego. Analiza tre±ci Bogurodzicy- rodzaje archaizmów, elementy gramatyki historycznej wprowa-dzane przy prezentowaniu zjawisk dotycz¡cych formy tekstu

XIII: Bogurodzica

XIV: Kazania wi¦tokrzyskie, Psaªterz Floria«ski

XV: Kazania gnie¹nie«skie, Psaªterz Puªawski, O zachowaniu si¦ przy stole

PD: wyja±ni¢ termin archaizm, zebra¢ informacje na temat archaizmów leksykalnych, skªadnio-wych, eksyjnych, fonetycznych. . . wyst¦puj¡cych w Bogurodzicy. Przygotowa¢ si¦ do interpretacjitre±ci.

3.0.8 Bogurodzica: - analiza tre±ci i formy pierwszego polskiego hymnu

carmen patrium - pie±« patriotyczna

podmiot liryczny - zbiorowy - zgodnie z form¡ literack¡ jak¡ jest hymn

I zwrotka: adresowana do Maryi, Marko Boskiej

II zwrotka: adresowana do Chrystusa, Bo»yca, czyli syna Bo»ego; zawiera pro±by

W 1 zwrotce wierni prosz¡ Maryj¦ o wstawiennictwo u syna, licz¡ na zrozumienie, bo przecie» byªaczªowiekiem. W 2 zwrotce zwrot bezpo±redni do Chrystusa, ale powoªuj¡ si¦ na Jana Chrzciciela

Analiza tre±ci:

Bogurodzico, dziewico, przez Boga sªawiona, Maryjo: woªacz równy mianownikowi - wpªyw ªaciny;Bogiem sªawiena - skªadnia bez-przyimkowa; U»ywajmy woªacza, bo wspóªcze±nie jest wzaniku!

Maryjo! Matko wybrana przez twego syna, Pana

Pozyskaj nam [go], ze±lij nam [jego ªask¦].

Synu Bo»y, ze wzgl¦du na Twego Chrzciciela

(pater noster (ojcze nasz) - zosta¢ prze±wi¦cony), (twór patronomiczny, czyli tworzony od ojca(Bo»yc))

Usªysz gªosy, speªnij my±li, marzenia czªowiecze

Wysªuchaj Modlitwy, któr¡ do Ciebie zanosimy.

A racz da¢ nam to, o co prosimy.

Na ±wiecie pobo»ny (dostatni, szcz¦±liwy) pobyt.

A po »yciu, przebywanie w raju.

Analiza j¦zykowa:

Rodzaje archaizmów:

43

1. leksykalne - wyrazy, które wyszªy z u»ycia

• Bogurodzica - wyraz pochodzenia staro-cerkiewno-sªowia«skiego (dalej: SCS) (Cyryli Metody), jeden z najstarszych terminów ko±cielno-literackich, który pojawiª si¦ zapo±rednictwem czeskiego

• dziela 'dla' - przyimek znany w SCS, nie wyst¦puje poza Bogurodzic¡

• Bo»yce - woªacz od rzeczownika Bo»yc 'Syn Boga', twór patronomiczny niewyst¦puj¡cyw »adnym innym zabytku

• dziela i Bo»yc - najstarsze archaizmy

• Gospodzin 'Pan'

• sªawiena 'chwalona', 'sªawiona'

• zwolena 'wybrana'

• j¡» 'któr¡'

• jego» 'o co', 'czego'

• zbo»ny 'dostatni, szcz¦±liwy', inne tªumaczenie 'pobo»ny'

• przebyt 'przebywanie'

2. fonetyczne

• Krzciciela - ten sposób wymowy byª cz¦sty w staropolszczy¹nie, do dzi± wyst¦puje wgwarach: ch -> k np. krzan, krzestny

• sªawiena, zwolena - archaizm fonetyczny polega na tym, »e obie formy s¡ bez przegªosupolskiego, cho¢ ten proces ju» w J¦zyku polskim zaszedª i byª jednym z elementówodró»niaj¡cym Polszczyzn¦ od innych sªowia«skich

przegªos polski to zmiana samogªoski e: o lub a (e pochodz¡ce z prasªowia«skiej eprzechodzi w o, za± e z prasªowia«skiego ¥ [ja¢] przechodziªo w a). Aby ten proceszaszedª, musiaªy zosta¢ speªnione dwa warunki: samogªoska e znajdowaªa si¦ pospóªgªosce mi¦kkiej ('l' byªo mi¦kkie), oraz przed gªosk¡ przednioj¦zykowo-z¦bow¡(t,d,s,z,n,r,ª, l)

sposoby zaznaczania mi¦kko±ci w j¦zyku polskim: -' ; -i aby sprawdzi¢ jak¡ funkcj¦ peªni i w danym wyrazie (czy jest znakiem mi¦kko±ci,czy zgªoskotwórcz¡) nale»y wyraz podzieli¢ na sylaby

• W Bogurodzicy nie ma przegªosu najprawdopodobniej ze wzgl¦du na czeskie pochodze-nie mnicha - autora, b¡d¹ ze wzgl¦du na wpªyw gwary

3. eksyjne

• Bogurodzica, dziewica, Maryja - woªacz deklinacji »e«skiej równy byª mianownikowi

• zyszczy, spu±ci, raczy - stara forma trybu rozkazuj¡cego 2 os. l. p. z zako«czeniem na-i, -y

w Bogurodzicy wyst¦puj¡ formy i krótkie (sªysz, usªysz, napeª«) i dªugie, a wi¦cutrwalony jest stan przej±ciowy. Zwyci¦»yªy formy krótkie

4. sªowotwórcze

• Bo»yc - syn Boga; podstawa: Bóg + formant -yc (twór patronomiczny)

Swaro»yc - syn Swaroga, ksi¦»yc - syn ksi¦dza, królewicz (formant -icz)

5. skªadniowe, dawne konstrukcje


• Bogiem sªawiena - skªadnia bez-przyimkowa, u»ycie narz¦dnika w miejsce dzisiejszegoprzyimka z dopeªniaczem

• twego dziela - ze wzgl¦du na twego lub dla twego

• Bogu(celownik)|rodzica - dzi± Boga (dopeªniacz) + rodzica

zw. rz¡du - staªa forma okre±lenia dawny celownik zachowaª si¦ w imionach: Bogumiª, Bogusªaw

kodeks askiego (wszystkie prawa 1506); argumenty ±wiadcz¡ce o narodowym charakterze pie±ni(Grunwald, Warna (1444 z Turkami))

PD: analiza Posªuchajcie, bracia miªa, a tak»e wiersza Modlitwa do Bogarodzicy

3.0.9 Motywy Maryjne w literaturze polskiego ±redniowiecza. Analizawiersza Krzysztofa Kamila Baczy«skiego Modlitwa do Bogaro-dzicy

Posªuchajcie, bracia miªa:

• podmiot liryczny: Matka Boska (motyw maryjny)

• Pasja - opis m¦ki Pa«skiej

• ukazuje cierpienie matki towarzysz¡ce cierpieniu syna

• topos - ja powiem - wy sªuchajcie

mirakle - ±redniowieczne formy dramaturgiczne w których bohaterk¡ jest Matka Boska

Historia kultu Maryjnego:

• Matka Boska Cz¦stochowska

• Matka Boska Ostrobramska

• Matka Boska Kaza«ska

• doktryna Theotokos - Bo»ej Rodzicielki, stworzona w Bizancjum

• apokryczne ewangelie dot. jej »ywota

• sobór trydencki (1545-63) umacnia kult maryjny

Modlitwa do Bogarodzicy:

• powi¡zania z poprzednim

• motywy pasyjne

• »ale Matki Boskiej pod krzy»em

• droga ciemno±ci (najwstydliwsza z dróg)

• motyw ciemno±ci

• milcz¡c umiera¢ - bez skargi, pogodzenie si¦

• walczy¢ miªo±ci¡ mo»na dopiero po zako«czeniu wojny

• liryka inwokacyjna (stylizacja modlitwy)

45

3.0.10 TODO: Legenda o ±w. Aleksym

3.0.11 TODO: Pie±« o Rolandzie

3.0.12 Historyja o chwalebnym zmartwychwstaniu pa«skim Mikoªajaz Wilkowiecka - dramaturgiczne formy kultury ±redniowiecza

PD: notatki biograczne Umberto Eco i Szczypiorskiego, analiza planu gmachu i opactwa - zewzgl¦du na alegoryczny charakter, wypisa¢ imiona gªównych bohaterów, zastanowi¢ si¦ jak pojmo-waª bycie opiekunem i nauczycielem Wilhelm, a jak Jorge, czym ró»ni si¦ nauczyciel od mistrza;lozoa wªadzy: Alberta, Dawida, ró»nice; motyw otwartych bram

redniowieczny dramat narodziª si¦ od nowa:

• dramat ludyczny

• dramat religijny

• mirakle: kult Matki Boskiej, m¦czennikom. Sceny wzi¦te wprost z Biblii i »ywotów ±wi¦tych,przedstawiaj¡ interwencj¦ Maryi b¡d¹ ±wi¦tych w »ycie czªowieka

• misterium: ª¡czy elementy biblijne z fantastycznymi

• moralitet: bohater - przedstawiciel caªej ludzko±ci: spotyka si¦ z upersonikowanymi siªamizªa (zawi±¢, zªo±¢ itp.); wygrywa -> nagroda, przegrywa -> kara; symultanizm (jednocze-sno±¢) - bohaterem ka»dy ( w Anglii - Everyman, w Niemczech - Jederman)

• geneza teatru antycznego - z obrz¦dów religijnych

Historyja. . . - pisana dla prostego czªowieka

dramat liturgiczny (nadal u»ywany przez Ko±cióª)

3.0.13 W jaki sposób motyw mistrza i ucznia funkcjonuje w dwóchwspóªczesnych powie±ciach-parabolach: Imieniu Ró»y i Mszyza miasto Arras?

Umberto Eco - twórca wspóªczesnej semiotyki

mistrz - zawsze jest nauczycielem; wzór, autorytet, marzy by ucze« go przerósª, stwarza warunkido rozwoju (powinien, ale nie musi)

mistrz - ucze« - zwi¡zek emocjonalny

interpretacja tytuªu: Mistyczna Ró»a (por. Dante): ukrywa tajemnice bosko±ci, symbol raju

opat - ma poczucie misji (ale prowadzi dziaªalno±¢ destrukcyjn¡), chce zosta¢ mistrzem, uwa»a, »emo»e po±wi¦ci¢ jednostki staj¡ce mu na drodze w celu dopeªnienia misji. Oary: Adelmus (»¡dzaposiadania wiedzy z biblioteki), Wenancjusz (ciekawo±¢ zakazanego owocu). Pot¦piª Adelmusa ->Jorge nie miaª serca, nie mógª zosta¢ nawet nauczycielem, a co dopiero mistrzem

Adso z dzieweczk¡: zwierzyª si¦ Wilhelmowi z tego, a on mu wybaczyª, okazaª miªosierdzie, przed-stawiª ten problem z innej strony: jak ma wybra¢ pomi¦dzy »yciem zakonnym, a maª»e«skim, tomusi wiedzie¢ mi¦dzy czym, a czym wybiera (musi pozna¢ obie drogi). Wybraª »ycie zakonne inigdy tej decyzji nie »aªowaª. Miªosierdzie, ale nie jego nadmiar.

Gmach: wpisany w mur: ma broni¢, a jednocze±nie ma by¢ kontaktem ze ±wiatem zewn¦trznym.W bibliotece jest zgromadzona wiedza, która jest skarbem, a jednocze±nie jest niebezpieczna.

Wilhelm - wiedza nie jest przeciwnikiem wiary, zªe jest ograniczanie mo»liwo±ci wyboru, JednakWilhelma na ko«cu zawodzi jego wiara w rozum i jego mo»liwo±ci - buª to grzech puchy, nadmiernejdumy.


Albert - wiara to ±cie»ka duchowa, nauczyciel niewiedz¡cych, misja: doprowadzenie do zbawienia,robi to wbrew prawom wiary

Dawid - daje wolny wybór, dba o zyczne szcz¦±cie (zabawy, bale). Wªadza powinna dba¢ o dobroludzi. Ludzie go nie szanowali, bo nie rozumieli jego zachowa«, chc¡ autorytetu moralnego.

Ka»da wªadza nie respektuj¡ca zasad moralnych b¦dzie miaªa krótki »ywot.

3.0.14 Analiza ostatniej rozmowy Alberta i Jana materiaªem literac-kim pozwalaj¡cym na podj¦cie dyskusji na nast¦puj¡ce tematy:Czy zawód spowodowany odkryciem prawdy o nauczycielu mo»etwórczo wpªyn¡¢ na duchowy rozwój ucznia?; Który z bª¦dówjest wybaczalny: nie±wiadome zbª¡dzenie w dziaªaniu na rzeczszczytnej idei, czy ±wiadome wykorzystywanie niezgodnych z ni¡±rodków?

Sªowa Alberta: Nie wszystko, w co si¦ wierzy jest miªe Bogu. Ale ka»da wiara lepsza od niewiary:

• Bóg nie jest dla niego najwy»sz¡ warto±ci¡

• pragmatyk

• Uwa»a, »e jest m¡drzejszy od Boga i wie lepiej. Twierdzi, »e plan Boski nie uwzgl¦dniauªomno±ci czªowieka

• Uwa»a, »e czyni dobrze.

Rola motywu otwartych bram Arras w prezentowaniu metamorfozy Jana.

Albert wiedziaª, »e Jana nie sta¢ na bunt, czyli na wyjechane z Arras. Pó¹niej jest w stanie si¦zbuntowa¢ (przeciwko sobie i swojemu zªu) i wyjecha¢ z Arras, ale miasto ma ju» innego wªadc¦. Zaswoje winy wyznacza sobie kar¦ i wyje»d»a z miasta i ju» nie wróci. Rezygnuje ze spokojnego »ycia(zapewne na wysokim stanowisku). Opuszczaj¡c miasto pó¹niej ratuje wiar¦ w sprawiedliwo±¢ iw siebie. Przej±cie przez bram¦ jest momentem przeªomowym.

3.0.15 Funkcje toposu ta«ca ±mierci w Rozmowie Mistrza Polikarpa zemierci¡

PD: jakie zasady dobrego wychowania zostaªy zawarte w wierszu Sªoty? Wielki testament (zpodr.), Boska Komedia - notatki: geneza, narrator, autor, kompozycja, styl, j¦zyk

motyw ta«ca ±mierci wyst¦puje w formie np. symbolicznej w kulturach pó¹niejszych epok. Do-wodem na to jest 1. seria Hymnów Jana Kasprowicza, które przedstawiaj¡ apokaliptyczn¡ wizj¦ko«ca ±wiata jako katastrof¦ ludzko±ci zmierzaj¡cej w pochodzie do wspólnego grobu.

3.0.16 Wiersz Przecªawa Sªoty O zachowaniu si¦ przy stole ¹ródªemreeksji na temat ponadczasowo±ci podstawowych przepisów do-brego zachowania

Zasady zaprezentowane w wierszu:

• go±cinno±¢ - jej ±wiadectwo to suto zastawiony stóª czym chata bogata, tym rada, go±¢ wdom, Bóg w dom

• gospodarz biesiady musi nakarmi¢ go±ci, zapewniaj¡c im wªa±ciwe warunki i dba¢ o dobr¡atmosfer¦ - spokój

47

• celem wspólnego spo»ywania posiªku jest nie tylko zaspokojenie gªodu, ale - a mo»e przedewszystkim - zaspokojenie potrzeb duchowych zwi¡zanych z mo»liwo±ci¡ kontaktu z innymilud¹mi (biesiada: co± dla ducha i ciaªa)

• podczas biesiady nale»y bawi¢ s¡siadów rozmow¡ i zanim samemu naªo»y si¦ potraw¦ natalerz, cz¦stowa¢ osoby obok

• elementarn¡ spraw¡ jest konieczno±¢ zachowania higieny (odpowiedni strój, wygl¡d)

• nie wolno wybiera¢ porcji w sposób, który nie jest korzystny dla wspóªbiesiadników

• wa»ny jest sposób jedzenia: ukrawaj cz¦sto, a maªo

• nale»y zaj¡¢ wªa±ciwe miejsce przy stole i pami¦ta¢, »e szczególny sposób traktowania zare-zerwowany jest dla czcigodnych go±ci

• kobiety maj¡ bardziej ni» m¦»czy¹ni zwraca¢ uwag¦ na przestrzeganie zasad, wr¦cz powinnyczu¢ si¦ stra»niczkami dobrych manier

• szczególnie przy stole nale»y akcentowa¢ szacunek wobec kobiet, opieku«czo±¢

3.0.17 Boska Komedia Dantego - geneza, problemy zwi¡zane z tytu-ªem, kompozycj¡, lozoczne aspiracje dzieªa

synteza my±li teologicznej ±redniowiecza, a jednocze±nie skupienie si¦ na czªowieku -> renesans

PD: szczegóªowe notatki na temat etymologii i realnego znaczenia nazwy renesans; periodyzacjana zachodzie i w Polsce; szczegóªowe denicje humanizmu i reformacji; wybitni twórcy epoki,lozofowie. . .

tytuª: Komedia - podkre±la synkretyczny charakter, niespójny, niejednorodny. Wªosi dodaliBoska Komedia - zabieg leksykalizacji tytuªu (zmiany znaczenia) np.: Honoriusz Balzak - twórcarealizmu w sztuce, autor wielotomowego dzieªa powie±ciowego pt. Komedia ludzka, ZygmuntKrasi«ski: Nie-Boska komedia

Boska Komedia: 3 cz¦±ci: niebo, czy±ciec, piekªo

• niebo - oprowadza Beatrycze

• piekªo, czy±ciec - oprowadza Wergiliusz

rozprawiª si¦ z przeciwnikami politycznymi (i z niektórymi papie»ami) opisuj¡c ich w piekle

aspiracje: odnalezienie sensu ludzkiego »ycia

PD: dokona¢ analizy porównawczej toposu za±wiatów w Boskiej Komedii i Odysei

Symbolika cyfr:

• 3: Bóg jest jedno±ci¡ w Trzech Osobach

• 1,3+kombinacje:

3 cz¦±ci utworu, 33 pie±ni w ka»dej z nich + 1 pie±« wst¦pna

tercyna (strofa 3-wersowa) podstawow¡ jednostk¡ kompozycyjn¡

9-kr¦gom piekielnym (3x3) odpowiada 9 nieb i tyle» chórów anielskich

Pocz¡tek podró»y narratora - Dantego w za±wiaty rozpoczyna si¦ w nocy 7-8 kwietnia 1300r.(uwa»aª to za moment przeªomowy swego »ycia)

Zwierz¦ta:


• pantera - zmysªowo±¢

• lew - pycha

• wilczyca - chciwo±¢

• powy»sze 3 to symbole demonicznych siª

• gryf (mitologiczny stwór: orzeª + lew) - Pie±« XXIX Czy±¢ca - to Chrystus ( zgodnie ztradycj¡ ±redniowiecza)

Ro±liny:

• Mistyczna Ró»a: ukrywa tajemnice bosko±ci, symbol raju

• kwiaty (ró»e, lilie) - sfera niebia«ska

• sad - ±wiat w pie±ni XXVI Raju

• drzewo wiadomo±ci dobrego i zªego - Pie±« XXXII Czy±¢ca

• Ciemny las - pojawiaj¡cy si¦ w pocz¡tkowych partiach stan grzechu i moralnego zbª¡kania

Planety:

• Mars - patron chrze±cija«skich rycerzy

• sªo«ce - teologów

• Merkury - ludzi niezwykle aktywnych na ziemi

w dziele Dantego mówi¡ o zasªugach zbawionych, natomiast w ±redniowieczu i renesansiesymbolizuj¡ cechy charakteru

Kolory:

• czerwie«: miªo±¢, lub miªosierdzie, tak»e gniew (w ubarwieniu Gryfa)

• biel: niewinno±¢, czysto±¢, trwaªo±¢ w wierze

• ziele«: nadzieja

• czer«: grzech, zªo

Struktura piekªa:

49

Struktura czy±¢ca:

9 - dolina pokuty

8 - niepokorni

7 - zawistni

6 - zagniewani

5 - leniwi

4 - chciwi, rozrzutni

3 - ªakomi

2 - rozpustni

1 - raj ziemski (Adam, Ewa...)

Struktura nieba:

Sposób pojmowania czasu i wieczno±ci: nad bram¡ piekªa znajduje si¦ napis: Ty, który wchodzisz»egnaj si¦ z nadziej¡. W piekle w zale»no±ci od kary jedni w¦druj¡ inni pozostaj¡ w bezruchu,zdarza si¦, »e czas przyjmuje form¦ zamkni¦tego kr¦gu: ciaªa grzeszników rozpadaj¡ si¦ i ª¡cz¡ nanowo. Dante inaczej ni» ±redniowieczni mistycy pojmowaª wieczno±¢ jako czas bez ko«ca.

3.0.18 Analiza Pie±ni V Boskiej Komedii drog¡ do odkrycia ¹ródeªgrzechów popeªnionych przez ludzi zmysªowych i ujawnienia sto-sunku Dantego do tego problemu

Motywy wyst¦puj¡ce w Pie±ni III: motyw w¦drówki - droga do zbawienia, motyw bramy, wiatru,stworzenia ±wiata, wieczno±ci, kary, wie»y Babel, snu, cierpienia, mistrza i ucznia


Minos - dlaczego jest on s¦dzi¡ ludzi zmysªowych? ów rozeznawca biegªy ludzkiej winy - byªrz¡dny wªadzy, pieni¦dzy; Do±wiadczenie Minosa, uleganie rz¡dzy a tak»e liberalne traktowaniedewiacji erotycznych czyni go znawc¡ ludzkich uªomno±ci

Ludzie zmysªowi, którzy popeªnili grzechy:

• Kleopatra - rz¡dza wªadzy i cielesne

• Helena - symbol zwodniczego pi¦kna, które sprawia, »e zmysªy i partykularne interesy bior¡gór¦ nad dobrem narodu i prowadz¡ do kl¦ski

• Achilles - pycha, miªo±¢ wªasna, uleganie nami¦tno±ciom

• Parys - rz¡dza

• Tristan - poddanie si¦ miªo±ci wbrew nakazom etycznym

• Paolo i Francesca - zgubny wpªyw opowie±ci o królu Arturze

Stosunek Dantego: lito±¢ mni¦ zmogªa i zmieszany staªem

3.0.19 Analiza fragmentów Wielkiego Testamentu Francois Villona

fragment 1.: autotematyczny, autobiograczny

fragment 2.:kobiety rzucaj¡ co± na ksztaªt czaru na m¦»czyzn

Rozdziaª 4

Renesans

4.1 Barwy epoki

4.1.1 Wprowadzenie

Powstaje literatura w j¦zykach narodowych. Cenione gatunki to sonet, nowela, pie±«, hymn, epos,tragedia, komedia, powstaje powie±¢. Cz¦±¢ bogatej szlachty opiekowaªa si¦ artystami, nazywaªosi¦ to mecenatem. Czªowiek zajmowaª si¦ rozwojem samego siebie (indywidualizm), ale tworzyª te»wizje idealnego spoªecze«stwa i pa«stwa (utopie, outopos - gr. 'miejsce którego nie ma'). Nazwapochodzi z j¦zyka francuskiego.

4.1.2 Humanizm

Termin humanizm powstaª w XIX wieku. W renesansie mówiono jednak o humanistach i oznaczaªoto ludzi oddaj¡cych si¦ studiom j¦zyków i literatury antycznej. Podwa»yli oni powa»nie rol¦scholastyki, oraz teocentrycznego ±wiatopogl¡du na rzecz antropocentryzmu.

Erazm z Rotterdamu - niderlandzki humanista, lolog, tªumacz, znawca staro»ytno±ci. Jego naj-wi¦ksze dzieªo to Pochwaªa gªupoty.

Thomas More - angielski humanista, my±liciel, m¡» stanu, pisarz. Twórca wizji pa«stwa idealnego,zawartej w dziele Utopia (wersja spolonizowana: Tomasz Morus)

4.1.3 Reformacja

Marcin Luter - mnich augustia«ski, niedoszªy prawnik. Jego wyst¡pienie w 1517 r. byªo gªów-nie skierowane przeciwko sprzedawaniu odpustów, ale »¡daª reformy ko±cioªa równie» w innychkwestiach. Uznawaª, »e czªowiek ma podwójn¡ natur¦: duchow¡ (czªowiek duchowy, wewn¦trzny,nowy) i cielesn¡ (czªowiek cielesny, zewn¦trzny, stary). Odrzucaª dobre uczynki jako drog¦ dozbawienia i zakªadaª marno±¢ czªowieka we wszystkich kwestiach.

4.1.4 Filozoa i nauka

Giovanni Pico della Mirandola - uczony, lozof, jeden z gªównych przedstawicieli wªoskiego odro-dzenia. Jego traktat O godno±ci czªowieka uznaje si¦ za manifest humanizmu.

Michel de Montaigne - lozof, z wyksztaªcenia prawnik, najwybitniejszy przedstawiciel odrodze-nia francuskiego. Swoje reeksje na temat natury czªowieka, sposobu »ycia, instytucji pa«stwazamie±ciª w Próbach. Stworzyª gatunek literacki: esej.

51

52 ROZDZIA 4. RENESANS

Niccolo Machiavelli - najsªynniejszy pisarz polityczny, poeta, historyk. Swoje pogl¡dy wyªo»yª wtraktacie politycznym Ksi¡»¦ oraz w Rozwa»aniach o pierwszym dziesi¦cioksi¦gu historii RzymuLiwiusza

Andrzej Frycz Modrzewski - jeden z najznakomitszych polskich pisarzy politycznych. Najsªyn-niejsze jego dzieªo O naprawie Rzeczypospolitej skªada si¦ z pi¦ciu ksi¡g: O obyczajach, Oprawach, O wojnie, O Ko±ciele, O szkole. Caªe dzieªo traªo na indeks ksi¡g zakazanych zpowodu wywodów na temat rozdziaªu pa«stwa i ko±cioªa.

4.1.5 Rze¹ba, malarstwo

Leonardo da Vinci - ideaª renesansowego czªowieka peªnego i wszechstronnego (l'uomo universale).Doskonaªy malarz, rysownik, badacz, in»ynier, autor traktatów o sztuce. Namalowaª Mona Lis¦.adnego ze swych projektów in»ynierskich ani rze¹biarskich nie urzeczywistniª. Madonna wgrocie, studium ro±liny. Ostatnia wieczerza

Michaª Anioª Buonarroti - najsªynniejszy artysta wªoskiego renesansu. Jego najwi¦ksze dzieªa torze¹ba Pieta w Bazylice ±w. Piotra, freski S¡d Ostateczny i stworzenie Adama w KaplicySyksty«skiej. Jutrzenka

Rafael Santi - jeden z najwybitniejszych artystów wªoskiego renesansu, zarazem jeden z najwi¦k-szych malarzy wszechczasów. Rozgªos zyskaª gªównie dzi¦ki wielu obrazom z motywem Madonny.Przez pewien czas kierowaª budow¡ Bazyliki ±w. Piotra. Za±lubiny Marii, Madonna ze szczy-gªem

Giorgio Vasari - humanista, malarz, architekt, historiograf sztuki. Sªaw¦ przyniosªy mu ywotyartystów wªoskich.

Donatello: Dawid, pos¡g kondotiera Gattamelaty w Padwie

Paolo Uncello: Bitwa pod San Romano

Francesco di Giorgio Martini: Idealne miasto

Giorgione: Trzej lozofowie

Pieter Bruegel: Triumf mierci

4.1.6 Architektura

Filipo Brunelleschi - twórca uwa»any za inicjatora architektury renesansowej. Zaprojektowaª ko-±cióª Santa Maria del Fiore, oraz San Lorenzo we Florencji.

Donato Bramante - mistrz architektury renesansowej, autor projektu Bazyliki ±w. Piotra. Zapro-jektowaª Tempietto - pierwszy ko±cióª na planie koªa.

4.2 Notatki z lekcji

4.2.1 Problemy periodyzacyjne i terminologiczne zwi¡zane z renesan-sem

renesans 'odrodzenie', 'rodzenie si¦ na nowo' - nazwa uniwersalna, powrót do warto±ci antycznych

renesans:

• odradzanie si¦ kultury antycznej

• odradzanie si¦ zainteresowa« czªowiekiem

• odradzanie si¦ koncepcji pi¦kna

4.2. NOTATKI Z LEKCJI 53

Znaczenie realne: wa»na epoka literacka w Europie i w Polsce, narodziªa si¦ we Wªoszech w XIV w.i trwaªa w Polsce a» do ko«ca XVI w.. Pr¡dy umysªowe: humanizm, reformacja; antropocentryzmide¡ epoki.

Cezury: Luter, Druk, Odkrycie Ameryki, Konstantynopol

Polska: II poªowa XV - koniec XVI

PD: Sokóª - przeczyta¢ (Boccaccio], nowela), ywot czªowieka poczciwego, Odprawa posªówGreckich, wszystkie treny, lozoa Mikoªaja Reja, motyw sokoªa

antropos gr. 'czªowiek'

Do Wªoszech przybyli uczeni z Konstantynopola z ksi¦gami ( ogromny skarb - wiedza). Poznanowiele z dotychczas nieznanych pism antycznych.

Renesans: Arystotelizm, Stoicyzm, Platonizm, Epikureizm, Hedonizm

CZOWIEK (1) - SPOECZESTWO (2) - BÓG (3)

cel egzystencji: szcz¦±cie:

• doczesne

• wieczne

metoda: harmonia

Filozoa zªotego ±rodka: pogodzenie d¡»enia do szcz¦±cia doczesnego z d¡»eniem do zbawienia;wybiórczo lozoa kamiennej twarzy w celu zachowania równowagi wewn¦trznej

PD: wszystko o sonecie

4.2.2 Sonet jako gatunek. Obraz ukochanej i próba oddanie istoty uczu-cia miªo±ci w sonetach do Laury Francesca Petrarchi

sonet - utwór kanoniczny (bardzo rygorystyczne zasady budowy); synteza liryki prowansalskiej iarabskiej; powstaª na Sycylii; w Polsce gªównie francuski

Z miªo±ci¡, niezale»nie od tego czy jest odwzajemniona, zawsze ª¡czy si¦ z cierpienie, antymoniczneuczucia (np. marzn¦ - pªon¦)

wizerunek ukochanej - ideaª pi¦kna, (prawie) boski, wyidealizowany, równie» ideaª wewn¦trzny,tajemnicza

Obecno±¢ ukochanej powoduje sprzeczne uczucia

4.2.3 Delikatno±¢ uczu¢ - czy wspóªczesny czytelnik Sokoªa Boccac-cia rozumie to poj¦cie?

PD: charakterystyka noweli jako formy literackiej, motyw sokoªa (poj¦cie zwi¡zane z kompozycj¡);krótkie notatki biograczne dot. Petrarchi i Boccaccia (informacje o genezie dzieª); kalendarz »yciai twórczo±ci Mikoªaja Reja i Jana Kochanowskiego

delikatno±¢ uczu¢ - frazeologizm; nie rani¢ uczu¢ drugiego czªowieka

TODO: imiona

Federiego - wªa±ciciel sokoªa


Federiego byª zakochany w Monie Giowanie, przez co zrujnowaª si¦ wydaj¡c przyj¦cia, bale na jejcze±¢. Jest zakochany bez wzajemno±ci. M¡» Mony nie sprzeciwia si¦, bo dam¡ serca mo»e by¢kobiet¡ zam¦»n¡.

Osoba kochana bez wzajemno±ci nie powinna dawa¢ kochaj¡cemu nadziei, czyli przyjmowa¢ pre-zentów, podarunków. . .

Mona idzie do Federiego po sokoªa naruszaj¡c powy»sz¡ norm¦, która jest jednak mniej wa»na oddobra umieraj¡cego dziecka.

motyw sokoªa - niespodziewany, nagªy zwrot akcji

Wyszªa za m¡» pod naciskiem braci, aby utrzyma¢ maj¡tek, bo kobieta samotna miaªa bardzomaªe prawa. Wybraªa m¦»a bez maj¡tku. Wybraªa czªowieka, a nie powi¦kszenie maj¡tku: Wiemdobrze panowie bracia, »e prawd¦ powiadacie, wol¦ jednak m¦»a bez maj¡tku, a ni»eli maj¡tkubez m¦»a. Czy pokochaª Federiego? Wyszªa za m¡» z przymusu, a nie z miªo±ci. Nie jest w nowelita kwestia zamkni¦ta.

4.2.4 Gargantua i Pantagruel - na czym polega groteskowy charakter±wiata przedstawionego?

Polegaª na przejaskrawieniu ±wiata nierzeczywistego.

PD: przeczyta ¢ o prekursorach polskiego renesansu

4.2.5 Bajka jako forma literacka. Prekursorzy polskiego renesansu -analiza wybranych utworów. Najwa»niejsze kwestie zwi¡zane ztematyk¡ utworów Klemensa Janickiego

bajka - najmniejsza parabola, moraª na ko«cu, ale s¡ wyj¡tki

motywy kruka i lisa - Ezop

Ezop - bajki zwierz¦ce i epigramatyczne

PD: bajka jako gatunek (¹ródªa antyczne i klasycystyczne)

wilcze prawa - prawo d»ungli

lew - siª¡, pycha

alegoria - tylko jedno znaczenie, kod kulturowy

Fedrus - dªu»sze, zwierz¦ce

J. La Fontaine - narracyjne, rozbudowane, dªuga

bajka - gatunek nieproduktywny (ju» si¦ nie pisze)

A.F.Modrzewski pisaª po ªacinie

Elegia O sobie samym do potomno±ci - charakter autobiograczny, brak rymów (biaªy), pisanypo ªacinie, brak regularno±ci akcentów, charakter eklektyczny - mieszana forma, uwspóªcze±niony

4.2.6 Sylwetka Mikoªaja Reja zwanego ojcem literatury polskiej. Ja-kie znaczenie dla prezentacji tªa spoªeczno-politycznego renesansuma Krótka rozprawa mi¦dzy trzema osobami: Panem, Wójtem,a Plebanem. Wzorzec szlachcica ziemianina zawarty w ywo-cie czªowieka poczciwego ±wiadectwem prób zmiany mentalno±cipolskiej szlachty.

Mikoªaj Rej - prawdopodobnie pisaª po Polsku, bo nie umiaª po ªacinie.

Urodzenie si¦ w rodzinie szlacheckiej nieprawdopodobnie zobowi¡zuje: przede wszystkim dobrzegospodarowa¢ ziemi¡; równie» powinien ¢wiczy¢ si¦ w rzemio±le rycerskim. Czªowiek jest cz¡stk¡


natury i podlega tym samym prawom: ka»dy czas w »yciu ma swoje obowi¡zki i ¹ródªa przyjem-no±ci: wiosna - mªodo±¢, lato - wiek dojrzaªy, jesie« - staro±¢, zima - ±mier¢.

ywot czªowieka poczciwego byª zamieszczony jako pierwsza cz¦±¢ Zwierciadªa:

Prawe ±lachectwo jakie by¢ ma:

(. . . ) tedy¢ jeszcze nie to prawe ±lachectwo, gdy cnotami nie b¦dzie ozdobione

Szara pycha jako szkodliwa: grzech pychy powoduje nienaturalne zachowanie

notatka na podstawie podr¦cznika Krzysztofa Mrowcewicza - Staro»ytno±¢ - o±wiecenie:

ywot (. . . ):

• praktyczne uwagi do »ycia

• 3 etapy »ycia:

od urodzenia do ±rednich lat

±rednie lata

staro±¢

• zna umiar, rozs¡dny

• wystrzega si¦ przesady

• harmonijnie wspóª»yje z natur¡

• akceptuje przemijanie

4.2.7 Problematyka spoªeczna obecna w Krótkiej rozprawie mi¦dzytrzema osobami, Panem Wójtem, a Plebanem. . .

ywot czªowieka poczciwego bibli¡ stanu ziemia«skiego: dzieªo ma aspiracje bycia ¹ródªem wzorudo na±ladowania; s¡ zawarte odpowiedzi na ka»de pytanie.

sybaryta - sens »ycia: picie, jedzenie

próbowaª przekona¢ szlachciców, »e patriotyzm to te» dobre gospodarowanie ziemi¡

harmonia w naturze - cykl roku

PD: przeczyta¢ teksty Reja, polecenia pod tekstem

Krótka rozprawa(. . . ):

forma - dialog - ze ±redniowiecza

przygody - losy, sprawy

4.2.8 TODO: 16 IV 2004

4.2.9 Analiza problemowa Pie±ni o cnocie i Pie±ni o dobrej sªawie

XII - o cnocie

XIX - o dobrej sªawie

1. Reeksja dotycz¡ca cech ±wiadcz¡cych o czªowiecze«stwie: Szkoda zwa¢ czªowiekiem, ktobydl¦ce »yje - sybarytniczy tryb »ycia, zaspokajanie potrzeb cielesnych nie nadaj¡warto±ci »ycia: Nie chciaª na Bóg poªo»y¢ równo z bestyjami - u»ycie rozumu i mowy topodstawowe zadanie


2. Drugi krok ±wiadcz¡cy o ª¡czeniu istnienia z zaspokajaniem potrzeb duchowych: Przetochciejmy wzi¡¢ przed si¦ my±li godne siebie, my±li wa»ne na ziemi, my±li wa»ne wniebie, warto±ci najwy»sze, ideaªy, którym czªowiek powinien podporz¡dkowa¢ »ycie, je±lichce nada¢ im sens.

3. Cnota i dobra sªawa to podstawowe terminy literackie funkcjonuj¡ce w pie±niachKochanowskiego i maj¡ce etyczny charakter. Cnota - warto±¢ absolutna, bezwzgl¦dna,warto±¢ sama w sobie. Samo je sªu»enie daje czªowiekowi rado±¢, poczucie speªnienia isensu egzystencji: Cnota (. . . ) sama ona nagrod¡ i pªac¡ jest sobie i krom nabytychprzypraw ±wietna w swej ozdobie.

4. Która z warto±ci zostaªa umieszczona najwy»ej w hierarchii? Patriotyzm stoi najwy»ej whierarchii warto±ci i jest traktowany jako forma religijno±ci: A je±li komu droga otwarta donieba, tym, co sªu»¡ ojczy¹nie - ±wiadectwo odnalezienia zªotego ±rodka przezrenesansowego lozofa, który nie widzi sprzeczno±ci w d¡»eniu do zbawienia, wypeªnianiapowinno±ci wobec Boga, a realizowaniem zada« wynikaj¡cych z faktu bycia czªonkiemzbiorowo±ci - narodu.

(a) Inne ±wiadectwo zªotego ±rodka ujawnia Pie±« XXV: d¡»enie do zbawienia, orazkorzystanie z dóbr tego ±wiata

5. W jaki sposób czªowiek renesansu realizuje swoje patriotyczne powinno±ci? W dobiehumanizmu postulowano sªu»enie ojczy¹nie zgodnie z umiej¦tno±ciami, predyspozycjami:Sªu»my poczciwej sªawie, a jako kto mo»e, niech ku po»ytku dobra wspólnego pomo»e.Sposoby, mo»liwo±ci:

(a) kto ma inteligencj¦, wiedz¦, umiej¦tno±ci wysªowienia si¦, porozumiewania si¦, niechszczepi mi¦dzy ludzi dobre obyczaje, stoi na stra»y praw

(b) kto ma siª¦, m¦stwo -> rycerz, wojownik, »oªnierz, sªu»enie w dobrej wierze, musz¡by¢ ±wiadomi celu

(c) lepiej odda¢ »ycie w dobrej sªawie ni» umrze¢ w cieniu darmo, czyli w staro±ci,chorobie

6. Reeksje zwi¡zane z interpretacj¡ pie±ni o cnocie, a dotycz¡ce doli czªowieka zasªuguj¡cegona najwy»szy szacunek. Punkt odniesienia: portret wspóªczesnego ±wiata ukazany wwierszu pt. Pan Cogito o cnocie Z. Herberta, Portret ko«ca wieku tego autora, a tak»eSchyªek Wieku W. Szymborskiej: . . . generaªowie wªadzy atleci, Bóg miaª nareszcieuwierzy¢ w czªowieka dobrego i silnego, ale dobry i silny to ci¡gle jeszcze dwóch ludzi.Cnota ª¡czy si¦ z zazdro±ci¡ innych ludzi, ich zawi±ci. Próbuj¡ go zdyskredytowa¢,umniejszy¢ jego warto±¢.

PD: przeczyta¢ Pie±« V, retoryka

4.2.10 Pie±« o spustoszeniu Podola przez Tatarów (Pie±« V z Ksi¡gwtórych) - mow¡ retoryczn¡ podejmuj¡c¡ problem sposobówrealizacji idei patriotyzmu

PD: charakterystyka mowy retorycznej jako formy wypowiedzi, styl retoryczny i umie¢ wskaza¢wªa±ciwe temu stylowi ±rodki artystycznego wyrazu. ródªa: podr¦cznik, sªownik terminówliterackich, J. Polski A-Z teoria literatury i elementy wiedzy o kulturze

mowa retoryczna - cel, stanowisko, przewidzie¢ kontrargumenty i natychmiast je zbi¢ - apostrofy,wykrzyknienia, eksklamacje


Kochanowski studiowaª retoryk¦ w Padwie

TODO: uzupeªni¢ analiz¦ pie±ni

Pie±« V:

• motyw podatków - forma patriotyzmu, nie rozumiana przez szlacht¦

• konieczno±¢ wynaj¦cia wojska najemnego jako puklerza, który obroniªby ciaªa Polaków

• odwet byªby gªupot¡ i byªby ±mierciono±ny

• najpierw nale»y zabezpieczy¢ granice, zapobiega¢, zamiast w ostatniej chwili w panicebezsensownie samemu walczy¢

• wzywanie do patriotyzmu poprzez granie na dumie narodowej

• Odwoªuje si¦ do wielu uczu¢

4.2.11 Funkcjonowanie motywu arkadii w Pie±ni ±wi¦toja«skiej o So-bótce - pie±ni panny XII - uznawanej przez wielu za pierwsz¡polsk¡ sielank¦.

Jaka my±l lozoczna zawarta w Pie±ni panny XII wzbogaca o wa»ny element wiedz¦ o koncepcji»ycia renesansowego my±liciela? A niedoro±li wnukowie,\ chyl¡c si¦ ku starszej gªowie,\wykn¡przestawa¢ na male: nauczy¢ si¦ cieszy¢ z tego co si¦ posiada

PD: sielanka jako forma literacka

wie±ne wczasy i po»ytki - korzy±ci pªyn¡ce z mieszkania na wsi

wie± jest najlepszym miejscem do »ycia:

• harmonia z natur¡ (mit: uszlachetnia)

• obcowanie z pi¦knem natury uszlachetnia

• wolno±¢, niezale»no±¢ od innych ludzi i ich kaprysów

Szcz¦±cie:

• cieszy¢ si¦ z tego co si¦ ma

• post¦powa¢ moralnie

• sªu»y¢ warto±ciom absolutnym: cnocie i dobrej sªawie

• przede wszystkim by¢ patriot¡


4.2.12 Przygotowanie do pracy klasowej

1. Przygotowa¢ analiz¦ Muzy bior¡c pod uwag ¦ poznan¡ analiz¦.

2. Powtórzy¢ poznan¡ analiz¦ Pie±ni XXV i wª¡czy¢ ja do systemu pogl¡dów renesansowegomy±liciela (religijny).

3. Nauczy¢ si¦ problemowej analizy pie±ni XXI i XIX.

4. Przestudiowa¢ funkcje wszystkich poznanych opisów natury (+Rej).

5. Próby zmiany mentalno±ci Polskiej szlachty w twórczo±ci Reja i Kochanowskiego

6. Styl retoryczny i mowa retoryczna, oraz styl Rejowski

PD: Odprawa posªów Greckich

4.2.13 Odprawa posªów Greckich Jana Kochanowskiego: pierwsz¡ Pol-sk¡ tragedi¡ humanistyczn¡; utworem dramaturgicznym ujaw-niaj¡cym znamienne, oryginalne cechy (w stosunku do antycz-nego kanonu); tragedi¡ parabol¡ ukazuj¡c¡ tragiczny los ka»degonierz¡dnego królestwa; tekstem ujawniaj¡cym tragizm Ante-nora maj¡cy wpªyw na sposób rozumienia realizacji idei patrio-tyzmu

Renesansowa teoria literatury wprowadziªa dwa nowe terminy:

• tragedia regularna - respektuje konieczne elementy antycznego kanonu

• tragedia nieregularna - utwór w którym przewa»aj¡ cechy oryginalne

Odprawa to dramat parabola uzmysªawiaj¡cy odbiorcom, »e ka»de pa«stwo, w którym aniprawa wa»¡, ani sprawiedliwo±¢ ma miejsca, a wszystko zªotem kupi¢ trzeba - sko«czy jak Troja

Oryginalno±¢:

• brak Fatum - los Troi jest zawiniony

• anachronizm - elementy nie pasuj¡ce do antyku

• tragedia racji nierównorz¦dnych (patriotyzm kontra korzy±ci materialne)

• autonomiczno±¢ pie±ni

• reinterpretacyjna koncepcja Heleny: oara, skazana na cierpienia

• wiersz wolny, biaªy

• chór panien troja«skich, a nie starców (s¡ one towarzyszkami Kasandry)

• widzenie Kasandry zawiera katastrof¦, a wi¦c zagªad¦ Troji, st¡d pªynie wniosek, »ebohaterem dramatu jest spoªecze«stwo Troji. S¡ bohaterowie wiod¡cy (Antenor,Aleksander. . . ), ale to Troja jest bohaterem tragedii

• elementy Polskie:

stukanie lask¡


nazwy urz¦dów: starosta, rotmistrz, Agamemnon nazwany hetmanem

uwypuklona kwestia stra»nic

Czy Odprawa jest tragedi¡ regularn¡?

• temat mitologiczny

• wysoki bohater, j¦zyk i styl

• zachowany ukªad kompozycyjny (epejzodiony, stasimony)

• jest katastrofa - najwa»niejszy element fabuªy

• zderzone s¡ racje, wyst¦puje konikt tragiczny

• z koncepcj¡ Antenora ª¡czy si¦ poj¦cie tragizmu

• zachowana zasada trzech jedno±ci

Wniosek: regularna

Na czym polega tragizm Antenora?

• zrobiª wszystko co mógª, aby przekona¢ rad¦, i» Trojanie nie maj¡ racji i wojna przez nichprowadzona jest niesprawiedliwa

Podziaª wojen na sprawiedliwe i niesprawiedliwe wprowadziª najwi¦kszy my±licielrenesansu Erazm z Rotterdamu (co dowodzi jak wielkim byª gªupcem)

• zostaª zmuszony do tragicznego wyboru mi¦dzy równowa»nymi warto±ciami:

patriotyzm

sprawiedliwo±¢, uczciwo±¢

• wybraª patriotyzm (zostaª w Troji, wr¦cz wprowadza now¡ koncepcj¦ dziaªaniaofensywnego by zwi¦kszy¢ szans¦ wygranej), ale to czªowiek rozdarty wewn¦trznie±wiadomy faktu, i» dla realizacji idei miªo±ci do ojczyzny sprzeniewierzyª si¦ sprawiedliwo±ci

Odprawa jest tragedi¡ racji, a wi¦c psychologiczne sylwetki bohaterów nie zostaj¡ pogª¦bionew zwi¡zku w tym problem tragizmu bohatera musi zosta¢ odkryty przez odbiorców. DramatSzekspirowski przenosz¡cy problem tragizmu do wn¦trza bohatera caª¡ koncepcj¦ utworu podpo-rz¡dkowuje jego uzewn¦trznieniu

Czy pie±« [Wy którzy pospolit¡ rzecz¡ wªadacie] mogªaby by¢ lektur¡ obowi¡zkow¡ posªów?

4.2.14 Jak¡ rol¦ peªniª stoicyzm w systemie pogl¡dów zawartych w Pie-±niach Jana Kochanowskiego? Treny Jana z Czarnolasu: prze-jawem kryzysu renesansowego ±wiatopogl¡du; poetyckim cykleminspirowanym antyczn¡ i biblijn¡ tradycj¡; dzieªem, w którymfunkcjonuj¡ toposy wywodz¡ce si¦ z Biblii i mitologii

Zenon z Kition - zdeniowaª cnot¦ moraln¡

Rozprawa ze stoicyzmem - z tzw. lozo¡ kamiennej twarzy

Skoro po zimie jest wiosna, po kryzysie (zima) jest rado±¢ (wiosna)

Stoicyzm: Je±li w chwilach radosnych b¦dziemy ukrywa¢ uczucia w sobie, to w chwilach nieszcz¦-±liwych te» sobie z nimi poradzimy (Pie±« o cnocie)


1. Najistotniejsza cecha opisu natury - zmienno±¢, przede wszystkim cykliczno±¢

2. Zwi¡zek zjawisk wyst¦puj¡cych w przyrodzie z prawami, którym podlega ludzkie »ycie ª¡czysi¦ z tez¡, i» czªowiek jest cz¡stk¡ natury i podlega tym samym prawom.

3. Kochanowski wyznaczyª lozoi kamiennej twarzy rol¦ tarczy chroni¡cej wewn¦trzn¡ rów-nowag¦ czªowieka przed czynnikami od niego niezale»nymi, a mog¡cymi j¡ zburzy¢ (chorobai ±mier¢ bliskiej osoby, kl¦ska »ywioªowa). Postawa stoickiego m¦drca caªe »ycie pracuj¡cegonad tym, by caªkowicie w ka»dej sytuacji móc zapanowa¢ nad emocjami, reakcjami, wªasn¡natur¡ byªa wa»nym elementem renesansowego pogl¡du.

4. Eklektyczny charakter renesansowej lozoi ujawnia si¦ w Pie±ni IX w postaci:

• poª¡czenie pogl¡dów stoickich z toposem fortuny i odwoªaniem si¦ do wiary odbiorcy,który powinien zawierzy¢ Opatrzno±ci

Tren - »al, lament, epicedium, poezja funeralna (»aªobna, pogrzebowa)

Elementy kompozycyjne:

• cz¦±¢ pochwalna

• ujawnienie wielko±ci poniesionej straty

• »al

• pocieszenie, konsolacja

• upomnienie

ostatnie 2 elementy znajduj¡ si¦ w Trenie XIX

Na czym polega oryginalno±¢ cyklu trenów:

• dzieªem jest cykl, a nie ka»dy jeden z osobna

• przeniesienie kompozycji trenu antycznego na caªy cykl utworów

• cykl funeralnych utworów poetyckich, który stanowi pami¦tnik lozoa przypominaj¡cy trak-tat lozoczny zawieraj¡cy rozrachunek z renesansowym ±wiatopogl¡dem

• autobiograzm cyklu

• bohaterem nie jest osoba powa»ana i zasªu»ona, ale dziecko

Wiara podmiotu lirycznego zaªamuje si¦. Kwestionuje istnienie »ycia po ±mierci.

IX - w¦drówka duchowa do góry

apostrofa do M¡dro±ci (lekko ironiczna)

PD: z Trenu X wypisa¢ cytaty o toposie za±wiatów i ka»dy podda¢ analizie ujawniaj¡cej ¹ródªainspiracji

Tren X - liryka zwrotu do adresata: Gdzie±kolwiek jest, je±li± jest lituj mej »aªo±ci - zwrot doUrszuli, kryzys wiary

najwi¦ksze ¹ródªo cierpienia - brak Urszuli

pocieszenie - pojawienie si¦ córki

XIX:

tytuª sugeruje, »e tre±ci¡ b¦dzie relacja ze snu, lecz w tek±cie jest to poddane w w¡tpliwo±¢

widzenia - wizje, osoby i gªosy nie z tego ±wiata: Odprawa posªów. . . - widzenie Kasandry


liryka bezpo±rednia, po±rednia, inwokacyjna: fragment zawieraj¡cy wypowied¹ matki do Jana,który si¦ nie odzywa, to liryka która przybiera ksztaªt dialogu udramatyzowanego

bohater wiersza - posta¢ wyst¦puj¡ca, ale nie wypowiadaj¡ca si¦: tu: Urszulka

2 podmioty liryczne: Jan, matka

Wypowied¹ matki informuje: »e przyniosªa Urszul¦ w celu ukojenia cierpienia Jana, które niszczyjego zdrowie; »e lament Jana dotarª w za±wiaty (ogrom »alu): przyczyna pojawienia si¦ matki zUrszul¡

ywot pozaziemski jest wa»niejszy od »ycia ziemskiego

Duch przyj¡ª ksztaªt ciaªa, by da¢ si¦ rozpozna¢ ojcu

Urszula modli si¦ za rodziców

Matka: Czy »al Jana pªynie z tego, »e Urszula nie zaznaªa rozkoszy »ycia? Argumenty: rozkoszeziemskie zawsze ª¡cz¡ si¦ z bólem; Urszulka nic nie straciªa

ywot wieczny: brak trosk, brak bólu, pracy, chorób, staro±ci, nieszcz¦±¢ itp.

PD: fraszka

4.2.15 Analiza porównawcza Trenu XIX i wiersza Bolesªawa Le±mianapt. Urszula Kochanowska

Analiza stylu: XIX - styl retoryczny (wypowied¹ Matki: elementy mowy retorycznej, podkre±la,perswaduje wy»szo±¢ nieba nad ziemi¡)

Urszula Kochanowska:

• niebo to druga ziemia

• Bóg nie jest ¹ródªem absolutnego szcz¦±cia

• niebo jest gorsze od ziemi

• polemika z chrze±cija«sk¡ wizj¡ nieba

• prawdziwym ¹ródªem szcz¦±cia jest ziemia

• podmioty liryczne: Urszula, Bóg

• wprowadzony dialog - forma z dramatu

• liryka bezpo±rednia, po±rednia, forma dialogu

• rodzaje mów: niezale»na

• sytuacje liryczna: niebo-pustkowie

• Bóg - ojciec, dobrotliwy, »yczliwy, speªnia marzenia

• Urszula ma ziemskie pragnienia, jest ±wiadoma, »e jej pro±ba jest nie na miejscu. Urszulamy±li jak dziecko.

• iluzja domu Czarnoleskiego

• Bóg u±wiadamia Urszuli, »e szcz¦±cie teraz ma pªyn¡¢ z obcowania z Bogiem, ale ona tegonie rozumie

• sen wieczny odp¦dzam - nie respektuje praw nieba

• jest rozczarowana, »e to Bóg, a nie jej rodzice


• reinterpretacja toposu nieba

• styl potoczny, kolokwialny

• stylizacja, archaizacja

• w Trenie XIX stanowi¡cym podsumowanie swoistego traktatu lozocznego b¦d¡cego roz-rachunkiem ze stoicyzmem zastosowano styl retoryczny

• PD: zebra¢ wiadomo±ci na temat Mikoªaja S¦pa Sa»y«skiego, metazyka, poezja metazyczna

4.2.16 TODO: Mikoªaj S¦p Sa»y«ski

4.2.17 Psalm biblijny (charakterystyka gatunku) i jego parafrazy

parafraza - przeróbka

brak rymów

styl biblijny: anafora, paralelizm skªadniowy, pytania retoryczne, styl patetyczny, sªownictwolozoczne, apostrofy, inwersja

paralelizm skªadniowy: powtarzanie si¦ konstrukcji skªadniowych zdania. Np. Dosyciem znaªdotychczas uczy Twe zamknione, \ Dosyciem znaª i nazbyt oczy odwrócone

paralelizm wersetu biblijnego: werset jest zwykle caªo±ci¡ tre±ciow¡ zbudowany byª równolegle,paralelnie, drugi czªon powtarza, uzupeªnia b¡d¹ przeciwstawia si¦ my±li z czªonu pierwszego. Pa-ralelizm mo»e równie» polega¢ na powtarzaniu pewnego motywu, zestawieniu pytania i odpowiedzi,rozwijaniu my±li. W wersetach 3-czªonowych trzeci stanowi zwykle zako«czenie, podsumowaniedwóch poprzednich.

4.2.18 ródªa tragizmu Hamleta - tytuªowego bohatera dramatu Szek-spira analizowane przy wykorzystaniu dost¦pnych przekªadówwypowiedzi postaci ko«cz¡cej pierwszy akt

The time is out of joint:O cursed spite,That even I was bornto set it right

Stanisªaw Bara«czak:

Ten czas jest ko±ci¡ wyªaman¡ w stawie - jak mo»na liczy¢, »e ja j¡ nastawi¦?

Maciej Sª¡czy«ski:

Czasie zwichni¦ty - jak ci nie zªorzeczy¢Po có» rodziªem si¦, by ci¦ wyleczy¢?!

Józef Paszkowski:

wiat wyszedª z formyi mnie to trzeba wraca¢ go do normy!

Jarosªaw Iwa»kiewicz:

wiat wyszedª z orbit i mnie to los srogiKa»e prostowa¢ jego bª¦dne drogi?

Witold Chwalewik:

Czas ze stawów wyskoczyª:Nadzwyczaj to przykre,em si¦ narodziª po to,aby je zestawi¢


Roman Bronlsteatter:

Z kolein wypadª ±wiat! Fatum ponure!Czym si¦ urodziª, by go d¹wign¡¢ w gór¦?

W. Tarnawski:

Zwichni¦ty czas, w przekl¦tym ja momencieRodziªem si¦, by leczy¢ to zwichni¦cie.

Hamlet po spotkaniu z duchem ojca:

• wstrz¡±ni¦ty

• wie, »e tylko on mo»e to naprawi¢

• tylko on wie, co na prawd¦ zaszªo

Zdarzenie:

• wielkie zagro»enie

• grozi ±mierci¡ duchow¡

• jedyny ±rodek naprawy jest nieetyczny

Kwestie zawarte w wypowiedzi:

• zostaª zakªócony ªad moralny

wªadc¡ jest zbrodniarz

• rozkªad ±wiata

• wiedza, któr¡ posiada zobowi¡zuje do czynnego dziaªania

• konieczno±¢ wyboru metod dziaªania

nie mo»e wybra¢ zgodnej z wªasn¡ moralno±ci¡

• ujawnia tragiczn¡ dol¦ bohatera

• czy jednostka jest w stanie ud¹wign¡¢ ci¦»ar naprawy ±wiata

motyw teatru w teatrze - w celu upewnienia si¦ czy na pewno musi zabi¢

caªy czas dorasta do wypeªnienia misji

Hamlet dokonaª zemsty, ale czy dorósª do wykonania misji nie jest rozstrzygni¦te w utworze. ZabiªKlaudiusza, ale pomimo, »e wykonaª misj¦, spowodowaª rozkªad pa«stwa.

Rozstanie si¦ Hamleta z Ofeli¡:

• chciaª j¡ ocali¢ od losu, który jej groziª, gdyby przebywaªa z nim

• rozstaª si¦ z ni¡ najbrutalniej jak umiaª w celu, »eby mie¢ pewno±¢, »e nie wróci

• nie doceniª siªy uczucia

• post¦powanie Hamleta doprowadziªo do szale«stwa, a nast¦pnie do samobójstwa Ofeli¦

Przystanie na propozycj¦ Klaudiusza byªoby jeszcze gorsze dla jego wn¦trza, bo zdradziªby samegosiebie. W obu wypadkach (czynno±¢, bierno±¢) b¦dzie stracony zycznie i duchowo.

Zabiª ojca Ofelii. Byª to za du»y dla niej ci¦»ar.

Lady Makbet: za du»y byª ci¦»ar psychiczny zwi¡zany ze strachem przed kar¡ (a nie z poczuciemwiny i wyrzutami sumienia) -> wpadªa w obª¦d.


4.2.19 Analiza tre±ci i formy sªynnych monologów Hamleta podstaw¡ dorozwa»a« na temat dylematów moralnych bohatera tragicznego

Fragment w tªumaczeniu Stanisªawa Bara«czaka:By¢ albo nie by¢ - oto jest pytanie.Kto post¦puje godniej: ten, co biernieStoi pod gradem zajadªych strzaª losu,Czy ten, co stawia opór morzu nieszcz¦±¢I w walce kªadzie im kres?Pytanie o godno±¢:

• bierno±¢: ocala »ycie, unicestwienie duchowe

• walka: Hamlet:

nieetyczne ±rodki unicestwienie zyczne i duchowe w imi¦ wy»szej idei

∗ tragizm

Samobójstwo nie jest tu rozwi¡zaniem:

• powstrzymuje go ludzki strach

• w wypadku Hamleta jest to bierno±¢

Cierpienie na ziemi:

• opieszaªo±¢ prawa

• byle zero upokarza cierpliw¡ warto±¢

• bezczelno±¢ wªadzy

• zniewaga

Tragizm bohatera wynika z konieczno±ci wyboru pomi¦dzy metodami dziaªania: mo»e pozosta¢biernym, co jest sprzeczne z jego moralno±ci¡, oraz mo»e dziaªa¢, ale jedynym sposobem jestmetoda nieetyczna, co równie» niszczy wewn¦trznie bohatera, ale utrzymuje jego honor.

4.2.20 Szekspirowskie sposoby ujawniania cech i tajemnic natury ludz-kiej

Makbet - byª uwa»any za walecznego, oddanego królowi; »¡dza zdobycia wªadzy wygrywa z jegomoralno±ci¡Lady Makbet szanta»uje go, podjudza, kusi, popiera, »eby Makbet zabiª króla. Gra na jegohonorze i uczuciach.Zabija, bo pragnie akceptacji »ony i wªadzy.Problem odporno±ci psychicznej i nierozró»nialno±ci dobra i zªa. Tu byªa odporno±¢ psychiczna.Lady Makbet wydawaªo si¦, »e ma nerwy ze stali, ale jednak nie wytrzymaªa ci¦»aru tego couczyniªa. Widziaªa na r¦kach plamy krwi, których nie mo»e zmy¢ i czuªa jej zapach. Makbetwytrzymuje do ko«ca (psychicznie).Miaª mo»liwo±¢ zachowania »ycia, ale nie honoru (miaª by¢ wytykany palcami itp.), ale t¡ mo»li-wo±¢ odrzuciª, wybieraj¡c ±mier¢ honorow¡ w walce (pojedynek).Ró»nice wzgl¦dem tragedii antycznej (uzupeªnienie kartki):

• tragizm przeniesiony do wn¦trza bohatera

Czarownice - prezentuj¡ Makbetowi mo»liwo±¢ przej¦cia wªadzy


4.2.21 Tren Fortynbrasa Z. Herberta ¹ródªem reeksji na temat roliidealizmu i pragmatyzmu w ludzkim post¦powaniu

PD: pragmatyzm

Fortynbras - Norweg, przejmuje tron Danii po ±mierci rodziny królewskiej

Tren: Fortynbras nie darzy szacunkiem Hamleta, drwi z niego

• liryka zwrotu do adresata

• monolog udramatyzowany

czarne sªo«ce o zªamanych promieniach: nie daje ±wiatªa, warto±ci

str¡cone gniazda: gniazdo - narodziny; str¡cone - ju» nic si¦ w nich nie narodzi

mi¦kkie pantoe: ubiór domowy - tam powinien by¢

gªowa osobno, szpada osobno...: brak harmonii

to b¦d¡ moje manewry przed obj¦ciem wªadzy: chce zastraszy¢ ludzi; demonstracja siªy

nie by¢ do »ycia: nie umie »y¢ w spoªecze«stwie

krysztaªowe poj¦cia: idealizm

glina ludzka: pragmatyzm

nawet oddycha¢ nie umiaªe±: skrajnie nieprzystosowany do »ycia

widok... na tarcz¦ zegara: ±wiadomo±¢, »e ma ograniczony czas

Fortynbras nie rozumie dlaczego ludzie czcz¡ takich jak Hamlet

Rozdziaª 5

Barok

5.0.1 Barok - problemy terminologiczne zwi¡zane z nazw¡; kwestie pe-riodyzacyjne, próba ujawnienia ¹ródeª nowej koncepcji pi¦kna

1. Barok nie jest terminem uniwersalnym: w wi¦kszo±ci krajów oznacza epok¦, bywa bowiemczasem u»ywany wyª¡cznie jako nazwa kierunku (styl renesansowy -> styl barokowy -> stylklasycystyczny)

2. Etymologia:

• port. barocco 'perªa o nieregularnym ksztaªcie'

• wª. barocco 'napuszony, dziwaczny'

• w dawnej logice - nazwa bª¦du w my±leniu

Pi¦kne jest to co szokuje, pora»a, epatuje (wywoªuje silne emocje), zadziwia

Nie mówi¢: przerost formy nad tre±ci¡!

ródªa: rzeczywisto±¢ czªowieka w XVII w., wojny religijne, ±wiadomo±¢, »e jest si¦ pyªem wewszech±wiecie, niepokój epoki

Barok jest podobny do wspóªczesno±ci.

Czªowiek »yje w l¦ku i ±wiadomo±¢ niewiedzy. Spostrzega rzeczywisto±¢ jako chaos. Potrzebujesilnych wra»e«, pozwalaj¡cych odreagowa¢.

PD: konceptyzm, marinizm, gongoryzm, poezja metazyczna, sarmatyzm

Nurty w literaturze polskiej:

• nurt poezji metazycznej

• nurt literatury dworskiej = poezja marynistyczna = poezja ±wiatowej rozkoszy

• nurt literatury sarmackiej = ziemia«skiej = szlacheckiej: Wacªaw Potocki, Jan ChryzostomPasek

5.0.2 Analiza tre±ci i formy Niestatku II i Do trupa J. A. Morsztynawprowadzeniem do prezentacji barokowych konceptów i wykorzy-stywanych przez twórców epoki ±rodków artystycznego wyrazu

Do trupa:

• Zadanie: problem m¡k, ogrom cierpie« nieszcz¦±liwie zakochanego

67

68 ROZDZIA 5. BAROK

• Koncept: porównanie do trupa; barokowy paradoks (jest w gorszej sytuacji od trupa).

• Wybraª najtrudniejsz¡ form¦: sonet

• paradoks, antyteza, oksymoron

- kochanek

~~~ trup

~~~ paradoks~~~ antyteza~~~ antyteza~~~ antyteza

~~~~~~~~~

~~~

~~~

~~~

~~~~~~

\

/ paradoks

Bierze pod uwag¦ ró»ne wzgl¦dy: stan skupienia, temperatur¦, ±wiatªo, sytuacj¦, siªy »ywotne...

Niestatek II:

• Zadanie: jak uczucia wpªywaj¡ na postrzeganie bliskiej osoby; niestaªo±¢ m¦skich uczu¢

• Koncept: pokaza¢ t¡ sam¡ kobiet¦ widzian¡ oczami tego samego m¦»czyzny raz podczaszgody, a raz po zwadzie

•

zgoda zwada

oczy ogie« popióªczoªo zwierciadªo maglowniawªos zªoto paj¦czynaz¡b perªa szkapia ko±¢skóra zsiadªe mleko blejwas bladyusta koral czelu±¢

policzki purpura tr¡d

• hiperbolizacja, kontrast; wiersz jest ±rodkowo symetryczny ;)

PD: lozoe, Naborowski

5.0.3 Koncept bohaterem barokowej poezji. Analiza tre±ci i formy wy-branych wierszy J.A. Morsztyna i D. Naborowskiego. Tªo lozo-czne epoki - jego zwi¡zek z koncepcj¡ pi¦kna, ±wiata przedsta-wionego, rodzajem wykorzystywanych ±rodków stylistycznych.

W przemówieniach publicznych te» musiaª by¢ koncept

O±wiecenie obarczaªo sarmatyzm o zª¡ sytuacj¦ w pa«stwie. Monitor przeprowadziª kampani¦antysarmack¡, co spowodowaªo pogard¦ dla polsko±ci, z czego szybko si¦ ockni¦to (ale za pó¹no).

Bez sarmatyzmu by nas nie byªo (pomógª przetrwa¢ ±wiadomo±ci narodowej w czasie niewoli).

Niestatek:

69

• Zadanie: przedstawi¢ niemo»liwo±¢ osi¡gni¦cia stateczno±ci kobiet

• Koncept: wyliczenie abstrakcyjnych zdarze«, które s¡ bardziej prawdopodobne ni» statecz-no±¢ kobiet. W nale wiersza - paradoks barokowy. hiperbolizacja

O swej pannie:

• Zadanie: niezwykªo±¢ urody swojej panny, poprzez ukazanie bieli karnacji szyi i twarzy

• Koncept: przedstawienie rzeczy z natury biaªych i poprzez gradacj¦ pokaza¢, »e bielsza jesttwarz ukochanej. Anafora, porównanie, hiperbola...

Do panny:

• Zadanie: niewzruszono±¢ serca kobiety

• Koncept: przedstawienie rzeczy, które powszechnie uchodz¡ za twarde (z natury, lub pojakich± zabiegach) i przez gradacj¦ twardsze serce panny

Do Hanny:

• Zadanie: nieczuªo±¢ Hanny

• Koncept: Najpierw palec, potem serce

5.0.4 Sposoby funkcjonowania motywu vanitas w poezji doby barokumi¦dzy innymi D. Naborowskiego

Krótko±¢ »ywota:

• Zadanie: przedstawienie krótko±ci »ycia w poª¡czeniu z motywem marno±ci

• Koncept: zatarcie ró»nic mi¦dzy przeszªo±ci¡, tera¹niejszo±ci¡ i przyszªo±ci¡; nieuchwytno±¢chwili; wyliczenie: rzeczy krótkotrwaªe, ulotne, zmienne; hiperbola

• Vanitas: »ycie jest krótkie i trzeba si¦ spieszy¢ z realizacj¡ warto±ci duchowych

Marno±¢:

• Zadanie: daje recept¦ na »ycie, które trwa tak krótko

• poeta byª reprezentantem poezji dworskiej, ale uprawiaª te» liryk¦ metazyczn¡

• w utworze ujawniaj¡ si¦ ispiracje lozo¡ antyczn¡ zwi¡zan¡ z epikureizmem i stoicyzmem

• postulowany przez podmiot liryczny umiar wywodzi si¦ z systemu pogl¡dów Zenona z Kition

5.0.5 Synteza wiadomo±ci dotycz¡cych poznanych wierszy D. Naborow-skiego. Przygotowanie do pisania wªasnego stylizowanego tekstu

PD: Wacªaw Potocki, sarmatyzm

Charakterystyka stylem Jana Chryzostoma Paska

Jak przygotowa¢ si¦ do pracy?

• Pie±« V Monachomachii - kodeks satyryka

70 ROZDZIA 5. BAROK

• pami¦tniki

• notatki na temat wszystkich rodzajów stylizacji

• notatka na temat stylu barokowego w prozie

• makaronizowanie - wtr¡canie obcych zwrotów - tu z ªaciny

• ¹ródªo makaronizmów - sªownik wyrazów obcych

5.0.6 Muza sarmacka Wacªawa Potockiego - analiza wybranych utwo-rów autora Wojny Chocimskiej punktem wyj±cia do rozwa»a« oblaskach i cieniach sarmatyzmu

Wojna Chocimska - wzór, napisana 50 lat po potrzebie chocimskiej

PD: biograa Wacªawa Potockiego, tytuªy tomów wierszy, tytuª eposu; przeczyta¢ utwory z podr¦cz-nika, oraz wykona¢ ustnie ¢wiczenia pod nimi; notatka o Wojnie Chocimskiej: geneza, kompozycja,zaªo»enia ideowe

szlachectwo zobowi¡zuje: ª¡czy si¦ z odpowiedzialno±ci¡

prywata - przedkªadanie warto±ci wªasnych nad spoªeczne; wykorzystywanie swojej pozycji dowªasnych celów

dzi¦ki sarmatyzmowi przetrwali±my jako naród lata niewoli

kultura zostaªa zapisana w Panu Tadeuszu:

• jedzenie, picie

• architektura

• zachowania

• strój

• ...

kultura sarmacka (szlachecka) jest kultur¡ polsk¡

5.0.7 Czuj! Stary pies szczeka Wacªawa Potockiego i Pie±« V Janaz Czarnolasu - dwa sposoby mówienia o kwestiach dotycz¡cychbraku patriotyzmu

Jeden z czterech rodzajów tematów maturalnych: wiersz Potockiego wydrukowany pod tematem,natomiast tre±¢ Pie±ni o spustoszeniu Podola przez Tatarów nale»y pami¦ta¢, a tak»e zna¢ sprawyzwi¡zane z jej form¡

Czuj! ...

• podmiot liryczny - patriota - stary pies ªa«cuchowy

• zadanie - przedstawi¢ sytuacj¦ panuj¡c¡ w Polsce

• koncept - porównanie kraju do okradanego gospodarstwa (alegoria)

• koncepcja wroga - wróg wewn¦trzny - najgorszy z wrogów

urz¦dnicy okradaj¡ spoªecze«stwo

prywata

71

za psa urz¦dy, za psa najwy»sze honory - brak szacunku dla pozycji; dewaluowanieurz¦dów

PD; konspekt wypracowania dotycz¡cego Pie±ni V i Czuj! Stary pies szczekaWst¦p:

• ró»ne epoki utworów

ró»ne tªa

• ró»nice w formie zwi¡zane z ró»nymi koncepcjami pi¦kna epok

Rozwini¦cie:

• przedstawienie utworów

• forma utworów

Pie±¢ V - styl retoryczny Czuj! Stary pies szczeka - barokowe ±rodki artystyczne: koncept

• zaªo»enia ideowe, cele tekstów

• ¹ródªa nieszcz¦±cia, forma zªa

• sposoby naprawy sytuacji

5.0.8 Wojna Chocimska - XVII-wiecznym eposem sarmackim (cechyparenetyczne)

PD: Jan Chryzostom Pasek: stylizacja j¦zykowa, Pami¦tniki (fragmenty)w Panu Tadeuszu s¡ przedstawione równie» cienie sarmatyzmuPowrót posªa - Sarmata o±wiecony, ale nowoczesny, chce reformsarmatyzm - ideologia stanowa, nurt w kulturze, obyczajowo±¢wzór ideowy - Karol Chodkiewiczutwór parenetyczny - narrator liczy na to, »e sytuacj¦ w Polsce da si¦ naprawi¢Mowa Chodkiewicza:

• Sarmatyzm ma te» pozytywne aspekty: mo»e by¢ ¹ródªem olbrzymiego patriotyzmu

• mówi, »e nie jest wspaniaªym mówc¡

• To nie megalomania sarmacka, on zagrzewa wojsko do walki: maj¡ broni¢ ojczyzny, rodziny,kraju, kobiet, dzieci, króla, sprawiedliwo±ci, chrze±cija«stwa, Matki Polski, poddanych, go-spodarstw (kultura materialna)

• styl retoryczny

• gradacja argumentów: warto±ci wy»sze -> kobiety, rodziny -> maj¡tki

Zbytki polskie:

• jak b¦d¡ kolczyki w uszach m¦»czyzn -> apokalipsa

• liryka patriotyczna

• zadanie: ujawnienie pró»no±ci, pychy szlachty poprzez manifestowanie bogactwa

• koncept: wyliczenie wydatków szlachty (zewn¦trzne znamiona bogactwa) (ilo±¢ wylicze«)>>tragiczny stan ojczyzny

kontrast, paradoks

72 ROZDZIA 5. BAROK

5.0.9 Analiza wybranych wierszy Wacªawa Potockiego - c.d.; Sprawdze-nie testu dotycz¡cego twórczo±ci D. Naborowskiego. Charaktery-styka ró»nych rodzajów stylizacji j¦zykowej

PD: pisemnie biograa Jana Chryzostoma Paska; geneza i kompozycja Pami¦tników, barokowepi±miennictwo - gatunki, charakterystyka zjawiska

PD: przygotowanie do prezentacji kultury o±wiecenia:

• etymologiczne i realne znaczenia nazwy epoki, periodyzacja na zachodzie i w Polsce

• w punktach zaªo»enia trzech kierunków lozocznych (racjonalizm, empiryzm, sensualizm) itrzech kierunków literackich (klasycyzm, sentymentalizm, rokoko)

• referaty, prezentacje: Collegium Nobilium i zaªo»yciel Stanisªaw Konarski; Teatr Narodowy;czasopi±miennictwo: Monitor, Zabawy Przyjemne i Po»yteczne; obiady czwartkowe - in-stytucja salonu; szkoªa rycerska; reforma o±wiaty przeprowadzona przez KEN

• ¹ródªa, materiaªy: Mieczysªaw Klimowicz O±wiecenie

• kalendarz »ycia i twórczo±ci Ignacego Krasickiego

5.0.10 Polaka Sarmaty - portret wªasny... - charakterystyka i ocenapostaw i pogl¡dów pami¦tnikarza - Jana Chryzostoma Paska

pi±miennictwo: utwory amatorskie (bez zamiaru drukowania, dla potrzeb wªasnych)

walory artystyczne Pami¦tników pozwalaj¡ je traktowa¢ jako literatur¦

Pasek:

• wybór towarzyszki »ycia zale»ny od maj¦tno±ci i formy maj¡tku

• zabobonny

przeczy religijno±ci katolickiej

• naiwny

• nieodpowiedzialny

• Dania:

megalomania

5.0.11 Stylizacja j¦zykowa - charakterystyka zjawiska; archaizacja, dia-lektyzacja, stylizacja ±rodowiskowa

gwara ±rodowiskowa - brak odr¦bnych gramatyk, tylko odr¦bna leksyka (sªownictwo, zwroty)

dialektyzacja, archaizacja - równie» wªasne gramatyki

stylizacja:

• niezrozumiaªe -> za du»o

• brak iluzji -> za maªo

73

tªumaczenie archaizmów: virtus (ªac. 'cnota, m¦stwo')

okres staropolski: ±redniowiecze, renesans, barok, o±wiecenie

PD: problematyka i formy publicystyki doby staropolskiej; przeczyta¢ z podr¦cznika o dzieªach PiotraSkargi, Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Stanisªawa Staszica i Hugona Koª¡taja; krótkie notatkibiograczne, tytuªy dzieª; informacje o inspiracjach lozocznych; najwa»niejsze wydarzenie w»yciu twórcy; w formie punktów zapisa¢ pogl¡dy, a tak»e cechy wªa±ciwe kompozycji wybranychtekstów; denicja terminu publicystyka + formy

74 ROZDZIA 5. BAROK

Rozdziaª 6

O±wiecenie

6.0.1 O±wiecenie - problemy periodyzacyjne i terminologiczne

PD: publicystyka staropolska: biogramy, dorobek, kompozycja, postulaty zawarte w programie re-form; ró»nice w pogl¡dach Staszica i Koª¡taja: ustrój, sprawa mieszczan, sprawa chªopska, liczeb-no±¢ staªej armii

O±wiecenie - niem. 'naturalne ±wiatªo rozumu', nazwa uniwersalna

wiek rozumu, wiek lozoi, wiek o±wiecenia

podstawy powstaªy w Anglii, a we Francji najpeªniej wprowadzone w »ycie

Cezury (+kartka):

• pocz¡tek

zaªo»enie Collegium Nobilium (1740)

• rozkwit:

panowanie Stanisªawa Poniatowskiego (elekcja - III rozbiór)

Okres prekursorski:

• Collegium Nobilium

• biblioteka Zaªuskich (pierwsza biblioteka publiczna)

• Stanisªaw Leszczy«ski: Gªos wolny, wolno±¢ ubezpieczaj¡cy

Okres Stanisªawowski:

• KEN

• obiady czwartkowe

• szkoªa rycerska

• teatr narodowy

• czasopi±miennictwo

Okres epigo«ski:

75

76 ROZDZIA 6. OWIECENIE

• Towarzystwo Przyjacióª Nauk - 1800 - miaªo zachowa¢ dorobek naukowy i kulturalny podzaborami

Sensualizm jest odmian¡ empiryzmu

Klasycyzm jest oparty na racjonalizmie

klasycyzm (jako zjawisko) - czerpanie wzorców z antyku

• koncepcja pi¦kna

• formy: epos, tragedia, pie±«, oda, hymn, tren, bajka, epigramaty

• lozoe

• w o±wieceniu dodano now¡ zasad¦: prawdopodobie«stwa (zdrowego rozs¡dku): zgodno±¢ zlogicznym my±leniem

Klasycyzm: kierunek w literaturze o±wieceniowej; zwi¡zek z polityk¡; funkcja: uczy¢, bawi¢

• nowy gatunek: powie±¢

wi¦ta miªo±ci kochanej ojczyzny - hymn szkoªy rycerskiej

sentymentalizm - zacz¡ª piel¦gnowa¢ sarmatyzm

rokoko - cel: rozrywka; cecha: wytworny; motyw muszli (w sztukach plastycznych)

Racjonalizm:

• prekursor: Rene Gecart (Kartezjusz): Rozprawa o metodzie - Cogito ergo sum

• Kant

• John Locke

• Pascal: My±l¡ca trzcina

Empiryzm:

• Bacon

• Locke

• Hume

racjonalizm - opiera si¦ na rozumie, jest to narz¦dzie poznania ±wiata, a kwestii metazycznychnie da si¦ zgª¦bi¢, wi¦c nie ma sensu próbowa¢

deizm - odrzucanie wiedzy religijnej, zorganizowanej religii (kult, obrz¡dki); Bóg nie ingeruje wbieg »ycia

empiryzm - wszelka wiedza ma ¹ródªo w do±wiadczeniu; czªowieka ksztaªtuj¡: wychowanie i do-±wiadczenia; maksymalizm poznawczy: czªowiek dotrze do tajemnicy istnienia; czªowiek z naturyjest dobry, a zªo wynika z niewiedzy (wystarczy u±wiadomi¢, aby go nie czyni¢)

sensualizm - wyª¡cznie doznania zmysªowe; caªa nasza wiedza wynika z tego ¹ródªa; ortodoksyjnyempiryzm

77

6.0.2 Przygotowanie do wypracowania domowego

Temat 1:

• Sonet:

forma, gatunek, ±rodki stylistyczne

kompozycja zwi¡zana z sonetem (jako gatunek)

antynomiczno±¢ uczucia

dlaczego takie ±rodki?

du»a ró»nica okresów

inwokacyjno±¢

• Liryk:

nieprzemijalno±¢ uczu¢ (zadanie)

koncept: kontrast; w 9 wersach rozpoczynaj¡cych si¦ anaforycznie wymieniª 18 zjawiskdotycz¡cych sposobów mierzenia czasu, rodzajów emocji..., wers 10 podsumowuje, aostatnie 2 przeciwstawiaj¡ nieprzemijalno±¢ miªo±ci do przemijalno±ci zjawisk -> baro-kowy paradoks

Temat 2:

• utwory:

Odprawa posªów Greckich

Zbytki Polskie

Pie±« V (O spustoszeniu Podola przez Tatarów)

• wszystkie ±rodki artystyczne

• kwestia wiary

• co broni »oªnierz: te» caªej wspólnoty chrze±cija«skiej

6.0.3 Instytucje, inicjatywy, przedsi¦wzi¦cia które ±wiadcz¡ o realizacjilozocznych zaªo»e« o±wiecenia w Polsce

PD: lektura: Kubu± fatalista, wi¦toszek; po omówieniu satyr i fragmentów Monachomachii:wybra¢ 10 bajek (min. 2 La Fontaine'a), wynotowa¢ tytuªy i dopasowa¢ polskie przysªowia, odda-j¡ce istot¦ lozoczn¡ przesªa« konkretnych tekstów; szczegóªowe informacje na temat bajki jakogatunku

Czasopi±miennictwo:

• czwarta wªadza

• ró»ne pisma: ogólno-informacyjne, informacyjno-polityczne, polityczno-spoªeczne, naukowe,moralne

• pierwsze pismo: Merkuliusz

• rozwój w latach 30 XVII w.

• gazeta pijarska: Nowiny Polskie pó¹niej Kurier Polski


• Sakso«czyk Mitzler: pierwsza gazeta uczona

prezentowaªa programy reform, dzieªa twórców o±wieceniowych

• nowe gatunki (prasowe): esej, felieton, artykuª, reporta»

• 1763: druczki uliczne Maªy Monitor kierowany do ±redniej szlachty: krytyka sarmacko±ci

• po elekcji Stanisªawa Poniatowskiego

Monitor (2 tygodnik, pó¹niej tygodnik)

∗ wychowuje, propaguje nowy model obywatela o±wieceniowego∗ tolerancja religijna∗ szlachcic nowoczesny∗ nowe doktryny ekonomiczne: merkantylizm∗ chªopi: zjokratyzm <- polepszanie bytu∗ straciª znaczenie w czasach konfederacji barskiej i radomskiej

Zabawy Przyjemne i Po»yteczne

∗ redaktorzy:

· Jan Alberttandi· Adam Naruszewicz

∗ pismo obiadów czwartkowych∗ zawiera dzieªa o±wieceniowych twórców∗ skierowany do elity intelektualno-towarzyskiej

Gazeta Warszawska

∗ najpierw program dworski∗ po rewolucji francuskiej zmieniª orientacj¦

Ku¹nia Koªª¡tajowska

∗ Pami¦tnik Polityczny

targowica -> represjonowanie pism

Szkolnictwo:

• przed o±wieceniem

zakon jezuitów prowadziª szkoªy

nauka w ªacinie

metoda: scholastyka

upo±ledzone nauki ±cisªe

• w o±wieceniu

Stanisªaw Konarski (zakon pijarów)

∗ wykªadaª retoryk¦ w Warszawie∗ napisaª Prawa polskie

· broniª suwerenno±ci Polski· atakowaª magnateri¦

∗ zaªo»yciel Collegium Nobilium

79

· szkoªa dla synów magnackich i bogatej szlachty (elitarna)· 5 klas w 8 lat· nowo»ytne j¦zyki· prawo, historia, geograa· lozoa, matematyka - przedmioty bazowe· powstaª w nim teatr· kursy dla absolwentów· 1741: Gramatyka ªaci«ska - wywieraªa wpªyw na polszczyzn¦· nowoczesny budynek

∗ podkre±laª znaczenie religii w wychowaniu

rozwój KEN

Teatr Narodowy:

• pierwsza scena publiczna ze staªym zespoªem aktorskim

• Franciszek Bochomolec - twórca

przeciwstawiª starego szlachcica z nowym

• przeniesiony do budynku przy paªacu Krasickich

• budynek dzielony z zagranicznymi aktorami

kontakt z innymi stylami, kulturami

• Wojciech Bogusªawski

3 kadencje kierowania teatrem

Szlachcic mieszczaninem

Cud mniemany, czyli krakowiacy i górale

dyrektor + aktor + autor

• 2-ga scena Teatru narodowego: Teatr Rozmaito±ci

• gmach przy placu teatralnym

• ingerencje carskiej cenzury

Salon literacki i obiady czwartkowe:

• salon: towarzystwo spotykaj¡ce si¦ w celu rozmowy o literaturze i nauce

• salony powstaªy we Francji

• obiady czwartkowe do 1787

prowadzone przez króla

najwi¦ksi twórcy (pisarze, malarze...)

• potem powstawaªy kolejne salony, ale ju» nie tak ±wietne jak obiady czwartkowe

Komisja Edukacji Narodowej i jej reformy:


• przej¦cie maj¡tków jezuitów

• Towarzystwo do ksi¡g elementarnych

pierwszy elementarz (3 cz¦±ci: nauka pisania, czytania; rachunek; obyczaje) - wykorzy-stywany w szkoªach paraalnych

nowoczesne podr¦czniki (26 wydanych): bardzo wysoki poziom merytoryczny

• reformy szkolnictwa i uniwersytetów

3-stopniowy podziaª o±wiaty:

∗ szkoªy paraalne: dla dzieci rzemie±lników i chªopów∗ szkoªy powiatowe i wojewódzkie: dla dzieci szlacheckich∗ uniwersytety: Krakowski (Jagiello«ski), Wile«ski

seminarium dla nauczycieli (4 lata)

∗ wyksztaªcono ponad 100 nauczycieli

kontynuacja -> Towarzystwo Przyjacióª Nauk

Szkoªa rycerska:

• Pacta conventa wymagaªy stworzenia szkoªy wojskowej

• szkoªa:

zwierzchnik: król

∗ dobór kadry, stypendia...

komendant

dyrektor naukowy

kadeci podzieleni na 4 brygady (3 nansowane przez króla, czwarta przez sªuchaczy)

mieszczanie te» mogli uczy¢ si¦

ksztaªcenie ogólne i wojskowe

system kar i nagród

7 klas (od 7 do 1)

zaczyna si¦ w wieku 7-12 lat

przedmioty:

∗ j¦zyki nowo»ytne∗ historia∗ administracja∗ dowodzenie∗ szermierka∗ taniec∗ zachowanie si¦ przy stole∗ in»ynieria wojskowa∗ taktyka∗ artyleria

miaªa tworzy¢ elity

oddziaªy w ró»nych miejscach kraju

81

6.0.4 Analiza wybranych utworów o±wieceniowych wprowadzeniem dorozwa»a« dotycz¡cych tre±ci i formy dzieª klasycystycznych i na-le»¡cych do sentymentalizmu

satyra - wprowadza motyw krzywego zwierciadªa, ale nie zawiera metod naprawy; dominuje wpiosenkach, kabaretach itp.

Do Króla:

• bardzo inteligentna

• persya» - utwór literacki ironiczny i »artobliwie kpi¡cy, zawieraj¡cy przytyki, przymówkiukryte w komplementach, lub odwrotnie - komplementy ukryte w przymówkach

• ironie

• adresowana do szlachty

• podmiot udaje szlachcica Sarmat¦ ( w negatywnym znaczeniu)

• przemycony argument wªa±ciwy: uczy¢ si¦, czy bi¢

PD: gatunki uprawiane w o±wieceniu: satyra (gatunek + sposób przedstawiania), poemat heroiko-miczny, powie±¢, gatunki publicystyczne; persyarz, sielanka

klasycyzm:

• funkcja dydaktyczna

• patriotyzm

• temat aktualny (jak nie, jest autor jest pseudo klasykiem)

Laura i Filon:

• sentymentalizm

• przedmiot zainteresowania - prze»ycia wewn¦trzne, uczucia, doznania

• ªono natury: wieniec, maliny

• czas: noc

• odpowiedni nastrój

• gor¡ce uczucia: miªo±¢, zazdro±¢

• reakcje emocjonalne

• mo»na co± lepiej oceni¢ jak si¦ to straci

• konwencja ('ustalenia, umowa')

sielanka konwencjonalna

∗ natura∗ szcz¦±liwy koniec∗ zakochani jako pasterze∗ odwoªuj¡ si¦ do Sonetów do Laury Petrarchi∗ rekwizyty: kwiaty


∗ miejsce spotkania

PD: publicystyka; przed interpretacj¡ wybranych satyr I. Krasickiego zastanowi¢ si¦ nad zwi¡z-kami utworu Do króla z dokonaniami poprzedniej epoki, a tak»e rozwa»y¢ czy jednym ze ¹ródeªinspiracji mógª by¢ dialog sokratejski

Dialog sokratejski - udaj¡c, »e si¦ zgadza zaprzecza¢, sprowadza¢ do absurdu; ironia

Nie dopuszczono w klasycyzmie sprzecznych kategorii estetycznych w jednym dziele (harmoniaepoki), w romantyzmie byªo odwrotnie bo ideologia epoki byªa oparta na antynomiach

Forma dzieªa odzwierciedla lozo¦

mimetyzm - kategoria estetyki antycznej polegaj¡ca na na±ladowaniu [rzeczywisto±ci]

Wszystko poddane racjom rozumu.

Charakterystyka klasycyzmu francuskiego, sposoby funkcjonowania komizmu w wi¦toszku Mo-liera

Zako«czenie jest wbrew zasadom zdrowego rozs¡dku.

6.0.5 Prezentacja wybranych zagadnie« zwi¡zanych z publicystyk¡ dobystaropolskiej

Andrzej Frycz Modrzewski:

• ......................... - ulotki rozrzucane podczas sejmów; chciaª zrówna¢ prawo karne dlaobywateli

• wpªywy Erazma z Rotterdamu

• zrobi¢ wszystko, »eby konikty rozwi¡zywa¢ dyplomatycznie, a nie zbrojnie

• kwestionowaª nieomylno±¢ papie»a, uznawaª wy»szo±¢ soboru nad papie»em, przeciwstawiaªsi¦ podatkom dla ko±cioªa

Piotr Skarga:

• rektor uniwersytetu Wile«skiego

• teolog, pisarz, kaznodzieja

• zaanga»owany w polityk¦

zwolennik silnej wªadzy królewskiej

• byª jezuit¡

• kontrreformacja

• o±wiecenie: laicyzacja o±wiaty (ze±wiecczenie)

• dzieªa: Kazania sejmowe, Kazania na niedziele i ±wi¦ta...

• Rola toposów w kaznodziejskiej prozie Piotra Skargi

topos matki

topos ton¡cego statku

topos »eglugi

archetyp syna marnotrawnego

83

6.0.6 Projekt naprawy Rzeczpospolitej w publicystyce Stanisªawa Sta-szica i Hugona Koª¡taja

omnibus o±wieceniowy - umie¢ wszystko (Staszic)

Staszic - lozofem ±wi¦tym nie byª

Koª¡taj: Listy anonima: wyodr¦bnione Listy prze±wietnej deputacji

Ustrój (obaj): monarchia parlamentarna (konstytucyjna), dziedziczno±¢ tronu, zniesienie veto

Staszic ª¡czyª wªadz¦ ustawodawcz¡ i wykonawcz¡

Armia (staªa):

• Staszic -> 80 ty±

• Koª¡taj -> 60 ty±

• uchwalono 100 ty±, ale udaªo si¦ uzbroi¢ tylko 40 ty±

Szybka zmiana mentalno±ci: du»o czynników typu: teatry, salony, odpowiednia o±wiata

Staszic ufundowaª paªac Staszica, pomnik Kopernika i wiele innych (miaª dar robienia pieni¦dzy)

6.0.7 wi¦toszek - gro¹ny czy tylko ±mieszny

Wyst¦puje wiele rodzajów komizmu:

• sªowny

• sytuacyjny

• postaci

wi¦toszek pojawia si¦ w III akcie, aby najpierw przedstawi¢ stosunek innych do niego

Umie manipulowa¢ lud¹mi -> gro¹ny; ma (ogromn¡) wiedz¦ o psychice ludzkiej. Potra dosta¢si¦ do grupy ludzi i zniszczy¢ j¡ od wewn¡trz.

Nie mo»na polega¢ tylko na autorytetach - trzeba te» troch¦ samemu my±le¢

6.0.8 Przygotowanie do pracy klasowej - testu sprawdzaj¡cego stopie«zrozumienia tekstu

Rady dotycz¡ce realizacji pierwszego maturalnego zadania

• nale»y m¡drze gospodarowa¢ czasem:

test 20p -> 50min

wypracowanie 50p -> 120min

• odpowiada¢ na wszystkie pytania, nie zostawia¢ wolnych miejsc - nie ma punktów ujemnych

• bardzo dokªadnie czyta¢ polecenia i za ka»dym razem wraca¢ do wskazanego akapitu

• warto formuªuj¡c odpowied¹ wykorzysta¢ elementy pytania - wtedy uniknie si¦ cz¦stegobª¦du, a mianowicie rozmijania si¦ z istot¡ polecenia

• nie ba¢ si¦ rozbudowanych polece«, zwykle s¡ naprawd¦ ªatwe


6.0.9 Interpretacja tre±ci i analiza formy wiersza Wisªawy Szymbor-skiej pt. "Mo»e to wszystko" - czy jeste±my panami swojego losu,±wiadomymi sensu istnienia - w jaki sposób wykorzystany jestw wierszu, przeniesiony na grunt naukowego laboratorium, to-pos ±wiata-teatru - czy wiersz Wisªawy Szymborskiej pomaga wudzieleniu odpowiedzi na pytanie "jak »y¢?"*

*pytanie pochodz¡ce ze sªynnego wiersza poetki pt. "Schyªek wieku"

retorta to szklane laboratoryjne naczynie

koncept wiersza: caªy Wszech±wiat znajduje si¦ w laboratorium. Jeste±my poddawani procesowipoznawczemu, którego nie mo»emy zrozumie¢. Wg. p. Macias musi ten proces by¢ nadnatu-ralny i metazyczny, wg. mnie mo»e by¢ logiczny, ale nas po prostu przerasta dokumentnie, jakzyka kwantowa przerasta myszoskoczki. Wg. Macias wszystko czego my nie mo»emy poj¡¢ jestnadnaturalne (nie ma jak prze±wiadczenie, »e czªowiek to korona stworzenia.)

Trzecia zwrotka wiersza to odrzucenie hipotezy przyj¦tej na pocz¡tku i przyj¦cie drugiej.

"zgodnie z planem" - zgodnie z (Macias: "mo»na to tak nazwa¢") Boskim planem. [nie ma w tymwierszu »adnego Boga, ale w naszej interpretacji jest wsz¦dzie]

romantyczny prowidencjonalizm - teoria historiozoczna [def." zwi¡zana z lozo¡ historii"]wg.której Bóg interweniuje jak ludzko±¢ doprowadzi si¦ na kraniec zagªady, a tak poza tym to po-zwala ludziom psu¢ co chc¡. pozytywistyczna idea solidaryzmu spoªecznego - wspóªpraca grupspoªecznych motorem post¦pu, precz z rewolucj¡, niech »yje ewolucja.

Czwarta zwrotka wiersza opisuje historyczny punkt widzenia (istotne s¡ tylko zdarzenia widocznew makroskali). Kwestia wielkich wydarze« historycznych - w¦drówek ludów i lotów kosmicznych- podmiot liryczny traktuje z ironi¡ i dystansem (ulubione ±rodki artystyczne poetki). W skaliprawdziwie makro to zaledwie lekkie wyskoki ponad grudk¦ bªota.

Pi¡ta zwrotka - kolejna zmiana hipotez, tym razem przedstawienie pogl¡dów najbli»szych pogl¡-dom podmiotu lirycznego. w pi¡tej zwrotce ponownie uwielbiany przez Szymborsk¡ paradoks -"gustuj¡ tam wyª¡cznie w epizodach" [wydarzeniach niemaj¡cych wpªywu na przebieg akcji] tahipoteza (istotne s¡ w »yciu epizodu dotycz¡ce emocji) jest umieszczona na ko«cu by j¡ uwypu-kli¢, podkre±li¢ jej blisko±¢ do pogl¡dów podmiotu lirycznego i wzmocni¢ jej oddziaªywanie naczytelnika. Wniosek z wiersza: w »yciu najwa»niejsze s¡ prze»ycia, uczucia, emocje.

Wniosek z lekcji: p. Macias bardzo nie lubiªa przedszkola i podstawówki, ale potem jej przeszªotak skrajnie w drug¡ stron¦. A oprócz tego to czyta ona Polityk¦, a nie Wprost.

PD:

• powiastka lozoczna jako gatunek(wraz z utopiami i anty-utopiami),

• "Kandyd",

• "Mikoªaja Do±wiadczy«skiego przypadki" (zwªaszcza cz¦±¢ druga, pobyt na utopijnej wyspieNipu),

• "Kubu± Fatalista i jego pan" -o±wieceniowe satyry - ±wiat ukazywany w krzywym zwierciadle.

• Krasicki: "Do króla","ona modna","Pija«stwo","Palinodia","wiat zepsuty"

• Adam Naruszewicz "Chudy literat"

• poemat heroikomiczny jako forma literacka

Lektury:

• fragmenty "Fausta" Goethego

85

• "Cierpienia mªodego Wertera" Goethego [to dopiero s¡ cierpienia... dla czytelnika... 200stron równo i dokªadnie o tym »e podmiot artystyczny CIERPI i o niczym wi¦cej. Ble. Toja ju» wole polityk¦.]

• Giaur" Lorda Byrona [pozytywnie genialne, znaczy w oryginale, bo za Mickiewicza to ja nier¦cz¦.]

• Ballady Goethego, na przykªad "R¦kawiczka" czy "Erlkoenig" [równie», ale tym razem toSzymborska niezbyt pi¦knie przetªumaczyªa. No, mo»e i nie tak ¹le, ale i tak, to nie to samo]

• "Konrad Wallenrod" Mickiewicza

• "Kordian" Sªowackiego [Didaskalia: "Z nieba spada 10 000 szatanów." Jak to sobie Sªowackiwyobra»aª na scenie, tego ja nie wiem...]

• "Dziady" drezde«skie, cz. II, III, IV i Ust¦p.

• Ballady Mickiewicza

• liryki roza«skie

• liryki Sªowackiego [A "Beniowskiego" nie czytamy, chlip]

• "Nie-Boska Komedia"

• liryki Norwida

• "Pan Tadeusz"

• "Latarnik" Sienkiewicza

Lektury pozytywistyczne:

• "Nad Niemnem" [Ju» nie mog¦ si¦ doczeka¢ dªugich nudnych godzin przebijania si¦ przez to]

• "Lalka"

• "Potop"

Literatura powszechna

• "Zbrodnie i kara" Dostojewski

Opowiadania:

• Eliza Orzeszkowa "Gloria victis"

• Prus "Omyªka"

• Konopnicka "Mendel Gda«ski"

• Prus "Kamizelka"


6.0.10 "Utopia" Wisªawy Szymborskiej - interpretacja tre±ci i analizaformy Zwi¡zek toposu, wyst¦puj¡cego w tytule, z lozocznymprzesªaniem utworu.

Wtr¦t:

Wskazówki jak interpretowa¢ wiersze:

1. ¡czymy interpretacj¦ tre±ci z analiz¡ formy tak, aby wykaza¢ funkcj¦ konkretnych zabiegówartystycznych.

2. Nale»y pami¦ta¢ o konieczno±ci podawania przykªadów potwierdzaj¡cych funkcjonowaniedanego ±rodka artystycznego wyrazu.

3. Ustalamy rodzaj liryki:

• l. bezpo±rednia (pierwszoosobowa, wyra»a uczucia podmiotu lirycznego)

• l. po±rednia (opisuje ±wiat, relacjonuje)

• l. inwokacyjna, czyli zwrotu do adresata

• l. podmiotu zbiorowego (przede wszystkim hymny, ale istniej¡ wyj¡tki w±ród tychutworów)

4. Rodzaj liryki ze wzgl¦du na tematyk¦:

• l. religijna

• l. autotematyczna [po doborze dwóch pierwszych mo»na wysnu¢ wniosek, »e p. Maciasto egoistyczna dewotka ^^]

• l. miªosna, czyli erotyczna

• l. lozoczno-reeksyjna

• l. biesiadna

• l. polityczno-spoªeczna

• l. obyczajowa itd.

5. 5. Wa»ne jest, by spróbowa¢ ustali¢ relacje pomi¦dzy podmiotem lirycznym a autorem izastosowa¢ na ich okre±lenie wªa±ciw¡ terminologi¦.

(a) podmiot liryczny = autor > liryka autobiograczna

(b) podmiot liryczny wyra»a pogl¡dy autora, np. przesªanie Pana Cogito to etyczny mani-fest Zbigniewa Herberta > liryka maski

(c) podmiot liryczny wyra»a pogl¡dy sprzeczne z hierarchi¡ warto±ci autora (patrz "TrenFortynbrasa") > liryka roli

6. Zawsze nale»y zaj¡¢ stanowisko wobec:

• gatunku

• tytuªu

• wersykacyjnego ksztaªty utworu (czy to wiersz stychiczny (bezzwrotkowy) czy wprostprzeciwnie?)

• ukªadu rymów

• czy to wiersz wolny, czy biaªy, czy te» posiadaj¡cy konkretn¡ w tym zakresie form¦?

• epoki w której wiersz powstaª i tego, czy odzwierciedla on funkcjonuj¡c¡ wtedy kon-cepcj¦ pi¦kna

87

• sytuacji lirycznej

• dominant tre±ciowych i kompozycyjnych

Wtr¦t we wtr¦cie: Zawsze trzeba podda¢ analizie ksztaªt wypowiedzi podmiotuliterackiego:

∗ Podmiot literacki w liryce podmiot liryczny, "ja" liryczne∗ Podmiot literacki w epice narrator, bohaterowie∗ Podmiot literacki w dramacie bohaterowie dramatu∗ Pami¦tajmy, »e trzeba opisa¢ sposób uksztaªtowania narracji - np. jej ironicznyton.

Koniec wtr¦tu we wtr¦cie

7. Nale»y ustali¢ czy funkcjonuj¡ w tek±cie kategorie estetyczne.

Koniec wtr¦tu.

O "Utopii":

• wiersz oparty na koncepcie i ironii. Koncept to przedstawienie utopii intelektualnej, któraprzecie» byªabym nie do zniesienia

• wiersz skierowany do erudytów, którzy wyªapi¡ wszystkie pi¦kne aluzje literacko-lozoczne

• pocz¡tek wiersza - krótkie, proste zdania nawi¡zuj¡ce stylem do suchej deklaracji prawdnaukowych. Oraz do wierszy zdaniowych, ±redniowiecznych, i niesko«czonej pychy teologówtamtego okresu deklaruj¡cych w podobnie krótkich zdaniach ostateczne prawdy dotycz¡cenatury Boga. Oraz do bedekerów.

• tytuª wiersza to zarówno aluzja do toposu utopii i wyspy, jak i sugestia iluzji.

• "drzewo Sªusznego Domysªu" > aluzja do Drzewa Wiadomo±ci Dobrego i Zªego

• "zwie Ach Wi¦c To Tak" kolokwializm, co± zrozumiaªego dla wszystkich, a zatem prawdaz tej utopii byªaby zrozumiaªa dla wszystkich, nawet dla laików i innych profanów

• "z dna odrywa si¦ prawda" - aluzja do Nadziei która siedziaªa na dnie Puszki Pandory.Zatem ta prawda jest podobna do nadziei - iluzoryczna

• ta utopia z wiersza speªniaªaby nadzieje których realizacj¦ obiecuj¡ systemy lozoczne

• ale jest to utopia nie do zniesienia, bo istot¡ czªowiecze«stwa jest nie Pewno±¢, a wieczneposzukiwanie - liczy si¦ droga, a nie osi¡gni¦cie celu.

6.0.11 Bajka jako forma literacka - powtórzenia i rozszerzenie wiadomo-±ci Analiza przesªa« klasycystycznych bajek - próba wyra»eniam¡dro±ci »yciowych, zawartych w utworach, za pomoc¡ polskiprzysªów

Cechy bajki: zwi¦zªo±¢, forma wierszowana lub prozaiczna, dydaktyzm, bohaterami s¡ ludzie,zwierz¦ta, a nawet ro±liny lub przedmioty - trzy ostatnie a czasem tez pierwsi antropomorzowane,moraª jest przedstawiony wprost (zwykle na ko«cu lub pocz¡tku, rzadziej w ±rodku utworu) lubdobitnie zasugerowany.

Bajka to rodzaj przypowie±ci/bajka to najmniejsza parabola. Zwierz¦ta w bajce to maski zachowa«ludzkich. Ich relacje to odpowiednik stosunków spoªecznych.

Bajka to wypowied¹ o charakterze alegorycznym.

Historia bajki:


• Twórca: Ezop - VI wiek BC - bajka zwierz¦ca, NIE EPIGRAMATYCZNA, bo pisana proz¡,zwierz¦ca, alegoryczna. Twórca klasycznej bajki literackiej - Fedrus - Rzymianin z I wiekuBC - opracowaª na nowo motywy z Ezopa, tworzyª bajki wierszowane oparte na metrumjambicznym

• La Fontaine - twórca bajek narracyjnych, krótkich, wierszowanych, w postaci noweli, o nie-skomplikowanej fabule.

• Lessing - twórca zwartej i zwi¦zªej bajki epigramatycznej - bez elementów epickich - nawi¡-zywaª do Fedrusa.

Wniosek z lekcji: relatywizm moralny jest zªy, a ludzie zbyt cz¦sto maj¡ mentalno±¢ niewolników,pozwalaj¡cych krzywdzicielom odmieni¢ ich warto±ci moralne na niewªa±ciwe wg. absolutyzmumoralnego.

PD:

• odpocz¡¢ i si¦ wyspa¢.

• przygotowa¢ si¦ na satyry, przynie±¢ "on¦ Modn¡" i "Pija«stwo":

• na razie zostawiamy "Mikoªaja Do±wiadczy«skiego Przypadki" Ale trzeba to zna¢ bo [i tunast¡piªa muzyka rodem z Wagnera] jeszcze do tego wrócimy. [okrzyki, j¦ki, damy mdlej¡.]

6.0.12 Jaki obraz Polaków wyªania si¦ z krzywego zwierciadªa satyrIgnacego Krasickiego

satyra - wyst¦puje komizm

Do Króla:

• ironia

• zarzuty szlachty

• dialog sokratejski

6.0.13 Maªy temat: krytyka mody na cudzoziemszczyzn¦ jednym z wio-d¡cych tematów literatury polskiego klasycyzmu

Bibliograa:

• ona modna

• Powrót posªa

• Palinodia

ona modna:

• argumenty, za ±lubem:

wsie s¡siednie dziedziczne

wychowana w mie±cie -> inne zachowania

• zªe cechy przejmowania cudzoziemszczyzny

89

w¦zeª maª»e«ski jako umowa ( intercyza), rozerwalny

maª»e«stwo tylko jako umowa, brak »ycia maª»e«skiego, brak miªo±ci

brak szacunku dla m¦»a (brak miejsca w karecie, krytykuje jego styl »ycia (caªo±¢), bal:traktowany jak sªuga, na±miewa si¦ z niego, obmawia)

erozja maª»e«stwa

rujnowanie maj¡tku (kareta, przebudowa posiadªo±ci, liczna sªu»ba, brak ostro»no±ciprzy fajerwerkach, pobyt w mie±cie)

zachowanie wobec sªu»by (odepchni¦cie zaufanych ludzi, bezlitosna)

uderza w tradycje szlacheckie (np. traktowanie ksi¦dza, odepchni¦cie starego zaufanegoczªowieka, przebudowa domu i ogrodu, tylko niszczy to, co gromadziªy pokolenia, tylkoliteratura francuska)

zmieniªa mentalno±¢, pogarda dla wszystkiego, co polskie

• grzechy Piotra:

materializm: lekcewa»y wszystkie sygnaªy ostrzegawcze

zgadza si¦ na wszystko

bezmy±lno±¢ (za±lepienie ch¦ci¡ zysku

Satyra -> narrator

Palinodia - gr.: utwór pozornie odwoªuj¡cy stawiane zarzuty

karczochy - warzywo (drogie, uwa»ane za przysmak)

Palinodia:

• skrajna niegospodarno±¢

• przejmowanie bezkrytycznie wzorców zagranicznych

• krytyka wyzysku

• brak poszanowania dla tradycji, starszych

• nie ujawnia nazwisk, bo warto±¢ dydaktyczna zeszªaby na drugi plan (koncentrowaªa by si¦tylko na jednej osobie)

• pi¦trowa ironia: jak chwali, to czemu nie ujawni¢ nazwisk; nie chc¡ -> skromni

wiat zepsuty:

• topos statku

6.0.14 Poemat heroikomiczny jako forma literacka. Kodeks satyrykapoetycko uj¦ty we fragmencie Pie±ni V Monachomachii. In-terpretacja tre±ci i analiza formy wybranych fragmentów Mona-chomachii sposobem pozwalaj¡cym na odkrycie ¹ródeª komizmu

poemat heroikomiczny - parodia eposu homeryckiego, zachowane kwestie formalne, tylko tematbªahy

wierszowana epika: epos, poemat heroikomiczny, bajka, satyra - narrator

PD: w punktach uj¡¢ kodeks satyryka, zwracaj¡c uwag¦ na stylistyczn¡ form¦ wypowiedzi; wyja±ni¢:parodia, parafraza, pasti», pamet, aluzja literacka, nawi¡zanie; przeczyta¢ Chudego literata;

na nast¦pny tydzie«: uzupeªni¢ notatk¦ biograczn¡ o najwa»niejsze fakty i dzieªa; notatka (geneza,kompozycja) dot. Mikoªaja Do±wiadczy«skiego przypadków


6.0.15 Interpretacja tre±ci i analiza formy Chudego literata A. Naru-szewicza - ¹ródªem wiedzy na temat poziomu umysªowego pol-skiego spoªecze«stwa i stanu kultury*

*wielu interpretatorów twierdziªo, »e Monachomachia sªu»yªa poparciu reformy o±wiaty przepro-wadzanej przez KEN. Satyra Naruszewicza wª¡cza si¦ do krytyki stanu umysªu rodaków i brakupotrzeb duchowych

sukcesy i osi¡gni¦cia literackie nie id¡ w parze z poziomem materialnym twórcy

zawiódª si¦ na mecenasach i drukarniach

Niepokupny dzi± rozum - nie jest w cenie

wielki wysiªek i koszty wkªada w dzieªo, a jest u»ywany tylko jako papier ±niadaniowy

urozmaicona forma:

• dialog

• fragmenty mowy niezale»nej

• wprowadzony dialog mi¦dzy szlachcicem, a dziadem

oskar»aj¡ce si¦ stany (wzajemnie) o nieuctwo - ka»dy uwa»a, »e powinien robi¢ to kto inny

szlachta jest zobowi¡zana do zapoznawania si¦ przynajmniej z literatur¡ prawnicz¡, bo to onapeªni rol¦ urz¦dników, s¦dziów itp.

palestrant - prawnik

w wypracowaniu trzeba by wypisa¢, kto si¦ czym zajmuje

szlachcic tylko udaje, »e chce co± kupi¢, a ka»da jego odpowied¹ ±wiadczy o jego dyletanctwie

nie zajmuje si¦ literatur¡ patriotyczn¡, bo sªyszaª, »e ci co uwa»aj¡ si¦ za patriotów to zªodziejeitp.

wyst¦puje tu autocharakterystyka

ma nastawienie mitotwórcze, nie akceptuje faktów udowodnionych

zabobonny

Monachomachia:

• inwokacja:

zapowiada tre±¢

• opis

komizm sªowny

• propozycje rozwi¡zania problemów:

zawody w piciu

PD: w punktach analiza bitwy tak, by wydoby¢ komizmy (sªowny, postaci, sytuacyjny), a tak»e±wiadectwa heroizacji i deheroizacji zwi¡zane z parodystycznym uj¦ciem bitwy

Kodeks satyryka:

1. Celem satyry powinny by¢ wady, a nie konkretne osoby

2. Nie mo»na przesadzi¢ z o±mieszeniem, aby nikogo nie urazi¢.

91

3. Satyryk powinien wystrzega¢ si¦ wszelkich wycieczek personalnych, oraz zªo±liwo±ci

4. Satyryk powinien szanowa¢ i pochwala¢ dobre postawy, o±miesza¢ tylko gªupie cho¢by byªyreprezentowane przez najznamienitsze osobisto±ci.

5. Satyryk nie powinien ulega¢ wªasnym sªabo±ciom.

6. Powinien by¢ odwa»ny, obiektywny, sprawiedliwy, bezkompromisowy w swoich utworach.

6.0.16 Interpretacja tre±ci i analiza formy Hymnu do miªo±ci ojczyznyi parodii tekstu [Wdzi¦czna miªo±ci kochanej szklenicy]

PD:

Mikoªaja Do±wiadczy«skiego przypadki:

• charakterystyka powie±ci jako gatunku

• geneza i kompozycja utworu ze zwróceniem szczególnej uwagi na gatunkowe ró»nice mi¦dzycz¦±ciami

• znajomo±¢ tre±ci caªego utworu (na lekcj¦ fragmenty z podr¦cznika i ¢wiczenia - w podr¦cznikunie ma nic;)

• wyja±ni¢ termin dydaktyzm

• imiona znacz¡ce, czyli mówi¡ce

Powrót posªa:

• geneza , jej zwi¡zki z sejmem 4-letnim

• charakterystyka postaw gªównych bohaterów, wykorzystanie materiaªu literackiego

• imiona znacz¡ce:

staro±cina i szarmancki: »ona modna i rcyk

starosta Gadulski: konserwatywny Sarmata

podkomorzy: Sarmata o±wiecony

jego syn Walery: wyksztaªcony patriota, poseª na sejm

• rola w¡tku miªosnego

Romantyzm:

• szczegóªowe notatki i wiedza na temat terminu romantyzm (realne i etymologiczne znaczenie)

• periodyzacja na zachodzie i w Polsce

• wypisa¢ najwa»niejsze wydarzenia historyczne na zachodzie i w Polsce

• powtórzy¢ o romantyzmie

wi¦ta miªo±ci kochanej ojczyzny:

• fragment Myszeidy

• byª w Zabawach przyjemnych i po»ytecznych


• hymn korpusu kadetów szkoªy rycerskiej

• wprowadza toposy zwi¡zane z niewol¡

kajdany (p¦ta niezel»ywe)

chwalebne blizny

• wyrasta z tradycji konfederacji barskiej

• wers 1:

apostrofa do patriotyzmu (miªo±¢ ojczyzny)

sakralizacja

• wers 2:

pi¦tno o±wiecenia

poczciwe - proste, szlachetne

metonimia

• wers 3,4:

zjadªe smakuj¡ trucizny - nie »al odda¢ »ycie, dusz¦; zatruwa wn¦trze, dusz¦ - gdytrzeba si¦gn¡¢ po nieetyczne ±rodki

• wers 5:

kalectwo mo»e by¢ powodem do dumy: dowód walki w sªusznej sprawie

doskonalenie wewn¦trzne na skutek do±wiadcze«

• wers 6:

umysª domem prawdziwego szcz¦±cia: warto±ci absolutne

• wers 7:

byleby±my mieli szans¦ pomóc ojczy¹nie

• wers 8:

po±wi¦cenie si¦ do reszty patriotyzmowi -> niedostatek materialny

dulce et decorum est pro patria mori - sªodko i zaszczytnie jest umiera¢ za ojczyzn¦

szcz¦±liwy kto siªy postradaª, umie si¦ modli¢ i ma si¦ z kim »egna¢ - do reszty po±wi¦ciª si¦ ioddaª »ycie w sªusznej sprawie, speªniª cel swojego »ycia

Okrawa znajduj¡ca si¦ w Monachomachii:

Wdzi¦czna miªo±ci kochanej szklenice!Czuje Ci¦ ka»dy i sªaby, i zdrowy;Dla ciebie miªe s¡ ciemne piwnice,Dla Ciebie zno±na duszno±¢ i ból gªowy.Sªodzisz frasunki, u±mierzasz t¦sknice,W Tobie pociecha, w Tobie zysk gotowy,Byle Ci¦ mo»na znale¹¢, byle kupi¢,Nie »al skosztowa¢, nie »al si¦ i upi¢.

Analiza:

93

• wers 1: apostrofa do pija«stwa; synegdota

pars protota - cz¦±¢ caªo±ci

• wers 2: umiªowanie alkoholu jest cech¡ wspóln¡

• wers 3: trud w zdobyciu

• wers 4: po±wi¦cenie dla trunku: wytrzyma kaca

• wers 5: pozwala zapomnie¢ o kªopotach

• wers 6: szybko przynosi efekt

• wers 7: szansa

• wers 8:

czarny humor: alkohol dla alkoholika jest tym, czym ojczyzna dla patrioty!

6.0.17 Mikoªaja Do±wiadczy«skiego przypadki - ujawnianie ¹ródeª dy-daktyzmu w pierwszej polskiej powie±ci.

dydaktyzm - ±rodki artystyczne podporz¡dkowane celom wychowawczym

geneza - Krasicki chciaª wpªyn¡¢ na KEN krytykuj¡c system edukacji

topos uprawiania wªasnego ogródka - jak nie jest w stanie wpªyn¡¢ na innych, to stosuje wªasnepogl¡dy u siebie, daj¡c przykªad

3 cz¦±ci:

• obyczajowo-spoªeczna: tu gªównie krytyka systemu edukacji

• powiastka lozoczna: utopijna wyspa Nipu

• obyczajowo spoªeczna

panegiryk - utwór pochwalny

Mikoªaja Do±wiadczy«skiego przypadki:

• narracja pierwszo osobowa - pami¦tnikarska

• punkt wyj±cia - spisanie => retrospekcja

• nie rozumiaª po co i±¢ do szkoªy

nauka to kara

jedyna ksi¡»ka w domu to ksi¡»ka do nabo»e«stwa

• oczekiwania ojca wobec dyrektora:

kara cielesna

• oczekiwania matki:

przeciwne

Wyspa Nipu:


• utopia

• nie przyjmowali wagi do pieni¦dzy

• chciaª cywilizowa¢ dziki lud, tymczasem zostaª uznany za dzikiego

• równo±¢ wszystkich

Potem:

• je»eli ten powrót znaczyª niepodobie«stwo zgodzi¢ cnoty ze szcz¦±ciem, niech moi ziomkowiedo dalekich wysp je»d»¡, cho¢by w tej min¦li i Pary» i Londyn, nie straci na tym ojczyzna.

• traktowaª poddanych jak ludzi nie dla zysku, ale z pobudek altruistycznych

6.0.18 Zaanga»owany charakter Powrotu posªa - komedii politycznejJuliana Ursyna Niemcewicza

• komedia polityczna

• lansuje pogl¡dy stronnictwa patriotycznego

• w¡tek miªosny: spoiwo, o± akcji, o± kompozycyjna, szansa na ujawnienie pogl¡dów postaci

• Podkomorzy: dom powinien ust¦powa¢ ojczy¹nie

PD: o jednej postaci z Powrotu posªa: pogl¡dy polityczne, hierarchia warto±ci, stosunek do rodziny

Rozdziaª 7

Romantyzm

7.0.1 Etymologiczne i realne znaczenie terminu romantyzm. Periody-zacja epoki na zachodzie i w Polsce.

PD: Bayron i Geothe; bohater Bajroniczny, Cierpienia mªodego Wertera, Faust

romantyzm (1800-1848) - pr¡d ±wiatopogl¡dowy i artystyczny; uniwersalna nazwa epoki

Periodyzacja:

• na zachodzie:

pocz¡tek: 1821 - rewolucja w Grecji; koniec rewolucji Francuskiej

koniec: 1848 - wiosna ludów

• w Polsce:

pocz¡tek: 1822 - wydanie I tomu Poezyj A. Mickiewicza

koniec: 1863-64 - powstanie styczniowe

kl¦ska powstania styczniowego stworzyªa pozytywizm

najwi¦kszym askiem pozytywizmu byªy strajki robotnicze w latach 80 XIX w., które wyszªy naulice, a nast¦pnie do nich strzelano

pozytywi±ci nie wykluczali walki zbrojnej, ale nie uwa»ali jej za konieczno±¢

caªa ideologia pozytywistyczna opieraªa si¦ na idealizmie

PD: daty historyczne i nazwy zdarze« romantycznych (od insurekcji)

romantyzm - z franc. romard 'romans rycerski', awanturniczy

7.0.2 Wprowadzenie do kultury romantyzmu form¡ przygotowania dorealizacji programu warsztatów humanistycznych - Wilno - mia-sto Litwinów i Polaków.... Zaªo»enia romantycznego ±wiatopo-gl¡du prezentowane za pomoc¡ analizy Romantyczno±ci - ma-nifestu polskiego romantyzmu. Dlaczego Oda do mªodo±ci niezostaªa manifestem polskiego romantyzmu?

Cezura pocz¡tku romantyzmu

• 1822 r.: wydanie I tomu Poezyj, który zawieraª ballady, romanse, mi¦dzy innymi Roman-tyczno±¢

95

96 ROZDZIA 7. ROMANTYZM

• 1830 r.: powstanie listopadowe; lozoa romantyczna staªa si¦ ideologi¡

Oda do mªodo±ci nie zostaªa manifestem, poniewa» tre±¢ romantyczna zostaªa zaprezentowanaw klasycystycznej formie. Taka forma nie mogªa by¢ utworzona pod natchnieniem.

Klasycyzm: ka»da nowa zdobycz ludzka zbli»aªa do odkrycia mechanizmu ±wiata.

Romantyzm: wiat zbudowany na antymoniach. Cyrkla miary i wagi do martwych u»yj bryª..Zbli»y¢ si¦ do tajemnicy ±wiata mo»na tylko przez sfer¦ duchow¡. Absolut ujawnia si¦ w naturze.Obª¡kani »yj¡ na granicy dwóch ±wiatów. Twórca tworzy pod wpªywem natchnienia, czyli wkontakcie z absolutem. Forma dzieª - synkretyczne. Artysta to medium.

PD: ballada romantyczna jako gatunek, synkretyzm

Romantyczno±¢:

• miejsce akcji: miasteczko

• czas: biaªy dzie«

• zbiegowisko: dziewczyna zachowuj¡ca si¦ nienaturalnie

• w ±wiecie Karusi

noc i ±wit

chata macochy

• duchy mickiewiczowskie maj¡ posta¢ zyczn¡, s¡ zimne

• reakcje zebranych:

prostota, gmin

Mówcie pacie»e! - krzyczy prostota -Tu jego dusza by¢ musi.Jasio by¢ musi przy swej Karusi,On j¡ kochaª za »ywota!

• zakochani maj¡ jedn¡ dusz¦, czyli ka»de po poªowie

• miªo±¢ jest pot¦g¡, która pokonuje ±mier¢

• Jasieniek b¦dzie bª¡dziª po ±wiecie, póki »yje Karusia (jedna dusza dla dwojga)

• reakcja starca - reprezentanta nauki i lozoi o±wiecenia

jest wzburzony

duchy s¡ tworem ludzi prymitywnych

uwa»a, »e to jest pora»ka, bo do niczego nie doszedª

• narrator:

na pocz¡tku relacjonuje wydarzenie, próbuje przywróci¢ dziewczyn¦ do porz¡dku

potem (po reakcji tªumu) wzrusza si¦, zmienia zdanie, wierzy w ducha Jasie«ka

97

±wiatopogl¡d

o±wieceniowy romantycznynarz¦dzia poznania szkieªko i oko Cyrkla,

wagi i miary do martwychu»yj bryª - Pie±« lare-tów

czucie, wiara i serce

owoce poznania prawdy martwe, do-tycz¡ce materii Nieobaczysz cudu

prawdy »ywe, duchowe,moralne; miej serce i pa-trzaj w serce - nakaz mo-ralny, nakaz epistemolo-giczny

epistemologia - nauka o poznaniu (teoria poznania)W jaki sposób romantycy pozyskiwali prawdy »ywe?Czynili to poprzez:

• kontakt z prostym ludem, jego wierzeniami i twórczo±ci¡, bowiem uznawali je za nieska»onecywilizacj¡

• kontakt z lud¹mi obª¡kanymi, »yj¡cymi na granicy dwóch ±wiatów: realnego i nadprzyro-dzonego

• kontakt z dzie¢mi, istotami czystymi, niewinnymi, maj¡cymi kontakt z Absolutem

• kontakt z natur¡, w której przejawia si¦ absolut

• czytanie i prze»ywanie romantycznych dzieª tworzonych pod wpªywem natchnienia, w kon-takcie z Absolutem. Artysta peªni rol¦ swoistego medium. St¡d poj¦cie poety - wieszcza, atak»e zjawisko synkretyzmu literatury romantycznej - poeta w ekstazie doznaje prawdziwejwolno±ci artystycznej: nie mo»e by¢ sp¦tany teoretyczno-literackimi reguªami wymagaj¡cymiu»ycia logicznego my±lenia

absolut - powszechny niewidoczny pierwiastek duchowy stanowi¡cy osnow¦ bytu, sprawiaj¡cy, »eantymoniczna rzeczywisto±¢ staje si¦ jedno±ci¡Absolut - Bóg, Demiurg (poj¦cie Hedla)Pozyskiwanie prawd »ywych byªo mo»liwe tylko dzi¦ki dotarcia do duchowej sfery rzeczywisto±ci. Ba-danie materii jest po»yteczne, ale nie ma nic wspólnego z drog¡ prowadz¡c¡ do uchylenia cho¢byr¡bka tajemnicy istnienia.wite¹ - II podstawowy utwór programowy

• kobiety w witezi wzi¦ªy sprawy w swoje r¦ce, nie zawierzaj¡c do ko«ca Bogu, chciaªy si¦ wy-mordowa¢ jako jedyna mo»liwo±¢ unikni¦cia strasznego losu, za co zostaj¡ ukarane zamian¡w kwiaty

• prze»yª wypªyni¦cie na jezioro, bo poczynaª z Bogiem oraz byª z rodu Tuhana

Lilie:

• Nie masz zbrodni bez kary

• lecz je±li szczera skrucha, Pan Bóg zbrodniarza sªucha

• narrator nie ma peªnej wiedzy -> wszystkiego wytªumaczy¢ si¦ nie da

Rybka:

• Krysia zostawiªa swoje dziecko <- grzech

Siªy nadprzyrodzone ingeruj¡ w »ycie, mi¦dzy innymi karaj¡c zbrodniarzy, których kara z r¡k ludziby nie dosi¦gªa.


7.0.3 George Gordon Byron i Johan Wolfgang von Goethe - biograeromantycznych twórców

Byron:

• urodziª si¦ w ubogiej rodzinie arystokrackiej

Geneza Fausta:

• pracowaª nad dzieªem 60lat

• Faust jest postaci¡ zªo»on¡

• I cz¦±¢ ukazaªa si¦ w 1808

• II cz¦±¢ ukazaªa si¦ w 1833

• zawarª caª¡ swoj¡ lozo¦ i przemy±lenia (a chocia» chciaª)

• testament

• nowo»ytny Doktor Faust Tomasza Manna inspirowany Faustem

Kompozycja:

• dramat (specyczny)

• sugeruje, »e tylko przedstawienie

• dwie cz¦±ci

I cz. : preromantyczny

II cz.: nowocze±niejsza (klasycyzm), zmiana ±wiatopogl¡du, staje si¦ dramatem uniwer-salnym, rozpraw¡ z mitami

ródªa upadku Fausta:

• nie akceptuje ograniczono±ci mo»liwo±ci poznania

• nie akceptuje Boskiego planu

• szcz¦±cie identykuje z miªo±ci¡

• miªo±¢ -> po»¡danie

• ignorowaª zakazy moralne pilnowane przez rodzin¦ Maªgorzaty

• Maªgorzata czuje si¦ odpowiedzialna za winy

przyczyna: nieokieªznana miªo±¢

Motyw zwyci¦stwa dobra nad zªem

póki »yje czªowiek, póty d¡»y czªowiek

Zako«czenie: osuszaª bagna

• poczuª szcz¦±cie, gdy zacz¡ª dziaªa¢ dla innych, a nie egoistycznie dla wªasnych korzy±ci

• wolny jest ten, kto staje po stronie dobra, czyni¡c je dla innych

99

• by¢ lepszym ni» si¦ jest: dziaªa¢ dla innych

Byronizm - okre±lenie postawy wobec »ycia; na±ladownictwo Byrona; ogólnoeuropeski pr¡d, którypowstaª pod wpªywem twórczo±ci Byrona na pocz¡tku XIX w.

giaur - niewierny; wenecjanin »yj¡cy w±ród Turków

retrospekcja - antonim do antycypacji

PD: Cierpienia modego Wertera - koncepcja ±wiata przedstawionego, typy narracji; Konrad Wal-lenrod; sonety krymskie: Stepy akerma«skie, Pielgrzym, Bakczysaraj, Burza, egluga,Ajudah, Czatyrdach - sonet jako gatunek: wªoski, francuski; dziady III cz. - warstwa reali-styczna; Kordian; nie-Boska komedia

7.0.4 Synteza wiadomo±ci dotycz¡cych przesªania Fausta

Dlaczego Faust zostaª ocalony?To jest najwy»szym zadaniem m¡dro±ci.Ten tylko godzien »ycia i wolno±ci,który je musi wywalcza¢ codziennie.Tak tedy w ci¡gªym mierzeniu si¦ z trudemHartowna ludzko±¢ b¦dzie tu si¦ mno»y¢.I, gdybym takiej przyszªo±ci mógª do»y¢!Na wolnej ziemi mieszka¢ z wolnym ludem!Wtedy dopiero w peªni ziemskich plonówRzekªbym do chwili: Stój!, Ty± jeste± tak pi¦kn¡!

powiedziaª to w trybie warunkowym

inaczej pojmuje wolno±¢, ni» na pocz¡tku

Kwestia Boga w prologu:

Dopóki »yje na ziemskim padoleDopóty wolne masz poleBª¡dzi czªowiek póki d¡»y.

notatka na podstawie leksykonu lektur szkolnych T. Miªkowskiego i J. Ternera:

u kresu swej drogi Faust dojrzewa do przekonania, »e nie szcz¦±cie osobiste, ale szcz¦±cie ludzko±cijest jego celem: <<milionom licznym oddaªbym przestrzenie (...) na wolnej ziemi z wolnym ludemsta¢>>> - marzenie umieraj¡cego Fausta. D¡»enie do tej prawdy zostanie Faustowi wybaczone:<<Kto wiecznie d¡»¡c trudzi si¦ / tego wybawi¢ mo»em.>> tªumaczenie Fausta wg. F, Konopki

7.0.5 Dziady wile«sko-kowie«skie dzieªem formuªuj¡cym odpowied¹na pytanie o istot¦ czªowiecze«stwa

anioªki:

• k¡dziel - surowiec, tworzywo na ni¢

• dzieci miaªy raj na ziemi, przez co nie miaªy goryczy

• czªowiek by dosta¢ si¦ do nieba musi udowodni¢ swoj¡ warto±¢ (przez cierpienie)

• dzieci - materiaª na czªowieka z którego mo»na by wydoby¢ warto±¢

zªy pan:

• smoªa - piekªo


• skazany na ±mier¢ gªodow¡

• czªowiekiem jest ten, kto jest wra»liwy na cierpienie innych

duch po±redni:

• cz¡bry i ±lazy - s¡ tylko ozdob¡

• ona (Zosia) tylko byªa pi¦kna, ale nie miaªa celu w »yciu

• jej uroda byªa zgubna:

dla niej byªa wszystkim -> nic wi¦cej nie robiªa

dla innych: ¹ródªo cierpienia nieszcz¦±liwie zakochanych (nie odwzajemniaªa uczucia)

• kara: »¡dza miªo±ci, której jako duch ju» nie mo»e zrealizowa¢

• jak wykorzysta¢ to co si¦ dostaªo: w imi¦ miªo±ci

• dotkni¦cie ziemi -> rozpoznanie roli w »yciu

IV cz¦±¢:

• ksi¡dz ma dzieci - wyznanie unickie, greckokatolickie

• Gustaw - duch powrotnik

• godziny odmierzane gasn¡cymi ±wiecami

• wina: samobójstwo

• kara: co roku zabija si¦, jako duch widzi ukochan¡, która jest szcz¦±liwa z innym

• wina: stworzyª sobie niebo na ziemi w zwi¡zku z ukochan¡ zapominaj¡c o Bogu; zbudowaªcaªy swój ±wiat na kruchym ogniwie, którym jest miªo±¢ ludzka. To ogniwo p¦kªo a jego±wiat zawaliª si¦. Podstaw¡ ±wiata musi by¢ co± mocnego: miªo±¢ boska, idealna, a dopierodalej ludzka.

7.0.6 III cz¦±¢ Dziadów A. Mickiewicza gªosem rozpoczynaj¡cym dra-maturgiczn¡ dyskusj¦ na temat losów Polski. Sposoby funkcjono-wania archetypów Prometeusza i Hioba w III cz¦±ci Dziadów

Analiza sensu dedykacji i Mickiewiczowskiej przedmowy do dziadów drezde«skich.

I gªos w dyskusji - III cz¦±¢ Dziadów

II gªos w dyskusji - Nie-Boska komedia Zygmunta Krasi«skiego

III gªos w dyskusji - Kordian - Juliusza Sªowackiego

aden z gªosów nie miaª akcji w czasach powstania.

Wszystkie kwestie rozstrzygane s¡ w sferze wizyjnej.

Umieszczenie akcji w czasach lomatów i laretów prezentuje pocz¡tek wypeªniania kielicha go-ryczy.

Widzenie ks. Piotra zawiera przesªanie Dziadów.

Mickiewicz rozprawia si¦ z prometeizmem w wielkiej improwizacji.

Dedykacja: 3 nazwiska s¡ symbolami wspóªuczniów, wspóªwi¦¹niów i wspóªwygna«ców.

Przedmowa: Wprowadza mistyczny w¡tek nadprzyrodzony

101

miny - kopalnie

zamkni¦te szkoªy Wile«skie, a ich uczniowie uznani za umarªych

mesjanistyczna wizja Polski

przenosi w czasy wiary i cudów

Sªowacki nie zgodziªby si¦ z Mickiewiczem: utrwalanie czªonka rodziny jako zdrajc¦

Kªamstwo: Autor chciaª tylko zachowa¢ narodowi wiern¡ pami¡tk¦ z historii litewskiej lat kilku-nastu, a przedstawiª o wiele wi¦cej i odpowiedziaª ( w sferze wizyjnej) na wiele pyta«

Dramat pi¦tnuje zdrajców, utrwala od zapomnienia bohaterów, odpowiada na pytanie: któr¦dydroga do wolno±ci?

Jedyna metoda utrwalenia ±wiadomo±ci narodowej to tworzenie i czytanie poezji

Rol¦ pa«stwa, które czuwaªo nad kultur¡ gdy go zabraknie przejmuje literatura: musi zapisa¢dzieje prawdziwe, nie zakªamane, utrwali¢ bohaterów napi¦tnowa¢ zdrajców.

Rozrachunek z prometeizmem w III cz¦±ci Dziadów - analiza i interpretacja WielkiejImprowizacji (wielko±¢ i sªabo±¢ Konrada)

Kordian - imi¦ znacz¡ce - serce

Konrad - nawi¡zanie do Konrada Wallenroda

Wielka Improwizacja:

1.

• problem recepcji

• samotno±¢

• niedoskonaªo±¢ j¦zyka

2.

• ludzie nie potra¡ by¢ odbiorcami, wi¦c swe teksty kieruje do Boga i natury

3.

• drzemie w nim taka siªa ducha, »e mo»e porusza¢ ciaªa niebieskie

• proces twórczy

4.

• pycha: depc¦ was, wszyscy poeci

• stosunek wobec dorobku, tradycji

5.

• chwila Samsona: ryzykuje pot¦pienie

• wyposa»enie: rozum, czucie, wra»liwo±¢

6.

• patriotyzm

• posiada moc kreatorsk¡ równ¡ mocy Boga, chce j¡ wykorzysta¢ w imi¦ narodu

nie wie jak i przyszedª z tym do Boga nie mo»e ziemskimi sposobami


chce uzyska¢ od Boga rz¡d dusz: potajemnie kierowa¢ lud¹mi ignoruje woln¡ wol¦ ludzi: chce ich szcz¦±cia, ale chce to na siª¦, dyktatur¡

• zaprzecza miªo±ci Boskiej

3 miary czasu: czas historii, mitu religijnego, mitów agrarnych

na ko«cu motyw pielgrzyma - by¢ mo»e Konrad (po metamorfozie, która nie zostaªa ujawniona)

Polacy cierpieniu nadawali mistyczny sens. Fizycznie eksterminowani. Polska »yje, kwitnie wziemi cieniach

Szturm rozumem do wrót nieba.

Prometeizm zakªada bunt przeciwko Bogu, co wg. Mickiewicza jest postaw¡ nie do zaakceptowa-nia.

Widzenie ks. Piotra: objawienie sensu cierpienia Polaków. W Ksi¦dze Hioba nie ma odpowiedzina pytanie o sens cierpienia, a tu jest.

Widzenie ks. Piotra:

• wst¦p

topos marno±ci

• caªa Polska mªoda wydana w r¦ce Heroda - nawi¡zanie do Nowego Testamentu

• do »elaznej bramy - do wi¦zienia fortecznego

• pod ziemi¦ wpadªa - do kopal«

• a imi¦ jego b¦dzie czterdzie±ci i cztery - ró»ne interpretacje:

Konrad

Adam

4 jest peªni¡

personikacja narodu

• obca matka: ksi¦»niczka Dobrawa

• obraz ukrzy»owania Chrystusa:

powstanie

Herod -> Car

Gal -> Francja

Rakus -> Austriak

Borus -> Prusak

Moskal -> w Biblii przebiª martwy bok, a tu »ywy

7.0.7 Omówienie tematów prac: domowej i klasowej - poprawkowej

Prawdy »ywe, prawdy martwe (...):

tre±¢:25 punktów (w tym 4 za wnioski)

Model wykorzystywany przy ocenie merytorycznej warto±ci pracy - wa»na uwaga: sformuªowanienp oznacza, »e nie mamy do czynienia ze schematem przykªadanym do tre±ci wypowiedzi, alezestawem koniecznych zagadnie«, kwestii, uj¦¢ interpretacyjnych, które powinny si¦ znale¹¢.

W poni»szym zestawie - tylko hasªa:

103

1. manifest romantyzmu

2. synkretyczny charakter ballady romantycznej

3. rola motta

4. zachowanie dziewczyny

5. stanowisko ludu - przyj¦te przez narratora - jako jedna z metod pozyskiwania prawd »ywych

6. inne ¹ródªa romantycznego poznania

7. stanowisko starca

8. lozoczne uzasadnienie postawy przedstawiciela o±wiecenia

9. prawdy »ywe - czucie i wiara

10. prawdy martwe - wg. romantyków zwi¡zane z bª¦dn¡ drog¡ poznania, do dotycz¡c¡ materii,a nie ducha

11. rola miªo±ci i jej pot¦ga ujawniona w balladzie

12. Miej serce i patrzaj w serce jako prawda »ywa

13. nakaz moralny i epistemologiczny

14. problem [Aa]bsolutu

15. ballada

16. ballada

17. ballada - prawdy »ywe na podstawie 3 ballad

18. anioªki - rola cierpienia w naszym »yciu

19. zªy pan - odpowied¹ na pytanie kto zasªuguje na miano czªowiecze«stwa

20. Zosia - problem nadania »yciu sensu*18-20 - II cz. Dziadów prób¡ odpowiedzi na pytanie o istot¦ czªowiecze«stwa

21. IV cz. Dziadów interpretacja prawdy »ywej zwi¡zanej z miejscem ziemskiej miªo±ci whierarchii warto±ci

22. wnioski

23. wnioski

24. wnioski

25. wnioski - wskazane odwoªania si¦ do Pie±ni laretów i Ody do mªodo±ci


7.0.8 Cierpienia mªodego Wertera - dyskusja na temat: nowego typubohatera; sposobu pojmowania przez tytuªow¡ posta¢ buntu; rolinatury w »yciu bohaterów; wpªywu powie±ci epistolarnej Goethegona kultur¦ romantyzmu (duchow¡ i materialn¡ oraz obyczajowo±¢)

Mªody Werter pisze do Wilhelma, Lotty i Alberta

typ narracji - pierwszoosobowa, pami¦tnikarska; sªu»y ukazaniu odmiennej perspektywy

sytuacja »yciowa Lotty w chwili poznania Wertera - prawie zar¦czona

czemu Werter nie podj¡ª »adnych dziaªa« w celu pozyskania r¦ki Lotty:

• widziaª, »e jest zakochana w Albercie

• chciaª by¢ bierny <- typ bohatera

• »yczenie umieraj¡cej matki Lotty

• baª si¦ odrzucenia

Bohater werterowski:

• nadwra»liwy, neurastenik

• interwertyk

• koncentruje si¦ nad kontemplacj¡ wªasnego stanu

Jakby staraª si¦ o r¦k¦ Lotty musiaªby utrzyma¢ rodzin¦

7.0.9 Motyw pielgrzyma w Sonetach krymskich A. Mickiewicza - cha-rakterystyka i ujawnienie sposobów funkcjonowania

PD: Do matki Polki, nieomówione problemy dot III cz Dziadów: obraz martyrologii narodu pol-skiego, Rosja i Rosjanie w ±wietle dramatu i Ust¦pu oraz Do przyjacióª moskali, autotematyzmIII cz.; Pan Tadeusz; wybrane liryki loza«skie; Kordian; Testament mój; Grób Agamem-nona; Nie-Boska komedia; Cyprian Kamil Norwid - wybór liryków

Pielgrzym:

podmiot liryczny: na wygnaniu, ale we wspaniaªej krainie (tyle egzotycznych owoców, »e si¦ jedepcze), zachwyca przyrod¡, urod¡ kobiet, teoretycznie kraina zapewnia wszelkie potrzeby

pami¦¢ o ojczy¹nie: pejza»e

t¦sknota za ukochan¡; nie jest pewien jej uczu¢, ale to nie wpªywa na jego miªo±¢, t¦sknot¦

pielgrzym - czªowiek podró»uj¡cy do jakiego± miejsca (±wi¦tego) w celu oczyszczenia duchowego,przemiany wewn¦trznej

trudy zyczne podró»y maj¡ powodowa¢ przemian¦ duchow¡

dla podmiotu celem pielgrzymki do wolno±ci jest ojczyzna (wolna)

Polacy na wygnaniu wierzyli, »e ich cierpienie ma sens

Ci co walczyli o wolno±¢ to NIE tylko ci co walczyli z broni¡ w r¦ku, ale równie» cierpi¡cy

ten trud byª pielgrzymk¡ do wolno±ci

105

7.0.10 Zachowania ludzkie w warunkach ekstremalnych... Jakie hierar-chie warto±ci ujawniaj¡ bohaterowie Burzy A. Mickiewicza

zachowania:

• zdarzaj¡ si¦ ludzie, co pozostaj¡ wierni ideom, ale rzadko

• najcz¦±ciej na górze hierarchii warto±ci staje »ycie (próbuj¡ je ratowa¢)

• najcz¦±ciej poddaj¡ si¦ instynktowi samozachowawczemu

• ten jeden: szcz¦±liwy kto siªy postrada - speªni si¦ w »yciu, zginie w my±l idei

7.0.11 Autotematyka eglugi i sonetu pt Ajudah

PD: nauczy¢ si¦ pogl¡dów estetyków niemieckich

egluga:

• autotematyczny

• porównanie tworzenia do »eglugi, lotu, p¦du

• stan twórcy: szaª, ekstaza

• wydaje mu si¦, »e okr¦t jest gnany przez siª¦ wewn¦trzn¡ poety

• ma kreatorsk¡ moc, mo»e jednoczy¢ si¦ z natur¡, kontakt z absolutem przez natur¦

• absolut jest osnow¡ wszystkiego

• proces twórczy przynosi mu poczucie godno±ci

Ajudah:

• skarby s¡ wyrzucane przez wzburzone morze -> poeta tworzy pod wpªywem emocji, któreprzemin¡, ale utwory pozostaj¡

• ten skarb -> poezja warto±ciowa

• prawdziwa poezja jest tworzona pod wpªywem prawdziwych emocji

• bardon - instrument podobny do harfy - symbolizuje tworzenie liryki pod natchnieniem

7.0.12 Jakie reakcje wywoªuje u podmiotu lirycznego Stepów akerma«-skich kontakt z absolutem

reakcje:

• niezwykle czuªy sªuch: sªyszy koªysanie si¦ motyla; ci¡gn¡ce »urawie, które s¡ tak odlegªe,»e sokóª ich nie mo»e dostrzec; poruszanie si¦ w¦»a

• niezwykªy sªuch wykorzystuje, aby usªysze¢ gªos ojczyzny


7.0.13 Sposoby funkcjonowania orientalnego pejza»u w sonetach Cza-tyrdach i Bakczysaraj

PD: w punktach wynotowa¢ sceny, które ujawniaj¡ martyrologi¦ narodu, szczególnie sceny realne

Bakczysaraj:

• podmiot zwiedza zrujnowane miasto, »ycie ludzkie w nim zamarªo, ale t¦tni »ycie ro±linne

• fontanna - symbol miªo±ci, nami¦tno±ci, pot¦gi

naturalne uj¦cie wody <- od natury

mimo, »e fontanna przetrwa, te warto±ci nie

• ulotno±¢ ludzkich uczu¢ wobec siª natury

• znikomo±¢ ludzkich osi¡gni¦¢

Czatyrdach:

• maszt krymskiego statku: najwy»szy punkt Krymu

• personikacja góry: wªadca (porównany do anioªa, opis stroju królewskiego)

• sªucha tylko Boga mówi¡cego do natury, który ignoruje sprawy ludzkie, ale przybli»a ludzido Boga (poprzez jej obserwacj¦) - drogman 'tªumacz'

7.0.14 Tragizm rodziny Polskiej w wierszu A. Mickiewicza pt. Domatki Polki: archetyp matki Polki i sposoby jego funkcjonowa-nia w literaturze niewoli; topos dªugich nocnych rodaków roz-mów

Uwagi dotycz¡ce genezy: 1830, ale przed wybuchem powstania listopadowego (nale»y zwróci¢uwag¦ na profetyczny charakter my±li lozocznych w nim zawartych)

Tragizm:

• matka wychowuje dziecko: wpaja warto±ci moralne, które to nie b¦d¡ prowadziªy do szcz¦-±liwego »ycia

• wpajane warto±ci prowadz¡ do walki o wolno±¢, która wi¡»e si¦ z cierpieniem

• uczciwo±¢, patriotyzm nie da si¦ w czasie niewoli pogodzi¢ ze szcz¦±ciem, zdrowiem

• zachowanie moralne prowadzi do zagªady zycznej i duchowej (nie da si¦ post¦powa¢ czystow my±l tej idei)

• tradycja jest najlepsz¡ nauczycielk¡

• aby uksztaªtowa¢ kogo±, kto b¦dzie heroicznie, do ko«ca oddany warto±ciom walczyª, naj-pierw musi pozna¢ warto±ci o które walczy; je±li to nie mo»liwe to chocia» musi by¢ przygo-towany do tego co go czeka (niewola, konspiracja)

• gloria victis - chwaªa zwyci¦»onym

• dªugie nocne rodaków rozmowy: konspiracyjne, o bohaterach, przypominaj¡ce tych cooddali »ycie, patriotyczne - utrwalenie imienia bohatera

107

7.0.15 Obraz martyrologii narodu zawarty w III cz¦±ci Dziadów -sceny realistyczne, sceny wizyjne

wzmianka Ewy o wi¦zionych Litwinach

Salon warszawski: towarzystwo stolikowe; rozmowy przy drzwiach

Starosta przyszedª na bal, bo nie przyj±cie groziªo represjami

Martyrologia nie tylko jest zwi¡zana z ªa«cuchami, ale i z gro»eniem, strachem

7.0.16 Synteza wiadomo±ci na temat koncepcji kluczowych postaci IIIcz¦±ci Dziadów - Konrada i ks. Piotra. Sposoby funkcjonowaniaarchetypów Hioba i Prometeusza w Dziadach drezde«skich

historiozoczny charakter widzenia

widzenie:

• ks. Piotr

bezgraniczna pokora

jeden z cierpi¡cych, nara»onych

• Bóg wyja±nia sens cierpienia Polaków

7.0.17 Rosja i Rosjanie tematem wybranych utworów A. Mickiewicza

PD: wskazany fragment Drogi do Rosji (wersy: 31-96) potraktowa¢ jak tekst umieszczony podtematem i w zwi¡zku z tym podda¢ drobiazgowej interpretacji tre±ci i analizie formy (w punktach);rozwini¦cie tematu wymagaªoby tak»e odwoªania si¦ do tre±ci III cz¦±ci (Nowosilcow, Besturzew)i innych wierszy z ust¦pu, Do przyjacióª moskali, a tak»e Pana Tadeusza

Droga do Rosji:

Rosja wg. utworu to biaª¡ karta w której mo»e pisa¢ Bóg lub szatan

Dusza tych ludzi porównywana do postaci larwalnej: nie wiadomo, czy wyjdzie motyl, czy ¢ma

Porównania krainy do ludzi

Kreowanie bohatera poprzez opis domostw

Trudne warunki ustrojowe i klimatyczne

oczy: zwierciadªa duszy

stosunek do ludzi: ªagodny, optymizm

Rosja: naród, car

niewola: sªo«ce wolno±ci za±wieci (czas przyszªy)

Rosja: pa«stwo, kraina

Do przyjacióª moskali:

kary:

• carska:

ci¦»kie prace


±mier¢

• moralna:

sprzedali dusz¦ carowi/szatanowi

ha«bi¡ lud rosyjski (sami siebie)

sro»sza niebios kara - ironia

zrezygnowali z czªowiecze«stwa: sami siebie skazali

tytuª: przyjaciele -> chce im pomóc -> uwolni¢ od cara (uprzytomni¢, »e to on jest ich wrogiem)

oksymoron: przyjaciel moskal

nie wszyscy Rosjanie poddaj¡ si¦ systemowi

pªatny j¦zyk: pisanie utworów za pieni¡dze

zima, zamro»ony ±wiat -> brak warto±ci

wiosna topi lody

odpieranie zarzutów, które jeszcze si¦ nie pojawiªy -> mowa retoryczna

gotów k¡sa¢ r¦k¦, co go targa: tak przyzwyczajony do niewoli, »e uwa»a za wroga tego co chcego uwolni¢

nie mog¡ si¦ skar»y¢, bo nic nie robi¡ w celu poprawy sytuacji

PD: Pan Tadeusz: 2 razy przeczyta¢ epilog; materiaª dotycz¡cy pogl¡dów ujawniaj¡cych si¦ wdyskusji o literaturze w salonie warszawskim; materiaª z Pie±ni wajdeloty i III cz. Dziadówumo»liwi odpowied¹ na pytanie: Dlaczego Mickiewicz w Panu Tadeuszu zmieniª koncepcj¦ upra-wiania literatury? Co spowodowaªo, »e postanowiª krzepi¢ serca?; aluzje literacki przejawiaj¡cesi¦ w salonie warszawskim i dotycz¡ce walko klasyków z romantykami; przypomnie¢ tre±¢ La-tarnika; notatka na temat tytuªu, genezy, czasu, miejsca akcji i w¡tków, metamorfozy gªównegobohatera

7.0.18 Epilog Pana Tadeusza ¹ródªem wiedzy na temat genezy po-ematu a przede wszystkim koncepcji literatury pisanej ku po-krzepieniu serc

1. Pan Tadeusz jest ±wiadectwem odst¡pienia od koncepcji literatury, której podstawowymwalorem miaªo by¢ podejmowanie aktualnego tematu

• punkt wyj±cia: zadania literatury w Pie±ni wajdeloty i scenie salonu warszawskiego zIII cz¦±ci Dziadów

nauczycielka, przewodnik, wódz, oskar»yciel skarbnica warto±ci pami¦¢

• problem dystansu od opisywanych zdarze«:

w ekstremalne sytuacji nie mo»na czeka¢

czasem jednak jest to istotne

klerkizm - tylko sªowa, teorie, sam nie powinien uczestniczy¢ w tym co gªosi, gdy jest to niebez-pieczne, bo szkoda by byªo straty takiego czªowieka; przeciwie«stwo jedno±ci sªów i czynów

dzieªo - ±wiat wykreowany

Epilog:

109

• Utraciwszy rozum w m¦kach dªugich,plwaj¡ na siebie i »r¡ jedni drugich!

ujawnienie atmosfery w jakiej powstawaªo dzieªo pisane ku pokrzepieniu serc

stan psychiczny wygna«ców i Polaków cierpi¡cych w kraju wymagaª dziaªania terapeu-tycznego

• O Matko Polsko! Ty tak ±wie»o w grobiezªo»ona - nie ma siª mówi¢ o tobie!

ujawnienie decyzji o rezygnacji z podejmowania aktualnego tematu (sfery ulewy i grzmotu)

sfera grzmotu - powstanie - nie powiedziane wprost, bo to bolesne prze»ycie

sugestia o zamiarze przeniesienia czytelników w ±wiat cienia i pogody - arkadia dzieci«-stwa

• Ach! czyje» usta ±mi¡ pochlebia¢ sobie,»e dzisiaj znajd¡ to serdeczne sªowo,które rozczula rozpacz marmorow¡ (...)Nim si¦ te usta znajd¡, wiek przeminie.

cytat z III cz Dziadów (salon warszawski) dot. dystansu czasowego w tworzeniu lite-ratury (bezwzgl¦dna krytyka pseudoklasyków za ucieczk¦ w temat historyczny)

∗ Jeden z mªodzie»y: Ile» lat trzeba czeka¢ nim si¦ przedmiot ±wie»yjak ga ucukruje, jak tyto« ule»y?Literat I: Nie ma wyra¹nych reguª.Literat II: Ze sto latLiterat I: To maªo!Literat III: Tysi¡c, par¦ tysi¦cy

konfrontacja cytatów ±wiadczy o zmianie stanowiska Mickiewicza

argumenty uzasadniaj¡ce zmian¦ stanowiska:

∗ mówienie o tragicznych sprawach doprowadziªoby do caªkowitego zaªamania psy-chicznego

∗ przywoªanie obrazu kl¦ski i imion oar wywoªaªoby pªacz, który splamiªby honorrycerza winnego walczy¢, dziaªa¢ na rzecz niepodlegªo±ci. Czas opªakiwania nie-szcz¦±¢ nadejdzie po zwyci¦stwie

• Jedna ju» tylko jest kraina takaW której jest troch¦ szcz¦±cia dla Polaka -Kraj lat dzieci¦cych! On zawsze zostaniewi¦ty i czysty, jak pierwsze kochanie

Okre±lenie funkcji ocalonej od zapomnienia arkadii dzieci«stwa przy wykorzystaniu ma-teriaªu interpretacyjnego zwi¡zanego z inwokacj¡:

∗ Panno ±wi¦ta co Jasnej bronisz Cz¦stochowyI w Ostrej ±wiecisz Bramie! Ty co gród zamkowyNowogródzki ochraniasz z jego wiernym ludem!Jak mnie dziecko do zdrowia powróciªa± cudem,

istota Mickiewiczowskiej metody krzepienia serc zawiera si¦ w przekonaniu cudownejmocy poezji, która mo»e przenosi¢ zn¦kanych rodaków do krajów wspomnie«, zapami¦-tanych jako najszcz¦±liwszych w ich »yciu

sªowo troch¦ wyra¹nie zaznacza i» nie jest to ±wiat realny. Prawdziwego szcz¦±ciazaznaliby, gdyby mogli wróci¢ do wolnej ojczyzny


nale»y pami¦ta¢, »e sªowa epilogu traktuj¡ce o metodzie krzepienia serc nie ujawniaj¡wszystkich aspiracji Pana Tadeusza. Literacka terapia nie tylko miaªa u±mierza¢ ból,dawa¢ szans¦ oderwania si¦ od dramatycznej przeszªo±ci ale i pomaga¢ w odzyskaniuniepodlegªo±ci, wr¦cz wskazywa¢ drogi do niej wiod¡ce. Trzeba umie¢ dostrzec t¦ rol¦epopei, analizuj¡c krytyczny obraz, odnajduj¡c funkcj¦ anachronizmów, czytaj¡c mi¦-dzy wersami i gª¦boko rozumiej¡c przesªanie.

• Pan Tadeusz: beczka miodu z ziarnkami gorczycy (które s¡ najwa»niejsze)

• anachronizmy zbyt nowoczesne: uwªaszczenie chªopów, kwestia ±wiadomo±ci politycznejszlachty

• S¦dzia bierze od Rosjan dobra Choreszków <- ha«ba

PD: w punktach cechy arkadyjskiej rzeczywisto±ci, sposoby kreowania; biograa Jacka Soplicy

7.0.19 Tematy wypracowania + modele rozwini¦cia

Temat1:

Bunt i pokora...

Sposoby funkcjonowania archetypów Prometeusza i Hioba w III cz. Dziadów A.Mickiewicza.Rozwi« temat, dokonuj¡c wnikliwej interpretacji tre±ci i analizy formy podanego fragmentu (wi-dzenie ks. Piotra LUB Wielka Improwizacja)

Uwaga!:

• koniecznie nale»y wykorzysta¢ oba fragmenty, a tak»e

notatk¦ o archetypach

tabelk¦ o Konradzie

fragmenty tekstów Aliny Witkowskiej i Krzysztofa Górskiego

• tekst pod tematem jest drobiazgowo analizowany, pozostaªe problemowo z uwzgl¦dnieniemistotnych elementów [o co chodzi?]

Model:

• Konrad

1. przedstawienie postaci, istota archetypu

2. ¹ródªa buntu

3. or¦»

4. »¡dania

5. inwektywy

6. aspiracje

7. stosunek do ludzi

8. zwi¡zki z wielko±ci¡ prometeusza

9. ¹ródªa sªabo±ci

111

10. forma wypowiedzi (synkretyzm, stylizacja, przykªady)

• ks. Piotr

1. przedstawienie postaci, istota archetypu

2. ±wiadectwa wiary i odwagi

3. widzenie nagrod¡ za pokor¦ (medium)

4. rola mªodzie»y

5. symbolika ukrzy»owania



8. funkcja pokory, rola narodu

9. odwoªania do ksi¦gi Hioba

10. forma wypowiedzi (synkretyzm, stylizacja, przykªady)

• Wnioski (np) - max 4p.:

przezwyci¦»enie prometeizmu

potraktowanie buntu jako ±wiadectwa niedojrzaªo±ci

twórcze potraktowanie archetypów

glorykacja postawy pokory zwi¡zanej z wypeªnianiem woli Boga

mesjanizm - historiozoczna teoria przesªaniem III cz. Dziadów

kwestia stosunku do Boga i ludzi obu bohaterów (rekapitulacja)

problem patriotyzmu - aspiracje bohaterów

Uwagi:

• Najwa»niejsze jest dobre zrozumienie tematu. W omawianym dominowaªy 2 pary antymo-nicznych elementów: bunt - pokora, Prometeusz - Hiob

• Rozwini¦cie wymagaªo odniesienia buntu i pokory do przesªania, a tak»e skonfrontowaniapostaw Konrada i ks. Piotra z archetypami

istota analizy funkcjonowania archetypów musi ª¡czy¢ si¦ kwesti¡ przezwyci¦»enia Pro-meteusza (dramat chrze±cija«skiego Prometeusza) zagadnieniem twórczego potraktowa-nia archetypu Hioba - widzenie to odpowied¹ na pytanie na temat sensu losów Polski

• Hiob prosiª o odpowied¹ - chod¹ Bóg si¦ odezwaª - nie otrzymaª jej. Ksi¡dz Piotr bezgra-nicznie zawierzyª a Bóg wybraª go, aby przekaza¢ Polakom swój zamysª dotycz¡cy zbawczejmisji ocalaj¡cej my±li (z widzenia wynika, »e ocalej¡ ludy caªej Europy)


Temat2:

Romantyczne pojmowanie cierpienia i ±mierci.

Rozwi« temat odwoªuj¡c si¦ do III cz. Dziadów A. Mickiewicza. Punktem wyj±cia do swoichrozwa»a« uczy« interpretacj¦ tre±ci i analiz¦ formy opowiadania Adolfa o Cichowskim

Uwagi:

• ±mier¢ zyczna, ±mier¢ duchowa

• cierpienia zyczne, psychiczne

• mªodzie» ziarno

• Polska »yje, kwitnie w ziemi cieniach

• oba ust¦py

Model:

• Sceny wizyjne:

1. Wielka Improwizacja

2. Wielka Improwizacja

3. Widzenie

4. Widzenie

5. 5mesjanizm, sens cierpienia

6. powstanie - ukrzy»owanie

• Sceny realistyczne - Cichowski

1. katusze zyczne

2. choroba psychiczna

3. wygl¡d

4. interpretacja sªów Polska »yje, kwitnie w ziemi cieniach

5. problem zniewolenia spoªecze«stwa (tragizm rodziny - »ona)

6. ±mier¢ duchowa zdrajców

7. Rolinson i jego matka

8. opowie±¢ o dzieciach

9. Wasilewski

10. Janczewski

11. naród jak lawa

12. mªodzie» ziarno

13. ±mier¢, letarg duchowy - Droga do Rosji

113

14. Do przyjacióª moskali

• m¦cze«stwo dekabrystów

• ±mier¢ duchowa oprawców

• letarg duchowy

Wnioski:

• cierpienie ¹ródªem buntu

• cierpienie metod¡ wypeªniania Polskiej misji

• ±mier¢ drog¡ do zmartwychwstania

• los jednostkowy i zbiorowy zwi¡zany z cierpieniem

• ±mier¢ duchowa zdrajców

• toposy mogiªy, grobu, kurhanu

• topos zmartwychwstania

7.0.20 Funkcja metamorfozy gªównego bohatera epopei. Czego dotyczyi czemu sªu»y krytycyzm Pana Tadeusza

Metamorfoza:

• na pocz¡tku: paliwoda, przystojny, dumny, umiaª przewodzi¢, odwa»ny, najlepszy strzelec,przyjaciel hrabiego Horeszki

• funkcja metamorfozy: przedstawienie, »e czªowiek póki »yje ma otwart¡ drog¦ do poprawy(topos syna marnotrawnego), daje nadziej¦

• Stolnik dawaª nadziej¦ Soplicy na r¦k¦ Ewy, wykorzystywaª córk¦ do pomno»enia maj¡tku

• Jacek chciaª walczy¢ wspólnie, a nie sam (nowy typ bohatera)

PD: kalendarz »ycia i twórczo±ci J. sªowackiego; geneza, kompozycja, biograa gªównego bohatera;wpªyw werteryzmu na koncepcj¦ Kordiana, funkcje motywu w¦drówki w dramacie, czy Kordian byªpolskim Winkelriedem?, na czym polega nowatorstwo zwi¡zane z ujawnieniem tajemnic ludzkiegown¦trza (Strach i Imaginacja, rozmowa z doktorem w szpitalu wariatów), w jakiej sytuacji - zwi¡-zanej z metamorfoz¡ Kordiana - rozstajemy si¦ z bohaterem (dokona¢ analizy wypowiedzi Kordianado doktora - motyw unicestwienia duszy duszy)

Co krytykuje Pan Tadeusz:

• wady stanu szlacheckiego

skªonno±¢ do awanturnictwa

pycha

niski poziom edukacji, wr¦cz gªupota

brak rozwagi, poddawanie si¦ manipulacji

chciwo±¢

konserwatywna mentalno±¢

uleganie obcym modom


• post¦powanie magnaterii

oryginalna koncepcja Stolnika - patrioty, ale czªowieka niegodnego, co ujawnia si¦ w»yciu prywatnym (np sprawa Ewy)

nie peªni roli przywódczej

• brak jedno±ci

• system s¡downiczy

• krótkowzroczno±¢ polityczna

materiaª: wypowied¹ Ma¢ka nad Ma¢kami, która pojawia si¦ w dialogu z gen. D¡brow-skim: Ale, Panie, dwóch orªów razem si¦ nie gnie¹dzi!

∗ aluzja do braku roztropno±ci politycznej ujawniaj¡cej si¦ w naiwnej wierze, »e Fran-cja b¦dzie dbaªa o Polsk¡ racj¦ stanu, a nie b¦dzie realizowaªa mocarstwow¡ tra-dycj¦

∗ potrzeba polskiego przywódcy∗ sceptyczny pogl¡d na mo»liwo±¢ realizacji narodowych celów w Napoleo«skim woj-sku (mi¦dzy innymi odwoªuje si¦ do terminologii wojskowej)

Cesarz idzie do Moskwy! daleka to droga,Je±li cesarz Jegomo±¢ wybraª si¦ bez Boga!

∗ krytyka relatywizmu ª¡cz¡cego si¦ z religi¡∗ krytyka koniktu przywódcy z Ko±cioªem∗ protest przeciwko zachowaniu »oªnierzy francuskich (gwaªty, grabierze, kradzie»e)

Pan Tadeusz miaª krzepi¢ serca, ale cho¢ poeta tego nie deklarowaª zawiera plan dziaªania maj¡cydoprowadzi¢ do odzyskania niepodlegªo±ci. Najwa»niejsze elementy programu:

• ogólnonarodowe dobrze przygotowane powstanie

konieczno±¢ u±wiadomienia narodu

uwªaszczenie chªopów, by czuli si¦ wspóªobywatelami

konieczno±¢ demokratyzacji »ycia spoªecznego

konieczno±¢ opracowania m¡drego planu politycznego daj¡cego szans¦ na wolno±¢ iprawdziw¡ suwerenno±¢

konieczno±¢ moralnej odnowy narodu. Jacek Soplica, który jest nowym typem bohateraromantycznego (emisariusz) u±wiadamia potrzeb¦ ogromnej pracy nad sob¡. Trzeba j¡rozpocz¡¢ od rozrachunku z bª¦dami przeszªo±ci

nale»y wykorzysta¢ niezwykª¡ cech¦ polskiego spoªecze«stwa, któr¡ jest umiej¦tno±¢szybkiego integrowania si¦ w sytuacjach ekstremalnych; trzeba zrobi¢ wszystko co wmocy zbiorowo±ci, aby pokona¢ podstawow¡ wad¦ w postaci braku umiej¦tno±ci wspóª-pracy

Przykªady elementów ±wiata przedstawionego, które sugeruj¡ konieczno±¢ wprowadzenia wy»ejwymienionych elementów:

• uwolnienie chªopów, oddanie im ziemi (rozmowa Zosi z Tadeuszem podczas zar¦czyn)

• strój Zosi: strój »niwiarki

• pojednanie wrogów podczas spowiedzi Jacka Soplicy

115

• zako«czenie epilogu: elementy demokratyzmu

Latarnik:

• najwa»niejszy problem: zawiódª (samego siebie i innych)

• Biedak straciª posad¦. Otwieraªy si¦ przed nim nowe drogi tuªactwa, wiatr porywaª znowuten li±¢ by nim rzuca¢ po l¡dach (...). To te» stary przez kilka dni posun¡ª si¦ bardzo ipochyliª, oczy miaª tylko bªyszcz¡ce. Na nowe za± drogi »ycia miaª ksi¡»k¦, któr¡ od czasudo czasu przyciskaª do piersi jakby w obawie aby i ona mu nie znikn¦ªa.

• funkcja motywu przebudzenia

• troch¦ szcz¦±cia zyskaª dzi¦ki pami¦ci ojczyzny, od»yª, zacz¡ª czu¢

7.0.21 Analiza motta Kordiana - artystycznego manifestu Sªowackiego.Funkcje wypowiedzi trzech osób prologu

Budowa: 3 akty poprzedzone mottem, prologiem i przygotowaniem (noc 31XII1799 na ysejGórze)

przygotowanie nadaje caªo±ci kontekst metazyczny.

sabat: przygotowanie stulecia tak zªego, jakiego jeszcze nie byªo

czemu rok wcze±niej: mo»liwe, »e Sªowacji nie znaª kalendarza, ale to maªo prawdopodobne; drugakoncepcja: przekazanie tre±ci, »e siªy zªa nigdy nie osi¡gn¡ celu

Polska i Kordian w w tej akcji: punkt zapalny, a Kordian marionetk¡ w r¦kach diabªa, bo jest»oªnierzem-poet¡: nie zauwa»y, »e to diabeª (kurza stopa)

Motto:

• pochodzi z Lambry J. Sªowackiego

• Wi¦c b¦d¦ ±piewaª i d¡»yª do kresu - deklaracja autora: nie przerwie misji, któr¡ ma dozrealizowania poezja

• o»ywi¦ ogie« je±li jest w iskierce

nie mo»e gwarantowa¢ sukcesu

poezja nie czyni cudów, nie kreuje rzeczywisto±ci dosªownie

ma szanse odnie±¢ sukces, je±li jest cho¢ ±lad uczu¢ patriotycznych

• [TODO: tu wstawi¢ obrazek]

w tych sªowach jest ukryta my±l, któr¡ kiedy± (mo»e dªugo) odkryje serce: pobudzonedo dziaªania, ale bez sposobu dziaªania

Sªowacki:

• »adne dzieªo nie b¦dzie trwaªe, je±li nie b¦dzie pªyn¦ªo z serca (inicjatywa oddolna)

• poezja nie mo»e narzuca¢ konkretnych rozwi¡za«, mo»e jedynie stwarza¢ warunki do zmiany,ale to od odbiorców zale»¡ wykorzystane ±rodki i czy je podejm¡ (by¢ mo»e upªyn¡ przedtym dziesi¡tki lat)

Kordian - imi¦ znacz¡ce ªac. kor 'serce' - czªowiek-serce

cz¦±¢ I trylogii zatytuªowana Spisek koronacyjny


7.0.22 Zwi¡zek autotematyzmu motta z wypowiedzi¡ III osoby Prologu

I osoba - koncepcja mesjanistyczna, ale krytykowana, bo prowadzi do bierno±ci

II osoba - krytyka osoby I

III osoba:

• scena dziejów:

aktorzy: naród - lud + rycerze

lud: zainteresowany jedzeniem, piciem, nale»y wskrzesi¢ ich ducha

[TODO: rysunek]

∗ s¡ wy»si, od mogiª, bo mog¡ dziaªa¢

• pojawia si¦ siªa, która w ko«cu wskrzesi duch ludu

• rycerze - bardzo dªugo spali (caªun zgniª), nie trzeba ich wskrzesza¢, bo maj¡ warto±¢, tyle,»e s¡ u±pieni

7.0.23 Funkcja kolejnych etapów metamorfozy Kordiana

Kordian - mªody szlachcic szukaj¡cy sensu »ycia; próbuje popeªni¢ samobójstwo w tym poszuki-waniu

na pocz¡tku - bohater werterowski:

• cierpienie: marzy o Laurze, która go odrzuca uwa»aj¡c go za niedojrzaªego, widzi w nimdziecko, nie szanuje jego uczu¢

• antynomia: ciaªo dziecka, potrzeby m¦»czyzny, ale dojrzaªo±¢ dziecka; jaskóªczy niepokój;nie do wytrzymania

• b¦dzie potrzebowaª zapeªni¢ pustk¦: jeden z pomysªów to bycie patriot¡ (Polska Winkelrie-dem narodów!)

• dowiaduje si¦ kim jest jak rozmawia z wytworami umysªu: strachem i imaginacj¡

PD: liryki loza«skie Polaªy si¦ ªzy, Nad wod¡ wielk¡ i czyst¡; Grób Agamemnona, Testamentmój

Obie opowie±ci miaªy u±wiadomi¢ Kordianowi to co widziaª

[kto±] nie rozumiaª jak mo»na próbowa¢ popeªni¢ samobójstwo

motyw w¦drówki - szuka sposobu na nadanie »yciu sensu

chciaª sprawdzi¢ jak funkcjonuj¡ warto±ci, które znaª z ksi¡»ek

na Mount Blank mówi, »e »adne si¦ nie sprawdziªy

Mount Blank:

• Polska Winkelriedem narodów

nie d¡»y do patriotyzmu, tylko próbuje zapeªni¢ pustk¦

• umieszczony na szczycie, »eby byª jak najbli»ej absolutu

• widzi ±wiat jak na dªoni: wydaje mu si¦, »e widzi dokªadnie wszystkie kwestie, »e zgª¦biªcaªy ±wiat

117

• wniosek, »e »adna warto±¢ nie istnieje

• czuje wielk¡ moc, ale nie ma idei, w któr¡ mógªby j¡ wykorzysta¢: mo»e ona by¢ z ziemi lubnieba

• nagªe ol±nienie, ale przed chwil¡ chciaª popeªni¢ samobójstwo

Zabicie Cara nie przyniosªoby zwyci¦stwa: dziaªaª w obª¦dzie

PD: Grób Agamemnona: cytaty - wizja Polski jaka ma by¢

7.0.24 Analiza dialogu Kordiana z Doktorem kluczem do interpretacjiprzesªania utworu

2 interpretacje:

• Doktor jest elementem ±wiata nadprzyrodzonego

• Kordian walczy wewn¦trznie (dobro - zªo)

• Kordian byª jak ci obª¡kani

nie zgadza si¦ z tym, »e chciaª si¦ po±wi¦ci¢ za nic

∗ [TODO: obrazek z akwarium]

Doktor: kwestionuje caªe »ycie duchowe czªowieka

• dusza duszy - skarb - wªasne przekonanie - ostatni promie«

• lozoa otwartego zako«czenia:

miaªy by¢ nast¦pne cz¦±ci

• wszystkie cz¦±ci s¡ poª¡czone osob¡ bohatera

• przemiany wewn¦trzne dokonuj¡ si¦ póki czªowiek »yje

7.0.25 Interpretacja wybranych liryków loza«skich - problemy autote-matyczne i autobiograczne

Polaªy si¦ ªzy:

• kompozycja klamrowa: pierwszy i ostatni wer taki sam

• liryka bezpo±rednia

• charakter lozoczno-reeksyjny, autobiograczny

• ªzy czyste - szczere

• ªzy rz¦siste - napi¦cie emocjonalne

• dzieci«stwo sielskie - wiejskie bez trosk, kontakt z natur¡, prostota

• dzieci«stwo anielskie - niewinne, nieska»one

• mªodo±¢ górna - peªna ideaªów

• mªodo±¢ durna - niemo»liwa do zrealizowania


• wiek m¦ski - czas stabilizacji - owoce pracy

• wiek kl¦ski - nic nie dokonaª, zawiódª siebie

postawa klerka - tylko sªowa, a nie czyny aby nic mu nie zagra»aªo (inteligencja w Niemczech)

Nad wod¡ wielk¡ i czyst¡:

• w Lozannie nad jeziorem

• kompozycja: podzielony zwrotk¡ dwu-wersow¡

• opoka - fundament, wsparcie, skaªa

• podmiot liryczny marzy aby odbija¢ ±wiat tak jak woda

• czªowiek nie jest obiektywny

• czªowiek caªy czas ulega przemianom

• woda - ideaª poezji

7.0.26 Krzepienie serc, czy rozrywanie ran - która z koncepcji two-rzenia jest Ci bli»sza, Funkcja historii w Grobie AgamemnonaJ. Sªowackiego. Motywy autotematyczne i ich rola

Grób Agamemnona to cz¦±¢ poematu Podró» z Neapolu do ziemi ±wi¦tej

Elektra - znajduje si¦ w realiach »ycia codziennego

do tego grobu wszedª nie in»ynier architektury, ale czªowiek niezwykle wra»liwy - poeta

Po zerwaniu li±cia:

• pojawiªa si¦ szpara, przez któr¡ wpadªo ±wiatªo

wra»liwy: struna Homera

po dotkni¦ciu: drgn¦ªa i p¦kªa bez j¦ku

∗ nie ma o czym gra¢

∗ ma sªuchaczy gªuchych lub umarªych

czuje si¦ reprezentantem narodu o którym ma bardzo zªe zdanie

• pojawienie si¦ konia zbezcze±ciªoby miejsce

• antyk: pi¦kno -> dobro

Syn zmuszony przez sytuacj¦ musi si¦ga¢ po wy»sze ±rodki (potrz¡sn¡¢ od wewn¡trz matk¦)

Grzechy szlachty: prywata, pycha, bogactwo ±wiadectwem warto±ci

romantyczne ¹ródªa nadziei:

1. zielone lata w ople±niaªej korze

2. naród jak lawa - skorupa, a pod ni¡ naród, którego ognia 100 lat nie wyzi¦bi

3. polska »yje, kwitnie w ziemi cieniach

119

7.0.27 Nie-Boska komedia dramatem o miªo±ci... . Autotematyzmdramatu rodzinnego

Mickiewicz: Nie-Boska -> rewolucyjna, piekielna

bohaterowie odpowiedzialni za to co staªo si¦ na ziemi

2 cz¦±ci:

• rodzinna: 2 akty

• spoªeczna: 2 akty

dramat o miªo±ci: kwestie uczu¢ indywidualnych, intymnych

2-ga przysi¦ga M¦»a:

• zst¡piª do ziemskich ±lubów: byª wy»ej, nie planowaª ±lubu

• bom znalazª t¦ o której marzyªem: znalazª ideaª

• Przez Ciebie pªynie strumie« pi¦kno±ci, ale ty nie jeste± pi¦kno±ci¡

odk¡d si¦ o»eniª zostaª zmuszony do prozaicznych, przyziemnych praz, a jemu si¦ wydaje, »e niedo tego zostaª stworzony

miªo±¢ z kochank¡ kojarzy mu si¦ wyª¡cznie z przyjemno±ciami, nie kojarzy zwi¡zku maª»e«skiegoz miªo±ci¡

monolog M¦»a nad przepa±ci¡ stanowi¡cy klucz interpretacyjny do przesªania dramatu rodzinnego:Bo»e, czy Ty mnie za to pot¦pisz, »em uwierzyª, i» Twoja pi¦kno±¢ przenosi o caªe niebo pi¦kno±¢tej ziemi - za to, »em ±cigaª za ni¡ i m¦czyª si¦ dla niej, a»em staª si¦ igrzyskiem szatanów!

przepa±¢ - symbol zatracenia, zªa

hrabiemu wydawaªo si¦, »e s¡ dwa rodzaje pi¦kna: boskie i ziemskie. Chciaª tworzy¢ boskie, którewedªug niego ª¡czyªo si¦ z oderwaniem od ziemskiego.

7.0.28 Sposoby kreowania przestrzeni i ich funkcje w Bema pami¦ci»aªobnym rapsodzie

na pocz¡tku:

• epitety kolorystyczne:

wawrzyn zielony

topory pobª¦kitniaªe od nieba

tarcze rude od ±wiateª

• d¹wi¦ki

tr¡by zanosz¡ si¦ we ªkaniu

klekot

pªacz, krzyk, lament pªaczek

Bij¡ w topory

ªopot sztandarów

• zapachy


snopy wonne

• ruch:

cie« odje»d»a

rwie si¦ sokóª

id¡ panny »aªobne

wchodz¡ w w¡wóz i ton¡

Po wyj±ciu z w¡wozu:

• kolory:

czerniej¡ na niebie

blask zimny - srebrny

ciemny bª¦kit, szary

• kolory informuj¡ o upªywie czasu

przesadzi¢, ludzko±¢ nie znajdzie sposobu - ludzko±¢ nie znajdzie sposobu przeskoczy¢ ±mierci(grobu)

ko« zmuszony wªóczni¡ przeskoczy grób - unie±miertelnienie duchowe Bema

najwi¦ksze skªadanie hoªdu zmarªemu: kontynuowanie jego dzieªa

»aªobnicy rozchodz¡ si¦ na caªy ±wiat kontynuuj¡c jego dzieªo, a» narody odzyskaj¡ ±wiadomo±¢

Dalej - dalej :

• dziaªa¢:

gªosi¢

ruch

wprowadza¢ w »ycie idee!

b¡d¹ wierny, id¹! - zako«czenie przesªania Pana Cogito

przeogromna chor¡giew:

• symbol warto±ci - opiera si¦ o niebo: równie» warto±ci niebieskie

• drewno ª¡cz¡ce niebo z ziemi¡

• drzewo, które ª¡czyªo niebo z ziemi¡: to pod którym umieraª Roland

7.0.29 Funkcje kreacjonizmu w wybranych wierszach Cypriana KamilaNorwida

Bibliograa:

• Nerwy

• Do obywatela Johna Brown

• Klaskaniem maj¡ obrz¦kªe prawice...

121

kreacjonizm - kierunek, którego zaªo»enia programowe zostaªy sformuªowane w 20-leciu mi¦dzy-wojennym przez grup¦ poetyck¡ Awangarda Krakowska: Tadeusz Peiper, Julian Przybo±

kreacjonizm ª¡czy si¦ z tworzeniem ±wiata przedstawionego, w którym funkcjonuj¡ prawa inne ni»w realnej rzeczywisto±ci

kreacjonizm wprowadza poj¦cie autonomiczno±ci ±wiata przedstawionego

postawienie kapelusza obok krzesªa ±wiadczy o tym, »e go±¢ zamierza zosta¢ dªu»ej

kreacjonizm tu: reakcja przedmiotów martwych

po co?

• ukazanie kontrastu mi¦dzy ±wiatami

• sztuczno±¢ ±wiata "wysokiego"

co skªoniªo podmiot liryczny do reeksji:

• miaª kontakt ze ±mierci¡ ludzi (gªodow¡)

• miaª wypadek - maªo co by zgin¡ª

uratowaªa go belka - kojarzona z krzy»em

∗ symbol po±wi¦cenia za innych, oary

∗ symbol miªo±ci bli¹niego

faryzeusz - co innego my±li, a co innego czyni

powtarzaj stare zakl¦cia ludzko±ci, bajki i legendybo tak zdob¦dziesz dobro, którego nie zdob¦dziesz

stare zakl¦cia ludzko±ci (...) - tradycje

dobro (...) którego nie zdob¦dziesz - nie uda si¦ zlikwidowa¢ caªego zªa, ale nale»y d¡»y¢ do tego(aktywnie), aby speªni¢ »ycie

zdob¦dziesz dobro - speªnisz »ycie

7.0.30 Przygotowanie do pracy domowej - wypracowania na maturalnytemat

1. Wzi¡±¢ pod uwag¦ wszystkie elementy z modelu rozwini¦cia, znaczenie rozszerzaj¡c odwoªa-nia do caªo±ci utworu

2. Koniecznie zastosowa¢ problemow¡ kompozycj¦!!!

3. Szczególn¡ uwag¦ zwróci¢ na j¦zyk i styl wypowiedzi (razem 17/50 punktów)

4. Zwróci¢ uwag¦ na konieczno±¢ stosowania wªa±ciwej terminologii

5. Wnioski s¡ najwy»ej punktowan¡ merytoryczn¡ cz¦±ci¡ tekstu. Mog¡ pojawi¢ si¦ jako cz¦-±ciowe w postaci konkluzji po rozwa»eniu konkretnego problemu, ale nie wolno o nich zapo-mnie¢ pisz¡c zako«czenie


7.0.31 Sposób funkcjonowania motywu wolno±ci w wierszu Do obywa-tela Johna Brown

John Brown

• przygotowywaª powstanie niewolników w USA

• abolicjonista

• biaªy farmer

Interpretacja ruchów nog¡: odkopanie planety spodlonej

mewa - symbol nadziei dla »eglarzy

obraz: siwizna skaza«ca, mewa na rusztowaniu

dziecko

• symbol czysto±ci, niewinno±ci

• jak zabije mew¦: nie ma nadziei na popraw¦

• nauka przez przykªad (syn kata)

po wyroku:

• powieszony... - czy kªami¡?

unicestwili tylko zycznie

• przetrwaªy idee, a teraz zyskaªy m¦czennika - teraz si¦ wzmocni¡

• godªo: gwiazdy (13) nad gªow¡ orªa

pie±« nim dojrzy, czªowiek nieraz skona - zanim idee wejd¡ w »ycie minie wiele pokole«

7.0.32 Co± ty Atenom zrobiª Sokratesie - sposób prezentowania wiel-kich ludzi w liryce Norwida - konfrontacja z poznanymi utworami

te dwa materiaªy, które nie mog¡ si¦ poª¡czy¢: wielcy ludzie, zwykªy lud im wspóªczesny

pó¹niej s¡ czczeni (zbija si¦ a» ¢wiekiem), ale tylko w celu zysku (spór o miejsce pochówku...)

7.0.33 W jakim celu zostaª zastosowany kreacjonizm w wierszu pt. Kla-skaniem maj¡c obrz¦kªe prawice

niewiasty zakl¦te w formuªy - skr¦powane etykiet¡, obyczajami

kamienne: nie potraªy czu¢, kocha¢

mowa pozornie zale»na: narrator, który tyle wie ile bohater, jego wypowiedzi stapiaj¡ si¦ z wypo-wiedziami bohatera

mo»na poruszy¢ kamienne faªdy ich stroju

funkcja: nie posiadaj¡ uczu¢, hoªduj¡ swojemu pi¦knu, etykiecie

pi¦kno zewn¦trzne jest ±wiadectwem pi¦kna wewn¦trznego: tutaj nie!

tu wewn¦trzna pustka mo»e by¢ ±mierciono±na

po zetkni¦ciu z tak¡ kobiet¡ podmiot liryczny przestaje wierzy¢ w uczucia, szcz¦±cie

klaskali poetom uznanym, nie byªo miejsca na nowego o innych pogl¡dach

pami¦tnik artysty - jego twórczo±¢: ci¡gle poprawiana, nieuporz¡dkowana

123

7.0.34 Norwidowska koncepcja sztuki na podstawie Fortepianu Cho-pina i fragmentów Prometidiona

PD: w punktach notatka do tematu lekcji

...koniec szepce do pocz¡tku:Nie stargam Ci¦ ja - nie! -ja, uwydatni¦!... - ±mier¢ pomaga w recepcji

genialna muzyka - synteza wszystkiego co pi¦kne, piel¦gnuje obyczaje

sztuka ma by¢ hor¡gwi¡ na prac ludzkich wie»y - praca ma by¢ pokarmem dla duszy, pomaga¢d¡»y¢ do ideaªu - zmartwychwstania

kªos - zadatek na chleb

u±wiadomienie sobie niedoskonaªo±ci jest niezwykle twórcze - umo»liwia dalsze tworzenie

doskonaªo±¢ na ludzk¡ miar¦

fortepian -> trumna

styl sentencjonalny

palenie paªacu, wyrzucenie fortepianu - niszczenie kultury - najni»szy mo»liwy stan, wi¦c terazb¦dzie odradzanie

Ciesz si¦, pó¹ny wnuku! - b¦dzie d¡»yª do idei

wyrzucenie fortepianu - rzucenie ziarna, zasianie idei w±ród caªego spoªecze«stwa

7.0.35 Autotematyzm Pióra

dusza czarna - atrament

puste zera - pustosªowie

»agiel angielskiego skrzydªa - pomaga tworzy¢, d¡»y¢ do ideaªu

zdrojów Moj»eszowych lask¡ - dost¦p do »yciowego pokarmu - duchowego

marze« krask¡ - pró»ne marzycielstwo

przykute klamr¡ zªot¡ do czapki - ch¦¢ zysku

mokre pióro - nie pozwala na lot ku ideaªom; ta woda - tematy dora¹ne, krótkotrwaªe

Piórem, którym osp¦... - ma uodporni¢, przygotowa¢ do zmaga«

Wartkie strzaªom przytwierdzaj¡ grzywy - odpowiada za kierunek dziaªa«

Rozdziaª 8

Pozytywizm

8.0.1 Wprowadzenie do kultury pozytywizmu

PD: periodyzacja, nazwa, kierunki lozoczne, tªo spoªeczno-polityczne, solidaryzm spoªeczny

cezury:

• 1863 - pocz¡tek

pozytywizm - tylko w Polsce jako epoka; na zachodzie: realizm, naturalizm

pozytywizm ideologi¡ Polaków po upadku powstania

pokolenie: prze»ycie pokoleniowe ksztaªtuje pogl¡dy, postawy

• dla romantyków: powstanie listopadowe

• dla pozytywistów, organiczników, wychowanków Szkoªy Gªównej (, stracone pokolenie): po-wstanie styczniowe

pozytywi±ci - w inny ni» militarny sposób do niepodlegªo±ci, gªównie ze Szkoªy Gªównej

organicznicy - spoªecze«stwo jak »ywy organizm; nie ma szansy na powodzenie zrywu; tytanicznapraca do odrodzenia spoªecze«stwa jako silny organizm

praca organiczna - gospodarka, ekonomia...

praca u podstaw - poprawa warunków najliczniejszych - chªopów

solidaryzm spoªeczny - wszyscy maj¡ ±wiadomo±¢, »e musz¡ jednoczy¢ si¦ w d¡»eniu do wspólnegocelu (dla dobra wspólnego)

nie powiodªo si¦, bo byªy idealistyczne podstawy

• boga¢my si¦:

powstaªy przepa±cie mi¦dzy lud¹mi

sporo si¦ udaªo w Wielkopolsce

fala strajków (krwawo tªumionych): byªo im wszystko jedno przeciwko komu wyst¦puj¡ (Polak,Niemiec...). Teraz powstaª podziaª robotnik - kierownik, zamiast Polak - zaborca i na tym polegaªprawdziwy dramat pozytywizmu

Polacy umiej¡ po±wi¦ca¢ »ycie dla ojczyzny, ale nie potra¡ si¦ jednoczy¢ na dªu»ej

125

126 ROZDZIA 8. POZYTYWIZM

8.0.2 Gloria Victis Elizy Orzeszkowej: interpretacja tytuªu i jego zwi¡zkuz przesªaniem noweli; funkcje oryginalnej koncepcji narracji; ¹ró-dªa tragizmu gªównych bohaterów; analiza tematu maturalnego

pozytywi±ci nie krytykowali wielkich romantyków

dzieªa romantyczne byªy bardzo dobre do nauki patriotyzmu

oryginalno±¢ narracji - jest nim natura (drzewa, wiatr, kwiaty)

natura - jest ±wiadkiem, po±redniczy do ojczyzny

patriotyzm - te» zwi¡zek z ojczyst¡ natur¡

8.0.3 Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej: nowe pozytywistyczne kry-teria oceny warto±ci czªowieka (charakterystyka wybranych po-staci); symbolika mogiª i jej zwi¡zek z wymow¡ ideow¡ dzieªa;realizm i tendencyjno±¢

E. Orzeszkowa w powstaniu styczniowym byªa sanitariuszk¡, udzieliªa schronienia Traugutowi,namówiªa m¦»a do pomocy -> represje

Pierwotny tytuª: Mezalians

Powie±¢ ma aspiracje epopei

Powie±¢ przejmuje funkcj¦ dramatu z romantyzmu

Teol Ró»yc - strwoniª poªow¦ maj¡tku (0,5 mln)

Jan i Cecylia - ona byªa arystokratk¡, on nie i musieli ucieka¢ do puszczy; potem zyskali tytuªszlachecki

funkcje w¡tku miªosnego:

• przeniesienie problemów spoªecznych na grunt osobisty, prywatny

• kryteria hierarchii spoªecznej (wybór m¦»a)

gatunek demokratyczny - mo»na czyta¢ i rozumie¢ w ró»nym stopniu

Dominik Korczy«ski - braª udziaª w powstaniu, ale potem poddaª si¦ rusykacji -> nie caªkowicietendencyjna

Benedykt - pracowity, patriota, ale zapomina o pracy u podstaw, utrzymuje ziemi¦ w polskichr¦kach, nie pami¦ta o jednoczeniu narodu

Witold - wychowanie patriotyczne, wyksztaªcenie ekonomiczne, wprowadzaª uprzemysªowienie

Andrzejowa Korczy«ska - symbol patriotyzmu, nie byªa w stanie wychowa¢ syna - patrioty; bª¦dy:stworzyªa mu zªot¡ klatk¦, nie zgodziªa si¦ na maª»e«stwo Zygmunta i Justyny, nie przekazaªa muideaªów ojca (uczyniªa z niego ±wi¦to±¢, tylko do celebrowania), nie pozostaªa wierna warto±ciomm¦»a

PD: 2 postacie: charakterystyka; legenda o Janie i Cecylii; symbolika mogiª

powie±¢ wydana w 1887 r. - akcja w 1886 r.

mogiªami opiekuj¡ si¦ Bohatyrowicze

stosunek do ziemi i przyrody - kolejne kryterium

Zygmunt: uwa»a si¦ za kogo± wy»szego, nie szanuje innych ludzi - zwªaszcza Bohatyrowiczów

patriotyzm - szacunek tradycji rodzinnej, kultury, historii, integracja spoªecze«stwa budowanegona demokratycznych zasadach (solidarnie)

symbolika mogiª:

127

• pami¦¢, historia, tradycja

• warto±¢ (tamtych osób):

Jan i Cecylia: pracowito±¢, miªo±¢, przywi¡zanie do ziemi, demokratyzm, bohaterstwopracy

powsta«cy: wolno±¢, demokratyzm, po±wi¦cenie, miªo±¢ do ziemi, bohaterstwo

mogiªa powsta«ców (opis mszy):

• opis przyrody -> ±wi¡tynia

• pielgrzymka -> przemiana wewn¦trzna

• funkcja kurhanu -> pocz¡tek nowego »ycia, energia duchowa

8.0.4 Nad Niemnem - problemy realizmu i tendencyjno±ci

tendencyjno±¢ - opisanie ±wiata przedstawionego w taki sposób, aby odpowiadaª z góry przyj¦tejtezie

Nad Niemnem: wyidealizowany obraz ludu, podziaª postaci na czarne i biaªe, higiena w chatach,pomy±lne nalizowanie wszystkich w¡tków

realizm -> narrator wszechwiedz¡cy

realizm krytyczny - przedstawia krytycznie rzeczywisto±¢, ale zmusza czytelnika do my±lenia

8.0.5 Lalka Bolesªawa Prusa: sylwetka autora (rola kronik tygodnio-wych w tworzeniu Lalki, aspiracje pisarza realisty); studiummaj¡ce na celu przedstawienie naszych polskich idealistów na tlespoªecznego rozkªadu; nowatorstwo w zakresie kreowania postaci;nowoczesno±¢ zwi¡zana z koncepcj¡ i tworzeniem ±wiata przedsta-wionego

Prus chciaª zosta¢ naukowcem, ale nie zdaª egzaminu; zwi¡zaª si¦ z gazetami, pisaª do nich zczego si¦ utrzymywaª; byª chory na agorafobi¦; byª zagorzaªym zwolennikiem pozytywizmu, ostroskrytykowaª Ogniem i mieczem za niezgodno±ci historyczne -> Sienkiewicz lepiej si¦ przygotowaªdo Potopu

przedstawienie tego samego wydarzenia przez ró»ne postacie w ró»ny sposób -> bohaterzy nie s¡wszechwiedz¡cy, »eby przedstawi¢ jak najbardziej obiektywnie

o Wokulskim: narrator, Pami¦tnik Starego Subiekta, przemy±lenia Izabeli i innych bohaterów

nie nalizowanie losów Wokulskiego: nie jeste±my w stanie pozna¢ caªej prawdy

literatura miaªa ocala¢ od zapomnienia bohaterów, zdrajców

studium polskiego spoªecze«stwa:

• wybraª Warszaw¦ jako centrum, krzy»uj¡ si¦ wszystkie grupy spoªeczne

• ideali±ci

Rzecki - polityczny

Ochocki - naukowy

Wokulski - zªo»ony

• badaj¡c ich losy widzimy obraz spoªecze«stwa

w kamienicy ¦ckich jest przekrój przez caªe spoªecze«stwo

szkic zjologiczny - na ka»dym elemencie mo»na przedstawi¢ jaki± problem i go analizowa¢


8.0.6 Miªo±¢ Wokulskiego - siª¡ niszcz¡c¡ czy doskonal¡c¡ wewn¦trznie

Doskonal¡ca:

• zacz¡ª dostrzega¢ ludzk¡ niedol¦ i odkryª w sobie ch¦¢ pomocy

• miªo±¢ nadawaªa sens jego »ycia

• mit utrwalony przez romantyzm: pi¦kno zewn¦trzne -> pi¦kno wewn¦trzne

• miªo±¢ miaªa da¢ ch¦¢ »ycia, pracy, któr¡ by wykorzystaª pomagaj¡c innym

Cena miªo±ci:

• próba samobójcza - zaªamanie psychiczne

• run¦ªy jego ideaªy

• zawiódª si¦ na Izabeli

• straciª nadziej¦ na istnienie szcz¦±cia w miªo±ci

• po±wi¦ciª swój ±wiat - przyjacióª, znajomo±ci

taki przebieg miªo±ci: byª niedo±wiadczony

8.0.7 Studium trzech idealistów: politycznego, naukowego, czªo-wieka epoki przej±ciowej

misja - ujawnienie prawdy o polskiej zbiorowo±ci

studium:

• badanie najbardziej chorego wycinka - Warszawy - poprzez obserwowanie trzech idealistówz trzech pokole«

• Pami¦tnik Starego Subiekta

• mowa pozornie zale»na

• szkic zjologiczny

styl ezopowy - niemo»no±¢ mówienia wprost ze wzgl¦du na cenzur¦ (np. omówienia, metafory,symbole, alegorie)

kryteria:

1. moment dziejowy

2. wpªyw ±rodowiska

3. dziedziczno±¢ (zjologia, rasa) - pop¦dy i instynkty

Wokulski:

1. romantyzm, byª scjentyst¡ - wyprzedza swój czas; hoªduje mitom romantycznym (miªo±¢);braª udziaª w powstaniu

129

2. godno±¢, honor <- z korzeni szlacheckich; ±rodowisko kupieckie: sumienno±¢, szacunek dlapracy; ±rodowisko inteligenckie: studenci - pomogli w nauce, aby dosta¢ si¦ na studia, po-gl¡dy polityczne; formalnie nale»aª do ±rodowiska kupieckiego, ale miaª aspiracje naukowe-> z »adnym z nich si¦ nie uto»samiaª

3. rozmowa z doktorem Szumannem: miªo±¢ bez po»¡dania - instynkt zachowania gatunkusprzeciwia si¦ -> próba samobójcza

Rzecki:

1. anachroniczne pogl¡dy - wiara w bonapartyzm, Bismarcka, w walk¦ zbrojn¡; braª udziaª wkampanii na W¦grzech (Wiosna Ludów), nie wyczuwa momentu dziejowego: nie ª¡czyª pracyz ideami; wzór patriotyzmu, pracowito±ci, nie pomy±laª, »e mógªby by¢ wªa±cicielem sklepu,»eby gromadzi¢ pieni¡dze na ratowanie ojczyzny; dopiero pod koniec »ycia u±wiadomiª sobieswój bª¡d

2. kupieckie (Mintzlowie) - pracowito±¢, podej±cie do pracy; drobnomieszcza«skie (rodzina)- pogl¡dy polityczne; mi¦dzynarodowe wojsko - stosunek do ró»nych ludzi, sposób w jakipatrze¢ na ludzi, tolerancja

3. t¦sknota za miªo±ci¡ (ch¦¢ pozostania w w¡skim gronie), odwaga; prze»ycia zwi¡zane z sa-mobójstwem przyjaciela

Ochocki:

1. bardzo nowoczesny, scjentyzm, motyw cudownego wynalazku techniki - przeªom w dziejachludzko±ci - tu: metal l»ejszy od powietrza; Ochocki jest przekonany, »e maszyna lataj¡carozwi¡zaªaby wszystkie problemy spoªeczne

2. zwi¡zek rodziców byª mezaliansem - lekcewa»y ±rodowisko (arystokratyczne), bo nikt go nierozumiaª; inteligencja: to ±rodowisko najbardziej na niego wpªyn¦ªo

3. podporz¡dkowanie my±li o wynalazku

tu wynalazek jest traktowany z powag¡ -> mo»e wszystko zmieni¢, ale zale»y od tego w czyje r¦cewpadnie

wi¦tochowski nie rozumiaª nowoczesno±ci Lalki

8.0.8 W jaki sposób topos non omnis moriar, funkcjonuj¡cy w zako«-czeniu Lalki B. Prusa, ª¡czy si¦ z problematyk¡ powie±ci i jejprzesªaniem.

Rozwi« temat, wykorzystuj¡c ITiAF1 podanego fragmentu utworu (tekst od sªów Okoªo 2 wpoªudnie przyszedª sªu»¡cy(...) do ko«ca)

Koniecznie wykorzysta¢ Sªówko o krytyce pozytywnej

sªowa non omnis moriar na li±cie w kieszeni zmarªego Rzeckiego napisane przez W¦gieªka. Byªywyryte na krzy»u ¦ckiego - reakcja Ochockiego: masz racj¦

odnosi si¦ to do idealizmu, idealistów

promie« nadziei: idee nie zgin¡ - prze»yj¡ w dzieªach, mo»e b¦d¡ przej¦te przez nast¦pne pokolenia,bo teraz s¡ odrzucone

doktor Szuman - przedstawia diagnoz¦ - ideali±ci nie przetrwali: któ» tu w ko«cu zostanie? -pora»ka, nie zostaj¡ ludzie w znaczeniu Szumana, ideali±ci, warto±ciowi

1interpretacj¦ tre±ci i analiz¦ formy


odpowiadaj¡: oszust, zªodziej...

radca W¦growicz, ajent Szprot - plotkarze, brak inicjatywy, zadufany, pozbawieni warto±ci

Szlangbau - w chwili ±mierci Rzeckiego dopytuje si¦ o pieni¡dze: tu przychodzi, a on sobie umarª

intencje wypowiedzi

autocharakterystyka bohaterów

8.0.9 Zastosowanie mowy pozornie zale»nej i wprowadzenie monologuwewn¦trznego ±wiadectwem nowoczesno±ci Lalki

tu monolog wewn¦trzny jest bardzo uporz¡dkowany

mowa pozornie zale»na - niby narracja, ale tak na prawd¦ jest projekcj¡ wn¦trza (np. uczucia, toco widzi, sªyszy)

8.0.10 Lalka - recepcja tytuªu

tytuª przypadkowy - rzeczywisty proces o kradzie» Lalki w Wiedniu spowodowaª wykrystalizowaniekoncepcji powie±ci u Prusa -> z wdzi¦czno±ci zawarª ten w¡tek w powie±ci i nadaª taki tytuª

Powie±¢ byªaby lepiej zrozumiana pod tytuªem Trzy pokolenia

Tytuª Lalka mo»na interpretowa¢ jako okre±lenie Izabeli ¦ckiej jako lalk¦ salonow¡

indywidualizacja j¦zyka i stylu

felieton - ujawnianie stanowiska pisz¡cego

8.0.11 Kamizelka Bolesªawa Prusa: utworem o egzaminie serc, któ-rego przebieg zostaª zapisany maªymi szachrajstwami na pa-skach kamizelki; analiza sposobów prowadzenia narracji - wpªywna koncepcj¦ i jego przesªanie; jaki wpªyw na recepcj¦ tekstu maumieszczenie w tytule nazwy rzeczy; jakie inspiracje - z zakresuró»nych kierunków artystycznych - ujawniaj¡ si¦ w Kamizelce

ona manipulowaªa paskami, aby doda¢ otuchy m¦»owi (nie chudnie, nabiera ciaªa -> zdrowieje)

on manipulowaª paskami, »eby doda¢ otuchy »onie

pocz¡tek - narracja 1-osobowa, pami¦tnikarska, nie kªuci si¦ z obiektywizmem, bo zaznacza, »e tojego punkt widzenia

dalej wszechwiedza - mówi o czym±, czego nie mógª by¢ ±wiadkiem i nie usªyszaª z 2 r¦ki, prezentujewn¦trze bohatera

jest te» obserwator (z naturalizmu)

takie zestawienie (pami¦tnikarska - obserwator) sprzyja obiektywizmowi

na ko«cu te» pami¦tnikarska, ale tu ma du»o wi¦cej emocji ni» na pocz¡tku (tam tylko jednametafora)

sªo«ce -> dobro, miªo±¢

pi¦kno kryje si¦ w tej miªo±ci pokonuj¡cej ±mier¢, chorob¦

tytuª: zwraca uwag¦ na przedmiot, kompozycja wokóª tej rzeczy, jest ±wiadectwem miªo±ci

motyw sokoªa - kamizelka jest osi¡ kompozycyjn¡ i wyst¦puje w tytule

Rozdziaª 9

Mªoda Polska

9.0.1 Wprowadzenie do epoki

Kierunkiem lozocznym u podªo»a epoki le»¡cym jest schopenhaueryzm, a inne istotne kierunkito nietzscheanizm i bergsonizm.

schopenhaueryzm - czªowiek ci¡gle tylko cierpi. Mamy wol¦, która z nami ci¡gle ¹le robi, dobezrozumnych nami¦tno±ci zaspokajania pcha, i jeszcze gorszy instynkt, co nam »y¢ ka»e nawetmimo braku sensu w tym »yciu. Schopenhauer patrzyª na »ycie z perspektywy ±mierci. Uwa»aª,»e jedynym sposobem na szcz¦±cie jest buddyjska z natury nirwana, czyli wyzbycie si¦ wszelkichpragnie«.

nietzschanizm - czªowiek winien »y¢ poza moralno±ci¡, bo moralno±¢ konwencjonalna to na ogóªwredna, obrzydªa moralno±¢ chrze±cija«ska - czyli moralno±¢ niewolnika. Nale»y d¡»y¢ do »yciapeªn¡ piersi¡, samemu ustawiania sobie granic (najlepiej w gwiazdach), deniowaniu wªasnej mo-ralno±¢, o±wieconemu egoizmowi, nie ba¢ si¦ niczego i w ogóle ojej. (Nietzsche co prawda baª si¦krów, ale...)

bergsonizm - rozum jest niefajny, wypacza poznanie, w ogóle wªa±ciwie takie prawdziwe poznanieuniemo»liwia, bo rozum by wszystko katalogowaª i wi¦ziª w sztywnych, staªych kategoriach, a nieo to w ±wiecie chodzi. Tylko intuicj¡ pozna¢ mo»na.

dekadentyzm - lozoa, postawa epoki schyªkowej. Odznacza si¦ negacj¡ wszelkich warto±ci, nie-ch¦ci¡ i oboj¦tno±ci¡ wobec ±wiata, i postaw¡ bierno±ci. Taki troch¦ kwietyzm z absyntem. Tetma-jer deniowaª dekadenta jako czªowieka, który kªadzie si¦ na dnie ªodzi, wiosªa wkªada do ±rodkai tak sobie dryfuje po bagnie.

9.0.2 Analiza porównawcza "Ko«ca wieku XIX" Kazimierza Przerwy-Tetmajera (manifestu polskiego dekadentyzmu) i "Kowala" Le-opolda Staa.

"Kowal" L.S. próba wyj±cia z dekadenckiego impasu .

Filozoczne inspiracje schopenhaueryzmem i nietzscheanizmem obecne w "Ko«cu wieku XIX" i"Kowalu".

Leopold Sta

Kowal

Caª¡ bezksztaªtn¡ mas¦ kruszców drogocennych,

Które zalegªy piersi mej gª¡b nieodgadª¡,

Jak wulkan z swych otchªani wyrzucam bezdennych

131

132 ROZDZIA 9. MODA POLSKA

I ciskam ja na twarde, stalowe kowadªo.

Grzmotem mªota w ni¡ wal¦ w radosnej otusze,

Bo wykona¢ mi trzeba dzieªo wielkie, pilne,

Bo z tych kruszców dla siebie serce wyku¢ musz¦,

Serce hartowne, m¦»ne, serce dumne, silne.

Lecz gdy ulegniesz, serce, pod mªota »elazem;

Gdy p¦kniesz, przeciw ciosom stali nieodporne:

W pyª cie rozbij¡ pi¦±ci mej gromy potworne!

Bo lepiej gi«, zmia»d»one cyklopowym razem,

Ni»by± »y¢ miaªo wªasn¡ sªabo±ci¡ przekl¦te,

Rys¡ chorej niemocy ska»one, p¦kni¦te.

Kazimierz Przerwa-Tetmajer

Koniec wieku XIX

Przekle«stwo?... Tylko dziki, kiedy si¦ skaleczy,

zªorzeczy swemu bogu, skrytemu w przestworze.

Ironia?... Lecz najwi¦ksze z szyderstw czy» si¦ mo»e

równa¢ z ironi¡ biegu najzwyklejszych rzeczy?

Wzgarda... lecz tylko gªupiec gardzi tym ci¦»arem,

którego wzi¡¢ na sªabe nie zdoªa ramiona.

Rozpacz?... Wi¦c za przykªadem trzeba i±¢ skorpiona,

co si¦ zabija, kiedy otocz¡ go »arem?

Walka?... Ale czy» mrówka rzucona na szyny

mo»e walczy¢ z poci¡giem nadchodz¡cym w p¦dzie?

Rezygnacja?... Czy» przez to mniej si¦ cierpie¢ b¦dzie,

gdy si¦ z poddaniem schyli pod nó» gilotyny?

Byt przyszªy?... Gwiazd tajniki któ» z ludzi ogl¡da,

kto zliczy zgasªe sªo«ca i kres ±wiatu zgadnie?

U»ycie?... Ale» w duszy jest zawsze co± na dnie.

co w±ród u»ycia pragnie, w±ród rozkoszy »¡da.

Có» wi¦c jest? Co zostaªo nam, co wszystko wiemy,

dla których »adna z dawnych wiar ju» nie wystarcza?

Jaka» jest przeciw wªóczni zªego twoja tarcza,

czªowiecze z ko«ca wieku?... Gªow¦ zwiesiª niemy.

K.P.-T. - stworzyª nowy rodzaj bohatera (dekadent? chyba o to chodziªo), ale nie »aden nowyrodzaj poetycki (±rodek poetycki).

Nale»y pami¦ta¢, »e forma pomaga zrozumie¢ przesªanie, niesie fundamentaln¡ informacj¦ na jegotemat.

K.P.-T. - struktura kompozycyjna to wyliczenie (idei, warto±ci, postaw, ª¡cz¡cych si¦ z próbaminadania »yciu sensu - naturalnie nie wszystkich - które zostaj¡ zanegowane). Jest to kompozycjaotwarta (mo»na by jeszcze troch¦ tych warto±ci, idei, postaw dopisa¢.)

133

Otwarta forma wiersza, oparta na wyliczeniu i negacji, ª¡czy si¦ z postaw¡ dekadenta, któregojedyn¡ aktywno±ci¡ jest negacja, wszystko mu jedno [odrzuca to, co tradycyjne].

Koncepcje podmiotu lirycznego w "ko«cu wieku XIX":

- jeden podmiot liryczny, i to monolog wewn¦trzny (koncepcja najmniej uznana, bo ostatni wersbru¹dzi)

- dwaj - rozmowa z dekadentem, ostatni wers to odpowied¹, ale mow¡ ciaªa, nie ust

- podmiot liryczny, dekadent, nic nie mówi, tylko stoi i sªucha, a przemawia bohater liryczny.

Nale»y uwzgl¦dni¢ wszystkie trzy koncepcje.

Omówienie poszczególnych poruszanych postaw jest pono¢ proste.

ale: "Ale» w duszy jest zawsze co± na dnie./co w±ród u»ycia pragnie, w±ród rozkoszy »¡da." - po-równa¢ nale»y z wierszem [Ja, gdy ku Twym ustom swoje usta chyl¦] (instrumentalne, jak u»ywk¦traktowanie seksu. Rozkosz erotyczna to jedynie droga to prawdziwej rozkoszy - zapomnienia.)

Kazimierz Przerwa-Tetmajer

Ja, kiedy usta

Ja, kiedy usta ku twym ustom chyl¦,

nie samych zmysªów szukam upojenia,

ja chce, by my±l ma omdlaª¡ na chwile,

chce czu¢ najwy»sz¡ rozkosz - zapomnienia...

Nami¦tny u±cisk zmysªy moje studziª - -

czemu ty patrzysz z twarz¡ tak wyl¦kª¡?

Mnie tylko »al jest, »em si¦ ju» obudziª

i ze mi serce przed chwila nie p¦kªo.

Bªogosªawiona ±mier¢, gdy si¦ posiada,

czego si¦ pragnie nad wszystko gor¦cej,

nim twarz przesytu pojawi si¦ blada,

nim si¦ za»¡da i znowu, i wi¦cej...

Ka»da kolejna dawka miªo±ci (znaczy rozkoszy seksualnej) musi by¢ wi¦ksza, by daªo si¦ osi¡gn¡¢prawdziw¡ rozkosz zapomnienia.

Trudne do interpretacji s¡ ostatnie dwa wersy. Co jest dla nas tarcz¡ przeciwko wªóczni zªa: wiaraw Boga, w warto±ci, dziaªanie przeciwko zªu.

Tego nie ma dekadent, jest skazany na przyjmowanie zªa i niezdolny przed nim si¦ broni¢.

"Kowal"

Forma literacka (gatunek) "Kowala" to sonet, forma uwa»ana za najtrudniejsz¡, co ª¡czy si¦ wprosty sposób z tre±ci¡ wiersza. Jest to ponadto forma rygorystyczna i tradycyjna (kanoniczna).

Podmiot liryczny uwa»a, »e nale»y wierzy¢ w warto±ci. Podejmuje ogromny trud nadania warto±ci»yciu - przejawia si¦ tu postawa rygoryzmu wobec samego siebie i maksymalizmu, zaczerpni¦te zNietzschego.

Dekadenta i Kowala ª¡czy to, »e w otaczaj¡cym ±wiecie nie znajduj¡ gotowych warto±ci. Ale kowalw sercu, w sobie, znajduje "bezksztaªtn¡ mas¦ kruszców drogocennych" - potencjaª. Tu mamy doczynienia z symbolem raczej ni» z alegori¡, chocia» ró»ne s¡ opinie j¦zykoznawców.

Kowadªo i mªot symbolizuj¡ prac¦, cierpienie, wysiªek. Kowadªo to to, z czym ±cieraj¡ si¦ pogl¡dy- problemy »yciowe.

Serce to duchowa warto±¢ »ycia. Realna jest wtedy i tylko wtedy, gdy uda si¦ ten system wpro-wadzi¢ w »ycie.


Ostatnie 3 wersy to walka z dekadentyzmem.

"Koniec wieku XIX" to manifest dekadentyzmu, zatem jest inspirowany schopenhaueryzmem wczystej postaci. W "Kowalu" za to - inspirowany po cz¦±ci nietzscheanizmem - inspiracje te nies¡ tak proste. Przede wszystkim L.S. odrzuca doktryn¦ moraln¡ Nietzschego, i przyjmuje tylkorygoryzm, maksymalizm i postawy ksztaªtowania samego siebie.

9.0.3 par¦ lekcji o Mªodej Polsce...

9.0.4 Teatr syntezy sztuk...

[I ci¡gle widz¦ ich twarze] - poetyckim manifestem "teatru ogromnego".

[I CIGLE WIDZ ICH TWARZE]

Kochany Panie.

I ci¡gle widz¦ ich twarze,

ustawnie w oczy ich patrz¦ -

ich nie ma - my±l¦ i marz¦,

widz¦ ich w duszy teatrze.

Teatr mój widz¦ ogromny,

wielkie powietrzne przestrzenie,

ludzie je peªni¡ i cienie,

ja jestem grze ich przytomny.

Ich sztuka jest sztuk¡ moj¡,

melodi¦ sªysz¦ chóralna,

jak rosn¡ w burz¦ nawaln¡,

w gromy i wichry si¦ zbroj¡.

W gromach i wichrze szalej¡

i gasn¡ w gromach i wichrze -

w mroku mdlej¡ce i cichsze -

ju» ledwo, ledwo widniej¡ -

znów wstaj¡ - wracaj¡ ogromne,

olbrzymie, »yj¡ce - przytomne.

Graj¡ - tragedi¦ m¡k duszy

w tragicznym teatru skªonie,

»ar ±wi¦ty w trójnogach pªonie

i et zawodzi pastuszy.

Ja sªucham, sªucham i patrz¦ -

poznaj¦ - znane mi twarze,

ich nie ma - my±l¦ i marz¦,

widz¦ ich w duszy teatrze!

Do matury rozszerzonej nale»y przeczyta¢ "Warszawiank¦" Wyspia«skiego.

synteza sztuk w teatrze - o±wietlenie, pantomima, scenograa, kostiumarstwo [?], architekturasceny, muzyka, i tak dalej, to wszystko sztuki, które si¦ maj¡ zsyntetyzowa¢ w TEATR.

Tekst wiersza z tematu to program reformy teatru.

135

1. Dramaturg, artysta ujawnia tajemnic¦ procesu twórczego, u»ywa sformuªowania "widze ichw duszy teatrze", co sugeruje, »e proces powstawania sztuki ma charakter na poªy meta-zyczny - wi¡»e si¦ z penetrowaniem najgª¦bszych rejonów duszy wªasnej i by¢ mo»e duszyteatru/sztuki.

2. Druga zwrotka dotyczy lozocznego pojmowania przestrzeni teatralnej, koncepcji postaci,a tak»e pojmowania katu dramaturgicznej kreacji.

"wielkie powietrzne przestrzenie" -> "nie±wiadomy bezmiar powietrza" <- motyw powietrzaw liryce tego czasu.

Faktyczn¡ scen¡ teatraln¡ jest ±wiat realny i nadprzyrodzony. Oryginalna koncepcja sceny(przestrzeni) teatralnej, która obejmuje ±wiat realny, nadprzyrodzony, a tak»e historyczny.

"ludzie i cienie" (cienie - duchy lub postaci historyczne, cf. Wesele) -> koncepcja bohatera.

"ja grze ich jestem przytomny" - artysta sugeruje, »e ujawnia w dziele dramat, który ukªadasi¦ w jego wn¦trzu, a mo»e funkcjonuje w duchowej sferze sztuki.

"ich sztuka jest sztuk¡ moj¡" - sztuka w innym wymiarze si¦ dzieje naprawd¦, a ja mam dari mog¦ we« wejrze¢ - zespolenie duszy mojej i duszy teatru.

Zwi¡zki z romantyczn¡ koncepcj¡ tworzenia, która traktuje artyst¦ jako medium, kontaktu-j¡ce si¦ w euforii tworzenia z Absolutem.

gromy, wichry - symbol metazyki.

3. Problematyka pi¡tej zwrotki:

tematyka sztuki. Problemy najbardziej j¡ interesuj¡ce.

Tragedia m¡k duszy - ujawnianie tajemnic ludzkiego wn¦trza w sytuacjach tragicznych, zwi¡zanychz wyborem. Podejmowanie najistotniejszych kwestii zwi¡zanych z sensem egzystencji. Si¦ganiepo najtrudniejsze zagadnienia dotycz¡ce jednostki i zbiorowo±ci.

"»ar ±wi¦ty w trójnogach pªonie / i et zawodzi pastuszy" - w ka»dym manife±cie musi by¢ tenelement, a mianowicie stosunek do tradycji, który ujawniaj¡ te sªowa. Wynosz¡ one równie»sztuk¦ do rangi sacrum. Widzimy nawi¡zanie do tradycji antycznej oraz syntez¦ sztuki wysokiej,apolli«skiej (trójnó, Pytie, rytualne ¢panie, te sprawy) ze sztuk¡ nisk¡, dionizyjsk¡ (et pastuszy).

9.0.5 "Wesele" - analiza didaskaliów poprzedzaj¡cych akt I.

DEKORACJA:

Noc listopadowa; w chacie, w ±wietlicy. Izba wybielona siwo, prawie bª¦kitna, jednym szarawymtonem póª bª¦kitu obejmuj¡ca i sprz¦ty, i ludzi, którzy si¦ przez ni¡ przesun¡.

Przez drzwi otwarte z boku, ku sieni, sªycha¢ huczne weselisko, bucz¡ce basy, piskanie skrzypiec,niesforny klarnet, hukania chªopów i bab i przygªuszaj¡cy wszystk¡ nut¦ jeden melodyjny szum irumor tupotaj¡cych tancerzy, co si¦ tam kr¦c¡ w zbitej masie w takt jakiej± gin¡cej we wrzawiepiosenki...

I caªa uwaga osób, które przez t¦ izb¦-scen¦ przejd¡, zwrócona jest tam, ci¡gle tam; zasªuchani,zapatrzeni ustawicznie w ten tan, na polsk¡ nut¦... wiruj¡cy dookoªa; w póª±wietle kuchennejlampy, taniec kolorów, krasych wst¡»ek, pawich piór, kierezyj, barwnych kaftanów i kabatów,nasza dzisiejsza wiejska Polska.

A na ±cianie gª¦bnej: drzwi do alkierzyka, gdzie ªó»ka gospodarstwa i koªyska, i po±pione naªó»kach dzieci, a gór¡ zszeregowani wi¦ci obrazkowi. Na drugiej bocznej ±cianie izby: okienkoprzysªonione biaª¡ mu±linow¡ raneczk¡; nad oknem wieniec do»ynkowy z kªosów; - za oknemciemno, mrok - za oknem sad, a na deszczu i sªocie krzew, otulony w sªom¦, w zimow¡ ochron¦okryty.


Na ±rodku izby stóª okr¡gªy, pod biaªym, sutym obrusem, gdzie przy jarz¡cych br¡zowych ±wiecz-nikach »ydowskich suta zastawa, talerze poniechane tak, jak dopiero co od nich caªa weselnadru»ba wstaªa, w nieªadzie, gdzie nikt o sprz¡taniu nie my±li. Okoªo stoªu proste drewniane stoªkikuchenne z biaªego drzewa; przy tym na izbie biurko, zarzucone mnóstwem papierów; ponad biur-kiem fotograa Matejkowskiego "Wernyhory" i litograczne odbicie Matejkowskich "Racªawic".Przy ±cianie w gª¦bi sofa wyszarzana; ponad ni¡ zªo»one w krzy» szable, inty, pasy podró»ne,torba skórzana. W innym k¡cie piec bielony, do ma±ci z izb¡; obok pieca stolik empire, zdobny±wiec¡cymi resztami br¡zów, na którym zegar stary, alabastrowymi kolumienkami d¹wigaj¡cy zªo-cony kr¡g godzin; nad zegarem portret pi¦knej damy w stroju z lat 1840 w lekkim mu±linowymzawoju przy twarzy mªodej w lokach i na ciemnej sukni.

U boku drzwi weselnych skrzynia ogromna wyprawna wiejska, malowana w kwiatki pstre i pstredesenie; wytarta ju» i wyblakªa. Pod oknem stary grat, fotel z wysokim oparciem. Nad drzwiamiweselnymi ogromny obraz Matki Boskiej Ostrobramskiej z jej sukienk¡ srebrn¡ i zªotym otokiempromieni na tle gª¦bokiego szaru; a nad drzwiami alkierza taki» ogromny obraz Matki BoskiejCz¦stochowskiej, w utkanej wzorzystej szacie, w koralach i koronie polskiej Królowej, z Dzieci¡t-kiem, które r¡czk¦ ku bªogosªawieniu wzniosªo. Strop drewniany w dªugie belki proste z wypisanymna nich Sªowem Bo»ym i rokiem pobudowania.

RZECZ DZIEJE SI W ROKU TYSIC DZIEWISETNYM

wiatªo bez maªa wypeªnia caª¡ przestrze«, jest niemal namacalne. Erudycie powinno si¦ kojarzy¢z Absolutem. To pierwiastek duchowy.

Okienko jest niejako bram¡ do innego ±wiata - przez nie zaprasza si¦ Chochoªa i innych dziwnychgo±ci, ono ª¡czy niby swojskie wn¦trze z nieograniczonym bª¦kitem.

Widz atakowany jest przez muzyk¦ kakofoniczn¡. I jaskrawe barwy, Barwy odró»niaj¡ chªopów odpanów. Ubrania chªopskie s¡ jaskrawe, barwne, dzi± powiedziaªabym - cyrkowe. Ubrania panówjednobarwne, utrzymane w jednej tonacji. Maªe dziewczynki ubrane w pastele, dojrzaªe kobietyw przygaszone, nasycone, stonowane kolory. M¦»czy¹ni podobnie.

Stóª z »ydowskimi ±wiecznikami wskazuje na praktyczne nieistnienie problemu antysemityzmu nawsi.

Co czyta¢: wszystkie podr¦czniki z serii WSiPowskiej, czarnej, biaªej i sta«czyka. Biblioteka AnalizLiterackich - o wierszach Staa. Przybylewski "Dostojewski i przekl¦te pytania epoki".

Elementy informuj¡ce nas, »e do domu chªopskiego wprowadziª si¦ szlachcic:

• inty i szable (podstawa szlachcica)

• -mnóstwo papierów

• reprodukcje dzieª Matejki

• sofa, pasy podró»ne,

• stolik empire

• portret damy [byªa taka ksi¡»ka!]

Elementy ±wiadcz¡ce o tym, »e gospodyni¡ jest chªopka

• skrzynia z wypraw¡, wielka i pi¦kna

• kolorystyka - meble raczej biaªe, prosto ciosane

• wieniec do»ynkowy

• Sªowo Bo»e na stropie.

137

Element ideowo najwa»niejszy - dwa obrazy Matki Boskiej, jeden z Litwy, drugi z Korony, ±wiadcz¡o d¡»eniu do odrodzenia Polski w ksztaªcie Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Wprowadzenie fantastycznej akcji powsta«czej najwa»niejszym elementem ideowego zamysªu, którydotyczyª ujawnienia prawdy o Polakach. Dano gwarancj¦ odzyskania niepodlegªo±ci, zwyci¦stwa,wolno±ci! - w zamian za jedn¡ rzecz. Przyst¡pienie do wspólnego dziaªania w imi¦ ±wi¦tej sprawy.

Ale niestety, tak jakby si¦ staªo gdyby dzi± w Polsce w Sejmie przyszedª Wernyhora i powiedziaª"Je±li zaczniecie wspóªpracowa¢, to zlikwiduj¦ decyt bud»etowy, dªug zagraniczny i bezrobocie!"- czyli nie wyszªo.

Miaªe± chamie zªoty róg...

zanim widz usªyszy kwesti¦ - mo»e rozpozna¢ kto z miasta, a kto ze wsi

nie s¡ obrazami wn¦trz: Chochoª i Wernyhora

Obrazy wn¦trz:

• Widmo - Marysia

• Sta«czyk - Dziennikarz

• Hetman - Pan Mªody

• Rycerz - Poeta

• Upiór - Dziad

Marysia <-> Romantyczno±¢ Karusia

inteligencja: Pan Mªody, Dziennikarz

chªopi: Dziad

Kordian - gªosy; Wesele - postacie prezentuj¡ wn¦trze osób (symboliczne przedstawienie)

Dziennikarz - jak przychodzi Sta«czyk, to ukazuje si¦ jako czªowiek sªaby, zªamany, zawiódª samsiebie, tchórz

Pan mªody - wydaje mu si¦, »e na wsi nie ma »adnych granic - zdradziª sam siebie, swój stan,tradycj¦

Dziad - jedyny uczestnik wesela niezaproszony, pami¦ta rabacj¦ galicyjsk¡; dziwi si¦, »e ojciec panimªodej zgodziª si¦ na to maª»e«stwo

czapka z pawimi piórami - mentalno±¢ chªopa - tylko warto±ci materialne

chocholi taniec - hipnotyczny taniec w bª¦dnym kole

taniec somnambuliczny - letarg, hipnoza, lunatyzm

chochoª - sªomiane opatulanie krzaka przed mrozem, ale jak na wiosn¦ si¦ nie zdejmie - krzakzwi¦dnie

Felieton:

• formy dziennikarskie - notatka

• przeczyta¢ ≥2 kroniki Prusa

• przeczyta¢ z prasy 2-3 felietony (Daniel Pasent)

• tytuª

• podejmuje aktualny temat, zdanie pisz¡cego

• strona A4 druku


Aneks:

2. Temat wypracowania:

Czªowiek - pan swojego losu, czy te» marionetka zale»na od czynników determinuj¡cych jej funk-cjonowanie. Jak¡ odpowied¹ na to pytanie znajdujesz w "Lalce" Bolesªawa Prusa? Wykorzystajwnioski wynikaj¡ce z interpretacji tre±ci i analizy formy podanego fragmentu powie±ci: T1, rozdziaª2, od sªów "Do przyjemniejszych dni nale»aªa u niego niedziela" do kwestii "Oto do czego prowadzim¦»czyzn¦ starokawalerstwo."

Nale»y znale¹¢ równie» inne fragmenty o marionetkach i gªupstwie. Wpªyw naturalizmu na kreacj¦bohatera. [??] Trzeba u»y¢ sformuªowania motyw... eee... topos ±wiata teatru [bo motyw chybabrzmi zbyt zrozumiale.]

9.0.6 Literackie dokumenty zbrodni dokonanej na ludzkiej duszy; Me-daliony Zoi Naªkowskiej - zwi¡zki motta, tytuªu i koncepcji nar-racji z przesªaniem utworu

Ludzie ludziom zgotowali ten los - motto Medalionów

Zoa Naªkowska w Medalionach oddaje gªos oarom, ale s¡ te» jej komentarze

Tadeusz Drewnowski Ucieczka z kamiennego ±wiata - motto: Bo »ywi maj¡ zawsze racj¦ przeciwumarªym - wypowied¹ Vorarbeitera Tadka

obozy miaªy na celu uczynienie z wi¦¹niów trybów w maszynie do zabijania

Pisarze - wi¦¹niowie - twórcy literatury obozowej (lagrowej (T. Borowski) i ªagrowej (GustawHerling Grudzi«ski, Aleksander Soª»enicyn))

przed Borowskim:

podziaª na kata i oar¦ - dobro i zªo

po: ju» nie -> ludzie ludziom - kat na równi z oar¡ - te» ludzie

literackie dokumenty - zawarta w nich prawda, ale nie mog¡ by¢ dowodem w ±ledztwie

Antoni Moczarski Rozmowy z katem - studium kata; byª w jednej celi z SSmannem, byª na równiz nim traktowany

technika behawiorystyczna w prozie - koncentrowanie si¦ na opisie postaci

Medaliony - uczyniª narratorem wi¦¹nia, to jak mówi jest najwi¦kszym oskar»eniem faszyzmu.Tadek byª czªowiekiem wypalonym wewn¦trznie, zlagrowanym

medalion - fotograa na porcelanie (umieszczana na nagrobku), ale równie» bi»uteria

sens tytuªu - s¡ to znaki zachowuj¡ce pami¦¢ tamtych wydarze«

zªo, które wydobywa z czªowieka najgorsze rzeczy zamienia czªowieka w zwierz¦

profesor Spanner: w Niemczech mo»na powiedzie¢, ludzie umiej¡ co± zrobi¢ - z niczego - powie-dziaª mªody gda«szczanin

• co± - mydªo

• nic - ciaªo

• tak bardzo zostaª zniszczony wewn¦trznie - wcze±niej walczyª z Niemcami

• zajmowaª si¦ preparowaniem ciaª do produkcji, co zniszczyªo go wewn¦trznie

Czªowiek jest mocny - »yd miaª dalej pracowa¢, poniewa» dobrze wykonywaª swoje zadanie;czªowiek mo»e przetrwa¢ wszystko; dwa znaczenia: dosªowne (siªa, sprawno±¢) i metaforyczne(wn¦trze)

Dno: w bunkrach gªodowych: dno czªowiecze«stwa, pozbawieni wszelkich moraliów - tek kto towymy±liª te» przestaª by¢ czªowiekiem

Notatki z polskiego - Staszic · 4 SPIS TRE CI 2.1.12 W jaki sposób problemy zwi¡zane z istot¡...

Documents

Transcript of Notatki z polskiego - Staszic · 4 SPIS TRE CI 2.1.12 W jaki sposób problemy zwi¡zane z istot¡...