Normatywny model udziału społeczeństwa w sprawach ......organizmach żywych, [w:] Medycyna...

1

UNIWERSYTET W BIAŁYMSTOKU

WYDZIAŁ PRAWA

Martyna Kropiewnicka

Normatywny model udziału społeczeństwa w

sprawach dotyczących organizmoacutew genetycznie

zmodyfikowanych

Praca doktorska napisana

pod kierunkiem dr hab Ewy Katarzyny Czech prof UwB

Białystok 2018

2

Spis treści

Wstęp7

I Założenia koncepcyjne i historyczna ewolucja normatywnego modelu

udziału społeczeństwa w sprawach dotyczących GMOhellip17

11 Uwagi wstępne17

12 Ewolucja prawa krajowego w zakresie tworzenia normatywnego modelu

udziału społeczeństwa w sprawach dotyczących organizmoacutew genetycznie

zmodyfikowanych - rys historyczny19

13 Podstawowe założenia konstrukcji normatywnego modelu udziału

społeczeństwa w sprawach GMO27

14 Uwagi końcowehelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip44

II Udział społeczeństwa w ochronie środowiska jako podstawa do tworzenia

struktury normatywnego modelu udziału społeczeństwa w sprawach

dotyczących GMO Analiza udziału społeczeństwa w ochronie środowiska na

gruncie prawa międzynarodowego prawa Unii Europejskiej i prawa

krajowegohellip47

21 Uwagi wstępnehelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip47

22 Koncepcja udziału społeczeństwa w ochronie środowiska na gruncie

prawa międzynarodowego49

23 Podstawy funkcjonowania modelu udziału społeczeństwa w ochronie

środowiska na gruncie prawa Unii Europejskiej62

24 Gwarancje udziału społeczeństwa w ochronie środowiska w świetle

Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r ze szczegoacutelnym uwzględnieniem prawa

jednostki do środowiska oraz prawa do informacji o

środowisku71

25 Dostęp do informacji o środowisku na gruncie ustawy o udostępnianiu

informacji o środowisku i jego ochronie udziale społeczeństwa w ochronie

środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko jako jeden z filaroacutew

udziału społeczeństwa w ochronie środowiskahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip79

3

26 Udział społeczeństwa w postępowaniach z zakresu ochrony środowiska na

gruncie ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie udziale

społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na

środowisko jako istotny przejaw partycypacji społecznej w ochronie środowiska i

szczegoacutelny rodzaj procedury administracyjnejhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip90

27 Rola i pozycja prawna organizacji ekologicznych w postępowaniach

wymagających udziału społeczeństwahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip103

28 Uwagi końcowehelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip123

III Założenia normatywnego modelu udziału społeczeństwa w sprawach

dotyczących organizmoacutew genetycznie zmodyfikowanych133

31 Uwagi wstępne133

32 Przepisy prawa międzynarodowego w sprawach dotyczących GMO jako

podstawa ustalenia istnienia normatywnego modelu udziału społeczeństwa w

sprawach dotyczących GMO w prawie krajowymhelliphelliphelliphelliphelliphellip137

33 Ramy prawne udziału społeczeństwa w sprawach dotyczących organizmoacutew

genetycznie zmodyfikowanych stworzone na gruncie przepisoacutew prawa Unii

Europejskiej ndash dyrektywy unijne jako wyznaczniki normatywnego modelu

udziału społeczeństwa w sprawach GMO149

34 Uwagi końcowe161

IV Dostęp do informacji o środowisku jako zasadniczy element

normatywnego modelu udziału społeczeństwa w sprawach GMO ndash formy

realizacji konstytucyjnego prawa do informacji o środowisku165


42 Spoacutejność przepisoacutew z zakresu dostępu do informacji o ochronie

środowiska w tym w sprawach dotyczących organizmoacutew genetycznie

zmodyfikowanych jako gwarant istnienia podstaw do funkcjonowania

normatywnego modelu udziału społeczeństwa w sprawach GMO168

43 Problematyka rejestracji odmian roślin genetycznie modyfikowanych na

gruncie ustawy z dnia 28 stycznia 2013 r o nasiennictwie ndash skuteczność

4

pozyskiwania przez społeczeństwo informacji o uprawach genetycznie

modyfikowanych186

44 Znakowanie produktoacutew GMO w strukturze normatywnego modelu udziału


45 Uwagi końcowehelliphelliphelliphelliphellip197

V Udział społeczeństwa w postępowaniach administracyjnych w sprawach

dotyczących organizmoacutew genetycznie zmodyfikowanych na gruncie prawa

krajowego ndash specyfika postępowań z punktu widzenia konieczności

zapewnienia w prawie krajowym skuteczności stosowania przepisoacutew z

zakresu udziału społeczeństwa w ochronie środowiska204


52 Problematyka postępowań administracyjnych w sprawach dotyczących

organizmoacutew genetycznie zmodyfikowanych ndash charakter prawny i wpływ na

skuteczność realizacji normatywnego modelu udziału społeczeństwa w

sprawach dotyczących GMO210

53 Organizacje ekologiczne w postępowaniach administracyjnych w

sprawach dotyczących organizmoacutew genetycznie zmodyfikowanych jako

reprezentant społeczeństwa posiadający efektywne instrumenty prawne w

postępowaniach z udziałem społeczeństwa - uwarunkowania

prawne255

54 Rola Komisji do spraw GMM i GMO w strukturze normatywnego modelu



Zakończenie282

Bibliografiahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip291

5

Wykaz skroacutetoacutew

GMO organizmy genetycznie zmodyfikowane

GMM mikroorganizmy genetycznie zmodyfikowane

GM genetycznie modyfikowany

LMO żywe modyfikowane organizmy

NSA Naczelny Sąd Administracyjny

OOŚ ocena oddziaływania na środowisko

TK Trybunał Konstytucyjny

TFUE Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejkiej

UE Unia Europejska

WSA Wojewoacutedzki Sąd Administracyjny

umogz ustawa z 22 czerwca 2001 r o mikroorganizmach i

organizmach genetycznie zmodyfikowanych

(DzU tj z 2017 r poz 2134 z poacuteźn zm)

uuiś ustawa z dnia 3 października 2008 r o

udostępnianiu informacji o środowisku i jego

ochronie udziale społeczeństwa w ochronie

środowiska oraz o ocenach oddziaływania na

środowisko


poś ustawia z dnia 27 kwietnia 2001 r Prawo ochrony

środowiska (DzU tj z 2017 r poz 519

z poacuteźn zm)

kpa ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r - Kodeks

postępowania administracyjnego


Konstytucja Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia

2 kwietnia 1997 r (Dz U z 1997 r Nr 78 poz 483

z poacuteźn zm)

6

un ustawa z dnia 9 listopada 2013 r o nasiennictwie

(Dz U tj z 2017 r poz 633 z poacuteźn zm)

ppsa ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r prawo o

postępowaniu przed sądami administracyjnymi


7

WSTĘP

Wiek XXI charakteryzuje silne nastawienie gospodarki na przyspieszenie i

ułatwienie produkcji roacuteżnego rodzaju towaroacutew i usług Dzieje się tak roacutewnież w

dziedzinie produkcji żywności i gospodarczego wykorzystywania roślin zwięrząt

grzyboacutew i bakterii Rozwoacutej nauki i technologii w znacznym stopniu przyczynił się

do urzeczywistnienia tych zamierzeń poprzez genetyczne modyfikacje

organizmoacutew ktoacutere pozwalają w swobodny sposoacuteb kierować procesami

wytwarzania i produkcji a tym samym dynamicznie wpływać na rozwoacutej

gospodarki1

Dziedziną nauki ktoacutera zajmuje się genetycznie modyfikowanymi

organizmami2 jest biotechnologia - dyscyplina nauk technicznych

wykorzystująca procesy biologiczne na skalę przemysłową3 Bezsprzecznie

biotechnologia jest dziś jedną z najszybciej rozwijających się dziedzin nauki i

gospodarki4 Dynamiczny postęp wiąże się jednocześnie z obawami co do

bezpieczeństwa stosowania nowoczesnych metod dla zdrowia i życia ludzi i

zwierząt a także środowiska Temat ten budzi wiele kontrowersji a świat

podzielony jest na dwie grupy państw ktoacutere od wielu lat z przekonaniem stosują

GMO (przedstawicielem tej opcji są min Stany Zjednoczone5) i państw ktoacutere

podchodzą do stosowania GMO z rezerwą i ostrożnością w obawie przed

niesprecyzowanymi do tej pory konsekwencjami stosowania GMO (są to przede

wszystkim państwa Unii Europejskiej6)

7

1 A Jurkiewicz Genetyczne modyfikacje organizmoacutew ndash biotechnologiczny eksperyment na

organizmach żywych [w] Medycyna ogoacutelna i nauki o zdrowiu 2012 Tom 18 nr 3 s 237-241 2 dalej zwane bdquoGMOrdquo

3 W świetle Konwencji o roacuteżnorodności biologicznej (DzU 2002 nr 184 poz 1532)

biotechnologia to zastosowanie technologiczne ktoacutere używa systemoacutew biologicznych

organizmoacutew żywych lub ich składnikoacutew żeby wytwarzać lub modyfikować produkty lub procesy

w określonym zastosowaniu 4 Por T Twardowski Rozwoacutej biotechnologii Projekt rozwiązań prawnych dotyczących

stosowania genetycznie zmodyfikowanych organizmoacutew Poznań 1997 s 20 5 M Talik Wspoacutelnotowy system śledzenia i znakowania GMO Prawo i Środowisko nr 306 s 60

6 zwana dalej bdquoUErdquo

7 Por T Twardowski A Michalska Dylematy wspoacutełczesnej biotechnologii Toruń 2000 s 59

M Sękowski B Gworek Genetycznie modyfikowane organizmy w środowisku Warszawa 2008

s 7

8

Wykorzystywanie GMO ma tylu zwolennikoacutew ilu przeciwnikoacutew

Zwolennicy GMO wyliczają szereg korzyści jakie płyną z wykorzystywania

GMO min w zakresie produkcji żywności i upraw roślin Podkreśla się iż

wprowadzanie GMO do środowiska jest praktycznie nieodwracalne i z

biologicznego punktu widzenia zuboża globalną bioroacuteżnorodność i naturalną pulę

genową biosfery8 Dotyczy to zwłaszcza oddziaływań długoterminowych i

kumulatywnych Naukowa niepewność co do GMO dotyczy zwłaszcza takich

kwestii jak skutki transferu GMO do innych niemodyfikowanych odmian i

gatunkoacutew szkodliwość GMO o modyfikacji nadającej im właściwości

pestycydalne (dla organizmoacutew nie będących szkodnikami) czy problem

koegzystencji upraw genetycznie modyfikowanych9 z roślinami i uprawami

niezmodyfikowanymi10

Wspoacutecześnie na milionach hektaroacutew poacutel rosną rośliny

poddane modyfikacjom a w obrocie w znacznej części znajduje się żywność

zawierająca genetycznie zmodyfikowane organizmy Z tego też względu problem

modyfikacji genetycznych od wielu lat nie jest już tylko problemem naukowcoacutew

ale stał się zagadnieniem bliskim każdemu człowiekowi11

Nie można roacutewnież

pominąć faktu iż podejście do GMO kształtowane jest także pod wpływem

poglądoacutew natury etycznej i społeczno-ekonomicznej12

Organizmy genetycznie zmodyfikowane (z ang Genetically Modified

Organism) są to takie organizmy ktoacutere charakteryzują się zmienionym

materiałem genetycznym skutkiem czego uzyskują nowe cechy odmienne od

naturalnie występujących w środowisku Ich materiał genetyczny jest zmieniony

w taki sposoacuteb że wyposaża się je w obce geny pochodzące od innego

organizmu13

Są one nazywane inaczej organizmami transgenicznymi

(przenoszony gen to tzn transgen)14

Modyfikacja genetyczna jest to ściśle

8 L Tomiałojć GMO ndash zagrożenia dla gatunkoacutew i ekosystemoacutew źroacutedło

httpzielonewiadomoscipltematyekologiagmo-zagrozenia-dla-gatunkow-i-ekosystemow z

dnia 20022016 r 9 zwane dalej bdquouprawy GMrdquo

10 J Jendrośka M Bar Wspoacutelnotowe prawo ochrony środowiska i jego implementacja w Polsce

trzy lata po akcesji Centrum Prawa Ekologicznego 2008 s 281 11

M Sękowski B Gworek Genetycznie modyfikowane organizmy w środowisku Warszawa

2008 s 7 12

J Jendrośka M Bar Wspoacutelnotowe prawo ochrony środowiskahellip s 281 13

wwwgmopl z dnia 20042013 r 14

httpwwwbiotechnologplco-to-jest-gmo-organizmy-transgeniczne z dnia 20042013 r

9

określone i kontrolowane działanie człowieka polegające na chemicznej zmianie

fragmentoacutew DNA w organiźmie15

Modyfikacjami organizmoacutew zajmuje się

inżynieria genetyczna ktoacutera na dzień dzisiejszy stanowi głoacutewne narzędzie w

rozwiązywaniu problemoacutew XXI wieku takich jak głoacuted na świecie nadmierne

stosowanie środkoacutew chemicznych w produkcji rolnej ochrona zdrowia usuwanie

zanieczyszczeń występujących w środowisku itd16

Genetyczne modyfikacje

wykonywane są głoacutewnie na roślinach o dużym znaczeniu gospodarczym tj

kukurydza soja rzepak ziemniaki pomidory pszenica tytoń bawełna i buraki

cukrowe17

Ponad 90 rolnikoacutew uprawiających rośliny genetycznie

zmodyfikowane gospodaruje na małych działkach w krajach rozwijających się18

Łączny obszar takich upraw wynosi już ok 180 milionoacutew hektaroacutew19

W Unii

Europejskiej można uprawiać jeden gatunek roślin transgenicznych ndash kukurydzę

MON810 ktoacutera stanowi poniżej 1 areału upraw kukurydzy w Europie i uprawia

się ją głoacutewnie w Hiszpanii20

W 2013 roku Europejski Trybunał Sprawiedliwości

unieważnił zezwolenie na uprawę na obszarze Unii Europejskiej

zmodyfikowanego genetycznie ziemniaka Amflora firmy BASF21

To właśnie z

możliwością wprowadzenia w Europie komercyjnej uprawy GMO na szeroką

skalę wiąże się aktualnie szczegoacutelnie wiele obaw i kontrowersji22

Niewątpliwie w analizowanej problematyce istotna jest opinia

przedstawicieli nauki dotycząca potrzeby stosowania genetycznych modyfikacji

jednak niemniej ważne są poglądy społeczeństwa ktoacuterego aprobata może

doprowadzić do stosowania GMO na szeroką skalę Ograniczenie źroacutedeł

uzyskania wiedzy o GMO głoacutewnie do środkoacutew masowego przekazu skutkuje

wzrostem obaw społeczeństwa co może prowadzić do braku akceptacji dla

15


2008 s 11 16

Por S Michalczyk Inżynieria genetyczna httpwwwe-biotechnologiaplArtykulyinzynieria-

genetyczna z dnia 20042013 r 17

Horoś M GMO-szansa czy zagrożenie Warszawa 2008 s 10 18

httpcsrforbespluprawy-gmo-na-swiecieartykuly19061411html z dnia 31082016 r 19

httpwwwfarmerplagroskopanalizy-i-komentarzepo-raz-pierwszy-mniej-upraw-gmo-na-

swiecie63804html z dnia 31082016 r 20

httpwwwgreenpeaceorgpolandplco-robimystop-gmoSytuacja-GMO-w-Polsce-a-prawo-

krajowe-i-unijne z dnia 31082016 r 21

Ibidem 22

T Twardowski Legal and social aspcets of biotechnology in Poland Acta Biochmicia Polonica

vol 52 no 32005 s III M Talik Czarna biotechnologia - prawo międzynarodowe wobec

zagrożeń związanych z jej rozwojem Prawo i Środowisko nr 2207 s 73-85

10

działań władzy publicznej w zakresie stanowienia i stosowania prawa

regulującego wykorzystywanie GMO

Podstawową ustawą ktoacutera reguluje sprawy związane z GMO jest ustawa z

dnia 22 czerwca 2001 r o mikroorganizmach i organizmach genetycznie

zmodyfikowanych23

W świetle art 3 pkt 13 umogz organizm genetycznie

zmodyfikowany to organizm inny niż organizm człowieka w ktoacuterym materiał

genetyczny został zmieniony w sposoacuteb nie zachodzący w warunkach naturalnych

wskutek krzyżowania lub naturalnej rekombinacji Ustawa o mikroorganizmach i

organizmach genetycznie zmodyfikowanych określa podstawy następujących

procedur z użyciem mikroorganizmoacutew genetycznie zmodyfikowanych24

i GMO

1) procedury związanej z uzyskaniem zezwolenia na prowadzenie zakładu

inżynierii genetycznej (art 3 pkt 19 umogz)

2) procedury związanej z uzyskaniem zgody na zamknięte użycie GMM i GMO

(art 3 pkt 21 i 22 umogz)

3) procedury związanej z uzyskaniem zgody na zamierzone uwalnianie GMO do

środowiska (art 3 pkt 20 umogz)

4) procedury związanej z uzyskaniem zezwolenia na wprowadzenie produktu

GMO do obrotu (art 3 pkt 18 umogz)

Należy zauważyć iż rozwoacutej systemu prawa ochrony środowiska

spowodował nagromadzenie nowych metod i technik prawodawczych oraz wzrost

liczby regulacji prawnych Dzieje się tak roacutewnież w sferze regulacji spraw

związanych z GMO Ustawa o mikroorganizmach i organizmach genetycznie

zmodyfikowanych łączy elementy regulacji horyzontalnej z regulacjami

normowanymi w innych aktach prawnych w związku z czym zawarte są w niej

roacutewnież przepisy odsyłające w tym do ustawy z dnia 3 października 2008 r o

udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie udziale społeczeństwa w

ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko25

W tym

kontekście zasadniczym dostrzeżonym problemem jest brak kompatybilności

23

Dz U tj z 2017 r poz 2134 z poacuteźn zm zwana dalej bdquoumgozrdquo 24

dalej zwane bdquoGMMrdquo 25

dalej zwana bdquouuiśrdquo

11

pomiędzy przepisami obu wskazanych ustaw co ostatecznie powoduje że owa

specyfika przedmiotu regulacji nie jest uwzględniana W konsekwencji powoduje

to powstawanie kwestii spornych ktoacutere uniemożliwiają osiągnięcie celu w postaci

zagwarantowania społeczeństwu skutecznego dostępu do informacji oraz udziału

w postępowaniach administracyjnych w sprawach dotyczących organizmoacutew

genetycznie zmodyfikowanych

Z uwagi na istniejące na tej płaszczyźnie problemy należy rozważyć czy

na gruncie obowiązującego prawa występuje normatywny model udziału

społeczeństwa w sprawach organizmoacutew genetycznie zmodyfikowanych ktoacutery

pozwola zapewnić w dostatecznym stopniu ochronę wartości gwarantowanych

zaroacutewno na gruncie prawa międzynarodowego prawa Unii Europejskiej jak i

Konstytucji RP z 1997 r26

w tym min prawa do zdrowia i życia prawa do

informacji czy też dostępu do wymiaru sprawiedliwości odzwierciedlonych

następnie w postanowieniach ustaw zwykłych

W niniejszej dysertacji autorka pragnie postawić hipotezę badawczą iż na

gruncie obowiązującego prawa normatywny model udziału społeczeństwa w

sprawach dotyczących GMO nie istnieje chociaż były podejmowane proacuteby jego

stworzenia zaś obowiązująca metoda legislacyjna przyjęta przez ustawodawcę

nie uwzględnia szczegoacutelnego charakteru przedmiotu regulacji jakim są

organizmy genetycznie zmodyfikowane W konsekwencji wpływa to negatywnie

na skuteczność stosowania instrumentoacutew udziału społeczeństwa w ochronie

środowiska w sprawach dotyczących organizmoacutew genetycznie modyfikowanych

Przeprowadzone w rozprawie rozważania przyczynią się do weryfikacji

powyższej hipotezy w oparciu o dokonaną analizę instrumentoacutew prawnych


zmodyfikowanych W celu ustalenia zasadności przyjętej hipotezy autorka

pragnie także sformułować hipotezę szczegoacutełową iż kwestie sporne istniejące na

gruncie przepisoacutew w ktoacuterych unormowane zostały instrumenty prawne udziału

społeczeństwa w ochronie środowiska uniemożliwiają osiągnięcie celu w postaci


26

Konstytucja RP Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r DzU z dnia 16 lipca 1997 r

Nr 78 poz 483 zwana dalej bdquoKonstytucjąrdquo

12


genetycznie zmodyfikowanych a ponadto iż normy prawne ktoacutere odnoszą się do

tego przedmiotu regulacji nie są kompatybilne ze sobą Zweryfikowanie

przyjętych w rozprawie hipotez będzie miało miejsce poprzez ustalenie

elementoacutew modelu normatywnego a następnie zidentyfikowanie problemoacutew

prawnych występujących na gruncie wskazanych powyżej przepisoacutew prawa

Autorka podejmie także proacutebę ustalenia czy obowiązujące przepisy prawa tworzą

normatywny model oraz czy zapewniają skuteczne wykorzystywanie

instrumentoacutew udziału społeczeństwa w ochronie środowiska w sprawach

dotyczących organizmoacutew genetycznie zmodyfikowanych W oparciu o

prowadzone rozważania autorka sformułuje wnioski de lege lata i de lege ferenda

Celem rozprawy jest tym samym ustalenie czy na gruncie

obowiązującego prawa istnieje normatywny model udziału społeczeństwa w

sprawach organizmoacutew genetycznie zmodyfikowanych W przypadku

ewentualnego ustalenia że takiego modelu nie ma celem jest podjęcie proacuteby

oceny czy zasadne jest jego stworzenie i jakie winny być jego elementy Aby

określić normatywne składniki modelu udziału społeczeństwa w sprawach

dotyczących GMO niezależnie od uznania czy model ten już funkcjonuje czy

powinien być stworzony zasadnym będzie rozważenie jak taki model winien być

zbudowany i na jakich podstawach W kontekście rozważań zawartych w

niniejszej pracy autorka przyjmuje że oacutew model normatywny powinien zapewnić

uzyskanie pożądanego w świetle podstawowych zasad prawa tj prawa do

zdrowia i życia prawa do informacji dostępu do wymiaru sprawiedliwości

poziomu świadomości społecznej w ochronie środowiska przy jednoczesnym

przyjęciu w prawie kryterioacutew umożliwiających realizację celoacutew zakładanych

przez ustawodawcę w przedmiocie stosowania i wykorzystywania GMO

Czynnikiem pozwalającym na ocenę skuteczności regulacji normujących

udział społeczeństwa w sprawach dotyczących GMO będzie ocena istnienia

integralności tych norm prawnych dokonana poprzez ustalenie elementoacutew ktoacutere

mogą w założeniu składać się na normatywny model udziału społeczeństwa w

sprawach GMO

13

Obszary badawcze ktoacutere pozwolą na sformułowanie ostatecznych

wnioskoacutew obejmować będą problematykę związaną z dostępem do informacji o

środowisku oraz udziałem społeczeństwa w postępowaniach administracyjnych z

zakresu ochrony środowiska zaś zagadnienia udziału społeczeństwa w

przygotowywaniu dokumentoacutew strategicznych z zakresu ochrony środowiska oraz

dostępu społeczeństwa do wymiaru sprawiedliwości w przedmiocie ochrony

środowiska zostaną poruszone w sposoacuteb szczątkowy gdyż jak wynika z

dokonanej analizy treści aktoacutew prawnych i poglądoacutew zawartych w literaturze

przedmiotu na gruncie prawa polskiego uprawnienia te po części nie istnieją bądź

konstrukcja przepisoacutew nie pozwala na ich realizację

Gruntowne poszukiwania dostępnej w przedmiotowym zakresie literatury

wykazały iż wskazana materia nie została do tej pory w sposoacuteb wszechstronny i

kompleksowy zbadana i opracowana Należy przypuszczać iż wątliwości

interpretacyjne i powstałe kwestie sporne istniejące na gruncie przepisoacutew w

ktoacuterych unormowany został udziału społeczeństwa w sprawach dotyczących

organizmoacutew genetycznie zmodyfikowanych wynikają z faktu iż materia ta

uregulowana jest w rozległej ilości aktoacutew prawnych

Problematyka objęta niniejszą pracą została ujęta w pięciu rozdziałach

Rozdział pierwszy otwiera rys historyczny ewolucji regulacji prawnych

normujących kwestię wykorzystywania GMO pod kątem nadania ram prawnych

roli społeczeństwa w sprawach związanych z GMO oraz w zakresie prawnego

kształtowania zjawiska wykorzystywania GMO w Polsce Ukazanie historii

prawodawstwa w tym zakresie ma znaczenie z uwagi na możliwość wskazania

kontekstu problemoacutew poruszanych w kolejnych rozdziałach pracy Następnie

wyjaśnieniu poddane zostanie pojęcie bdquonormatywnego modelurdquo oraz podjęta

zostanie proacuteba stworzenia założeń koncepcyjnych normatywnego modelu udziału

społeczeństwa w sprawach dotyczących GMO w oparciu o dotychczas

ustanowione regulacje prawne z zakresu udziału społeczeństwa w ochronie

środowiska na gruncie prawa międzynarodowego prawa Unii Europejskiej oraz

prawa krajowego Założenia te stanowić będą punkt wyjścia dla dalszych

prowadzonych rozważań nad ustaleniem istnienia bądź możliwości

14

sformułowania normatywnego modelu udziału społeczeństwa w sprawach

dotyczących GMO

Rozdział drugi obejmuje swym zakresem problematykę udziału

społeczeństwa w sprawach ochrony środowiska na gruncie prawa

międzynarodowego i prawa Unii Europejskiej Rozdział ten ma na celu wskazanie

modelowych założeń udziału społeczeństwa w ochronie środowiska aby

następnie moacutec wykazać czy zostały one roacutewnież sformułowane na płaszczyźnie

postępowań związanych z wykorzystywaniem GMO Powyżej wskazane

rozdziały będą stanowiły swoistą płaszczyznę odniesienia do analizy prawnej

unormowań obejmujących udział społeczeństwa w sprawach dotyczących GMO i

ich konstruktywnej oceny

W rozdziale trzecim i czwartym przeprowadzona zostanie analiza prawna

prawa krajowego w zakresie regulacji prawnych normujących dostęp

społeczeństwa do informacji oraz udział społeczeństwa w postępowaniach

administracyjnych w sprawach dotyczących organizmoacutew genetycznie

zmodyfikowanych Rozważania na tym gruncie przyczynią się do wykazania

elementoacutew normatywnego modelu udziału społeczeństwa w sprawach

dotyczących GMO ktoacutere składają się bądź mogą się na ten model składać

W obrębie prowadzonych analiz wykorzystana zostanie metoda formalno-

dogmatyczna a cząstkowo także historyczno-poroacutewnawcza Zastosowanie tych

metod nastąpi poprzez analizę aktualnie obowiązujących przepisoacutew regulujących

udział społeczeństwa w sprawach dotyczących organizmoacutew genetycznie

zmodyfikowanych zawartych w kluczowych aktach prawnych regulujących

omawianą problematykę począwszy od przepisoacutew prawa międzynarodowego

poprzez przepisy prawa Unii Europejskiej Konstytucji oraz ustaw krajowych

pod kątem zbadania czy metoda legislacyjna przyjęta przez ustawodawcę

polegająca na stosowaniu odsyłań do odrębnej ustawy uwzględnia szczegoacutelny

charakter przedmiotu regulacji jakim są organizmy genetycznie zmodyfikowane

Zidentyfikowanie problemoacutew i sformułowanie wnioskoacutew na gruncie niniejszej

rozprawy nastąpi poprzez wykazanie czy obowiązujące regulacje krajowe

gwarantują realizację praw jednostki zagwarantowanych w Konstytucji Zostanie

15

roacutewnież poruszona kwestia udziału społeczeństwa w sprawach GMO na gruncie

przepisoacutew niektoacuterych innych ustaw tj ustawy o nasiennictwie z dnia 9 listopada

2012 r27

a także ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia z dnia 25 sierpnia

2006 r28

Z uwagi na obszerność regulacji prawnych normujących

wykorzystywanie GMO autorka przyjęła określone sfery graniczne

podejmowanej analizy odnosząc się do tych regulacji prawnych znajdujących się

na gruncie prawa międzynarodowego Unii Europejskiej i prawa krajowego ktoacutere

stanowić będą podstawę do weryfikacji postawionych hipotez z pominięciem

natomiast regulacji prawnych odnoszących się do GMO normujących obszar

innych obszaroacutew stosunkoacutew społecznych (np prawo rolne czy prawo

farmaceutyczne)

W rozprawie zostanie dokonana analiza stanowisk nauki prawa i

judykatury Autorka analizując poszczegoacutelne problemy będzie także na

marginesie odnosić się niekiedy do historycznej ewolucji danej instytucji prawnej

aby wykazać kierunek zmian i ocenić jego zasadność Należy także dodać że w

niniejszej pracy autorka nie zastosowała metody prawno-poroacutewnawczej z uwagi

na obszerność tematyki oraz mając na względzie fakt iż celem pracy jest przede

wszystkim ustalenie istnienia normatywnego modelu udziału społeczeństwa w

sprawach GMO nie zaś ocena kształtu tego modelu w stosunku do innych

funkcjonujących na świecie tego typu modeli Dokonywanie poroacutewnania tego

modelu z modelami stosowanymi w innych krajach wymaga odrębnej

szczegoacutełowej analizy wykraczającej poza tematykę niniejszej pracy doktorskiej

Jednocześnie realia społeczno-gospodarcze innych krajoacutew mogą także

potencjalnie narzucać odmienne uwarunkowania prawne Mnogość czynnikoacutew w

tym zakresie powoduje iż niniejsza praca byłaby zbyt rozległa i odbiegałaby od

zasadniczych przyjętych w niej założeń zaś autorce moacutegłby być postawiony

zarzut braku umiejętności selekcjonowania problemoacutew

Należy podkreślić iż w Polsce jak i w całej Europie biotechnologię oraz

inżynierę genetyczną traktuje się jako pewne potencjalne zagrożenie Tym samym

ich bezpieczne wykorzystywanie wymaga stworzenia kompleksowej regulacji

27

DzU tj z 2017 poz 633 z poacuteźn zm 28

Dz U tj z 2017 poz 149 z poacuteźn zm

16

prawnej tak aby zapewnić odpowiednie środki kontroli procedury

zabezpieczające nadzoacuter ze strony właściwych służb i urzędoacutew a także

instrumenty prawne pozwalające na sankcjonowanie naruszeń tych przepisoacutew

obejmujących swym zakresem poszczegoacutelne sektory działań związanych z GMO

Legislator unijny a także polski uznał że istotny jest sam proces modyfikacji

genetycznej a nie jedynie jego efekt w postaci produktu29

Ważne więc aby już

na etapie procedur związanych z wykorzystywaniem GMO prawo mogło w

istotny sposoacuteb ingerować w te mechanizmy Dotychczasowa ścieżka legislacyjna

jaką podążał polski ustawodawca wskazuje na dążenie do urzeczywistniania

podejścia horyzontalnego w analizowanej materii30

Badany na gruncie niniejszej

pracy model normatywny osadzony jest wyraźnie w systemie prawa

administracyjnego w tym prawa ochrony środowiska w związku z czym to

przepisy wynikające z tej gałęzi prawa stanowić będą głoacutewny kontekst rozważań

Wyprowadzone z rozważań wnioski pozwolą uporządkować zagadnienia do tej

pory nie poddanej głębszej analizie w literaturze przedmiotu

29

J Jendrośka Prawne aspekty kontroli GMO [w] Genetycznie modyfikowane organizmy Kto ma

rację autor K Kamieniecki i in Wydawnictwo Fundacji na Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa

oraz Instytutu na Rzecz Ekorozwoju Warszawa 2001 s 73 30

Dla poroacutewnania warto wspomnieć o prawodawstwie USA gdzie przyjmuje się odmienną

strategię i stosuje się podejście sektorowe W USA GMO poddane są kontroli w ramach

istniejących odrębnych systemoacutew dotyczących żywności środkoacutew ochrony roślin kontroli

fitosanitarnej itp Oparte są one na odmiennych mechanizmach działania a stworzone zostały

jeszcze zanim pojawił się problem GMO Z punktu widzenia legislacji polskiej jak podkreśla się

w literaturze prawo USA z racji wertykalnego podejścia jest niespoacutejne i niepełne źroacutedło J

Jendrośka Prawne aspekty kontroli GMOhellip s 73

17

1 Założenia koncepcyjne i historyczna ewolucja normatywnego

modelu udziału społeczeństwa w sprawach dotyczących GMO

11 Uwagi wstępne

Sformułowanie założeń normatywnego modelu udziału społeczeństwa w

sprawach GMO stanowi wyraz dążenia do ujęcia w prawne ramy

skomplikowanego i dynamicznie rozwijającego się obszaru regulacji prawnych

chroniących środowisko Historia podejmowanych działań prowadzących do

zapewnienia spoacutejności przepisoacutew z zakresu prawa ochrony środowiska w tym

regulacji normujących kwestie wykorzystywania GMO oraz ocena aktualnego

stanu prawa w tym przedmiocie jest niewątpliwie tematem nad ktoacuterym warto się

pochylić Proces tworzenia prawa i jego stosowania winien opierać się na

modelach ktoacutere urzeczywistniać będą pewien zakres wartości poprzez

odzwierciedlenie tych wartości w przepisach prawa

Zasadnicze podstawy prawne z ktoacuterych można wyodrębnić elementy

koncepcyjne normatywnego modelu udziału społeczeństwa w sprawach GMO w

pierwszej kolejności wyprowadzone zostaną z unormowań prawnych będących

podstawą do tworzenia regulacji na gruncie prawa krajowego ndash będzie to więc

prawo międzynarodowe i prawo Unii Europejskiej Ponadto udział społeczeństwa

w sprawach dotyczących GMO na płaszczyźnie prawa krajowego regulowany

jest poprzez odpowiednie odesłania przepisami ustawy o udostępnianiu


środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko co de facto oznacza iż

do udziału społeczeństwa w sprawach GMO stosuje się przepisy ogoacutelne o udziale

społeczeństwa w ochronie środowiska uwzględniając konieczne odrębności

Należy podkreślić iż zaroacutewno w prawie międzynarodowym w prawie

Unii Europejskiej jak i w prawie polskim sygnalizuje się istotną rolę

społeczeństwa w zapewnieniu właściwej ochrony środowiska Udział

społeczeństwa wpływa bowiem na wzrost społecznej świadomości w zakresie

zagadnień ochrony środowiska zwiększenie zaufania obywateli do organoacutew

administracji publicznej i odpowiednio wzrost poczucia odpowiedzialności

organoacutew administracji publicznej za dokonywane czynności Ostatecznie wpływa

18

to na zwiększenie jakości działań administracji publicznej Realizacji tych celoacutew

służyć ma ustanowienie w prawie instrumentoacutew udziału społeczeństwa w

ochronie środowiska

Autorka rozprawy w celu przyjęcia określonego kierunku wnioskowania

potrzeba podjęła się proacuteby ustalenia definicji pojęć kluczowych dla weryfikacji

hipotez sformułowanych na gruncie tej pracy Analiza wartwy terminologicznej

umożliwi ustalenie kierunku w jakim podążać powinna prowadzona analiza

prawa W rozdziale tym autorka dokona interpretacji takich pojęć jak norma

prawna model normatywny instrumenty prawa ochrony środowiska

Niezbędnym w tym kontekście jest ponadto wyjaśnienie takich terminoacutew jak

społeczeństwo organizacja społeczna organizacja ekologiczna informacja

partycypacja społeczna Bazując na przytoczonych definicjach w dalszych

częściach pracy dokonana zostanie ocena obowiązujących norm prawnych

regulujących udział społeczeństwa w sprawach dotyczących GMO i na tej

podstawie wskazane zostaną rozwiązania i kierunki działania ktoacutere mogą w

konsekwencji wyznaczyć określony sposoacuteb postępowania możliwy do

odzwierciedlenia w przepisach prawa

Na gruncie niniejszego rozdziału warto przytoczyć na początek szereg

faktoacutew historycznych ktoacutere wskazują jaki był kierunek ustawodawcy polskiego

w tworzeniu podstaw prawnych służących regulacji działań związanych z

wykorzystywaniem GMO Pozwoli to na udzielenie odpowiedzi na podstawowe

pytanie - czy dotychczas ustawodawca tworzył rozwiązania prawne prowadzące

do prawnego modelowania problematyki wykorzystywania GMO

19

12 Ewolucja prawa krajowego w zakresie tworzenia normatywnego

modelu udziału społeczeństwa w sprawach dotyczących organizmoacutew

genetycznie zmodyfikowanych - rys historyczny

Pierwsze regulacje dotyczące GMO pojawiły się w ustawie o ochronie i

kształtowaniu środowiska z 1980 r31

Zostały one wprowadzone w wyniku

nowelizacji tej ustawy w 1997 r Do tego roku w prawie polskim problematyka

GMO nie była normowana w żadnych regulacjach sektorowych gdyż nie istniały

takie akty prawne ktoacuterych przepisy uwzględniałyby dynamiczny postęp

naukowo-techniczny32

Ponadto organy administracji publicznej prowadzące

kontrole w ramach poszczegoacutelnych sektoroacutew działania administracji nie posiadały

dostatecznej wiedzy i środkoacutew aby sprawować kontrolę nad GMO W niedługim

czasie pojawiły się sygnały o zupełnie niekontrolowanym uwolnieniu GMO do

środowiska na obszarze Polski w celach eksperymentalnych oraz o

wprowadzaniu do obrotu produktoacutew GMO nigdy nie sprawdzanych przez

wyspecjalizowane w tym zakresie podmioty33

Regulację w zakresie wykorzystywania GMO określono w treści art 37a

ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska Wprowadzono w nim obowiązek

uzyskania zezwolenia Ministra Środowiska na zamierzone uwolnienie GMO do

środowiska w celach eksperymentalnych lub wprowadzenie do obrotu produktu

GMO Przepis był sformułowany w sposoacuteb horyzontalny i miał na celu wdrożenie

zasad Dyrektywy Rady 90220EWG z dnia 23 kwietnia 1990 r w sprawie

zamierzonego uwalniania genetycznie zmodyfikowanych organizmoacutew do

środowiska34

Jednakże z racji swojej fragmentaryczności wprowadził tylko

niewielką część tej regulacji do prawa polskiego Należy dodać iż celem

ustawodawcy było jedynie wprowadzenie tej problematyki do prawa ochrony

środowiska bowiem zaczęły być już dostrzegalne w Polsce negatywne tendencje

w podejściu do wykorzystywania GMO35

31

DzU tj z 1994 r Nr 49 poz 196 ze zm 32

J Jendrośka Prawne aspekty kontroli GMOhellip s 74 33

Ibidem 34

Dz Urz WE L 117 z 851990 zwana dalej bdquoDyrektywą 90220EWGrdquo 35

Jendrośka Prawne aspekty kontroli GMOhellip opcit s 74

20

Kolejnym przełomowym aktem prawnym dotyczącym problematyki GMO

było rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska Zasoboacutew Naturalnych i

Leśnictwa z dnia 8 października 1999 r w sprawie organizmoacutew genetycznie

zmodyfikowanych36

Dopiero wejście w życie tego rozporządzenia pozwoliło na

urzeczywistnienie regulacji zawartych w ustawie o ochronie i kształtowaniu

środowiska37

Podobnie jak art 37a ustawy o ochronie i kształtowaniu

środowiska opisane rozporządzenie roacutewnież miało horyzontalny charakter Oba

akty prawne powstały w oderwaniu od regulacji sektorowych To właśnie brak

powiązań prawnych i instytucjonalnych z regulacjami sektorowymi w ktoacuterych to

unormowane są kompetencje organoacutew administracji publicznej sprawujących

kontrolę na działalnością podmiotoacutew spoza administracji w sposoacuteb i w formach

tam ustanowionych spowodował iż kontrola GMO w Polsce była nieskuteczna i

niespoacutejna38

Potrzeba stworzenia kompleksowej regulacji była nieodzowna a

owocem tego stała się wspomniana ustawa o organizmach genetycznie

zmodyfikowanych z 2001 r

Ważnym bdquogłosem społeczeństwardquo odnoszącym się do GMO było

sporządzone w 2006 r Ramowe Stanowisko Polski dotyczące organizmoacutew

genetycznie zmodyfikowanych39

opracowane przez Ministerstwo Środowiska

Głoacutewny Inspektorat Sanitarny oraz Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Zostało ono przyjęte przez Radę Ministroacutew dnia 18 listopada 2008 r Z

dokumentu tego wynika iż oacutewczesna Rada Ministroacutew miała podzieloną opinię co

do działań w ktoacuterych wykorzystywane jest GMO Rada Ministroacutew popierała

prowadzenie prac zamkniętego użycia GMO odbywających się zgodnie z

warunkami określonymi w przepisach prawa ale już w przypadku zamierzonego

36

DzU tj z 1999 r nr 86 poz 962 z poacuteźn zm 37

Rozporządzenie ustanowiło

1) wymagania jakim powinny odpowiadać wnioski o wydanie zezwoleń na zamierzone

uwolnienie genetycznie zmodyfikowanych organizmoacutew do środowiska w celach

eksperymentalnych lub wprowadzenie do obrotu produktu zawierającego organizmy genetycznie

zmodyfikowane lub składającego się z takich organizmoacutew albo ich części

2) wymagania jakim powinna odpowiadać ocena zagrożenia dla środowiska i zdrowia ludzi

załączona do wskazanych powyżej wnioskoacutew oraz zakres badań i analiz nizbędnych do jej

sporządzenia

3) wymagania jakim powinny odpowiadać oznakowanie i opakowanie produktu wprowadzonego

do obrotu zawierającego GMO lub składającego się z takich organizmoacutew lub ich części 38

Jendrośka Prawne aspekty kontroli GMOhellip op cit s 75 39

źroacutedło httpicppcplantygmoplikigmo_ramowe_stanowisko_polskipdf

21

uwolnienia GMO do środowiska w celach doświadczalnych oceniała przepisy je

regulujące jako mało precyzyjne Rada Ministroacutew podkreślała iż wszelkie

dążenia władz publicznych mają na celu podtrzymanie statusu Polski jako bdquokraju

wolnego od GMOrdquo zaś procesy ktoacutere ingerowałyby w środowisko naturalne są a

priori negowane Tożsame stanowisko Rada Ministroacutew przyjęła w stosunku do

pozostałych procesoacutew z użyciem GMO min w stosunku do wprowadzania GMO

do obrotu jako produktu lub w produktach Negatywną ocenę w tym przedmiocie

argumentowano tym że GMO wprowadzone do obrotu może być następnie

dowolnie przetwarzane i wykorzystywane we wszystkich gałęziach przemysłu

Rada Ministroacutew poinformowała iż dopuszcza możliwość importu żywności

GMO spoza Unii Europejskiej oraz sprowadzania jej z krajoacutew członkowskich

Unii Europejskiej pod warunkiem wyraźnego jej znakowania i bez dalszej

możliwości jej przetwarzania w Polsce Natomiast zdecydowanie skrytykowano

pomysł wprowadzania do obrotu pasz genetycznie modyfikowanych czy upraw

roślin genetycznie modyfikowanych Ramowe Stanowisko Polski w sprawie

GMO było odzwierciedleniem negatywnego podejścia przedstawicieli

społeczeństwa do prawie wszystkich procesoacutew wykorzystujących GMO jednak

nie stanowiło ono źroacutedła powszechnie obowiązującego prawa i nie mogło być

podstawą orzekania o prawach i obowiązkach obywateli40

Na chwilę obecną za zasadne uznaje się przede wszystkim wykonywanie

doświadczeń mających na celu uzyskanie wynikoacutew rolno-środowiskowych

dotyczących wpływu organizmoacutew genetycznie zmodyfikowanych na środowisko

w warunkach klimatycznych Polski prowadzonych przez jednostki naukowe i

szkoły wyższe41

Należy dodać iż w stosunku do ustawodawstwa Unii

Europejskiej polska regulacja jest bardziej restrykcyjna w zakresie kontroli GMO

Wynika to przede wszystkim z faktu niewielkich doświadczeń Polski w dziedzinie

GMO braku zaufania obywateli oraz uwarunkowań przyrodniczych w Polsce -

40

Wyrok WSA w Warszawie z dnia 26112008 r sygn akt IV SAWa 135608 LEX nr 548115 41

Uzasadnienie do projektu ustawy o zmianie ustawy o organizmach genetycznie

zmodyfikowanych oraz niektoacuterych innych ustaw Druk sejmowy nr 2394 s 22 źroacutedło

httpwwwsejmgovplsejm7nsfdrukxspnr=2394 z dnia 06092016 r

22

cechą charakterystyczną polskiego rolnictwa jest jego tradycyjny proekologiczny

charakter42

W 2009 r do Sejmu wpłynął rządowy projekt nowej ustawy

kompleksowo regulującej problematykę GMO - ustawy Prawo o organizmach

genetycznie zmodyfikowanych ktoacutera uchylałaby obowiązującą ustawę o

organizmach genetycznie zmodyfikowanych z 2001 r43

Roacutewnież w 2012 r

podjęto proacutebę uchwalenia Prawa o organizmach genetycznie zmodyfikowanych44

Asumptem do stworzenia nowej ustawy była potrzeba pełnego transponowania

dyrektyw unijnych regulujących zagadnienia dotyczące GMO oraz zapewnienia

stosowania na terytorium RP przepisoacutew rozporządzeń Unii Europejskiej w tym

zakresie W Projekcie z 2009 r zdecydowano się roacutewnież na uwzględnienie

projektach wytycznych zawartych w opisanym powyżej Ramowym Stanowisku

Rządu RP z 2006 r dotyczącym GMO Nowa ustawa miała roacutewnież na celu

doprecyzowanie przepisoacutew już istniejących na gruncie obowiązującej ustawy a

budzących wątpliwości interpretacyjne Z powodu zakładanej znacznej ilości

zmian oraz ich wpływu na charakter i kształt instytucji prawnych istniejących na

gruncie umogz ograniczenie się jedynie do nowelizacji ustawy nie

gwarantowałoby realizacji przyjętych przez organy władzy publicznej zamierzeń i

celoacutew Projekt ustawy zakładał przede wszystkim zmiany w zakresie zasad i trybu

działania organoacutew kontrolnych precyzując zakres zadań tych organoacutew w ramach

kontroli i nadzoru przestrzegania przepisoacutew o organizmach genetycznie

zmodyfikowanych Dezaprobata społeczeństwa wobec upowszechniania działań

wykorzystujących organizmy genetycznie zmodyfikowane za wyjątkiem ich

zamkniętego użycia ktoacutera została uwzględniona w Ramowym Stanowisku Rządu

z 2006 r miała swoje odbicie we wprowadzonych w projektach regulacjach

dotyczących systemu kontrolnego będącego gwarantem bezpieczeństwa w

dziedzinie wykorzystywania GMO Projekty zakładały precyzyjne rozdzielenie

42

A Zyśk O GMO u Prezydenta Środowisko nr 42012 43

Uzasadnienie do projektu ustawy Prawo o organizmach genetycznie zmodyfikowanych z dnia

24112009 r (druk nr 2547) 44

Uzasadnienie projektu ustawy Prawo o organizmach genetycznie zmodyfikowanych z dnia

20122012 r (druk nr 2995)

23

kompetencji właściwych inspekcji45

co do zakresu przeprowadzanej kontroli

Zamiarem projektodawcy było stworzenie efektywnego i koherentnego systemu

kontrolnego w obszarze organizmoacutew genetycznie zmodyfikowanych Projekty

zakładały roacutewnież zmiany w przepisach z zakresu udziału społeczeństwa w

sprawach dotyczących GMO ktoacutere miały być umiejscowione w odrębnym dziale

ustawy a także odrębną regulację w przedmiocie dostępu społeczeństwa do

informacji w sprawach GMO Argumentowano iż takie rozwiązanie ułatwi

społeczeństwu dotarcie do odpowiednich przepisoacutew i procedur a tym samym

zwiększy kontrolę społeczną w dziedzinie organizmoacutew genetycznie

zmodyfikowanych Treść projektu ustawy Prawo o organizmach genetycznie

zmodyfikowanych z 2009 r spotkała się z licznymi głosami krytyki Wskazywano

się iż podstawą tworzenia ustawy były przesłanki ideologiczne a nie

merytoryczne co istotnie odroacuteżnia polskie unormowania od unijnych ktoacutere

powstały w oparciu o przesłanki naukowe46

Pomimo powtoacuterzenia procedury

uchwalenia ustawy Prawo o organizmach genetycznie zmodyfikowanych

w 2012 r (głoacutewnie z uwagi na liczne błędy we wdrożeniu przepisoacutew Unii

Europejskiej) ustawa ta dotąd nie weszła w życie Tym samym kwestia zmiany

ustawodawstwa regulującego sprawy GMO pozostaje nadal otwarta

Z dniem 15 czerwca 2015 r obowiązująca ustawa o organizmach

genetycznie zmodyfikowanych z 2001 r uległa nowelizacji z uwagi na potrzebę

transpozycji do polskiego porządku prawnego dyrektywy Parlamentu

Europejskiego i Rady 200941WE z dnia 6 maja 2009 r w sprawie

ograniczonego stosowania mikroorganizmoacutew zmodyfikowanych genetycznie47

regulującej zamknięte użycie mikroorganizmoacutew genetycznie zmodyfikowanych

W zakresie wykonania odpowiednich przepisoacutew rozporządzeń Unii Europejskiej

przepisy powoływanej ustawy wprowadzają regulacje prawne mające na celu

zapewnienie stosowania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej rozporządzenia

(WE) nr 19462003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 lipca 2003 r w

45

W szczegoacutelności między Państwową Inspekcją Pracy Państwową Inspekcją Sanitarną

Inspekcją Ochrony Środowiska Inspekcją Handlową Inspekcją Jakości Handlowej Artykułoacutew

Rolno-Spożywczych Państwową Inspekcją Ochrony Roślin i Nasiennictwa oraz Inspekcją

Weterynaryjną 46

Por E Lubiatowska-Krysiak T Twardowski bdquoGMO A D 2009 Agroprzemysł 62009

12010 s 26-31 47

Dz Urz UE L 125 z dnia 21052009 r str 75

24

sprawie transgranicznego przemieszczania organizmoacutew genetycznie

zmodyfikowanych48

Ze względu na zakres regulacji objęty umogz niezbędne

było dokonanie nowelizacji szeregu ustaw szczegoacutelnych w celu dostosowania ich

treści do nowych lub zmienionych przez umogz instytucji prawnych i

zapewnienia spoacutejności w ramach całego systemu prawnego Dotyczyło to min

ustawy z dnia 14 marca 1985 r o Państwowej Inspekcji Sanitarnej49

ustawy z

dnia 20 lipca 1991 r o Inspekcji Ochrony Środowiska ustawy z dnia 27 kwietnia

2001 r Prawo ochrony środowiska50

czy ustawy z dnia 3 października 2008 r o


ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko

Dostrzegalna jest więc ustawiczna zmiana przepisoacutew prawa regulujących

problematykę GMO ich ewolucja i dostosowywanie do obowiązujących

wymogoacutew Unii Europejskiej Z pewnością rozwoacutej technologiczny i zwiększanie

zapotrzebowania na wykorzystywanie GMO w roacuteżnych dziedzinach życia

wpłynie na powiększanie sfery prawnej w ktoacuterej działania z użyciem GMO

winny być uregulowane

Powyższa dotychczasowa ścieżka prawna w tej dziedzinie wskazuje na

dążenie do ciągłego dopasowywania przepisoacutew prawa w przedmiotowym zakresie

do zmieniających się warunkoacutew prawnych Historia pokazuje że proces

udoskonalania przepisoacutew prawa regulujących problematykę GMO jest

dynamiczny i podlega ciągłym przemianom Jest to więc wyraźny sygnał że ta

sfera wciąż się rozwija zaś umieszczenie jej w określonych ramach prawnych

wymaga poddawania obowiązujących przepisoacutew prawa dogłębnej analizie

Świadczy o tym przede wszystkim fakt podjęcia przez ustawodawcę proacuteby

stworzenia bdquoprawa o organizmach genetycznie zmodyfikowanychrdquo a więc

potrzebę konsolidacji norm prawnych regulujących działania związane z

wykorzystywaniem GMO Poprzez konsolidację należy rozumieć zespolenie w

jednym nowym akcie normatywnym dwu lub więcej uchylonych aktoacutew

48

Dz Urz UE L 287 z dnia 05112003 r str 1 Dz Urz UE Polskie wydanie specjalne rozdz

15 t 7 str 650 49

DzU z tj z 2017 r poz 1261 ze zm 50

DzU z tj z 2016 r poz 1688 ze zm

25

normatywnych regulujących określoną dziedzinę stosunkoacutew społecznych51

Zjednoczenie w określonym akcie prawnym obowiązujących dotychczas

przepisoacutew prawa normujących daną dziedzinę stosunkoacutew społecznych prowadzi

do uporządkowania redakcyjnego przepisoacutew według określonej kolejności ale

przede wszystkim jest krokiem ku ich kodyfikacji a wieć najwyższej formie

systematyzacji przepisoacutew52

Dążenia organoacutew władzy publicznej do stworzenia

prawa o organizmach genetycznie zmodyfikowanych wskazują na chęć ujęcia

regulacji prawnych w tym przedmiocie jako odrębnego działu prawa a więc

ujęcie tych regulacji jako części całego system prawa rozumianego jako

bdquocałokształt gałęzi prawa zroacuteżnicowanych ze względu na właściwe im cechy

odpowiadające specyfice stosunkoacutew społecznych (hellip)rdquo53

Należy zauważyć że ukształtowanie szeregu przepisoacutew prawa w sposoacuteb

ktoacutery formułuje je jako wyodrębnioną przedmiotowo część systemu prawa

prowadzi do potwierdzenia jego odmiennego od innych grup przepisoacutew prawa

charakteru OS Joffe i M Szargorodski wskazywali że gałęzie prawa są

bdquowydzielone i odgraniczone ze względu na cechy obiektywne charakterystyczne

dla danych stosunkoacutew społecznychrdquo W ich przekonaniu najważniejsze znaczenie

posiada tutaj treść normowanych stosunkoacutew Uważali oni iż bdquopoprzez kierowanie

się treścią tych czy innych stosunkoacutew społecznych to znaczy przedmiotem

unormowania można byłoby stworzyć wiele roacuteżnorodnych gałęzi np prawo

wodne leśne goacuternicze (hellip) bowiem klasyfikowany przedmiot można dzielić bez

końcardquo54

Na chwilę obecną w polskim ustawodawstwie istnieje szereg tego typu

aktoacutew prawnych klasyfikowanych w ten sposoacuteb jak przykładowo wskazali to

powołani Autorzy Tym samym zauważalne jest dążenie ustawodawcy do takiego

właśnie szeregowania czy też klasyfikowania regulacji prawnych aby ujmowały

one kompleksowo dany przedmiot regulacji Należy zauważyć że kluczowe jest

nie sumaryczne połączenie pewnej grupy przepisoacutew prawa ale stworzenie

kompleksu norm ktoacuterym przyświecają określone wartości Chodzi więc o

powołanie bdquonowej jakościrdquo korelujacej z innymi zbiorami przepisoacutew

51

H Rot Jedność i podziały systemu prawa socjalistycznego Wrocław 1971 s 157 52

Ibidem s 157-158 53

OS Joffe M Szargorodski Zagadnienia teorii prawa przeł J Kowalski Warszawa 1963 s

298 54

Ibidem s 304

26

Dążenie do stworzenia bdquoprawa o organizmach genetycznie

zmodyfikowanychrdquo wskazywać może na fakt podjęcia proacuteby niesfinalizowanej

jednak wyodrębnienia tej dziedziny stosunkoacutew społecznych od pozostałych

dziedzin stosunkoacutew społecznych na płaszczyźnie przedmiotowej (bowiem

reguluje dziedzinę stosunkoacutew społecznych w ochronie środowiska w trybie

szczegoacutelny odmiennym od tryboacutew uregulowanych w innych ustawach z zakresu

ochrony środowiska) podmiotowej (bowiem dotyczy szczegoacutelnej grupy

podmiotoacutew tych stosunkoacutew społecznych tj użytkownikoacutew GMO) i funkcjonalnej

- kwestia GMO odnosi się jednocześnie problematyki związanej z prowadzeniem

badań naukowych rolnictwem bezpieczeństwem żywności środkami żywienia

zwierząt farmaceutykoacutew itd jak roacutewnież dotyczy zagadnień gospodarczych w

ochronie środowiska Przedmiot regulacji ma więc wpływ jednocześnie na

ochronę zdrowia życia ludzi oraz środowiska (przede wszsytkim pod kątem

zapewnienia bezpieczeństwa biologicznego) ale także na rozwoacutej zaroacutewno w

aspekcie przyrodniczym jak i naukowym w tym medycznym

27

13 Podstawowe założenia konstrukcji normatywnego modelu

udziału społeczeństwa w sprawach GMO

W celu zdefiniowania pojęcia normatywnego modelu należy w pierwszej

kolejności wyjaśnić znaczenie pojęcia bdquonormy prawnejrdquo Norma prawna

rozumiana jest jako bdquorodzaj reguły postępowania czyli wypowiedzi wskazującej

komuś jak powinien postąpić w określonej sytuacji obowiązująca na tej

podstawie że została ustanowiona lub uznana przez państwo (kompetentny

organ) mająca przeważnie sformalizowaną postać przepisu prawnegordquo55

Na gruncie doktryny prawa mają miejsce obszerne rozważania nad

pojęciem funkcją i konstrukcją normy prawnej W tym miejscu warto przywołać

kilka jej definicji Z Ziembiński uznał normę za generalną i abstrakcyjną regułę

postępowania rozumianą jako znaczenie przepisoacutew prawnych56

Istnieje szereg

poglądoacutew ktoacutere wskazują na potrzebę wyraźnego rozroacuteżnienia przepisu prawa i

normy prawnej a przy tym postrzeganie normy prawnej jako bdquookreślonego

znaczenia zwrotoacutew prawnych zawartych w obowiązujących aktach

normatywnychrdquo57

Niektoacuterzy przedstawiciele nauk prawnych za praktyczniejszą

teorię normy prawnej uznali zaś przyjęcie koncepcji terminologicznej wedle

ktoacuterej normą prawną nazywa się bdquopewien rodzaj wypowiedzirdquo58

W świetle tej

idei normy prawne są bdquozakodowanerdquo w przepisach prawnych natomiast

bdquowykładnia zespołu przepisoacutew polega na odkodowaniu zawartych w tych

przepisach normrdquo59

Jednakże roacutewnież i w tej koncepcji ostatecznie jako efekt

bdquodekodowaniardquo przepisu prawnego następuje ustalenie (wyboacuter) bdquoznaczeniardquo

interpretowanego tekstu prawnego60

55

U Kalina-Prasznic Encyklopedia prawa Wrocław s 374 56

Z Ziembiński Przepis prawny a norma prawna Ruch Prawniczy i Ekonomiczny 1960 r z 1

s 105 57

J Śmiałowski W Lang A Delorme Z zagadnień nauki o normie prawnej Warszawa 1961 r

s 12-13 58

Z Ziembliński Logiczne podstawy prawoznawstwa Wybrane zagadnienia Warszawa 1996 r

s 122 59

Z Ziembiński Teoria prawa Warszawa-Poznań 1972 s 30 95 podobnie Z Ziembliński

Problemy podstawowe prawoznawstwa Wybrane zagadnienia Warszawa 1966 s 158 60

J Nowacki Przepis prawny a norma prawna Katowice 1988 s 61

28

Norma prawna pojmowana jest wielopłaszczyznowo bądź to jako reguła

zachowania dana w naturalnym porządku świata61

bądź też jako reguła -

uogoacutelnienie wyprowadzana z naturalnej egzystencji człowieka62

jak roacutewnież jako

wytwoacuter procesoacutew historycznych świadomości lub ducha narodu63

a niekiedy

jako przejaw pewnej regularności czy prawidłowości zachowań64

Analiza

poglądoacutew przedstawicieli nauk prawnych pozwala na sformułowanie wniosku iż

pomimo występującego w doktrynie prawa zroacuteżnicowania koncepcji dotyczącej

zdefiniowania normy prawnej w poglądach tych norma prawna przejawia się jako

reguła ustalająca należny (powinny) sposoacuteb postępowania jest więc rozumiana

jako dyrektywa zachowania się

W miarę postępu cywilizacyjnego dostrzegalna jest tendencja

powstawania norm prawnych nakazujących osiągnięcie przez odpowiednio

dobrane działania wyznaczonych do zrealizowania stanoacutew rzeczy nie zaś tylko

nakazujących wykonywanie pewnych ściśle wskazanych czynności65

Jak wskazał

Z Ziembiński konwencja terminologiczna wedle ktoacuterej za normy prawne uważa

się w określony sposoacuteb ustanowione lub uznane normy generalne i abstrakcyjne a

odpowiadające im normy indywidualne i konkretne uważa się za konsekwencje

norm prawnych jest przejawem ideologii postulującej roacutewność wobec prawa i

dążenie do przeciwstawiania się prawu ustanawiającemu szczegoacutelne obowiązki

wobec poszczegoacutelnych osoacuteb i dla poszczegoacutelnych osoacuteb66

Określenie adresatoacutew i

okoliczności w ktoacuterych norma prawna ma zastosowanie w sposoacuteb generalny a

przy tym rodzajowe określenie osoacuteb wobec ktoacuterych wyznacza ona obowiązki

stwarza formalną roacutewność wobec prawa67

Analiza pojęcia normy prawnej prowadzi roacutewnież do rozważań na temat

samego pojęcia bdquonormatywnościrdquo ktoacutere niewątpliwie ma istotne znaczenie w

61

G Cohn Ezistensializmus und Rechswissenschaft Basel 1955 s 36 i n 51-59 cyt za J

Nowacki Przepis prawny a norma prawna Katowice 1988 s 61 62

Ibidem 63

FK von Savigny O powołaniu naszych czasoacutew do ustawodawstwa i nauki prawa Warszawa

1964 r s 56 i n 64

Por K Opałek Z teorii dyrektyw i norm Warszawa 1974 r s 226 65

Z Ziembiński Problemy podstawowe prawoznawstwa Wybrane zagadnienia Warszawa 1966

s 153 66

Ibidem 67

Ibidem

29

kontekście zdefiniowania czym jest bdquonormatywny modelrdquo Termin

bdquonormatywnośćrdquo pojmowany jest w rozmaity sposoacuteb Przypisuje się mu takie

cechy jak nadawanie określonym stanom rzeczy ktoacutere w okolicznościach

pozaprawnych mogą mieć charakter neutralny znaczenia ukierunkowanego na

realizację określonych roszczeń Jeżeli więc dana reguła czy przyjęty standard ma

charakter normatywny to oznacza że zgłasza wobec określonych podmiotoacutew

roszczenia rozkazuje zobowiązuje rekomenduje kieruje68

Tym samym poprzez

słuszność jakiegoś działania winno się rozumieć powinność postąpienia w

określony sposoacuteb poprzez uznanie czegoś za właściwe winno się rozumieć

zarekomendowanie tego Jak stwierdza ChM Korsgaard bdquopojęcia takie jak

wiedza piękno i znaczenie a także cnota i sprawiedliwość mają wymiar

normatywny bo moacutewią nam jak mamy myśleć co lubić co powiedzieć co zrobić i

czym byćrdquo69

Istotne jest roacutewnież zdefiniowanie pojęcia modelu Na gruncie

wspoacutełczesnej nauki pojęcie bdquomodelurdquo i bdquomodelowaniardquo jest wykorzystywane w

rozmaitych kontekstach w związku z czym pojęciom tym nadawane są

niejednorodne znaczenia w zależności od dziedziny nauki w ramach ktoacuterej

dokonuje się analizy (pojęcie te wykorzystywane jest np w metodologii70

logice71

naukach społecznych i humanistycznych72

) W znaczeniu słownikowym

bdquomodelrdquo to konstrukcja schemat lub opis ukazujący działanie budowę cechy

zależności jakiegoś zjawiska lub obiektu73

Modelem określa się więc system

założeń pojęć i zależności między nimi pozwalający opisać (modelować) w

przybliżony sposoacuteb jakiś aspekt rzeczywistości Modelem określa się roacutewnież

proacutebny egzemplarz prototyp czy szablon74

Pojęcie modelu rozprzestrzeniło się

68

Ch M Korsgaard The Sources of Normativity Cambridge University Press 1996 s 8-9 cyt za

M Hohol Naturalne podstawy normatywności Hobbes i Hume [w] Naturalizm prawniczy

Stanowiska (22-33) red J Stelmach B Brożek Ł Kurek K Eliasz Warszawa 2015 69

Ibidem patrz też W Załuski Three Senses of Moral and Legal Normativity [w] Studies in the

Philosophy of Law The Normativity of Law red J Stelmach B Brożek Krakoacutew 2011 s 51-62 70

W Sztoff Modelowanie i filozofia Warszawa 1971 rozdz 1 71

R Suszko Logika formalna a niektoacutere zagadnienia teorii poznania [w] Logiczna teoria nauki

red T Pawłowski Warszawa 1966 72

S Nowak Metodologia badań socjologicznych Warszawa 1970 rozdz 7 pkt 9 73

httpsjppwnplslownikimodelhtml z dnia 25042013 r 74

M Szymczak Słownik języka polskiego PWN t II Warszawa 1979 s 199

30

w metodologii badań naukowych za sprawą min Kartezjusza czy I Newtona75

Jak twierdzi J Supernat model przedstawia określony fragment rzeczywistości w

uproszczony ale zorganizowany sposoacuteb zaś w konkretnym przypadku relewantne

informacje mogą zostać poddane strukturalizacji i formalizacji76

Model

normatywny należy zdaniem J Supernata pojmować jako poddany formalizacji

poprzez system norm prawnych precyzyjnie wyznaczony fragment

rzeczywistości z pominięciem mniej istotnych elementoacutew tej rzeczywistości77

Model normatywny w opinii J Supernata służy ocenie dostępnych kierunkoacutew

działania i wskazaniu tego ktoacutery w danej sytuacji jest najlepszy czyli optymalny

co odroacuteżnia go od modelu opisowego ktoacutery ogranicza się do przedstawienia

fragmentu rzeczywistości z pominięciem proacuteby jej oceny78

Modele opisowe to

inaczej modele teoretyczne ktoacutere stanowią opis generalizujący tworzenie prawa

w ktoacuterym rozważania pomijają aspekty uznane z punktu widzenia modelowania

za nieistotne (modele generalizująco-opisowe) lub też opis tworzenia prawa jako

elementu funkcjonującego systemu czy też stanowią typ procesoacutew decyzyjno-

informacyjnych (modele teoretyczne sensu stricte)79

Przeciwieństwem modelu

opisowego jest zaś model normatywny ktoacutery wskazuje jak powinno się tworzyć

prawo z punktu widzenia określonych wartości i reguł80

Owe reguły i wartości

mogą być zawarte np w przepisach obowiązującego prawa (normatywny model

prawny) w określonej ideologii politycznej (normatywny model polityczny) czy

też formułowane przez doktrynę (normatywny model doktrynalny)81

Jednocześnie nie jest wykluczone że dany model będzie miał cechy zaroacutewno

teoretycznego jak i normatywnego jeśli jednocześnie będzie on spełniać zaroacutewno

funkcje poznawcze jak i praktyczne Oznacza to ujęcie w jednym modelu

75

K Duraj-Nowakowa Modelowanie w badaniach pedagogicznych [w] Podstawy badań w

pedagogice red S Pałka Gdańsk 2010 s 146 76

J Supernat Modelowanie i modele Instytut Nauk Administracyjnych Uniwersytet Wrocławski

wwwsupernatplwykladyplki_9_0_Modelowanie_i_modeleppt z dnia 25042013 r 77

Ibidem 78

Ibidem 79

J Wroacuteblewski Teoria racjonalnego tworzenia prawa Wrocław 1985 s 66-67 80

T Spyra Granice wykładni prawa Znaczenie językowe tekstu prawnego jako granica wykładni

Warszawa 2006 s 19 81

J Wroacuteblewski Teoria racjonalnego tworzenia prawa op cit s 66-67

31

wskazoacutewek jak powinno się tworzyć prawo w ramach analizowanego przedmiotu

regulacji a przy tym zawarcie w nim opisu o charakterze teoretycznym82

Możemy też moacutewić o podziale modeli na proceduralne i materialne w

zależności od tego czy model odnosi się do treści tworzonych norm prawnych

czy do procedur tworzenia prawa83

W niniejszej dysertacji modelowanie odnosić

się będzie do aspektoacutew materialnych prawa a więc analiza skupiać się będzie na

ocenie treści norm prawnych ktoacutere tworzą standardy prawne określające

uprawnienia społeczeństwa w sprawach dotyczących GMO oraz sankcje za ich

nieprzestrzeganie

Zdaniem K Opałka modelowy opis rzeczywistości nie oznacza prostego

jej odwzorowania Twierdzi on iż model odzwierciedla bdquopewne konstrukcje

myślowe porządkujące i segregujące w określony sposoacuteb zjawiska rzeczywistości

ndash nie wnoszące niczego nowego do rzeczywistości lecz dające jej skoordynowany

obraz w celu lepszego objęcia jej myślą i poznaniardquo84

W ocenie M Sawczuka

bdquomodelrdquo winno się rozumieć bdquoistotę procesurdquo (w rozumieniu procesu prawnego)

czyli pewien spoacutejny zbioacuter twierdzeń idealizujących charakteryzujących i

wyodrębniających jego cechy i właściwości85

Konstruowanie określonych modeli ma też pewien swoacutej cel Możemy

moacutewić o funkcjach poznawczych modeli i funkcjach praktycznych co jest

adekwatne do podziału modeli na teoretyczne i normatywne86

Jak stwierdził

J Wroacuteblewski funkcja praktyczna modeli normatywnych przejawia się w tym że

bdquomodele te dostarczają kryterioacutew oceny praktyki prawodawczej i jej wytworoacutew

określają wartości ktoacutere po przyjęciu przez prawodawcę wyznaczają cele i

częściowo sposoby jego działania Formułują warunki minimalne ktoacutere

prawodawstwo powinno spełniać i (hellip) podają konkretne kierunki rozwiązań gdy

82

Ibidem 83

Ibidem 84

K Opałek Problemy metodologiczne nauki prawa Warszawa 1962 s 164 85

M Sawczuk Modele kodeksoacutew prawa sądowego cywilnego o znaczeniu międzynarodowym

(proces i ustroacutej) [w] Aktualne problemy prawa międzynarodowego we wspoacutełczesnym świecie

Księga pamiątkowa poświęcona pamięci Profesora Mariana Iwanejko (oprac M Banach)

Krakoacutew 1995 s 169 86

J Wroacuteblewski Teoria racjonalnego tworzenia prawa opcit s 74

32

zakładają przyjęcie określonych wartości w ujęciu materialnymrdquo87

Należy

zauważyć że model jako rezultat poznania pozwala uzyskać pewną sensowną

idealizację badanej rzeczywistości88

Przyjmując szeroką koncepcję modelu

zaczerpniętą z nauk humanistycznych model winno się traktować jako pewien

obiekt odwzorowujący obrazujący opisowo-wyjaśniający dający w miarę

możliwości pełny obraz badanej rzeczywistości przy ktoacuterego budowaniu stosuje

się optimum informacyjne89

Jednocześnie w naukach humanistycznych ani sam

opis ani wyjaśnienie nie wyczerpują jeszcze badanej rzeczywistości Roacutewnie

istotne jest wartościowanie Model normatywny będzie się przejawiał właśnie

poprzez owe wartościowanie

Na gruncie niniejszej rozprawy nie można wykluczyć występowania

roacutewnież elementoacutew perspektywy opisowej modelu w celu podjęcia proacuteby

zrozumienia i wyjaśnienia istoty danego zjawiska poprzez przeciwstawienie go

wolnemu od założeń czystemu opisowi W literaturze przedmiotu utrzymuje się

bowiem że dokonanie opisu zjawiska nie jest możliwe bez jego zrozumienia a

zrozumienie bez wiedzy dotyczącej jego faktycznego przebiegu90

Można też

utrzymywać że sformułowanie norm byłoby trudne do wykonania bez

zrozumienia istoty zjawiska i odwrotnie aspekt normatywny wydaje się

niezbędny do ustalenia istoty zjawiska do jej zrozumienia i wyciągnięcia

wnioskoacutew91

Tym samym normatywno-opisowe modele są obecnie powszechnie

stosowane

Powstaje pytanie w jaki sposoacuteb instytucje prawne łączą lub wiążą przepisy

w całość ktoacutera dzięki nim tworzy jedność zebranych w ten sposoacuteb elementoacutew

składowych W tak postawionym pytaniu chodzi o ustalenie czy zbioacuter norm

prawnych odnoszących się do udziału społeczeństwa w ochronie środowiska i

regulujących udział społeczeństwa w sprawach dotyczących GMO wykazuje

87

Ibidem 88

K Duraj-Nowakowa Modelowanie w badaniach pedagogicznych opcit s 16 i n 89

R Frigg S Hartmann Models in Science [w] Stanford Encyclopedia of Philosophy Spring

2012 Edition s 201 httpplatostafordeduarchivesspr2012entriesmodels-science cyt za T

Barankiewicz W poszukiwaniu modelu standardoacutew etycznych administracji publicznej w Polsce

Lublin 2013 s 19 90

K Płeszka Uzasadnienie decyzji interpretacyjnych poprzez ich konsekwencje Krakoacutew 1996 s

31 i n 91

T Spyra Granice wykładni prawa op cit s 21

33

cechy normatywnego modelu oraz czy zbioacuter elementoacutew składających się na ten

potencjalny normatywny model ze względu na ich charakter przesądza o

przyjęciu twierdzenia o istnieniu normatywnego modelu udziału społeczeństwa w

sprawach GMO Konieczne jest roacutewnież w tym kontekście ustalenie roli zasad

prawa w konturowaniu normatywnych modeli co z pewnością nie jest obojętne

dla przyjętego w tej rozprawie toku rozważań rozpoczynającego się od analizy

podstawowych aktoacutew prawa międzynarodowego i prawa Unii Europejskiej Z

analizowanych aktoacutew prawnych zostanie wyprowadzony bowiem szereg zasad

mających znaczenie dla ukształtowania regulacji z zakresu udziału społeczeństwa

w sprawach dotyczących GMO na gruncie prawa krajowego

R Dworkin ujął zasady jako nie tylko reguły dyrektywy o charakterze

funkcjonalnym ale też wartości o istotnym znaczeniu na płaszczyźnie logiki w

stosowaniu prawa92

R Dworkin wywodził swe rozważania z rzeczywistości

społecznej Nie ograniczał się więc jedynie do badania zjawisk na płaszczyźnie

prawnej Wskazywał że zasady prawa niejako wypełniają w praktycznym

stosowaniu prawa te miejsca w ktoacuterych potrzebne jest zastosowanie właśnie

logiki93

Sąd badając trudny przypadek i nie znajdując wzorca rozstrzygnięcia

wśroacuted reguł prawnych ma obowiązek sięgnąć po stosowaną zasadę gdyż jest nią

tak samo związany jak normami ktoacutere przeszły pozytywistyczny test rule of

recognition94

Zasady w ujęciu R Dworkina chroniąc określone prawa jednostki

nakładają powinności osiągania pewnych stanoacutew rzeczy tylko w takim zakresie

w jaki nie narusza to roacutewnowagi w systemie albo jego fragmencie w

szczegoacutelności poprzez wkraczanie w sferę praw innych podmiotoacutew95

R Alexy

przedstawia z kolei zasady jako bdquonakazy optymalizacyjne o charakterze

idealizacyjnymrdquo96

Zasady prawa nie są więc jeszcze jednym rodzajem norm a

stanowią pewną postać zbioru elementoacutew należących do odmiennej kategorii

ontologicznej do kategorii wartości Jak stwierdziła M Kordela wartości

wprowadzane do systemu prawa wyraźną bądź dorozumianą wolą prawodawcy

92

H L A Hart The Concept of Law Oxford 1994 s 94-95 93

Ibidem 94

Ibidem 95

Ibidem cyt za M Kordela Zasady prawa jako normatywna postać wartości Ruch Prawniczy

Ekonomiczny I Socjologiczny 2006 zesz 1 s 39-40 96

R Alexy Theorie der Grundrechte Baden-Baden 1985 cyt za M Kordela Zasady prawa jako

normatywna postać wartości Ruch Prawniczy Ekonomiczny I Socjologiczny 2006

34

nadają zasadom kształt normatywny ktoacutere pojawiają się wtoacuternie wobec

istniejących już unormowań i są reakcją porządku normatywnego na swoistą

nowość ktoacutera wymaga normatywnego uznania97

Oznacza to więc że jeżeli

wartość danego rodzaju zostanie uznana przez prawodawcę za konieczny element

porządku prawnego włączy on do systemu prawa taką wypowiedź doktrynalną

ktoacutera następnie przybierze postać zasady i zostanie niejako odtworzona przez

podmiot interpretujący i stosujący prawo98

Rozpatrywane na gruncie niniejszej rozprawy wartości umiejscowione są

w ramach tzw sfery publicznej rozumianej jako bdquoobszar działań wielu ludzi

grup instytucji dla przedyskutowania i rozwiązywania wspoacutelnych problemoacutewrdquo

do ktoacuterej to można stosować kryteria aksjologiczne lub normatywne99

To

wartości właśnie warunkują ustanawianie konkretnych celoacutew działań ludzi oraz

wyboacuter sposoboacutew ich osiągania przybierającą min normatywną postać poprzez

uznanie ich za ważne i obowiązujące100

T Buksiński wyroacuteżnia wartości konstytutywne ktoacutere stanowią wartości

najwyższe dla danej dziedziny określające jej tożsamość i specyfikę Jako

podstawową definicyjną wartość w sferze publicznej wyroacuteżnia suwerenność

obywateli101

Kolejną podgrupą wartości wyroacuteżnioną w ramach tej koncepcji są

wartości naczelne ktoacutere precyzują treść znaczeniową wartości konstytywnych i

same konstytuują roacuteżne części wspoacutelnego obszaru aksjologicznego wyznaczone

przez pojęcie wartościujące nadrzędne W ramach tej kategorii podstawowymi

wartościami w sferze publicznej będą min wolność zewnętrzna roacutewność pokoacutej

wewnętrzny102

Wartości naczelne stanowią podstawę aksjologiczną dla

formowania norm regulujących wspoacutełdziałanie oraz celoacutew ważnych dla życia

publicznego Wartości te stanowią płaszczyznę do tworzenia struktur

normatywnych i zasad działania publicznego Stoją one w opozycji do wartości

97

M Kordela Zasady prawa jako normatywna postać wartości Ruch Prawniczy Ekonomiczny I

Socjologiczny 2006 zesz 1 s 42 98

Por Z Ziembiński Logika praktyczna op cit s 22-23 99

T Buksiński Podstawy aksjologiczne sfery publicznej Filo-Sofija nr 24 (20141) s 21 100

Ibidem s 24 101

Ibidem s 28 102

Ibidem s 30

35

osobistych prywatnych103

W sferze publicznej realizacja wartości prowadzić

będzie do wytwarzania doacutebr ważnych publicznie Mają one charakter pochodny

od wartości konstytutywnych i naczelnych Pozwalają na ich urzeczywistnienie w

określonej postaci materialnej bądź duchowej Dobra moga przybrać postać norm

reguł przepisoacutew prawnych instytucji T Buksiński określa je mianem struktur

organizacyjnych104

W związku z tym iż proces wytwarzania doacutebr publicznych

skorelowany jest z wartościowaniem na najniższym poziomie można wyroacuteżnić

tzw publiczne wartości operacyjne (takie jak jawność życia publicznego

demokratyczne podejmowanie decyzji itp)105

Jednym z założeń tej koncepcji jest

uznanie że bdquokażda instytucja organizacja i osoba publiczna posiada swoistą

istotę (czyli swoiste wartości ją konstytuujące) oraz związany z nią zbioacuter funkcji i

zadań głoacutewnych do ktoacuterych realizacji jest powołana Ta istota to model idealny

wyrażony za pomocą pewnych pojęć charakteryzujących daną strukturę

organizacyjnąrdquo106

Oczekiwania społeczeństwa wyrażane są za pomocą zasad

normatywnych poprzez żądanie zapewnienia uprawnień należnych

społeczeństwu w danej kulturze O ile w społeczeństwach nie prowadzi się

polemiki co do wartości konstytutywnych i naczelnych o tyle ustalenie ich

zgodnej interpretacji i implementacji w zastosowaniu do określonych instytucji

czy organizacji przejawiające się w formie wartości operacyjnych stwarza

problem107

Warto wspomnieć iż teoria publicznych wartości powstała jako

reakcja przeciwko ekonomizacji życia publicznego W świetle tej teorii struktury

organizacyjne życia publicznego muszą być oceniane za pomocą innych

kryterioacutew niż przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą Nie oznacza to

deprecjonowania podmiotoacutew należących do sfery gospodarczej ale wymaga się

od nich że będą bardziej efektywnie niż instytucje publiczne i zgodnie z

wartościami publicznymi dostarczali usług publicznych Wymaga to jednak

103

Ibidem s 31-32 por T Pangle Uszlachetnienie demokracjiwyzwania epoki

postmodernistycznej przeł M Klimowicz Krakoacutew 1994 104

T Buksiński Podstawy aksjologiczne sfery publicznej op cit s 35-36 105

RS Hartman The Structure of Value Foundations of Scientific Axiology Wipf of Sock

Publishers Washington 2011 J Alexander The Civil Sphere Oxfor Univeristy Press New York

2006 106

T Buksiński Podstawy aksjologiczne sfery publicznej opcits 35-36 107

Por M Weber Gospodarka i społeczeństwo Zarys socjologii rozumiejącej przeł D

Lachowska Warszawa 2002 za T Buksiński Podstawy aksjologiczne sfery publicznej opcit s

39

36

kontroli publicznej108

Należy podkreślić iż w dzisiejszych czasach w dobie

rozwoju kapitalizmu istnieje silny związek polityki z ekonomią przy

jednoczesnym umniejszaniu sfery etyki Wskazuje się więc na doniosłą rolę opinii

publicznej w zachowaniu harmonii w działalności chociażby państwa w sferze

publicznej109

Formułowanie założeniem normatywnego modelu udziału społeczeństwa

w ochronie środowiska nie może odbyć się bez wyjaśnienia pojęcia

bdquospołeczeństwordquo Tradycyjnie rozumiane pojęcie bdquospołeczeństwordquo oznacza ogoacuteł

mieszkańcoacutew danego kraju lub jego wyroacuteżnionego obszaru Tak społeczeństwo

postrzegane jest w publicystyce i w takim znaczeniu posługujemy się nim w

mowie potocznej110

Natomiast w socjologii społeczeństwo rozumie się jako

zorganizowaną zbiorowość ktoacuterą charakteryzuje stosunkowo wysoki stopień

złożoności poczucie odrębności oraz względna intensywność oddziaływań

wzajemnych pomiędzy jego członkami połączonymi podobieństwem warunkoacutew

życia podziałem pracy normami postępowania111

Termin bdquospołeczeństwordquo

niejednokrotnie bywa uzupełniany określeniami go wartościującymi Takim

określeniem jest min bdquospołeczeństwo obywatelskierdquo Ideę społeczeństwa

obywatelskiego opracował w swoim czasie John Locke112

i David Hume113

podążając za wzrocami myśli starożytnej Następnie idea ta była rozwijana przez

kolejnych myślicieli i filozofoacutew prawa przede wszyskim Georga Wilhelma

Friedricha Hegelrsquoa114

(1770-1831) a poacuteźniej włocha Antonio Gramsci115

(1891-

1937) Ich wspoacutelna cechą jest koncepcja względnej samodzielności społeczeństwa

w relacji z państwem W myśl tej idei społeczeństwo zachowuje swą

podmiotowość niezależnie od podmiotowości państwa ma też zdolność do

samoorganizacji - bez względu na to jaki panuje system władzy (czy to

108


E Nowak KM Cern Ethos w życiu publicznym Warszawa 2008 s 53 110

encyklopediapwnpl z dnia 31032013 r 111

Ibidem 112

zob J Locke Dwa traktaty o rządzie przeł Z Rau Warszawa 1992 s 21 113

H Sasinowski Społeczeństwo obywatelskie i jego rola w budowie demokracji Economy nad

Managment nr 12012 s 31 114

zob GWF Hegel Wykłady z filozofii dziejoacutew Warszawa 1958 przeł T Kroński s 181 i n 115

Łączył on społeczeństwo obywatelskie z z nadbudową oraz tworzy z niego stopień pośredni

między bazą ekonomiczną a państwowymi instytucjami politycznymi A Szczap Koncepcje

społeczeństwa obywatelskiego w filozofii społecznej liberalizmu i komunitaryzmu praca doktorska

Zielona Goacutera 2016 s 81

37

monarchia czy republika) interesy społeczeństwa są zawsze nadrzędne Jak

wskazuje H Sasinowski warunkiem powstania i prawidłowego funkcjonowania

wspoacutełczesnego społeczeństwa obywatelskiego jest istnienie efektywnych

mechanizmoacutew zapewniających roacutewnowagę społeczną i kulturę obywatelską116

Co istotne mechanizmy zapewniające roacutewnowagę społeczną to właśnie regulacje

prawne instytucje organizacje ktoacuterych celem jest integracja roacuteżnych interesoacutew

społeczeństwa Społeczeństwo może przejąć od państwa pewne prerogatywy

poprzez grupowanie się w formie określonych organizacji stosowanie

mechanizmoacutew pozwalających na integrację wspoacutelnych interesoacutew Będą to

samorządy lokalne czy organizacje pozarządowe Kluczowe jest przyjęcie że

skuteczne i efektywne funkcjonowanie społeczeństwa obywatelskiego może mieć

realnie miejsce wtedy gdy państwo wypełnia swoje konstytucyjne zadania117

W

kontekście prowadzonych na gruncie tej rozprawy rozważań pojęcie

społeczeństwa obywatelskiego ma o tyle znaczenie iż wspoacutełcześnie w państwach

demokratycznych społeczeństwo obywatelskie stanowi pewien wzoacuter do ktoacuterego

państwa te dążą czego wyrazem sa roacutewnież postanowienia Konstytucji

Organizacje społeczeństwa obywatelskiego są uznawane za najlepsze podłoże

rozwoju wspoacutełczesnej demokracji Stanowią one nie tylko wzmocnienie i

urzeczywistnienie prawa obywateli do uczestnictwa w życiu publicznym ale

roacutewnież umożliwiają właściwe wypełnianie roacutel społecznych oraz samorealizację

we wszystkich sferach życia

Pojęcie społeczeństwo można zdefinionować w zestawieniu z określeniem

bdquospołecznośćrdquo czy bdquogrupa społecznardquo bdquoSpołecznośćrdquo oznacza zbiorowość ludzi

należących do pewnego środowiska społecznego i powiązanych ze sobą np

wspoacutelnym obszarem zamieszkania (społeczność lokalna) czy wyznawanymi

wartościami (społeczność chrześcijańska)118

Roacuteżnica pomiędzy społeczeństwem

a społecznością polega więc przede wszystkim na tym że społeczność jest

pojęciem węższym i charakteryzuje się pewnym szczegoacutelnym typowym dla danej

grupy ludzi rodzajem więzi bdquoGrupa społecznardquo oznacza z kolei zbiorowość ludzi

116


Managment nr 12012 s 31-32 117

Ibidem 118

Słownik języka polskiego sjppl z dnia 31032013 r encyklopediapwnpl z dnia 31032013 r

38

zespolonych więzią społeczną przejawiającą się w poczuciu łączności

przynależności grupowej i działaniu na rzecz realizacji wspoacutelnych celoacutew119

Z

kolei społeczeństwo to zbiorowość zorganizowana o stosunkowo wysokim

stopniu złożoności

Reasumując społeczeństwo postrzega się głoacutewnie w kontekście jego

relacji z państwem Niewątpliwie wszelkie analizowane definicje społeczeństwa

prowadzą do jednego kluczowego wniosku ndash społeczeństwo utożsamiane jest z

działalnością w tych obszarach w ktoacuterych państwo winno pozostawiać pewien

zakres swobody w celu urzeczywistniania podstawowych postulatoacutew państwa

demokratycznego opartego na takich wartościach jak wolność czy roacutewność

Jednocześnie aktywność społeczeństwa gwarantują odpowiednio sformułowane

regulacje prawne prawidłowe działanie struktur państwowych ktoacutere jest spoacutejne z

wolą społeczeństwa a nie występuje w opozycji do niej Społeczeństwo jest

swoistą bdquomateriąrdquo ktoacutera w sposoacuteb niejako spontaniczny buduje państwo i

jednocześnie jest wyrazem woli tego państwa Jak stwierdza H Sasinowski

skuteczność działań struktur państwowych i społecznych może wzajemnie się

warunkować jeżeli nastąpią między nimi właściwe relacje oparte na zasadach

pomocniczości przejrzystości sprawności odpowiedzialności wiarygodności

oraz społecznej partycypacji120

Należy zgodzić się z tym stwierdzeniem przy

czym winno się jednocześnie zauważyć że już brak realizacji jednej z tych zasad

może skutkować uniemożliwieniem osiągnięcia efektoacutew zakładanych przez

ustawodawcę w danym obszarze regulacji stosunkoacutew społecznych Istotne jest

więc dążenie do podejmowania spoacutejnych i daleko idących działań przez organy

stanowiące i stosujące prawo w jego tworzeniu i stosowaniu Konstruowanie

modeli stanowić może uosobienie tworzonych przez państo koncepcji prawnych

W kontekście niniejszej pracy i prowadzonej analizy należy pochylić się

nad definicją społeczeństwa zawartą w podstawowych aktach prawnych

regulujących tematykę udziału społeczeństwa w ochronie środowiska Aktem

prawnym ktoacutery taką definicję wprowadził jest Konwencja z Aarhus o Dostępie

do Informacji Dotyczących Środowiska i Udziale Społeczeństwa w

Podejmowaniu Decyzji Dotyczących Środowiska i Dostępie do Sprawiedliwości

119


H Sasinowski Społeczeństwo obywatelskie i jego rola w budowie demokracji op cit s 42

39

w Sprawach Dotyczących Środowiska 121

Konwencja z Aarhus w art 2 ust 4

definiuje społeczeństwo jako bdquojedną lub więcej osoacuteb fizycznych lub prawnych

oraz zgodnie z krajowym ustawodawstwem lub praktyką ich stowarzyszenia

organizacje lub grupyrdquo Zgodnie więc z definicją zawartą w Konwencji z Aarhus

za społeczeństwo możemy uznać choćby jedną osobę fizyczną lub prawną

abstrahuje ona więc od liczby podmiotoacutew składających się na bdquospołeczeństwordquo

Konwencja z Aarhus w art 2 ust 5 stworzyła roacutewnież pojęcie bdquozainteresowanej

społecznościrdquo ktoacutere oznacza bdquoczęść społeczeństwa ktoacutera jest lub może być

dotknięta skutkami lub ma interes w podejmowanej decyzji dotyczącej

środowiskardquo Zgodnie z przepisem dla potrzeb tej definicji organizacje

pozarządowe działające na rzecz ochrony środowiska i spełniające wymagania

przewidziane w prawie krajowym uważa się za posiadające interes w tym

zakresie Ustawodawca precyzuje tu krąg podmiotoacutew ktoacutere mają prawo brać

udział w postępowaniach administracyjnych lub sądowych Zakres podmiotowy

tego pojęcia jest węższy niż pojęcia bdquospołeczeństwordquo a termin ten został

wprowadzony w celu ograniczenia liczy potencjalnych uczestnikoacutew postępowań

tylko do tych ktoacutere narażone są na negatywne skutki podejmowanej decyzji bądź

posiadają w danym postępowaniu inny interes prawny Co ważne Konwencja z

Aarhus wskazuje że organizacje pozarządowe ktoacutere spełniają wymogi formalne

przewidziane prawem krajowym uznane są za mające interes w tym zakresie122

bdquoUdział społeczeństwardquo oznacza natomiast partycypowanie wraz z

innymi w sprawach publicznych123

Celem wspoacutelnego działania jest potrzeba

dbania o środowisko naturalne oraz zdrowie i warunki życia ludzi potrzeba

zapobiegana potencjalnym negatywnym skutkom decyzji podejmowanych przez

organy państowe bdquoPartycypacja społecznardquo jest terminem szerszym niż bdquoudział

społeczeństwardquo124

Oznacza ona udział obywateli w zarządzaniu sprawami

121

Konwencja o Dostępie do Informacji Dotyczących Środowiska i Udziale Społeczeństwa w

Podejmowaniu Decyzji Dotyczących Środowiska i Dostępie do Sprawiedliwości w Sprawach

Dotyczących Środowiska DzU z 2003 r Nr 78 poz 706 zwana dalej bdquoKonwencją z Aarhusrdquo 122

M Micińska Udział społeczeństwa w ochronie środowiska Instrumenty administracyjno-

prawne Toruń 2011 s 235 123

J Jabłoński Udział społeczeństwa w ochronie środowiska w świetle prawa międzynarodowego

i wewnętrznego Warszawa 2002 s 554 124

A Haładyj A Kozińska K Sobieraj J Trzewik Rozwiązania horyzontalne w prawie ochrony

środowiska [w] red M Rudnicki Organizacja ochrony środowiska Lublin 2011 s 196

40

społeczności ktoacuterej są członkami125

Partycypacja społeczna ujmowana szeroko

stanowi podstawę społeczeństwa obywatelskiego bowiem urzeczywistania

postulaty dobrowolnego i inicjowanego przez obywateli udziału w sprawach

publicznych ich dotyczących mających wpływ na życie społeczności w ramach

ktoacuterej funkcjonują Pomocne w zrozumieniu istoty partycypacji będzie odwołanie

się do znanego powiedzenia bdquonic o nas bez nasrdquo W tym rozumieniu partycypacją

będzie każde niewykraczające poza granice prawa działanie organoacutew

administracji ktoacutere umożliwia społeczeństwu wpływ na rozstrzygnięcie sprawy

Może ono mieć charakter roacutewnież działania nieformalnego np przybierać formy

edukacji ekologicznej spotkania tzw ekomediacja itp Dwa ostatnie przykłady

stanowią uczestnictwo wykraczające poza standardową przewidzianą prawem

procedurę udziału społeczeństwa126

Partycypacja społeczna obejmuje przede

wszystkim sprawy o charakterze społecznym ekonomicznym gospodarczym

kulturowym zdrowotnym i środowiskowym127

Głoacutewnym jej celem jest

oferowanie podmiotom ktoacutere reprezentują interes społeczeństwa wpływu na

decyzje podejmowane przez organy państwa a przez to uwzględnienie interesoacutew i

perspektyw dotyczących w szczegoacutelności przestrzegania i akceptacji ryzyka

wynikającego z przyjęcia określonych rozwiązań technicznych128

Obowiązek

inicjowania partycypacji społecznej spoczywa na władzach publicznych jednak

zdarza się iż ich aktywność w tym zakresie jest niewielka lub niedostateczna

wobec czego inicjatywę taką podejmują często sami obywatele albo specjaliści w

dziedzinach ktoacuterych w danym przypadku partycypacja dotyczy Na dzień

dzisiejszy w stosunku do stanu prawnego sprzed kilku bądź kilkunastu lat nie

ulega wątpliwości iż istnieje znaczna ilość aktoacutew prawnych ktoacutere obowiązek

włączenia społeczeństwa w działania organoacutew administracji uwzlędniają Będzie

to chociażby ustawa z dnia 27 marca 2003 r o planowaniu i zagospodarowaniu

125

J Hausner Komunikacja i partycypacja społeczna Krakoacutew 1999 s 41 126


środowiska op cit s 196 127

Ibidem 128

J Ciechanowicz-McLean Leksykon prawa ochrony środowiska Warszawa 2009 s 379 M

Strumińska Konfilkty ekologiczne a dostęp do informacji o środowisku i udział społeczny w

podejmowaniu decyzji środowiskowych [w] red C Starczewski Konflikt ekologiczny Materiały

pokonferencyjne Warszawa 2007 s 38

41

przestrzennym129

ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r o odpadach130

ustawa z dnia

20 lipca 2017 r Prawo wodne131

ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r o ochronie

przyrody132

Wskazana tendencja wydaje się być naturalną konsekwencją

zwięszkonych możliwości szybkiego i efektywnego dostępu do informacji o

działaniach organoacutew administracji chociażby za pomocą Internetu ktoacutery

dodatkowo ułatwił oddolną samoorganizację społeczeństwa133

Nie ulega

wątpliwości iż jedną z największych korzyści płynących z partycypacji

społecznej jest uniknięcie bądź zminimalizowanie tzw konfliktoacutew

ekologicznych134

Zjawisko poszerzenia partycypacji społecznej w procesach

decyzyjnych związanych z ochroną środowiska jest cześcią długofalowego

procesu tworzenia się tzw demokracji uczestniczącej W zakresie prawa ochrony

środowiska proces ten nazwać można bdquoupodmiotowieniemrdquo obywateli w

pozytywnym tego słowa znaczeniu Ich stanowisko staje się istotne w zakresie

rozwiązywania problemoacutew związanych z ochroną środowiska135

Czynnikiem warunkującym zaistnienie zjawiska udziału społeczeństwa w

postępowaniu jest realność wpływu społeczeństwa na podejmowane decyzje

Pozwala to odroacuteżnić udział społeczeństwa od konsultacji społecznych136

Konsultacje społeczne są bowiem procedurą w ktoacuterej organy administracji

przedstawiają obywatelom swoje plany dotyczące zamierzonych działań Plany

tych działań mogą być zawarte w projektach aktoacutew prawnych programach

publicznych czy budżetach jednostek publicznych W procesie konsultacji

obywatele są uprawnieni do przedstawienia opinii na temat proponowanych

działań a następnie wraz z organami administracji rozważają najlepsze w danej

sytuacji rozwiązanie Konsultacja społeczna stwarza podmiotom społecznym

129

Dz U tj z 2017 r poz 1073 z poacuteźn zm 130

Dz U tj z 2018 poz 21 z poacuteźn zm 131



K Pawłowska Partycypacja społeczna w podejmowaniu decyzji dotyczących przyrody w

mieście Politechnika Krakowska 2009 s 53 134

Konflikt ekologiczny to konflikt społeczny ktoacuterego przedmiotem jest stan środowiska a jedną

ze stron a zaraz arbitrem jest państwo cyt za J Runc Ochrona środowiska a konflikty społeczne

w Polsce Poznań 1998 s 23 135

M Strumińska Konfilkty ekologiczne a dostęp do informacji o środowisku i udział społeczny w


pokonferencyjne Warszawa 2007 s 38 136

Ibidem

42

możliwość uzyskania wpływu na treść rozwiązań a administracji szereg

możliwości ulepszenia jej działań Optymalnym zakończeniem konsultacji byłoby

podjęcie wspoacutelnej decyzji organu administracji i obywateli jednak ostateczna

decyzja spoczywa w rękach tych pierwszych Cechą konsultacji ktoacutera umożliwia

w klarowny sposoacuteb odroacuteżnienie jej od partycypacji społecznej jest fakt iż

odpowiedzialność za kształt i treść dokumentu poddanego konsultacji spoczywa

na autorze dokumentu - instytucji a uwzględnienie przekazanych mu opinii nie

jest jego obowiązkiem a jedynie prawem mdash o ile uzna to za wskazane i cenne dla

merytorycznej zawartości dokumentu bądź jego społecznej akceptacji137

Tymczasem w przypadku udziału społeczeństwa w postępowaniach określanych

mianem partycypacji społecznej możemy moacutewić o rzeczywistym wpływie na

decyzje organoacutew administracji z racji istnienia instrumentoacutew prawnych temu

służących Podkreślenia wymaga fakt iż od momentu uchwalenia ustawy z dnia 9

listopada 2000 r o dostępie do informacji o środowisku i jego ochronie oraz

ocenach oddziaływania na środowisko138

pojęcie bdquoudziału społeczeństwardquo

należy do terminologii prawa ochrony środowiska139

Taki kierunek działania

ustawodawcy winno się oceniać jako prawidłowy bowiem partycypację

społeczną w ochronie środowiska należy uznać za jeden z podstawowych

elementoacutew tworzenia i funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego Wszelkie

podejmowane w tej sferze działania mogą bowiem mieć ndash pozytywny lub

negatywny ndash wpływ zaroacutewno na stan środowiska jak i na status obszaroacutew ktoacutere

dane działanie obejmuje czy ktoacuterego dotyczy a także na życie mieszkańcoacutew

przeznaczenie terenoacutew możliwości inwestycyjne rozwoacutej społeczno-gospodarczy

itp Dlatego poznawanie opinii mieszkańcoacutew w poszczegoacutelnych sprawach czy

chociaż umożliwienie im wypowiedzenia się bądź zasięgnięcia informacji o

określonych działaniach pozwola na zwiększenie odpowiedzialności społecznej

poczucie wspoacutelności celoacutew pomiędzy państwem i społeczeństwem a także

uniknięcie konfliktoacutew a co za tym idzie wzmocnienie poczucia podmiotowości

społeczeństwa w tym społeczności lokalnych Potrzeba stworzenia gwarancji

137

D Długosz JJ Wygnański Obywatele wspoacutełdecydują Przewodnik po partycypacji

społecznej Warszawa 2005 138


M Micińska Udział społeczeństwa w ochronie środowiskahellip opcit s 20

43

prawnych udziału społeczeństwa w ochronie środowiska pojawiła się już

kilkadziesiąt lat temu jednakże skonkretyzowanie przewidzianych przez państwa

uprawnień nastąpiło stosunkowo poacuteźno z punktu widzenia okresu czasu w jakim

prawo ochrony środowiska się rozwijało140

Normatywny model udziału społeczeństwa w sprawach dotyczących

GMO winien zakładać realizację społecznej funkcji prawa jako spełniającej rolę

ochrony interesoacutew społecznych Podjęcie proacuteby ustalenia takowego modelu

związane jest z ustaleniem elementoacutew tworzących ten model i rzeczywiście

funkcjonujących w ramach polskiego porządku prawnego

140

Ibidem

44

14 Uwagi końcowe

Powyższe rozważania prowadzą de facto do jednego kluczowego wniosku

ndash model normatywny to pewnego rodzaju wyidealizowana struktura oparta o

określone wartości ktoacutere uformowane są w zespoacuteł powinności i zakazoacutew

tworzących kierunki działania adresatoacutew tych norm w ramach danej dziedziny

stosunkoacutew społecznych Biorąc zaś pod uwagę tematykę poruszaną w niniejszej

rozprawie ustalenie założeń normatywnego modelu udziału społeczeństwa w

sprawach dotyczacych GMO stanowić będzie swoistą proacutebę ustalenia metody

harmonizowania czy też systematyzowania regulacji prawnych i stworzonych w

oparciu o nie instytucji prawnych ktoacutere urzeczywistniać będą przyjęte w ramach

tego modelu wartości poprzez praktyczną i skuteczną ich realizację Ustalenie

założeń tego modelu pozwoli także na wykazanie korelacji pomiędzy

obowiązującymi regulacjami prawnymi normującymi sferę wykorzystywania

GMO a rzeczywistymi możliwościami realizacji zakładanego przez ustawodawcę

celu jaki jest skuteczna partycypacja społeczeństwa w sprawach związanych z

wykorzystywaniem GMO

Istnienie normatywnego modelu udziału społeczeństwa w sprawach GMO

powinno w założeniu ograniczać możliwości nadużywania uprawnień ze strony

podmiotoacutew ktoacuterych działania nastawione są na osiągnięcie efektu

ekonomicznego Stosowanie inżynierii genetycznej nie powinno być w

znaczącym stopniu podporządkowane regułom rynkowym a winno podlegać

mechanizmom stabilizująco-kontrolnym Reasumując modelowanie winno być

ukierunkowane na ustalenie rozwiązań ktoacutere zapewnią harmonię pomiędzy

rozwojem wspoacutełczesnych technologii a realizacją uprawnień społeczeństwa

ugruntowanych w obowiązującym prawie

Można a priori przyjąć że sama złożoność struktury prawa

administracyjnego czy prawa ochrony środowiska wpływać będzie na złożoność

czy trudność w ustaleniu szczegoacutełowych założeń normatywnego modelu udziału

społeczeństwa w sprawach dotyczących GMO Niekiedy założenia te przybiorą

więc charakter prognoz Badanie tej dziedziny stosunkoacutew społecznych poprzez

modelowanie jest oparte o abstrakcyjne wnioskowanie osadzone w

45

uwarunkowaniach prawa administracyjnego i prawa ochrony środowiska

Modelowanie rozumiane jako symulacja rzeczywistych procesoacutew elementarych

składających się na funkcjonowanie badanej sfery141

w przypadku analizowanej

problematyki opierać się będzie o następujące zamierzenia 1) ustalenie w aktach

źroacutedłowych modułoacutew tego modelu rozpoczynając od zidentyfikowania wartości

będących podstawą aktywności społecznej w dziedzinie ochrony środowiska

przyjęte wartości pozwolą na zidentyfikowanie zakresu norm prawnych ktoacutere

ujmą istotę tych wartości w postaci normatywnej 2) odniesienie się do treści

norm prawnych ktoacutere oacutew model tworzą w zgodzie z przyjętą ich hierarchią 3)

analizę procesoacutew opartych o ustalone normy prawne wraz z wykazaniem

istniejących problemoacutew konfliktoacutew i luk w prawie 4) uszeregowanie tych

procesoacutew z punktu widzenia ich doniosłości i skuteczności 5) zbadanie korelacji

między poszczegoacutelnymi elementami i procesami zawartymi w tym modelu 6)

wskazanie zagrożeń wraz ze sformułowaniem postulatoacutew

W ramach modelowania winno się postawić pytanie ndash jakie istnieją

możliwości kontroli społecznej wykorzystywania GMO w sytuacji gdy z uwagi

postęp techniczny niejako narzucona została ingerencja inżynierii genetycznej w

środowisko Ponadto czy założenia prawidłowego funkcjowania takiego modelu

są realne i dadzą się urzeczywistnić w postaci normatywnej Nie można bowiem

abstrahować od istnienia w tej dziedzinie stosunkoacutew społecznych także sfery

technicznej i ekonomicznej Model ktoacutery z założenia jest kontrukcją teoretyczną

pozwoli ukazać relacje pomiędzy poszczegoacutelnymi aktami regulującymi sferę

udziału społeczeństwa w ochronie środowiska oraz sferę wykorzystywania GMO

Biorąc pod uwagę powyższe rozważania analiza założeń normatywnego modelu

udziału społeczeństwa w sprawach dotyczącyh GMO powinna umożliwić

wyodrębnienie tych elementoacutew prawa ochrony środowiska w tym regulującego

wykorzystywanie GMO ktoacutere bądź gwarantują bądź stają na drodze do realizacji

celoacutew urzeczywistniających społeczną aktywność w sprawach dotyczących GMO

Tym samym w prowadzonych rozważaniach nie można abstrahować od analizy

141

Por K Gąska Modelowanie zintegrowanych systemoacutew gospodarki odpadami z

wykorzystywaniem teorii zorientowanej obiektow [w] Efektywne zarządzanie gospodarką

odpadami VII Międzynarodowe Forum Gospodarki Odpadami Kalisz - Poznań Polska 2007 r s

491

46

przepisoacutew prawa ochrony środowiska rozpoczynając jednakże od analizy

przepisoacutew prawa międzynarodowego i prawa Unii Europejskiej

47

II Udział społeczeństwa w ochronie środowiska jako podstawa do

tworzenia struktury normatywnego modelu udziału społeczeństwa

w sprawach dotyczących GMO Analiza udziału społeczeństwa w

ochronie środowiska na gruncie prawa międzynarodowego prawa

Unii Europejskiej i prawa krajowego

21 Uwagi wstępne

Do intrumentoacutew prawnych udziału społeczeństwa w ochronie środowiska

na gruncie prawa międzynarodowego i prawa Unii Europejskiej należą dostęp

społeczeństwa do informacji udział społeczeństwa w postępowaniach

zakończonych wydaniem rozstrzygnięcia w indywidualnej sprawie udział w

przygotowywaniu planoacutew programoacutew określaniu wytycznych polityki oraz w

przygotowywaniu przepisoacutew wykonawczych lub powszechnie obowiązujących

aktoacutew normatywnych a ponadto dostęp do wymiaru sprawiedliwości Udział

społeczeństwa w sprawach dotyczących GMO regulowany jest poprzez

odpowiednie odesłania przepisami ustawy o udostępnianiu informacji o

środowisku i jego ochronie udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o

ocenach oddziaływania na środowisko Na wstępie należy poruszyć ową

problematykę aby zaprezentować zagadnienie w sposoacuteb kompleksowy i dokonać

proacuteby identyfikacji problemoacutew ktoacutere występują na gruncie uuiś a ktoacutere mogą

wpływać na skuteczność partycypacji społeczeństwa w sprawach z zakresu GMO






administracji i działań przez nią podejmowanych i odpowiednio wzrost poczucia

odpowiedzialności organoacutew administracji za podejmowane przez nich działania

Ostatecznie wpływa to na zwiększenie jakości działań administracji publicznej

Realizacji tych celoacutew służyć ma ustanowienie w prawie instrumentoacutew udziału

48

społeczeństwa w ochronie środowiska Niniejszy rozdział zawierać będzie analizę

tych instrumentoacutew prawnych

W pierwszej kolejności przedstawione zostaną unormowania udziału

społeczeństwa w ochronie środowiska zawarte w przepisach prawa

międzynarodowego i prawa Unii Europejskiej co wynika z faktu iż w hierarchii

aktoacutew prawnych są one nadrzędne w stosunku do ustaw krajowych i determinują

ich kształt oraz treść Pełna analiza regulacji ustawy o udostępnianiu informacji o


ocenach oddziaływania na środowisko wydaje się być niemożliwa bez odwołania

się do aktoacutew ktoacutere pierwotnie stworzyły instrumenty prawne udziału

społeczeństwa w ochronie środowiska Jednym z celoacutew analiz zawartych w

niniejszym rozdziale jest więc wskazanie regulacji prawa międzynarodowego i

prawa Unii Europejskiej ktoacutere stanowią fundament do tworzenia i stosowania

instrumentoacutew udziału społeczeństwa w ochronie środowiska Następnie zostanie

dokonana charakterystyka regulacji dostępu do informacji udziału społeczeństwa

w postępowaniach administracyjnych z zakresu ochrony środowiska na gruncie

prawa krajowego tj w Konstytucji oraz wspominanej ustawy o udostępnianiu


środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko

Reasumując celem niniejszego rozdziału jest scharakteryzowanie

intrumentoacutew prawnych udziału społeczeństwa w zakresie ich wykorzystywania w

szeroko rozumianej ochronie środowiska a także podmiotoacutew ktoacutere z tych

instrumentoacutew mogą na mocy prawa korzystać a jednocześnie wykazanie czy

wymienione instrumenty rzeczywiście spełniają przypisaną im przez prawodawcę

rolę Analiza w tym zakresie pozwoli na wyodrębnienie podstawowych wartości

ktoacutere docelowo winny stanowić składniki normatywnego modelu udziału

społeczeństwa w sprawach GMO Pozwoli to ostatecznie na ustalenie w oparciu

o jakie założenia stworzony został bądź winien być stworzny normatywny model

udziału społeczeństwa w sprawach dotyczących GMO

49

22 Koncepcja udziału społeczeństwa w ochronie środowiska na

gruncie prawa międzynarodowego

Międzynarodowe prawo ochrony środowiska umożliwia wspoacutełpracę

Państw na poziomie globalnym a więc niezbędnym z punktu widzenia ochrony

środowiska traktowanego jako niepodzielny zbioacuter elementoacutew przyrodniczych

Przełomem w uznaniu roli i znaczenia społeczeństwa w ochronie środowiska była

Konferencja organizowana przez ONZ bdquoŚrodowisko i Rozwoacutejrdquo ktoacutera odbyła się

w Rio de Janeiro w dniach 3-14 czerwca 1992 r Konferencja z uwagi na jej

fundamentalne dla ochrony środowiska znaczenie określana jest roacutewnież jako

Szczyt Ziemi Podczas konferencji w wyniku długotrwałych negocjacji i

porozumienia wszystkich uczestniczących stron przyjęto trzy dokumenty o

charakterze deklaratywnym Deklarację w Sprawie Środowiska i Rozwoju142

Agendę 21 (Globalny program działań) oraz Deklarację o lasach a także dwie

umowy o charakterze wiążącym Konwencję o roacuteżnorodności biologicznej143

oraz

Konwencję ramową w sprawie zmian klimatu144

Konferencja stanowiła punkt zwrotny i zapoczątkowała nową epokę w

historii ochrony środowiska na świecie Konferencja uwidoczniła ryzykowny

względem środowiska naturalnego kierunek w jakim podąża społeczeństwo

nastawione na rozwoacutej gospodarczy i technologiczny w celu zaspokajania potrzeb

konsumpcyjnych ludzkości145

Potrzeba sformułowania strategii na rzecz

ograniczenia i przeciwdziałania globalnym zagrożeniom środowiska

doprowadziła do stworzenia polityki zroacutewnoważonego rozwoju a na jej gruncie

sformułowania zasady zroacutewnoważonego rozwoju ktoacutera stanowi iż bdquona obecnym

poziomie cywilizacyjnym możliwy jest rozwoacutej zroacutewnoważony to jest taki rozwoacutej

w ktoacuterym potrzeby obecnego pokolenia mogą być zaspokojone bez umniejszania

szans przyszłych pokoleń na ich zaspokojenierdquo146

Prawo do zadowalających

142

zwana dalej bdquoDeklaracjąrdquo 143

DzU 2002 nr 184 poz 1532 zwana dalej bdquoKonwencją o roacuteżnorodności biologicznejrdquo 144

J Ciechanowicz-McLean Międzynarodowe Prawo Ochrony Środowiska Wydawnictwo

Prawnicze PWN Warszawa 1999 145

Ibidem 146

Zdanie to wywodzi się z raportu WECD (Światowa Komisja Środowiska i Rozwoju zwana też

Komisją Bruntland) Komisja wypracowania szerokiej koncepcji politycznej zroacutewnoważonego

50

warunkoacutew życia w środowisku jako uznawane za jedno z prawa człowieka

rozumiane był coraz częściej jako prawo do informacji o stanie środowiska o

jego zagrożeniach istniejących i planowanych prawo do wspoacutełuczestniczenia w

podejmowaniu decyzji mających wpływ na wygląd jakość czy stan

środowiska147

Wyjątkowe znaczenie Deklarcji przejawia się przede wszystkim w

tym iż sformułowano w niej zasady ktoacutere na dzień dzisiejszy stanowią nadrzędne

zasady prawa ochrony środowiska min zasada zanieczyszczający płaci zasada

kompleksowości zasada prewencji przezorności a także zasada uspołeczniania

procesu decyzjnego w ochronie środowiska148

Deklaracja stanowi zbioacuter 27 zasad określających prawo narodoacutew do

rozwoju oraz ustalających ich zobowiązania chroniące wspoacutelne środowisko

Wśroacuted wszystkich zasad zawartych w Deklaracji zasada 10 odnosi się do dostępu

do informacji traktowanego jako udział społeczeństwa w ochronie środowiska jak

i do udziału społeczeństwa w postępowaniach z zakresu ochrony środowiska i

stanowi iż zagadnienia środowiskowe są najlepiej rozwiązywane na

odpowiednim poziomie z udziałem wszystkich zainteresowanych obywateli a

państwa powinny zapewnić efektywny i rzeczywisty dostęp do prawnych i

administracyjnych środkoacutew służacych tej ideii Zasada ta w treści swej odnosi

się do dostępu do informacji dotyczących niebezpiecznych substancji i

niebezpiecznej dla zdrowia działalności oraz do możliwości podejmowania

decyzji Roacutewnocześnie zadaniem władzy państwowej jest zapewnienie

efektywnego dostępu do środkoacutew prawnych i administracyjnych w tym zakresie

oraz podejmowanie działań mających wpłynąć na zwiększenie świadomości

ekologicznej obywateli149

Artykuł 10 konstytuuje zasadę uspołeczniania procesu

rozwoju oraz opublikowania w kwietniu 1987 roku raportu Nasza Wspoacutelna Przyszłość

Działalność Komisji przyczyniła się do zwołania Szczytu Ziemi w 1992 w Rio de Janeiro Raport

oacutew dostrzega że cywilizacja osiągnęła poziom dobrobytu możliwy do utrzymania pod warunkiem

odpowiedniego gospodarowania Model takiej gospodarki zakłada odpowiednio i świadomie

ukształtowane relacje pomiędzy wzrostem gospodarczym dbałością o środowisko (nie tylko

przyrodnicze ale także sztuczne ndash wytworzone przez człowieka) oraz jakością życia (w tym

zdrowiem człowieka) 147

Cyt za D Kałuża MPłoszka R Robaczewska P Wach Decyzje środowiskowe WK2015 148

Dokumenty końcowe Konferencji Narodoacutew Zjednoczonych Środowisko i rozwoacutej przeł P

Błaszczyk I Kulisz Warszawa 1993 s 13-18 149

bdquoZagadnienia środowiskowe są na każdym poziomie najlepiej rozwiązywane przy udziale

wszystkich zainteresowanych obywateli Na poziomie państwa każdy obywatel powinien mieć

zapewniony odpowiedni dostęp do informacji dotyczącej środowiska ktoacutera jest w posiadaniu

51

decyzyjnego w dziedzine ochrony środowiska i daje wyraz przekonaniu państw

iż szeroko pojmowana i skuteczna partycypacja społeczeństwa w ochronie

środowiska stanowi jeden z fundamentoacutew zroacutewnoważonego rozwoju150

Reasumując podczas Konferencji w Rio de Janeiro stworzono po raz

pierwszy zasady udziału społeczeństwa w ochronie środowiska tworząc w ten

sposoacuteb ogoacutelne standardy tego udziału Należy dodać iż sformułowano woacutewczas

zaroacutewno zasady odnoszące się do społeczeństwa jako ogoacutełu oraz szczegoacutełowe

postulaty mające zastosowanie do konkretnych grup społecznych W

szczegoacutelności chodzi tu o organizacje pozarządowe związki zawodowe

naukowcoacutew grupy etniczne kobiety dzieci młodzież i rolnikoacutew Szczegoacutełowe

rozwiązania odnoszące się do wskazanych grup społecznych zostały

sformułowane w treści programu Agenda 21 Natomiast Deklaracja z Rio

ustanowiła dwa filary partycypacji społecznej w ochronie środowiska a

mianowicie dostęp do informacji i udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji

Kolejne międzynarodowe akty prawne stanowiły rozwinięcie zagadnień

zawartych w Deklaracji z Rio151

Obok Deklaracji z Rio de Janeiro omawianą tematykę kompleksowo

ujmowały ponadto Wytyczne w sprawie dostępu do informacji o ochronie

środowiska oraz udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji w sprawach

związanych z ochroną środowiska uchwalone w 1995 r w Sofii na III

Konferencji Ministroacutew Ochrony Środowiska odbywającej się w ramach procesu

bdquoŚrodowisko dla Europyrdquo Jednakże wymienione akty mają charakter

instrumentoacutew typu bdquosaft lawrdquo152

W latach 90 akty prawnie wiążace istniały

tylko w zakresie poszczegoacutelnych zagadnień ochrony środowiska Mowa tu np o

władzy publicznej Dotyczy to informacji o niebezpiecznych substancjach i niebezpiecznej

działalności w rejonie zamieszkiwania społeczności jak roacutewnież możliwości uczestniczenia

społeczeństwa w procesie podejmowania decyzji Państwa powinny to ułatwić jak roacutewnież

zwiększyć świadomość społeczeństwa przez stworzenie szerokiego dostępu do informacji

Powinien zostać zapewniony efektywny i rzeczywisty dostęp do prawnych i administracyjnych

środkoacutew w tym zakresie włączając w to środki kompensujące i zaradcze Tekst w J Boć E

Samborksa-Boć Ochrona środowiska Źroacutedła Wrocław 1994 r 101-105 150



M Micińska Udział społeczeństwa op cit s 35 152

Zob J Jerzmański Co-operation Between Environmental Authorities and ECOs in the Light of

International Instruments [w] Co-operation Between Environmental Authorities and Ecological

NGOs A Comparitive Review (red) J Jendrośka Wrocław 1998 r s 11-19

52

Konwencji Helsińskiej o ochronie Bałtyku z 1992 r czy Konwencji o

transgranicznych skutkach awarii przemysłowych z 1992 r Regulowały one

jedynie uprawnienia do dostępu do informacji wydawanych na wniosek

zainteresowanego podmiotu153

Dokonując analizy regulacji prawa międzynarodowego dostrzec można iż

odmiennie uregulowano w nim udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji w

zależności od tego czy chodziło o decyzje o znaczeniu strategicznym czyli

procedury dotyczące tworzenia prawa wytycznych polityki planoacutew programoacutew

itp czy też chodziło o indywidualne decyzje administracyjne wydawane w

konkretnych sprawach Kwestia partycypacji społeczeństwa w realizacji zadań

organizatorskich uregulowana została przede wszystkim poprzez wytyczne bądź

zalecenia przy tym ogoacutelnie sformułowane154

Państwa-strony umoacutew

międzynarodowych za głoacutewny cel przyjęły zapewnienie udziału społeczeństwa w

postępowaniach w przedmiocie wydania decyzji indywidualnej W tym zakresie

w latach 90 istniał szereg instrumentoacutew międzynarodowych tworzacych

rozbudowany system procedur Wciąż jednak były to unormowania tylko w

obrębie określonych dziedzin ochrony środowiska (np Konwencja EKG ONZ o

Ocenach Oddziaływania na Środowisko w Kontekście Transgranicznym z 1991 r

tzw Konwencja z Espoo)155

Kompleksową regulację w tym przedmiocie ustanowiono w 1998 r Jest to

wspomniana już w niniejszej rozprawie Konwencja o dostępie do informacji

udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości

w sprawach dotyczących środowiska (Konwencja z Aarhus) Głoacutewnym celem

stworzenia Konwencji z Aarhus było sprecyzowanie i określenie w formie

wiążących postanowień traktatowych deklaracji politycznych ogłoszonych w

1995 roku przez Ministroacutew na III Paneuropejskiej Konferencji bdquoŚrodowisko dla

153

J Jendrośka W Radecki Konwencja o dostępie do informacji udziale społeczeństwa w

podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska z

komentarzem Wrocław 1999 r s 5 154

Ibidem s 6 155

J Jerzmański Konwencja Espoo a porozumienia międzynarodowe Konkretyzacja modelowego

wzorca ocen oddziaływania na środowisko w porozumieniach międzynarodowych Biuletyn

Komisji ds OOŚ nr 17 1995 r s 20-21

53

Europyrdquo w Sofii156

W negocjowaniu tekstu Konwencji brały udział pozarządowe

organizacje ekologiczne co stanowiło precedens w dotychczasowej historii prawa

ochrony środowiska157

Konwencja z Aarhus normuje trzy typy instrumentoacutew udziału

społeczeństwa Należą do nich dostęp do informacji udział społeczeństwa w

podejmowaniu decyzji i dostęp do wymiaru sprawiedliwości w ochronie

środowiska Natomiast w udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji zostały

dodatkowo wyodrębnione udział społeczeństwa w rozstrzygnięciach dotyczących

konkretnych przedsięwzięć udział społeczeństwa w odniesieniu do planoacutew

programoacutew i wytycznych polityki mających znaczenie dla środowiska oraz udział

społeczeństwa w przygotowywaniu przepisoacutew wykonawczych ilub powszechnie

obowiązujących aktoacutew normatywnych Przedstawiciele literatury

międzynarodowej wskazywali iż Konwencja z Aarhus jest pierwszy w historii

aktem prawnym w ktoacuterym prawo do życia w zdrowym środowisku zostało

ukonstytuowane w sposoacuteb wiążący158

Winno się w tym miejscu przytoczyć

roacutewnież art 3 ust 5 i 6 Konwencji ktoacutere umożliwiają Stronom utrzymanie lub

wprowadzenie środkoacutew przewidujących w sprawach dotyczących środowiska

swobodniejszy dostęp do informacji zwiększony udział społeczeństwa w

podejmowaniu decyzji oraz szerszy dostęp do wymiaru sprawiedliwości niż jest

przewidywane w Konwencji Konwencja ustala więc jedynie niezbędne

minimalne standardy udziału społeczeństwa w ochronie środowiska

W ramach pierwszego filaru Konwencja określa czym jest dostęp do

informacji o środowisku oraz formułuje zasady dostępu do informacji

wprowadzając podział na dostęp na bierny i czynny Należy podkreślić iż dostęp

do informacji traktowany jest jako osobna instytucja prawna Odnosi się on

bowiem do stworzenia gwarancji jawności administracji i stworzenia możliwości

dostępu do urzędowych dokumentoacutew bez powiązywania tego z konkretnym

156

Decyzja Rady z dnia 17 lutego 2005 r w sprawie zawarcia w imieniu Wspoacutelnoty Europejskiej

Konwencji o dostępie do informacji udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie

do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska DzUrz z dnia 17052005 r L 1241 157

REC IUCN GLOBE J Jendrośka W Radecki Konwencja o dostępie do informacji udziale

społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących

środowiska z komentarzem Wrocław 1999 r s 8 158

Por K Brady New Convention on Access to Information and Public Participation in

Environmental Matters Environmental Policy and Law Nr 228 s70

54

postępowaniem (sądowym czy administracyjnym) bądź łączenia z istnieniem

tego typu uprawnień wynikających z członkowsta w określonym organie czy

instytucji159

Z kolei czynne udostępnianie informacji o środowisku nakłada na państwa

Strony obowiązek gromadzenia uaktualniania opracowywania i udostępniania

roacuteżnego rodzaju informacji min informacji o zagrożeniach informacji o

planowanych i prowadzonych przedsięwzięciach mających wpływ na środowisko

wytycznych polityki a także planoacutew i programoacutew itp Konwencja z Aarhus

nakazuje mobilizowanie podmiotoacutew gospodarczych prowadzących działalność

mającą znaczący wpływ na środowisko do regularnego informowania

społeczeństwa o wpływie ich działalności i produktoacutew przez nich wytwarzanych

na środowisko (także w ramach znakowania ekologicznego i przeglądoacutew

ekologicznych)160

Drugim filarem Konwencji z Aarhus jest udział społeczeństwa w

podejmowaniu decyzji pojmowany w sposoacuteb szeroki tzn dotyczy udziału w

postępowaniach w przedmiocie wydania przez organ konkretnych rozstrzygnięć

oraz udziału w przygotowywaniu planoacutew programoacutew określania wytycznych

polityki a ponadto do przygotowywania przepisoacutew aktoacutew wykonawczych lub

powszechnie obowiązujących aktoacutew normatywnych Należy podkreślić iż wśroacuted

instrumentoacutew udziału społeczeństwa w ochronie środowiska ten rodzaj

partycypacji traktowany jest jako kluczowy a dostęp do informacji i do wymiaru

sprawiedliwości stanowią niejako narzędzia do osiągnięcia głoacutewnego celu właśnie

w postaci uczestnictwa społeczeństwa w sprawach publicznych

Na marginesie warto dodać że przez długi czas udział społeczeństwa w

ochronie środowiska kojarzony był w przeważającej mierze z procedurą oceny

oddziaływania na środowisko (OOŚ) natomiast w innych kategoriach pozwoleń

nie dostrzegano potrzeby udziału społeczeństwa Roacutewnież konstrukcja przepisoacutew

Konwencji z Aarhus na pierwszy rzut oka wskazuje że oacutew akt prawny odnosi się

159

J Jędrośka W Radecki Konwencja o dostępie do informacji udziale społeczeństwa w

podejmowaniu decyzjihellip op cit s 64 Por J Jendrośka M Stoczkiewicz Dostęp do informacji

o środowisku Warszawa 2002 s 28 160


podejmowaniu decyzjihellip op cit s 64

55

przede wszystkim do procedury OOŚ161

Jak podkreśla J Jendorśka i W Radecki

jest to wrażenie mylne albowiem udział społeczeństwa na mocy art 6 Konwencji

z Aarhus wymagany jest w stosunku do określonych tam przedsięwzięć

niezależnie od tego czy prawo krajowe przewiduje jednocześnie w stosunku do

nich obowiązek przeprowadzenia procedury OOŚ Istnieje natomiast odwrotne

powiązanie ndash postanowienia art 6 Konwencji należy stosować roacutewnież do

wszystkich nieujętych w niej rodzajoacutew działalności o ile prawo krajowe

przewiduje w stosunku do nich procedurę OOŚ z udziałem społeczeństwa162

Autorka rozprawy uznaj tą koncepcję za trafną Nie można zaprzeczyć iż w treści

Załącznika numer 1 do Konwencji z Aarhus wymienione są rodzaje przedsięwzięć

wymagających udziału społeczeństwa i Załącznik ten obejmuje w większości

przedsięwzięcia bdquoinwestycyjnerdquo Nawet wymienione pozwolenia bdquośrodowiskowerdquo

wydawane sa głoacutewnie na przedsięwzięcia związane z realizacją określonych

inwestycji Jest to wyraz tradycyjnego podejścia ustawodawcy Niemniej jednak

rozwoacutej technologiczny i gospodarczy stwarza nowe wyzwania w zakresie ochrony

środowiska i tradycyjne podejście wydaje się być niewystarczające Twoacutercy

Konwencji postanowili więc zmierzyć się z tym problemem a wyrazem tego jest

ustęp 11 artykułu 6 Konwencji ktoacutery stanowi iż bdquoKażda ze Stron w ramach

swojego prawa krajowego w miarę możliwości odpowiednio stosuje

postanowienia niniejszego artykułu w odniesieniu do decyzji o wydaniu

pozwolenia na zamierzone uwolnienie genetycznie zmodyfikowanych organizmoacutew

do środowiskardquo Ustawodawca postanowił więć wyodrębnić a przez to podkreślić

znaczenie udziału społeczeństwa w roacuteżnego rodzaju procedurach163

Tym samy

należy uznać że udział społeczeństwa na mocy art 6 Konwencji z Aarhus

wymagany jest w stosunku do określonych tam przedsięwzięć niezależnie od

tego czy prawo krajowe przewiduje jednocześnie w stosunku do nich obowiązek

przeprowadzenia procedury OOŚ Zasadność tego poglądu potwierdza także treść

obowiązujących przepisoacutew prawa krajowego regulujących zagadnienia związane

161

J Jendrośka Ocena oddziaływania na środowisko (OOŚ) Fachowa ekspertyza czy procedura z

udziałem społeczeństwa Sytuacja w Polsce na tle tendencji światowych Wrocław 1997 s 65 162


podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliości w sprawach dotyczących środowiska z

komentarzem Centrum Prawa Ekologicznego Wrocław 1999 s86 163

Ibidem

56

z wykorzystywaniem GMO Przepis art 6 Konwencji z Aarhus został

sformułowany w taki sposoacuteb w akcie prawnym takiej rangi że uznać należy za

racjonalne i uzasadnione przyjęcie szerokiego zakresu jego stosowania

uwzględniającego zmieniające się warunki społeczno-gospodarcze w tym

rozwijające się technologie w zakresie ochrony środowiska

Jednocześnie można postawić pytanie dlaczego w pkt 11 art 6 Koncencji

z Aarhus odniesiono się wyłącznie do zamierzonego uwolnienia GMO do

środowiska zaś pominięto pozostałe procedury z użyciem GMO Niemniej jednak

Konwencja z Aarhus jest aktem stanowiącym pewien wyraz kompromisu

pomiędzy szeregiem państw ktoacutere ją podpisywały a tym samym właściwym

byłoby przyjęcie że wytacza ona jedynie kierunek dla państw w tworzeniu prawa

krajowego Z pewnością taka interpretacja pozwala na urzeczywistnienie celoacutew

jakim przyświecało powstanie Konwencji z Aarhus i zwiększa

prawdopodobieństwo ochrony interesoacutew społeczeństwa Potwierdzają to także

obowiązujące unormowania zawarte w umogz co zostanie wskazane w

kolejnych rozdziałach pracy

Odnosząc się zaś do uregulowania procedury udziału społeczeństwa w

Konwencji z Aarhus kładzie ona nacisk na przeprowadzenie kolejnych etapoacutew

procedury w terminie dającym możliwość skutecznego poinformowania

społeczeństwa o postępowaniu tj takiego ktoacutere zapewnia czas na odpowiednie

przygotowanie się a w konsekwencji efektywne uczestnictwo w podejmowaniu

decyzji Ponadto Konwencja z Aarhus stanowi iż organy władzy państwowej

winny zachęcać przyszłych wnioskodawcoacutew do przeprowadzenia wstępnych

konsultacji czy dyskusji publicznej Artykuł 6 Konwencji stanowi iż

społeczeństwo w stosunku do planowanych przedsięwzięć może składać wszelkie

uwagi informacje analizy i opinie w formie pisemnej lub ustnej w trakcie

rozprawy publicznej albo podczas przesłuchania z udziałem wnioskodawcy

Strony powinny w sposoacuteb należyty uwzględnić rezultaty uzyskane w wyniku

udziału społeczeństwa tak więc udział ten nie powinien być traktowany jedynie

jako formalność a jako jednakowo ważny w stosunku do innych etap

postępowania Natomiast sama decyzja powinna być niezwłocznie podana do

publicznej wiadomości

57

Na marginesie wspomnieć należy iż w kwestii zakresu podmiotowego

udziału społeczeństwa Konwencja z Aarhus pozostawia jego określenie uznaniu

Stron Nie wymaga ona powszechnego udziału co oznacza że przykładowo

konsultacja jedynie z organizacją ekologiczną spełniałaby wymogi Konwencji z

Aarhus co jednak wydaje się być niecelowe i nie spełniać ideii jaka przyświęcała

jej powstaniu Jednakże jak podkreśla się w literaturze regulacje zawarte w art 6

Konwencji z Aarhus stanowią przede wszystkim praktyczne ujęcie problematyki

a mniejsze znaczenie mają tu gwarancje prawne udziału społeczeństwa164

Podejście takie wydaje się być zrozumiałe bowiem cel umoacutew międzynarodowych

jest odmienny od funkcji jaką pełni prawo bezpośrednio stosowane w danym

państwie Prawo międzynarodowe ma w tym wypadku nadać kierunek działania

stronom Konwencji z Aarhus Ponadto pełni ona rolę ukierunkowania roacutewnież na

przyszłość a więc przy uwzględnieniu zmieniających się warunkoacutew społeczno-

gospodarczych Konwencja z Aarhus ma więc stanowić swego rodzaju nadrzędną

gwarancję i generalne zobowiązanie do uregulowania tej problematyki na gruncie

prawa wewnętrznego poszczegoacutelnych stron Konwencji To strony Konwencji

mają poprzez sformułowane przez nie instrumenty prawne zagwarantowane

niezbędne środki ustawodawcze administracyjne jak roacutewnież właściwe środki

egzekucyjne dla ustanowienia i utrzymania jasnych przejrzystych i spoacutejnych ram

dla realizacji jej postanowień

Z kolei udział społeczeństwa w tworzeniu planoacutew programoacutew strategii a

także w przygotowywaniu przepisoacutew (art 7 i 8 Konwencji z Aarhus) regulowany

jest w sposoacuteb niewiążący Nie wprowadzają one obowiązku podejmowania przez

państwa działań legislacyjnych a skupiają się na wskazaniu odpowiednich działań

praktycznych i rozwiązań organizacyjnych jakie państwa powinny wdrożyć

Trzecim filarem Konwencji jest dostęp do wymiaru sprawiedliwości (art 9

Konwencji z Aarhus) Z jednej strony stanowi on gwarancję realizacji pozostałych

dwoacutech filaroacutew Konwencji ponieważ stwarza możliwość ochrony prawnej w

przypadku naruszenia przez organy władzy publicznej obowiązkoacutew wynikających

z Konwencji z drugiej strony jest swoistą gwarancją realizacji prawa do

164


podejmowaniu decyzji hellip op cit s 1

58

środowiska ustanowionego w art 1 Konwencji ponieważ daje możliwość

występowania do sądu z roszczeniami w interesie publicznym165

Bez możliwości

egzekwowania przez społeczeństwo przyznanych im uprawnień organy władzy

publicznej do ktoacuterych skierowane są obowiązki nie miały by w gruncie rzeczy

motywacji do zapewnienia społeczeństwu skutecznej realizacji opisywanych

instrumentoacutew O ile więc niniejsza rozprawa skupia się na analizie regulacji w

zakresie dostępu do informacji i udziału w postępowaniach o tyle niezbędnym

jest wyjaśnienie jakie środki prawne przysługują społeczeństwu w przypadku

naruszenia przez władze publiczne poszczegoacutelnych jego uprawnień

Kwestię tę reguluje art 9 Konwencji z Aarhus Istotne jest iż powołany

art 9 obejmuje swoim zakresem postępowania w sprawach wynikających z

naruszenia prawa do informacji i udziału w podejmowaniu decyzji w sprawach

dotyczących środowiska166

Dostęp do wymiaru sprawiedliwości docelowo

dotyczy sądoacutew jednak Konwencja Konwencji z Aarhus nie wyklucza także

innego niezależnego i bezstronnego organu powołanego z mocy ustawy

Gwarancje te dotyczą trzech kategorii podmiotoacutew tj podmiotoacutew ktoacuterym

odmoacutewiono (w całości lub w części) dostępu do informacji lub ktoacuterych żądanie

udostępnienia informacji nie zostało rozpatrzone niewłaściwie rozpatrzone czy

generalnie załatwione niezgodnie z postanowieniami art 4 Konwencji

podmiotom ktoacutere uczestniczyły bądź mogły uczestniczyć w postępowaniach

przewidzianych art 6 Konwencji ktoacutere to podważają legalność podjętego

rozstrzygnięcia lub też zgodność z prawem określonego działania lub zaniechania

członkom społeczeństwa spełniającym wymagania określone w prawie krajowym

ktoacuterzy kwestionują działania lub zaniechania osoacuteb prywatnych lub władz

publicznych naruszających wymagania prawa krajowego w dziedzinie ochrony

środowiska167

165

M Micińska Udział społeczeństwahellip op cit s 47 166

Por MM Kenig-Witkowska Prawo środowiska Unii Europejskiej Zagadnienia systemowe

Warszawa 2011 s 30 A Knade-Plaskacz Dostęp do wymiaru sprawiedliwości w sprawach

dotyczących ochrony środowiska-transpozycja Trzeciego Filaru Konwencji z Aarhus do prawa

Unii Europejskiej Przegląd Prawa Ochrony Środowiska nr 12014 str 222 167

Por K Brandy New Convention on Access to Information and Public Participation on

Environmental Matters bdquoEnvironmental Policy and Lawrdquo 1998 nr 228 s 73

59

Konwencja zawiera przepisy materialne i proceduralne co podkreśla

wyjątkowy jak na okres wejścia w życie Konwencji kompleksowy charakter jej

regulacji nie mający precedensu168

Stanowi ona swego rodzaju kodeks

demokracji w dziedzinie ochrony środowiska połączony z gwarancjami praw

człowieka ktoacutere w oacutewczesnym czasie były już silnie ugruntowane w prawie Z

tych też względoacutew postanowienia Konwencji z Aarhus określane są niekiedy jako

bdquonastępna generacjardquo praw człowieka169

Odzwierciedlenie wymogoacutew Konwencji z Aarhus w ustawodawstwie

polskim stanowi jeden z gwarantoacutew skutecznego udziału społeczeństwa w

sprawach dotyczących GMO w związku z czym ustalenie czy gwarancje zawarte

w Konwencji z Aarhus zostały urzeczywistnione na gruncie prawa krajowego

pozwoli na ocenę czy w prawie polskim istnieje normatywny model udziału

społeczeństwa w sprawach dotyczących GMO Jednocześnie dotychczas

przeprowadzona analiza pozwala stwierdzić iż na gruncie prawa

międzynarodowego stworzono rozbudowane podstawy zapewnienia

społeczeństwu gwarancji udziału w ochronie środowiska Z zasadami tymi

korelują roacutewnież zasada prewencji i przezorności ktoacutere to zostaną omoacutewione w

kolejnych rozdziałach dysertacji Zasady te mogą posłużyć jako nadrzędne

założenia normatywnego modelu udziału społeczeństwa w sprawach dotyczących

GMO i pozwalają na ustalenie kierunku rozważań prowadzonych w dalszej części

niniejszej rozprawy

Jak zostało wspomniane w tym rozdziale w celu ustalenia założeń modelu

udziału społeczeństwa w sprawach dotyczących GMO winno się w pierwszej

kolejności ustalić moduły tego modelu rozpoczynając od zidentyfikowania

wartości będących podstawą aktywności społecznej w dziedzinie ochrony

środowiska Prawo międzynarodowe wychodzi na przeciw tym rozważaniom

bowiem już na obecnym etapie prowadzonej analizy się można wyodrębnić szereg

zasad mogących stanowić wytyczne do dalszych przemyśleń obejmujących

przedmiot niniejszej pracy Do zasad tych należy zasada zroacutenoważonego

168

Zob szerzej J Jendrośka M Bar Mechanizmy kontroli i egzekwowania Konwencji z Aarhus

bdquoPrawo i środowiskordquo 2004 nr 3 s 43 169


podejmowaniu decyzjihellip opcit s1

60

rozwoju a także stanowiąca jeden z jej fundamentoacutew zasada uspołeczniania


Obecnie uznaje się że prawo do

informacji o środowisku oraz do udziału w podejmowaniu decyzji o środowisku

wchodzi w zakres bdquoprawa do środowiskardquo171

Uznawane jesto ono za jedno z praw

człowieka Prawa człowieka są to prawa wynikające z właściwości natury

ludzkiej172

W świetle Deklaracji Wiedeńskiej z 1994 r173

przyjmuje się iż są to

prawa uniwersalne niepodzielne wzajemnie zależne i powiązane ze sobą Istotne

jest iż prawa te istnieją ponad prawem stanowionym ktoacuterego zadaniem jest

zagwarantowanie możliwości ich realizacji174

Prawo do środowiska winno być w

prowadzonych rozważaniach swoistym drogowskazem ku opracowaniu założeń

modelowych udziału społeczeństwa w sprawach dotyczacych GMO Z prawem do

środowiska wiąże się jednak wiele dylematoacutew Po pierwsze środowisko ma

wymiar indywidualny bowiem poszczegoacutelni członkowie społeczeństwa posiadają

roacuteżne upodobania i potrzeby związane ze swoim otoczeniem w jego

środowiskowym aspekcie175

W doktrynie nauki prawa formułuje się więc tezy w

świetle ktoacuterych z uwagi na indywidualizm jednostek ludzkich w sferze potrzeb

środowiskowych system prawa nie jest w stanie zapewnić indywidalnego prawa

do środowiska w pełnym zakresie176

Wydaje się iż można rozumieć to w ten

sposoacuteb że prawo do środowiska można odnieść w najszerszym zakresie do

społeczności międzynarodowej zaś w najwęższym społeczności lokalnej To

implikuje tezę iż prawo do środowiska może być urzeczywistnione przede

wszystkim wobec ludzi jako gatunku i w założeniu ma stanowić przede

wszystkim opozycję wobec działalnosci gospodarczej ktoacutera może naruszać

roacutewnowagę w środowisku Prawo do środowiska jest w tym sensie ściśle

skorelowane z zasadą zroacutewnoważonego rozwoju Mając na względzie powyższe

nasuwa się wniosek iż prawo do środowiska jako takie winno być zrealizowane

170



J Jendrośka (red) [w] Prawo ochrony środowiska Komentarz Wrocław 2001 s 132 i n 172

M Piechowiak Filozofia praw człowieka Lublin 1999 cyt za L Karski Prawa człowieka i

środowisko Studia Ecologiae et Biothicae nr 42006 s 309 173

Deklaracja Wiedeńska Wiedeń 9 października 1993 r 174

W Jakimowicz Publiczne prawa podmiotowe Krakoacutew 2002 s 30 175

B Hołyst Promocja zdrowia psychicznego w zjednoczonej Europie [w] Człowiek a tożsamość

w procesie integracji Europy materiały III Międzynarodowej Konferencji Praw Człowieka

Olsztyn 29-30 maja 2003 r B Sitek i inni (red) Olsztyn 2004 s 39-54 176

L Karski Prawa człowieka i środowisko Studia Ecologiae et Biothicae nr 42006 s 315

61

wobec społeczeństwa rozumianego jako zbioacuter ludzi o indywidualnych potrzebach

ktoacuteremu nadano normatywną podmiotowość W nawiązaniu do tej kwestii

autorka rozprawy podziela postulat uznania liberalnej realizacji interesoacutew

jednostkowych w ramach ktoacuterej suma interesoacutew jednostkowych umożliwia

realizację interesu ogoacutełu177

zaś ochrona środowiska jako dobra wspoacutelnego jest

roacutewnoznaczna z podejmowaniem jej ze względu na interes publiczny a nie

prywatny178

Na gruncie prowadzonych rozważań jest to o tyle istotne że zasięg

oddziaływania GMO jako składnika w uprawach bądź jako składnika w

produktach żywnościowych jest niejednorony i niekiedy niemożliwy do

sprecyzowania Z powyższego wynika iż prawo do środowiska mające zapewnić

każdemu człowiekowi możliwość zdrowego życia w harmonii ze środowiskiem

może być realizowane tylko w takim stopniu w jakim ustawodawca jest w stanie

te prawo do środowiska wdrożyć w istniejące realia społeczno-gospodarcze W

przypadku spraw związanych z wykorzystywaniem GMO realia te wydają się

być szczegoacutelnie skomplikowane i wymagające wyjątkowego potraktowania

Należy więc rozważyć czy w uprawnienia przysługujące społeczeństu w

odniesieniu do udziału społeczeństwa w sprawach dotyczących GMO zapewniają

faktyczne urzeczywistnianie prawa do środowiska a przynajmniej w stopniu

wystarczającym w istniejących uwarunkowaniach środowiskowych

177

J Stelmasiak Wybrane zagadnienia ochrony interesu indywidualnego w prawie ochrony

środowiska (analiza teoretyczno-prawna) [w] Prawne gwarancje ochrony praw jednostki wobec

działań administracji publicznej red E Ura Rzeszoacutew 2003 cyt za E Czech Szkoda w obszarze

środowiska i wina jako determinant odpowiedzialności administracyjnej za szkodę Białystok

2008 s 173 178

B Rakoczy Komentarz do art 323 [w] J Ciechanowicz McLean Z Bukowski B Rakoczy

Prawo ochrony środowiska Komentarz Warszawa 2008 s 515 cyt za E Czech Szkoda w

obszarze środowiska i wina jako determinant odpowiedzialności administracyjnej za szkodę

Białystok 2008 s 173

62

23 Podstawy funkcjonowania modelu udziału społeczeństwa w

ochronie środowiska na gruncie prawa Unii Europejskiej

Polityka ochrony środowiska Unii Europejskiej oparta jest przede

wszystkim o wieloletnie programy ramowe ktoacutere tworzą podstawę działań w tej

dziedzinie179

Pierwszy program ramowy obejmował okres lat 1973-1975 i został

utworzony pod wpływem osiągnięć Konferencji Sztokholmskiej na sesji Rady

Ministerialnej EWG w Brukseli w 1973 r Programy ochrony środowiska są z

powodzeniem tworzone do dziś i stanowią odzwierciedlenie przyjętych przez UE

idei i celoacutew a przy tym mają charakter prawotwoacuterczy180

Szoacutesty program

ramowy obejmujący lata 2011-2010 podkreślił szczegoacutelne znaczenie Konwencji

z Aarhus i potrzebę jej pełnego wdrożenia do porządku państw członkowskich181

W niniejszej analizie należy jednak sięgnąć do aktoacutew UE z

wcześniejszego okresu bo już w latach 70 UE ustanowiła dyrektywy ktoacutere w

sposoacuteb cząstkowy odnosiły się do dostępu do informacji Będzie to min

dyrektywa 78319EWG z dnia 20 marca 1978 r w sprawie odpadoacutew toksycznych

i niebezpiecznych182

czy też dyrektywa 89369EWG z dnia 8 marca 1989 r w

sprawie zapobiegania zanieczyszczeniu powietrza przez nowe zakłady spalania

odpadoacutew komunalnych ktoacutera ustanawiała obowiązek udostępniania

społeczeństwu wynikoacutew pomiaroacutew zanieczyszczenia powietrza183

Kompleksowa

regulacja w zakresie dostępu do informacji nie pojawiła się w ustawodawstwie

UE aż do końca lat 80 regulacje występowały w sektorowych aktach prawnych

Natomiast pierwsza taka dyrektywa pojawiła się w 1990 r Była to

dyrektywa Rady 90313EWG z dnia 7 czerwca 1990 r w sprawie swobodnego

dostępu do informacji o środowisku184

Głoacutewnym zadaniem tej dyrektywy było

usprawnienie działań na rzecz ochrony środowiska a jej przyjęcie w wielu

179

Zob szerzej R Paczuski Prawo ochrony środowiska Unii Europejskiej zarysie Toruń 1999 s

36 180

Por Ibidem s 52-53 181

Zob szerz A Lisowska Polityka ochrony środowiska Unii Europejskiejpodstawy

instytucjonalne i programowe Wrocław 2005 s 55 182

Dz Urz L 84 z 31031978 r s 43 183

Dz Urz L 163 z 14061989 r s 32 zob szerz J Jabłoński Udział społeczeństwa w ochronie

środowiska w świetle prawa międzynarodowego i wewnętrznego Warszawa 2002 s 111 184

Dz Urz L 158 z 23061990 r s 56-58

63

krajach znacznie przyczyniło się do rozwoju instytucji jawności działania

administracji185

Był to pierwszy akt Unii Europejskiej w ktoacuterym zdefiniowano

pojęcie informacji o środowisku a w kontekście obowiązkoacutew związanych z

udostępnianiem informacji pojęcie władzy publicznej186

Ze względu na swoacutej

prekursorski charakter większość jej postanowień zostało przeniesionych do

Konwencji z Aarhus

Konwencja z Aarhus wprowadziła jednak wiele nowatorskich regulacji w

związku z czym zaistniała potrzeba nowelizacji prawa Unii Europejskiej w tym

zakresie Wyrazem tego jest dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady

20034WE z dnia 28 stycznia 2003 r w sprawie dostępu społeczeństwa do

informacji dotyczących środowiska i uchylajaca dyrektywę 90313EWG187

Ponadto po 13 latach doświadczeń uznano że poprzednia dyrektywa obarczona

jest wieloma wadami utrudniającymi stosowanie przepisoacutew w praktyce Co

więcej dynamiczny rozwoacutej technologii informacyjnych determinował konieczne

zmiany w ustawodawstwie Unii Europejskiej Zasadniczą zmianą w stosunku do

poprzedniej dyrektywy jest nadanie uprawnieniu do dostępu do informacji rangi

podmiotowego prawa człowieka co roacutewnież miało miejsce na gruncie Konwencji

z Aarhus188

W zakresie regulacji normujących udziału społeczeństwa w

postępowaniach stworzono natomiast odrębne akty prawne Pierwszą Dyrektywą

ktoacutera stworzyła w UE model postępowania prowadzonego z udziałem

społeczeństwa była dyrektywa Rady 85337EWG z dnia 27 czerwca 1985 r

skutkoacutew wywieranych przez niektoacutere przedsięwzięcia publiczne i prywatne na

środowisko naturalne189

Model ten został następnie odzwierciedlony w

185


podejmowaniu decyzjihellip op cit s66 186

Dyrektywa definiuje je jako wszelkie organy władzy na poziomie krajowym regionalnym lub

lokalnym ktoacuterych obowiązki i posiadane informacje dotyczą środowiska z wyjątkiem instytucji

działających w ramach kompetencji sądowniczych lub ustawodawczych 187

DzUrz WE L 41 z 14022003 s26-32 zwana dalej bdquoDyrektywa 20034rdquo por Z Bukowski

Nowe przepisy Unii Europejskiej o dostępie do informacji Ochrona Środowiska Przegląd 2003

nr 4 s 28-37 188


Dz Urz Dz UE L 175 z 571985 dalej zwana bdquoDyrektywą 85337EWGrdquo

64

Konwencji z Aarhus190

Dyrektywa wprowadziła wiele ważnych definicji takich

jak procedura oddziaływania na środowisko przedsięwzięcie wykonawca i inne

Z drugiej strony legislator pozostawił niedoprecyzowane takich pojęć jak bdquoopinia

publicznardquo bdquospołeczeństwordquo bdquospołecznośćrdquo pozostawiając inicjatywę w tym

zakresie ustawodawcy krajowemu191

W dyrektywie tej ustawodawca przede

wszystkich nadaje pewien kierunek legislacyjny partycypacji społecznej i tworzy

powinność wobec państw członkowskich określania w procedurze takich

elementoacutew jak wskazanie społeczności ktoacuterej sprawa dotyczy miejsca

zapoznania się z informacją sposobu w jaki społeczeństwo będzie informowane

sposobu konsultowania się ze społeczeństwem określenie ram czasowych w

poszczegoacutelnych etapach procedury

Opisane powyżej akty prawne Unii Europejskiej tworzą model

partycypacji społecznej ktoacutery wspoacutełgra z modelem skonstruowanym na gruncie

Konwencji z Aarhus Jednakże jak dotąd Unia Europejska nie przyjęła

dyrektywy ktoacutera regulowałaby kompleksowo kwestie dostępu do wymiaru

sprawiedliwości odnośnie spraw wymagających udziału społeczeństwa W efekcie

stwarza to barierę w pełnym realizowaniu zamierzeń Konwencji z Aarhus co

powoduje swoisty brak efektywności udziału społeczeństwa w ochronie

środowiska Jak twierdzi M Micińska wydaje się iż brak stosownej regulacji w

tym zakresie może wynikać z istnienia prywatnych jednostkowych i finansowych

interesoacutew w nie dopuszczaniu do egzekwowania realizacji unormowań prawa

ochrony środowiska Można nawet pokusić się o stwierdzenie iż istnieje swoisty

konflikt pomiędzy interesami podmiotoacutew gospodarczych ktoacutere odzwierciedlają

wartości jednostkowe a ochroną środowiska ktoacutere jest dobrem publicznym Jest

to szczegoacutelnie widoczne zwłaszcza w obszarze funkcjonowania rynkoacutew

wewnętrznych w ramach działalności opartej na konkurencji gdzie liczy się

przede wszystkim zysk a nie dobro ogoacutełu192

Niejednolite unormowania w

zakresie ochrony środowiska z pewnością stwarzają korzystne warunki

190

Por J Sommer Nowelizacja Dyrektywy 85337EEC w sprawie ocen oddziaływania na

środowisko Ochrona Środowiska Prawo i polityka 1998 nr 3 s 59 i n 191

M Miciśka Udział społeczeństwahellip op cit s 62 192

Ibidem

65

konkurencji dla podmiotoacutew ktoacutere osiągają duże korzyści ekonomiczne kosztem

niespełnienia zobowiązań wynikających z ochrony środowiska193

Proacuteby kompleksowego unormowania tej problematyki zostały podjęte w

2003 r Komisja Europejska w dniu 24 października 2003 r przedstawiła

Parlamentowi Europejskiemu i Radzie ostateczną wersję dyrektywy w sprawie

dostępu do wymiaru sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska

jednakże proces decyzyjny dotyczący przyjęcia projektu dyrektywy został

wstrzymany w roku 2004 Być może prace nad tego typu aktem prawnym zostały

odłożone w czasie niewykluczone jednak że na tę chwilę organy Unii

Europejskiej całkowicie z nich zrezygnowały194

Wobec tego powstaje pytanie czy można stosować bezpośrednio prawo

międzynarodowe w tym zakresie Konwencja z Aarhus ma charakter umowy

międzynarodowej mieszanej tj jej stronami są zaroacutewno Unia Europejska jak i

państwa członkowskie Unii Europejskiej Jest to słuszne z punktu widzenia

kompetencji Unii Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska ktoacutera zgodnie z

art 4 ust 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej195

dzieli uprawnienia

prawodawcze w tym obszarze z państwami członkowskimi W konsekwencji

zgodnie z art 216 ust 2 TFUE jej postanowienia wiążą zaroacutewno instytucje Unii

jak i państwa członkowskie196

Zgodnie z zasadą pomocniczości określoną w art 5 ust 3 TFUE UE

wdrażając postanowienia w dziedzinach ktoacutere nie należą do jej wyłącznej

kompetencji podejmuje działania legislacyjne wyłącznie w sytuacji gdy są one

bardziej efektywne niż indywidualne działania państw członkowskich Tym

samym jeśli jakaś dziedzina stosunkoacutew społecznych uregulowana jest na

poziomie prawa UE państwa członkowskie nie mają już de facto możliwości

autonomicznego uregulowania tego obszaru197

193

Ibidem 194

M Micińska O realizacji trzeciego filaru Konwencji z Aarhus Prawo i Środowisko nr 42009

s 25 195

zwana dalej bdquoTFUErdquo 196

M Niedźwiedź Umowy międzynarodowe mieszane w świetle prawa Wspoacutelnoty Europejskiej

Warszawa 2004 197

J Kranz A Wyrozumska Powierzenie Unii Europejskiej niektoacuterych kompetencji a traktat

fiskalny bdquoPaństwo i Prawordquo 2012 nr 7 s 20

66

W doktrynie podnosi się iż do obszaroacutew ktoacutere mogą być efektywniej

realizowane na poziomie UE można także zaliczyć wynikające właśnie z

art 9 Konwencji z Aarhus obowiązki zapewnienia zainteresowanym podmiotom

dostępu do wymiaru sprawiedliwości w sprawach z zakresu środowiska198

Unia

Europejska podjęła szereg działań mających na celu wprowadzenie na poziomie

unijnym regulacji obejmujących dostęp do wymiaru sprawiedliwości

Zobowiązania określone w art 9 ust 2 i 4 Konwencji z Aarhus zostały włączone

do prawa Unii Europejskiej dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia

26 maja 2003 r 200335WE199

W celu wypełnienia zobowiązań ktoacutere wynikają

z art 9 ust 3 Konwencji z Aarhus przyjęte zostało natomiast rozporządzenie nr

1367200612200

ktoacutere obejmuje jednak wyłącznie instytucje Unii Europejskiej

Niemniej jednak najwięcej trudności wiązało się z przygotowaniem regulacji UE

nakładającej analogiczne zobowiązania na państwa członkowskie W załączonej

do Konwencji z Aarhus deklaracji określającej zasady podziału

odpowiedzialności pomiędzy Wspoacutelnotę Europejską a państwa członkowskie za

wypełnienie wynikających z niej zobowiązań wskazano że bdquoobowiązujące

instrumenty prawne nie obejmują w pełni realizacji obowiązkoacutew wynikających z

art 9 ust 3 Konwencji jako że odnoszą się one do procedur administracyjnych i

sądowych mających na celu kwestionowanie działań i zaniechań osoacuteb prywatnych

i władz publicznych innych niż instytucje Wspoacutelnoty Europejskiej objęte art 2 ust

2 lit d) Konwencji (hellip) W wyniku tego () państwa członkowskie są

odpowiedzialne za wykonanie tych obowiązkoacutew w momencie zatwierdzenia

Konwencji przez Wspoacutelnotę Europejską i nie zmieni się to o ile i do czasu gdy

198

M M Kenig-Witkowska Prawo środowiska hellip op cit s 119 i n A Knade-Plaskacz Dostęp

do wymiaru sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska-transpocyja trzeciego filaru

konwencji z Aarhus do prawa Unii Europejskiej Przegląd prawa ochrony środowiska nr 12014 r

s 223-224 199

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 maja 2003 r przewidująca udział

społeczeństwa w odniesieniu do sporządzania niektoacuterych planoacutew i programoacutew w zakresie

środowiska oraz zmieniająca w odniesieniu do udziału społeczeństwa i dostępu do wymiaru

sprawiedliwości dyrektywy Rady 85337EWG i 9661WE DzUrz UE L 156 25062003 s 17

zwana dalej bdquoDyrektywą 200335WErdquo 200

Rozporządzenie (WE) Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 września 2006 r w sprawie

zastosowania postanowień Konwencji z Aarhus o dostępie do informacji udziale społeczeństwa w

podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska do

instytucji i organoacutew Wspoacutelnoty (DzUrz UE L 26413 2592006 s 13) zwane dalej

bdquorozporządzeniem nr 1367200612rdquo

67

Wspoacutelnota wykonując swoje uprawnienia na mocy traktatu WE przyjmie

przepisy prawa wspoacutelnotowego obejmujące wykonanie tych obowiązkoacutewrdquo201

Mając na względzie powyżej wskazane problemy powstaje pytanie w jaki

sposoacuteb rozgraniczyć spoczywające na Unii Europejskiej i ciążące wyłącznie na

państwach członkowskich obowiązki zapewnienia dostępu do wymiaru

sprawiedliwości Szczegoacutelnie zaś warto rozważyć czy postanowienia Konwencji

z Aarhus określone w art 9 mogą wywołać skutek bezpośredni a w związku z

tym czy jednostka może powołać się na tą regulację przed sądem krajowym

Ponadto powstaje kolejne trudne zagadnienie - ktoacutery sąd czy unijny czy

krajowy ma kompetencję do wykonywania jurysprudencji w odniesieniu do

postanowień Konwencji z Aarhus W tym kontekście kluczowy jest wyrok

Trybunału Sprawiedliwości w sprawie C-24009 Lesoochranaacuterske zoskupenie202

Orzeczenie wydane zostało na skutek pytania prejudycjalnego dotyczącego

wykładni art 9 ust 3 Konwencji z Aarhus z ktoacuterym zwroacutecił się Słowacki Sąd

Najwyższy w ramach rozstrzygania sporu między stowarzyszeniem

Lesoochranaacuterske zoskupenie VLK a Ministerstwem Ochrony Środowiska

Republiki Słowackiej Pod rozważania poddano kwestię uznania legitymacji

procesowej stowarzyszenia w postępowaniu administracyjnym w sprawie

przyznania odstępstw od systemu ochrony niedźwiedzia brunatnego

Stowarzyszenie kwestionowało prawidłowość decyzji wydanej przez

Ministerstwo Ochrony Środowiska Republiki Słowackiej w ktoacuterej odmoacutewiono

mu statusu strony postępowania administracyjnego wywodząc prawo do

uczestnictwa w tym postępowaniu bezpośrednio z art 9 ust 3 Konwencji z

Aarhus Trybunał Sprawiedliwości wyraził pogląd iż art 9 ust 3 Konwencji nie

może być stosowany bezpośrednio na gruncie prawa UE Podkreślił natomiast

szczegoacutelną rolę sądu krajowego ktoacuterego zadaniem jest dokonanie ndash w zakresie w

jakim jest to tylko możliwe ndash wykładni krajowych przepisoacutew proceduralnych

dotyczących przesłanek ktoacutere winny zostać spełnione aby moacutec wszcząć

201

Załącznik do decyzji 2005370 zawierający deklarację Wspoacutelnoty (Unii) złożoną zgodnie z art

19 ust 5 Konwencji z Aarhus cyt za A Knade-Plaskacz Dostęp do wymiaru sprawiedliwości w

sprawach dotyczących środowiska-transpocyja trzeciego filaru konwencji z Aarhus do prawa Unii

Europejskiej Przegląd prawa ochrony środowiska nr 12014 r s 225 202

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia 8 marca 2011 r w sprawie C-24009

Lesoochranaacuterske zoskupenie Zb Orz TE [2011] Indash1255

68

postępowanie administracyjne lub sądowe zgodnie z celami art 9 ust 3

Konwencji z Aarhus Wykładnia prawa krajowego powinna zatem zapewniać

skuteczną ochronę sądową uprawnień wynikających z prawa Unii Europejskiej a

w konsekwencji umożliwiać podmiotom wskazanym w art 9 ust 3 Konwencji z

Aarhus zaskarżenie do sądu decyzji wydanej po przeprowadzeniu postępowania

administracyjnego ktoacutere mogło być sprzeczne z prawem ochrony środowiska UE

Wśroacuted przedstawicieli nauki prawa poglądy na temat słuszności tej tezy są jednak

zroacuteżnicowane203

Jak zauważyła A Knade-Plaskacz Trybunał Sprawiedliwości

nie wskazał żadnej podstawy prawnej z ktoacuterej wynikałby tenże obowiązek

Ponadto tak sformułowane stanowisko Trybunału Sprawiedliwości zaciera

roacuteżnicę pomiędzy bezpośrednią skutecznością normy prawnej a obowiązkiem

tzw zgodnej interpretacji204

Trybunał Sprawiedliwości stwierdził także w sposoacuteb

tak naprawdę skroacutetowy i zdawkowy że bdquodany przepis może znaleźć zastosowanie

zaroacutewno do sytuacji objętych prawem krajowym jak i do sytuacji objętych

prawem Unii niewątpliwe znaczenie ma to by w celu uniknięcia przyszłych

rozbieżności interpretacyjnych oacutew przepis był interpretowany w jednolity sposoacuteb

niezależnie od warunkoacutew w jakich ma być stosowanyrdquo Tym samym Trybunał

Sprawiedliwości nie określił wprost do jakiego stopnia wykonywanie

kompetencji przez Unię Europejską jest wystarczające aby uznać że wydała ona

przepisy w danej dziedzinie Jednocześnie pojawia się wątpliwość czy oacutew proces

jednolitej wykładni dotyczy tzw wykładni prounijnej czy też jest to swoiste

przyzwolenie na to aby bezpośrednio stosować art 9 ust 3 Konwencji z Aarhus

przed sądami krajowymi Ten pierwszy bowiem może prowadzić do rezultatoacutew

sprzecznych z obowiązującym prawem krajowym Zdaniem M Woźniak od

strony przedmiotowej Konwencja z Aarhus spełnia wszelkie warunki aby mogła

być bezpośrednio stosowana składa się bowiem z konkretnych norm prawnych

przyznających społeczeństwu dość jasno określone uprawnienia i nakładających

203

D Krawczyk Case Note The Slovak Brown Bear Case The ECJ Hunts for Jurisdiction and

Environmental Plaintiffs Gain the Trophy bdquoEnvironmental Law Reviewrdquo 2012 vol 14 s 57 J

H Jans Who is the Referee Access to Justice in a Globalised Legal Order bdquoReview of European

Administrative Lawrdquo 2011 Vol 4 Issue 1 s 85ndash97 204

A Knade-Plaskacz Dostęp do wymiaru sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska-

transpocyja trzeciego filaru konwencji z Aarhus do prawa Unii Europejskiej Przegląd prawa

ochrony środowiska nr 12014 r s 228

69

na organy administracji precyzyjnie sformułowane obowiązki205

Przytoczone

orzeczenie nie rozwiewa więc jednoznacznie istniejących wątpliwości206

Reasumując Unia Europejska nie wdrożyła w pełni postanowień

Konwencji z Aarhus w zakresie dostępu do wymiaru sprawiedliwości w sprawach

dotyczących środowiska zaś dokonywana przez Trybunał Sprawiedliwości

wykładnia art 9 ust 3 Konwencji z Aarhus jest wyrazem dążenia do zwiększenia

gwarancji proceduralnych skarżących w postępowaniach przed sądami państw

członkowskich Z pewnością jej stosowanie może w konsekwencji przyczynić się

do skuteczniejszego egzekwowania przepisoacutew dotyczących ochrony środowiska

jednak bezsprzecznie ostatecznym zagwarantowaniem społeczeństwu

przysługujących mu praw byłoby wprowadzenie odpowiednich regulacji

krajowych w tym zakresie

Pozostaje także jeszcze droga pozalegislacyjnych działań ułatwiających

realizację określonych w niej celoacutew Szczegoacutelną rolę może w tym obszarze

odegrać Komisja Europejska wykorzystując niewiążące instrumenty prawne (soft

law) w ramach wspoacutełpracy z sądami krajowymi podobnie jak to czyni np w

sprawach z zakresu konkurencji207

Nie można roacutewnież pominąć zagadnienia

ochrony interesoacutew jednostki bezpośrednio przed organami Unii Europejskiej

Osobom fizycznym i organizacjom pozarządowym będącym osobami prawnymi

przysługuje w tym zakresie prawo do składania petycji i skarg do Komisji

Europejskiej i do Parlamentu Europejskiego oraz prawo wystąpienia ze skargą

sądową do Trybunału Sprawiedliwości w Luksemburgu Kolejną ewentualność

stanowi złożenie petycji do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich na

mocy art 195 Traktatu ustanawiającego Wspoacutelnotę Europejską 208

Podmioty

mają roacutewnież prawo do złożenia skargi bezpośrednio do Trybunału

Sprawiedliwości (art 230 232 235 TWE) Mogą one roacutewnież przyczynić się do

wszczęcia postępowania na wniosek Komisji Europejskiej Należy jednak zwroacutecić

205

M Woźniak Miejsce i stosowanie umoacutew międzynarodowych w polskim prawie

administracyjnym Toruń 2005 s 158-159 inaczej WSA w Poznaniu w wyroku z dnia 11

października 2012 w sprawie IV SAPo 35312 LEX nr 1242170 206



ochrony środowiska nr 12014 r s 229 207

Ibidem 208

Traktat ustanawiający Wspoacutelnotę Europejską DzUrz UE 2006 C 321E3 zwany dalej bdquoTWErdquo

70

uwagę na fakt iż jak stanowi art 230 TWE osoba fizyczna może wszcząć

postępowanie tylko w wypadku kiedy decyzja odnosi się bezpośrednio do niej

bądź odnosi się do innej osoby z ktoacutera zainteresowany ma bezpośredni i

indywidualny związek Natomiast adresatami dyrektyw ktoacutere są podstawowym

źroacutedłem regulacji udziału społeczeństwa w ochronie środowiska są państwa

członkowskie a dyrektywy co do zasady nie mają bezpośredniego skutku wobec

jednostek Omoacutewione powyżej uprawnienia przysługujące jednostkom i

organizacjom społecznym są więc w gruncie rzeczy niemożliwe do

zrealizowania209

Już na tym etapie rozważań dostrzegalny jest więc brak uregulowań ktoacutere

pozwoliłyby na uznanie że na gruncie prawa krajowego istnieje kompleksowy

normatywny model udziału społeczeństwa w ochronie środowiska w tym w

sprawach dotyczących GMO Przyjmując że ustawodawca krajowy winien

kierować się konsekwencją we wdrażaniu prawa Unii Europejskiej brak

szczegoacutełowych wytycznych w tym przedmiocie może prowadzić do

niejednoznacznych wnioskoacutew i niespoacutejnych rozwiązań prawnych Przyjmując

ponadto że działania z wykorzystywaniem GMO charakteryzują się szczegoacutelną

specyfiką problem egzekwowania obowiązkoacutew w zakresie umożliwiania

społeczeństwu dostępu do udziału w sprawach GMO może wrastać

Analiza prawa krajowego w tym zakresie przeprowadzona w kolejnych

rozdziałach pozwoli na ustalenie czy ustawodawca krajowy potraktował

regulację tej dziedziny stosunkoacutew społecznych w sposoacuteb szczegoacutelny czy nadal

jest to sfera wymagająca dopracowania

209

Por J Sommer Uprawnienia organizacji społecznych w postępowaniu przed organami

Wspoacutelnoty Ochrona środowiska Prawo i polityka 1999 nr 1 s 56-60

71

24 Gwarancje udziału społeczeństwa w ochronie środowiska w

świetle Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r ze szczegoacutelnym

uwzględnieniem prawa jednostki do środowiska oraz prawa do

informacji o środowisku

W celu zachowania konsekwencji w rozważaniu poszczegoacutelnych szczebli

aktoacutew prawnych zanim zostanie dokonana analiza ustaw zwykłych niezbędne

jest omoacutewienie regulacji zawartych w Konstytucji RP z 1997 r To właśnie

przepisy w niej zawarte determinują kształt ustawodawstwa krajowego w zakresie

udziału społeczeństwa w ochronie środowiska

Na wstępie w nawiązaniu do powyżej prowadzonych rozważań w

zakresie prawa do środowiska jako jednego z podstawowych praw człowieka

warto podkreślić iż w przeciwieństwie do Konstytucji PRL z dnia 22 lipca

1952 r210

nie zawarto w treści obowiązującej Ustawy Zasadniczej prawa

obywatela do bdquokorzystania z wartości środowiskardquo Tym samym to ze

szczegoacutełowej analizy treści Konstytucji z 1997 r można ewentualnie wywieść

czy takie prawo na gruncie prawa krajowego istnieje w taki sposoacuteb jak jest ono

rozumiane na gruncie prawa międzynarodowego211

Natomiast odpowiedź na

pytanie czy w prawie polskim ma ono charakter deklaratywny czy też jest

traktowane jako rzeczywiście obowiązujące prawo podmiotowe wymagałaby

szerszej analizy ktoacutera jednak pozostaje poza zakresem rozważań w niniejszej

rozprawie

Warto jedynie nadmienić iż już w samej preambule Konstytucji pojawiają

się twierdzenia ktoacutere świadczą dbałości o prawo przyszłych pokoleń do

środowiska ndash wyrazem tego jest zobowiązanie suwerena aby przekazać

przyszłym pokoleniom bdquohellipwszystko co cenne z ponad tysiącletniego dorobkuhelliprdquo

Prawodawca w preambule wzywa roacutewnież do uznania ndash zachowania przyrodzonej

godności człowieka czy prawa do wolności oraz obowiązku solidarności z

innymi co de facto byłoby niemożliwe bez poszanowania prawa do czystego

210

DzU tj z 1976 r Nr 7 poz 36 211

Szerzej na ten temat A Haładyj Konstytucyjne prawo do korzystania z wartości środowiska

Prawo i Środowisko nr 22002

72

nieskażonego środowiska212

Analiza treści Konstytucji pozwala stwierdzić iż

wiele zawartych w niej zasad można odnieść do prawa człowieka do środowiska

min zasadę sprawiedliwości społecznej przestrzegania wiążącego Polskę prawa

międzynarodowego czy zasadę zroacutewnoważonego rozwoju ktoacutera przez część

przedstawicieli doktryny uważana jest za zasadę ustrojową213

Jednak chyba

najbardziej przekonującym argumentem za uznaniem iż prawo do środowiska jest

pośrednio sformułowane w obowiązującej Konstytucji jest fakt iż Trybunał

Konstytucyjny214

w orzeczeniu z dnia 17 grudnia 1991 r uznał iż bdquoPrawo do

korzystania przez obywateli ze środowiska naturalnego należy do podstawowych

praw obywateli naszego krajurdquo215

Z punktu widzenia prowadzonych rozważań istotne jest ustalenie czy

poszczegoacutelne postanowienia Konstytucji zapewniają ochronę wartości i zasad

wykazanych w analizie prowadzonej w poprzednim rozdziale rozprawy Wśroacuted

norm Konstytucji zapewniających jednostkom poszczegoacutelne prawa istotne

znacznie ma art 61 Konstytucji ktoacutery uprawnia obywateli min do uzyskiwania

informacji o działalności organoacutew władzy publicznej oraz osoacuteb pełniących

funkcje publiczne Ograniczenie tego prawa bdquomoże nastąpić wyłącznie ze względu

na określone w ustawach ochronę wolności i prawrdquo Prawo dostępu do informacji

ustanowione jest także na gruncie art 74 ust 3 Konstytucji ktoacutery ustanawia

prawo każdego do informacji o stanie i ochronie środowiska Dodatkowo należy

roacutewnież wspomnieć o art 54 Konstytucji ktoacutery przewiduje powszechną wolność

wyrażania poglądoacutew oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji

Unormowanie powszechnego prawa do informacji ma więc dość złożoną

formę216

Należy dodać iż do czasu uchwalenia Konstytucji w polskim systemie

prawnym nie istniały regulacje zapewniające powszechny dostęp do akt

212

L Gardjan-Kajwa Administrowanie zasobami środowiska po reformie ustrojowej Warszawa

2000 s 24 L Karski Prawa człowieka i środowisko Studia Ecologiae et Biothicae nr 42006 s

322 213

M Kallas Konstytucja RP Rzeczpospolitej Polskiej Warszawa 2001 s 30-31 R Paczuski

Zroacutewnoważony rozwoacutej w prawie i polityce ochrony środowiska Unii Europejskiej oraz jako

zadanie państwa polskiego w świetle obowiązującego ustawodawstwa [w] Zeszyty Naukowe

WSHE tom VI Ochrona środowiska Włocławek 2000 s 32 214

Zwany dalej bdquoTKrdquo 215

Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 grudnia 1991 r Nr U 291 OTK 1991110 216

Por T Goacuterzyńska Prawo do informacji i zasada jawności administracyjnej Krakoacutew 1999 s

91 i n

73

dokumentoacutew i danych Wskazane uprawnienia dzięki temu iż znalazły się w

Ustawie Zasadniczej mają rangę publicznych praw podmiotowych217

Konstytucyjna koncepcja praw jednostki zakłada ich wiodącą rolę w

kształtowaniu obiektywnego systemu wartości przyjętego w polskim systemie

prawnym i ustroju państwowym218

Prawa jednostki w zakres ktoacuterych wchodzi

prawo do informacji wskazują kluczowe kierunki działalności państwa i jego

organoacutew a także zakreślają granice decyzyjności państwa w procesach

społecznych Jednocześnie stanowią roacutewnież głoacutewne cele państwa (natury

politycznej ekologicznej socjalnej itp)219

Przepis art 61 ust 1 Konstytucji stanowi iż bdquoobywatel ma prawo do

uzyskiwania informacji o działalności organoacutew władzy publicznej oraz osoacuteb

pełniących funkcje publiczne Prawo to obejmuje roacutewnież uzyskiwanie informacji

o działalności organoacutew samorządu gospodarczego i zawodowego a także innych

osoacuteb oraz jednostek organizacyjnych w zakresie w jakim wykonują one zadania

władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu

Państwardquo Przepis ten w swej treści odnosi się do uprawnień o charakterze

politycznym i skierowany jest jedynie do obywateli W literaturze podnosi się

jednak że użycie przez ustrojodawcę w normie konstytucyjnej sformułowania

wskazującego iż dane prawo lub wolność należy do kategorii praw i wolności

obywatela nie oznacza że ustawodawca nie może rozszerzyć jego zakresu

podmiotowego i objąć nim pozostałe kategorie podmiotoacutew Trybunał

Konstytucyjny w wyroku z dnia 11 maja 2005 r220

stwierdził iż nie można

moacutewić o tym że prawa obywateli bdquocharakteryzuje swoista ekskluzywność (hellip)

rozumiana w ten sposoacuteb że jeżeli dane prawo przyznane jest obywatelowi

polskiemu to nie można go ponadto przyznać obywatelom innych państw w tym

obywatelom Unii Europejskiej Tak pojmowana bdquoekskluzywnośćrdquo konstytucyjnych

praw obywateli nie znajduje uzasadnienia w postanowieniach samej Konstytucji

W szczegoacutelności nie każde rozciągnięcie określonego prawa obywatelskiego

prowadzi do naruszenia gwarancji konstytucyjnej udzielonej temu prawurdquo Z

217


Zob wyrok TK z 12011999 r sygn P 298 OTK 1999 Nr 1 poz 2 OTK 199912 219

B Banaszak Konstytucja RP Rzeczpospolitej Polskiej Komentarz Warszawa 2012 s 200 220

Wyrok TK z 11052005 r K 1804 OTK-A 2005 nr 5 poz 49

74

drugiej strony M Jabłoński zauważa iż obowiązujący katalog praw i wolności

jest tak skonstruowany iż odnosi się w głoacutewnej mierze do tych wolności i praw

ktoacutere utożsamiane są ze sferą wolności i praw politycznych czyli takich ktoacutere

zapewniają jednostce możliwość czynnego udziału w rządzeniu państwem221

Przyjmując ta koncepcję roacutewnież prawo do informacji w tym informacji o

środowisku winno się traktować jako prawo polityczne Niemniej jednak

odchodzi się coraz bardziej od takiego pojmowania prawa do informacji na rzecz

uznania że prawo do informacji przysługuje każdemu kto poddany jest władzy

określonego państwa222

W ocenie autorki rozprawy rozwoacutej społeczno-

gospodarczy wskazuje na konieczność rozumienia prawa do informacji w tym

drugim znaczeniu

Kolejny aspekt podmiotowy wskazanych uprawnień wymagający

rozważenia to możliwość korzystania z nich przez osoby prawne Konstytucja RP

nie zawiera bowiem regulacji ktoacutere uprawnienia te rozciągałyby na osoby

prawne223

W tym zakresie Trybunał Konstytucyjny wypowiedział się w wyroku z

dnia 8 czerwca 1999 r224

Trybunał uznał iż osoby prawne roacutewnież powinny być

objęte zakresem podmiotowym praw konstytucyjnych jako że bdquoKonstytucja

statuuje prawa i wolności podmiotoacutew zbiorowych (np partii politycznych

związkoacutew wyznaniowych)rdquo Roacutewnież Sąd Najwyższy podzielił tę opinię

argumentując ją tym iż bdquotylko taka interpretacja przepisoacutew Konstytucji jest

zgodna z wyrażoną w art 2 Konstytucji zasadą demokratycznego państwa

prawnegordquo225

Z drugiej strony w innym wyroku Sąd Najwyższy226

stwierdził iż

zasada proporcjonalności określona w art 31 ust 3 Konstytucji odnosi się

wyłącznie do osoacuteb fizycznych i nie ma zastosowania do partii politycznych co

wskazuje na znaczne trudności w jednoznacznym ujęciu tej kwestii De facto

221

M Jabłoński (red) Wolności i prawa jednostki w Konstytucji RP t I Warszawa 2010 s 99 222

M Bernaczyk Funkcja prawa do informacji w polskim porządku prawnym Repozytorium

Uniwersytetu Wrocławskiego s 366 źroacutedło

httpwwwrepozytoriumuniwrocplContent5366822_Michal_Bernaczykpdf 223

Tendencja ta występuje np w Niemczech gdzie uznaje się iż służy to nie tylko wzmocnieniu

ochrony tych osoacuteb ale także wzmocnieniu ochrony jednostek wchodzących w ich skład cyt B

Banaszak Konstytucja RP Rzeczpospolitej Komentarz Warszawa 2012 s 204 224

Wyrok TK z 08061999 r SK 1298 OTK 1999 Nr 5 poz 96 225

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 05042002 r III RN 13301 OSNP 2002 Nr 12 poz

281 226

zwany dalej bdquoSNrdquo

75

uznanie uprawnień konstytucyjnych za przysługujące osobom prawnym zależne

jest od rodzaju uprawnienia jaki poddany jest rozważaniom

Drugie ze wspomnianych uprawnień uregulowane jest w art 74 ust 3

Konstytucji i brzmi następująco bdquoKażdy ma prawo do informacji o stanie i

ochronie środowiskardquo Oacutew przepis znajduje się w rozdziale obejmującym

wolności i prawa ekonomiczne socjalne i kulturalne Informacji o środowisku

zgodnie z przepisem może domagać się bdquokażdyrdquo a więc osoba fizyczna osoba

prawna oraz jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej bez względu

na miejsce zamieszkania siedzibę obywatelstwo itp Ponadto nie ma znaczenia

czy zainteresowanemu informacją przysługują jakiekolwiek prawa podmiotowe

do elementoacutew środowiska będących przedmiotem omawianej informacji i czy ma

on interes prawny w uzyskaniu informacji Należy zwroacutecić uwagę iż jest to

stosunkowo nowa koncepcja prawa do informacji pojmowanego w tak szeroki

sposoacuteb ktoacutera została przyjęta w wyniku wdrożenia zobowiązań prawa

międzynarodowego i prawa Unii Europejskiej227

Prawo do informacji o środowisku na dzień dzisiejszy uznawane jest za

jeden z fundamentoacutew praw człowieka związanych ze środowiskiem korzystaniem

z niego i jego ochroną W ustawodawstwie może być ono postrzegane dwojako -

albo jako jedno z praw człowieka składające się na szersze prawo ekologiczne

albo jako odrębne prawo jednostki Ustrojodawca polski przyjął drugą ze

wskazanych koncepcji W związku z wyroacuteżnieniem tego prawa w odrębnym

przepisie a nawet w odrębnym rozdziale w stosunku do ogoacutelnego prawa do

informacji prawo te traktowane jest jako odrębne prawo podmiotowe co więcej

nawet nie wynikające z prawa do informacji i z nim nie powiązane228

Zdaniem J

Ciechanowicz-McLean bdquooacutew element informacji o środowisku ma na tyle istotne

znaczenie ze prawo to ma swoacutej samodzielny byt prawny i nie musi wynikać z

prawa do sprzyjającego środowiska choć nie ma przeszkoacuted aby je łączyćrdquo229

Ponadto prawo do informacji o środowisku stanowi de facto jedyne

sformułowane wprost w Konstytucji prawo jednostki związane z ochroną

227

Por A Lipiński Prawo powszechnego dostępu do informacji o środowisku Państwo i Prawo

nr 9 2001 r s 67 228

J Ciechanowicz-McLean Leksykon prawa ochrony środowiska Warszawa 2009 s270 229

Ibidem

76

środowiska Przytoczone poglądy wskazują na ogromne znaczenie informacji o

środowisku ktoacutera w swej istocie spełnia nieco inną rolę niż szeroko rozumiana

informacja publiczna Istota informacji o środowisku opiera się bowiem na

umożliwieniu społeczeństwu należytej ochrony ich życia i zdrowia albowiem

informacje o środowisku często mogą mieć bezpośredni wpływ na te właśnie

dobra osobiste230

Odpowiednio zapewniony dostęp do informacji zwiększa

poczucie bezpieczeństwa jednostki oraz poziom zaufania jednostki do państwa

Pozostałe poza osobami fizycznymi podmioty prawne mają ponadto interes w

uzyskaniu informacji o środowisku i jego stanie ze względu na prowadzoną

działalność gospodarczą231

Kolejnym przepisem Konstytucji o zasadniczym znaczeniu dla

realizowania przez społeczeństwo możliwości udziału w ochronie środowiska jest

art 74 ust 4 ktoacutery stanowi iż władze publiczne wspierają działania obywateli na

rzecz ochrony środowiska Niestety zaobserwować można brak spoacutejności

pomiędzy regulacją zawartą w Konstytucji a przepisami zawartymi w ustawach

zwykłych Przykładem jest art 45 uuiś ktoacutery konstytuuje możliwość

wspoacutełpracy pomiędzy organizacjami ekologicznymi a organami administracji

Jednakże ustęp 3 wzmiankowanego artykułu stanowi iż organy administracji

mogą udzielać pomocy organizacjom ekologicznym w ich działalności w

dziedzinie ochrony środowiska Z wykładni przepisu wynika iż jest to obowiązek

ujęty faklutatywnie gdy tymczasem Konstytucja formułuje go w sposoacuteb

obligatoryjny232

Dla pełnej i skutecznej realizacji praw konstytucyjnych

niezbędna jest więc spoacutejność przepisoacutew

Nie można roacutewnież zapominać o ogoacutelnych instytucjach ustanowionych na

gruncie Konstytucji ktoacutere gwarantują społeczeństwu wpływ na decyzje

podejmowane przez organy władzy państwowej do ktoacuterych należą referendum

obywatelska inicjatywa ustawodawcza prawo składania petycji oraz wolność

organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich

230

Ibidem 231

Ibidem 232

Z Bukowski Opinia o projekcie ustawy o udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o

ocenach oddziaływania na środowisko i o projekcie ustawy o zmianie ustawy o ochronie przyrody

oraz niektoacuterych innych ustaw [w] Zmiany w systemie ochrony środowiska Biuro Analiz

Sejmowych Kancelarii Sejmu pod red M Sobolewskiego Zeszyt 52008 s 20

77

Słowem zakończenia trzeba roacutewnież podkreślić iż Konstytucja

gwarantuje powszechny dostęp do wymiaru sprawiedliwości co jest istotne w

kontekście trzeciego filaru Konwencji z Aarhus Podstawowym środkiem ochrony

prawa do informacji jest art 45 Konstytucji RP (prawo do sądu) oraz art 80

Konstytucji (prawo wystąpienia na zasadach określonych w ustawie do

Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie prawa do

informacji) Ponadto skarżącemu przysługuje skarga konstytucyjna (art 79

Konstytucji

Reasumując treść Konstytucji pozwala na przekrojowe ustalenie zasad

prawnych mających zasadnicze znaczenie w konstruowaniu normatywnego

modelu udziału społeczeństwa w sprawach dotyczących GMO a także

przyznanych społeczeństwu praw ktoacutere wpływają na kształtowanie tego modelu

Są nimi min zasada sprawiedliwości społecznej zasada przestrzegania

wiążącego Polskę prawa międzynarodowego zasada zroacutewnoważonego rozwoju

prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska czy obowiązek władz

publicznych wspierania działań obywateli na rzecz ochrony środowiska

Prawo do informacji o środowisku stanowi niewątpliwie swoisty

fundament w partycypacji społeczeństwa w sprawach z zakresu ochrony

środowiska Jak zostało wspomniane uznawane jest ono za odrębne prawo

podmiotowe i jednocześnie nawet nie powiązane z prawem do informacji233

Jednak nie budzi wątpliwości iż funkcja tego prawa jest zbliżona do funkcji

bdquoogoacutelnegordquo prawa do informacji Prawo do informacji jest bowiem instytucją

daleko bardziej złożoną niż wynika to tylko z samej treści Konstytucji W

doktrynie wskazuje się że podział w Konstytucji na prawo uzyskiwania

informacji bdquoo działalności organoacutew władzy publicznej i osoacuteb pełniących funkcje

publicznerdquo od wolności pozyskiwania informacji (art 54 Konstytucji) prawa do

ochrony informacji dotyczących własnej osoby (art 51 Konstytucji ) prawa do

informacji o stanie środowiska (art 74 Konstytucji) staje się coraz bardziej

anachroniczny234

Prawu dostępu do informacji o środowisku można więc

przypisać zaroacutewno funkcję bdquospołecznej kontrolirdquo jak i funkcję prowadzącą do

233


M Bernaczyk Funkcja prawa do informacji w polskim porządku prawnym op cit s 363-366

78

zobowiązania organoacutew władzy publicznej do informowania społeczeństwa o

informacjach ktoacutere zapewniają im realizację prawa do środowiska Prawo to

wykracza więc poza jedynie bdquowolnościowerdquo jego ujęcie W tym kontekście

istotne znaczenie odgrywa art 10 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i

Podstawowych Wolności235

W Konstytucji jego odpowiednikiem pozostaje

przede wszystkim art 54 jednak dynamiczny rozwoacutej orzecznictwa Europejskiego

Trybunału Praw Człowieka zmienił pojmowanie tego postanowienia Konwencji o

Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności właśnie w kierunku

nakładania na organy władzy publicznej czynnego obowiązku informowania

społeczeństwa236

W świetle rozważań prowadzących do ustalenia założeń

normatywnego modelu udziału społeczeństwa w sprawach GMO jest to ważne z

uwagi chociażby na obowiązki rejestrowe organoacutew władzy publicznej czy

obowiązki w zakresie systemu śledzenia i znakowania produktoacutew GMO a także

obowiązki w zakresie odpowiednio wczesnego informowania o prowadzonych

postępowaniach administracyjnych Powyższa analiza prowadzi bowiem do

wniosku że prawo do informacji winno się traktować jako złożony element

normatywnego modelu udziału społeczeństwa w sprawach dotyczących GMO

Dalsza prowadzona analiza nie będzie więc ograniczać się tylko do unormowań

uuiś a będzie obejmować roacutewnież i pozostałe aspekty prawa do informacji o

środowisku a więc roacuteżne formy zasięgania przez społeczeństwo i udostępniania

przez organy władzy publicznej tych informacji

235

Dz U z 1993 r Nr 61 poz 284 236

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 19 lutego 1998 r w sprawie Guerra i

inni przeciwko Włochom skarga nr 1496789 cyt za M Bernarczyk Funkcja prawa do

informacji w polskim porządku prawnym op cit s 363-365

79

25 Dostęp do informacji o środowisku na gruncie ustawy o

udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie udziale

społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania

na środowisko jako jeden z filaroacutew udziału społeczeństwa w


Na wstępie warto zaznaczyć że Konstytucja nie definiuje pojęcia

bdquoinformacjardquo Zostało ono sprecyzowane na gruncie ustaw zwykłych

Zdefiniowanie pojęcia należy rozpocząć od wskazania jego potocznego

rozumienia Informacja w rozumieniu powszechnym to przede wszystkich

bdquopowiadamianie o czymś zakomunikowanie czegoś wiadomość wskazoacutewka

pouczenierdquo237

Bazując na opisanym już prawodawstwie międzynarodowym i

Unii Europejskiej należałoby zauważyć że informacja stanowi wiadomość o

środowisku i stanie jego elementoacutew oraz o działaniach związanych z jego ochroną

i wykorzystywaniem238

Ustawodawca w art 9 ust 1 uuiś w sposoacuteb kazuistyczny i opisowy

wymienienia informacje ktoacutere mogą być udostępniane społeczeństwu Brzmienie

przepisu wskazuje iż jest to katalog otwarty a wyliczenie elementoacutew ma

charakter przykładowy Podkreślenia wymaga fakt iż ustawodawca jako

integralną część środowiska traktuje roacutewnież organizmy genetycznie

zmodyfikowane i wymienia je wprost w tym przepisie Wskazuje to na doniosłość

problematyki GMO i ich roli w kształtowaniu środowiska pojmowanego jako

zespoacuteł elementoacutew dynamicznie na siebie oddziaływujących

Zgodnie z definicją zawartą w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r Prawo


środowisko to bdquoogoacutel elementoacutew przyrodniczych w tym

także przekształconych w wyniku działalności człowieka a w szczegoacutelności

powierzchnia ziemi kopaliny wody powietrze krajobraz oraz pozostałe elementy

roacuteżnorodności biologicznej - a także wzajemne oddziaływania pomiędzy tymi

237

httpwwwpwnpl z dnia 15042013 r 238

A Lipiński Prawo powszechnego dostępu do informacji o środowisku Państwo i Prawo nr 9

2001 r s 68 239

DzU tj z 2017 poz 519 ze zm zwana dalej bdquopośrdquo

80

elementamirdquo (art 3 pkt 39 poś) Definicja ta obejmuje zaroacutewno elementy

przyrodnicze powstałe w sposoacuteb pierwotny w wyniku działań natury jak i te

wykształcone w wyniku działalności człowieka Roacuteżnorodność biologiczna

traktowana jest przez ustawodawcę jako jeden z elementoacutew środowiska

Z redakcji art 9 uuiś wynika natomiast iż GMO stanowią element

składowy roacuteżnorodności biologicznej Według M Goacuterskiego roacuteżnorodności

biologicznej wyrażonej w definicji środowiska w ustawie Prawo ochrony

środowiska nie powinno w ogoacutele uznawać się za element środowiska ale jego

cechę240

uznamy takie rozumienie roacuteżnorodności - jako pewnego atrybutu

środowiska - wskazuje kierunek w jakim powinien podążać ustawodawca

regulując sprawy GMO Z naukowego punktu widzenia GMO stanowić może

duże zagrożenie dla zroacuteżnicowania gatunkowego roślin i zwierząt Wskazanie

GMO w otwartym katalogu informacji podlegających udostępnieniu podkreśla

wolę uznania przez ustawodawcę znaczenia i wpływu GMO na stan

roacuteżnorodności biologicznej ktoacutera podażając za rozumieniem M Goacuterskiego jest

ważną cechą środowiska jako ogoacutełu elementoacutew przyrodniczych

Analizę problematyki dotyczącej dostępu do informacji o środowisku

należy rozpocząć od zwięzłej charakterystki instytucji dostępu do informacji o

środowisku unormowanej na gruncie uuiś Wypada na wstępie nadmienić iż

unormowanie dostępu do informacji o środowisku na przestrzeni ostatnich 16 lat

miało ono miejsce na gruncie trzech ustaw Pierwszym aktem prawnym ktoacutery

zajmował się tą tematyką była ustawa z dnia 9 listopada 2000 r o dostępie do

informacji o środowisku i jego ochronie oraz ocenach oddziaływania na

środowisko241

Regulacje tę stworzono głoacutewnie ze względu na możliwość

korzystania przez Polskę z funduszy przedakcesyjnych w związku z czym była

ona niedoskonała i uchwalona z uwzględnieniem jej tymczasowego charakteru242

Kolejny akt prawny ktoacutery przejął część regulacji ze wskazanej powyżej

ustawy po jej uchyleniu była ustawa z Prawo ochrony środowiska ktoacutera w dziale

240

M Goacuterski Opinia dotycząca projektu ustawy o udziale społoczeństwa w ochronie środowiska

oraz o ocenach oddziaływania na środowisko [w] Zmiany w systemie ochrony środowiska Biuro

Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu pod red M Sobolewskiego Zeszyt 52008 s 13 241

DzU z 2000 r nr 109 poz 1157 242

M Micińska Udział społeczeństwa op cit s 110

81

IV normowała całościowo tematykę dostępu do informacji o ochronie środowiska

W 2008 r ponownie wyodrębiono omawianą tematykę i stworzono ustawę o



Uzasadnieniem tej decyzji była konieczność usunięcia naruszeń prawa Unii

Europejskiej243

Ustawa stanowi transpozycję Dyrektywy 20034WE Parlamentu

Europejskiego Ustawa wdraża roacutewnież postanowienia Konwencji z Aarhus

Istotny z punktu widzenia tematyki wykorzystywania GMO jest fakt iż

jak twierdził ustawodawca w projekcie ustawy o udostępnianiu informacji o


ocenach oddziaływania na środowisko wydzielenie przepisoacutew dotyczących

dostępu do informacji udziału społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocen

oddziaływania na środowisko było niezbędne zaroacutewno ze względu na obszerność

tematyki jak roacutewnież z uwagi na jej horyzontalny charakter co jest istotne w

świetle zagadnień do jakich przepisy te mają zastosowanie czyli min do spraw

wykorzystywania GMO244

Nowa regulacja wywołała też jednak głosy krytyki

bowiem nie sformułowano w niej przepisoacutew ktoacutere wiązały by tę ustawę jako akt

szczegoacutełowy z ustawą generalną dotyczącą ochrony środowiska ktoacuterą jest ustawa

Prawo ochrony środowiska co w efekcie prowadziło do pominięcia nadrzędnej

roli zasad ogoacutelnych oraz ustaleń terminologicznych zawartych w poś245

Co

więcej część zasad ogoacutelnych zawartych w poś mimo iż związana jest ściśle z

procedurami dotyczącymi udziału społeczeństwa nie została umieszczona w

nowej ustawie246

np ważne z punktu widzenia tematyki wykorzystywania GMO

zasady prewencji i przezorności (art 6 poś) ale roacutewnież zasada

kompleksowości (art 5 poś) czy legalności (art 11 poś)

243




Sejmowych Kancelarii Sejmu pod red M Sobolewskiego Zeszyt 52008 s 18 244

Uzasadnienie do projektu ustawy o udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o

ocenach oddziaływania na środowisko druk sejmowy nr 768 245




Ibidem

82

W opinii A Lipińskiego zasady prawa ochrony środowiska są to takie

normy prawne ktoacutere muszą być uznane za wiodące a rozwiązania z nich

wynikające powinny być uznawane za kryteria interpretacyjne dla całej ustawy247

Oznacza to więc że sformułowanie takich zasad determinuje następnie kierunek

stosowania przepisoacutew zawartych w danej ustawie a ich brak może wywoływać

zagrożenie zachwiania spoacutejnego i całościowo ujętego systemu przepisoacutew ktoacutere

normują daną grupę stosunkoacutew społecznych Z punktu widzenia spraw

dotyczących wykorzystywania GMO i odpowiedniego stosowania przepisoacutew

uuiś wskazane powyżej zasady są niezmiernie ważne chociażby zasada

legalności ktoacutera warunkuje skuteczne dochodzenie uchylenia lub zmiany decyzji

i ewentualnych roszczeń odszkodowawczych248

Reasumując kwestie te z pozoru

drugorzędne mają istotne znaczenie w praktycznym stosowaniu prawa a przepisy

uuiś do ktoacuterych odsyła umogz mają zasadniczy wpływ na wprowadzanie

unormowań umogz w życie Odwołując się do poglądoacutew nauki prawa

M Goacuterski w opinii dotyczącej projektu uuiś zaproponował aby do art 1 tej

ustawy dodać ustęp drugi w następującym brzmieniu bdquoPrzepisy ustawy nie

naruszają postanowień działu II w tytule I ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r -

Prawo ochrony środowiskardquo (dział definicje i zasady ogoacutelne) W ten sposoacuteb

przepisy uuiś wyraźnie nawiązywałyby i wskazywałyby na ścisłe powiązania

pomiędzy nadrzędnymi zasadami prawa ochrony środowiska a regulacjami

zawartymi w uuiś Taka zmiana pozwoliłaby na podkreślenie doniosłej roli

zasad prawa ochrony środowiska ktoacutere muszą pozostać nienaruszalne249

Kwestia

znaczenia zasad prawa ochrony środowiska zawartych w poś rodzi na gruncie

nauki prawa liczne wątpliwości dotyczące tego czy zasady te powinny odnosić

się tylko do spraw uregulowanych tą ustawą czy też odwołują się one do całego

prawa ochrony środowiska Zdaniem J Boć i E Sambroskiej-Boć w sytuacji gdy

ustawa poś w całości lub niemal w całości reguluje daną problematykę (np

emisje) rozwiązania zawarte w tej ustawie mają zastosowanie tylko do tej

247

A Lipiński Prawne podstawy ochrony środowiska Krakoacutew 2004 s 34-35 248

Z Bukowski Opinia o projekcie ustawy o udziale społeczeństwa w ochronie środowiskahellip op

cit s 22 249



Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu pod red M Sobolewskiego Zeszyt 52008 s 8

83

ustawy Tam natomiast gdzie regulacja swoim zasięgiem obejmuje też inne

sprawy (np prawo wodne) to zasady zawarte w poś będą miały szersze

zastosowanie i znaczenie250

Jest to rozwiązanie optymalne i pozwala na

ujednolicenie interpretacji przepisoacutew z zakresu prawa ochrony środowiska

jednocześnie niwelując problemy związane z powielaniem tych samych zagadnień

w poszczegoacutelnych ustawach Warto na marginesie dodać iż w zasadzie wśroacuted

przedstawicieli nauki prawa zgodnie uznaje się iż prawo ochrony środowiska

rozumiane jako ogoacuteł przepisoacutew przedmiotem ktoacuterych jest ochrona i

kształtowanie środowiska stanowi gałąź prawa wyodrębnioną na przestrzeni

ostatnich dziesięcioleci wskutek pojawienia się licznych problemoacutew

cywilizacyjnych i potrzeby ich rozwiązania251

Uznanie ustawy poś za ustawę

kluczową dla tej gałęzi prawa w efekcie upraszcza wszelkie postępowania

aczkolwiek niejednolitość poglądoacutew w tej kwestii umożliwia przyjęcie roacuteżnych

droacuteg interpretacji Na tle systemowości prawa ochrony środowiska wysuwane

są oczekiwania i postulaty jego integracji wewnętrznej oraz integracji

zewnętrznej Z ich wypełnieniem wiążą się jednak w praktyce legislacyjnej roacuteżne

problemy ktoacutere w przypadku nowo wyodrębnianych kierunkoacutew regulacji prawnej

jeszcze się nasilają252

Niewątpliwie ciekawym zagadnieniem jest umiejscowienie

prawa regulującego wykorzystywanie GMO w systemie prawa ochrony

środowiska Tego typu problemy rozpatrywane są chociażby w odniesieniu do

prawa wodnego prawa budowlanego czy prawa goacuterniczego i geologicznego253

Rozważania te wykraczają jednak poza zakres niniejszej dysertacji Należy także

przy tym dodać iż uuiś wprowadziła pewien terminologiczny chaos ze względu

na zmiany niektoacuterych definicji w stosunku do tych zawartych w poś

powtoacuterzenie niektoacuterych definicji a co do części zastosowanie odwołania do

definicji zawartych w poś Z kolei co do niektoacuterych norm ustawodawca ani ich

nie przenioacutesł ani nie zastosował odwołania Świadczy to więc o braku

250

J Boć E Samborska-Boć [w] Ochrona środowiska Wrocław 2005 (red) J Boć K

Nowacki E Samborska-Boć s 77 251

J Rotko Ustawa Prawo wodne w systemie prawa ochrony środowiska (red) P Korzeniowski

[w] Zagadnienia systemowe prawa ochrony środowiska Łoacutedź 2015 s 102 252

Zob A Bator W Gromski A Kozak S Kaźmierczyk Z Pulka Wprowadzenie do nauk

prawnych Leksykon tematyczny Warszawa 2006 s 149 i n 253

zob J Rotko Ustawa Prawo wodne w systemie prawa ochrony środowiska (red) P

Korzeniowski [w] Zagadnienia systemowe prawa ochrony środowiska Łoacutedź 2015 s 102-114

84

konsekwencji i pośpiechu w tworzeniu ustawy Działania chaotyczne mogą

negatywnie wpłynać na roacutewnomierny i harmonijny rozwoacutej prawa ochrony

środowiska254

Swoista przypadkowość regulacji w uuiś mogła roacutewnież

wpłynęłąć na jej stosowanie w procedurach dotyczących GMO

W odniesieniu do szczegoacutełowej procedury udostępniania informacji o

środowisku na gruncie uuiś na potrzeby niniejszej pracy poniżej poruszone

zostaną te kwestie ktoacutere uznawane są na gruncie nauk prawnych i orzecznictwa

za budzące wątpliwości i problematyczne a ktoacuterych analiza pozwoli ustalić

istnienie bądź potrzebę istnienia określonych rozwiązań warunkujących

kształtowanie normatywnego modelu udziału społeczeństwa w sprawach GMO

Jak stanowi art 8 uuiś władze publiczne są obowiązane udostępnić

każdemu informacje o środowisku i jego ochronie znajdujące się w ich posiadaniu

lub ktoacutere są dla nich przeznaczone Warto zwroacutecić uwagę iż na chwilę obecną

definicja podmiotu udzielającego informacji publicznej odpowiada wymogom

Dyrektywy 20034WE255

Dotychczas obowiązek ten dotyczył organoacutew

administracji (definicja obejmowała naczelne i centralne organy administracji

rządowej terenowe organy administracji rządowej organy jednostek samorządu

terytorialnego oraz inne podmioty ktoacutere wykonują zadania publiczne z mocy

prawa lub na podstawie porozumień) Na dzień dzisiejszy definicja obejmuje

także sądownictwo oraz władzę ustawodawczą Pojęcie organu władzy publicznej

ma ustalone znaczenie na gruncie Konstytucji w związku z czym ewentualna

interpretacja przepisu byłaby jednoznaczna256

jednak mimo wszystko

ustawodawca sformułował definicję tego pojęcia roacutewnież na gruncie uuiś

Zgodnie z art 3 pkt 15a uuiś poprzez władze publiczne rozumie się Sejm

Senat Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej organy administracji sądy

trybunały oraz organy kontroli państwowej i ochrony prawa Przed nowelizacją

tego przepisu w nauce prawa proponowano dodanie sformułowanie bdquoorgany

254

Por Z Bukowski Opinia o projekcie ustawy o udziale społeczeństwa w ochronie

środowiskahellip op cit s 12 255

Nastąpiło to w wyniku nowelizacji ustawy o mikroorganizmach i organizmach genetycznie

zmodyfikowanych dokonaną ustawą z dnia 15 stycznia 2015 r o zmianie ustawy o organizmach

genetycznie zmodyfikowanych oraz niektoacuterych innych ustaw DzU z 2015 r poz 277 256

Por Z Bukowski Opinia o projekcie ustawy o udziale społeczeństwa w ochronie środowiska

op cit s 12

85

administracji oraz inne organy władzy publicznejrdquo257

Analizując warstwę

terminologiczną tej ustawy za budzące wątpliwości można uznać objęcie wprost

definicją organoacutew administracji w art 3 pkt 9 w punkcie b) umogz innych

podmiotoacutew wykonujących zadania publiczne dotyczące środowiska i jego

ochrony Nie można bowiem jednoznacznie przyjąć że każdy podmiot

wykonujący zadania publiczne należy do władzy publicznej Należy mieć na

uwadze że zadania publiczne mogą wykonywać roacutewnież np podmioty prywatne

niekoniecznie w sferze bdquoimperiumrdquo co mając na względzie konstytucyjne

znaczenie pojęcia władzy publicznej winno być istotne przy kwalifikacji danego

podmiotu jako organu władzy publicznej Jak wskazuje K Wojtyczek

bdquoRozroacuteżnienie działań władczych i niewładczych może rodzić poważne

komplikacje praktyczne (hellip) W literaturze przedmiotu zwraca się uwagę na

sprawowanie roacuteżnych rodzajoacutew władzy przez podmioty prywatne a w

szczegoacutelności na roacuteżne formy władzy ekonomicznejrdquo258

Tym samym wydaje się

iż powstały chaos terminologiczny o ktoacuterym wspomniano powyżej nie zmniejsza

się a nawarstwia Pozostaje więc to obszarem wymagającym dopracowania

Niemniej jednak dogłębna analiza w tym przedmiocie wykraczałaby poza obszar

prowadzonych rozważań

Powstaje także pytanie o zakres przedmiotowy obowiązku udzielenia

informacji przez podmioty realizujące zadania publiczne z zakresu ochrony

środowiska Na gruncie doktryny prowadzono bowiem rozważania pod kątem

tego czy obowiązek udostępniania przez nie informacji w trybie powoływanej

ustawy obejmuje wszystkie posiadane przez nie informacje o środowisku i jego

ochronie czy też tylko te związane w realizowanymi przez nie zadaniami

publicznymi Przepisy uuiś nie formułują wprost tego zagadnienia Warto

przytoczyć tutaj orzeczenie Naczelnego Sądu Administracyjnego259

z dnia 27

257

M Bar J Jendrośka Komentarz do art 8 ustawy z dnia 3 października 2008 r o udostępnianiu

informacji o środowisku i jego ochronie udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz

ocenach oddziaływania na środowisko [w] M Bar J Jendrośka Komentarz do ustawy o

udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie udziale społeczeństwa w ochronie

środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko LEXel 2014 258

K Wojtyczek (red) L Garlicki Konstytucja Rzeczpospolitej Komentarz Tom II wyd II

Wydanie Sejmowe 2016 komentarz do art 77 259

zwany dalej bdquoNSArdquo

86

kwietnia 1983 r260

w ktoacuterym to NSA wskazuje że podmiot realizujący zadania

publiczne nie ma obowiązku udostępniać wszystkich posiadanych przez siebie

informacji a tylko te związane z realizowanymi przez niego zadaniami

publicznymi Za tego typu interpretacją przemawia też sformułowanie art 61

Konstytucji ktoacutery dość wyraźnie ograniczył przewidziane tam prawo do

informacji o działalności podmiotoacutew wykonujących zadania władzy publicznej do

zakresu w jakim wykonują te zadania261

Jak wskazują J Jendrośka i M Bar na

przykład informacje o środowisku posiadane przez jednostkę badawczo-

rozwojową w związku z wykonywaniem przez nią zadań publicznych (jeśli takie

zostały jej powierzone) będą więc podlegały udostępnianiu ale już wyniki badań

naukowych niezwiązanych z wykonywaniem zadań publicznych prowadzonych

przez jej pracownikoacutew nie są objęte tym obowiązkiem262

Kolejna kwestia warta omoacutewienia dotyczy terminoacutew załatwiania spraw w

przedmiocie udostępnienia informacji o środowisku Zgodnie z wymogami prawa

międzynarodowego i prawa Unii Europejskiej procedury dostępu do informacji

powinny zapewnić szybkie i skutecznej udzielenie informacji Stosownie do tych

wymogoacutew wniosek powinien być rozpatrzony bez zbędnej zwłoki nie poacuteźniej niż

w ciągu miesiąca od dnia otrzymania wniosku Rozpatrzenie wniosku oznacza co

do zasady udostępnienie informacji ewentualnie wydanie decyzji odmawiającej

odstępu Ze względu na stopień skomplikowania sprawy wskazany termin może

zostać przedłużony do 2 miesięcy (art 14 uuiś) Wypada wskazać w tym

kontekście art 14 ust 3 uuiś ktoacutery stanowi iż dokumenty o ktoacuterych dane są

zamieszczane w publicznie dostępnych wykazach władze publiczne powinny

udostępnić niezwłocznie jednak niepoacuteźniej niż w terminie 3 dni od dnia złożenia

wniosku Można w tym przypadku domniemywać iż chodzi o okoliczności kiedy

zainteresowany we wniosku wyraźnie wskazał o dostęp do jakiego dokumentu i

260

Postanowienie NSA z dnia 27 kwietnia 1983 r sygn akt II SA 66083 ONSA 1984 nr 1 poz

28 261

M Bar J Jendrośka Komentarz do art 3 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i

jego ochronie udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na

środowisko [w] M Bar J Jendrośka Komentarz do ustawy z dnia 3 października 2008 r o



M Bar J Jendrośka Komentarz do art 8 ustawyhellip opcit

87

informacji w nim zawartych mu chodzi263

Warto podkreślić że rozwiązanie

przyjęte w uuiś jest odmienne od regulacji ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r

Kodeks postępowania administracyjnego264

w tym przedmiocie ponieważ na

gruncie uuiś termin dwumiesięczny jest de facto terminem ostatecznym zaś na

gruncie kpa nie wyklucza się kilkakrotnego przedłużania terminu ani nie określa

maksymalnego uzyskanego w ten sposoacuteb terminu załatwienia sprawy (art 36

kpa)265

Komentowana ustawa także nie wyklucza kilkakrotnego wydłużania

terminu udostępnienia informacji byleby w sumie udostępnienie (lub wydanie

decyzji o odmowie udostępnienia) nastąpiło w ciągu dwoacutech miesięcy Wynika to

nie tylko z brzmienia komentowanej ustawy ale także z powołanych w

poprzednich rozdziałach przepisoacutew prawa międzynarodowego i prawa Unii

Europejskiej266

Znaczna część organoacutew administracji publicznej w ogoacutele nie

prowadzi wykazu danych o dokumentach zawierających informacje o środowisku

i jego ochronie Zgodnie z art 8 uuiś organy te mają jednak taki obowiązek -

nie mogą więc od niego odstąpić niezależnie od tego czy w praktyce faktycznie

wnioskodawcy zwracają się do organoacutew o udostępnienie informacji267

Odnosząc całość rozważań do analizowanych na grunie niniejszej

rozprawy założeń normatywnego modelu udziału społeczeństwa w sprawach

GMO instytucja dostępu do informacji stanowi jeden z kluczowych elementoacutew

tego modelu Prawo międzynarodowe prawo Unii Europejskiej oraz prawo

krajowe stworzyły rozbudowany zespoacuteł regulacji ktoacutere zapewniają dostęp do

informacji o środowisku przy tym obowiązek udostępniania informacji o GMO

został nawet przez ustawodawcę polskiego podkreślony w ramach katalogu

informacji sformułowanego na gruncie gruncie art 9 ust 1 pkt 1 uuiś Na

szczegoacutelną potrzebę ochrony środowiska w związku z wykorzystywaniem GMO

wskazuje roacutewnież rozważanie uznania jej za cechę ochrony środowiska a tym

263

M Goacuterski Dostęp do informacji op cit s 5 264

DzU tj z 2017 poz 1257 ze zm zwana dalej bdquokpardquo 265






Ibidem 267

M Goacuterski Dostęp do informacji op cit s 4

88

samym za immanentny warunek jej funkcjonowania268

Kolejne rozdziały

niniejszej dysertacji pozwolą na wykazanie istotnej roli bioroacuteżnorodności w

zapewnieniu ochrony środowiska co pozwoli także na ukazanie potrzeby

znalezienia szczegoacutelnego miejsca w systemie prawa dla regulacji odnoszących się

do wykorzystywania GMO Powyższe rozważania pozwoliły na wykazanie że

regulacje odnoszące się do dostępu do informacji o środowisku same w sobie

stanowią szczegoacutelny model regulacji stosunkoacutew prawnych pomiędzy władzą

publiczną a społeczeństwem Świadczą o tym chociażby wskazane powyżej

odmienności w stosunku do kpa w terminach załatwiania spraw czy rozważania

wśroacuted przedstawicieli nauki prawa dotyczące znaczenia wyodrębnienia tych

regulacji z ustawy Prawo ochrony środowiska Ostatecznie powstaje pytanie o

miejsce regulacji dotyczących udziału społeczeństwa w ochronie środowiska w

systemie prawa ochrony środowiska a co za tym idzie o umiejscowienie i kształt

unormowań regulujących udział społeczeństwa w sprawach GMO w ramach

istniejącego systemu prawa w ogoacutele Dostęp do informacji o środowisku jest

instytucją prawną ktoacutera stanowi swoisty fundament w realizacji udziału

społeczeństwa w ochronie środowiska Od skuteczności tej instytucji zależy

rzeczywisty wpływ społeczeństwa na działania związane z ochroną środowiska

na zahamowanie zjawisk społeczno-gospodarczych mogących mieć negatywny

wpływ na środowisko na weryfikowanie przez społeczeństwo działań władz

publicznych Co istotne za pomocą dostępu do informacji społeczeństwo może

inicjować proces zmian w ochronie środowiska i tworzenia nowych norm w

obszarze prawa ochrony środowiska Im większe zainteresowanie społeczeństwa

tym większa kontrola podejmowanych w środowisku działań

Jednocześnie przeprowadzona powyżej analiza wskazuje na istniejący

wciąż pomimo licznych nowelizacji przepisoacutew prawa chaos terminologiczny i

brak ustalenia precyzyjnych granic pomiędzy poszczegoacutelnymi obszarami regulacji

na gruncie poś i uuiś Mające miejsce ustawiczne rozważania nad ustalaniem

miejsca uregulowania poszczegoacutelnych dziedzin stosunkoacutew społecznych

(wymienionych w niniejszym rozdziale) w systemie prawa ochrony środowiska

niewątpliwie może się przekładać na piętrzenie się problemoacutew w pratycznym

268

M Goacuterski Opinia dotycząca projektuhellip opcit s 13

89

stosowaniu przepisoacutew roacutewnież w odniesieniu do ustawy o mikroorganizmach i


Mając na względzie powyższe w dalszych rozdziałach dysertacji istotne

będzie ustalenie czy model udziału społeczeństwa w sprawach dotyczących GMO

przewiduje dostęp do informacji unormowany w sposoacuteb zapewniający realną

kontrolę działań związanych w wykorzystywaniem GMO a przy tym

umożliwiający zwiększenie świadomości społecznej oraz budowanie

społeczeństwa obywatelskiego

90

26 Udział społeczeństwa w postępowaniach z zakresu ochrony

środowiska na gruncie ustawy o udostępnianiu informacji o

środowisku i jego ochronie udziale społeczeństwa w ochronie

środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko jako istotny

przejaw partycypacji społecznej w ochronie środowiska i szczegoacutelny

rodzaj procedury administracyjnej

Przepisy ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie

udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na

środowisko tworzą odrębną od standardowej zawartej w Kodeksie postępowania

administracyjnego procedurę ktoacuterą stosuje się na odpowiednim etapie bądź

etapach określonych procedur decyzyjnych i ktoacuterą określa się mianem

bdquowymagającej udziału społeczeństwardquo Należy nadmienić iż nie istnieje definicja

legalna tego określenia Pomimo iż każda procedura decyzyjna posiada właściwe

dla niej reguły proceduralne procedura udziału społeczeństwa jest niezależna od

konstrukcji danego postępowania269

Stanowi ona swoistą sub-procedurę ktoacuterą

organy mają obowiązek przeprowadzić w przypadkach wskazanych w

odpowiednich ustawach270

Jak wskazuje NSA w wyroku z dnia 1 lutego 2012 r bdquopostępowaniem

wymagającym udziału społeczeństwa jest tylko takie postępowanie co do ktoacuterego

wymoacuteg zapewnienia udziału społeczeństwa jest przewidziany konkretnym

przepisem administracyjnego prawa materialnegordquo271

Jak stwierdził

Z Bukowski postępowanie z udziałem społeczeństwa bdquostanowi integralny

aspekt demokracji i jest jednym z podstawowych elementoacutew budowy

społeczeństwa obywatelskiego czemu służy włączanie społeczeństwa do działań

politycznych i procesoacutew decyzyjnych w sprawach związanych z ochroną

środowiskardquo272

Odrębność postępowania wymagającego udziału społeczeństwa

269

M Bar J Jędrośka Udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji dotyczących organizmoacutew

genetycznie zmodyfikowanych [w] Księga pamiątkowa Profesora Ryszarda Paczuskiego (red Z

Bukowski Toruń 2004 s 53 270

M Micińska Udział społeczeństwa w ochronie środowiskahellip op cit s 147 271

Wyrok NSA z 1 lutego 2012 r sygn akt II OSK 258011 LEX nr 1138184 por wyrok WSA

w Szczecinie z dnia 27 marca 2013 r sygn akt I SASz 5313 LEX nr 1322726 272

Z Bukowski Prawo ochrony środowiska Unii Europejskiej Warszawa 2007 s 55

91

wynika z faktu iż etapy jego procedury uregulowane są na gruncie uuiś i

organy prowadzące postępowanie mają obowiązek zastosować te przepisy

niezależnie od procedury głoacutewnej prowadzonej w danej sprawie Jest więc ona

niejako wdrażana do klasycznych etapoacutew danego postępowania

Sztandarowym postępowaniem w ktoacuterym wykorzystywana jest procedura

udziału społeczeństwa w ochronie środowiska jest postępowanie w sprawie

oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko Ponadto na gruncie ustawy

Prawo ochrony środowiska zawarty jest szereg bdquoprocedur głoacutewnychrdquo gdzie

wymagane jest postępowanie z udziałem społeczeństwa Będą to min program

ochrony powietrza (art 91 ust 3a poś) program ochrony przed hałasem (art

119 ust 2a poś) wydanie pozwolenia zintegrowanego lub decyzji o jego

zmianie (art 218 poś) Postępowanie wymagające udziału społeczeństwa nie

funkcjonuje in abstracto a zawsze przeprowadzane jest w powiązaniu z ktoacuterąś z

konkretnych procedur głoacutewnych ktoacutere stanowią zamkniety katalog

postępowań273

w tym postępowań uregulowanych na gruncie ustawy o

mikroorganizmach i organizmach genetycznie zmodyfikowanych

Zgodnie z art 5 uuiś każdy ma prawo uczestniczenia na warunkach

określonych w ustawie w postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa

Prawo uczestniczenia w postępowaniu realizowane jest poprzez możliwość

składania uwag i wnioskoacutew (art 29 uuiś) Zakres podmioty jest tu taki sam jak

w przypadku prawa do informacji o środowisku regulowanego w art 4 uuiś

Zdaniem B Rakoczego prawo społeczeństwa do udziału w

postępowaniach z zakresu ochrony środowiska jest kontynuacją czy też

przedłużeniem prawa do informacji o środowisku Dopiero bowiem umożliwienie

jednostce wykorzystania pozyskanych uprzednio informacji o środowisku i jego

ochronie w stosownym postępowaniu nadaje prawu do informacji pełen

wymiar274

Jest tu więc dostrzegalna ścisła korelacja pomiędzy tymi instytucjami

prawnymi co prowadzi do wniosku iż ustalenie założeń normatywnego modelu

udziału społeczeństwa w sprawach dotyczących GMO nie może odbyć się bez

273


B Rakoczy Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku jego ochronie udziale

społeczeństwa w ochronie środowiska Komentarz LexisNexis 2010 komentarz do art 5

92

weryfikacji treści przepisoacutew ktoacutere mają zapewnić udziału społeczeństwa w

sprawach z zakresu ochrony środowiska

Zgodnie z art 32 uuiś do uwag i wnioskoacutew zgłaszanych w ramach

postępowania wymagającego udziału społeczeństwa nie stosuje się przepisoacutew

działu VIII Kodeksu postępowania administracyjnego kroacutere regulują

postępowanie administracyjne w sprawie skarg i wnioskoacutew Wykładnia językowa

pojęcia bdquouwagirdquo wskazuje iż są to bdquowypowiedzi spostrzeżenia na jakiś temat

komentarze krytyka czyjegoś postępowania pouczenie napomnienie

wymoacutewkardquo275

Wniosek definiuje się jako bdquoprzemyślenie twierdzenie

postulatrdquo276

Uwagi i wnioski mogą dotyczyć zaroacutewno kwestii proceduralnych

jak i materialnych Ich zakres nie został w żaden sposoacuteb ograniczony obejmuje

więc problematykę danej sprawy administracyjnej Uwagi należy rozumieć w ten

sposoacuteb że w danym postępowaniu każdy może wyrazić swoje stanowisko co do

wniosku jego zasadności czy nawet przebiegu postępowania Wnioski natomiast

oznaczają formułowanie żądań wobec organu administracji (np przeprowadzenia

dowodu podjęcia określonej czynności procesowej itp)277

Zasadnicza roacuteżnica w składaniu uwag i wnioskoacutew w myśl ustawy o


ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko w stosunku do

Kodeksu postępowania administracyjnego polega na tym że podmiot ktoacutery je

złożył nie staje się stroną postępowania ani też uczestnikiem na prawach strony

jeżeli nie wykaże swojego interesu prawnego w tym postępowaniu W tym

kontekście należy nadmienić iż w przypadku organizacji ekologicznych sytuacja

wygląda nieco inaczej Zostanie to omoacutewione w dalszej cześci rozprawy Podmiot

składający uwagi czy wnioski co do zasady nie posiada uprawnień strony

postępowania ponieważ nie jego praw czy obowiązkoacutew dotyczy postępowanie

Konsekwencją wyłączenia stosowania całego rozdz VIII kpa do postępowań

uregulowanych na gruncie uuiś jest brak prawa podmiotoacutew składających uwagi

i wnioski do indywidualnej odpowiedzi organu w tym zakresie a także

275

E Polański (red) Wielki słownik języka polskiego Krakoacutew 2008 s 876 276

wwwsjppl z dnia 25042013 r 277

J Ciechanowicz-McLean ZBukowski BRakoczy Prawo ochrony środowiska Komentarz

Warszawa 2008 s101

93

niemożność odwołania się do organu wyższej instancji Udział społeczeństwa w

postępowaniach może polegać na udziale w podejmowaniu decyzji bądź

partycypacji w opracowywaniu dokumentoacutew Partycypację w opracowywaniu

dokumentoacutew regulują przepisy art 39-43 uuiś W wypadku tego postępowania

organ prowadzący postępowanie bez zbędnej zwłoki podaje do publicznej

wiadomości informacje min o rozpoczęciu opracowywania danego projektu

ktoacuterym mogą być np polityki strategie plany lub programy oraz jego

przedmiocie możliwościach zapoznania się z niezbędną dokumentacją

Poniższe rozważania skupiać się będą na procedurze udziału

społeczeństwa w postępowaniach zakończonych indywidualnym

rozstrzygnięciem z uwagi na fakt iż analizowane w rozdziale IV niniejszej

dysertacji procedury uregulowane na gruncie umogz w ktoacuterych zapewniony

jest udział społeczeńsywa dotyczą wyłącznie wydawania zezwoleń w

indywidualnych sprawach

W pierwszej kolejności zgodnie z art 33 uuiś przed wydaniem decyzji

organ właściwy do jej wydania bez zbędnej zwłoki278

podaje do publicznej

wiadomości określony zakres informacji dotyczących postępowania Niezbędne

jest aby organ podał do publicznej wiadomości iż istnieje możliwość składania w

postępowaniu uwag i wnioskoacutew miejscu gdzie można je składać oraz

poinformował o 30-dniowym terminie ich składania a także wskazał jaki organ

jest właściwy do ich rozpatrzenia W wypadku przekroczenia terminiu na złożenie

wniosku lub uwagi organ pozostawia je bez rozpatrzenia (art 35 uuiś) Poprzez

realizację obowiązkoacutew wynikających z art 33 uuiś organy administracji

278 Przepis art 13 ustawy o dostępie do informacji publicznej ustanawia zasadę udostępniania

informacji publicznej na wniosek bez zbędnej zwłoki Należy przyjąć iż pojęcie bez zbędnej

zwłoki nie jest tożsame z pojęciem niezwłocznie użytym w art 10 ust 2 ustawy Jak wskazuje

WSA we Wrocławiu w wyroku z dnia 19122005 r sygn akt IV SABWr 4705 LEX nr

887699 bdquoPrzemawia za tym nie tylko reguła wykładni zgodnie z ktoacuterą roacuteżne terminy w ramach

jednego aktu prawnego powinny posiadać odmienne znaczenia ale także wykładnia celowościowa

przepisu art 10 ust 2 i art 13 W przypadku art 10 ust 2 chodzi o natychmiastowe udostępnienie

informacji publicznej Jest to możliwe jedynie w sytuacji gdy podmiot udostępniający dysponuje

taką informacją w wymaganej przez wnioskodawcę formie już w momencie złożenia wniosku (hellip)

We wszystkich innych przypadkach znajdzie zastosowanie regulacja art 13 zgodnie z ktoacuterą

ewentualna zwłoka w udostępnieniu informacji publicznej musi mieć charakter niezbędny tj

uzasadniony Takie uzasadnienie będzie stanowić w pierwszej linii konieczność udostępnienia

żądanej informacji w sposoacuteb lub w formie wskazanej we wnioskurdquo Tak też należy rozumieć do

określenie na gruncie uuiś

94

publicznej urzeczywistniają bdquofunkcję gwarancyjnąrdquo postępowania z udziałem

społeczeństwa tj podejmują decyzje urzędowe w warunkach pełnej wiedzy

społeczeństwa o stanie środowiska przy tym zasięgając informacji co do

oczekiwań społecznych względem władzy publicznej Tym samym funkcja

gwarancyjna zapewnia wzmocnienie odpowiedzialności i jawności w

podejmowaniu decyzji i społecznego poparcia dla nich a więc w założeniu

pozwala na zwiększenie zaufania społeczeństwa do władz publicznych279

Zgodnie z 36 uuiś organ administracji publicznej może zdecydować o

przeprowadzeniu rozprawy administracyjnej otwartej dla społeczeństwa W takim

wypadku informuje społeczeństwo o termienie i miejscu rozprawy Zgodnie z art

91sect3 kpa do ktoacuterego w niniejszym uregulowaniu odwołuje się ustawodawca

informację o rozprawie ogłasza się w drodze obwieszczenia w sposoacuteb

zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości lub przez udostępnienie

zawiadomienia w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie podmiotowej

właściwego organu administracji publicznej

Koniecznym działaniem organu prowadzącego postępowanie jest podanie

do publicznej wiadomości iż postępowanie zostało wszczęte Tryb

powiadamiania społeczeństwa reguluje art 3 pkt 11 uuiś Jest to etap

warunkujący zasięgnięcie przez społeczeństwo informacji o tym że dana sprawa

ma miejsce Bez tego elementu z pewnością przystąpienie społeczeństwa do

postępowania byłoby niezwykle utrudnione ponieważ poszczegoacutelne podmioty

musiałyby z własnej inicjatywy zasięgnąć informacji o konkretnych sprawach

Następnym etapem postępowania wymagającego udziału społeczeństwa

jest zapoznanie się przez zainteresowane podmioty z niezbędną dokumentacją

sprawy ktoacuterą stanowi wniosek o wydanie decyzji wraz z wymaganymi

załącznikami oraz postanowienia organu właściwego do wydania decyzji czy też

stanowiska innych organoacutew jeżeli są one dostępne w terminie składania uwag i

wnioskoacutew Należy przyznać iż charakterystyka niezbędnej dokumentacji sprawy

jest na tyle ogoacutelna iż nie ma problemoacutew z zastosowaniem się do wskazanego

przepisu w stosunku do każdego rodzaju decyzji wydawanych w postępowaniach

279

M Kasiński Sprawiedliwość i zaufanie do władz publicznych w prawie administracyjnym Lex

2015

95

wymagających udziału społeczeństwa w tym roacutewnież decyzji dotyczących

GMO280

Ustawodawca dopuszcza następujące formy wnioskoacutew i uwag forma

pisemna ustnie do protokołu lub też za pomocą środkoacutew komunikacji

elektronicznej jednak bez konieczności opatrywania ich bezpiecznym podpisem

elektronicznym (art 34 uuiś) W praktyce przyjmuje się bowiem iż zaroacutewno

uwaga jak i wniosek nie muszą koniecznie zawierać żądania pomimo iż ogoacutelne

przepisy postępowania administracyjnego dotyczące podań ktoacutere stosuje się

odpowiednio do uwag i wnioskoacutew stanowią iż podanie powinno zawierać co

najmniej wskazanie osoby od ktoacuterej pochodzi jej adres i żądanie (art 63 ust

2kpa)281

Natomiast w przypadku uwag i wnioskoacutew składanych w postępowaniu

wymagającym udziału społeczeństwa w ktoacuterym jak zostało wspomniane

powyżej podmiot je składający nie staje się stroną ani też uczestnikiem na

prawach strony jego sytuacja proceduralna przypomina bardziej sytuację

podmiotu ktoacutery je składa w trybie postępowania skargowego pomimo iż nie

stosuje się w tym wypadku przepisoacutew Kodeksu postępowania administracyjnego

dotyczących uwag i wnioskoacutew282

Kolejnym potencjalnym etapem postępowania z udziałem społeczeństwa

jest przeprowadzenie przez organ rozprawy otwartej dla społeczeństwa Etap ten

ma charakter fakultatywny Należy zwroacutecić tutaj uwagę na redakcję przepisu

art 36 uuiś ktoacutery stanowi iż organ bdquomoże przeprowadzić rozprawę otwartą dla

społeczeństwardquo Regulacja ta nie jest jednoznacza bowiem powstaje pytanie czy

chodzi o dowolność w przeprowadzeniu rozprawy w ogoacutele czy przeprowadzeniu

rozprawy otwartej dla społeczeństwa Kodeks postępowania administracyjnego

nie dzieli rozprawy na roacuteżne jej rodzaje tzn nie została w nim uregulowana taka

instytucja jak bdquorozprawa publicznardquo natomiast jednoznacznie stanowi kiedy

przeprowadzenie rozprawy jako takiej jest wymagane (art 89 kpa) Niemniej

jednak jak wskazuje B Rakoczy art 36 uuiś jest daleko bardziej liberalny niż

art 89 kpa gdyż nie wymaga od organu przeprowadzenia rozprawy nawet w

280


Z Bukowski Opinia do projektu op cit s 65 282

M Micińska Udział społeczeństwaop cit s 163-164

96

przypadku ziszczenia się przesłanek o ktoacuterych mowa w tym ostatnim przepisie283

B Rakoczy twierdzi iż bdquomożna nawet powiedzieć że rozprawa z art 36 uuiś

jest przeprowadzana przede wszystkim dla społeczeństwa a nie dla stron gdyż

jest to jedyny sposoacuteb na bezpośrednie uczestnictwo społeczeństwa w czynności

procesowej podejmowanej przez organ Jest to też jedyny sposoacuteb na bezpośredni

kontakt z organem i możliwość bezpośredniego przekonywania go do swoich

racjirdquo284

Z kolei W Dawidowicz stwierdził iż jeżeli organ uzna że

przeprowadzenie rozprawy umożliwi zebranie w jednym czasie i miejscu

wszystkich uczestnikoacutew postępowania w danej sprawie ktoacuterzy mogą

bezpośrednio dopełnić czynności procesowych powinien z tego prawa

skorzystać285

Rozprawa otwarta dla społeczeństwa jest więc instytucją stworzoną

na potrzeby postępowania z udziałem społeczeństwa i jej regulacja znajduje się w

przepisach ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie


środowisko natomiast co do stosowania określonych przepisoacutew z Kodeksu

postępowania administracyjnego poglądy w doktrynie są podzielone Jak twierdzi

M Micińska instytucja ta jest wciąż niedoskonała zbyt zwięzła a przez to

regulacja ta stwarza problemy interpretacyjne286

Szczegoacutełowa analiza prawna tego etapu procedury w tym zasadność

przywołanych tu poglądoacutew zostanie dokonana w rozdziale odnoszącym się

bezpośrednio do procedur dotyczących wykorzystywania GMO w uwagi na

potrzebę oceny zasadności przeprowadzania rozprawy jako elementu


Niniejszy rozdział ma bowiem na celu jedynie nakreślić instytucje jakie mogą

wchodzić w zakres normatywnego modelu udziału społeczeństwa w sprawach

dotyczących GMO

Po przeprowadzeniu rozprawy w myśl art 68 sect 1 kpa powinien zostać

sporządzony zwięzły protokoacuteł z jej przebiegu Zgodnie zaś z art 68 sect 2 kpa

283

B Rakoczy Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku op cit s 106ndash107 wyrok

WSA w Poznaniu z dnia 13042001 r sygn akt IV SAPo 13011 httporzeczeniansagovpl 284

B Rakoczy Ustawa o udostępnianiu informacji o środowiskuhellip LexisNexis 2010 285

W Dawidowicz Ogoacutelne postępowanie administracyjne Zarys systemu Warszawa 1962 s 154 286

M Micińska Udział społeczeństwa op cit s 163-164

97

protokoacuteł powinien być odczytany wszystkim obecnym osobom biorącym udział w

czynności ktoacuterej on dotyczy a następnie przez nie podpisany Odmowa lub brak

podpisu muszą być w protokole omoacutewione Wskazane tutaj obowiązki odnoszą

się jednakże do stron postępowania oraz podmiotoacutew uczestniczących w nim na

prawach strony nie zaś do uczestniczącego w rozprawie reprezentantoacutew

społeczeństwa bowiem udział społeczeństwa nie ma wpływu na ewentualną

prawidłowość utrwalenia przeprowadzonych czynności Z punktu widzenia

reprezentantoacutew społeczeństwa istotne jest aby wskazane powyżej obowiązki

zostały zrealizowane bowiem w innym wypadku nie będą mogli oni odnieść się

do zgłoszonych przez siebie uwag i wnioskoacutew Nierzadko zdarza się że organy

administracji ograniczają się do złożenia podpisu przez pracownikoacutew

przeprowadzających rozprawę lub proacutebują utrwalić rozprawę w innej formie niż

protokoacuteł (np elektronicznej)287

Przedstawiciele społeczeństwa winni więc na ten

aspekt zwroacutecić szczegoacutelną uwagę Praktyka pokazuje jednak że organy

administracji mogą swoim nierzetelnym zachowaniem utrudnić społeczeństwu

realizację jego uprawnień288

Rozprawa administracyjna w piśmiennictwie

uznawana jest za formę wyjątkową289

Należy jednak zgodzić się z poglądem G

Łaszczyca iż nie może być traktowana jako forma drugorzędna290

Roacuteżnicą w odniesieniu do prowadzenia rozprawy w postępowaniu z

udziałem społeczeństwa w stosunku do postępowań prowadzonych na ogoacutelnych

zasadach jest wynikająca z art 36 ustawy konieczność zastosowania art 91 sect 3

kpa ktoacutery przewiduje że bdquoJeżeli zachodzi prawdopodobieństwo że oproacutecz

wezwanych stron uczestniczących w postępowaniu [] w sprawie mogą być

jeszcze inne strony nie znane organowi administracji publicznej należy ponadto

o terminie miejscu i przedmiocie rozprawy ogłosić w drodze obwieszczeń albo w

sposoacuteb zwyczajowo przyjęty w danej miejscowościrdquo W sprawach z zakresu

ochrony środowiska w ktoacuterych musi być zagwarantowany udział społeczeństwa

287

K Gruszecki Udostępnianie informacji o środowisku i jego ochronie udział społeczeństwa w

ochronie środowiska oraz oceny oddziaływania na środowisko Komentarz wyd II LEXel 2013 288

Ibidem 289

A Wiktorowska [w] M Szubiakowski M Wierzbowski A Wiktorowska Postępowanie

administracyjne ndash ogoacutelne podatkowe egzekucyjne i przed sądami administracyjnymi Warszawa

2004 s 95 290

G Łaszczyca Istota rozprawy administracyjnej w ogoacutelnym postępowaniu administracyjnym

Roczniki Administracji i Prawa rok VIIVIII s 101

98

wydaje się iż organ administracji decydujący się na przeprowadzenie rozprawy

powinien przyjąć że takie prawdopodobieństwo występuje Niewątpliwie

ustalenie kręgu podmiotoacutew będących stronami postępowania z udziałem

społeczeństwa jest mocno utrudnione (poza tymi sytuacjami gdy sam

ustawodawca precyzyjnie określa jakim podmiotom przysługują przymioty

strony w danej kategorii spraw)291

Rozprawa otwarta dla społeczeństwa tylko

wtedy wpłynie na realizację postulatu efektywnego udziału społeczeństwa w

postępowaniach z zakresu ochrony środowiska gdy stanie się ona swoistym

forum wymiany myśli i poglądoacutew pomiędzy stronami postępowania a

reprezentantami społeczeństwa Rozprawa pozwala na realne przekazanie sedna

problemu stanowi przestrzeń do dialogu i negocjacji co sprzyja osiągnięciu

kompromisu Rzeczywisty wymiar uczestnictwa nieograniczający do biernego

przysłuchiwania się może społeczeństwu zapewnić jedynie czynne uczestnictwo

poprzez zadawanie pytań świadkom i biegłym czy wypowiadanie opinii Wariant

ten byłby racjonalny i uzasadniony z punktu widzenia istoty udziału

społeczeństwa w postępowaniach Dodać należy iż rozprawa powinna być

obligatoryjnym elemetem postępowań z udziałem społeczeństwa tak bowiem

wynika z Konwencji z Aarhus Polska regulacja nie dostosowuje się w tym

względzie do przepisoacutew prawa międzynarodowego

W tym kontekście należy także przytoczyć art 90 sect 3 kpa ktoacutery

stanowi iż bdquoorgan zawiadamia o rozprawie państwowe i samorządowe jednostki

organizacyjne organizacje społeczne a także inne osoby jeżeli ich udział w

rozprawie jest uzasadniony ze względu na jej przedmiotrdquo a następnie wskazuje

alternatywę w postaci albo wzięcia udziału w rozprawie albo złożenia przed

rozprawą oświadczenia i dowodoacutew dla jego poparcia Osoby zawiadomione o

rozprawie na podstawie art 90 sect 3 kpa nie stają się wskutek zawiadomienia

stronami postępowania albo uczestnikami na prawach strony w szczegoacutelności

uczestnikami na prawach strony nie stają się organizacje społeczne zawiadomione

o rozprawie chyba że spełniają przesłanki określone w art 31 kpa w tym

wypadku są jednakże wzywane do udziału w rozprawie

291


ochronie środowiska oraz oceny oddziaływania na środowisko Komentarz wyd II LEXel 2013

99

Po rozpatrzeniu uwag i wnioskoacutew organ ma obowiązek powiadomienia

społeczeństwa o podjęciu rozstrzygnięcia oraz o możliwości zapoznania się z nim

(art 38 uuiś) W samym zaś uzasadnieniu do decyzji organ podaje informacje o

udziale społeczeństwa w postępowaniu oraz o tym w jaki sposoacuteb zostały wzięte

pod uwagę i w jakim zakresie zostały uwzględnione uwagi i wnioski zgłoszone w

związku z udziałem społeczeństwa (art 37 uuiś) Należy jednak dodać iż

organ ma jedynie obowiązek rozważyć złożone uwagi i wnioski nie musi

natomiast ich uwzględniać przy podjęciu rozstrzygnięcia jeżeli uzna ze ich treść

nie wpłynie na decyzję końcową Organ nie musi też jak już było wspomniane z

racji wyłączenia stosowania przepisoacutew Kodeksu postępowania administracyjnego

dotyczacych skarg i wnioskoacutew dokonywać indywidualnej odpowiedzi na

poszczegoacutelne skargi i wnioski Skutkuje to brakiem możliwości odwołania się do

wyższej instancji a przez to nie jest realizowany wynikający z Konwencji z

Aarhus dostęp do wymiaru sprawiedliwości

Powstaje pytanie o efektywność udziału społeczeństwa w postępowaniu

bowiem jak wynika z obowiązujących regulacji organ nie ponosi żadnych

konsekwencji rozstrzygnięcia sprawy nieadekwatnego do woli członkoacutew

społeczeństwa Przejawia się to po pierwsze tym że członkowie spoleczeństwa

nie mogą powziąć dokładnych informacji o jednostkowych rozważaniach organu

dotyczących poszczegoacutelnych uwag i wnioskoacutew a po drugie z powodu braku

indywidualnych odpowiedzi na uwagi i wnioski członkowie społeczności nie

mają możliwości odwołania się od decyzji Z art 50 ustawy z dnia 30 sierpnia

2002 r Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi292

wynika

jednoznacznie iż polska procedura sądowoadministracyjna nie statuuje instytucji

zwanej często w doktrynie skargą powszechną co skutkowałoby możliwością

zaskarżenia każdego aktu administracyjnego przez dowolną osobę w interesie

publicznym W przepisie tym wskazano warunki jakie muszą być spełnione dla

skutecznego wniesienia skargi przez podmioty spoza wskazanych enumeratywnie

tj prokuratora Rzecznika Praw Obywatelskich Rzecznika Praw Dziecka

292

Dalej zwana bdquoppsardquo Zgodnie z tym przepisem uprawnionym do wniesienia skargi jest każdy

kto ma w tym interes prawny prokurator Rzecznik Praw Obywatelskich Rzecznik Praw Dziecka

oraz organizacja społeczna w zakresie jej statutowej działalności w sprawach dotyczących

interesoacutew prawnych innych osoacuteb jeżeli brała udział w postępowaniu administracyjnym

100

Wniesienie skargi przez organizację społeczną jest dopuszczalne gdy brała ona

udział w postępowaniu i pozostaje to w zakresie jej statutowej działalności

natomiast - gdy chodzi o inne podmioty - wniesienie skargi jest możliwe

wyłącznie gdy posiadają one interes prawny293

Skarżący musiałby więc

wykazać że skutki prawne kwestionowanego orzeczenia (wyrażenia zgody)

dotyczyły sfery jego prawnie chronionych praw i obowiązkoacutew z uwagi na jego

sytuację indywidualną Jak orzekł WSA w Warszawie w wyroku z dnia 16 maja

2012 r294

bdquoprzyznanie praw osobom trzecim (dostęp do informacji możliwość

wnoszenia uwag i obowiązek ich rozpatrzania) nie oznacza automatycznie

ustanowienia szerszych praw procesowych np możliwości żądania zbadania

prawidłowości działania organoacutew co do wykonywania stosownych obowiązkoacutew w

tym zakresie w konkretnych trybach W ocenie WSA osoba trzecia pomimo iż

uczestniczyła w pewnym zakresie w postępowaniu nie nabywa automatycznie z

tego tylko tytułu uprawnienia do wniesienia odwołania czy wniosku o ponowne

rozpatrzenie sprawy (przywilej zastrzeżony dla strony ndash art 127 sect 1 w zw z sect 3

ppsa) jak i poacuteźniej skargi do sądu administracyjnego Zdaniem Sądu gdyby

taka byłaby wola prawodawcy zostałoby to wyrażone w przepisach expressis

verbis Takie jednoznaczne unormowanie istnieje w stosunku do organizacji

społecznych ktoacutere działają na prawach stronyrdquo Trudno się z powyższym

twierdzeniem nie zgodzić bowiem w judykaturze funkcjonuje pogląd iż interes

prawny uprawniający do uczestniczenia w postępowaniu musi być interesem

bezpośrednim i indywidualnym (własnym) a nie ogoacutelnym interesem

społecznym295

Jak stwierdza NSA w postanowieniu z dnia 13 listopada 2012 r

bdquoKryterium bdquointeresu prawnego ma charakter materialnoprawny Innymi słowy

interes prawny podmiotu wnoszącego skargę do sądu przejawia się tym że działa

on bezpośrednio we własnym imieniu i ma roszczenie o przyznanie uprawnienia

lub zwolnienia z nałożonego obowiązkurdquo296

W świetle poglądoacutew NSA interes

prawny musi być własny co oznacza że nie można opierać go na sytuacji

prawnej innego podmiotu nawet jeżeli w konkretnej sprawie charakter związkoacutew

293

Wyrok WSA w Warszawie z 16052012 r sygn akt IV SAWa 18112 LEX nr 1272687 294

Ibidem 295

Wyrok WSA w Łodzi z dnia 5 kwietnia 2017 r sygn akt III SAŁd 107316 LEX nr 2281845 296

Postanowienie NSA z dnia 13 listopada 2012 r sygn akt I OSK 263312 LEX nr 1325020

101

tych podmiotoacutew byłby nie tylko faktyczny ale i prawny297

Tak restrykcyjnie

wyznaczone granice interesu prawnego ktoacuterego istnienie jest warunkiem

wniesienia skargi do sądu administracyjnego nie pozostawiają pola do polemiki w

kontekście oceny możliwości wniesienia skargi przez reprezentanta ogoacutelnie

rozumianego społeczeństwa

Ostatnim etapem procedury z udziałem społeczeństwa jest podanie przez

organ rozstrzygnięcia do publicznej wiadomości Informacje dane sugestie

opinie ekspertoacutew złożone w trybie uwag i wnioskoacutew - zgodnie z art 7 77 i 80

kpa traktowane są jako materiał dowodowy w sprawie i funkcjonują na roacutewnych

prawach z innymi dowodami a więc wymagają weryfikacji Pominięcie zbadania

zasygnalizowanych faktoacutew nieuwzględnienie tych z nich ktoacutere powinny mieć

wpływ na rozstrzygnięcie stanowi przesłanki odwoławcze prowadzące do

uchylenia decyzji w wyższej instancji Obowiązujące ustawodawstwo umożliwia

wniesienie odwołania jedynie podmiotom ktoacutere mają w sprawie indywidualny

interes prawny Członkowie społeczeństwa natomiast nie otrzymują

indywidualnych odpowiedzi na złożone uwagi i wnioski wobec czego nie mają

podstaw do odwoływania się od decyzji organu Biorąc to pod uwagę należy

uznać iż są to uprawnienia słabsze niż te ktoacutere wynikają z rozdz VII kpa

dotyczącego skarg i wnioskoacutew

Konkludując wśroacuted instrumentoacutew zapewniających udział społeczeństwa

wiele z nich jest uregulowane w sposoacuteb niedostateczny co w konsekwencji nie

daje możliwości egzekwowania przez społeczeństwo jego uprawnień Z

pewnością z punktu widzenia społeczeństwa negatywnym aspektem tego

postępowania jest fakt iż zgłoszone wnioski i uwagi mają charakter wyłącznie

konsultacyjny a organ prowadzący postępowanie nie jest nimi związany i w

zakresie podejmowanego rozstrzygnięcia może zająć odmienne stanowisko Sam

sposoacuteb wykorzystania przez organ złożonych uwag i wnioskoacutew został przez

ustawodawcę określony lakonicznie Z kolei pozytywnie należy ocenić regulację

ktoacutera nakazuje organowi rozpatrzenie przed wydaniem decyzji każdego

spełniającego formalne wymogi wniosku czy uwagi Powyższe wskazuje że

297

Postanowienie NSA z dnia 25 stycznia 2012 r sygn akt II GW 1511 LEX nr 1244907

102

roacutewnież na poziomie prawa krajowego dostęp społeczeństwa do wymiaru

sprawiedliwości jest znaczenie ograniczony i jako taki nie występuje w kontekście

udziału społeczeństwa w ochronie środowiska Tym samym nie można roacutewnież

moacutewić o jego istnieniu w ramach zakładanego normatywnego modelu udziału

społeczeństwa w sprawach dotyczących GMO Niemniej jednak w ramach

kolejnych rozdziałoacutew autorka rozprawy podejmie proacutebę ustalenia założeń takiego

modelu roacutewnież w tym zakresie

103

27 Rola i pozycja prawna organizacji ekologicznych w

postępowaniach wymagających udziału społeczeństwa

W celu efektywnego wpływu społeczeństwa na sprawy publiczne

jednostki samoorganizują się i zrzeszają w określone struktury ktoacuterych istnienie

warunkuje zaangażowanie przynajmniej kilkuosobowej grupy osoacuteb w daną

dziedzinę spraw publicznych Zrzeszenia takie określane są mianem bdquoorganizacji

pozarządowychrdquo lub też bdquoorganizacji społecznychrdquo Działanie w tego typu

zrzeszeniach pozwala na rzeczywiste wpływanie na sprawy ochrony środowiska

poprzez uczestniczenie w postępowaniach administracyjnych na prawach strony

Uprawnienia te dzielimy w zależności o tego czy dana organizacja

zamierza uczestniczyć w bdquopostępowaniu wymagającym udziału społeczeństwardquo

czy w innym postępowaniu administracyjnym takiego udziału nie wymagającym

W sytuacji kiedy moacutewimy o tej drugiej kategorii postępowań stosowane są

przepisy ogoacutelne Kodeksu postępowania administracyjnego dotyczące uprawnień

organizacji społecznej w postępowaniu administracyjnym natomiast do

postępowań wymagających udziału społeczeństwa stosuje się przepisy ustawy o



W pierwszej kolejności wyjaśnienia wymaga pojęcie organizacji

pozarządowej i organizacji społecznej Organizacje pozarządowe stanowią

alternatywę wobec sektora państwowego i stwarzają możliwość gromadzenia się

środowisk reprezentujących określone interesy Są prywatne i powstają z

inicjatywy ich założycieli jednak działają w interesie publicznym a nie

prywatnym298

Pojęcie organizacji pozarządowej niekiedy jest używane zamiennie

z terminem bdquoorganizacja społecznardquo jednak w toku stosowania prawa przez

organy administracji publicznej zrodziły się na tym tle pewne problemy Pojęcie

bdquoorganizacja społecznardquo jak i pojęcie bdquoorganizacja pozarządowardquo należą do

zagadnień formalnie zdefiniowanych jednak używane są w roacuteżnych znaczeniach i

kontekstach przez naukę prawa i ustawodawcę co powoduje trudności w ich

298

A Haładyj Społeczeństwo obywatelskie Natura2000orgpl

104

prawidłowym zrozumieniu299

Każde z tych pojęć ma inną definicję formalną

zawartą w odrębnych aktach prawnych w nauce prawa są one jednak używane

zamiennie Wynika to z faktu mało precyzyjnych sformułowań obu tych pojęć

oraz nieustannie ewoluujących poglądoacutew doktryny i orzecznictwa Według A

Skoczylas i M Swory w zakresie procedury administracyjnej i

sądowoadministracyjnej pojęcie organizacji społecznej w zasadzie odpowiada

pojęciu organizacji pozarządowej300

Organizacja pozarządowa jest terminem

szerszym niż organizacja społeczna i używany jest głoacutewnie w prawie

międzynarodowym (określana mianem non-governmental organization) min w

Konwencji z Aarhus W najprostszym rozumieniu jest to organizacja założona

przez obywateli i działająca z własnej inicjatywy na rzecz wybranego interesu

publicznego301

W prawie krajowym definicja organizacji pozarządowej znajduje się w

ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r o działalności pożytku publicznego i

wolontariacie302

Zgodnie z art 3 ust 2 tej ustawy organiazację pozarządową

stanowią bdquopodmioty niebędące jednostkami sektora finansow publicznych w

rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r o finansach publicznych303

lub

przedsiębiorstwami instytutami badawczymi bankami i spoacutełkami prawa

handlowego będącymi państwowymi lub samorządowymi osobami prawnymi a

także niedziałające w celu osiągnięcia zyskurdquo Będą nimi soby prawne lub

jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej ktoacuterym odrębna

ustawa przyznaje zdolność prawną w tym fundacje i stowarzyszenia

Natomiast termin organizacja społeczna wskazany jest w art 5 sect2 pkt 5

kpa Pod pojęciem tym należy rozumieć organizacje zawodowe samorządowe

spoacutełdzielcze i inne organizacje Same pojęcie organizacji społecznej poprzez

wskazanie jej cech nie zostało jednak zdefiniowany prawnie Analiza przepisoacutew

pozwala jednak na określenie podstawowych cech organizacji społecznej

299

A Gronkiewicz Organizacja społeczna w ogoacutelnym postępowaniu administracyjnym


M Skoczylas M Swora Organizacje społeczne (pozarządowe) w postępowaniu

administracyjnym i sądowoadministracyjnym Administracja TDP 2006 nr 3 s 14ndash24 301

Ibidem 302

DzU tj z 2016 r poz 1817 z poacuteźn zm 303

Dz U tj z 2013 r poz 885 z poacuteźn zm

105

Rozbudowana definicja pojęcia organizacji społecznej w oparciu o poglądy

doktryny rozwiązania prawne przyjęte w polskim prawie oraz orzecznictwo

sądowe obejmuje bdquowszelkie trwałe zrzeszenia osoacuteb fizycznych a także prawnych

tzn takie grupy tych podmiotoacutew ktoacutere związane są wspoacutelnym celem i stałą więzią

organizacyjną niewchodzące w skład aparatu państwowego i niebędące zarazem

spoacutełkami prywatnymirdquo304

W polskim prawie nie istnieją regulacje ktoacutere

określałyby wzajemną relację pomiędzy pojęciem organizacji pozarządowej i

organizacji społecznej Ustawodawca generalnie wyłączając pewne wyjatki

posługuje się w przepisach materialnych terminem bdquoorganizacja pozarządowardquo

natomiast w prawie procesowym zazwyczaj używa sformułowania organizacja

społeczna305

Z kolei przepisy prawne regulujące postępowanie

sądowoadministracyjne nie roacuteżnicują form zrzeszania obywateli mających status

organizacji społecznej Pojęcie bdquoorganizacja społecznardquo występujące w

przepisach procesowych w sposoacuteb całościowy odnosi się do podmiotoacutew

mogących przystąpić do tych postępowań w formach procesowych właściwych

dla strony w celu przedstawienia interesu grupowego dzięki czemu realizują

przyznaną im przez prawo możność do przedstawienia stanowiska w sprawie w

ktoacuterą dany podmiot spoza administracji publicznej chce się zaangażować306

Z

procesowego punktu widzenia prawidłowe zdefiniowanie czy dana grupa osoacuteb

stanowi organizację społeczną jest kluczowe bowiem warunkuje możliwość

uczestniczenia w postępowaniu i realizację zasady subsydiarności

Z racji braku legalnej definicji organizacji społecznej poprzez określenie

w prawie jej cech można stwierdzić iż to rzeczywistość ukształtowała określone

struktury i formy wspoacutelnych działań obywateli ktoacutere następnie zostały poddane

analizie przez przedstawicieli nauk prawnych307

Na potrzeby stosowania w

praktyce terminu organizacja społeczna i dopuszczaniu zreszeń do udziału w

określonych postępowaniach w doktrynie uznano iż jest to pojęcie podlegające

nieustannej ewolucji Jak zostało wskazane już w obrębie jednej dyscypliny

naukowej formułuje się roacuteżne znaczenia tego pojęcia a jego zdefiniowanie polega

304

E Smoktunowicz Prawo zrzeszania się w Polsce R Michalska-Badziak [w] Prawo

administracyjne Pojęcia instytucje zasady w teorii i orzecznictwie Warszawa 2000 str 200 305

A Haładyj Społeczeństwo obywatelskie Natura2000orgpl 306

Ibidem 307

A Gronkiewicz Organizacja społeczna w ogoacutelnymhellip op cit s 25

106

przede wszystkich na wskazaniu pewnego zespołu cech ktoacutery wspoacutelny jest dla

większości stworzonych definicji308

Posługując się ogoacutelną typologią możemy

moacutewić o następujących grupach organizacji społecznych stowarzyszenia i

organizacje do nich podobne partie polityczne związki zawodowe społeczno-

zawodowe organizacje rolnikoacutew samorządy i związki wyznaniowe309

W

znaczeniu szerokim do organizacji społecznych zaliczane są wszystkie formy

zrzeszania się wymienione w art 12 Konstytucji Będą to więc związki

zawodowe organizacje społeczno-zawodowe rolnikoacutew stowarzyszenia ruchy

obywatelskie i inne dobrowolne zrzeszeń oraz fundacje W ujęciu wąskim będą to

natomiast organizacje typu korporacyjnego czyli takie ktoacuterych głoacutewnym

substratem są jej członkowie a nie kapitał jak w przypadku organizacji typu

zakładowego do ktoacuterych należą fundacje310

Opierając rozważania o poglądy

nauki prawa i judykatury organizacją społeczną ktoacutera ma przymiot strony w

postępowaniu w rozumieniu art 28 i 29 kpa nie są komitety rodzicielskie czy

kolektywy mieszkańcoacutew ulicy ponieważ nie stanowią one wystarczająco

sformalizowanego bytu prawnego Organizacjami społecznymi nie będą roacutewnież

wszelkie zrzeszenia ktoacutere zależne są w określonym stopniu od struktur aparatu

państwowego np jednostki budżetowe czy związki i stowarzyszenia gmin311

Problem klasyfikacji pewnych podmiotoacutew jako organizacji społecznych został

zauważony także w stosunku do takich podmiotoacutew jak ruchy obywatelskie czy

komitety powoływane do wykonywania roacuteżnych zadań Nie istnieje bowiem

odrębna regulacja ktoacutera pozwalałaby uznać je za organizacje społeczne poza tym

często nie posiadają one cech przypisywanych organizacjom społecznym312

Są

jednak i tacy przedstawiciele nauk prawnych ktoacuterzy ruch obywatelski uznają za

organizację społeczną313

308

E Smoktunowicz Prawo zrzeszania się w Polsce Warszawa 1992 s 9 309

R Michalska-Badziak [w] Z Duniewska B Jaworska-Dębska R Michalska-Badziak E

Olejniczak-Szałowska M Stahl Prawo administracyjnepojęcia instytucje zasady w teorii i

orzecznictwie Warszawa 2002 s 26-227 310

Ibidem 311

M Micińska Udział społeczeństwaop cit s 22 312

A Gronkiewicz Organizacja społecznaop cit s 72 313

M Uliasz uznaje komitety za formę organizacji samorządowej R Szarek uznaje że komitety

można uznać za stowarzyszenia zwykłe cyt za A Gronkiewicz Organizacja społeczna op cit

s 72-73

107

Konkludując jak stwierdził J Starościak można moacutewić o tylu

organizacjach społecznych ile jest samych organizacji314

Z kolei

E Smoktunowicz uznawał iż należy brać pod uwagę tyle stanowisk

ustawodawcy ile jest aktoacutew normatywnych uwzględniających pojęcie

organizacji społecznej Dodatkowo wskazuje on iż zdarzają się sytuacje kiedy to

ustawodawca w jednym akcie prawnym używa terminu bdquoorganizacja społecznardquo

w więcej niż jednym znaczeniu Stanowisko E Smoktunowicza pochodzi z

okresu kiedy nie stosowano jeszcze pojęcia organizacja pozarządowa co dziś

dodatkowo komplikuje tę problematykę315

Z punktu widzenia omawianej tematyki istotne jest scharakteryzowanie

organizacji społecznej ktoacutera zajmuje się reprezentowaniem społeczeństwa w

sprawach z zakresu ochrony środowiska w tym w sprawach organizmoacutew

genetycznie modyfikowanych a więc organizacji ekologicznej Organizacja

ekologiczna jest organizacją społeczną ktoacuterej statutowym celem jest ochrona

środowiska Definicja ta określona jest zaroacutewno w ustawie o udostępnianiu


środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko a także w ustawie

Prawo ochrony środowiska Literalne brzmienie definicji organizacji ekologicznej

sugeruje iż zaliczyć do nich można tylko te ktoacutere posiadają statut a więc

stowarzyszenia zarejestrowane Na potrzeby niniejszej analizy należy jednak

posłużyć się art 43 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r Prawo o

stowarzyszeniach316

ktoacutery stanowi że ilekroć w ustawie jest mowa o statucie

należy przez to rozumieć roacutewnież regulamin stowarzyszenia zwykłego

Stanowisko to zostało poparte w nauce prawa i judykaturze317

Tożsamy pogląd

istnieje w stosunku do fundacji Mogą one tym samym być objęte pojęciem

organizacji ekologicznej pod warunkiem że do ich celoacutew statutowych należy

ochrona środowiska Organizacje ekologiczne działają w Polsce zaroacutewno jako

stowarzyszenia jak i fundacje Wiele z nich uzyskało też status organizacji

314

J Starościak Problemy wspoacutełczesnej administracji Warszawa 1972 s 113 315

E Smoktunowicz Ogoacutelne problemy wspoacutełdziałania terenowych organoacutew władzy i

administracji państwowe z organami pozarządowymi PRN 1987 nr 70 str 10 cyt za A

Gronkiewicz Organizacja społeczna w ogoacutelnymhellip op cit s 30 316

DzU tj z 2017 poz 210 ze zm 317


108

pożytku publicznego318

Tworzenie organizacji ekologicznych w formie fundacji

ma istotne znaczenie z tego punktu widzenia iż stanowią one zaplecze

organizacyjno-ekonomiczne dla przygotowywania rozmaitych projektoacutew oraz

wspierania inicjatyw podejmowanych przez inne podmioty np działające w

ramach aparatu państwowego Fundacje zajmujące się ochroną przyrody

wspoacutełpracują min z innymi organizacjami pozarządowymi z przedsiębiorcami

czy jednostkami naukowymi Dzięki wsparciu finansowemu fundacji niewielkie

przedsięwzięcia mają możliwość rozwinąć się w trwałe działania przeprowadzane

na wielką skalę319

W związku z bezosobowym charakterem fundacji istniał spoacuter w

orzecznictwie co do faktu czy fundację można traktować jako organizację

społeczną Postanowienie NSA z 1993 r zawierało stwierdzenie iż bdquoza

organizację społeczną nie można uznać fundacji gdyż nie jest ona korporacją

obywateli lecz wyodrębnioną masą majątkowąrdquo320

Tymczasem w 2005 r

uchwałą siedmiu sędzioacutew NSA zmieniono ten pogląd Skład orzekający przyjął

że zagadnienie to budzi wątpliwości ponieważ nie ma legalnej definicji pojęcia

bdquoorganizacja społecznardquo Za stanowiskiem iż fundacja powinna być traktowana

jako organizacja społeczna może przemawiać art 12 Konstytucji ktoacutery wskazuje

formy samoorganizacji społeczeństwa obywatelskiego i zalicza do nich expressis

verbis także fundacje Jak stwierdził NSA roacutewnież względy celowościowe

przemawiają za udziałem fundacji w postępowaniu sądowym ponieważ jej udział

powinien zależeć od celu i zakresu działania organizacji a nie od prawnej formy

jej utworzenia Ostatecznie NSA wydał uchwałę w ktoacuterej stwierdził że fundacja

jako organizacja społeczna może na podstawie art 33 sect 2 w zw z art 25 sect 4

ppsa zgłosić udział w postępowaniu sądowym w charakterze uczestnika

postępowania w sprawie dotyczącej interesu prawnego innej osoby Fundacja

posiada bowiem wszystkie najważniejsze cechy wyodrębnione i przypisane

organizacjom społecznym a ktoacutere wynikają z art 12 Konstytucji321

NSA uznał

318

Ibidem 319

L Stecki Fundacja Toruń 1996 s 181 320

Por Postanowienie NSA z dnia 12 stycznia 1993 r I SA 176292 ONSA 1993 Nr 3 poz 75

zob także postanowienie NSA z dnia 6 maja 1998 r IV SA 89896 LEX nr 43351 321

Będzie to wyodrębniony zespoacuteł osoacuteb dobrowolność przynależności do organizacji odnosi się

do nich właściwy zespoacuteł przepisoacutew określających ich strukturę zakres praw i obowiązkoacutew

109

iż wolność tworzenia organizacji to także wolność wyboru prawnej formy

realizacji tej wolności322

Konkludując podkreślić należy iż zagadnienie prawnych form organizacji

społecznych w tym organizacji ekologicznych jest zagadnieniem złożonym

Niejednolity kierunek interpretacji rodzi więc potrzebę sformułowania przez

ustawodawcę jednoznacznego pojęcia organizacji społecznej Niejasności w

przepisach mogą bowiem powodować niedopuszczenie określonego podmiotu do

postępowania w danej sprawie Istnienie coraz większej liczby podmiotoacutew ktoacutere

pretendują do miana organizacji ekologicznej a ktoacutere przyjmują roacuteżnorodne

formy prawne rodzi pytanie o znaczenie i wpływ danego podmiotu na

kształtowanie się działań państwa w zakresie ochrony środowiska w konfrontacji

z podmiotami ktoacutere w świetle prawa jednoznacznie stanowią organizacje

ekologiczne

Dla celoacutew niniejszej pracy istotne jest rozważenie sytuacji prawnej

organizacji ekologicznych w postępowaniach wymagających udziału

społeczeństwa Status organizacji w tych postępowaniach na dzień dzisiejszy

reguluje ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie udziale


środowisko ktoacutera częściowo odwołuje się roacutewnież do przepisoacutew Kodeksu

postępowania administracyjnego i stanowi iż organizacje ekologiczne ktoacutere

powołując się na swoje cele statutowe zgłoszą chęć uczestniczenia w określonym

postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa uczestniczą w nim na

prawach strony jeżeli prowadzą działalność statutową w zakresie ochrony

środowiska lub ochrony przyrody przez minimum 12 miesięcy przed dniem

wszczęcia tego postępowania (art 44 uuiś) W celu dokonania pełnej analizy tej

kwestii należy na początek nakreślić unormowania zawarte w Kodeksie

stanowiący o ich organizacyjnej odrębności i samodzielności działalność i cele organizacji

określone są przede wszystkim statutem i muszą pozostawać w zgodzie z celami państwa organy

tych organizacji pochodzą z wyboru tych ktoacuterzy te organizacje tworzą organizacje o ktoacuterych

powyżej mowa pozostają pod kontrolą lub nadzorem organoacutew władzy publicznej 322

Uchwała 7 sędzioacutew NSA z dnia 12 grudnia 2005 r II OPS 405 ONSAiWSA 2006237 zob

roacutewnież P Sarnecki Wolność zrzeszania się Warszawa 1998 str 29 i J Boć Prawo

administracyjne Kolonia Limited 2000 str 163 i n

110

postępowania administracyjnego aby następnie skonfrontować je z zakresem

uprawnień organizacji ekologicznych w postępowaniach w sprawach GMO

Na początek wyjaśnienia wymaga pojęcie bdquouczestnika na prawach stronyrdquo

Wprowadzenie do postępowania tej kategorii podmiotoacutew stanowi niejako

odstępstwo od generalnej zasady występowania w postępowaniu

administracyjnym dwoacutech podmiotoacutew związanych stosunkiem o charakterze

materialnoprawnym Podmiotami tymi są organ administracji i podmiot spoza

administracji Natomiast uczestnik na prawach strony nie posiada w postępowaniu

interesu prawnego ani obowiązku w rozumieniu art 28 kpa Uczestnicy na

prawach strony występują od niej niezależnie a nie zamiast niej z tego też

względu nie należy tych podmiotoacutew ze sobą utożsamiać323

Przyczyną

dopuszczenia tej kategorii podmiotoacutew do udziału w postępowaniu jest więc

przede wszystkim ochrona i reprezentacja interesoacutew publicznych czy

społecznych Działaniem na rzecz interesu publicznego będzie uczestniczenie w

postępowaniu takich podmiotoacutew jak Rzecznik Praw Obywatelskich czy Minister

Kultury i Dziedzictwa Narodowego natomiast interes społeczny realizowany jest

w pierwszej kolejności przez organizacje społeczne Interes społeczny obejmuje

bowiem wartości ważne dla ogoacutełu społeczeństwa i co do zasady odroacuteżnia się je

od wartości urzeczywistniających interes publiczny Jak twierdzi jednak

A Gronkiewicz można uznać że organizacje społeczne mogą chronić

jednocześnie wartości objęte ineteresem społecznym i interesem publicznym324

Na zwroacutecenie uwagi wymaga fakt iż nie zawsze interes społeczny

reprezentowany przez organizacje występujące na prawach strony pokrywa się z

interesem prawnym strony postępowania administracyjnego Organizacje

społeczne mogą roacutewnież pozostać bezstronne Kodeks postępowania

administracyjnego nie nakłada na uczestnikoacutew występujących na prawach strony

obowiązku określenia swojego stanowiska w sprawie czy przynależności ktoacuterejś

ze stron do organizacji325

Ustawodawca na gruncie obowiązujących przepisoacutew

prawa nie wprowadza regulacji na podstawie ktoacuterych organy administracji

323

A Gronkiewicz Organizacja społeczna w ogoacutelnym hellip op cit s 219 324

Ibidem 325

Por J Borkowski J Jendrośka R Orzechowski A Zieliński Kodeks Postępowania

Administracyjnego Komentarz Warszawa 1985 s 121

111

publicznej czy sądy miałyby dokonywać oceny zgodności celoacutew działania

organizacji społecznych z interesem indywidualnym W postanowieniu z dnia 28

września 2009 r NSA stwierdził jedynie iż bdquoudział organizacji społecznej w

postępowaniu administracyjnym nie może powodować naruszenia sfery

prywatności innej osoby - strony postępowania administracyjnego Strony

powinny być chronione przed swoistym bdquowścibstwem organoacutew takiej organizacji

czy też chęcią wywarcia presji przez bezpodstawne upublicznienie sprawyrdquo326

Rozważenia wymagają przesłanki jakie organizacja społeczna musi

spełnić by być uczestnikiem postępowania na prawach strony Zgodnie z art 31

kpa organizacja społeczna musi spełnić łącznie dwa warunki przystąpienie do

sprawy musi być uzasadnione celami statutowymi organizacji oraz za jej

przystąpieniem musi przemawiać interes społeczny Pojęcie interesu społecznego

rozumiane jest w dwojaki sposoacuteb - w znaczeniu wąskim i szerokim Interes

społeczny sensu stricto oznacza doniosłe znaczenie pewnej sprawy dla grupy

jednostek zrzeszonych w ramach określonej organizacji natomiast interes

społeczny sensu largo to interes ważny dla społeczeństwa rozumianego jako ogoacuteł

jednostek związanych określonymi więzami społecznymi w ramach danego

państwa Interes ten urzeczywistniany jest poprzez działania konkretnych

organizacji327

W nauce prawa uznaje się iż z potrzebą ochrony interesu

społecznego mamy do czynienia wtedy gdy skutki decyzji administracyjnej

wydanej przez organ wpływać będą zaroacutewno na sytuację prawną strony

postępowania jak i na inne podmioty oraz ich otoczenie328

Jednakże samo

oddziaływanie na szerszy krąg podmiotoacutew nie oznacza automatycznie iż oacutew

interes społeczny w danej sprawie wystąpi Kolejną więc czynnością organu

administracji powinno być sprecyzowanie o jaki w danej sprawie interes

społeczny chodzi oraz czy rzeczywiście uczestniczenie w tej sprawie organizacji

społecznej na prawach strony spowoduje że zdefiniowany przez organ interes

326

Postanowienie 7 Sędzioacutew NSA z dnia 28 września 2009 r sygn akt II GZ 5509 ONSAiWSA

2010223 327

Por A Gronkiewicz Organizacja społeczna w ogoacutelnym op cit s 230 328

K Gruszecki Udział organizacji ekologicznych w postępowaniu administracyjnym w sprawach

ochrony środowiska PiP 2002 z2 s89

112

będzie lepiej chroniony329

Pojęcie interesu społecznego jest bowiem szerokie i

zawiera w sobie roacuteżne wartości w zależnosci od rozpatrywanej sprawy Organ

administracji musi więc zbadać związek pomiędzy interesem społecznym

ustalonym dla rozstrzyganej sprawy a działaniami organizacji Konkludując

organy administracji publicznej podejmując decyzję o dopuszczeniu bądź

niedopuszczeniu organizacji do postępowania powinny swoje działania opierać na

zasadzie proporcjonalności czyli we właściwy sposoacuteb zroacutewnoważyć interes

społeczny i słuszny ineteres strony opierając swoje rozważania na występujących

w sprawie okolicznościach faktycznych330

Jak zostanie wskazane w dalszej cześci omawianego wątku organizacje

ekologiczne działające w postępowaniach wymagających udziału społeczeństwa

nie muszą wykazywać bdquointeresu społecznegordquo co niesie za sobą roacuteżnorakie

konsekwencje prawne i faktyczne Zanim jednak wątek ten zostanie rozważony

istotne jest roacutewnież wskazanie jakie uprawnienia i obowiązki przysługują

organizacjom społecznym na mocy przepisoacutew Kodeksu postępowania

administracyjnego Uprawnienia podmiotoacutew występujących w postępowaniu jako

uczestnnicy na prawach strony ze względu na ich roacuteżnorodny status prawny nie

zawsze są jednakowe Rzecznik Praw Obywatelskich czy też prokurator ktoacuterzy

pełnią szczegoacutelne funkcje i stoją na straży przede wszystkim praw publicznych

posiadają bowiem szczegoacutelne prerogatywy ktoacuterymi nie są obdarzone np

organizacje społeczne Jednakże co do zasady wszystkie te podmioty posiadaja

następujące uprawnienia

1) wnoszenie środkoacutew dowodowych

2) udział w czynnościach dowodowych

3) przeglądanie akt sprawy i sporządzanie z nich odpisoacutew i notatek

4) żądanie sprostowania rozstrzygnięć podjętych w postępowaniu

5) wnoszenie środkoacutew zaskarżenia

Udział organizacji społecznych obejmuje także etap wspoacutełdziałania (art 106

sect1 kpa) Organizacja społeczna może więc złożyć zażalenie na postanowienie

329

Por J Borkowski J Jendorska R Orzechowski A Zieliński Kodeks postępowania

administracyjnego op cit s121 330

Wyrok NSA z dnia 23 września 2010 r II OSK 133909 Lex nr 746474

113

wydane przez organ wspoacutełdziałający Organizacja społeczna jest tez uprawniona

do zaskarżenia postanowienia o zatwierdzeniu bądź odmowie zatwierdzenia

ugody (art 118 sect3 kpa)331

Uczestnicy na prawach strony posiadają większość

uprawnień przyznawanych przez przepisy Kodeksu postępowania

administracyjnego stronom jednak występują tu pewne ograniczenia Organizacje

ekologiczne nie są uprawnione min do żądania zawieszenia postępowania

administracyjnego o ktoacutere wnosić może strona na żądanie ktoacuterej postępowanie

zostało wszczęte (art 98 sect1 kpa) umorzenia postępowania administracjnego o

ktoacutere może wnosić strona na wniosek ktoacuterej postępowanie zostało wszczęte (art

105 sect2 kpa) zawarcia ugody (art 114 kpa) żądania wznowienia

postępowania gdy strona bez własnej winy nie brała udziału w postępowaniu (art

145 sect1 pkt 4 kpa) uprawnienie do żądania wznowienia postępowania w

sytuacji gdy zostało wydane orzeczenie sądu stwierdzające naruszenie zasady

roacutewnego traktowania jeżeli naruszenie tej zasady miało wpływ na rozstrzygnięcie

sprawy zakończonej decyzją ostateczną (art 145b kpa) wyrażenia zgody na

zmianę lub uchylenie decyzji ostatecznej na mocy ktoacuterej strona nabyła prawo

jeżeli przepisy szczegoacutelne nie sprzeciwiają się uchyleniu i zmianie a przemawia

za tym interes społeczny lub słuszny interes strony (art 155 kpa)332

W nauce prawa przeważają poglądy iż uprawnienia uczestnikoacutew na

prawach strony mają charakter wyłącznie procesowy a sama instytucja została

stworzona na potrzeby postępowania wobec czego występowanie w procesie na

prawach strony jest uzależnione wyłącznie od spełnienia procesowych przesłanek

określonych w kpa333

Jednak jak zostało wskazane powyżej w odniesieniu do

organizacji społecznych sytuacja ta uregulowana jest nieco inaczej bowiem

uczestniczenie organizacji społecznej w postępowaniu administracyjnym

warunkują przesłanki ktoacutere można zaliczyć do kategorii prawa materialnego334

Podsumowując nasuwa się wniosek iż organizacje ekologiczne jako uczestnicy

postępowania na prawach strony bezsprzecznie mogą mieć znaczący wpływ na

331


Ibidem 333

A Wroacutebel [w] K Chorąży W Taras A Wroacutebel Postępowanie administracyjne egzekucyjne

i sądowoadministracyjne Warszawa 2009 s 54 334


Warszawa 2012 s 222

114

przebieg postępowania bowiem w gruncie rzeczy ich uprawnienia w stosunku do

uprawnień strony nie są nadmiernie ograniczone

Warto zwroacutecić uwagę że zdarzają się przy tym przypadki kiedy to organ

administracji uwzględnił wnioski organizacji kierował do niej pisma oraz

przyjmował wnioski i oświadczenia pomimo braku formalnego postanowienia o

uczestnictwie organizacji na prawach strony Zgodnie z poglądem NSA zawartym

w wyroku z dnia 17 listopada 1988 r organ dopuścił organizację społeczną do

postępowania w sposoacuteb dorozumiany335

W świetle wyroku WSA w Gdańsku z

dnia 15 czerwca 2000 r brak formalnego postanowienia organu pierwszej

instancji nie może być przyczyną niedopuszczenia do udziału w postępowaniu

organizacji ktoacutera złożyla wniosek spełnia ustawowe przesłanki dopuszczenia

oraz składała w postępowaniu pisma i oświadczenia merytoryczne336

W skutek

przyjęcia takiej interpretacji M Szałkiewicz twierdzi iż organizacja społeczna

ktoacutera została uznana jedynie w sposoacuteb faktyczny roacutewnież ma prawo do złożenia

odwołania od decyzji organu I instancji337

Poglądy te jednak nie są jednolite

Wojewoacutedzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 10 sierpnia

2006 r stwierdził iż nie podziela stanowiska NSA wyrażonego w powołanym

wyroku z 1988 r o możliwości istnienia dorozumianego postanowienia o

dopuszczeniu organizacji społecznej do postępowania w sytuacji przyjmowania

jej oświadczeń i doręczania jej decyzji i postanowień bez formalnego

postanowienia338

Za takim stanowiskiem przemawia roacutewnież większość

poglądoacutew doktryny i orzecznictwa339

Należy zgodzić się z poglądem NSA w

świetle ktoacuterego we wszystkich tych przypadkach w ktoacuterych ustawodawca

przewidział w Kodeksie postępowania administracyjnego konieczność wydania

aktu administracyjnego (postanowienie decyzja) nie ma możliwości prawnej

335

Por wyrok NSA z dnia 17 listopada 1988 r IV SA 85588 ONSA 1990 nr 1 poz 3 Lex nr

101112 336

Wyrok WSA w Gdańsku z dnia 15 czerwca 2000 r II SAGd 79098 Lex nr 44215 337

M Szałkiewicz glosa do wyroku NSA z dnia 20 stycznia 2005 r OSK 175504 Gdańskie

Studia Prawnicze 2007 nr 2 poz 5 338

Zob wyrok WSA w Warszawie z dnia 10 sierpnia 2006 r sygn akt I SAWa 86206 Lex nr

282557 339

J Borkowski [w] J Borkowski B Adamiak Kodeks postępowania administracyjnego

Komentarz Warszawa 2005 s 259 wyrok NSA z 16 listopada 2007 r sygn akt I OSK 159506

wyrok NSA z dnia 20 kwietnia 2010 r sygn akt II OSK 61109 LEX nr 597721

115

odstąpienia od tego wymogu gdyż takie działanie należy zakwalifikować jako

działanie pozbawione podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa

Przechodząc zaś do analizy statusu procesowego organizacji

ekologicznych w postępowaniach wymagających udziału społeczeństwa na

początek należy odnieść się do treści art 44 uuiś Zgodnie z tym przepisem

organizacje ekologiczne aby przystąpić do postępowania muszą wykazać

zbieżność swoich celoacutew statutowych z przedmiotem postępowania oraz zgłosić

chęć uczestnictwa w postępowaniu jednakże pod warunkiem że prowadzą

działalność statutową w zakresie ochrony środowiska lub ochrony przyrody przez

minimum 12 miesięcy przed dniem wszczęcia tego postępowania W

przeciwieństwie więc do postępowania przeprowadzanego na podstawie

przepisoacutew kpa organizacja nie musi spełnić przesłanki występowania interesu

społecznego Na zwroacutecenie uwagi wymaga roacutewnież druga część art 44 ust 1

uuiś ktoacutery wyłącza obowiązek organu administracji indywidualnego

powiadamiania organizacji ekologicznych o wszczętym postępowaniu Zdanie in

fine tego przepisu wyłącza bowiem stosowanie art 31 sect 4 kpa Przepis ten

nakłada na organ administracji prowadzący postępowanie obowiązek

zawiadamiania organizacji o jego wszczęciu jeżeli uzna że organizacja może być

zainteresowana udziałem w postępowaniu ze względu na jej cele statutowe oraz

jeżeli przemawia za tym interes społeczny

Organizacja ekologiczna aby przystąpić do postępowania powinna we

własnym zakresie zasięgać informacji o interesujących ją sprawach Z pewnością

wiąże się to ze wzmożoną aktywnością takich organizacji Można też uznać iż

rozwiązanie takie jest logiczne mając na względzie fakt że informacje o

wszczęciu postępowania zgodnie z art 33 ust 1 uuiś ustawy muszą być

podane do publicznej wiadomości Tak więc zainteresowana organizacja

ekologiczna ma zagwarantowaną możliwość powzięcia informacji o

prowadzonym postępowaniu bez konieczności oddzielnego powiadamiania jej o

tym Należy także zauważyć iż ustawodawca wprowadził szereg przepisoacutew ktoacutere

rozwiązują potencjalne problemy w tym zakresie Wyrazem tego są dalsze

przepisy zawarte w art 44 uuiś na mocy ktoacuterych przyznano organizacjom

ekologicznym prawo wniesienia odwołania od decyzji wydanej w postępowaniu

116

wymagającym udziału społeczeństwa a także prawo złożenia skargi do sądu

administracyjnego roacutewnież w przypadku gdy nie brały one wcześniej udziału w

postępowaniu Wniesienie odwołania jest roacutewnoznacze z chęcią uczestnictwa

organizacji w postępowaniu odwoławczym na prawach strony Przepisy te

stanowią transpozycję art 10 Dyrektywy 85337EWG Na postanowienie o

odmowie dopuszczenia do udziału w postępowaniu przysługuje organizacji

zażalenie

Wyłączenie w art 44 uuiś przepisu art 31 sect 4 kpa wydaje się być

zamierzonym działaniem ustawodawcy ktoacutere ogranicza krąg organizacji

przystępujących do postępowania do tych ktoacutere są najbardziej zaangażowane w

daną dziedzinę spraw związanych z ochroną środowiska Stanowi to wyraz

realizacji zasady ekonomiki procesowej bowiem zdejmuje z organu administracji

obowiązek gromadzenia informacji na temat organizacji ekologicznych i ich

celoacutew statutowych oraz analizowania w stosunku do każdej z organizacji czy jej

cel statutowy pokrywa się z przedmiotem postępowania Organ bada to dopiero

wtedy gdy organizacja sama zgłosi chęć uczestnictwa Z drugiej strony

ustawodawca roacutewnoważy ten przepis szeregiem regulacji ktoacutere dają

organizacjom szansę wpływu na rozstrzygnięcie postępowania w kolejnych jego

instancjach Ostatecznie należy jednak rozważyć czy takie uregulowanie

przepisoacutew nie powoduje naruszenia podstawowych zasad postępowania

administracyjnego takich jak zasada pogębiania zaufania do obywateli czy

pośrednio zasada jawności postępowania Nie ulega bowiem wątpliwości że na

mocy tego przepisu zachodzi jednak pewne ograniczenie aktywności organizacji

ekologicznych ktoacutere utrudnia im wykonywanie ich zadań statutowych340

Jednakże zdaniem E Smoktunowicza praktyka pokazuje że art 31 sect 4 kpa

często bywa nieprzestrzegany przez organy administracji ponieważ nie ma

sankcji ktoacutere gwarantowałyby egzekwowanie tego przepisu341

Wynika to z faktu

iż organizacja społeczna działa jedynie na prawach strony a przesłanką do

wznowienia postępowania zakończonego decyzją ostateczną jest nie branie

udziału w postępowaniu przez stronę bez jej winy (art 145 sect 1 pkt 4 kpa) W

340

Por J Wroacutebel [w] M Jaśkowska A Wroacutebel Kodeks s 314 341

E Smoktunowicz Udział organizacji społecznej s 197

117

związku z powyższym w judykaturze ugruntował się pogląd że organizacja

społeczna nie ma możliwości żądać wznowienia postępowania na podstawie

art 145 sect1 pkt 4 kpa342

Odmienne stanowisko przyjął NSA w wyroku z dnia 23

listopada 1999 r w ktoacuterym stwierdza że bdquoprzepis art 145 sect 1 pkt 4 kpa należy

odnosić roacutewnież do organizacji społecznych mogących się ubiegać o status

podmiotoacutew na prawach strony ktoacutere zostały pozbawione możliwości

uczestniczenia w postępowaniu przez to że zignorowano ich wniosek o

dopuszczenie do udziału w postępowaniu i nie wydano żadnego postanowienia w

sprawie tego dopuszczenia Inna interpretacja art 145 sect 1 pkt 4 kpa godziłaby

w istotę instytucji podmiotoacutew na prawach strony ktoacutere mają prawo do otrzymania

zaskarżalnego postanowienia w sprawie ich dopuszczenia do udziału w

postępowaniu byłaby sprzeczna z zasadą ochrony interesu społecznego i

całkowicie uniemożliwiałaby organizacji społecznej obronę i argumentacjęrdquo343

Biorąc pod uwagę spoacuter w orzecznictwie co do powyższej kwestii i mając

na uwadze że w postępowaniach z udziałem społeczeństwa organy administracji

publicznej nie mają obowiązku powiadamiania organizacji ekologicznych o

toczących się postępowaniach istotnych z puntu widzenia celoacutew statutowych tych

organizacji wydaje się iż zagadnienie te nie pozwala na wyprowadzenie

jednoznacznych wnioskoacutew Ostatecznie jednak biorąc pod uwagę wzorcowy

model udziału społeczeństwa w sprawach z zakresu ochrony środowiska w tym

dotyczących GMO wyłączenie art sect 4 kpa należałoby ocenić krytycznie

Mając na uwadze odmienność regulacji ustawy o udostępnianiu informacji

o środowisku i jego ochronie udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz

o ocenach oddziaływania na środowisko i Kodeksu postępowania

administracyjnego w zakresie udziału organizacji społecznych w postępowaniach

oraz wynikające z tego odrębności w klasycznych postępowaniach

administracyjnych i tych wymagających udziału społeczeństwa powstaje

zagadnienie czy do postępowania wymagającego udziału społeczeństwa mogą

342

Wyrok NSA z dnia 4 grudnia 2012 r sygn akt II OSK 190512 wyrok NSA z dnia 17 czerwca

2008 r sygn akt II OSK 64107 wyrok WSA w Warszawie z dnia 31 stycznia 2013 r sygn akt

IV SAWa 205112 343

Odmienne stanowisko przyjął NSA w wyroku z dnia 23 listopada 1999 r II SAKr 119199

OSP 2000 z 7ndash8 poz 112

118

przystępować na prawach strony inne organizacje społeczne nie należące do

kategorii organizacji ekologicznych a jeżeli jest to możliwe to czy organ

administracji powiadamia indywidualnie te organizacje Problem ten został

dostrzeżony już na gruncie regulacji normujących udział społeczeństwa w

postępowaniach zawartych w ustawie Prawo ochrony środowiska Obecnie

przeważa pogląd iż skoro nie są to organizacje ekologiczne to powinno się do

nich stosować art 31 sect 4 kpa344

Konsekwentnie więc wyłączenie obowiązku

indywidualnego powiadamiania organizacji ekologicznych o postępowaniach

wymagających udziału społeczeństwa dotyczy wyłącznie organizacji

ekologicznych co wydaje się stawiać organizacje ekologiczne w gorszym

położeniu niż inne organizacje społeczne Z powyższych uregulowań wynika iż

organ administracji wszczynając postępowanie wymagające udziału

społeczeństwa ma obowiązek powiadomić wszystkie organizacje społeczne

oproacutecz organizacji ekologicznych ktoacutere o postępowaniu dowiadują się za pomocą

podawania informacji do publicznej wiadomości Co ciekawe pomimo iż już na

gruncie ustawy Prawo ochrony środowiska uznano iż rozwiązanie te nie jest do

końca prawidłowe i wydaje się być nielogiczne na gruncie ustawy o


ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko przepis ten

pozostał w tym zakresie w niezmienionym kształcie345

Nie ulega wątplwości iż

głoacutewnym motorem uczestniczenia organizacji społecznych w postępowaniach jest

ich własna inicjatywa a odmienna od przyjętej w Kodeksie postępowania

administracyjnego regulacja postępowań wymagających udziału społeczeństwa

stwarza lepsze warunki do tego aby organizacje ekologiczne zasięgnęły

informacji o toczącym się postępowaniu Niemniej jednak w obliczu

dokonywanej oceny założeń normatywnego modelu udziału społeczeństwa w

sprawach dotyczących GMO aprobowanie takich rozwiązań prawnych stanowi

kolejny krok ku ograniczaniu możliwości wpływu społeczeństwa na działania w

sferze wykorzystywania organizmoacutew genetycznie zmodyfikowanych Zasadność

odrębnego uregulowania tej kwestii w sprawach dotyczących GMO zostanie

344

M Micińska Udział społeczeństwa w ochronie środowiska op cit s 185 345

Ibidem

119

oceniona w rozdziale IV niniejszej rozprawy biorąc pod uwagę potrzebę

dokonania uprzedniej analizy specyfiki tych postępowań

Warto podkreślić iż pozycja procesowa organizacji ekologicznej

zmieniała się dynamicznie na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat Na mocy

ustawy z 1980 r o ochronie i kształtowaniu środowiska organizacje ekologiczne

posiadały szereg silnych uprawnień tj możność występowania do organoacutew

administracji publicznej z żadaniem zastosowania środkoacutew zmierzających do

usunięcia zagrożenia środowiska legitymację procesową umożliwiającą

wystąpienie do sądu przeciwko podmiotom dopuszczającym się naruszeń

środowiska prawo do zgłaszania wnioskoacutew i zastrzeżeń w postępowaniu

związanym z inwestycjami prawo do uczestniczenia na prawach strony w

postępowaniu administracyjnym w sprawach związanych z ochroną środowiska

Co więcej organizacje były indywidualnie powiadamiane o wszczęciu każdego

postępowania ktoacutere dotyczyło ich celoacutew statutowych Natomiast kiedy udział

społeczeństwa w postępowaniach administracyjnych został uregulowany w

ustawie o dostępie do informacji o środowisku z 2000 r a następnie w ustawie

Prawo ochrony środowiska uprawnienia procesowe organizacji społecznych i

ekologicznych systematycznie malały Z punktu widzenia niniejszej pracy warto

wspomnieć iż po nowelizacji poś w 2006 r i 2007 r organizacje aby moacutec

uczestniczyć w postępowaniu administracyjnym obowiązane były przestrzegać

21-dniowego terminu na składanie uwag i wnioskoacutew a do nich dołączyć

roacutewnoczesnie wniosek o dopuszczenie do udziału w postępowaniu na prawach

strony Konsekwencją niezachowania terminu było bowiem pozostawienie

wniosku bez rozpoznania zaś skutkiem nie złożenia wniosku o dopuszczenie do

udziału w postępowaniu na prawach strony było utracenie takiej możliwości346

Co więcej organizacja musiała wykazać iż obszar ktoacuterego dotyczy postępowanie

pokrywa się z zasięgiem terytorialnym jej działalności347

Następstwem

wprowadzenia tak licznych ograniczeń było więc znaczne zmniejszenie ilości

postępowań z udziałem organizacji społecznych i ekologicznych a tym samym

346

K Gruszecki Prawo ochrony środowiska Komentarz op cit s 123 347


120

spadek efektywności wpływu społeczeństwa na istotne dla niego sprawy348

Organizacje nie były bowiem w stanie w odpowiednim czasie zadeklarować

swojego udziału w postępowaniu a restrykcyjne ustawodawstwo w tym zakresie

znacznie utrudniało realizację ich celoacutew statutowych i zwiększało pole do

nadużyć ze strony organoacutew państwa349

Poroacutewnując więc poprzednią regulację do

aktualnie obowiązującej niewątpliwą zmianę in plus stanowi usunięcie

obowiązku zachowania 21-dniowego terminu na składanie uwag i wnioskoacutew oraz

usunięcie wymogu terytorialności

Do udziału organizacji ekologicznych w sprawach wymagających udziału

społeczeństwa stosuje się natomiast art 31 sect 5 kpa ktoacutery umożliwia organizacji

przedstawienie organowi administracji publicznej za jego zgodą swojego

poglądu w danej sprawie ktoacutery wyrażony jest w uchwale lub oświadczeniu jej

organu statutowego Jest to istotne uprawnienie ktoacutere w efektywny sposoacuteb

wpływa na przebieg postępowania w momencie gdy z takiej możliwości

korzystają organizacje eksperckie Co więcej zgodnie z art 45 uuiś

organizacje ekologiczne mają możliwość wspoacutełdziałania z organami administracji

w dziedzinie ochrony środowiska a dodatkowo organy administracji mogą

udzielać im pomocy w ich działalności w dziedzinie ochrony środowiska

Reasumując zakres uprawnień przysługujących organizacji ekologicznej

jako uczestnikowi na prawach strony w świetle przepisoacutew ustawy o udostępnianiu


środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko i Kodeksu postępowania

administracyjnego pozostaje problematyczna i rodzi wątpliwości

interpretacyjne Z pewnością udział organizacji ekologicznych w postępowaniach

wymagających udziału społeczeństwa stwarza im szerokie spektrum możliwości

wpływu na rozstrzygnięcie postępowania jednak istnieje też wiele kwestii ktoacutere

poddane zostały polemice a ktoacutere zostały opisane powyżej

Dodatkowo w opozycji do zwiększania udziału społeczeństwa w ochronie

środowiska wskazuje się na ryzyko iż udział organizacji społecznych jako

uczestnika na prawach strony może powodować wydłużenie postępowania min z

348

Por J Jendorśka M Bar Zmiany w regulacji prawnej udziału społeczeństwa w ochronie

środowiska Prawo i środowisko 2005 nr 3 s 78 349

Ibidem

121

uwagi na obciążanie organu administracji prowadzącego postępowanie

dodatkowymi obowiązkami350

Wydaje się jednak iż jest to zbyt daleko idący

wniosek ponieważ zdarzają się sytuacje kiedy to przewlekłość postępowania jest

spowodowana nieumiejętnymi działaniami samych organoacutew prowadzących

postępowanie głoacutewnie w wypadku postępowania incydentalnego351

Nieuniknionym jest także zaistnienie sporoacutew na gruncie prawidłowego

zdefiniowania organizacji społecznej ktoacutere rodzi następnie problemy w

dopuszczeniu danego podmiotu do postępowania jako uczestnika na prawach

strony Wynika to przede wszystkim z faktu iż pozycja procesowa organizacji

społecznej w postępowaniu wynika w głoacutewnej mierze z regulacji

materialnoprawnych i ustrojowych W przypadku więc gdy przepisy te nie są

jasne i klarowne trudność sprawia przypisanie wskazanej roli procesowej

niektoacuterym podmiotom352

Powyższe rozważania prowadzone na tle analizy założeń normatywnego

modelu udziału społeczeństwa w sprawach dotyczących GMO prowadzą do

konkluzji iż obszar regulacji ktoacutere określają pozycję organizacji społecznych w

tym organizacji ekologicznych w postępowaniach administracyjnych a w

konsekwencji także sądowoadministracyjnych pozostawia pewien margines

ktoacutery warty jest doprecyzowania (chociażby w odniesieniu do jednoznacznego

ustalenia czy organizacja społeczna ma możliwość żądać wznowienia

postępowania na podstawie art 145 sect1 pkt 4 kpa jeżeli nie brała udziału w

postępowaniu na prawach strony bez swojej winy) i ktoacutery nie wyklucza przyjęcia

odrębnych rozwiązań przy konstruowaniu założeń normatywnego modelu udziału

społeczeństwa w sprawach GMO Już bowiem na gruncie ustawy o udostępnianiu



administracyjnego istnieją odrębności ktoacuterych zasadność przyjęcia jest oceniania

bardzo roacuteżnie Ustalenie więc rozwiązań prawnych ktoacutere wprowadzenie zasadne

byłyby właśnie w obszarze postępowań dotyczących wykorzystywania GMO

350

A Gronkiewicz Organizacja społeczna w ogoacutelnym postępowaniu administracyjnym op cit s

255 351

Ibidem 352

Ibidem

122

wymaga dalszej analizy podjętej wraz z rozważaniami w zakresie istniejących

unormowan postępowań w przedmiocie wydania zezwoleń na wykorzystywanie

GMO

123

28 Uwagi końcowe

W celu ustalenia założeń normatywnego modelu udziału społeczeństwa w

sprawach dotyczących GMO autorka rozprawy w pierwszej kolejności dążyła do

ustalenia elementoacutew tego modelu rozpoczynając od zidentyfikowania wartości

będących podstawą partycypacji społecznej w dziedzinie ochrony środowiska

Analiza prawa międzynarodowego i prawa Unii Europejskiej wykazała iż w

fundamenty w konstruowaniu wyżej wskazanego normatywnego modelu tworzą

takie zasady jak zasada zroacutenoważonego rozwoju a także wywiedziona z prawa

międzynarodowego zasada uspołeczniania procesu decyzjnego w ochronie

środowiska353

Z zasadami tymi korelują roacutewnież zasada prewencji i przezorności

W prowadzonych rozważaniach nie można było także abstrahować od bdquoprawa do

środowiskardquo uznanego za kompleks praw w ktoacuterych zakres wchodzi prawo do

informacji o środowisku oraz do udziału w podejmowaniu decyzji o

środowisku354

Wyprowadzone z zawartej w tym rozdziale analizy zasady prawa

spełniały rolę wytycznych w dalszych rozważaniach i stanowiły zasadniczy

kontekst ustalenia elementoacutew ktoacutere składają się na założenia normatywnego

modelu udziału społeczeństwa w sprawach dotyczących GMO Elementy te

zostały wywiedzione w oparciu o przepisy prawa międzynarodowego prawa Unii

Europejskiej i ostatecznie wskazane jako instrumenty udziału społeczeństwa w

ochronie środowiska funkcjonujące w ramach polskiego porządku prawnego

Do modułoacutew formułowanego normatywnego modelu należy zaliczyć

dostęp społeczeństwa do informacji o środowisku udział społeczeństwa w

podejmowaniu decyzji oraz dostęp do wymiaru sprawiedliwości w ochronie

środowiska Dostęp do informacji pojmowany jako osobna instytucja prawna

odnosi się do tworzenia gwarancji jawności administracji i tworzenia możliwości

dostępu do urzędowych dokumentoacutew w oderwaniu od konkretnego postępowania

(sądowego czy administracyjnego) a także uprawnień wynikających z

353



J Jendrośka (red) [w] Prawo ochrony środowiska Komentarz Wrocław 2001 s 132 i n

124

członkowsta w określonym organie czy instytucji355

Natomiast wśroacuted

instrumentoacutew udziału społeczeństwa w ochronie środowiska udział w

podejmowaniu decyzji traktowany jest jako kluczowy a dostęp do informacji i do

wymiaru sprawiedliwości stanowią niejako narzędzia do osiągnięcia głoacutewnego

celu właśnie w postaci uczestnictwa społeczeństwa w sprawach publicznych

Podwaliny do stworzenia instrumentoacutew prawnych udziału społeczeństwa

w ochronie środowiska zostały stworzone na gruncie Deklaracji z Rio de Janeiro

w 1992 r ktoacutera sformułowała ogoacutelne standardy owego udziału co następnie w

formie skonkretyzowanej zostało ujęte w wiążących aktach prawa

międzynarodowego i prawa Unii Europejskiej wśroacuted ktoacuterych szczegoacutelne i

przełomowe znaczenie miała Konwencja z Aarhus - akt prawny formułujący tzw

bdquotrzecią generację praw człowiekardquo356

To na gruncie Konwencji z Aarhus

wprowadzono podstawowe zasady realizacji udziału społeczeństwa w ochronie

środowiska ktoacutere następnie zostały przeniesione roacutewnież na grunt prawa Unii

Europejskiej Dotychczas przeprowadzona analiza pozwala stwierdzić iż na

gruncie prawa międzynarodowego stworzono rozbudowane podstawy

zapewnienia społeczeństwu gwarancji udziału w ochronie środowiska

Unia Europejska nie uchwaliła jednak dyrektywy ktoacutera regulowałaby

kompleksowo kwestie dostępu do wymiaru sprawiedliwości odnośnie spraw

wymagających udziału społeczeństwa W efekcie stwarza to barierę w pełnym

realizowaniu zamierzeń Konwencji z Aarhus Unia Europejska podjęła co prawda

szereg działań mających na celu wprowadzenie na poziomie unijnym regulacji

obejmujących dostęp do wymiaru sprawiedliwości Zobowiązania określone w

Konwencji z Aarhus zostały włączone do prawa Unii Europejskiej Dyrektywą

200335WE oraz Rozporządzeniem nr 1367200612 ktoacutere obejmują jednak

wyłącznie instytucje Unii Europejskiej Adresatami dyrektyw ktoacutere są

podstawowym źroacutedłem regulacji udziału społeczeństwa w ochronie środowiska są

państwa członkowskie a dyrektywy co do zasady nie mają bezpośredniego skutku

355

J Jędrośka W Radecki Konwencja o dostępie do informacjihellipop cit s 64 Por J Jendrośka

M Stoczkiewicz Dostęp do informacji o środowisku Warszawa 2002 s 28 356



125

wobec jednostek Omoacutewione w tym rozdziale uprawnienia przysługujące

jednostkom i organizacjom społecznym prowadzą do wniosku że dostęp do

wymiaru sprawiedliwości wobec jednostki jako reprezentanta szeroko

rozumianego społeczeństwa jest ograniczony a sfera ta wciąż jeszcze wymaga

dopracowania Tak więc już na tym etapie rozważań dostrzegalny jest brak

pewnych elementoacutew ktoacutere składałoby się na całościowy normatywny model

udziału społeczeństwa w sprawach GMO Wywiedzione wnioski prowadzą do

konkluzji iż niektoacutere obszary regulacji prawa międzynarodowego i prawa Unii

Europejskiej wymagają doprecyzowania na gruncie prawa krajowego Analiza

przepisoacutew prawa krajowego doprowadziła natomiast do ustalenia że istniejące

instrumenty prawne udziału społeczeństwa w ochronie środowiska sformułowane

są na gruncie przepisoacutew prawa w sposoacuteb ktoacutere niejednokrotnie spotyka się z

polemiką i prowadzi do wątpliwości interpretacyjnych Przyjmując że

ustawodawca krajowy winien kierować się konsekwencją we wdrażaniu prawa

Unii Europejskiej brak szczegoacutełowych wytycznych w tym przedmiocie może

prowadzić do niespoacutejnych rozwiązań prawnych co roacutewnież będzie przekładać się

na problem egzekwowania wobec organoacutew władzy publicznej realizacji

nałożonych na nich obowiązkoacutew w zakresie umożliwiania społeczeństwu

skutecznej partycypacji w sprawach dotyczących GMO

Z racji istnienia szeregu regulacji nadrzędnych normujących omawianą

materię należało skonfrontować je z ustawodawstwem krajowym pod kątem tego

jak skonstruowane jest prawo i czy pozwala ono na realizację zapewnionych

społeczeństwu uprawnień

Rozważania w zakresie unormowań zawartych na gruncie prawa

krajowego zgodnie z przyjętą hierarchią autorka rozprawy rozpoczęła od analizy

treści Konstytucji Opisane w niniejszym rozdziale uprawnienia tj dostęp do

informacji i udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji zostały

odzwierciedlone w licznych postanowieniach Ustawy Zasadniczej ktoacutera

wprowadziła prawo każdego podmiotu do informacji o stanie i ochronie

środowiska a także do informacji o działalności organoacutew władzy i osoacuteb

pełniących funkcje publiczne Prawa te pojmowane są jako dwa odrębne prawa

podmiotowe niemniej jednak jak zauważa autorka ich funkcje są do siebie

126

zbliżone zaś podział na prawo uzyskiwania informacji bdquoo działalności organoacutew

władzy publicznej i osoacuteb pełniących funkcje publicznerdquo (art 74 Konstytucji)

wolność pozyskiwania informacji (art 54 Konstytucji) prawo do informacji o

stanie środowiska (art 74 Konstytucji) staje się umowny Prawu dostępu do

informacji o środowisku można więc przypisać zaroacutewno funkcję bdquospołecznej

kontrolirdquo (wolnościową) jak i funkcję zobowiązującą organy do określonych

działań związanych z udostępnianiem informacji Przeprowadzona analiza

doprowadziła do wniosku że prawo do informacji winno się traktować jako

złożony element normatywnego modelu udziału społeczeństwa w sprawach

dotyczących GMO czego konsekwencją jest odniesienie się w niniejszej

rozprawie zaroacutewno do unormowań ustawy o udostępnianiu informacji o


ocenach oddziaływania na środowisko jak roacutewnież do obowiązkoacutew rejestrowych

organoacutew władzy publicznej czy systemu znakowania produktoacutew GMO

Analiza treści Konstytucji pozwoliła na przekrojowe ustalenie zasad

prawnych mających szczegoacutelne znaczenie w konstruowaniu normatywnego



takich jak zasada sprawiedliwości społecznej zasada przestrzegania wiążącego

Polskę prawa międzynarodowego zasada zroacutewnoważonego rozwoju prawo do

informacji o stanie i ochronie środowiska czy obowiązek władz publicznych

wspierania działań obywateli na rzecz ochrony środowiska Bezsprzecznie

Konstytucja stanowi swego rodzaju drogowskaz w formułowaniu przepisoacutew

ustaw zwykłych O ile więc wyodrębnienie wartości nadrzędnych pozwala na

ukierunkowanie dalszych wywodoacutew prawnych o tyle analiza przepisoacutew ustawy

zwykłych prowadzić ma do wyodrębnienia konkretnych elementoacutew

normatywnego modelu będącego przedmiotem niniejszej rozprawy Gruntowane

rozważania w zakresie przepisoacutew ustaw zwykłych uwidoczniły szereg

problemoacutew ktoacutere stawiają pod znakiem zapytania tezę o potencjalnym

funkcjonowaniu normatywnego modelu udziału społeczeństwa w sprawach

dotyczących GMO i wskazała na potrzebę wypracowania jednolitych rozwiązań

prawnych

127

Analiza przepisoacutew ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego

ochronie udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach

oddziaływania na środowisko wskazuje na brak precyzyjnego określenia relacji

pomiędzy postanowieniami ustaw Konstytucji a uuiś szczegoacutelnie w obszarze

roli zasad ogoacutelnych oraz ustaleń terminologicznych Jak wskazała autorka w

niniejszym rozdziale na gruncie ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku

i jego ochronie udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach

oddziaływania na środowisko wątpliwości budzi objęcie wprost definicją władzy

publicznej ndash podmiotu zobowiązanego do udostępniania informacji - organoacutew

administracji ktoacutere ustawodawca w art 3 pkt 9 w punkcie b) tej ustawy definiuje

jako min inne podmioty wykonujące zadania publiczne dotyczące środowiska i

jego ochrony Należy postawić pytanie czy każdy podmiot wykonujący zadania

publiczne określa się jako władzę publiczną Należy mieć na uwadze że zadania

publiczne mogą wykonywać roacutewnież np podmioty prywatne niekoniecznie w

formie władczej właściwej dla organoacutew administracji publicznej

Zagadnienie to koresponduje roacutewnież z problematyką zakresu

przedmiotowego obowiązku udzielenia informacji przez podmioty realizujące

zadania publiczne z zakresu ochrony środowiska Na gruncie doktryny

prowadzono bowiem rozważania pod kątem tego czy obowiązek udostępniania

przez nie informacji w trybie powoływanej ustawy obejmuje wszystkie posiadane

przez nie informacje o środowisku i jego ochronie czy też tylko te związane w

realizowanymi przez nie zadaniami publicznymi Przepisy uuiś nie formułują

wprost tego zagadnienia Wypracowane dotychczas wnioski prowadzą do

uznania iż w zasadzenie nie ma wątpliwości że prawo do informacji ogranicza

się do zakresu wykonywanych przed te podmioty zadań publicznych Niemniej

jednak konsekwentnie potęgowany chaos terminologiczny może mieć swoje

przełożenie na stosowanie tych przepisoacutew w ramach stosunkoacutew prawnych

regulowanych odrębnymi ustawami takimi jak ustawa o mikoroorganizmach i


Nie można wykluczyć tym samym iż brak konsekwencji w

wyodrębnianiu regulacji w ustawie o udostępnianiu informacji o środowisku i

jego ochronie udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach

128

oddziaływania na środowiskow wpływa roacutewnież na jej stosowanie w procedurach

dotyczących GMO Analiza dokonana w kolejnych rozdziałach pozwoli na

wykazanie ewentualnych zależności w tej materii Warto także zwroacutecić uwagę na

relacje pomiędzy przepisami Kodeksu postępowania administracyjnego i ustawy o


ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko Regulacja

przyjęta w art 14 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego

ochronie udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach

oddziaływania na środowisko dotycząca kwestii terminu udostępnienia informacji

winna być interpretowana zgodnie z intencją prawodawcy unijnego oraz

postanowieniami Konwencji z Aarhus a więc wskazany w przepisie termin

dwumiesięczny winien być de facto terminem ostatecznym odmiennie od

regulacji Kodeksu postępowania administracyjnego w tym przedmiocie ktoacutery nie

wyklucza się kilkakrotnego przedłużania terminu ani nie określa maksymalnego

uzyskanego w ten sposoacuteb terminu załatwienia sprawy357

Niemniej jednak samo

brzmienie art 36 uuiś daje uprawnienie do elastycznego określenia terminu

załatwienia sprawy








informacji sformułowanego na gruncie art 9 ust 1 pkt 1 uuiś Na szczegoacutelną

potrzebę ochrony środowiska w związku z wykorzystywaniem GMO wskazują

roacutewnież rozważania odnoszące się do uznania roacuteżnorodności biologicznej za

357





środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko LEXel 2014

129

cechę ochrony środowiska a tym samym za immanentny warunek jej

funkcjonowania358

W zakresie udziału społeczeństwa w postępowaniach kończących się

wydaniem indywidualnego rozstrzygnięcia niewątpliwie najbardziej widocznym

problemem w skutecznym wpływie społeczeństwa na podejmowane przez organ

administracji decyzje jest fakt iż dany podmiot będący reprezentantem

społeczeństwa składający uwagi bądź wnioski nie staje się stroną postępowania

ani też uczestnikiem na prawach strony (z wyjątkiem organizacji społecznych

przy spełnieniu wymaganych prawem przesłanek) Podmioty te nie mają

uprawnienia do domagania się indywidualnej odpowiedzi organu na złożone

przez nich uwagi i wnioski co w konsekwencji powoduje niemożność odwołania

się od dokonanego przez organ rozstrzygnięcia Ponadto organ ma jedynie

obowiązek rozważyć złożone uwagi i wnioski nie musi natomiast ich

uwzględniać przy podjęciu rozstrzygnięcia jeżeli uzna że ich treść nie wpłynie na

decyzję końcową Oznacza to że taki podmiot nie ma prawnych narzędzi do tego

aby skorzystać z wymiaru sprawiedlowści jego udział w postępowaniu jest więc

marginalny i w pewnym sensie prowizoryczny W gruncie rzeczy już na etapie

postępowania przed organem administracji pierwszej instancji bardzo często

pojawiają się bariery w partycypacji podmiotoacutew rozumianych jako reprezentanci

społeczeństwa Chodzi tu przede wszystkim o ustanowioną możliwość

przeprowadzenia przez organ rozprawy otwartej dla społeczeństwa Regulacja

tego etapu procedury jest sformułowana w sposoacuteb nie wykluczający roacuteżnych jej

interpretacji Ponadto organy administracji nie są odpowiednio przygotowane do

prowadzenia tego rodzaju rozpraw ktoacutere formą zbliżone są do rozpraw w

postępowaniach cywilnych czy karnych Stwarza to barierę w realizacji tego etapu

postępowania ktoacutery najpełniej odzwierciedla udział społeczeństwa w

postępowaniu Jest to tym bardziej istotne że Konwencja z Aarhus ustanowiła

rozprawę otwartą dla społeczeństwa obligatoryjną

Rozważania przeprowadzone na gruncie niniejszego rozdziału pozwoliły

na wykazanie że regulacje odnoszące się do dostępu do informacji o środowisku

358

M Goacuterski Opinia dotycząca projektu ustawyhellipopcit s 13

130

formułują szczegoacutelny model wzajemnych relacji pomiędzy władzą publiczną a

społeczeństwem Świadczą o tym chociażby wskazane powyżej odmienności

pomiędzy regulacjami zawartymi w ustawie o udostępnianiu informacji o


ocenach oddziaływania na środowisko a unormowaniami Kodeksu postępowania

administracyjnego co do terminoacutew załatwiania spraw Istotne są roacutewnież

prowadzone na tym tle wśroacuted przedstawicieli nauki prawa rozważania dotyczące

znaczenia wyodrębnienia regulacji uuiś z ustawy Prawo ochrony środowiska

wskazane w niniejszym rozdziale

W odniesieniu zaś do postępowań administracyjnych w ramach ktoacuterych

wymagany jest udział społeczeństwa należy uznać iż przepisy w tym

przedmiocie w większym stopniu zapewniają społeczeństwu zasięgnięcie

informacji o sprawach będących przedmiotem postępowań aniżeli rzeczywistą

partycypację w postępowaniach Na dzień dzisiejszy ciężar bdquoodpowiedzialnościrdquo

za aktywny udział społeczeństwa w postępowaniu spoczywa nie na organie

administracji a na podmiotach zainteresowanych min ze względu na

ograniczony termin na składanie uwag i wnioskoacutew czy z uwagi na

fakultatywność przeprowadzenia rozprawy otwartej dla społeczeństwa Brak

konsekwencji w kształtowaniu obowiązujących przepisoacutew dotyczacych udziału

społeczeństwa w postępowaniu może wpływać na zwiększenie konfliktoacutew

ekologicznych Społeczeństwo najczęściej aktywizuje się dopiero w momencie

nagłośnienia sprawy przez media ktoacutere z reguły przekazują informacje w sposoacuteb

cząstkowy i powierzchowny

Inaczej przedstawia się natomiast sytuacja prawna organizacji

ekologicznych Organizacje ekologiczne mogą uczestniczyć w postępowaniach

wymagających udziału społeczeństwa na prawach strony Ponadto aby przystąpić

do postępowania nie muszą wykazywać interesu społecznego co w przypadku

innych organizacji społecznych jest obligatoryjne Organizacje ekologiczne mogą

też przystąpić do postępowania w dowolnym momencie pod warunkiem że

prowadzą działalność statutową w zakresie ochrony środowiska lub ochrony

przyrody przez minimum 12 miesięcy przed dniem wszczęcia tego postępowania

Muszą jednak we własnym zakresie zasięgać informacji o interesujących ją

131

postępowaniach gdyż organ prowadzący postępowanie nie ma obowiązku

powiadamiania indywidualnie każdej organizacji ekologicznej Takie rozwiązanie

należy ocenić jako co najmniej dyskusyjne Przede wszystkim dlatego że jak

zostało wskazane w niniejszym rozdziale wyłączenie obowiązku indywidualnego

powiadamiania organizacji dotyczy wyłącznie organizacji ekologicznych Takie

bdquoutrudnieniardquo trudno jest jednoznacznie ocenić z punktu widzenia zapewnienia

skutecznego udziału społeczeństwa w ochronie środowiska Wydaje się być to


przystępujących do postępowania do tych najbardziej zaangażowanych w daną

dziedzinę spraw związanych z ochroną środowiska Stanowi to wyraz realizacji

zasady ekonomiki procesowej Niemniej jednak przedstawiciele nauki prawa już

na etapie kiedy przepis ten uregulowany był w ustawie Prawo ochrony

środowiska stwierdzali że rozwiązanie te nie można uznać za jedoznacznie

prawidłowe359

Mimo to na gruncie ustawy o udostępnianiu informacji o


ocenach oddziaływania na środowisko przepis ten pozostał w tym zakresie w

niezmienionym kształcie Takie rozwiązanie prawne prowadzi do naruszenia

podstawowych zasad prawa administracyjnego tj zasady pogębiania zaufania do

obywateli do władzy publicznej (art 8 kpa) czy zasady jawności postępowania

(art 9 i 10 kpa) Na tle prowadzonych rozważań autorka odniosła się także do

kontrowersji związanych z uznaniem czy organizacja społeczna ma możliwość

żądać wznowienia postępowania na podstawie art 145 sect 1 pkt 4 kpa jeżeli nie

brała udziału w postępowaniu na prawach strony bez swojej winy Poglądy w tym

zakresie są podzielone i pokazują jak złożone jest zagadnienie uczestnictwa

organizacji społecznych w postępowaniach administracyjnych

i sądowoadministracyjnych Stawianie przed organizacjami ekologicznymi

dodatkowych utrudnień w reprezentowaniu społeczeństwa w sprawach ochrony

środowiska autorka ocenia więc jako negatywne i wymagające gruntownego

przemyślenia W obliczu dokonywanej oceny założeń normatywnego modelu

udziału społeczeństwa w sprawach dotyczących GMO aprobowanie takich

rozwiązań prawnych stanowi krok ku ograniczaniu możliwości wpływu

359

M Micińska Udział społeczeństwa w ochronie środowiska op cit s 185

132

społeczeństwa na działania w sferze wykorzystywania organizmoacutew genetycznie

zmodyfikowanych Ustalenie rozwiązań prawnych ktoacuterych wprowadzenie

zasadne byłyby właśnie w obszarze postępowań dotyczących wykorzystywania

GMO wymaga dalszej analizy bowiem obszar regulacji ktoacutere określają pozycję


społeczeństwa pozostawia pewien margines ktoacutery winien być dopracowany i

ktoacutery nie wyklucza przyjęcia odrębnych rozwiązań założeń odniesieniu do

normatywnego modelu udziału społeczeństwa w sprawach GMO

133

III Założenia normatywnego modelu udziału społeczeństwa w


zmodyfikowanych

31 Uwagi wstępne

Niniejszy rozdział zgodny jest z przyjętą w planie rozprawy systematyką

opisu poszczegoacutelnych szczebli aktoacutew prawnych w zakresie udziału społeczeństwa

w ochronie środowiska Ma on na celu usystematyzowanie i scharakteryzowanie

podstawowych regulacji prawa międzynarodowego i prawa Unii Europejskiej

odnoszącego się do problematyki GMO ktoacutere umożliwią dokonanie w kolejnych

rozdziałach rozprawy analizy szczegoacutełowej prawa krajowego pod kątem

zapewnienia skuteczości udziału społeczeństwa w sprawach dotyczących GMO

Po raz pierwszy temat udziału społeczeństwa w sprawach GMO został

poruszony na wspomnianej już Konferencji bdquoŚrodowisko i Rozwoacutejrdquo ktoacutera odbyła

się w Rio de Janeiro w 1992 r oraz w Globalnym Programie Działań zwanym

Agendą 21360

Kluczowym aktem prawnym wydanym podczas Szczytu Ziemi w

Rio była Kowencja o roacuteżnorodności biologicznej361

sporządzona dnia 5 czerwca

1992 r i ratyfikowana przez Polskę w 1996 roku oraz omoacutewiona szczegoacutełowo we

wcześniejszych rozdziałach Konwencja z Aarhus Natomiast na gruncie prawa

Unii Europejskiej najważniejsze akty to dyrektywa 90219EWG z dnia 23

kwietnia 1990 r w sprawie ograniczonego stosowania mikroorganizmoacutew

zmodyfikowanych genetycznie362

dyrektywa 9881WE zmieniająca dyrektywę

90219EWG z dnia 26 października 1998 w sprawie ograniczonego stosowania

mikroorganizmoacutew zmodyfikowanych genetycznie363

oraz dyrektywa 200118WE

dnia 12 marca 2001 r w sprawie zamierzonego uwalniania do środowiska

organizmoacutew zmodyfikowanych genetycznie i uchylająca dyrektywę

90220EWG364

Unia Europejska stworzyła szereg aktoacutew prawnych ktoacuterych

360

Szczyt Ziemi Rio 92 Agenda 21 Przewodnik dla samorządoacutew Wrocław 1993 s 6 361

DzU z 2002 r Nr 184 poz 1532 362

DzUrz WE L 117 z 8051990 zwana dalej bdquoDyrektywą 219EWGrdquo 363

DzUrz WE L 117 z 5121998 zwana dalej bdquoDyrektywą 9881WErdquo 364

DzUrz WE L 106 z 17042001 zwana dalej bdquoDyrektywą 200118WErdquo

134

głoacutewnym celem jest długofalowe zapewnienie bezpieczeństwa i zagwarantowanie

obywatelom UE informacji o dostępnych na rynku produktach GMO

Na początek należy podkreślić iż przepisy prawa pierwotnego UE nie

zawierają bezpośrednio postanowień dotyczących inżynierii genetycznej jednak

w 2003 roku Komisja Europejska wydała zalecenie w sprawie wskazoacutewek na

temat opracowania narodowych strategii i najlepszych praktyk na rzecz

wspoacutełistnienia upraw zmodyfikowanych genetycznie upraw tradycyjnych i upraw

ekologicznych Zalecenie te stanowi iż żaden rodzaj rolnictwa tzn rolnictwo

tradycyjne ekologiczne bądź wykorzystujące organizmy genetycznie

zmodyfikowane nie powinien być wykluczony w UE Zalecenie to nadało

ustawodawstwu UE w sprawach GMO określony cel jakim jest utrzymanie

roacutewnowagi i harmonijnego wspoacutełistnienia roacuteżnego rodzaju elementoacutew

środowiska czy to naturalnych czy wytworzonych w drodze ingerencji człowieka

z roacutewnoczesnym zagwarantowaniem ochrony środowiska i zdrowia ludzi

zwierząt i roślin365

Tym samym wszelkie regulacje UE w sprawach GMO oparte

są właśnie na kryterium celowościowym366

Prawo Unii Europejskiej dotyczące

techniki genetycznej zawiera regulacje zaroacutewno o charakterze wertykalnym jak i

horyzontalnym Kryterium wyroacuteżnienia stanowi tutaj przedmiot regulacji

Koncepcja horyzontalna odnosi się bowiem do metody postępowania (process

approach) natomiast koncepcja wertykalna zakłada stanowienie prawa

skoncentrowanego na określonej dziedzinie czy też określonym produkcie

(product approach)367

W odniesieniu więc do organizmoacutew genetycznie modyfikowanych

przedmiotem regulacji horyzontalnej jest postępowanie techniczno-genetyczne

traktowane jako źroacutedło potencjalnego zagrożenia wobec środowiska Z kolei

koncepcja wertykalna ktoacutera skupia się na danym produkcie reguluje kwestie

ktoacutere ściśle związane są z właściwościami tego produktu a jej głoacutewnym celem

jest zapewnienie odpowiedniej jakości produktu oraz zasad bezpiecznego

365

A Erechemla Regulacje wspoacutelnotowe dotyczące organizmoacutew genetycznie zmodyfikowanych

Prawo i Środowisko nr 4 (48)2006 s 87 366

B Iwańska Podstawy prawne działania Wspoacutelnoty Europejskiej w prawie techniki genetycznej

[w] Studia z prawa Unii Europejskiej red S Biernat Krakoacutew 2000 s 528 367

Ibidem

135

korzystania z produktu Mowa tu min o wytwarzaniu produktu wprowadzaniu

go do obrotu czy unieszkodliwianiu Metoda wertykalna regulacji polega więc na

ustanawianiu standardoacutew bezpieczeństwa ze względu na określoną dziedzinę czy

oznaczony produkt Reguluje ona standardy takich produktoacutew jak leki środki

ochrony roślin czy środki spożywcze368

Celem koncepcji horyzontalnej jest

stworzenie kompleksowej regulacji ktoacutera w sposoacuteb generalny normowałaby

omawianą tematykę i miała chrakter ponadsektorowy369

Uznaje się iż swoistość problematyki GMO wymagała stworzenia

przekrojowej regulacji ktoacutera odnosiłaby się każdorazowo do poszczegoacutelnych

sektoroacutew regulujących kwestie GMO Stwierdzono iż wykorzystywanie GMO

wymaga jednolitych ram prawnych niezależnie od rodzaju produktu Jednakże

oznacza to jednocześnie brak uwzględniania specyfiki poszczegoacutelnych

produktoacutew co w konsekwencji moze powodować praktyczne problemy z

zapewnianiem kontroli370

Ostatecznie zaroacutewno podejście sektorowe jak i

horyzontalne w czystej postaci nie gwarantują pełnej kontroli GMO co skłania do

stosowania podejścia mieszanego W koncepcji mieszanej pewne ogoacutelne zasady

kontroli GMO mają zastosowanie we wszystkich rodzajach kontroli

systemowej371

Niemniej jednak podejście horyzontalne okazuje się być w tym

zakresie niezbędne gdyż podejście jedynie wertykalne byłoby niewystarczające i

stwarzałoby znaczne luki prawne372

Sposoacuteb regulacji wykorzystywania GMO był więc gruntownie

przemyślany Tworzenie aktoacutew prawnych odnoszących się wyłącznie do tych

aspektoacutew ochrony środowiska ktoacutere związane są z wykorzystywaniem GMO

ukazuje wagę tego zagadnienia i potrzebę rozważenia możliwości czy nawet

konieczności wyodrębniania i ukształtowania modelu bdquokontroli społecznejrdquo w tym

zakresie Poniższe rozdziały mają na celu scharakteryzowanie tej problematyki z

zachowaniem systematyki pracy Analiza przepisoacutew prawa międzynarodowego i

prawa Unii Europejskiej przyczyni się do skonfrontowania dotychczas

368

Ibidem 369

Ibidem 370

Jendrośka Prawne aspekty kontroli GMO s 69 371

Ibidem 372

B Iwańska Podstawy prawne działania Wspoacutelnoty Europejskiej o cit s 527

136

wypracowanych założeń normatywnego modelu udziału społeczeństwa w

sprawach GMO z szczegoacutełowymi regulacjami ktoacutere wykraczają poza jedynie

ogoacutelnie pojmowaną ochronę środowiska Dalsze rozważania pozwolą stwierdzić

czy przyjęte dotychczas założenia są urzeczywistnianie w prawie czy też

wymagają dopracowania bądź przyjęcia odmiennych od dotychczas

mechanizmoacutew udziału społeczeństwa w ochronie środowiska

137

32 Przepisy prawa międzynarodowego w sprawach dotyczących

GMO jako podstawa ustalenia istnienia normatywnego modelu

udziału społeczeństwa w sprawach dotyczących GMO w prawie

krajowym

Kluczowym aktem prawnym wydanym podczas Szczytu Ziemi w Rio była

Kowencja o roacuteżnorodności biologicznej sporządzona dnia 5 czerwca 1992 r i

ratyfikowana przez Polskę w 1996 roku Był to pierwszy akt prawa

międzynarodowego ktoacutery stanowił podstawę do uregulowania problematki

bioroacuteżnorodności w skali globalnej373

Celem tej Konwencji jest ochrona

roacuteżnorodności biologicznej zroacutewnoważone użytkowanie jej elementoacutew oraz

uczciwy i sprawiedliwy podział korzyści wynikających z wykorzystywania

zasoboacutew genetycznych w tym przez odpowiedni dostęp do zasoboacutew

genetycznych i odpowiedni transfer właściwych technologii z uwzględnieniem

wszystkich praw do tych zasoboacutew i technologii a także odpowiednie

finansowanie374

Podstawową zasadą przyjętą w Konwencji o roacuteżnorodności biologicznej

jest uznanie suwerennego prawa państw do wykorzystywania swoich zasoboacutew

zgodnie z ich własną strategią ochrony środowiska375

Konwencja o

roacuteżnorodności biologicznej w wyraźny sposoacuteb wskazuje trzy poziomy

funkcjonowania przyrody ktoacutere powinny być chronione w celu zachowania

bioroacuteżnorodności a mianowicie poziom genetyczny gatunkowy i krajobrazowy

na co wskazuje art 2j Konwencji ktoacutery stanowi iż roacuteżnorodność biologiczna

oznacza zmienność wewnątrzgatunkową (bogactwo puli genowej) wszystkich

żyjących populacji międzygatunkową (zroacuteżnicowanie gatunkoacutew) oraz

373

MM Kenig-Witkowska Międzynarodowe prawo ochrony środowiska Zagadnienia

systemowe Warszawa 2011 s 259 374

httpwwwmosgovplartykul2498_konwencja_o_roznorodnosci_biologicznej z dnia 0701

2013 r 375

J Jendrośka Prawne aspekty kontroli GMO op cit s 69

138

ponadgatunkową (roacuteżnorodność ekosystemoacutew i krajobrazoacutew)376

GMO jest z

kolei zjawiskiem ktoacutery na tę naturalną roacuteżnorodność biologiczną ma zasadniczy i

wciąż jeszcze niedostatecznie przewidywalny wpływ bowiem wprowadzanie do

środowiska organizmoacutew genetycznie modyfikowanych może zaburzyć

funkcjonowanie naturalnych ekosystemoacutew i spowodować zubożenie szerokiego

spektrum gatunkoacutew roślin i zwierząt Postanowienia Konwencji o roacuteżnorodności

biologicznej dotyczą także zasad dostępu do zasoboacutew genetycznych oraz

sprawiedliwego i roacutewnego podziału korzyści poprzez min dostęp do wynikoacutew

badań naukowych transfer nowoczesnych technologii i wspoacutełpracę naukowo-

techniczną W świetle omawianej tematyki istotnymi kwestiami ktoacutere porusza

Konwencja o roacuteżnorodności biologicznej jest konieczność włączenia do działań

warunkujących istnienie roacuteżnorodności biologicznej nie tylko sektoroacutew

gospodarczych ktoacutere z racji przewagi ekonomicznej charakteryzują się zazwyczaj

istotnym wpływem na ukształtowanie określonych mechanizmoacutew społeczno-

gospodarczych ale przede wszystkim wypracowanie szeregu bodźcoacutew

ekonomicznych i społecznych wspierających działania na rzecz roacuteżnorodności

biologicznej oraz wprowadzenie mechanizmoacutew wpływających na podnoszenie

świadomości ekologicznej wszystkich mieszkańcoacutew Ziemi377

Konwencja kładzie

więc nacisk na działania o charakterze stymulującym co oznacza kształtowanie

świadomości społecznej w zakresie ochrony środowiska nie tylko poprzez

władcze działania organoacutew państwowych ale roacutewnież oddolnie poprzez

zamierzony aktywizujący społeczeństwo wpływ na jego zachowania i decyzje

Sama Konwencja o roacuteżnorodności biologicznej porusza tematykę udziału

społeczeństwa w sprawach związanych z GMO w sposoacuteb jedynie pośredni

poprzez regulacje dotyczące propagowania zagadnienia roacuteżnorodności

biologicznej za pomocą środkoacutew masowego przekazu i programoacutew edukacyjnych

oraz wspoacutełpracy państw wraz z organizacjami międzynarodowymi w tym zakresie

(art 13 Konwencji) Konwencja odwołuje się roacutewnież do potrzeby zapewnienia w

określonych okolicznościach udziału społeczeństwa w procedurach

wymagających wykonania oceny oddziaływania na środowisko proponowanych

376

J Ciechanowicz-McLean Zasada ekorozwoju w konwencji o roacuteżnorodności biologicznej

Państwo i Prawo 1997 z 6 s 45 377

Ibidem

139

projektoacutew ktoacutere mogą mieć istotne negatywne skutki dla roacuteżnorodności

biologicznej (art 14 ust1 pkt a Konwencji)

Konwencja stworzyła więc ramy instytucjonalno-prawne dla realizacji

postawionych w niej celoacutew i zadań a jej postanowienia mają charakter zaleceń i

rekomendacji i nie tworzą wiążacych zobowiązań opatrzonych terminami czy

sankcjami378

Ramowy charakter Konwencji o roacuteżnorodności biologicznej wynika

przede wszystkim z faktu iż stanowi ona kompromis pomiędzy interesem

poszczegoacutelnych państw a wspoacutelnym interesem ludzkości jakim jest zachowanie

naturalnej roacuteżnorodności biologicznej środowiska Ponadto na kształt Konwencji

o roacuteżnorodności biologicznej wpłynęły takie czynniki jak dysproporcje w

rozwoju gospodarczym i technologicznym pomiędzy poszczegoacutelnymi państwami

Kolejną kwestią wymagającą zbalansowania było z jednej strony uwzględnienie

ochrony człowieka i środowiska w związku z rozwojem biotechnologii ktoacutera

niesie niebezpieczeństwo nieodwracalnego negatywnego wpływu na środowisko

a z drugiej strony uwzględnienie postulatoacutew nauki dotyczących prowadzenia

badań i stosowania ich wynikoacutew właśnie w kwestiach środowiskowych379

Na uwagę zasługuje pierwszy protokoacuteł uszczegoacuteławiający Konwencję o

roacuteżnorodności biologicznej z Cartageny tj Protokoacuteł Kartageński o

bezpieczeństwie biologicznym380

sporządzony dnia 29 stycznia 2000 r w

Montrealu381

Podstawą do wydania Protokołu był art 19 ust 3 Konwencji o

bioroacuteżnorodności w ktoacuterym postanowiono iż strony rozważą potrzebę

sporządzenia oraz założenia protokołu określającego odpowiednie procedury

dotyczące uzyskiwania uprzedniej zgody w sprawie bezpiecznego

przemieszczania przekazywania i wykorzystania wszystkich żywych organizmoacutew

zmodyfikowanych w rezultacie biotechnologii ktoacutere mogą wywierać negatywny

wpływ na ochronę i zroacutewnoważone użytkowanie roacuteżnorodności biologicznej

Artykuł 1 Protokołu podkreśla doniosłość Zasady 15 Deklaracji z Rio - zasadę

przezorności i wskazuje że jest ona podstawą wszelkich rozwiązań prawnych

378

J Jendrośka Prawne aspekty kontroli GMO op cit s 70 379

M M Kenig-Witkowska Międzynarodowe prawo ochrony środowiska op cit s 259 380

zwany dalej bdquoProtokołemrdquo 381

W tym też roku Polska podpisała Protokoacuteł natomiast ratyfikowała go w 2003 r

140

zawartych w Protokole a ktoacutera to zasada ma roacutewnież niebagatelne znaczenie w

konteśkcie regulacji kontrolnych dotyczących GMO Warto w tym miejscu te

ważne zagadnienie kroacutetko omoacutewić Zasada przezorności inaczej określna jako

zasada ostrożności w Deklaracji z Rio de Janeiro formułuje wobec wszystkich

państw uczestniczących postulat stosowania zapobiegawczego podejścia w celu

ochrony środowiska co roacutewnozancze jest z przyjęciem przez państwo

odpowiedzialności za przewidywanie ewentualnych skutkoacutew podejmowanych

przez organy państwa działań oraz dostrzeganie długofalowych efektoacutew tychże

czynności Co więcej brak kompleksowej wiedzy naukowej na dany temat

potwierdzonej oficjalnymi wynikami badań nie stanowi przeszkody do tego aby

ograniczyć bądź zakazać prowadzenia działalności mogącej spowodować szkody

w środowisku Należy nadmienić iż wypracowanie formuły prawnej dla zasady

prewencji i przezorności jest kwestią wciąż jeszcze kłopotliwą i poddaną

nieustannej dyskusji382

Zasada przezorności została roacutewnież uregulowana w

ustawodawstwie UE w art 191 TFUE (przed wejściem w życie Traktatu z

Lizbony w art 174 Traktatu stanawiającego Wspoacutelnotę Europejską)383

oraz w

ustawie Prawo ochrony środowiska Przepis art 6 ust 2 poś stanowi iż każdy

kto planuje wyraża zgodę lub podejmuje działalność ktoacuterej negatywne

oddziaływanie na środowisko nie jest w pełni rozpoznane kierując się

przezornością obowiązany jest podjąć wszelkie możliwe środki zapobiegawcze

Brak rozeznania działań może wynikać np ze względu na niedostatki w wiedzy

deficyt informacji brak pełnych danych statystycznych niemożność wykonania

analiz niemożność wykonania symulacji rozbieżność stanowisk zwłaszcza

stanowisk ekspertoacutew Zasada ta powinna być uwzględniana przy interpretacji

wszystkich innych przepisoacutew ochrony środowiska przy opracowywaniu i

zatwierdzaniu planoacutew i programoacutew podejmowaniu decyzji w sprawach

administracyjnych związanych z ochroną środowiska a także przy ich

382

P Korzeniowski pod red M Goacuterski Prawo ochrony środowiska pod red M Goacuterski


Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspoacutelnotę

Europejską sporządzony w Lizbonie dnia 13122007 r (Dz Urz UE C z 17122007 r s 1

wersja polska opublikowana w DzU z 2009 r Nr 203 poz 1569) Traktat ustanawiający

Wspoacutelnotę Europejską sporządzony w Rzymie dnia 25031957 r (tekst skonsolidowany Dz Urz

UE C z 24122002 r s 33 wersja polska opublikowana w Dz U z 2004 r Nr 90 poz 8642)

141

wykonywaniu to jest przy realizacji wszelkich działań ktoacutere mogą oddziaływać

na środowisko

Z pewnością proces podjęcia decyzji dotyczących GMO powinien być

oparty o specjalistyczną wiedzę naukową powinien roacutewnież opierać się o

ostrożne i rozważne działania a decyzje związane z GMO powinny być poddane

rzetelnej ocenie pod kątem zagrożenia dla środowiska i zdrowia ludzi i zwierząt

Przepis art 23 Protokołu Kartageńskiego zawiera szereg obowiązkoacutew w

zakresie edukacji i zapewnienia udziału społeczeństwa w sprawach dotyczących

ochrony środowiska w odniesieniu do zapewnienia roacuteżnorodności biologicznej

Kwestia partycypacji społeczeństwa została tu podjęta w sposoacuteb nieco bardziej

rozbudowany niż w samej Konwencji o roacuteżnorodności biologicznej Należy

nadmienić iż Protokoacuteł generalnie odnosi się do kwestii przekazywania

stosowania i wykorzystywania żywych zmodyfikowanych organizmoacutew (living

modified organism - LMO) Są to regulacje odnoszące się pośrednio do śledzenia

i znakowania produktoacutew mogących zawierać GMO Protokoacuteł określa obowiązki

w zakresie identyfikacji LMO oraz dokumentacji jaką należy posiadać w

przypadku ich transgranicznego przemieszczania Protokoacuteł reguluje więc przede

wszystkim działania podmiotoacutew obejmujące handel międzynarodowy

Szczegoacutelnie istotna na gruncie tego aktu jest kwestia identyfikacji LMO

przeznaczonych do uwolnienia do środowiska Dokumentacja w tym wypadku

musi jednoznacznie określać że są to organizmy genetycznie zmodyfikowane a

także wskazywać ich tożsamość cechy i właściwości W przypadku zaś LMO

nieprzeznaczonych do uwolnienia do środowiska a wykorzystanych bezpośrednio

w postaci żywności paszy lub do przetworzenia (tzw LMO-FFP - intended for

direct use as food or feed or for processing) przyjęto tu mniej restrykcyjne

rozwiązanie Wystarczy aby dokumentacja stwierdzała że towar bdquomoże zawierać

LMOrdquo Nie istnieje więc w tym wypadku obowiązek ścisłej segregacji produktoacutew

GM i produktoacutew tradycyjnych384

Regulacja tej problematyki budziła

kontrowersje już w trakcie negocjacji nad Protokołem Państwa Członkowskie

Unii Europejskiej były zdecydowanymi zwolennikami aby wszystkie regulacje

384

M Talik Wspoacutelnotowy system śledzenia i znakowania GMO s 67

142

odnoszące się do LMO były jednakowe bez względu na to czy dojdzie do

ingerencji LMO w środowisko naturalne czy też nie Państwa te opowiadały się za

ścisłymi restrykcjami w tym zakresie Z kolei państwa będące głoacutewnymi

producentami i eksporterami GMO dbając o swoje interesy optowały za

ustanawianiem odmiennych regulacji dla LMO uwalnianych do środowiska i dla

pozostałych argumentując iż LMO wykorzystane bezpośrednio w postaci

żywności paszy lub do przetworzenia nie stwarzają zagrożeń dla

bioroacuteżnorodności Jednakże jak podnosili zwolennicy pierwszej wskazanej

koncepcji nie ma żadnej gwarancji iż LMO-FPP nie zostaną mimo to do

środowiska uwolnione np w sposoacuteb niezamierzony podczas transportu bądź użyte

jako nasiona385

Wszelkie działania związane z międzynarodowym handlem

organizmami genetycznie zmodyfikowanymi de facto obarczone są dużym

ryzykiem nieprzewidzianych skutkoacutew ubocznych jako że obejmują one szeroki

zakres roacuteżnorodnych czynności i zdarzeń jakie mogą mieć miejsce np podczas

transportu produktoacutew czy też ich dystrybucji oraz ze względu na liczbę

potencjalnych podmiotoacutew ktoacutere będą uczestnikami wymiany handlowej Wydaje

się więc iż bezpiecznym rozwiązaniem byłoby ustanowienie jednolitych

unormowań jednakże (nie poraz pierwszy) ze względu na fakt iż opisywany akt

ma charakter międzynarodowy stanowi on wyraz kompromisu pomiędzy dwoma

ścierającymi się koncepcjami wykorzystywania organizmoacutew genetycznie

modyfikowanych pogodzenie dwoacutech wartości ochrony roacuteżnorodności

biologicznej oraz liberalizacji handlu

Reasumując Protokoacuteł Kartageński stanowi zbioacuter przepisoacutew ktoacuterych

celem jest zagwarantowanie odpowiedniego poziomu ochrony w dziedzinie

przemieszczania prowadzenia prac i stosowania żywych zmodyfikowanych

organizmoacutew ktoacutere są produktem nowoczesnej biotechnologii i mogą mieć

szkodliwy wpływ na ochronę i zroacutewnoważone użytkowanie roacuteżnorodności

biologicznej uwzględniając także zagrożenie dla zdrowia człowieka

Postanowienia Protokołu zmierzają także do zapewnienia bezpiecznych

385

Zob szerz C Bail R Falkner H Marquard (red) The Cartagena Protocol n Biosafety

Reconciling Trade in Biotechnology with Environment and Developments Earthscan London

2002 s 338-343

143

warunkoacutew transgranicznego transportu żywych zmodyfikowanych organizmoacutew z

wyłączeniem niektoacuterych farmaceutykoacutew386

W Protokole w formie rekomendacji

i zaleceń zachęca się Strony do działań mających na celu promowanie i

wprowadzanie mechanizmoacutew ułatwiających podnoszenie świadomości

społecznej edukację tak aby obejmowały one dostęp do informacji o

organizmach modyfikowanych oraz udział społeczeństwa w postępowaniach

dotyczacych bezpiecznego przekazywania stosowania i wykorzystywania

organizmoacutew modyfikowanych Dodaje się iż strony czyniąc to powinny

odpowiednio wspoacutełpracować z innymi Państwami i instytucjami

międzynarodowymi

Na zwroacutecenie uwagi wymaga fakt iż zobowiązania zawarte w Protokole

nie mają jednolitego charakteru prawnego niektoacutere z nich stanowią bowiem

jedynie rekomendacje inne z kolei mają postać wiążących zobowiązań To

właśnie w odniesieniu do udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji

Protokoacuteł wprowadza wiążące zobowiązania z tym że sformułowane są one w taki

sposoacuteb ktoacutery pozostawia Stronom duży margines swobody w ich realizacji tzn

państwa samodzielnie określają formę tryb i zakres włączania społeczeństwa w

procedury decyzyjne387

Należy roacutewnież zaznaczyć iż Protokoacuteł nie ogranicza

prawa stron do wprowadzania unormowań gwarantujących jeszcze lepszą ochronę

środowiska i życia ludzkiego pod warunkiem że działania te są zgodne z celami i

postanowieniami przepisoacutew Protokołu oraz innymi zobowiązanami wynikającymi

z prawa międzynarodowego (art 2 ust 4 Protokołu) Na sposoacuteb realizacji

zobowiązań wynikających z opisanego art 23 Protokołu Kartageńskiego

zasadniczy wpływ w Europie w tym także w Polsce mają rozwiązania przyjęte w

Konwencji z Aarhus oraz w prawie Unii Europejskiej388

Konwencja z Aarhus już

w art 2 w definicji bdquoinformacji dotyczących środowiskardquo wymiania GMO i

wskazuje iż informacje ich dotyczące mogą być udostępniane tylko na zasadach

386

Uzasadnienie wniosku w sprawie ratyfikacji Protokołu kartageńskiego o bezpieczeństwie

biologicznym do Konwencji o roacuteżnorodności biologicznej

httpwwwmosgovpl2materialy_informacyjneraporty_opracowaniaprotokol_kartagenskiinde

ksshtml 387

J Jendrośka M Bar Z Bukowski Protokoacuteł Kartageński o bezpieczeństwie biologicznym do

Konwencji o roacuteżnorodności biologicznej komentarz Wrocław 2004 s 127-128 388

J Jendrośka M Bar Z Bukowski Protokoacuteł Kartageński opcit s 128

144

określonych w kolejnych przepisach Konwencji (art 4 i 5 Konwencji) Zasady te

odnoszą się min do zapewnienia środkoacutew o charakterze ustawodawczym i

admnistracyjnym a więc Konwencja wskazuje potrzebę opracowania

gruntownego systemu państwowego podejmowania działań z udziałem

społeczeństwa dotyczących GMO Skoro więc Konwencja wskazuje iż udział

społeczeństwa w sprawach dotyczących GMO powinien być uwzględniany to

oznacza to roacutewnież zapewnienie udziału społeczeństwa w przygotowywaniu

planoacutew programoacutew polityk czy propozycji legislacyjnych mających znaczenie

dla środowiska (art 7 Konwencji z Aarhus) Zauważyć należy iż art 7 ma

charakter wiążący co nadaje wyraźny kierunek działaniom państwa i nakłada na

nie konkretne zobowiązania389

Odwołując się do planoacutew i programoacutew mających znaczenie dla

środowiska należy w kontekście GMO zwroacutecić uwagę na plany i programy

bezpieczeństwa biologicznego ktoacutere z pewnością uznać można za znaczące dla

środowiska jako że zajmują się one min opracowywaniem systemu

monitorowania i kontroli GMO i jego produktoacutew czy kwestiami obrotu

transgranicznego GMO390

Wskazana forma wspoacutełdecydowania o sposobach

wykorzystywania i tworzenia GMO jest kluczowa z tego powodu iż w sposoacuteb

prewencyjny chroni środowisko a przy tym zdrowie ludzi i zwierząt

Skonstruowanie i zatwierdzenie strategii bezpieczeństwa biologicznego przez

odpowiednie organy państwowe jest swego rodzaju autoryzacją sposoboacutew

użytkowania GMO wydaną na podstawie zaawansowanej procedury oraz

wiarygodnej analizy ryzyka wpływu genetycznie zmodyfikowanego organizmu na

ludzi zwierzęta i środowiska391

Wskazane powyżej działania stanowią przejaw

realizacji zasady przezorności Zasada przezorności w kontekście GMO

realizowana jest więc poprzez zapewnienie że produkty wytworzone w łańcuchu

produkcyjnym w ktoacuterym została użyta biotechnologia są tak samo samo

bezpieczene dla ludzi zwierząt i środowiska jak produkty tradycyjne poprzez

389

J Jędrośka W Radecki Konwencja o dostępie do informacji op cit s 89 390

A Anioł J Zimny W Podyma B Janik-Janiec Krajowy Program Bezpieczeństwa

Biologicznego w Polsce Radzikoacutew 2002 s 7 391

A Anioł A Dalbiak M Woźniak Krajowa Strategia Bezpieczeństwa Biologicznego w Polsce

(projekt) Radzikoacutew 2005 s 5

145

zagwarantowanie wszelkich środkoacutew oceny ryzyka danego produktu i

zagwarantowanie kontroli na każdym etapie produkcji392

Zagadnienia podejmowania indywidualnych decyzji związanych z GMO

zostały w Konwencji z Aarhus określone w sposoacuteb niewiążący (art 6 ust 11

Konwencji) Sposoacuteb w jaki została ujęta ta problematyka w Konwencji był de

facto przedmiotem burzliwej dyskusji w trakcie trwania negocjacji a ostatecznie

efekt w postaci zapisu ustępu 11 nie zadowolił przeważającej części uczestnikoacutew

negocjacji Brak satysfakcjonującego rozwiązania w tym zakresie postanowiono

więc zrekompensować dodatkowym zapisem w preambule oraz podjęciem decyzji

o utworzeniu Grupy Zadaniowej do rozpatrzenia problemu393

Na pierwszym

spotkaniu Stron Konwencji przyjęto Wytyczne w sprawie dostępu do informacji

udziału społeczeństwa i dostępu do sprawiedliwości w odniesieniu do

organizmoacutew genetycznie zmodyfikowanych394

będące rezultatem prac specjalnej

Grupy Zadaniowej Wytyczne w pierwszym rzędzie zalecały wprowadzenie

zasady udziału społeczeństwa w procedurze wydawnia decyzji w sprawie GMO

Mowa tu o zamierzonym uwolnieniu GMO do środowiska wprowadzeniu

produktu GMO do obrotu jak roacutewnież zamkniętym użyciu GMO Dodaje się przy

tym iż udział społeczeństwa powinien dotyczyć w szczegoacutelności pierwszego

zamierzonego uwolnienia danego typu GMO w każdym nowym miejscu

pierwszego wprowadzenia produktu GMO do obrotu procedur zmierzających do

określenia czy przy zamierzonym uwolnieniu określonego rodzaju GMO do

danego ekosystemu można zastosować uproszczoną procedurę a także

zamkniętego użycia GMO co do ktoacuterego przewidziane jest tworzenie

odpowiednich planoacutew na wypadek awarii395

Wytyczne określone podczas drugiego spotkania396

w 2005 r Stron

Konwencji z Aarhus koncentrowały się przede wszystkim na udziale

społeczeństwa w podejmowaniu decyzji w sprawie zamierzonego uwalniania

392

A Anioł A Dalbiak M Woźniak opcit s 6 393

J Jędrośka W Radecki Konwencja o dostępie do informacji op cit s89 394

dalej zawane bdquoWytycznymirdquo 395

M Bar J Jędrośka Udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji op cit s 42 396

ktoacutere odbyło się w miejscowości Ałmaty w Kazachstanie [w] Raport z drugiego spotkania

stron Decyzja II1 Organizmy genetycznie zmodyfikowane źroacutedło

httpsbipkprmgovplftpkprmdokumenty080814u7zal1pdf z dnia 10102016 r

146

organizmoacutew zmodyfikowanych genetycznie do środowiska oraz wprowadzania

ich do obrotu Zmieniony Wytycznymi art 6 ust 11 Konwencji z Aarhus nadał

regulacjom dotyczacym wskazanych postępowań charakter wiążacy Wytyczne

wprowadzały swobodę wyboru metod przekazywania informacji i udziału

społeczeństwa wskazując jednocześnie wyjątki od owej procedury Na mocy

wprowadzonego załącznika Ia do Wytycznych w przypadku zamierzonego

uwolnienia organizmu zmodyfikowanego genetycznie do środowiska w celu

innym niż wprowadzenie go do obrotu Strona Kowencji mogła odstąpić od

wymaganej procedury udziału społeczeństwa jeżeli uwolnienie takie w

poroacutewnywalnych warunkach biogeograficznych zostało już zatwierdzone w

ramach prawnych tej Strony i Państwo zdobyło już wystarczające doświadczenie

w odniesieniu do uwalniania danego organizmu zmodyfikowanego genetycznie w

poroacutewnywalnych ekosystemach W opisanym przypadku należy uznać iż celem

Stron było usprawnienie procedury zamierzonego uwolnienia organizmu

zmodyfikowanego genetycznie do środowiska w celu innym niż wprowadzenie go

do obrotu oraz wyeliminowanie zjawiska powtarzania tych samych czynności

postępowań w wypadku kiedy przesłanki tego postępowania byłby tożsame bądź

zasadniczo zbliżone W omawianym kontekście państwo może odstąpić od

wymaganej procedury udziału społeczeństwa gdy zamierzone działanie ma odbyć

się na obszarze niemal identycznym pod względem oddziaływania na zdrowie i

życie ludzkie

Powstaje jednak pytanie co należy rozumieć poprzez określenie

bdquoporoacutewnywalne warunki biogeograficznerdquo oraz czy owe podobieństwo jest w

każdym wypadku wystarczające aby zapewnić bezpieczeństwo i utrzymanie

bioroacuteżnorodności danego obszaru ktoacutere wymagane są Konwencją z Aarhus o

roacuteznorodoności biologicznej Z pewnością postulaty te mogą być spełnione jeżeli

państwo posiada skuteczne mechanizmy prawne umożliwiające precyzyjne

określenie stopnia w jakim dopuszczalne jest na danym terenie ingerowanie w

środowisko Kolejną racją przemawiającą za tym iż dokonanie takich unormowań

nie zawsze jest właściwe jest fakt iż każde państwo charakteryzuje się innymi

warunkami społecznymi politycznymi i gospodarczymi wobec czego praktyczne

metody określania warunkoacutew biogeograficznych oraz dopuszczalności ingerencji

147

GMO w środowisko nie zawsze są jednakowe Ponadto przy podejmowaniu tak

ważnej i powodującej poniekąd bdquonieodwracalnerdquo skutki decyzji należałoby

uzyskać opinię społeczeństwa w tej kwestii

Kolejną kwestią jest zdefiniowanie bdquowystarczającego doświadczeniardquo

państwa w odniesieniu do uwalniania danego organizmu zmodyfikowanego

genetycznie w poroacutewnywalnych ekosystemach Wydaje się iż należy przez to

rozumieć wielkrotnie dokonanie procedury uwalniania GMO do środowiska z

zachowaniem odpowiednich warunkoacutew Wyjątek od zasady udziału

społeczeństwa zgodnie z Załącznikiem do art 6a Kowencji z Aarhus może być

zastosowany gdy obie przesłanki zostaną spełnione łącznie Wydaje się jednak iż

zostały one zdefiniowane w sposoacuteb nazbyt ogoacutelny i ich wprowadzenie do

przepisoacutew krajowych może powodować wątpliwości interpretacyjneW

przypadku wprowadzenia GMO do obrotu Wytyczne ustanawiają dwa stosowane

jako alternatywa rozłączna wyjątki a mianowicie kiedy wprowadzenie do obrotu

zostało już zatwierdzone w ramach prawnych Strony lub gdy wprowadzenie do

obrotu ma na celu przeprowadzenie badań naukowych lub tworzenie kolekcji

kultur

Powyższe rozważania wskazują na uznanie w prawie międzynarodowym

problematyki wykorzystywania GMO za istotną czego wyrazem jest odniesienie

się do niej wprost w samej Konwencji z Aarhus czy wydanie aktoacutew ktoacutere

odnoszą się wyłącznie do tej tematyki W analizowanych dokumentach

międzynarodowych szczegoacutelnie wyeksponowane jest dokonywanie działań ktoacutere

mają na celu realizację zasady przezorności Niemniej jednak postanowienia

zawarte w tych dokumentach mają charakter zaleceń bądź nawet jeśli są wiążące

to ich treść jest zbyt ogoacutelna aby moacutec skutecznie stosować je wprost w prawie

krajowym Na pierwszy plan wysuwają się postulaty edukowania społeczeństwa

w ochronie środowiska i oddziaływania GMO na środowisko a także postulaty

zapewnienia udziału społeczeństwa w ocenie projektoacutew ktoacutere mogą mieć istotne

negatywne skutki dla roacuteżnorodności biologicznej Czynności z

wykorzystywaniem GMO mieszczące się w zakresie biotechnologii z pewnością

możemy zaliczyć do tej kategorii działań ktoacutere są jeszcze na etapie rozwoju i

badań Działania o charakterze zapobiegawczym pozwalają więc zwiększyć

148

prawdopodobieństwo obrania właściwego kierunku rozwoju biotechnologii i

uniknąć zaniechań spowodowanych obawą przez kosztownymi i długotrwałymi

badaniami oraz niechęcią roacuteżnorodnych instytucji do podejmowania aktywności

na rzecz ochrony środowiska

149

33 Ramy prawne udziału społeczeństwa w sprawach dotyczących

organizmoacutew genetycznie zmodyfikowanych stworzone na gruncie

przepisoacutew prawa Unii Europejskiej ndash dyrektywy unijne jako

wyznaczniki normatywnego modelu udziału społeczeństwa w

sprawach GMO

Na wstępie należy nadmienić iż etap przed wprowadzeniem GMO na

rynek zaroacutewno unijny jak i krajowy oraz związany z tym zakres udziału

społeczeństwa w poszczegoacutelnych działaniach organoacutew administracji oraz etap po

wprowadzeniu GMO na rynek gdzie zasadniczym elementem kontroli GMO jest

system śledzenia i znakowania GMO i produktoacutew GM są w gruncie rzeczy

najbardziej rygorystyczne na świecie a sam system śledzenia i znakowania jest

silnie krytykowany przez USA ktoacutere z kolei jest państwem w pełni akceptującym

i wykorzystującym na szeroką skalę nowoczesne rozwiązania

biotechnologiczne397

Jednakże UE przyjmując strategię wykorzystywania GMO

w oparciu o zasadę ostrożności i celu jakim jest jest osiągnięcie wysokiego

poziomu ochrony środowiska naturalnego oraz życia i zdrowia ludzkiego398

poprzez między innymi ograniczanie działań z GMO do minimum a także ze

względu na niepewność naukową odnośnie oddziaływań GMO wprowadziła

obowiązek monitorowania oddziaływań każdego GMO po dokonaniu jego

uwolnienia do środowiska399

Pierwszymi aktami prawnymi ustanowionymi przez Unię Europejską

mającymi podstawowe znaczenie w zakresie regulacji unijnych dotyczących

GMO były Dyrektywa 90219EWG ograniczonego stosowania

mikroorganizmoacutew zmodyfikowanych genetycznie oraz Dyrektywa 90220EWG

w sprawie zamierzonego uwalniania genetycznie zmodyfikowanych organizmoacutew

do środowiska Dyrektywy te nakazują przed rozpoczęciem stosownych działań

397

M Talik Wspoacutelnotowy system śledzenia i znakowania GMO op cit s 60 398

zob art 2 art 95 ust 3 i art 174 ust 2 TWE 399

Badania Eurobarometru z 2003 r pokazują że 94 6 Europejsczykoacutew domagało się

znakowania GMO cyt za I Wrześniewska-Wal Znakowanie żywności genetycznie

zmodyfikowanej (GMO) [w] Studia z prawa żywnościowego Warszawa 2006 s 180

150

podjąć odpowiednie czynności zabezpieczające ktoacutere polegają min na

przeprowadzeniu oceny potencjalnego zagrożenia zastosowania odpowiednich

środkoacutew i poziomoacutew zabezpieczenia wskazania planoacutew ratowniczych oraz

uwzględnienia opinii publicznej przy podejmowaniu decyzji dotyczących GMO

W prawie Unii Europejskiej regulacje dotyczące jawności i udziału

społeczeństwa w zakresie kontroli działań związanych z GMO po raz pierwszy

ukazały się w Dyrektywie 90219EWG Dyrektywa ta jest przykładem regulacji

horyzontalnej w unijnym prawie techniki genetycznej400

Należy nadmienić iż w

odniesieniu do aktoacutew prawnych regulujących dostęp do informacji o środowisku

oraz dotyczących ocen oddziaływania na środowisko najczęściej stosuje się

prawodawstwo horyzontalne bowiem co do zasady odnosi się ono do środowiska

jako całości401

Kwestie partycypacji społecznej właściwe zostały w tej

Dyrektywnie pominięte Zagadnienie jawności zostało uregulowane w

Dyrektywie 90219EWG w sposoacuteb niekompletny bowiem prawo do informacji

w zakresie spraw związanych z GMO nie zostało wyraźone wprost

skoncentrowano się natomiast na określeniu procedury zabezpieczającej poufność

owych informacji402

Jednym z powodoacutew niedoskonałości Dyrektywy

90219EWG był z pewnością fakt iż jej treść bazowała na oacutewczesnej skromnej

wiedzy naukowej na temat GMO ktoacutera w bardzo kroacutetkim czasie się

zdezaktualizowała403

W 1998 r uchwalono Dyrektywę 9881WE z dnia 26 października

1998 r zmieniająca Dyrektywę 90219EWG w sprawie ograniczonego

stosowania mikroorganizmoacutew zmodyfikowanych genetycznie Powstała ona w

wyniku długiego i skomplikowanego procesu uzgadniania Jej unormowania mają

charakter wertykalno-horyzontalny (mieszany)404

Dyrektywa 90219EWG

uzupełniła postanowienia poprzedniej Dyrektywy a jej treść koncentorwała się

400

A Erechemla Regulacje wspoacutelnotowe dotyczące organizmoacutewhellip op cit s 87 401

J Jendorśka J Jerzmański Prawo ochrony środowiska dla praktykoacutew Warszawa 2000 402


genetycznie zmodyfikowanych [w] Księga pamiątkowa Profesora Ryszarda Paczuskiego Toruń

2004 s 42 403

Jendrośka Prawne aspekty kontroli GMO [w] Genetycznie modyfikowane organizmy Kto ma

rację Wydawnictwo Fundacji na Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa oraz Instytutu na Rzecz

Ekorozwoju Warszawa 2001 s 71 404

A Erechemla Regulacje wspoacutelnotowe dotyczące organizmoacutewhellip op cit s 93

151

głoacutewnie na zapobieganiu zagrożeniu wynikającemu ze sposobu prowadzenia prac

labolatoryjnych nad GMO niż samego efektu tych prac405

Wprowadzono do niej

uznaniową możliwość konsultacji społecznych w przypadku decyzji odnośnie

zamkniętego użycia GMO Dyrektywa zapewniła roacutewnież respektowanie

postanowień Protokołu kartageńskiego o bezpieczeństwie biologicznym oraz

Konwencji o roacuteżnorodności biologicznej406

Dopiero w Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 200118WE z


organizmoacutew zmodyfikowanych genetycznie i uchylenia dyrektywy 90220EWG

wprowadzono rozbudowane regulacje dotyczące GMO w zakresie jawności i

udziału społeczeństwa Prawodawstwo UE w zakresie GMO po raz pierwszy

położyło szczegoacutelny nacisk na działania o charaketrze prewencyjnym ktoacuterych

najlepszym przykładem jest właśnie włączenie społeczeństwa w podejmowanie

decyzji Dyrektywa 200118WE w sposoacuteb wszechstronny poruszyła kwestie

zamierzonego uwalniania GMO do środowiska oraz wprowadzania do obrotu

produktoacutew GMO Dyrektywa przewiduje istnienie jawnych rejestroacutew decyzji

dotyczących pozwoleń na zamierzone uwolnienie GMO do środowiska oraz

wprowadzenie produktoacutew GMO do obrotu (art 31 ust 2) Dyrektywa

200118WE nakłada także obowiązek przeprowadzenia konsultacji społecznych

w przypadku podejmowania wskazanych powyżej decyzji407

Udział

społeczeństwa w wydawaniu pozwoleń na zamierzone uwolnienie GMO bądź

wprowadzenie do obrotu produktoacutew GMO staje się więc od momentu wejścia w

życie opisywanej Dyrektywy 200118WE stałym elementem procedury w

sprawach GMO Zakres podmiotowy konsultacji i zasady ich odbywania zasięg

czas trwania i sposoacuteb przeprowadzenia ustala państwo W przypadku

zrealizowania podjętych działań zgłaszający składają stosowne sprawozdania a

państwa upubliczniają na swoim terytorium informacje o uwolnieniu GMO408

405

Jendrośka Prawne aspekty kontroli GMO op cit s 71 406

Ibidem 407


Konwencji o roacuteżnorodności biologicznej komentarz Wrocław 2004 s 130 408


152

W tym kontekście warto także nadmienić iż dnia 11 marca 2015 r

wydana została dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015412 z

dnia 11 marca 2015 r w sprawie zmiany dyrektywy 200118WE w zakresie

umożliwienia państwom członkowskim ograniczenia lub zakazu uprawy

organizmoacutew zmodyfikowanych genetycznie (GMO) na swoim terytorium409

Ograniczenie upraw już zatwierdzonych jest możliwe w oparciu o tzw klauzulę

ochronną zamieszczoną w art 23 Dyrektywy 200118WE W świetle tej

klauzuli jeżeli państwo uzyska nowe informacje mające wpływ na ocenę ryzyka

lub inaczej oceni dotychczasowe może tymczasowo ograniczyć lub zakazać

stosowania lub sprzedaży zatwierdzonego już GMO Państwo obowiązane jest

przy tym zawiadomić o tym fakcie inne państwa członkowskie i Komisję

Europejską ktoacutera wszczyna woacutewczas właściwe procedury Organy Unii

Europejskiej uznały za właściwe przyznanie państwom członkowskim zgodnie z

zasadą pomocniczości większej swobody decydowania czy chcą one uprawiać

GMO na swoim terytorium bez zmieniania procedury oceny ryzyka

przewidzianej w unijnym systemie zatwierdzania GMO w celu zapobieżenia

niezamierzonemu występowaniu GMO w innych produktach Przyznanie

państwom członkowskim takich możliwości może poprawić proces zatwierdzania

GMO a zarazem zagwarantować swobodę wyboru konsumentom i podmiotom

gospodarczym zapewniając jednocześnie zainteresowanym stronom większą

przejrzystość w odniesieniu do uprawy GMO w Unii Przedmiotowa Dyrektywa

powinna ułatwić zatem sprawne funkcjonowanie rynku wewnętrznego Na mocy

tej Dyrektywy w zakresie gatunkoacutew GMO dopuszczonych do uprawy w UE

państwa członkowskie mogą wprowadzić zakazy ich uprawy lub środki

ograniczające powołując się na cele polityki ochrony środowiska

zagospodarowanie przestrzenne użytkowanie gruntoacutew skutki społeczno-

gospodarcze unikanie obecności GMO w innych produktach cele polityki rolnej

lub politykę publiczną Przepisy wprowadzone przez zmianę Dyrektywy

zobowiązują państwa członkowskie w ktoacuterych uprawia się GMO do

409

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015412 z dnia 11 marca 2015 r w

sprawie zmiany dyrektywy 200118WE w zakresie umożliwienia państwom członkowskim

ograniczenia lub zakazu uprawy organizmoacutew zmodyfikowanych genetycznie (GMO) na swoim

terytorium DzU L 68 z 1332015

153

podejmowania na obszarach przygranicznych środkoacutew zapobiegających

skażeniom transgranicznym (stref buforowych) czyli uniemożliwiających

przedostanie się GMO za granicę ale tylko do państw członkowskich w ktoacuterych

genetycznie zmodyfikowane uprawy są zakazane410

Zmiany wprowadzone do

Dyrektywy 200118WE dotyczą jedynie upraw a nie wprowadzania do obrotu i

przywozu zatwierdzonych nasion zmodyfikowanych genetycznie

W kontekście informowania społeczeństwa o wykorzystywaniu GMO

warto roacutewnież odnieść się do wprowadzonego w Unii Europejskiej systemu

śledzenia i znakowania GMO System śledzenia i znakowania organizmoacutew

genetycznie zmodyfkowanych (system traceability411

) oparty jest na zasadzie

ostrożności oraz na analizie ryzyka i polega na monitorowaniu produktoacutew w ich

drodze od producenta do konsumenta Zgodnie z definicją zawartą w art 3 pkt 3

rozporządzenia (WE) nr 18302003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22

września 2003 r dotyczącego możliwości śledzenia i etykietowania organizmoacutew

zmodyfikowanych genetycznie oraz możliwości śledzenia żywności i produktoacutew

paszowych wyprodukowanych z organizmoacutew zmodyfikowanych genetycznie i

zmieniającego dyrektywę 201118WE412

traceability stanowi przekazywanie i

przechowywanie informacji wskazujących że żywność została wytworzona z

GMO Na mocy Rozporządzenia 18302003 od producenta wymaga się więc aby

posiadał on systemy i procedury do identyfikacji nadawcy i odbiorcy produktoacutew

System ten umożliwia przedsiębiorcom ukierunkowane i precyzyjne wycofanie

wadliwego produktu z obrotu bądź odebranie produktu od konsumentoacutew jeżeli

taki obowiązek istnieje Jest to korzystne dla przedsiębiorcoacutew gdyż koszty

opisanych działań dzięki temu systemowi znacznie się zmniejszają a czas

zlokalizowania produktu na rynku jst znacznie szybszy Jednocześnie w obliczu

410

httpwwwteraz-srodowiskoplaktualnosciEuropa-wolna-reka-GMO-670html z dnia

21102016 r 411

Traceability oznacza możliwośc poacutejścia śladem i odszukania pochodzenia żywności paszy

zwierząt hodowlanych lub substancji przeznaczonej do dodania lub ktoacutera może być dodana do

żywności lub paszy na wszystkich etapach produkcji przetwarzania i dystrybucji Podstawą tej

regulacji jest rozporządzenie 1782002 ustanawiające ogoacutelne zasady prawa żywnościowego

powołujące Europejski Urząd ds Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiające procedury w

zakresie bezpieczeństwa żywności 412

Dz Urz L 2681 z 18102003 r zwane dalej bdquoRozporządzeniem 18302003rdquo

154

możliwości sprawnego wycofywania produktoacutew z rynku konsument może czuć

się pewniej i bezpieczniej413

Dzięki wprowadzeniu systemu śledzenia proces monitorowania jest

odpowiednio ukierunkowany co ułatwia skuteczne rozpoznanie wszelkich

negatywnych bezpośrednich lub pośrednich długofalowych lub

natychmiastowych oraz kumulatywnych oddziaływań GMO na środowisko ktoacutere

ujawniają się właśnie po wprowadzeniu do obrotu414

System śledzenia stanowi

więc swego rodzaju sieć bezpieczeństwa415

ktoacutera umożliwia sprawowanie

kontroli na każdym z etapoacutew wprowadzania GMO do obrotu oraz odpowiednio

wczesnego wdrażania środkoacutew zarządzania ryzykiem w razie wykrycia

nieprzewidywanych zagrożeń416

System śledzenia ma ponadto umożliwiać

szybkie i efektywne wyeliminowanie GMO kiedy jest to konieczne ze względu

na nieskuteczność w danym wypadku środkoacutew zarządzania ryzykiem417

Podstawą do wdrożenia systemu jest art 4 ust 6 Dyrektywy 200118418

Na gruncie niniejszej pracy kluczowy jest drugi roacutewnorzędny cel

wykorzystywania systemu śledzenia a ktoacuterym jest zapewnienie prawidłowości

znakowania poprzez umożliwienie kontroli i weryfikacji oświadczeń na

etykietach Z pewnością taka forma udzielania społeczeństwu informacji służy

zapewnieniu mu faktycznej możliwości wyboru i podjęciu świadomej decyzji Nie

można roacutewnież pominąć faktu iż drugim nadrzędnym celem wprowadzenia

przepisoacutew regulujących kwestie oznakowania żywności było zagwarantowanie

swobodnego przepływu towaroacutew

W świetle niniejszej rozprawy kluczowym aktem prawnym ustanowionym

na gruncie prawa Unii Europejskiej jest dyrektywa 200013WE z 20 marca

2000 r w sprawie zbliżenia ustawodawstwa Państw Członkowskich odnoszących

413

I Wrześniewska-Wal Znakowanie żywności genetycznie zmodyfikowanej (GMO) [w] Studia

z prawa żywnościowego Warszawa 2006 s 175 414

Direct or indirect immediate or delayed or cumulative long-term effects - załącznik II do

Dyrektywy Nr 200118 415

European Commission Explanatory Memorandum (do Rozporządzenia Nr 18302003)

europaeu 416

M Talik opcits 63 417

ust 3 preambuły Rozporządzenia 418

Patrz też D Franzone Polityka Wspoacutelnoty Europejskiej dotycząca organizmoacutew

modyfikowanych genetycznie referat wygłoszony podczas konferencji pt GMO poznajmy swoje

poglądy Warszawa 11-12 kwietnia 2003 r

155

się do etykietowania prezentacji i reklamy środkoacutew spożywczych419

ktoacutera ma

charakter horyzontalny Zgodnie z Dyrektywą 200013WE znakowaniem

żywności określa się wszelkie wykazy dane szczegoacutełowe znaki towarowe

nazwy marek ilustracje lub symbole odnoszące się do środkoacutew spożywczych i

umieszczone na każdym opakowaniu dokumencie uwadze etykiecie obwoacutedce

lub pierścieniu towarzyszącym środkowi spożywczemu lub odnoszącym się do

niego Konsumentowi umożliwione zostaje zasięgnięcie informacji dotyczących

producenta składu produktu oraz metod przechowywania i przygotowywania w

zakresie niezbędnym do zapewnienia konsumentowi odpowiedniego poziomu

bezpieczeństwa oraz zagwarantowania realizacji zasad uczciwej konkurencji

Znakowanie takie określane jest jako znakowanie funkcjonalne420

Podkreśla się

iż informacja powinna być czytelna a więc jej treść nie powinna być zbyt

obszerna i nadmiernie szczegoacutełowa aby przekaz kierowany do konsumenta był

jasny i jednoznaczny421

Oznakowanie produktu winno charakteryzować się

następującymi cechami identyfikować produkt informować o produkcie oraz być

narzędziem marketingu422

Aby wymogi te mogły być zrealizowane oznakowanie

musi być łatwo rozpoznawalne czytelne proste zrozumiałe interesujące i

niewprowadzające w błąd423

Co więcej wszystkie podane informacje muszą być

trwale widoczne a także łatwe do odczytania w normalnych warunkach

sprzedaży Nie mogą być więc zasłonięte ani zaciemnione dodatkowymi

napisami czy obrazkami Ponadto język w ktoacuterym są podane informacje na

etykiecie lub opakowaniu powinien być zrozumiały dla odbiorcy detalicznego424

Zgodnie z rozporządzeniem 18302003 w przypadku mieszanin produktoacutew

zawierających lub składających się z mieszanek GMO ktoacutere mają być

wykorzystane wyłącznie i bezpośrednio jako żywność lub w celu przetworzenia

powinny one posiadać niepowtarzalny identyfikator lub deklarację użycia wraz z

wykazem niepowtarzalnych identyfikatoroacutew wszystkich GMO ktoacuterych użyto w

419

Dz Urz WE L 10929 z 652000 zwana dalej bdquoDyrektywą 20013WErdquo 420

A Patkowska Znakowanie żywności [w] E Nitecka M Obiedziński Prawo żywnościowe

Unii Europejskiej Warszawa 2002 s 26 421

A Jurcewicz Wybrane problemy op cit s 41 422

R ORourke European Food Law Londyn 2005 s 30 423

cyt za I Wrześniewska-Wal Znakowanie żywności genetycznie zmodyfikowanej (GMO) [w]

Studia z prawa żywnościowego Warszawa 2006 s 154 424

R ORourke European Foodhellip op cit s 41-42

156

celu wytworzenia mieszanki Ponadto w przeciwieństwie do poprzednio

obowiązujących rozporządzeń przewidziany jest zakaz oznakowania produktoacutew

zawierających GMO jako ekologiczne Progi zawartości przypadkowego GMO w

produktach ekologicznych powinny być takie same jak dla produktoacutew użytych do

produkcji w rolnictwie ekologicznym poza nasionami Obowiązujące regulacje

dotyczące znakowania żywności GMO znajdują się w Dyrektywie 200118 i

opierają się na wspomnianych dwoacutech zasadach analizie ryzyka i zasadzie

ostrożności

Wielokrotnie przywoływane Rozporządzenie 18302003 reguluje

wymagania dotyczące możliwości śledzenia GMO ułatwiające zaroacutewno

wycofywanie produktoacutew w przypadku ustalenia nieprzewidzianych skutkoacutew

szkodliwych dla zdrowia ludzi zwierząt czy środowiska a ponadto

ukierunkowanie monitorowania w celu badania potencjalnych skutkoacutew dla

zdrowia i środowiska Unormowania te zobowiązują w konsekwencji do tego

żeby cała żywność produkowana z GMO była oznakowana nawet jeśli nie

zawiera ona wykrywalnego DNA lub białka pochodzenia genetycznie

modyfikowanego Ponadto Rozporządzenie 18302003 po raz pierwszy

wprowadza wymoacuteg znakowania paszy modyfikowanej genetycznie analogicznie

do zasad dotyczących genetycznie modyfikowanej żywności Jednak omawiane

przepisy nie obejmują produktoacutew otrzymanych za pośrednictwem GMO czyli

takich ktoacutere są pozyskiwane z pomocą materiału genetycznie modyfikowanego

lecz nie zawierają go w produkcie końcowym (np ser produkowany za pomocą

enzymu modyfikowanego genetycznie ktoacutery nie występuje jednak w produkcie

końcowym) To samo dotyczy mleka mięsa lub jaj pozyskanych ze zwierząt

karmionych paszą genetycznie modyfikowaną lub ktoacutere poddawano terapii lekami

genetycznie modyfikowanymi Te produkty nie muszą być specjalnie

oznakowane Należy uznać to za niespoacutejne z pozostałymi regulacjami UE ktoacutere

mającą na celu kontrolę żywności w całym łańcuchu żywnościowym425

425

Patrz też M Ambrizio Inicjatywy ustawodawcze dotyczące organizmoacutew genetycznie

modyfikowanychw Unii Europejskiej referat wygłoszony podczas konferencji pt GMO poznajmy

swoje poglądy Warszawa 11-12 kwietnia 2003 r

157

Znakowanie GMO ma charakter obowiązkowy i warunkuje dopuszczenie

produktoacutew do obrotu Wskazuje na to art 6 Rozporządzenia 18302003 a także

art 26 Dyrektywy 200118 Zgodnie z wymienionymi regulacjami wszystkie

GMO i produkty GM tj zawierające składające się a w przypadku żywności i

paszy także wyprodukowane z GMO podlegają systemowi śledzenia i muszą być

oznakowane słowami bdquoTen produkt zawiera organizmy genetycznie

zmodyfikowanerdquo W tym kontekście należy odpowiedzieć na pytanie czy w

każdym przypadku podmiot wprowadzający GMO do obrotu (określony w prawie

unijnym operatorem) obowiązany jest taką informację podawać nawet gdy ilości

GMO są śladowe W wielu przypadkach kiedy tworzony jest produkt mający

docelowo nie zawierać materiału GM taki materiał się w nim znajduje ze

względu na praktyczne niemożliwe do pokonania trudności w całkowitym

zniwelowaniu materiału GMO choćby z uwagi na bdquopojawienie sięrdquo takiego

materiału w ktoacuterymś z etapoacutew produkcji np podczas uprawy zbioru plonoacutew

transportu czy przetwarzania Ustawodawca wziął takie sytuacje pod uwagę i

wprowadził w tym zakresie wyjątek Podmiot wprowadzający GMO do obrotu

może nie stosować wskazanego oznaczenia w przypadku kumulatywnego

spełnienia trzech przesłanek

1) ilość materiału GMO musi być śladowa tzn nie przekraczać ustalonego

prawem UE progu - w stosunku do produktoacutew przeznaczonych do

bezpośredniego przetwarzania oraz do użytku w charakterze żywności lub

paszy został on ustalony na poziomie 09 przy czym dotyczy to obecności

tylko tych GMO ktoacutere zostały zatwierdzone w UE proacuteg GMO ustalony został

na mocy art 21 ust 1 Dyrektywy nr 200118 w sprawie zamierzonego

uwalniania GMO do środowiska istnieje jednak prawdopodobieństwo iż

wyniku postępu technologicznego i naukowego w przyszłości proacuteg ten może

zostać obniżony

2) obecność materiału GM musi być technicznie niemożliwa do uniknięcia

3) obecność materiału GM musi być efektem ubocznym niezamierzonym przez

operatora

Ciężar udowodnienia iż obecność materiału GM jest niemożliwa do uniknięcia

spoczywa na operatorze

158

Istotna jest roacutewniez kwestia możliwości wycofania produktu z rynku

Zgodnie z art 19 rozporządzenia (WE) nr 1782002 Parlamentu Europejskiego i

Rady z dnia 28 stycznia 2002 r ustanawiającego ogoacutelne zasady i wymagania

prawa żywnościowego powołujące Europejski Urząd ds Bezpieczeństwa

Żywności oraz ustanawiające procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności426

jeżeli producent uważa lub ma podstawy aby sądzić że środek spożywczy przez

niego przewożony wyprodukowany przetworzony lub wprowadzany nie jest

zgodny z wymogami w zakresie bezpieczeństwa żywności powinien natychmiast

rozpocząć postępowanie w celu wycofania danej żywności z rynku Jeśli

wycofany produkt dotarł już do konsumentoacutew producent musi skutecznie i

dokładnie poinformować ich o przyczynach wycofania produktu a w razie

konieczności odebrać od konsumentoacutew produkty już im dostarczone Co więcej

gdy producent uważa że środek spożywczy ktoacutery wprowadził na rynek może być

szkodliwy dla zdrowia ludzi lub ma podstawy aby tak sądzić musi niezwłocznie

poinformować o tym właściwe władze Musi roacutewnież poinformować o wszelkich

działaniach ktoacutere podjął w celu ochrony konsumenta ustalić odbiorcoacutew

poszczegoacutelnych produktoacutew oraz ich partii produkcyjnych Dzięki sprawnemu

mechanizmowi identyfikacji producenci na żądanie właściwych władz mogą bez

zbędnej zwłoki przedstawić informacje o produkcie zgromadzone w ramach

systemu a w przypadku wystąpienia niepożądanych skutkoacutew ubocznych istnieje

możliwość szybkiego wycofania produktoacutew GMO z rynku427

Należy jednak

nadmienić iż rozporządzenie nie precyzuje w jaki dokładnie sposoacuteb

przedsiębiorcy mają spełniać wskazane obowiązki Praktyczne aspekty wdrożenia

systemu traceability sformułowano bowiem w formie niewiążących wytycznych

Komisji Europejskiej ktoacutere wskazują min rodzaj informacji czas ich

udostępniania czy okres przechowywania danych Przedsiębiorcy mają więc duża

swobodę przy wdrażaniu systemu i jego procedur Wprowadzenie systemu

śledzenia wiąże się z koniecznością przeszkolenia pracownikoacutew zaroacutewno w

magazynach jak i pracujących przy liniach produkcyjnych Powodzenie

przedsięwzięcia zależy więc de facto od ciężkiej pracy i zaangażowania

426

DzUrz L 311 z 1022002 r zwane dalej bdquoRozporządzeniem 1782002rdquo 427


z prawa żywnościowego Warszawa 2006 s 181

159

pracownikoacutew danego przedsiębiorstwa428

Wdrożenie systemu śledzenia i

znakowania GMO wiąże się roacutewnież z wymogami ścisłej segregacji produktoacutew

GM i produktoacutew konwencjonalnych na każdym szczeblu ich produkcji i

dystrybucji Zgodnie z rozporządzeniem 18292003 przy wydawaniu zezwolenia

na wprowadzenie do obrotu żywności GMO obowiązuje procedura konsultacji ze

społeczeństwem Jest to przepis bardzo pożądany przez organizacje

konsumenckie a związany z szerszą tendencją wprowadzania elementoacutew

demokracji do wspoacutełczesnych regulacji prawnych429

Jednak w przypadku

żywności GMO Komisja Europejska nie musi brać pod uwagę komentarzy

zgłaszanych w ramach tych społecznych konsultacji W ten sposoacuteb zaufanie

społeczeństwa do przejrzystości omawianych regulacji jest zachwiane Konieczne

jest zatem sprecyzowanie praw konsumenta w zakresie skuteczności zgłaszanych

do Komisji Europejskiej zastrzeżeń w ramach konsultacji społecznych

W Unii Europejskiej śledzenie i znakowanie uważane są za instrumenty

niezbędne dla osiągniecia określonego poziomu ochrony środowiska naturalnego

oraz życia i zdrowia ludzkiego a także co jest ważne w kontekście rozważań

niniejszej rozprawy są to instrumenty niezbędne do realizacji prawa

społeczeństwa do informacji Prawodawca unijny wychodzi na przeciw

oczekiwaniom społeczeństwa i tworzy regulacje ktoacutere wpływają na wzrost

poziomu świadomości ekologicznej społeczeństwa

Reasumując prawodawstwo unijne bardzo szybko ewaluowało w zakresie

tworzenia regulacji włączających społeczeństwo w sprawy GMO Ostatecznie

legislator UE położył szczegoacutelny nacisk na działania o charaketrze

prewencyjnym ktoacuterych najlepszym przykładem jest właśnie włączenie

społeczeństwa w podejmowanie decyzji mocą Dyrektywy 200118WE Ponadto

to własnie w ramach aktoacutew prawa UE odnaleźć można regulacje ktoacutere wprost

odnoszą się do obowiązku prowadzenia jawnych rejestroacutew decyzji dotyczących

pozwoleń na zamierzone uwolnienie GMO do środowiska oraz wprowadzenie

428

Ibidem 429

W literaturze zjawisko to określane jest jako proceduralizacja prawa publicznego ktoacutera zakłada

brak sztywnych rozwiązań z goacutery determinowanych przez samego ustawodawcę E Łętowska

Bariery naszego myślenia o prawie w perspektywie integracji z Europą bdquoPaństwo i Prawordquo z

1996 4-5 51

160

produktoacutew GMO do obrotu Z kolei dzięki wprowadzeniu systemu śledzenia

proces monitorowania jest odpowiednio ukierunkowany co ułatwia skuteczne

rozpoznanie wszelkich negatywnych bezpośrednich lub pośrednich

długofalowych lub natychmiastowych oraz kumulatywnych oddziaływań GMO

na środowisko ktoacutere ujawniają się właśnie po wprowadzeniu do obrotu System

śledzenia stanowi więc swego rodzaju sieć bezpieczeństwa zaś obowiązujące

regulacje dotyczące znakowania żywności GMO ktoacutere znajdują się w Dyrektywie

200118 i opierają się na ocenie ryzyka i zasadzie ostrożności

161

34 Uwagi końcowe

Można pokusić się o stwierdzenie iż problematyka organizmoacutew

genetycznie zmodyfikowanych i związanego z nimi potencjalnego zagrożenia

zachowania roacuteżnorodoności biologicznej na gruncie prawa międzynarodowego i

prawa Unii Europejskiej została poruszona bardzo wcześnie bo już na początku

lat 90430

Problem GMO nie był bagatelizowany a kwestie wykorzystywania

GMO w środkowisku starano się na bieżąco regulować i stworzyć ramy prawne

ktoacutere zapewniłyby przynajmniej minimalny poziom bezpieczeństwa dla

środowiska i zdrowia ludzi i zwierząt Podejście do kwestii inżynierii genetycznej

na gruncie prawa międzynarodowego i prawa Unii Europejskiej ma charakter

wielopłaszczynowy ponieważ uwzględnia nie tylko środowiskowy aspekt

wykorzystywania zasoboacutew genetycznych ale także aspekty ekonomiczne

gospodarcze i technologiczne Potraktowano inżynierę genetyczną zaroacutewno jako

potencjalne zagrożenie ktoacuteremu odpowiednimi środkami prawnymi można

zapobiec ale jednocześnie jako szansę na rozwiązanie wielu problemoacutew ktoacutere

osiągnęły skalę światową na przestrzeni poacutełwiecza np problem walki z głodem na

świecie

Opisane w niniejszym rozdziale akty prawne nie zamykają więc drogi do

rozwoju nowych technologii wykorzystywania zasoboacutew genowych Dobitnym

tego przykładem są postanowienia Konwencji o roacuteżnorodności biologicznej ktoacutere

formułują zasadę uznania suwerennego prawa państw do wykorzystywania

swoich zasoboacutew zgodnie z ich własną strategią ochrony środowiska czy zasadę

dostępu do zasoboacutew genetycznych oraz sprawiedliwego i roacutewnego podziału

korzyści przejawiające się min w dostępie do wynikoacutew badań naukowych

430

Warto nadmienić iż pierwsze wprowadzenie na rynek genetycznie modyfikowanej żywności

(pomidora Flar Savr) miało miejsce dopiero w 1994 r natomiast uwolnienie do środowiska

genetycznie modyfikowanej bawełny i kukurydzy w 1995 r źroacutedło M Sękowski B Gworek

Genetycznie modyfikowane organizmy w środowisku Warszawa 2008 s 7

162

Ustawodawstwo międzynarodowe i Unii Europejskiej sygnalizuje także

konieczność włączania społeczeństwa w działania przyczyniające się do

zachowania roacuteżnorodności biologicznej dla zachowania przeciwwagi wobec

lobbingu sektora gospodarczego kierującego się w swej działalności względami

ekonomicznymi

Opisane w niniejszym rozdziale akty tworzą określone ramy postępowania

z organizmami genetycznie zmodyfikowanymi i ich kontroli w konsekwencji

wskazując ich rolę i miejsce w środowisku Jednocześnie akty te pozostawiają

państwom dość dużą swobodę w kształtowaniu regulacji w zakresie GMO biorąc

pod uwagę zroacuteżnicowanie społeczno-gospodarcze poszczegoacutelnych państw a także

ich odmienność pod względem stanu i uwarunkowań środowiskowych

Problematyka GMO w każdym z tych aktoacutew pozostaje w ścisłej zależności z

uprawnieniami społeczeństwa tj dostępem społeczeństwa do informacji i

udziałem w podejmowaniu decyzji ktoacutere są gwarantem realizacji zasady

przezorności

Natomiast w odniesieniu do znakowania żywności GMO prawodawcy

Unii Europejskiej przyświecały dwa głoacutewne cele w stworzeniu regulacji

normujących oznakowanie tej żywności Z jednej strony była to ochrona

interesoacutew konsumentoacutew z drugiej zaś zagwarantowanie swobodnego przepływu

towaroacutew W związku z tym iż przeciętny obywatel UE jest nastawiony

negatywnie do wszelkich ingerencji genetycznych w spożywane przez niego

produkty spożywcze oznakowanie żywności oproacutecz oferowania konsumentowi

możliwości wyboru produktu pozwala na podjęcie finalnej decyzji i oceny jako

ostatniego podmiotu w łańcuchu produkcyjnym co do tego czy chce aby

spożywać żywność genetycznie modyfikowaną W literautrze podkreśla się

szczegoacutelne znaczenie Dyrektywy 200118 gdyż w sposoacuteb kompleksowy

uregulowała ona problematykę GMO w odniesieniu do ochrony konsumentoacutew

uwzględniając szybki rozwoacutej technologii431

Wskazana Dyretywa nakłada na

Państwa Członkowskie obowiązek podejmowania środkoacutew w celu zapewnienia

możliwości śledzenia i etykietowania wprowadzonych na rynek produktoacutew GMO

431

C McMaolain The new genetically modified food s 872

163

na wszelkich etapach tego procesu co wymaga harmonizacji przepisoacutew

ustawodawczych wykonawczych i administracyjnych poszczegoacutelnych państw

Śledzenie i znakowanie to instrumenty prawne ściśle ze sobą powiązane

stworzone przede wszystkim dla zagwarantowania wysokiego poziomu ochrony

środowiska naturalnego UE Mechanizmy rynkowe mogą odgrywać bardzo dużą

rolę w kształtowaniu się na danym obszarze zjawiska wykorzystywania GMO a

preferencje konsumentoacutew stają się niejako wyznacznikiem działań w zakresie

GMO Znakowanie GMO w tym sensie może być postrzegane jako rodzaj

znakowania środowiskowego432

Podsumowując jak pokazuje historia przebiegu formułowania regulacji

dotyczących GMO w aktach prawa międzynarodowego już od początku było to

zagadnienie kontrowersyjne a w zależności od danego państwa czy określonej

grupy społecznej istniały inne poglądy na temat rozwiązań prawnych w tej

kwestii Wszelkie więc ostateczne unormowania stanowią wypracowany przez

długi okres czasu kompromis ktoacuterego rezultat jest następnie dostrzegalny w

prawie UE

Powyższy rozdział pozwolił na wskazanie głoacutewnych kierunkoacutew jakimi

podąża legislator Unii Europejskiej W ocenie autorki przyjęcie tych regulacji

wskazuje na możliwość istnienia normatywnego modelu działu społeczeństwa w

sprawach GMO a przynajmniej jednego z jego elementoacutew na poziomie prawa

międzynarodowego i Unii Europejskiej Nie jest to jednak roacutewnoznaczne z

istnieniem całościowego modelu ktoacutery pozwoliłby na uznanie że hipoteza

autorki rozprawy nie znalazła potwierdzenia Dotychczas przeprowadzone

rozważania wskazują że istniejące regulacje prawne pozwalają ustawodawcy

krajowemu na stworzenie normatywnego modelu udziału społeczeństwa w

sprawach dotyczących GMO jednakże wiele zależy od inicjatywy samego

ustawodawcy ktoacutery kierując się zasadami prawa wyrażonymi w prawie

międzynarodowym i prawie Unii Europejskiej winien doprecyzować oacutew model w

sposoacuteb zapewniający harmonię z innymi przepisami prawa ochrony środowiska

Analiza przepisoacutew prawa krajowego pozwoli na ustalenie jakie stanowisko w

432


164

tym przedmiocie przyjął polski ustawodawca i w jakim zakresie na dzień

dzisiejszy uwzględnione są rekomendacje aktoacutew prawa międzynarodowego i

prawa Unii Europejskiej a to pozwoli doprowadzić do całościowej weryfikacji

przyjętej przez autorkę rozprawy hipotezy o nieistnieniu normatywnego modelu


165

IV Dostęp do informacji i o środowisku jako zasadniczy element

normatywnego modelu udziału społeczeństwa w sprawach GMO ndash

formy realizacji konstytucyjnego prawa do informacji o

środowisku

41 Uwagi wstępne

Autorka rozprawy w dotychczasowych rozważaniach wskazała iż prawo do

informacji o środowisku ma charakter złożony i obejmuje zaroacutewno obowiązek

organoacutew udostępniania informacji jak i możliwość pozyskiwania przez

społeczeństwo informacji (aspekt wolnościowy) W związku z powyższym w

niniejszym rozdziale poruszona zostanie problematyka dostępu do informacji

uregulowanego zaroacutewno w odniesieniu do ustawy o udostępnianiu informacji o

środowisku i jego ochronie udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz

ocenach oddziaływania na środowisko ale także w kontekście rejestracji odmian

roślin genetycznie modyfikowanych i funkcjonowania systemu śledzenia i

etykietowania produktoacutew GMO

Tytułem wstępu do regulacji problematyki dostępu społeczeństwa do

informacji w sprawach GMO w ustawodawstwie polskim należy zaznaczyć iż w

samej ustawie o mikroorganizmach i organizmach genetycznie zmodyfikowanych

ustawodawca nie zawarł przepisu ktoacutery odsyłałby do regulacji zawartych w

ustawie o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie udziale

społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na

środowisko dotyczących dostępu do informacji o środowisku Należy jednakże

zauważyć że przed nowelizacją ustawy z dnia 15 czerwca

2015 r odesłanie takie miało miejsce bowiem ustawodawca w art 14 ust 2

uuiś wskazywał iż przepisy o dostępie do informacji o środowisku stosuje się

odpowiednio w sprawach dostępu do informacji w zakresie GMO Przepis ten

jednak wspomnianą nowelizacją został uchylony zaś ustawodawca wprowadził

przepis art 14a na mocy ktoacuterego w ust 1 uregulował możliwość (wobec

zgłaszającego dokonywanie działań z użyciem GMM lub GMO bądź też

166

wnioskodawcy starającego się o uzyskanie zgody czy zezwolenia na określone

czynności z użyciem GMM lub GMO) wskazania w zgłoszeniu lub wniosku

informacji innych niż określone w ust 2 ktoacutere mają zostać wyłączone z

udostępnienia podając przyczyny uzasadniające konieczność ich wyłączenia Z

kolei w ust 2 analizowanego przepisu ustanowiony został katalog informacji

dotyczących GMM i GMO ktoacutere nie podlegają wyłączeniu z udostępnienia

Wprowadzona zmiana determinuje dokonanie analizy pod kątem rozważenia w

jakim zakresie należy stosować przepisy ustawy o udostępnianiu informacji o


ocenach oddziaływania na środowisko dotyczące dostępu do informacji o

środowisku a także czy brak odniesienia przez ustawodawcę do przepisoacutew tej

ustawy wpływa na sposoacuteb ich stosowania Analiza art 14a umogz pozwoli

także na ustalenie specyfiki dostępu do informacji w kontekście wykonywania

działałań z użyciem GMM i GMO a tym samym sprecyzowanie czy istnieje

swoista kompatybilność pomiędzy tymi instytucjami uregulowanymi w obu

ustawach

Istotne z punktu widzenia niniejszej pracy jest więc ustalenie czy technika

prawodawcza zastosowana przez ustawodacę jest zasadna i pozwala na efektywny

dostęp społeczeństwa do informacji w sprawach GMO Niniejszy rozdział

stanowić będzie po części dopełnienie rozważań na temat istoty dostępu do

informacji w ochronie środowiska z uwzględnieniem specyfiki czynności

dokonywanych z wykorzystywaniem GMO Przeprowadzony wywoacuted prawny

pozwoli na sformułowanie wnioskoacutew dotyczących tego czy instytucje ustawy o


ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko w zakresie

dostępu do informacji mogą być w skuteczny sposoacuteb stosowane w zakresie

dostępu do informacji w sprawach dotyczących GMO

Dodatkowo zasygnalizowana zostanie problematyka rejestracji odmian

roślin genetycznie zmodyfikowanych na gruncie ustawy o nasiennictwie i podjęta

proacuteba rozstrzygnięcia kontrowersji z tym związanych z uwzględnieniem

znaczenia rejestroacutew odmian roślin GM w realizacji prawa dostępu społeczeństwa

do informacji

167

Natomiast na etapie po wprowadzeniu GMO na rynek zasadniczym

elementem kontroli społecznej w zakresie wykorzystywania GMO (realizowanej

poprzez korzystanie z prawa do informacji) jest znakowanie produktoacutew GMO

Znakowanie daje możliwość dokonania swobodnego i świadomego wyboru

nabywanego produktu a dzięki temu umożliwia kontrolę i weryfikację wskazań

znajdujących się na etykietach Nabywca odpowiednio i kompleksowo

poinformowany o właściwościach produktoacutew może świadomie zadecydować

ktoacutery produkt spełnia jego oczekiwania i wybrać ten ktoacutery uważa za bezpieczny

dla środowiska i własnego zdrowia433

Weryfikacja produktoacutew przez nabywcoacutew w

sposoacuteb bieżący powoduje iż nabycy produktoacutew mogą swoim zachowaniem

wpływać na sytuację GMO na rynku Poprzez dokonywanie wyboru pomiędzy

produktem GMO a produktem tradycyjnym nabywcy mogą kształtować popyt a

tym samym wpływać na podaż produtkoacutew ponieważ los producenta będzie w ich

rękach Potencjalnie może wystąpić sytuacja w ktoacuterej w danym regionie lub

państwie konsumenci w przeważającym zakresie przychylni produktom wolnym

od GMO odrzucając te drugie przyczynią się do zmniejszenia ilości GMO

wprowadzanych do obrotu a nawet zminimalizowania upraw GMO434

Prawo do informacji może być więc urzeczywistniane w roacuteżnorodny

sposoacuteb i w zroacuteżnicowanych formach Niniejszy rozdział ma na celu wykazanie

czy mechanizmy prawne zapewniające dostęp do informacji o wykorzystywaniu

GMO i produktach GMO rzeczywiście istnieją czy też wymagają dopracowania i

czy w związku z tym możemy moacutewić o istnieniu zintegrowanych struktur


433

European Legislative framework for GMOs is now in place IP031056 Bruksela 22 lipca

2003 r źroacutedło httpeuropaeurapidpress-release_IP-03-1056_enhtm z dnia 20052013 r 434

Por A Appleton Tge labelling of GMO products pursuant to international trade rules New

York University International Law Jurnal vol 8 200 s 568

168


środowiska w tym w sprawach dotyczących organizmoacutew

genetycznie zmodyfikowanych jako gwarant istnienia podstaw do

funkcjonowania normatywnego modelu udziału społeczeństwa w

sprawach GMO

Instytucją uregulowaną w ustawie o mikroorganizmach i organizmach

genetycznie zmodyfikowanych ktoacutera w głoacutewnej mierze urzeczywistnia gwarancje

jawności informacji są publicznie dostępne rejestry ewidencjonujące działania

ktoacutere dotyczą organizmoacutew genetycznie zmodyfikowanych435

Rejestry

prowadzone są przez Ministra Środowiska ktoacutery zgodnie z art 10 pkt 7 i 8

umogz obowiązany jest do monitorowania działalności regulowanej tą ustawą

oraz do koordynacji gromadzenia i wymiany informacji dotyczących zapewnienia

bezpieczeństwa ludziom i środowisku w zakresie uregulowanym w umogz

Rejestry zawierają min dane zawarte we wnioskach o wydanie zgody lub

zezwolenia na wskazane działalności oraz kompletną dokumentację dołączoną do

wniosku lub zgody Ponadto rejestry ujawniają opinie Komisji do spraw GMM i

GMO oraz informacje o ewentualnych awariach i zagrożeniach dla zdrowia ludzi

lub środowiska Rejestry zawierają roacutewnież dane zawarte w zgodach i

zezwoleniach wydawanych w przedmiotowych sprawach Rejestry te

udostępniane są na stronie internetowej Ministerstwa Środowiska tak więc każdy

zainteresowany może się z nimi zapoznać bez konieczności przeglądania

publicznie dostępnego wykazu i bez składania wniosku Rozwiązanie takie należy

uznać za właściwe ponieważ ułatwia dostęp do informacji czyni go całkowicie

bezpłatnym (zainteresowany nie musi uiszczać nawet opłaty skarbowej od

wniosku ponieważ go nie składa) Jest to zgodne z przepisami Konwencji z

Aarhus i Dyrektywy 20034WE ktoacutere zachęcają czy wręcz nakazują

435

Rejestry stanowią odpowiednio Rejestr Zakładoacutew Inżynierii Genetycznej (art 6b ugmo)

Rejestr Zamkniętego Użycia GMO (art 34 umogz) Rejestr Zamierzonego Uwalniania GMO

do Środowiska (art 40 umogz) Rejestr Produktoacutew GMO (art 50 umogz)

169

przechowywanie i udostępnianie informacji w formie elektronicznej436

Umieszczenie rejestroacutew w Internecie nie zwalnia jednak od obowiązku

umieszczania informacji o nich w publicznie dostępnych wykazach danych o

dokumentach Zgodnie z art 25 ust 1 pkt e) uuiś powyższe rejestry są

udostępniane w Biuletynie Informacji Publicznej

Warto nadmienić że do momentu uchwalenia ustawy o udziale

społeczeństwa w 2008 r przepisy ustawy Prawo ochrony środowiska były

niekomaptybilne z przepisami ustawy o mikroorganizmach i organizmach

genetycznie zmodyfikowanych w kwestii rejestroacutew wymienionych w umogz a

wykazoacutew danych z poś Ustawodawca podjął się proacuteby rozwiązania tego

problemu w 2003 r zmieniając ustawę Prawo ochrony środowiska437

Ta zmiana

także była niedostateczna ponieważ ograniczała się jedynie do powołania w

wykazie danych wszystkich przewidzianych w umogz rejestroacutew Dodatkowo

wydano też rozporządzenie w sprawie publicznych wykazoacutew438

jednakże ani

nowelizacja ani akt wykonawczy nie przedstawiły w jaki sposoacuteb w praktyce

uwzględnia się GMO w publicznie dostępnych wykazach danych439

Analizując zagadnienie dostępu do informacji o GMO warto odwołać się

do historii art 14a umogz w brzmieniu przed nowelizacją z dnia 15 czerwca

2015 r W poprzedniej wersji przepisu ustawodawca wskazywał jakie informacje

muszą być udostępniane440

W założeniu oacutew przepis odpowiadać miał przepisom

prawa Unii Europejskiej ktoacutere określają katalog danych wobec ktoacuterych istnieje

bezwzględny obowiązek udostępniania Nie został on jednak wyrażony w sposoacuteb

dostateczny o czym świadczy sformułowanie pkt 5 wskazanego przepisu w

świetle ktoacuterego na jakiejkolwiek podstawie nie mogły być wyłączone z

udostępniania informacje bdquoinne niż wymienione w pkt 1-4 mające znaczenie dla

436

Por art 5 ust 3 Konwencji i art 7 Dyrektywy 20034WE 437

Ustawa z dnia 3 października 2003 r o zmianie ustawy Prawo ochrony środowiska oraz

niektoacuterych innych ustaw (DzU Nr 190 poz 1865) 438

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 czerwca 2003 r w sprawie określenia wzoru

publicznie odstępnego wykazu danych o dokumentach zawierających informacje o środowisku i

jego ochronie (DzU Nr 110 poz 1058) 439

M Bar J Jędrośka Udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji op cit 45 440

Chodziło o następujące informacje1) dotyczące ogoacutelnej charakterystyki GMO 2) dotyczące

nazwiska i adresu lub nazwy i siedziby użytkownika GMO 3) dotyczące miejsca zamkniętego

użycia GMO lub zamierzonego uwolnienia GMO do środowiska 4) dotyczące miejsca zakresu i

charakteru wprowadzenia produktu GMO do obrotu 5) inne niż wymienione w pkt 1-4 mające

znaczenie dla zapewnienia bezpieczeństwa oraz ochrony zdrowia ludzi i środowiska

170

zapewnienia bezpieczeństwa oraz ochrony zdrowia ludzi i środowiskardquo Przepis

ten nie zawierał wystarczająco sprecyzowanej dyspozycji dotyczącej tego jakie

rodzaje informacji mają znaczenie dla zapewnienia bezpieczeństwa

biologicznego Ustawodawca moacutegł bowiem na przykład wymienić informacje

ktoacutere zawarte są w raporcie bezpieczeństwa Nie zrobił tego jednak a pozostawił

w tej kwestii swobodną ocenę organowi odpowiadającemu za udzielenie

informacji441

Co więcej przepis zredagowano w taki sposoacuteb ktoacutery sugerował iż

udostępnianiu podlegają jedynie wymienione w nim rodzaje informacji442

Niewłaściwa redakcja przepisu skłaniała ku postrzeganiu tych informacji jako

wyłącznych Wydaje się więc iż zabrakło tu określenia bdquoudostępnieniu zawsze

podlegają następujące informacjerdquo Chodzi tu bowiem o dane ktoacutere nigdy nie

mogą być wyłączone z udostępniania Warto odnieść się tu do sformułowania

zawartego w art 25 ust 4 Dyrektywy 200118WE ktoacutere brzmi bdquow żadnym

wypadku nie mogą być uważane za poufne następujące informacjerdquo W tym

przepisie jako jeden z rodzajoacutew informacji podana jest ocena ryzyka dla

środowiska naturalnego ktoacutera z pewnością ma istotne znaczenie w kontekście

zapewnienia bezpieczeństwa oraz ochrony zdrowia ludzi i środowiska powinna

była być więc wymieniona w omawianym przepisie na gruncie umogz

Sformułowanie tego przepisu jest ponadto istotne ze względu na wyrażony w

Konwencji z Aarhus a następnie w Dyrektywie 20034WE postulat

interpretowania w sposoacuteb zawężający katalogu powodoacutew umożliwiających

organom administracji odmoacutewienie udzielenia informacji mając na względzie

społeczny interes przemawiający za udzieleniem informacji (art 4 ust 4

Konwencji z Aarhus)443

W obowiązującym art 14a ust 2 umogz

ustawodawca ograniczył się więc jedynie do wskazania ktoacuterych informacji nie

można wyłączyć z udostępnienia Należy ocenić tą zmianę jako pozytywną i

zgodną ze wskazanymi powyżej powinnościami ustanowionymi w przepisach

prawa międzynarodowego i prawa Unii Europejskiej Katalog ten jest bardziej

szczegoacutełowy w stosunku do tego ktoacutery obowiązywał przed nowelizacją Pod

441


Ibidem 443




171

kątem uszczegoacutełowienia zakresu informacji ktoacuterych nie można wyłączyć z

udostępnienia jest to zmiana korzystna Niemniej jednak art 14a umogz

wprowadza de facto zupełnie nowe uregulowania w odniesieniu do udostępniania

informacji o GMO Zakres informacji wyłączonych z udostępnienia może być

poszerzony na wniosek zgłaszającego działania z użyciem GMM lub GMO bądź

wnioskodawcy starającego się o zgodę czy zezwolnienie na działania z użyciem

GMO Zgłaszający lub wnioskodawca może w zgłoszeniu lub wniosku wskazać

informacje inne niż określone w art 14a ust 2 umogz ktoacutere mają zostać

wyłączone z udostępnienia jednak musi on podać przyczyny uzasadniające

konieczność ich wyłączenia (art 14a ust 1 umogz) Następnie minister

właściwy do spraw środowiska występuje do zgłaszającego lub wnioskodawcy o

opinię co do tego ktoacutere informacje zostaną wyłączone z udostępnienia

Zgłaszający lub wnioskodawca obowiązany jest przedstawić swoją opinię w

terminie 7 dni od dnia otrzymania wystąpienia ministra właściwego do spraw

środowiska (art 14a ust 3 umogz) Po zasięgnięciu opinii zgłaszającego lub

wnioskodawcy minister właściwy do spraw środowiska postanawia ktoacutere

informacje zostaną wyłączone z udostępnienia kierując się potrzebą ochrony doacutebr

intelektualnych Na postanowienie przysługuje zażalenie (art 14a ust 4

umogz)

Ustawodawca nie wskazuje już w treści przepisu że do regulacji z ustawy

o mikroorganizmach i organizmach genetycznie zmodyfikowanych stosuje się

wprost bądź odpowiednio przepisy ustawy o udostępnianiu informacji o


ocenach oddziaływania na środowisko regulujące kwestię dostępu do informacji o

środowisku Powstaje tym samym pytanie w jakim zakresie powinno się

korzystać z zapisoacutew tej drugiej ustawy Jak zostało wykazane w niniejszej

rozprawie organizmy genetycznie zmodyfikowane wchodzą w zakres pojęcia

bdquośrodowiskardquo uregulowanego art 3 pkt 39 ustawy Prawo ochrony środowiska a

także mieszczą się w katalogu informacji podlegających udostępnieniu na gruncie

art 9 ust 1 uuiś Prowadzi to do wniosku iż ustawodawca uznał brak

konieczności ustanowienia wprost w umogz obowiązku udostępnienia

informacji o mikroorganizmach i organizmach genetycznie zmodyfikowanych a

172

tym samym powielania uregulowań zawartych w uuiś Jednoznaczna ocena

dokonanej zmiany wymaga dalszej analizy pod kątem ustalenia możliwego

dopuszczalnego zakresu udostępnienia informacji o mikroorganizmach i

organizmach genetycznie zmodyfikowanych W świetle art 16 ust 1 uuiś

władze publiczne mogą odmoacutewić udostępnienia informacji o środowisku i jego

ochronie po rozważeniu interesu publicznego przemawiającego za

udostępnieniem informacji w konkretnym przypadku jeżeli udostępnienie tych

informacji może naruszyć 1) ochronę danych przewidzianą przepisami o

ochronie informacji niejawnych 2) przebieg toczącego się postępowania

sądowego dyscyplinarnego lub karnego 3) prawa własności intelektualnej o

ktoacuterych mowa w ustawie z dnia 4 lutego 1994 r o prawie autorskim i prawach

pokrewnych444

lub w ustawie z dnia 30 czerwca 2000 r - Prawo własności

przemysłowej445

4) ochronę danych osobowych dotyczących osoacuteb trzecich

jeżeli jest ona przewidziana odrębnymi przepisami prawa 5) ochronę informacji

lub danych dostarczonych przez osoby trzecie jeżeli osoby te nie mając

obowiązku ich dostarczenia i nie mogąc być takim obowiązkiem obciążone

dostarczyły je dobrowolnie chyba że wyraziły zgodę na ich udostępnianie 6) stan

środowiska ktoacuterego informacja dotyczy w szczegoacutelności przez ujawnienie ostoi

lub siedliska roślin zwierząt i grzyboacutew objętych ochroną gatunkową 7) ochronę

informacji o wartości handlowej w tym danych technologicznych dostarczonych

przez osoby trzecie i objętych tajemnicą przedsiębiorstwa jeżeli osoby te złożyły

wniosek o wyłączenie tych informacji z udostępniania zawierający szczegoacutełowe

uzasadnienie dotyczące możliwości pogorszenia ich pozycji konkurencyjnej 8)

obronność i bezpieczeństwo państwa 9) bezpieczeństwo publiczne 10) ochronę

tajemnicy statystycznej przewidzianą przepisami o statystyce publicznej Analiza

powyższego katalogu prowadzi do wniosku iż pomiędzy regulacją zawartą w art

14a umogz a powyższym unormowaniem występują odrębności ktoacutere mogą

rzutować na praktyczne stosowanie tej pierwszej Po pierwsze art 16 ust 1

uuiś wskazuje na konieczność rozważenia przez władze publiczne interesu

publicznego przemawiającego za udostępnieniem informacji w konkretnym

przypadku zanim odmoacutewią udostępnienia informacji Innymi słowy informacja

444

Dz U z 2017 r poz 880 i 1089 445

Dz U z 2017 r poz 776

173

nie podlega udostępnieniu wtedy gdy nie koliduje to z interesem publicznym W

przypadku zaś informacji o GMM i GMO rozważeniu przy ograniczeniu

udostępniania informacji podlegają konkretne wymienione w danym przypadku

przez samego wnioskodawcę przyczyny oraz potrzeba ochrony doacutebr

intelektualnych Tym samym odmowa udostępnienia informacji następuje wtedy

gdy mogłoby to doprowadzić do naruszenia doacutebr samego wnioskodawcy jednak

wskaznie przyczyn odmowy udostępnienia informacji jest w tym drugim

wypadku określone mniej precyzyjnie niż na gruncie art 16 ust 1 uuiś Należy

więc zadać pytanie co ustawodawca rozumie przez podanie przyczyn

uzasadniających konieczność wyłączenia określonych informacji z udostępnienia

i czy w związku z treścią art 14a ust 4 umogz zgłaszający bądź

wnioskodawca może odwołać się tylko do takich przyczyn ktoacutere związane są z

ochroną doacutebr intelektualnych Ustawodawca nie sformułował tego jednoznacznie

Z treści obu tych przepisoacutew winno się de facto wnioskować iż tylko wtedy

określone informacje zostaną wyłączone z udostępnienia gdy mogą one

potencjalnie naruszać dobra intelektualne podmiotu zainteresowanego Tym

samym zgłaszający bądź wnioskodawca miałby ograniczone możliwości w

zakresie wyłączonenia określonego katalogu informacji z udostępnienia Z drugiej

strony analizowany przepis sformułowany jest w ten sposoacuteb że minister

właściwy do spraw środowiska ma się jedynie kierować potrzebą ochrony doacuteb

intelektualnych nie zaś podejmować decyzję pozytywną dla wnioskującego tylko

w tych wypadkach kiedy może potencjalnie dojść do naruszenia tych doacutebr

Warto w tym kontekście odnieść się do pojęcia doacutebr intelektualnych W

przepisach prawa nie znajdziemy definicji legalnej bdquodoacutebr intelektualnychrdquo

funkcjonuje natomiast pojęcie doacutebr osobistych czy doacutebr niematerialnych Pojęcie

doacutebr osobistych odnajdziemy na gruncie ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r

Kodeks cywilny446

ktoacutery w art 23 stanowi iż dobrami osobistymi człowieka są

w szczegoacutelności zdrowie wolność cześć swoboda sumienia nazwisko lub

pseudonim wizerunek tajemnica korespondencji nietykalność mieszkania

twoacuterczość naukowa artystyczna wynalazcza i racjonalizatorska Pojęcie to jest

więc sformułowane poprzez przykładowe wyliczenie Regulacja art 23 Kodeksu

446

Dz U tj z 2017 r poz 459 z poacuteźn zm dalej zwana bdquokcrdquo

174

cywilnego nie jest klauzulą generalną aczkolwiek zawiera deklarację i częściowe

unormowanie ochrony doacutebr osobistych człowieka przez prawo cywilne oraz

wyjaśnia że ochrona ta nie wyłącza ochrony przewidzianej w innych gałęziach

prawa447

Doktryna i orzecznictwo wypracowały pogląd iż dobra osobiste są

bdquowartościami o charakterze niemajątkowym wiążącymi się z osobowością

człowieka uznanymi powszechnie w społeczeństwierdquo Jest to tzw koncepcja

obiektywna Dla istnienia dobra osobistego i uznania że doszło do jego

naruszenia znaczenie mają oceny społeczne analiza z punktu widzenia

rozsądnego człowieka nie ma tu znaczenia subiektywne przekonanie

zainteresowanego448

Pojęcie doacutebr osobistych ma charakter dynamiczny449

Zdaniem Sądu Najwyższego bdquoPojęcie to należy odnosić do określonego poziomu

rozwoju technologicznego i cywilizacyjnego przyjętych w społeczeństwie zasad

moralnych i prawnych istniejącego rodzaju stosunkoacutew społecznych

gospodarczych nawet politycznychrdquo450

Niewątpliwie dobra intelektualne mają charakter niematerialny W prawie

funkcjonuje roacutewnież pojęcie własności intelektualnej ktoacuterą stanowią dobra

niematerialne tj wszelkie wytwory ludzkiego umysłu W tym kontekście należy

wspomnieć o samym prawie własności intelektualnej ktoacutere jest prawem na

dobrach niematerialnych w tym tych wymienionych powyżej Prawo własności

intelektualnej pozwala na zapewnienie sobie wyłączności właśnie w zakresie

niematerialnych składnikoacutew przedsiębiorstwa Obejmuje dość szeroki zakres

przedmiotowy Najczęściej wskazuje się na patenty prawa ochronne obejmujące

wzory przemysłowe znaki towarowe (własność przemysłowa) prawa autorskie i

prawa pokrewne451

Cechą wspoacutelną wszystkich praw własności intelektualnej jest

to że dają uprawnionemu możliwość zakazania innym pewnych czynności

związanych zazwyczaj z gospodarczą eksploatacją doacutebr będących przedmiotem

ochrony Z pewnością ochronę prawa własności zapewnia także możliwość

447

P Nazaruk Komentarz do art 23 Kodeksu cywilnego [w] J Ciszewski (red) Kodeks cywilny

Komentarz wyd II LexisNexis 2014 448

Ibidem 449

P Książak Komentarz do art 23 Kodeksu cywilnego [w] (red) P Książak M Pyziak-

Szafnicka Kodeks cywilny Komentarz Część ogoacutelna Wyd II LEX 2014 450

Uchwała siedmiu sędzioacutew SN z dnia 16 lipca 1993 r I PZP 2893 OSNC 1994 nr 1 poz 2 451

httpwwwwlasnosc-intelektualnaplwlasnosc-intelektualnahtmlstart=1 z dnia 10092016 r

175

odmowy udostępnienia informacji ktoacutere prawa te mogłyby naruszać

Podstawowymi przepisami regulującymi prawo własności intelektualnej w Polsce

są w szczegoacutelności ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r Prawo własności

przemysłowej452

oraz ustawa z dnia 4 lutego 1994 r o prawie autorskim i prawach

pokrewnych453

Z powyższego wynika iż dobra intelektualne posiadają szeroką

ochronę prawną

Natomiast zgodnie z art 16 ust 1 uuiś władze publiczne mogą odmoacutewić

udostępnienia informacji o środowisku i jego ochronie po rozważeniu interesu


przypadku jeżeli udostępnienie tych informacji może naruszyć prawa własności

intelektualnej o ktoacuterych mowa w ustawie o prawie autorskim i prawach

pokrewnych lub w ustawie prawo własności przemysłowej Wydaje się nie

podlegać polemice że ustawodawca miał w tym wypadku na myśli właśnie dobra

intelektualne zgodnie z powyżej dokonaną analizą Warto także zwroacutecić uwagę

na pkt 7 analizowanego przepisu ktoacutery odnosi się do ochrony informacji o

wartości handlowej w tym danych technologicznych dostarczonych przez osoby

trzecie i objętych tajemnicą przedsiębiorstwa jeżeli osoby te złożyły wniosek o

wyłączenie tych informacji z udostępniania zawierający szczegoacutełowe

uzasadnienie dotyczące możliwości pogorszenia ich pozycji konkurencyjnej Nie

można wykluczyć iż w ramach informacji ktoacutere miałaby wartość handlową w

tym danych technologicznych znajdowały by się takie ktoacutere stanowiłyby dobra o

charakterze intelektualnym

Niemniej jednak pojęcie doacutebr intelektualnych może wykraczać poza

zakres przedmiotowy art 16 ust 1 pkt 3 uuiś Dodatkowo w przypadku reżimu

prawnego odmowy udostępnienia informacji na gruncie uuiś organ

odmawiający udostępnienia informacji obowiązany jest uzasadnić iż ujawnienie

informacji mogłoby naruszyć prawa podmiotu ktoacuterego informacje dotyczą Jak

stwierdził WSA w Łodzi w wyroku z dnia 26 kwietnia 2017 r bdquoNie jest możliwe

do przyjęcia zapatrywanie z ktoacuterego wynika iż to wyłącznie wola przedsiębiorcy

miałaby decydować o utajnieniu określonej informacji publicznej Opowiedzenie

452

DzU tj z 2017 r poz 776 ze zm 453

DzU tj z 2017 r poz 880 ze zm

176

się za takim stanowiskiem czyniłoby fikcyjnym konstytucyjnie chronione (art 61

Konstytucji RP) prawo obywatela do uzyskania informacji publicznej gdyż dla

pozbawienia dostępu do szerokiego katalogu informacji publicznych

wystarczająca byłoby formalna deklaracja przedsiębiorcy iż określone

informacje stanowią tajemnicęrdquo454

Wydając na podstawie art 16 uuiś decyzję

administracyjną organ administracji nie jest zwolniony z obowiązku

wynikającego z art 7 i art 77 sect 1 oraz art 80 kpa samodzielnego i

obiektywnego ustalenia stanu faktycznego sprawy Ma to istotne znaczenie w

przypadku wnioskowania przez szeroko pojmowane społeczeństwo o

udostępnienie informacji ktoacutere postanowieniem ministra właściwego do spraw

środowiska zostaną wyłączone z udostępnienia455

Należy pamiętać że zgodnie z

art 107 sect 1 i 3 kpa decyzja odmawiająca udzielenia informacji winna posiadać

uzasadnienie faktyczne i prawne wobec czego pozorność argumentacji organu

władzy publicznej odmawiającego udzielenia informacji o środowisku stanowić

będzie naruszenie tych przepisoacutew456

Widoczny jest na tym tle kolejny problem bowiem w przypadku wyjątku

zawartego w umogz kiedy to ustawodawca posługuje się pojęciem

niedookreślonym roacutewież samemu organowi trudno będzie uzasadnić wydane

przez niego rozstrzygnięcie jeśli nie będzie ono dotyczyło wprost praw własności


pokrewnych lub w ustawie Prawo własności przemysłowej Warto nadmienić iż

jeśli chodzi o ochronę praw patentowych to należy wskazać że zgodnie z ustawą

Prawo własności przemysłowej ochrona praw z patentu polega na konieczności

uzyskania zgody właściciela patentu na wykorzystanie opatentowanego

wynalazku a nie na zachowaniu wynalazku w tajemnicy a przecież wynalazek

jako taki stanowić będzie dobro intelektualne wynalazcy457

Powstaje więc

454

wyrok WSA w Łodzi z dnia 26 kwietnia 2017 r sygn akt II SAŁd 14017 LEX nr 2342256 455

Por wyrok NSA z 5 kwietnia 2013 r sygn akt I OSK 19213 LEX nr 1336339 456

Por wyrok WSA w Gliwicach z dnia 4 maja 2017 r sygn akt IV SAGl 9017 LEX nr

2299750 457






177

pytanie czy w takim razie na gruncie ustawy o mikroorganizmach i organizmach

genetycznie zmodyfikowanych wnioskodawca będzie miał szersze uprawnienia

niż na gruncie ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie


środowisko i czy nie narusza to podstawowych zasad prawa Winno sie więc

rozważyć zakwestionowanie celowości stworzenia takiej konstrukcji prawnej w

przepisach umogz w ktoacuterej brak jest odniesienia wprost do zapisoacutew uuiś

czy też sformułowania treści przepisoacutew tak aby jasnym była relacja pomiędzy

przesłankami wyłączenia z art 16 uuiś a przepisami umogz regulującymi tą

materię

Warto też zwroacutecić uwagę na podobne problemy prawne występujące w

innym obszarze prawa ochrony środowiska W praktyce spotykane jest

opatrywanie raportoacutew lub prognoz środowiskowych (ale roacutewnież i niektoacuterych

innych dokumentoacutew wymaganych na cele procesoacutew decyzyjnych w ochronie

środowiska) zastrzeżeniem ich autoroacutew by bez ich wyraźnej zgody nie

udostępniać tych dokumentoacutew Zastrzeżenie takie jest bezprawne i organy nie

tylko że nie mają obowiązku ndash ale wręcz nie mają prawa ndash się do niego stosować

Zostało to stwierdzone w orzecznictwie Komitetu ds Przestrzegania Konwencji z

Aarhus ktoacutery w sprawie ACCCC200515 Rumunia stwierdził iż bdquodokumentacja

oceny oddziaływania na środowisko jest przygotowana w celu jawnego jej

złożenia na potrzeby postępowania administracyjnego Z tego też powodu autor

czy wykonawca nie powinien być uprawniony do uniemożliwiania społeczeństwu

wglądu do niej ze względu na prawo własności intelektualnejrdquo458

Uzasadniając to

stanowisko Komitet podkreślił że wprawdzie Konwencja z Aarhus bdquozezwala na

oddalenie wnioskoacutew społeczeństwa o udostępnienie niektoacuterych informacji w

pewnych okolicznościach na podstawie przesłanek wynikających z prawa

własności intelektualnej może to jednak mieć miejsce wyłącznie woacutewczas gdy w

danym konkretnym przypadku właściwy organ uzna że udostępnienie informacji

będzie w negatywny sposoacuteb wpływało na te prawardquo459

Z tego też powodu

458

Raport by the Complience Committee ndash Complience by Romania with its obligations under the

Convention (Romania ACCCC200515) ECEMPPP20085Add7 16042008 pkt 28 459

ECEMPPP20085Add7 16 April 2008 pkt 30

178

Komitet wyraził bdquozasadniczą wątpliwość co do tego czy wyjątek ten w ogoacutele

znajduje w praktyce zastosowanie do dokumentacji oceny oddziaływania na

środowisko Nawet gdyby tak było to przyczyny odmowy należy interpretować w

sposoacuteb zawężający uwzględniając interes publiczny przemawiający za

udostępnianiem informacji Decyzje wyłączające części informacji spod

udostępniania winny w sposoacuteb jasny i przejrzysty uzasadniać przyczyny odmowy

Co więcej zasadą winno być udostępnianie całości dokumentacji oceny

oddziaływania na środowisko natomiast wyłączenie części z niej spod

udostępniania należy traktować jako wyjątek od tej reguły W związku z

powyższym generalne wyłączenie dokumentacji sporządzanej na potrzeby oceny

oddziaływania na środowisko jest niezgodnie z artykułem 4 ustęp 1 w związku z

artykułem 4 ustęp 4 oraz artykułem 6 ustęp 6 w związku z artykułem 4 ustęp 4

Konwencjirdquo460

Analizowana regulacja rodzi także pytania o zakres przyczyn

uzasadniających konieczność wyłączenia informacji na gruncie art 14a umogz

tj czy muszą one de facto ograniczać się tylko do takich ktoacutere mają związek z

dobrami intelektualnymi Redakcja przepisu jest niejednoznaczna co może

powodować powstawanie problemoacutew w praktyce w przypadku złożenia zażalenia

na postanowienie ministra właściwego do spraw środowiska Dopiero praktyka

organoacutew odwoławczych może nadać określone ramy działania ministrowi

właściwemu do spraw środowiska Niemniej jednak warto byłoby takie

niejasności niewelować już u źroacutedła De lege ferenda winno się rozważyć

sformułowanie analizowanego przepisu w taki sposoacuteb ktoacutery wskazywałby ogoacutelny

zakres przedmiotowy przyczyn wyłączenia informacji z udostępnienia na

wniosek a przy tym jednoznaczne określenie czy możliwość naruszenia doacutebr

intelektualnych stanowi tu warunek konieczny do wydania rozstrzygnięcia

pozytywnego dla wnioskodawcy W innym wypadku brak jednoznacznej

interpretacji przepisoacutew może powodować trudności w ustaleniu jak zintegrować

460






179

reżimy prawne obu wskazanych ustaw Co więcej brak jednoznacznego

sformułowania przepisoacutew odnoszących się do możliwości odmowy udostępniania

informacji o środowisku może powodować naruszenie podstawowych zasad

prawa tj prawa obywatela do informacji o środowisku czy zasady ochrony

zaufania obywateli do państwa i tworzonego przez nie prawa Odnosi się to także

do zasady pewności prawa i bezpieczeństwa prawnego461

Przejawem realizacji

zasady określoności przepisoacutew prawa jest formułowanie przepisoacutew w sposoacuteb

poprawny pod względem językowym logiczny i precyzyjny tak aby intencja

ustawodawcy co do kręgu podmiotoacutew i okoliczności zastosowania danej normy

prawnej nie budziła u jej adresatoacutew wątpliwości462

Wśroacuted powszechnie stosowanych technik legislacyjnych szczegoacutelne

miejsce w kontekście zasady określoności przepisoacutew prawa zajmuje często

używane sformułowanie w ktoacuterego myśl niektoacutere przepisy bdquostosuje się

odpowiedniordquo Jak podkreśla Sąd Najwyższy bdquow piśmiennictwie trafnie zauważa

się że pojęcie bdquoodpowiedniościrdquo stosowania określonego przepisu oznacza że

niektoacutere jego postanowienia będzie można stosować bez żadnej modyfikacji inne

trzeba będzie odpowiednio zmodyfikować a jeszcze innych w ogoacutele nie będzie

można stosowaćrdquo463

Odesłanie do przepisoacutew innej ustawy może przybrać postać

odesłania do stosowania wprost oraz odesłania do stosowania odpowiednio

Odesłanie do stosowania wprost stosuje się wtedy gdy przepis do ktoacuterego jest

odesłanie zachowa ten sam sens w kontekście ustawy odsyłającej Natomiast

odesłanie do stosowania odpowiedniego zakłada że treść przepisu do ktoacuterego

zastosowano odesłanie może zostać zmieniona464

W analizowanym przypadku

zasadnym wydaje się takie sformułowanie przepisoacutew ktoacutery tworzyłyby pewne

ramy postępowania podmiotoacutew stosujących prawo w odniesieniu właśnie do

wskazywanego problematycznego zagadnienia doacutebr intelektualnych Na gruncie

obowiązujących przepisoacutew prawa samo zastosowanie pojęcia bdquodoacutebr

intelektualnychrdquo może być traktowane nazbyt szeroko a tym samym stwarzać

461

Wyrok TK z dnia 18 marca 2010 r sygn akt K 808 OTK-A 2010323 462

Por wyrok TK z dnia 10 stycznia 2012 r sygn akt P 1910 OTK-A 201212 463

Uchwała składu siedmiu sędzioacutew SN z dnia 17 stycznia 2013 r sygn akt III CZP 5712 OSNC

2013669 464

S Wronkowska M Zieliński Zasady techniki prawodawczej Komentarz Wydanie sejmowe

1997 s 25

180

pole do nadużyć Warto w tym kontekście także dodać że na dzień dzisiejszy

wśroacuted wyjątkoacutew ktoacutere zwalniają z obowiązku udostępnienia informacji o GMO

najczęściej w praktyce stosuje się wyjątek dotyczący nieujawniania informacji ze

względu na ochronę praw patentowych Wydaje się jednak że w przedstawionych

okolicznościach ochrona praw patentowych może okazać się ryzykowna bowiem

patentowanie odkrytych sekwencji genowych i organizmoacutew stworzonych w

drodze działań biotechnologicznych może być czynnikiem wpływającym na

zdominowanie sfery bioroacuteżnorodności przez zamierzone działania

przedsiębiorcoacutew nastawionych na osiągnięcie zysku i monopolizację rynku w tym

zakresie465

Z kolei w świetle Dyrektywy 20034WE bdquow każdym przypadku

publiczny interes ujawnienia informacji nie jest poroacutewnywalny z interesem

dyktującym odmowę ich udostępnieniardquo Przepis ten akcentuje potrzebę

kompromisu pomiędzy sprzecznymi ze sobą prawem chronionymi interesami466

Reasumując istotnym jest aby ustawodawca formułował przepisy w taki

sposoacuteb ktoacutery jednoznacznie pozwala na ustalenie nie tylko katalogu informacji

ktoacutere nie mogą być wyłączone z udostępnienia ale roacutewnież unormowań

skonstruowanych w sposoacuteb bdquootwartyrdquo ktoacutere pozwalają na podejmowanie

rozstrzygnięć przez organy administracji co do możliwości odmowy

udostępnienia informacji Redakcja tych przepisoacutew jest kluczowa właśnie ze

względu na wskazany w aktach międzynarodowych i akatach Unii Europejskiej

wymoacuteg wykładni zawężającej wobec informacji ktoacutere nie mogą być

udostępniane Dostrzega się więc tutaj podwoacutejne znaczenie przepisu co daje

powoacuted do rozważenia jego zmiany w celu zapobiegania problemom w jego

praktycznym stosowaniu Nie zmienia to jednak faktu że ustawodawca kładzie

nacisk na stosowanie odmowy udzielenia informacji jak odstępstwa od reguły

powszechnej do niej dostępności Należy pamiętać że prawo do tych informacji

jest gwarantowane konstytucyjnie (art 74 ust 3 Konstytucji) Oznacza to że

udostępnianie informacji o środowisku jest regułą a odstępstwa od niej mają

charakter wyjątkowy i powinny wynikać wprost z przepisoacutew prawa

465

M Micińska Prawne aspekty społecznej kontroli w sprawach dotyczących organizmoacutew

genetycznie zmodyfikowanych Cz I Ochrona środowiska Przegląd 2002 nr 2 s 18-29 466


181

jednoznacznie określających jakiego rodzaju informacje nie podlegają

udostępnieniu467

Kolejnym instrumentem prawnym stanowiącym gwarancję jawności

informacji jest obowiązek upublicznienia przez wojewodę (właściwego ze

względu na miejsce położenia zakładu inżynierii genetycznej w ktoacuterym ma być

prowadzone zamknięte użycie GMM zaliczonych do III lub IV kategorii) projektu

planu postępowania na wypadek awarii w ktoacuterym wskazane są zagrożenia jakie

z położenia zakładu inżynierii genetycznej w ktoacuterym ma być prowadzone ww

zamknięte użycie GMM wynika dla zdrowia ludzi lub dla środowiska (art 15p

ust 5 umogz) Zgodnie z art 3 pkt 1 umogz przez awarię rozumie się każdy

przypadek niezamierzonego uwolnienia GMM w trakcie ich zamkniętego użycia

ktoacutery może stanowić natychmiastowe albo opoacuteźnione zagrożenie dla zdrowia

ludzi lub dla środowiska Projekt planu postępowania na wypadek awarii

otrzymuje min wojewoda właściwy ze względu na miejsce położenia zakładu

inżynierii genetycznej w ktoacuterym ma być prowadzone zamknięte użycie GMM

zaliczonych do III lub IV kategorii Wojewoda w terminie 7 dni od daty

otrzymania projektu planu udostępnia go do publicznego wglądu podaje do

wiadomości w sposoacuteb zwyczajowo przyjęty na obszarze wojewoacutedztwa

udostępnia w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie podmiotowej

obsługującego go urzędu i informuje o możliwości składania uwag do tego

projektu we wskazanym miejscu oraz w terminie nie kroacutetszym niż 21 dni od dnia

jego udostępnienia Następnie wojewoda przekazuje uwagi zgłoszone do projektu

planu postępowania na wypadek awarii podmiotowi ktoacutery zamierza prowadzić

zamknięte użycie GMM zaliczonych do III lub IV kategorii (art 15p ust 6

umogz) Co więcej zgodnie z art 15q ust 2 umogz podmiot ktoacutery

zamierza prowadzić zamknięte użycie GMM zaliczonych do III lub IV kategorii

przygotowując plan postępowania na wypadek awarii rozpatruje wyniki

konsultacji o ktoacuterych mowa w art 15p ust 3 oraz uwagi o ktoacuterych mowa w art

15p ust 2 i 6 a w przypadku nieuwzględnienia uwag i wynikoacutew konsultacji

467

B Rakoczy Ustawa o udostępnianiu informacji o udostępnianiu informacji o środowisku jego

ochronie udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na

środowisko Komentarz do art 4 LexisNexis 2010

182

przekazuje ministrowi właściwemu do spraw środowiska wyjaśnienie przyczyn

ich nieuwzględnienia Plan postępowania na wypadek awarii przechowuje się w

miejscu dokonywania zamkniętego użycia GMM zaliczonych do III lub IV

kategorii oraz w siedzibie dokonującego zamkniętego użycia GMM zaliczonych

do III lub IV kategorii w sposoacuteb umożliwiający swobodny dostęp do tego planu

w szczegoacutelności w przypadku awarii Należy przyjąć że postępowanie wymagane

tymi przepisami obowiązuje roacutewnież w przypadku zmiany planu w wyniku

okresowej weryfikacji ktoacuterą podmiot prowadzący zamknięte użycie GMM ma

obowiązek dokonać nie rzadziej niż co 2 lata Instrumentem służącym dostępowi

do informacji w analizowanym zakresie jest roacutewnież obowiązek zawiadomienia o

wystąpieniu awarii w Dzienniku Urzędowym bdquoMonitor Polskirdquo a także w drodze

obwieszczenia wojewody właściwego ze względu na miejsce wystąpienia awarii

przez rozplakatowanie w miejscach publicznych a ponadto w sposoacuteb zwyczajowo

przyjęty na danym obszarze Co więcej redaktorzy naczelni dziennikoacutew oraz

nadawcy programoacutew radiowych i telewizyjnych są obowiązani do niezwłocznego

nieodpłatnego podania do publicznej wiadomości komunikatu ministra

właściwego do spraw środowiska o wystąpieniu awarii (art 15t ust 5 i 6 ugmo)

Wskazane powyżej unormowania mają na celu zapewnienie należytej

ochrony i zabezpieczenia przed potencjalnym negatywnym skutkom działań z

użyciem GMM i GMO Gwarancje jawności w tym wypadku łączą się ściśle z

realizacją zasady prewencji (art 6 ust 1 poś) do ktoacuterej autorka odwoływała się

już w niniejszej rozprawie W kontekście prowadzonych w tym rozdziale

rozważań warto dodać że nie ma tu znaczenia czy działaność mogącą

negatywnie oddziaływać na środowisko rzeczywiście spowoduje negatywne

konsekwencje dla zdrowia ludzi lub środowiska jednak skoro istnieje taka

możliwość i jest to poparte analizą z wykorzystaniem fachowej wiedzy to

obowiązkiem podmiotu z ktoacuterego działanością wiąże się możliwość negatywnego

oddziaływania na środowisko jest dołożenie wszelkich starań aby takim

oddziaływaniom zapobiec468

W okolicznościach w ktoacuterych dany podmiot nie jest

w stanie zapobiec ewentualnemu zagrożeniu powinien dążyć do zmniejszenia

468

B Wierzbowski B Rakoczy Prawo ochrony środowiska Zagadnienia podstawowe

Warszawa 2010 s 92-93

183

skutkoacutew negatywnego oddziaływania poprzez min uświadomienie

społeczeństwa że po pierwsze może być ono narażone na zagrożenie pośrednio

bądź bezpośrednio a po drugie w jaki sposoacuteb można chronić się przed tym

zagrożeniem Obowiązek ochrony skierowany jest przede wszystki do służb

fachowych tzn do służb ratowniczych

W omawianych regulacjach powinność zapobiegania negatywnym

oddziaływaniom ściśle powiązana jest z potrzebą informowania zaroacutewno

społeczeństwa jak i odpowiednich organoacutew administracji o fakcie ze takie

zagrożenie istnieje i jak się przed nim chronić Po raz kolejny dostrzega się tu

więc doniosłą rolę udostępniania informacji jako środka o charakterze

prewencyjnym W literaturze zauważa się iż terminy bdquoprewencjardquo czy

bdquozapobieganierdquo w gruncie rzeczy w prawie ochrony środowiska stosowane są

zamiennie z określeniami bdquoochronardquo bądź bdquoprzeciwdziałanierdquo469

Na płaszczyźnie

teorii prawa w odniesieniu do pojęcia prewencja dostrzega się jednak w nauce

prawa roacuteżne koncepcje i poglądy Zdaniem M Goacuterskiego zasada prewencji

powinna zobowiązywać podmioty oddziaływujące na środowisko do

bdquouwzględnienia wymogoacutew ochrony jeszcze przed podjęciem działalnościrdquo przy

tym bdquostosowania metod i technologii dla środowiska najkorzystnejszych oraz

przestrzegania zasad szczegoacutelnej ostrożności przy podejmowaniu działań o

nieznanym wpływie na środowiskordquo470

Oznacza to więc że zasada prewencji

roacutewnoznaczna jest z zapobieganiem szkodom na etapie planowania działania oraz

kładzie nacisk na zachowanie wyjątkowej rozwagi przy rozpoczynaniu

przedsięwzięcia Z kolei J Sommer stwierdził iz zasada prewencji oznacza

konieczność podejmowania działań ktoacutere zapobiegną powstawaniu szkoacuted i

spowodują wstrzymanie się od działań ktoacutere szkody mogą spowodować471

Zdaniem J Sommera prewencja oznacza w większym stopniu niepodejmowanie

działań ktoacutere mogą spowodować szkodę bądź gdy bdquopowstanie szkody jest

wysoce prawdopodobne w świetle doświadczeniardquo472

Oznacza to w pierwszej

469



M Goacuterski Ochrona środowiska jako op cit s 124 471

P Korzeniowski Prawo ochrony środowiska (red) M Goacuterski Warszawa 2009 s 60 472

J Sommer Zasady ogoacutelne i pojęcia niedookreslone w prawie ochrony przyrody [w]

Teoretyczne podstawy prawa ochrony przyrody red W Radecki Wrocław 2006 s 95

184

kolejności w miarę możliwości powstrzymywanie się od wszelkich działań a

dopiero jeśli nie ma alternatywy podjęcie decyzji o szczegoacutełowym planowaniu

danego działania

Majać na względzie powyższe de lege ferenda korzystnym rozwiązaniem

byłoby sprecyzowanie przez ustawodawcę relacji pomiędzy zapisami ustawy o

mikroorganizmach i organizmach genetycznie zmodyfikowanych a ustawy o


ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko w zakresie

dostępu do informacji bądź też całkowte wyodrębnienie na gruncie tej pierwszej

ustawy tej instytucji prawnej Stanowisko te uzasadnione jest przede wszystkim

faktem iż pomiędzy regulacją dotyczącą warunkoacutew udostępniania informacji o

organizmach genetycznie zmodyfikowanych zawartą w umogz a

unormowaniem katalogu informacji wyłączonych z udostępnienia na gruncie

uuiś występują odrębności ktoacutere mogą rzutować na praktyczne stosowanie tej

pierwszej Rozważania przeprowadzone w tym rozdziale prowadzą do wniosku iż

na gruncie ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie


środowisko wprowadzane są ciągłe zmiany ktoacutere w ocenie autorki nie rozwiązują

problemoacutew powstających w kontekście relacją pomiędzy przepisami ustawy o

mikroorganizmach i organizmach genetycznie zmodyfikowanych a ustawą o


ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko Niewątpliwie

dostrzegalne jest szczegoacutelne podejście w konstruowaniu przez ustawodawcę

instytucji prawnej służącej dostępowi do informacji o organizmach genetyczmie

zmodyfikowanych jednak trudno jest w oparciu o analizę treści tych przepisoacutew

zawartych w ustawie o mikroorganizmach i organizmach genetycznie

zmodyfikowanych uznać jednoznacznie zasadność sformułowania ich w

opisanym kształcie Analiza wyżej wymienionych przepisoacutew prowadzi do

wniosku iż ustawodawca dąży do połączenia dwoacutech reżimoacutew prawnych niemniej

jednak nie nakreśla wyraźnych granic w ich stosowaniu O ile więc można uznać

że dostęp do informacji o GMO jest rzeczywistym i ukonstytuowanym elementem

zakładanego normatywnego modelu udziału społeczeństwa w sprawach

185

dotyczących GMO o tyle istnieje szereg wątpliwości co do tego jak w praktyce

przedstawiać się będzie skuteczność ich stosowania Dotychczasowa analiza

wskazuje na ryzyko ograniczenia dostępu społeczeństwa do informacji nawet

przy przyjęciu że mające miejsce zmiany w przepisach ocenić należy jako

korzystne

186

43 Problematyka rejestracji odmian roślin genetycznie

modyfikowanych na gruncie ustawy z dnia 28 stycznia 2013 r o

nasiennictwie ndash skuteczność pozyskiwania przez społeczeństwo

informacji o uprawach genetycznie modyfikowanych

W kontekście omawianej problematyki należy omoacutewić kwestię rejestracji

odmian gatunkoacutew roślin genetycznie modyfikowanych w Krajowym Rejestrze

odmian gatunkoacutew roślin uprawnych473

ktoacuterego organizacja regulowana jest

przepisami ustawy o z dnia 28 stycznia 2013 r nasiennictwie474

Krajowy Rejestr

prowadzony jest przez Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych

dla odmian gatunkoacutew roślin uprawnych z wyłączeniem odmian użytkowanych w

celach ozdobnych Stanowi on urzędowy wykaz odmian roślin rolniczych

warzywnych i sadowniczych ktoacuterych materiał siewny może być wytwarzany i

może znajdować się w obrocie w Polsce jak i na obszarze Unii Europejskiej przy

czym w przypadku odmian roślin rolniczych i warzywnych po ich wpisaniu do

Wspoacutelnotowego Katalogu Krajowy Rejestr o statusie dokumentu urzędowego

wydawany jest rokrocznie przez wskazany podmiot go prowadzący w formie list

odmian roślin (oddzielnie dla roślin rolniczych warzywnych i sadowniczych)475

Internetowe wersje wykazoacutew nie stanowią zaś urzędowych publikacji

Zainteresowani członkowie społeczeństwa mogą więc znaleźć w

Krajowym Rejestrze informacje na temat tego jakie rośliny są potencjalnie

uprawiane w Polsce i w całej Unii Europejskiej oraz jakie ich odmiany mają oni

prawną możliwość zakupić czy też sprzedać Do Krajowego Rejestru wpisuje się

ponadto odmiany regionalne i odmiany amatorskie roślin warzywnych Odmiany

regionalne stanowią bdquopopulacje miejscowe lub odmiany naturalne przystosowane

do warunkoacutew lokalnych zagrożoną postępującą z czasem utratą roacuteżnorodności

genetycznej () lub ograniczeniem bazy genetycznej gatunku spowodowanym

ingerencją człowieka lub zmianami warunkoacutew środowiskowych nie

przystosowaną do warunkoacutew lokalnychrdquo (art 3 ust 1 pkt 4 un) Głoacutewnym

473

zwany dalej bdquoKrajowym Rejestremrdquo 474

DzU tj z 2017 r poz 633 zwana dalej bdquounrdquo 475

httpwwwcoboruplPolskaRejestrrejestr_KRaspx z dnia 20052013 r

187

celem ich rejestracji jest zachowanie bioroacuteżnorodności Natomiast odmiany

amatorskie roślin warzywnych są to bdquoodmiany ktoacutere nie mają znaczenia dla

towarowej produkcji warzywrdquo ale roacutewnież mają istotne znaczenie dla zachowania

bioroacuteżnorodności (art 3 ust 1 pkt 5 un)

Kluczowym celem prowadzenia katalogu odmian roślin jest istnienie

uporządkowanego usystematyzowanego wykazu informacji ktoacutere umożliwiają

zainteresowanym podmiotom dokonywanie określonych działań z

wykorzystaniem wymienionych gatunkoacutew Z kolei wpis odmiany do unijnego

katalogu odmian krajowych umożliwia polskim hodowcom i przedsiębiorstwom

nasiennym wprowadzenie ich do obrotu w innych krajach członkowskich Z

drugiej strony należy liczyć się z napływem odmian zagranicznych wpisanych do

unijnego katalogu nie zawsze przydatnych do warunkoacutew klimatyczno ndash

glebowych Polski Wykaz gatunkoacutew roślin uprawnych jest także niezbędnym

narzędziem do wykonywania przez określone prawem podmioty ich zadań

statutowych czyli w głoacutewnej mierze przez Centralny Ośrodek Badań Odmian

Roślin Uprawnych (prowadzenie księgi ochrony wyłącznego prawa do odmian

wyrażanie zgody na obroacutet materiałem siewnym z przeznaczeniem na prowadzenie

testoacutew i doświadczeń polowych odmian przyjętych do badań urzędowych itp) ale

także przez Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa samorządy

wojewoacutedzkie i rolnicze itd 476

Jednocześnie Krajowy Rejestr stanowi źroacutedło

informacji dla szeroko rozumianego społeczeństwa w zakresie przeprowadzanych

przez uprawnione podmioty działań

W kontekście niniejszej rozprawy kluczowym zagadnieniem są zmiany

wprowadzone w wyniku nowelizacji ustawy o nasiennictwie ktoacutera weszła w

życie 28 stycznia 2013 r bdquoNowardquo ustawa o nasiennictwie wprowadziła dwie

zasadnicze regulacje dotyczące roślin genetycznie zmodyfikowanych ktoacutere od

wejścia Polski do UE były przez ustawodawcę pomijane z obawy przed

ingerencją roślin transgenicznych w materiał genetyczny roślin i zwierząt Spoacuter o

uprawę roślin GMO toczy się od 15-20 lat Dotychczasowa ustawa o

nasiennictwie zabraniała obrotu i rejestracji GMO w Polsce jako bdquokraju wolnego

476


188

od GMOrdquo Ustawa była jednak niezgodna z prawem Unii Europejskiej co orzekł

Trybunał Sprawiedliwości w wyroku z dnia 16 lipca 2009 r477

i ostatecznie

musiała być zmieniona W wyroku tym Trybunał Sprawiedliwości stwierdził iż

Polska zakazując swobodnego obrotu materiałem siewnym odmian genetycznie

zmodyfikowanych oraz ich wpisu do krajowego rejestru odmian uchybiła

zobowiązaniom ciążącym na niej na mocy art 22 i 23 Dyrektywy 200118WE

jak roacutewniez na mocy art 4 ust 4 i art 16 Dyrektywy Rady 200253WE z dnia 13

czerwca 2002 r w sprawie wspoacutelnego katalogu odmian gatunkoacutew roślin

rolniczych478

Można w tym miejscu podnieść argument iż w przypadku braku

implementacji Dyrektywy 200118WE zgodnie z podstawowymi zasadami

prawa Unii Europejskiej podmiot zainteresowany ma uprawnienie i obowiązek

zastosowania przepisoacutew Dyrektywy 200118WE bezpośrednio pod warunkiem

że są one bezwarunkowe i dostatecznie precyzyjne Zgodnie bowiem z art 91 ust

2 i 3 Konstytucji RP umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą

wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą jeżeli ustawy nie da się

pogodzić z umową Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską

umowy konstytuującej Unię Europejską prawo przez nią stanowione jest

stosowane bezpośrednio mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami

Od chwili wstąpienia Polski do Unii Europejskiej polski porządek prawny ma

charakter dualistyczny pod względem podmiotowym (prawodawca krajowy i

prawodawca unijny) jednakże monistyczny pod względem przedmiotowym co

oznacza iż prawo Unii Europejskiej stanowi część krajowego porządku

prawnego479

Zobowiązania państw członkowskich są wiążące z mocy prawa tzn

że państwo musi nie tylko stosować ale także wiernie wprowadzać w życie we

własnym systemie dany przepis prawa unii Europejskiej Zgodnie z art 189 TWE

dyrektywy wiążą gdy chodzi o zamierzony ich skutek każde państwo

członkowskie do ktoacuterego są skierowane zostawiając jednak władzom państwa

wyboacuter formy i metod wdrażania dyrektywy Każda dyrektywa zakreśla ostateczny

termin w czasie ktoacuterego musi zostać dokończone wdrożenie i wykonanie w

477

Komisja Wspoacutelnot Europejskich przeciwko Rzeczpospolitej Polskiej sprawa C-16508

European Court Reports 2009 I-0684 2009C 22016 478

DzU L 193 z 20072002 zwana dalej bdquoDyrektywą 200253WErdquo 479

Wyrok WSA w Warszawie z dnia 9 stycznia 2007 r sygn akt IV SAWa 204406 LEX nr

332445

189

ramach krajowego porządku prawnego W ocenie Trybunału Sprawiedliwości

jeśli przepisy dyrektywy wydają się być odnośnie ich treści bezwarunkowe i

wystarczająco precyzyjne jednostka może polegać na treści takich przepisoacutew

względem Państwa gdy Państwo to nie wprowadziło tych przepisoacutew do prawa

wewnętrznego w terminie przewidzianym w dyrektywie lub też wprowadziło

dyrektywę nieprawidłowo W tym drugim przypadku konflikt powinien zostać

rozwiązany zgodnie z zasadą pierwszeństwa480

Jednak aby skutecznie stosować przepisy dyrektywy zanim zostały one

implementowane do polskiego porządku prawnego organy administracji musiały

mieć realną możliwość zastosowania ich w paktyce Jak wynika z orzecznictwa

sądoacutew administracyjnych organy administracji powoływały się na brak

dostatecznej konkretyzacji przepisoacutew w tym zakresie min ze względu na fakt iż

zgodnie z art 4 ust 4 Dyrektywy 200253WE w przypadku odmian

zmodyfikowanych genetycznie zatwierdza się celowe uwolnienie do środowiska

danej odmiany tylko po podjęciu wszystkich właściwych środkoacutew pozwalających

uniknąć ujemnych skutkoacutew dla zdrowia ludzkiego i dla środowiska Zdaniem

organoacutew administracji ani Dyrektywa 200253WE ani ustawodawstwo krajowe

nie precyzowało jakie są właściwe środki a zatem nie można uznać że przepisy

te są na tyle precyzyjne by Dyrektywa 200253WE wywołała bezpośredni skutek

w płaszczyźnie wertykalnej Z drugiej strony sąd podnosił argument iż organy nie

uwzględniały Załącznika nr II do powołanej Dyrektywy 200118WE ktoacutery

reguluje zasady przeprowadzania oceny ryzyka dla środowiska naturalnego i

precyzuje de facto warunki jakie muszą być spełnione aby daną odmianę

zarejestrować i wprowadzić do obrotu481

Brak jednolitości w przepisach

powodował więc problemy praktyczne i stwarzał po stronie zainteresowanych

podmiotoacutew oraz organoacutew administracji liczne wątpliwości Z racji mnożących się

problemoacutew nieuniknionym było więc implementowanie ww Dyrektywy

Konsekwencją bezczynności ustawodawcy w tym przedmiocie byłoby

wystosowanie przez Komisję Europejską zarzutoacutew formalnych w trybie art 260

480

Wyrok WSA w Warszawie z dnia 9 stycznia 2007 r sygn akt IV SAWa 204406

httporzeczeniansagovpl 481

Ibidem

190

TFUE ktoacutere uruchamiły procedurę prowadzącą do ewentualnego nałożenia kar

finansowych na Polskę482

Nowa ustawa wdrożyła przepisy Dyrektywy 200890WE483

regulującej

kwestie związane z obrotem materiałem szkoacutełkarskim roślin sadowniczych


normującej kwestie związane z populacjami

miejscowymi oraz tradycyjnymi odmianami warzyw a także Dyrektywy

201060UE485

regulującej wprowadzanie do obrotu mieszanek roślin pastewnych

dla ochrony środowiska Ustawa zapewnia hodowcom odmian roślin

przedsiębiorcom nasiennym oraz użytkownikom materiału siewnego takie same

prawa i obowiązki jak podmiotom nasiennym w innych państwach Unii

Europejskiej Natomiast odbiorcy materiału siewnego mają dostęp do

wyprodukowanego w Polsce materiału szkoacutełkarskiego roślin sadowniczych

tradycyjnych odmian warzyw oraz mieszanek roślin pastewnych dla ochrony

środowiska486

W zakresie GMO na mocy ustawy o nasiennictwie dopuszcza się

rejestrację nasion GMO a także legalizuje obroacutet nimi na terenie Polski Zmiany w

prawie były przedmiotem wielu dyskusji spowodowały powszechne

niezadowolenie społeczeństwa Rząd postanowił więc przychylić się do

postulatoacutew społeczeństwa wydając jednocześnie dwa rozporządzenia

wprowadzające zakaz stosowania materiału siewnego kukurydzy MON810 i

ziemniaka Amflora W przypadku zakazu uprawy genetycznie zmodyfikowanych

ziemniakoacutew Amflora ministerstwo powołało się na zagrożenia dla ludzi i

482

Opinia o zgodności z prawem UE projektu ustawy o nasiennictwie zawartego w sprawozdaniu

Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 25 maja 2011 r (druk nr 4213) 483

Dyrektywa Rady 200890WE z dnia 29 września 2008 r w sprawie obrotu materiałem

rozmnożeniowym roślin sadowniczych oraz roślinami sadowniczymi przeznaczonymi do

produkcji owocoacutew DzUrz L 2678 z 8102008 484

Dyrektywa Komisji 2009145WE z dnia 26 listopada 2009 r przewidująca pewne odstępstwa

w odniesieniu do zatwierdzania populacji miejscowych i odmian warzyw tradycyjnie uprawianych

w poszczegoacutelnych miejscach i rejonach zagrożonych erozją genetyczną DzUrz L 31244 z

27112009 485

Dyrektywa Komisji 201060UE z dnia 30 sierpnia 2010 r przewidująca pewne odstępstwa

dotyczące wprowadzania do obrotu mieszanek materiału siewnego roślin pastewnych

przeznaczonych do wykorzystania w ramach ochrony środowiska naturalnego DzUrz L 22810 z

3182010 486

httpwwwminrolgovplpolMinisterstwoBiuro-PrasoweInformacje-PrasoweUstawa-o-

nasiennictwie z dnia 16052013 r

191

środowiska wynikające z jego produkcji487

Zakazy te nie naruszają przepisoacutew

prawa Unii Europejskiej ponieważ zakaz upraw GMO może być wprowadzony w

drodze decyzji ministra rolnictwa jedynie z powiadomieniem Komisji

Europejskiej488

W Polsce zakaz ten został wprowadzony rozporządzeniami

wydanymi na podstawie art 104 ust 10 un Stanowi on realizację tzw bdquoklauzuli

bezpieczeństwardquo wyrażonej w art 23 dyrektywy 200118WE Zgodnie z tą

klauzulą państwo członkowskie może tymczasowo ograniczyć lub zakazać

stosowania lub sprzedaży tego GMO w charakterze lub w składzie produktu na

swoim terytorium Niemniej jednak państwo musi wykazać na podstawie danych

naukowych że GMO w charakterze lub w składzie produktu stanowi ryzyko dla

zdrowia ludzkiego lub środowiska Jednocześnie rozporządzenia te nie nie

rozwiązują zaistniałego problemu albowiem dopuszczono roacutewnocześnie do

obrotu nasiona wszystkich genetycznie zmodyfikowanych roślin wymienionych w

katalogu wspoacutelnotowym na ktoacutere to rozporządzeń nie wydał489

Kwestia upraw

wymiar krajowy regionalny i lokalny ze względu na związki z użytkowaniem

gruntoacutew lokalnymi strukturami rolniczymi oraz ochroną lub utrzymaniem

siedlisk ekosystemoacutew i krajobrazoacutew Znalazło to odzwierciedlenie w postaci

Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015412 z dnia 11 marca

2015 r w sprawie zmiany dyrektywy 200118WE w zakresie umożliwienia

państwom członkowskim ograniczenia lub zakazu uprawy organizmoacutew

zmodyfikowanych genetycznie na swoim terytorium Jak autorka wskazała w

rozdziale 33 niniejszej dysertacji ten akt prawny przyznaje państwom

członkowskim swobodę decydowania czy chcą one uprawiać GMO na swoim

terytorium bez zmiany procedury oceny ryzyka przewidzianej w unijnym

systemie zatwierdzania GMO Polska skorzystała z możliwości jakie daje

znowelizowana dyrektywa 200118WE i we wrześniu 2015 r zgłosiła chęć

wyłączenia swojego terytorium spod możliwości uprawy zmodyfikowanej

kukurydzy Oznacza to że nawet po wprowadzeniu ww produktoacutew GMO do

487

httpwwwstefczykinfowiadomoscigospodarkazakaz-gmo-zgloszony-do-ke6536044475 z

dnia 16052013 r 488

httptransgeniczneorganizmywordpresscomtagnielegalne-uprawy-gmo z dnia 16052013 r 489

httpgmonetpl201303szyszko-rzad-oszukal-w-sprawie-gmo z dnia 16052013 r

192

obrotu z możliwością uprawy stosownymi regulacjami UE nie będzie można ich

legalnie uprawiać na terytorium Polski490

Niemniej jednak same zakazy wynikajace z wprowadzonych aktoacutew

prawnych będą trudne do wyegzekwowania ponieważ za łamanie zakazu

przewidywane są zbyt niskie kary ktoacutere nie przeszkodzą rolnikom w osiąganiu

dochodoacutew z prowadzonej działalności491

Polska zgodnie z przepisami Unii

Europejskiej powinna stworzyć rejestr upraw GM Wskazana Dyrektywa

wprowadza wymoacuteg by o miejscach upraw GMO były informowane odpowiednie

władze Miejsca te powinny być zapisane w rejestrach a informacje o tym należy

podawać do publicznej wiadomości Polska nie wprowadziła wymaganych

regulacji w wyniku czego KE pozwała Polskę przed Trybunał Sprawiedliwości

Zdaniem KE pomimo wprowadzonego zakazu upraw roślin GM Polska ma

obowiązek wdrożyć przepisy Dyrektywy 200118WE w całości492

Dnia 12

kwietnia 2018 r Prezydent podpisał ustawę nowelizującą ustawy o

mikroorganizmach i organizmach genetycznie zmodyfikowanych Jej

następstwem będzie utworzenie rejestru upraw genetycznie modyfikowanych493

Wypada nadmienić iż znowelizowana w 2013 r ustawa o nasiennictwie

rozszerzyła kompetencje Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa w

zakresie sprawowania nadzoru nad stosowaniem materiału siewnego Oznacza to

poddanie kontroli upraw ktoacutere mogą pochodzić z zastosowania materiału

siewnego genetycznie zmodyfikowanego i w konsekwencji możliwością

nałożenia sankcji pieniężnych oraz wydania nakazu zniszczenia uprawy494

W

odroacuteżnieniu od poprzedniej ustawy o nasiennictwie wykaz gatunkoacutew roślin

ktoacuterych dotyczą przepisy analizowanej ustawy został ogłoszony w drodze

490

Opinia do ustawy o zmianie ustawy o mikroorganizmach i organizmach genetycznie

zmodyfikowanych oraz niektoacuterych innych ustaw z dnia 28 lutego 2018 r Kancelaria Senatu druk

nr 734 s 2 491

httpwwwportalspozywczyplzboza-oleistewiadomoscikary-za-lamanie-zakazu-uprawy-

roslin-gmo-sa-za-niskie81382html z dnia 16052013 r por K Frączak Glosa do wyroku TS z

dnia 6 września 2011 r C-44209 LEXel 2014 492

wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 2 października 2014 r sygn Cndash47813 CELEX nr

62013CJ0478 httpwwwtvn24plwiadomosci-ze-swiata2gmo-nikt-nie-uprawia-ale-rejestr-

musi-byc-polska-pozwana-przed-unijny-trybunal334272html z dnia 16052013 r 493

httpwwwsejmgovplSejm8nsfPrzebiegProcxspnr=1424 z dnia 14042018 r 494



193

obwieszczenia ministra rolnictwa w dzienniku urzędowym jego resortu495

Wyeliminowało to na przyszłość konieczność częstych zmian w ustawie

wynikających z obowiązku wdrażania przepisoacutew Unii Europejskiej dotyczących

zmian nazewnictwa gatunkoacutew oraz dopisywania lub skreślania gatunkoacutew

Reasumując zmiana ustawy o nasiennictwie nie spowodowała

rozwiązania kluczowych dylematoacutew dzielących społeczeństwo Polskie Z jednej

strony bowiem Polska przystępując do Unii Europejskiej wzięła na siebie

odpowiedzialność ponoszenia wszelkich konsekwencji z tym związanych czyli

także wdrażania prawa ktoacutere jest wolą większości Państw Członkoacutew Unii

Europejskiej ale niekoniecznie budzi uznanie obywateli Polski Zobowiązania

Państw Członkowskich są wiążące z mocy prawa tzn że państwo musi nie tylko

stosować ale także wprowadzać w życie we własnym systemie dany przepis

prawa UE Należy nadmienić iż głoacutewnym celem powoływanej Dyrektywy

200118WE jest stworzenie wspoacutelnego katalogu roacuteżnych odmian gatunkoacutew

roślin rolniczych co jest możliwe jedynie na podstawie katalogoacutew krajowych

Zgodnie z przepisami UE wszystkie Państwa Członkowskie powinny zatem

stworzyć jeden lub kilka katalogoacutew krajowych roacuteżnych odmian zatwierdzonych

do kwalifikacji i sprzedaży na ich terytorium Katalogi te muszą być sporządzone

według jednolitych zasad tak aby odmiany zatwierdzone odroacuteżniały się były

stałe i wystarczająco jednolite oraz miały taką wartość by warto je było uprawiać

i robić z nich użytek Materiał siewny objęty omawianą Dyrektywą 200118WE

może bowiem być przedmiotem wolnej wymiany handlowej wewnątrz Unii

Europejskiej po publikacji we Wspoacutelnotowym Katalogu

Wydaje się więc iż problem ten nigdy nie będzie do końca rozwiązany ze

wzgędu na istnienie roacutewnoważnych interesoacutew ndash prawnych gospodarczych i

społecznych Po raz kolejny pojawia się więc pytanie czy kierunek w jakim

podąża ustawodawca rzeczywiście stanowi realizację zasady zroacutewnoważonego

rozwoju i czy w kwestii GMO da się pogodzić rozwoacutej gospodarczy i

technologiczny z zachowaniem pierwotnego stanu środowiska Ostatecznie na

495

Obwieszczenie Ministra Rolnictwa w sprawie wykazu gatunkoacutew roślin ktoacuterych odmiany

podlegają rejestracji oraz ktoacuterych materiał siewny może być wytwarzany oceniany i

kontrolowany (Dz Urz MRiRW z 2013 r poz 33)

194

chwilę obecną na gruncie przepisoacutew prawa krajowego dostęp społeczeństwa do

informacji o uprawach GM ogranicza się w głoacutewnej mierze do zasięgania

informacji o zarejestrowanych odmianach a w przypadku chęci wyrażenia przez

społeczeństwo dezaprobaty ogranicza się do korzystania z instytucji

uregulowanych w Konstytucji RP tj składania petycji i wnioskoacutew

44 Znakowanie produktoacutew GMO w strukturze normatywnego modelu


Znakowanie produktoacutew GMO w prawie polskim uregulowane jest na gruncie

umogz Obowiązek oznakowania produktoacutew wynika z art 47 umogz496

Zgodnie z art 65e umogz kto będąc obowiązanym w imieniu własnym albo

jako osoba uprawniona z mocy ustawy lub upoważniona do działania w imieniu

innego podmiotu nie przekazuje na piśmie na pierwszy etapie a także na

kolejnym etapach wprowadzania do obrotu informacji podmiotowi

gospodarczemu otrzymującemu produkt o wprowadzonym do obrotu GMO

przeznaczonym do przetwarzania niebędącym żywnością lub paszą tj nie

wskazuje że produkt zawiera lub składa się z GMO nie przekazuje informacji o

niepowtarzalanym identyfikatorze nadanym tym GMO a także nie przechowuje

tych informacji przez okres 5 lat po każdej transakcji podmiotu gospodarczego

ktoacutery otrzymał ww produkty GMO i podmiotu gospodarczego ktoacutery je

udostępnił podlega karze grzywny Gwarancje jawności informacji zawarte są

roacutewnież w ustawie z dnia 26 sierpnia 2006 r o bezpieczeństwie żywności i

żywienia497

Jest to podstawowym akt prawny z zakresu prawa żywnościowego w

Polsce Ustawa o bezpieczeństwie żywności i żywienia określa wymagania i

496

Ustawa stanowi iż oznakowany produkt powinien zawierać następujące informacje 1) nazwę

produktu GMO i nazwy zawartych w nim GMO 2) imię i nazwisko lub nazwę producenta lub

importera oraz adres 3) przewidywany obszar stosowania produktu GMO przemysł rolnictwo

leśnictwo powszechne użytkowanie przez konsumentoacutew lub inne specjalistyczne zastosowanie 4)

zastosowanie produktu GMO i dokładne warunki użytkowania wraz z informacją w

uzasadnionych przypadkach o rodzaju środowiska dla ktoacuterego produkt jest odpowiedni 5)

szczegoacutelne wymagania dotyczące magazynowania i transportu jeżeli zostały określone w

zezwoleniu 6) informacje o roacuteżnicy wartości użytkowej między produktem GMO a jego

tradycyjnym odpowiednikiem 7) środki jakie powinny być podjęte w przypadku

niezamierzonego uwolnienia GMO niezgodnego z wymaganiami dotyczącymi wprowadzenia

produktu GMO do obrotu jeżeli zostały określone w zezwoleniu 8) numer zezwolenia 497

Dz U tj z 2017 poz 149 z poacuteźn zm zwana dalej bdquoubżżrdquo

195

procedury niezbędne do zapewnienia bezpieczeństwa żywności i żywienia

zgodnie z przepisami Rozporządzenia 1782002WE Ustawa wdraża także

opisane w niniejszej dysertacji Rozporządzenie 18292003WE Ustawa

wprowadza jawność informacji w odniesieniu do produktoacutew spożywczych

Głoacutewny Inspektor Sanitarny ktoacutery jest organem urzędowej kontroli żywności

oraz zgodnie z właściwością określoną przepisami ustawy z dnia 14 marca 1985 r

o Państwowej Inspekcji Sanitarnej dokonuje kontroli żywności GM oraz GMO

przeznaczonych do wykorzystania jako żywność prowadzi na mocy ustawy

rejestr w ktoacuterym zawarte są decyzje w zakresie produkcji lub wprowadzania do

obrotu nowej żywności w szczegoacutelności chodzi o informacje dotyczące

przedsiębiorcy produktu warunkoacutew wykorzystywania i przeznaczania nowej

żywności (art 73 ust 4 ubżż) Dodatkowo rejestr ten obejmuje dokumentację

postępowania w sprawie stwierdzenia że nowa żywność nie stanowi zagrożenia

dla zdrowia lub życia człowieka oraz dla środowiska Ustawa w art 30 ust 5

stanowi iż dane z rejestru są publikowane na stronie internetowej Głoacutewnego

Inspektoratu Sanitarnego z wyłączeniem danych stanowiących tajemnicę

przedsiębiorcy

Jak pokazuje praktyka do obrotu często trafiają produkty źle lub

nieprawidłowo oznakowane Z przeprowadzanych kontroli wynika iż

nieprawidłowości dotyczące znakowania wynikają zaroacutewno z nieznajomości

przepisoacutew nieprawidłowej ich interpretacji jak roacutewnież z celowego działania

producentoacutew ktoacuterzy świadomie wprowadzają w błąd konsumenta poprzez

zamieszczanie na opakowaniu nieprawdziwych informacji498

Organami właściwymi do podjęcia kontroli w tym zakresie są Inspekcja

Jakości Handlowej Artykułoacutew Rolno-Spożywczych Inspekcja Handlowa

Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa Zatem w dziedzinie nadzoru i kontroli

żywności GMO nie brakuje wyspecjalizowanych organoacutew kontrolnych Jednakże

istnieją trudności we właściwym wprowadzeniu mechanizmoacutew administracyjnych

zapewniających odpowiednie ich funkcjonowanie w ramach tych przepisoacutew

Organizacje ekologiczne prowadzące badania w tej dziedzinie wskazywały na

niepotrzebne nakładanie się kompetencji poszczegoacutelnych inspekcji co powoduje

498

httpwwwijhar-sgovpl z dnia 16042016 r

196

opieszałość ze strony urzędoacutew odpowiedzialnych za nadzorowanie i

kontrolowanie GMO w Polsce499

Społeczeństwo ma coraz większą świadomość

iż produkty przez nich nabywane nie są oznaczane rzetelnie i nie wykazują

rzeczywistych właściwości produktoacutew Efektem tego było złożenie pod koniec

2012 r petycji w sprawie oznakowania produktoacutew GMO Podpisy pod Petycją

były zbierane w ramach kampanii pod hasłem bdquoNaturalne genyrdquo Prawie 18

tysięcy osoacuteb podpisało się pod tą petycją domagającą się dokładnego oznaczania

produktoacutew spożywczych zawierających organizmy modyfikowane genetycznie500

Znakowanie produktoacutew GMO jako jeden z elementoacutew normatywnego modelu

udziału społeczeństwa w sprawach GMO stanowi instrument wciąż jeszcze

niedoskonały niemniej jednak ciężar odpowiedzialności za jego skuteczne

stosowanie spoczywa przede wszystkim na producentach i importerach

wprowadzający do obrotu produkty GMO Z drugiej strony brak spoacutejnych

przepisoacutew w zakresie oznakowania produktoacutew i ich kontroli tworzy pole do

nadużyć i zmniejsza efektywność wykrywania nieprawidłowości i karania

podmiotoacutew nieprzestrzegających przepisoacutew Poprawę wadliwych mechanizmoacutew

dotyczących nadzoru i kontroli żywności GMO na rynku przewidywał projekt

ustawy Prawo o organizmach genetycznie zmodyfikowanych Projekt ustawy

zakładał precyzyjne rozdzielenie kompetencji właściwych inspekcji co do zakresu

przeprowadzanej kontroli Jak wynika z uzasadnienia do projektu ustawy501

zamiarem projektodawcy było stworzenie szczelnego i skutecznego systemu

kontrolnego w obszarze organizmoacutew genetycznie zmodyfikowanych Niemniej

jednak z uwagi na to iż nie wszedł on w życie problemy te wciąż pozostają

aktualne

499

Społeczny Instytut Ekologiczny program bdquoMonitoring GMO w Polscerdquo finansowany przez

Fundację Batorego wwwsiemostorgplgmo z dnia 16042013 r 500

httpwwwbiokurierplaktualnosci1863-prawie-18tys-polakow-podpisalo-petycje-w-sprawie-

oznakowania-gmo z dnia 16042013 r 501

s 3 Projektu ustawy Prawo o organizmach genetycznie zmodyfikowanych druk Sejmowy nr

2547

197

45 Uwagi końcowe

Przeprowadzona w niniejszym rozdziale analiza prawna wykazała iż w

zakresie udziału społeczeństwa w sprawach dotyczących GMO istnieje szereg

instrumentoacutew prawnych ktoacutere w założeniu mają zapewnić społeczeństwu

realizację konstytucyjnego prawa do informacji Niemniej jednak są to narzędzia

wciąż niedoskonale zaś dotychczasowe rozważania wskazują na potrzebę

pochylenia się nad zasadnością istnienia przepisoacutew w zakresie dostępu do

informacji o GMO niejako bdquorozsianychrdquo pomiędzy roacuteżnymi aktami prawnymi

Brak spoacutejnych rozwiązań w tym przedmiocie tworzy bariery ku zapewnieniu

warunkoacutew do skutecznego realizowania przyznanych społeczeństwu uprawnień

Głoacutewnym instrumentem realizacji dostępu społeczeństwa do informacji o

organizmach genetycznie zmodyfikowanych uregulowany na gruncie ustawy o

mikroorganizmach i organizmach genetycznie zmodyfikowanych są publicznie

dostępne rejestry Ich funkcja oparta jest na wykorzystywaniu czy budowaniu

świadomości ekologicznej społeczeństwa Rejestry te bez wątpienia stanowią

obszerne źroacutedło informacji o działaniach ktoacuterych przedmiotem są GMO

Wspierają one instrumenty prawne udziału społeczeństwa w sprawach

dotyczących organizmoacutew genetycznie zmodyfikowanych Pozytywnym

rozwiązaniem jest udostępnienie rejestroacutew w formie elektronicznej Ponadto

informacje są bezpłatne i dostępne bez potrzeby składania wniosku Jednakże

przeprowadzona w latach 2005-2008 kontrola NIK wykazała że w prowadzonych

przez Ministra Środowiska rejestrach wydanych decyzji nie zamieszczano opinii

Komisji do spraw GMM i GMO ndash w formie uchwał do poszczegoacutelnych wnioskoacutew

złożonych przez podmioty zainteresowane użyciem GMO pomimo takiego

obowiązku wynikającego z oacutewczesnych art 34 ust 2 pkt 4 art 40 ust 2 pkt 3 i

art 50 ust 2 pkt 4 umogz Opinie Komisji do spraw GMM i GMO były

natomiast zamieszczone poza rejestrami na stronie internetowej Ministerstwa502

Z raportu NIK wynika więc że rejestry nie zawsze są prowadzone w prawidłowy

sposoacuteb

502

Najwyższa Iza Kontroli Informacja o wynikach kontroli doraźnej postępowania z

organizamami genetycznie modyfikowanymi 2008 r

198

W obowiązującym art 14a ust 2 umogz ustawodawca wskazał

ktoacuterych informacji nie można wyłączyć z udostępnienia Katalog ten jest

sformułowany bardziej precyzyjnie w stosunku do tego ktoacutery obowiązywał przed

nowelizacją tej ustawy Z pewnością jest to korzystna zmiana Co istotne art 14a

umogz wprowadza nowy reżim prawnym w odniesieniu do udostępniania

informacji o GMO bowiem zakres informacji wyłączonych z udostępnienia może

być poszerzony na wniosek uprawnionego podmiotu Postanowienie o wyłączeniu

informacji z udostępnienia wydaje minister właściwy do spraw środowiska po

zasięgnięciu opinii zgłaszającego lub wnioskodawcy a przy tym kierując się

potrzebą ochrony doacutebr intelektualnych Przy tym ustawodawca nie wskazuje już

w treści przepisu że do regulacji z ustawy o mikroorganizmach i organizmach

genetycznie zmodyfikowanych stosuje się wprost bądź odpowiednio przepisy

ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie udziale


środowisko regulujące kwestię dostępu do informacji o środowisku Powstaje tym

samym szereg wątpliwości co do tego w jakim zakresie powinno się korzystać z

norm tej drugiej ustawy Wnikliwe rozważania w odniesieniu do katalogu

informacji wyłączonych z udostępnienia wymienione w art 16 uuiś prowadzą

do wniosku iż pomiędzy regulacją zawartą w art 14a umogz a powyższym

unormowaniem występują odrębności ktoacutere mogą rzutować na praktyczne

stosowanie tej pierwszej Po pierwsze art 16 ust 1 uuiś wskazuje na

konieczność rozważenia przez władze publiczne interesu publicznego

przemawiającego za udostępnieniem informacji w konkretnym przypadku zanim

odmoacutewią udostępnienia informacji Innymi słowy informacja nie podlega

udostępnieniu wtedy gdy nie koliduje to z interesem publicznym W przypadku

zaś informacji o GMM i GMO rozważeniu przy ograniczeniu udostępniania

informacji podlegają konkretne wymienione w danym przypadku przez samego

wnioskodawcę przyczyny oraz potrzeba ochrony doacutebr intelektualnych Tym

samym odmowa udostępnienia informacji następuje wtedy gdy mogłoby to

doprowadzić do naruszenia doacutebr samego wnioskodawcy jednak wskaznie

przyczyn odmowy udostępnienia informacji jest w tym drugim wypadku

określone mniej precyzyjnie niż na gruncie art 16 ust 1 uuiś Niewątpliwie w

199

przypadku regulacji zawartej w art 14a umogz wiele zależy od samego

wnioskującego o wyłączenie określonych informacji Sformułowanie obu

omawianych przepisoacutew wskazywałoby na większy liberalizm po stronie

uregulowań dotyczących GMO Autorka ocenia to jako co najmniej

kontrowersyjne biorąc pod uwagę specyfikę tej dziedziny i nietypowe

zagrożenia jakie wiążą się z wykorzystywaniem GMO

W analizie prawnej przeprowadzonej na gruncie niniejszego rozdziału

postawiono pytanie co ustawodawca rozumie przez podanie przyczyn




ochroną doacutebr intelektualnych Z treści obu tych przepisoacutew winno się de facto

wnioskować iż tylko wtedy określone informacje zostaną wyłączone z

udostępnienia gdy mogą one potencjalnie naruszać dobra intelektualne podmiotu

zainteresowanego Tym samym zgłaszający bądź wnioskodawca miałby

ograniczone możliwości w zakresie katalogu informacji mogących być

wyłączonymi z udostępnienia Z drugiej strony analizowany przepis

sformułowany jest w ten sposoacuteb że minister właściwy do spraw środowiska ma

się jedynie kierować potrzebą ochrony doacutebr intelektualnych nie zaś podejmować

decyzję pozytywną dla wnioskującego tylko w tych wypadkach kiedy może

potencjalnie dojść do naruszenia tych doacutebr Ustawodawca nie sformułował tego

jednoznacznie co winno się ocenić krytycznie Analiza pojęcia doacutebr

intelektulanych doprowadziła natomiast do podjęcia rozważań na temat korelacji

pomiędzy tym pojęciem a prawami własności intelektualnej o ktoacuterych mowa w

ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych i ustawie Prawo własności

przemysłowej oraz informacjami o wartości handlowej (w tym danymi

technologicznymi objętymi tajemnicą przedsiębiorstwa) Nie można wykluczyć

mając na względzie wyżej przeprowadzoną analizę iż pojęcie doacutebr

intelektualnych może wykraczać poza zakres przedmiotowy art 16 ust 1 uuiś

Co więcej w przypadku reżimu prawnego odmowy udostępnienia informacji na

gruncie uuiś organ odmawiający udostępnienia obowiązany jest zbadać

faktyczne podstawy do uznania za zasadną odmowę udzielenia informacji W

200

przypadku zaś wyjątku zawartego w ustawie o mikroorganizmach i organizmach

genetycznie zmodyfikowanych kiedy to ustawodawca posługuje się de facto

pojęciem niedookreślonym roacutewież samemu organowi trudno będzie uzasadnić

wydane przez niego rozstrzygnięcie jeśli nie będzie ono dotyczyło wprost

uprawnień ze wspomnianych powyżej ustaw Powoduje to sytuację w ktoacuterej nie

można wykluczyć że wnioskodawca czy zgłaszający będzie miał szersze

uprawnienia na gruncie ustawy o mikroorganizmach i organizmach genetycznie

zmodyfikowanych niż na gruncie ustawy o udostępnianiu informacji o


ocenach oddziaływania na środowisko Generuje to możliwość naruszenia

podstawowych zasad prawnych takich jak prawa obywatela do informacji o

środowisku czy zasady ochrony zaufania obywateli do państwa i tworzonego

przez nie prawa Odnosi się to także do zasady pewności prawa i bezpieczeństwa

prawnego Redakcja tych przepisoacutew jest kluczowa właśnie ze względu na

wskazany w aktach międzynarodowych i aktach Unii Europejskiej wymoacuteg

wykładni zawężającej wobec informacji ktoacutere nie mogą być udostępniane503

Winno sie więc rozważyć zakwestionowanie celowości stworzenia takiej

konstrukcji prawnej w przepisach ustawy o mikroorganizmach i organizmach

genetycznie zmodyfikowanych z jednoczesnym brakiem odniesienia przez

ustawodacę do zapisoacutew ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego


oddziaływania na środowisko Wydaje się że na chwilę obecną przepisy te w

omawianych zakresie są niekompatybilne Analizowana regulacja tworzy także

pytania o zakres przyczyn uzasadniających konieczność wyłączenia informacji na

gruncie art 14a umogz tj czy muszą one de facto ograniczać się tylko do

takich ktoacutere mają związek z dobrami intelektualnymi Redakcja przepisu wydaje

się być bowiem niejednoznaczna co może powodować powstawanie problemoacutew

w praktyce Niemniej jednaj dopiero praktyka organoacutew odwoławczych może

nadać określone ramy działania ministrowi właściwemu do spraw środowiska

Jak zostało wskazane w niniejszym rozdziale de lege ferenda winno się

rozważyć sformułowanie analizowanego przepisu w taki sposoacuteb ktoacutery

503

Art 4 Konwencji z Aarhus art 4 ust 2 Dyrektywy 20034WE

201

wskazywałby ogoacutelny zakres przedmiotowy przyczyn wyłączenia informacji z

udostępnienia na wniosek a przy tym jednoznaczne określenie czy możliwość

naruszenia doacutebr intelektualnych stanowi tu warunek konieczny do wydania

rozstrzygnięcia pozytywnego dla wnioskodawcy W innym wypadku brak

jednoznacznej interpretacji przepisoacutew może powodować trudności w ustaleniu

jak zintegrować reżimy prawne obu wskazanych ustaw

Przeprowadzone w niniejszym rozdziale rozważania prowadzą do

wniosku iż dotychczasowe częste zmiany analizowanych przepisoacutew odnoszące

się do dostępu do informacji nie rozwiązują problemu braku sprecyzowanej

zależności pomiędzy przepisami ustawy o mikroorganizmach i organizmach

genetycznie zmodyfikowanych a ustawy o udostępnianiu informacji o


ocenach oddziaływania na środowisko Podejście ustawodawcy do formułowania

instytucji dostępu do informacji o organizmach genetyczmie zmodyfikowanych

trudno jest w oparciu o analizę treści przepisoacutew umogz ocenić je jako

jednoznacznie pozytywne Ustawodawca poprzez przyjęte rozwiązania prawne

łączy unormowania znajdujące się w dwoacutech odrębnych ustawach jednakże ich

sformułowanie pozostawia wątpliwości interpretacyjne Dotychczasowa analiza


przy przyjęciu że mające dotychczas miejsce zmiany w przepisach ocenić należy

jako korzystne Autorka de lege ferenda wskazuje iż korzystnym rozwiązaniem





dostępu do informacji bądź też całkowte wyodrębnienie na gruncie ugmo tej

instytucji prawnej

Analiza prawna w niniejszym rozdziale dotyczyła także kwestii rejestracji

odmian roślin genetycznie modyfikowanych na gruncie ustawy z dnia 28 stycznia

2013 r o nasiennictwie Należy nadmienić że w Polsce na chwilę obecną nie

prowadzi się wymaganego prawem Unii Europejskiej rejestru upraw genetycznie

modyfikowanych czym naraża się na niebezpieczeństwo kar finansowych

202

nałożonych przez Unię Europejską Brak rejestru powoduje też

niemożność zasięgnięcia informacji przez społeczeństwo Należy uznać iż

dokonana w 2013 r zmiana ustawy o nasiennictwie nie doprowadziła do

rozwiązania problemu wykorzystywania GMO w uprawach co jednocześnie

wiąże się także z brakiem dostatecznych instrumentoacutew służących partycypacji

społecznej w tym obszarze

W odniesieniu zaś do oznakowania produktoacutew GMO ktoacutere ma na celu

maksymalne ograniczenie ryzyka związanego z wykorzystywaniem

biotechnologii i umożliwia konsumentom podejmowanie ostatecznej decyzji co

do stosowania GMO w obrocie i tutaj autorka podniosła liczne słowa krytyki

Pomimo istnienia szeregu regulacji ktoacutere w założeniach powinny umożliwiać

zasięgnięcie pełnych i kompleksowych informacji o danym produkcie wadliwe

unormowania sprawiają że oacutew model bezpieczeństwa jest niespoacutejny i w praktyce

umożliwia nadużywanie przez producentoacutew i importeroacutew ich uprawnień Do

najbardziej istotnych brakoacutew w obowiązującym systemie oznakowania produktoacutew

GMO należą brak precyzyjnych i jednoznacznych uregulowań ktoacutere

wskazywałyby jaką formę powinno mieć oznaczenie na danym produkcie np

kolorystyki miejsca oznaczenia itp Z pewnością niwelowałoby to wątpliwości

interpretacyjne po stronie stosujących przepisy czy zmniejszałoby

prawdopodobieństwo nadużyć Korzystną zmianą byłoby wprowadzenie ścisłego

podziału kompetencji pomiędzy poszczegoacutelnymi organami kontrolnymi tak aby

usprawnić ich pracę i uczynić ją bardziej skuteczną Wpłynęłoby to na

zwiększenie prewencyjnej kontroli importeroacutew i producentoacutew ktoacuterzy w

większym stopniu obawialiby się konsekwencji prawnych niezgodnych z prawem

działań Dopiero rozwiązanie wskazanych powyżej problemoacutew mogoby

przyczynić się do stworzenia wzorcowego normatywnego modelu udziału

społeczeństwa w sprawach dotyczących GMO opartego min o gwarancje

bezpieczeństwa wprowadzania na rynek produktoacutew GMO

Odnosząc rozważania dokonane w niniejszym rozdziale do kwestii

ustalenia założeń normatywnego modelu udziału społeczeństwa w sprawach

dotyczących GMO dotychczas dokonana analiza wskazuje na istnienie

rozwiniętych instrumentoacutew prawnych ktoacutere mają zagwarantować społeczeństwu

203

dostęp do informacji niemniej jednak jednocześnie rozwiązania te nie wskazują

na dążenie ustawodawcy do powiązania poszczegoacutelnych narzędzi prawnych w

taki sposoacuteb aby w konsekwencji można było postawić tezę o istnieniu


Nie ulega wątplwiości iż przedmiot tych uregulowań a więc zapewnienie

dostępiu do informacji o GMO charakteryzuje się pewna specyfiką ktoacuterej sposoacuteb

uregulowania został niejako narzucony na gruncie prawa międzynarodowego i

prawa Unii Europejskiej przy czym rozwiązania zastosowane w prawie

krajowym charakteryzują się pewnym stopniem chaotyczności Ponadto

wskazują one na nie do końca przemyślaną proacutebę wdrażania unijnych dyrektyw

przy jednoczesnym bdquołączeniurdquo regulacji z zakresu dostępu do informacji o GMO z

już istniejącymi unormowaniami w zakresie udziału społeczeństwa w ochronie

środowiska O ile więc można moacutewić o dążeniach ustawodawcy do formułowania

modelu udziału społeczeństwa w sprawach GMO w zakresie dostępu do

informacji o GMO o tyle należy ocenić go jako wciąż niedoskonały

niekonsekwentnie ujmujący wartości przyświecające jego funkcjonowaniu

204

V Udział społeczeństwa w postępowaniach administracyjnych w

sprawach dotyczących organizmoacutew genetycznie zmodyfikowanych

na gruncie prawa krajowego ndash specyfika postępowań z punktu

widzenia konieczności zapewnienia w prawie krajowym

skuteczności stosowania przepisoacutew z zakresu udziału

społeczeństwa w ochronie środowiska

51 Uwagi wstępne

Prawne uregulowanie udziału społeczeństwa w sprawach dotyczących

GMO stanowi najbardziej problemowy aspekt poruszany w niniejszej rozprawie

Ma to związek ze stosowaniem regulacji zawartych w ustawie o udostępnianiu


środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko do postępowań

administracyjnych unormowanych bezpośrednio na gruncie ustawy o

organizmach genetycznie zmodyfikowanych Zgodnie z art 14 umogz

postępowania o wydanie zgody na zamknięte użycie GMM zamknięte użycie

GMO lub zamierzone uwolnienie GMO do środowiska oraz zezwolenia na

prowadzenie zakładu inżynierii genetycznej lub wprowadzenie do obrotu

produktu GMO prowadzi się przy zapewnieniu udziału społeczeństwa w trybie i

na zasadach określonych ustawą o udostępnianiu informacji o środowisku i jego


oddziaływania na środowisko

Niniejszy rozdział ma na celu zidentyfikowanie problemoacutew powstałych na

tym gruncie wynikających z nieuwzględnienia przez ustawodawcę swoistości

problematyki GMO i mogących prowadzadzić do powstawania kwestii spornych

Analiza prowadzona w niniejszym rozdziale pozwoli ustalić czy możliwe jest

osiągnięcie celu w postaci zagwarantowania społeczeństwu skutecznego udziału


genetycznie zmodyfikowanych a tym samym czy można w tym kontekście

205

twierdzić iż udział społeczeństwa w sprawach dotyczących GMO stanowi

element zakładanego normatywnego modelu udziału społeczeństwa w sprawach

GMO Należy nadmienić iż każde z opisanych w tym rozdziale postępowań ma

nieco odmieny charakter a to wpływa na zroacuteżnicowanie każdej z procedur W

związku z tym niezbędnym jest nawiązanie do każdej z nich Poszczegoacutelne

rozważania dotyczyć będą tych samych elementoacutew procedury udziału

społeczeństwa uregulowanych w uuiś na ktoacutere składają się podanie informacji

o postępowaniu do publicznej wiadomości zapoznanie się z dokumentacją

sprawy złożenie uwag i wnioskoacutew rozpatrzenie uwag i wnioskoacutew przez organ

powiadomienie o podjęciu rozstrzygnięcia (wraz z uzasadnieniem faktycznym i

prawnym jeżeli jest wymagane) i możliwości zapoznania się z nim wraz z

towarzyszącą mu informacją o zgłoszonych uwagach i wnioskach oraz o sposobie

ich wykorzystywania oraz możliwość przeprowadzenia publicznej rozprawy

administracyjnej

Rozważania w zakresie wskazanej problematyki winno się więc rozpocząć

od nakreślenia istoty stosowania przepisoacutew prawa poprzez zastosowanie metody

legislacyjnej polegającej na odniesieniu się przez ustawodawcę do regulacji

zawartych w odrębnym akcie prawnym Tytułem wstępu podkreślić należy iż

stosowanie prawa w formie odniesienia przez ustawodawcę do określonych

przepisoacutew prawnych nie oznacza wnioskowania per analogiam Stwierdził to Sąd

Najwyższy w uchwale 7 sędzioacutew z 29 września 2009 r ktoacutery orzekł iż przyczyną

odesłania przez ustawodawcę do regulacji odrębnej są zabiegi techniki

legislacyjnej niwelujące zbyt dużą ilość powtoacuterzeń oraz konieczność pewnych

modyfikacji danej regulacji ze względu na odmienny jej przedmiot Stosowanie

zaś przepisoacutew w drodze analogii oznacza że brak jest w ogoacutele odpowiedniej

regulacji w tym przedmiocie a organ stanowiący po prostu uzupełnia na

podstawie istniejących przepisoacutew lukę ktoacuterą prawodawca pozostawił choć moacutegł

i powinien uzupełnić ją właściwą regulacją504

Ustawodawca nie posłużył się

także w tym przypadku pojęciem bdquoodpowiedniegordquo stosowania przepisoacutew Jak

stwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z 18 października 2006 r bdquoodpowiednie

504

Uchwała Sądu Najwyższego w składzie 7 sędzioacutew z 29 września 2009 r sygn KT III CZP

4109 wwwtrybunalgovplOTK

206

stosowanierdquo następuje z woli ustawodawcy zawartej w przepisie odsyłającym

przy czym wymoacuteg odpowiedniości oznacza że przepis odnoszący się do innej

wyraźnie uregulowanej sytuacji wymaga dostosowania a więc przekształcenia na

potrzeby danej tematyki pewnych aspektoacutew regulacji ze względu na roacuteżnice

zachodzące pomiędzy dwoma abstrakcyjnie hipotetycznie określonymi stanami

faktycznymi505

Odpowiednie zastosowanie przepisu może oznaczać nie tylko

jego zastosowanie z uwzględnieniem ewentualnych roacuteżnic pomiędzy instytucjami

do ktoacuterych należy przepis odsyłający i przepis odesłania Może ono polegać także

na jego zastosowaniu wprost albo też nawet na odmowie jego zastosowania ze

względu na określone roacuteżnice Posłużenie się ktoacuterymś z wymienionych rozwiązań

wymaga dokonania wykładni systemowej i funkcjonalnej506

czyli odwołania się

do funkcji roli i celu jaki ma spełnić akt normatywny podejmowany przez

prawodawcę oraz do tego co chciał osiągnąć prawodawca wydając dany akt507

a

ponadto do miejsca jakie ma ta norma w akcie w jakim się znajduje oraz w całym

systemie prawa508

Jeśli więc założeniem ustawodawcy nie było odpowiednie

stosowanie przepisoacutew winno się przyjąć iż przepisy te należy stosować wprost

Odesłanie do stosowania wprost stosuje się wtedy gdy stosowany przepis

zachowa ten sam sens w kontekście ustawy odsyłającej w szczegoacutelności pełna

jego treść da się dokładnie zastosować w korzystającym z odesłania przypadku509

Trybunał Konstytucyjny w wielu swoich orzeczeniach podkreślał że stosowanie

odesłań jest normalną techniką prawodawczą podyktowaną takimi względami

jak zwięzłość tekstu zapewnienie niesprzeczności (z zachowaniem możliwości

regulacji wyjątkowej) i roacuteżnorodność szczebla aktoacutew normatywnych regulujących

to samo zagadnienie510

bdquoZe składających się na zasadę państwa prawnego reguł

prawidłowej legislacji nie wynika [] nakaz wyrażania wszystkich norm

bdquowprostrdquo co [] oznaczałoby konieczność formułowania każdej obowiązującej

normy w jednej jednostce redakcyjnej aktu prawnego Realizacja takiego

505

Uchwała Sądu Najwyższego z 18 października 2006 r sygn akt I UZP 206 wwwsnpl 506

L Morawski Zasady wykładni prawa Toruń 2006 s 215 wwwsnpl 507

Ibidem 508

Ibidem 509

Ibidem 510

Por wyrok TK z dnia 27 listopada 2006 r K 4704 OTK-A 2006 nr 10 poz 153

207

postulatu jest technicznie niemożliwa prowadziłaby do niezwykłej kazuistyki i

nadmiernego rozbudowywania aktoacutew prawnych511

Dokonana analiza ma na celu wykazanie czy obowiązująca konstrukcja

przepisoacutew w dostateczym stopniu zapewnia społeczeństwu realizację jego

uprawnień Natomiast jeżeli regulacja ta nie spełnia swej roli to należy podjąć się

rozważań w jaki sposoacuteb skonstruować przepisy aby ich realizacja była

zapewniona Należy poddać pod rozwagę czy rozwiązaniem ktoacutere zapewniłoby

skuteczne stosowanie instrumentoacutew udziału społeczeństwa w sprawach

dotyczących organizmoacutew genetycznie zmodyfikowanych nie byłoby ustanowienie

odrębnych norm je regulujących w ustawie o organizmach genetycznie

zmodyfikowanych tak aby usunąć wszelkie wątpliwości interpretacyjne

We wstępie do niniejszego rozdziału warto także odnieść się chociaż

jedynie marginalnie do kwestii udziału społeczeństwa w tworzeniu dokumentoacutew

strategicznych Jak zostało wspomniane udział społeczeństwa w ochronie

środowiska na gruncie prawa międzynarodowego i prawa Unii Europejskiej

rozumiany jest nie tylko jako prawna możność uczestniczenia w postępowaniach

zakończonych wydawaniem rozstrzygnięć w indywidualnych sprawach co do

konkretnych przedsięwzięć mających znaczenie dla środowiska ale także jako

uczestnictwo w przygotowywaniu planoacutew programoacutew określania wytycznych

polityki oraz w przygotowywaniu przepisoacutew wykonawczych lub powszechnie

obowiązujących aktoacutew prawnych W zakresie spraw dotyczących GMO

dokumentem takim jest Krajowa strategia bezpieczeństwa biologicznego512

oraz

wynikający z niej program działań W świetle art 10a ust 1 umogz projekt

Krajowej strategii bezpieczeństwa biologicznego oraz wynikającego z niej

programu działań sporządza minister właściwy do spraw środowiska będący

jednocześnie organem administracji rządowej właściwym do spraw GMO (art 9

umogz) Strategię zatwierdza Rada Ministroacutew w drodze uchwały (art 10a ust

2 umogz) Przepisy więc wprost stanowią iż opracowywaniem Strategii

zajmuje się organ administracji publicznej natomiast społeczeństwo nie ma

wpływu na jego kształt Pomimo więc zaleceń wynikających z art 7 Konwencji z

511

Por wyrok TK z dnia 11 stycznia 2000 r K 799 OTK 2000 nr 1 poz 2 512

zwana dalej bdquoStrategiąrdquo

208

Aarhus polskie ustawodawstwo nie zapewnia społeczeństwu możliwości

uczestnictwa w opracowywaniu dokumentoacutew strategicznych w sprawach GMO

Wspomniany przepis stanowi bowiem iż każde z Państw-Stron podejmuje

odpowiednie praktyczne lub inne postanowienia umożliwiające społeczeństwu

udział w przygotowywaniu planoacutew i programoacutew mających znaczenie dla

środowiska w ramach przejrzystych i bezstronnych mechanizmoacutew otrzymując

uprzednio niezbędne informacje Procedury to urzeczywistniające zawierają

ponadto rozsądne terminy ktoacutere zapewniają dostateczny okres czasu na

poinformowanie społeczeństwa na przygotowanie się i skuteczne jego

uczestnictwo Co więcej każda z Państw-Stron umożliwia udział społeczeństwa

na tyle wcześnie aby udział ten był skuteczny a rezultaty udziału były

uwzględnione w podjęciu ostatecznej decyzji Mając na względzie powyższe

kwestia udziału społeczeństwa w tworzeniu dokumentoacutew strategicznych

dotyczących GMO zostanie poruszona jedynie śladowo Należy zastanowić się

czy biorąc pod uwagę cele utworzenia Strategii brak stosownej regulacji

dotyczącej udziału społeczeństwa jest istotnym naruszeniem prawa

międzynarodowego i czy oacutew brak wpływa na ostateczną treść Strategii oraz

faktyczne jej realizowanie

Kluczowym celem Strategii jest utworzenie krajowego systemu

zabezpieczeń przed niepożądanymi skutkami związanymi z uwalnianiem do

środowiska i wprowadzaniem do obrotu GMO a także udział w globalnym

systemie zabezpieczeń W związku z tym upoważnione do tego organy

administracji powinny tworzyć mechanizmy prawne organizacyjne i

ekonomiczno-finansowe ktoacutere owe bezpieczeństwo by gwarantowały Zgodnie z

art 10a ust 3 umogz zasady bezpieczeństwa biologicznego wraz z

wynikającym z niej programem działań wdrażają właściwi ministrowie w

stosunku do działoacutew gospodarki będących w zakresie działania tych ministroacutew O

pomyślnej realizacji Strategii decyduje de facto efektywna wspoacutełpraca i sprawna

komunikacja pomiędzy poszczegoacutelnymi resortami jednakże realna

odpowiedzialność za koordynowanie i kreowanie przedsięwzięć realizowanych na

podstawie Strategii spoczywa na ministrze właściwym do spraw środowiska

209

Wydaje się iż w związku z faktem że samo przygotowanie założeń

Strategii wymaga profesjonalnej wiedzy i merytorycznego gruntowanego

rozeznania w problematyce udział społeczeństwa w jej tworzeniu de facto nie

determinowałby jej kształtu Z drugiej strony taki argument możnaby wysunąć

odnośnie wszelkich dokumentoacutew strategicznych gdyż zawsze dotyczą one spraw

ważkich i wymagających szczegoacutełowego i rozważnego planowania Ustawodawca

międzynarodowy wyznaczył jednak wyraźny kierunek prawodawstwu Państ-

Stron ktoacutere nie powinny bagatelizować zaleceń zawartych w ratyfikowanych

aktach

Reasumując rozwiązanie przyjęte przez ustawodawcę polskiego narusza

zasadę udziału społeczeństwa w opracowywaniu dokumentoacutew strategicznych w

ochronie środowiska wynikającą z art 7 Konwencji z Aarhus Wobec jego braku

w przepisach krajowych zgodnie z art 91 Konstytucji RP należałoby stosować

bezpośrednio postanowienia Konwencji Zacytowany art 7 Konwencji z Aarhus

jest jednak sformułowany nazbyt ogoacutelnie aby moacutec stosować go bezpośrednio a

polskie ustawodawstwo nie przewiduje odpowiednich narzędzi prawnych z

ktoacuterych społeczeństwo mogłoby w tym przypadku skorzystać Konstruowany

model udziału społeczeństwa w ochronie środowiska powinien więc przewidywać

opisaną w niniejszym rozdziale formę udziału społeczeństwa w sprawach

dotyczących GMO Brak tego elementu należy ocenić negatywnie

Z uwagi na powyższe analiza dokonana w tym rozdziale ograniczać się

będzie do istniejących instrumentoacutew udziału społeczeństwa w sprawach

dotyczących GMO a więc do udziału w postępowaniach kończacych się

rozstrzygnięciami w indywidualnych sprawach

210

52 Problematyka postępowań administracyjnych w sprawach

dotyczących organizmoacutew genetycznie zmodyfikowanych ndash

charakter prawny i wpływ na skuteczność realizacji

normatywnego modelu udziału społeczeństwa w sprawach

dotyczących GMO

Do postępowań administracyjnych zakończonych wydaniem

indywidualnego rozstrzygnięcia dotyczącego wykorzystywania GMO należą

procedura w przedmiocie wydania zgody na zamknięte użycie mikroorganizmoacutew

i organizmoacutew genetycznie zmodyfikowanych procedura związana z uzyskaniem

zgody na zamknięte użycie GMM i GMO procedura związana z uzyskaniem

zgody na zamierzone uwalnianie GMO do środowiska oraz procedura związana z

uzyskaniem zezwolenia na wprowadzenie produktu GMO do obrotu

W pierwszej kolejności analizie zostanie poddana procedura udziału

społeczeństwa w przedmiocie wydania zgody na zamknięte użycie

mikroorganizmoacutew i organizmoacutew genetycznie zmodyfikowanych Zgodnie z art 3

pkt 21 umogz zamknięte użycie GMM to poddawanie mikroorganizmoacutew

modyfikacji genetycznej lub prowadzenie hodowli komoacuterkowej GMM ich

magazynowanie transport w obrębie zakładu inżynierii genetycznej niszczenie

usuwanie lub wykorzystywanie w jakikolwiek inny sposoacuteb podczas ktoacuterego są

stosowane zabezpieczenia w celu skutecznego ograniczenia kontaktu GMM z

ludźmi lub środowiskiem oraz zapewnienia wysokiego poziomu ich ochrony

Natomiast zamknięte użycie GMO oznacza oddawanie organizmoacutew modyfikacji

genetycznej lub hodowanie kultur GMO ich magazynowanie transport w obrębie

zakładu inżynierii genetycznej niszczenie usuwanie lub wykorzystywanie w

jakikolwiek inny sposoacuteb podczas ktoacuterych są stosowane zabezpieczenia w celu

skutecznego ograniczenia kontaktu GMO z ludźmi lub środowiskiem oraz

zapewnienia wysokiego poziomu ich ochrony (art 3 pkt 22 ugmo)

Należy jednakże podkreślić że zamknięte użycie GMM i GMO odbywa

się w zakładach inżynierii genetycznej W myśl art 3 pkt 19 umogz przez

zakład inżynierii genetycznej należy rozumieć pomieszczenia budynki

211

laboratoria lub ich zespoły przystosowane i przeznaczone do dokonywania

zamkniętego użycia GMM lub zamkniętego użycia GMO Zanim więc podmiot

zainteresowany dokonywaniem działań z użyciem GMM i GMO rozpocznie

starania o uzyskanie zgody bądź zanim zgłosi użycie GMM I kategorii winien on

więc uzyskać zezwolenie na prowadzenie zakładu inżynierii genetycznej

Zezwolenie takie wydaje minister właściwy do spraw środowiska (art 10

umogz) Zamknięte użycie GMM lub GMO prowadzi się wyłącznie w

zakładach inżynierii genetycznej Minister właściwy do spraw środowiska wydaje

zezwolenie na prowadzenie zakładu inżynierii genetycznej jeżeli są spełnione

warunki w zakresie bezpieczeństwa wymagane dla prowadzenia tego rodzaju

działalności (art 15 a umogz)

Procedurę wydania zezwolenia na prowadzenie zakładu inżynierii

genetycznej prowadzi się przy zapewnieniu udziału społeczeństwa w trybie i na

zasadach określonych w uuiś zaś termin wydania zezwolenia na prowadzenie

zakładu inżynierii genetycznej przedłuża się o okres konsultacji wymaganych na

podstawie przepisoacutew uuiś Jednakże z uwagi na fakt że uzyskanie zezwolenia

na prowadzenie zakładu inżynierii genetycznej jest tylko koniecznym etapem w

drodze do starania się o zgodę na dalsze działania z użyciem GMM i GMO i nie

wpływa bezpośrednio na możliwość ingerencji GMM i GMO w zdrowie ludzi i

środowisko tym samym procedura ta w niniejszej rozprawie nie będzie

szczegoacutełowo analizowana Warto jedynie podkreślić że w planie postępowania na

wypadek awarii ktoacuterego charakter prawny będzie rozważany poniżej musi być

zawarte wskazanie zagrożenia jakie z położenia zakładu inżynierii genetycznej w

ktoacuterym ma być prowadzone zamknięte użycie GMM zaliczonych do III lub IV

kategorii wynika dla zdrowia ludzi lub dla środowiska Niemniej jednak sam

projekt planu postępowania na wypadek awarii przygotowuje się w przypadku

składania wniosku o wydanie zgody na zamknięte użycie GMM zaliczonych do

III lub IV kategorii

Przechodząc więc do sedna analizowanej tematyki zamknięte użycie

GMM zaliczanych do I kategorii (działania niepowodujące zagrożeń lub

powodujące znikome zagrożenia) wymaga zgłoszenia do ministra właściwego ds

środowiska W przypadku zaś pozostałych kategorii GMM i wszystkich kategorii

212

GMO wymagana jest zgoda ministra właściwego do spraw środowiska ktoacutera

wydawana jest na wniosek Zgodę na zamknięte użycie GMM zaliczonych do II

kategorii wydaje się w terminie 45 dni od dnia złożenia wniosku o jej wydanie

(art 15j ust 2 pkt 1 umogz) Zgodę na zamknięte użycie GMO roacutewnież

wydaje się w terminie 45 dni od dnia złożenia wniosku o ich wydanie (art 24 ust

1 umogz) W przypadku zaś zamkniętego użycia GMM III lub IV kategorii

będzie to 90 dni od dnia złożenia wniosku o jej wydanie (art 15j ust 2 pkt 2

umogz) Wnioskodawca w przypadku działań związanych z zamkniętym

użyciem GMM III i IV kategorii załącza do wniosku dokumentację oceny

zagrożenia oraz plan postępowania na wypadek awarii W przypadku zaś

zamkniętego użycia GMO wnioskodawca załącza do wniosku dokumentację

oceny zagrożenia

Jak zostało wskazane w poprzednim rozdziale wojewoda właściwy ze


prowadzone zamknięte użycie GMM zaliczonych do III lub IV kategorii w

terminie 7 dni od dnia otrzymania projektu planu postępowania na wypadek

awarii udostępnia go do publicznego wglądu podaje do wiadomości w sposoacuteb

zwyczajowo przyjęty na obszarze wojewoacutedztwa udostępnia w Biuletynie

Informacji Publicznej na stronie podmiotowej obsługującego go urzędu i

informuje o możliwości składania uwag do tego projektu we wskazanym miejscu

oraz w terminie nie kroacutetszym niż 21 dni od dnia jego udostępnienia (art 15p ust 5

umogz)

Zanim zostanie omoacutewiona problematyka stosowania przepisoacutew

regulujących postępowania z udziałem społeczeństwa do postępowań w zakresie

wydania pozwolenia na zamknięte użycie GMM i GMO należy zwroacutecić uwagę

na przepisy dotyczące udziału społeczeństwa w postępowaniach dotyczących

działań realizowanych na terenach zamkniętych ktoacutere należy odroacuteżnić od

podejmowania działań polegających na bdquozamkniętym użyciurdquo Zgodnie z art 4

pkt 40 poś przez teren zamknięty należy rozumieć teren a w szczegoacutelnych

przypadkach obiekt budowlany lub jego część dostępny wyłącznie dla osoacuteb

uprawnionych oraz wyznaczony w sposoacuteb określony w ustawie z dnia 17 maja

213

1989 r ndash Prawo geodezyjne i kartograficzne513

Ustawa Prawo geodezyjne i

kartograficzne stanowi z kolei że tereny zamknięte są ustalane przez właściwych

ministroacutew i kierownikoacutew urzędoacutew centralnych w drodze decyzji decyzja taka

wyznacza roacutewnież granice terenu Natomiast w ustawie o udostępnianiu


środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko znajduje się

uregulowanie ktoacutere umożliwia organowi prowadzącemu postępowanie

wyłączenie stosowania przepisoacutew o udziale społeczeństwa w odniesieniu do

przedsięwzięć realizowanych na terenach zamkniętych jeżeli zastosowanie tych

przepisoacutew mogłoby mieć niekorzystny wpływ na cele obronności i

bezpieczeństwa państwa (art 79 ust 2 uuiś) Biorąc pod uwagę ww definicje

dostrzegalne jest tu jedynie podobieństwo na płaszczyźnie językowej Tak więc

art 79 ust 2 uuiś w żaden sposoacuteb nie wyłącza jedynie z racji nazewnictwa

stosowania przepisoacutew uuiś do zgody na zamknięte użycie GMM i GMO Z

drugiej strony nie wyklucza to roacutewnież sytuacji w ktoacuterej zastosowanie

wskazanego przepisu jest możliwe jeżeli zamknięte użycie GMO będzie

odbywało się na terenie zamkniętym514

Co natomiast budzi wątpliwości to kwestia czy opisywana procedura

powinna być stosowana roacutewnież w przypadku cofnięcia zezwolenia na

prowadzenie zakładu inżynierii genetycznej w ktoacuterym jest lub ma być

prowadzone zamknięte użycie GMM oraz zgody na zamknięte użycie GMM i

GMO Powstaje w tym miejscu pytanie o celowość takiego postępowania i jego

praktyczne zastosowanie Podkreślenia wymaga fakt iż wymoacuteg taki nie istnieje w

prawie międzynarodowymi i prawie Unii Europejskiej Umieszczenie informacji

o cofnieciu tych uprawnień zamieszcza się w Rejestrze Zamkniętego Użycia

GMO oraz w wykazie danych wydaje się logiczną konsekwencją umieszczania

tam także danych o wydaniu zgody bądź odmowie jej wydania Zastanowienia

wymaga natomiast przydatność udziału społeczeństwa w tych procedurach Skoro

konieczność stosowania wyżej wymienionej procedury we wskazanym zakresie

nie istnieje w prawie międzynarodowym i prawie Unii Europejskiej należy

513


M Bar J Jędrośka Udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji op cit s 70

214

zbadać celowość ich stosowania jedynie w kontekście krajowym pod kątem

prawnych i społecznych uwarunkowań Odwołując się do sytuacji w Polsce

można formułować merytoryczne argumenty zaroacutewno za tym iż procedura

udzialu społeczeństwa jest wymagana jak roacutewnież za tym że jest ona zbędna515

Cofnięcie zezwolenia i zgody następuje w drodze decyzji administracyjnej Skoro

więc cofnięcie zezwolenia i zgody jest decyzją administracyjną organ

odpowiedzialny za wydanie decyzji musi roacutewnież dokonać szeregu czynności

proceduralnych ktoacutere pozwolą mu na ustalenie stanu faktycznego i prawnego w

sprawie Organ musi więc zbadać czy zaistniały poszczegoacutelne przesłanki do tego

aby zgodę czy zezwolenie cofnąć Rodzi się w tym miejscu pytanie o charakter

prawny przesłanek tzn czy organ podejmuje decyzję uznaniową czy też decyzję

związaną w tym drugim przypadku udział społeczeństwa jest de facto

pozbawiony zasadności

W świetle art 15m ust 1 umogz minister właściwy do spraw

środowiska cofa zezwolenie na prowadzenie zakładu inżynierii genetycznej w

ktoacuterym jest lub ma być prowadzone zamknięte użycie GMM gdy stwierdził że

przestały być spełnione warunki w zakresie bezpieczeństwa niezbędne do

prowadzenia tego zakładu

Z kolei w myśl art 15m ust 2 umogz minister właściwy do spraw

środowiska cofa zgodę na zamknięte użycie GMM jeżeli

a) na podstawie przeprowadzonej kontroli stwierdził że

- dokonujący zamkniętego użycia GMM narusza warunki w zakresie

bezpieczeństwa określone w zgodzie albo nie doprowadził stanu faktycznego do

stanu określonego w zgodzie w terminie wyznaczonym przez podmiot

przeprowadzający kontrolę

- zastosowane środki bezpieczeństwa nie stanowią wystarczającej

gwarancji uniknięcia poważnych lub niemożliwych do naprawienia skutkoacutew

awarii

b) zamknięte użycie GMM przestało spełniać warunki w zakresie

bezpieczeństwa wymagane do prowadzenia danego rodzaju działalności

515

Ibidem s 71

215

Powyżej wymienione przesłanki odnoszą się w zasadzie w całości do

kwestii spełnienia warunkoacutew w zakresie bezpieczeństwa a realizacja tych

warunkoacutew konfrontowana jest z treścią wydanej przez ministra zgody bądź też z

ogoacutelnymi standardami w zakresie stosowania środkoacutew bezpieczeństwa przy tego

rodzaju działalności Wydaje się więc iż ustawodawca formułuje ustanowione w

art 15m umogz przesłanki w sposoacuteb ktoacutery odnosi się do formalnych aspektoacutew

działalności Ponadto obowiązek cofnięcia zezwolania czy zgody przez organ

wskazuje na konieczność jego obligatoryjnego realizowania w przypadku

zaistnienia przesłanek wskazanych w przepisie Tym samym winno się przyjąć

iż przesłanki te mają charakter jednoznaczny i nie podlegają swobodnej ocenie

przez organ administracji Przyjęcie założenia że udział społeczeństwa w

sprawach w przedmiocie cofnięcia zgody na zamknięte użycie GMM nie ma

swojego uzasadnienia prawnego wynika z kilku przyczyn Po pierwsze sposoacuteb

sformułowania przesłanek w zakresie obowiązku cofnięcia zgody na zamknięte

użycie GMM wskazuje na konieczność rozpatrywania ich w sposoacuteb wąski

Ponadto z treści przepisu wynika iż organ podejmuje decyzje na podstawie

przeprowadzonej kontroli a więc w oparciu o konkretnie ustalone fakty min w

odniesieniu do terminu czy wymogoacutew bezpieczeństwa wymienionych w treści

przyznanej zgody

Po drugie nie można tutaj abstrahować od celu tej regulacji a mianowicie

dążenia do nałożenia na podmiot wykonujący działania z użyciem GMM

obowiązku zaprzestania tych działań a więc zaprzestania potencjalnej ingerencji

w środowisko Mając na względzie cel udziału społeczeństwa w sprawach

dotyczących szeroko rozumianej ochrony środowiska nie ulega wątpliwości iż

jego udział jest wtedy zasadny gdy chodzi o możliwość spowodowania

zagrożenia a nie wtedy gdy organ administracji podejmuje rozstrzygnięcia takie

zagrożenie niwelujące Tym samym mając na względzie cel tej regulacji oraz

założenia stworzenia instrumentoacutew udziału społeczeństwa w sprawach z zakresu

ochrony środowiska winno się przyjąć iż społeczeństwo co do zasady optować

będzie za zaprzestaniem tego typu działalności a nie za jej kontynuowaniem

Z kolei powracając jeszcze do kwestii tego jak omawiany przepis został

sformułowany warto zauważyć iż w przeciwieństwie do tych regulacji

216

odnoszących się do wydania zgody na działania z użyciem GMM czy GMO czy

zezwolenia na prowadzenie zakładu inżynierii genetycznej przepis ten nie

posiada zapisu dotyczącego obowiązku przedłużania postępowania o okres

konsultacji wymaganych na podstawie przepisoacutew ustawy o udostępnianiu


środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko zaś sam art 14 uuiś

odnosi się do postępowań o wydanie zgody bądź zezwolenia Taka konstrukacja

przepisoacutew sugeruje iż wolą ustawodawcy nie było prowadzenie postępowania w

przedmiocie cofnięcia zgody na zamknięte użycie GMM z udziałem

społeczeństwa516

Analogicznie należy rozpatrywać uregulowania dotyczące cofnięcia

zezwolenia na prowadzenie zakładu inżynierii genetycznej w ktoacuterym jest lub ma

być prowadzone zamknięte użycie GMO czy zgody na zamknięte użycie GMO

biorąc pod uwagę treść art 24a umogz normującego przesłanki do wydania

decyzji o cofnięciu przedmiotowej zgody Zgodnie z tym przepisem minister

właściwy do spraw środowiska cofa

1) zezwolenie na prowadzenie zakładu inżynierii genetycznej w ktoacuterym

jest lub ma być prowadzone zamknięte użycie GMO gdy stwierdził że przestały

być spełnione warunki w zakresie bezpieczeństwa wymagane do prowadzenia

danego rodzaju działalności

2) zgodę na zamknięte użycie GMO jeżeli na podstawie przeprowadzonej

kontroli stwierdził że dokonujący zamkniętego użycia GMO narusza warunki

określone w zgodzie albo nie doprowadził stanu faktycznego do stanu

określonego w zgodzie w terminie wyznaczonym przez podmiot

przeprowadzający kontrolę o ktoacuterej mowa w art 11 ust 1 umogz

De lege ferenda korzystnym rozwiązaniem byłoby wprowadzenie

odrębnego przepisu ktoacutery w sposoacuteb jednoznaczny stwierdzałby obowiązek bądź

jego brak w zakresie udziału społeczeństwa w analizowanych postępowaniach

Wart także podkreślić że omoacutewione powyżej regulacje są sformułowane

odmiennie od tych normujących przedmiot cofnięcia zgodny na zamknięte użycie

516

M Bar J Jędrośka Udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji s 70

217

GMO a ustanowionych na gruncie umogz przed nowelizacją z 15 czerwca

2015 r W poprzedniej wersji ustawy dostrzegalny był dwojaki charakter

przesłanek Z jednej strony cofnięcie zgody uwarunkowane było zaistnieniem

określonych faktoacutew Z drugiej strony przyczyny cofnięcia zgody określone były

także w sposoacuteb nadający im subiektywny charakter - powodem cofnięcia zgody

mogło być istnienie uzasadnionych powodoacutew do przypuszczeń iż przewidziane

zabezpieczenia nie stanowią gwarancji uniknięcia skutkoacutew awarii bądź możliwość

awarii przekraczała granice dopuszczalnego ryzyka Ta przesłanka pozwalała na

ocenę sytuacji przez organ na podstawie okoliczności niedających się

jednoznacznie ustalić Należy jednak wziąć pod uwagę iż zazwyczaj osoby

reprezentujące społeczeństwo nie mają wystarczającej wiedzy i doświadczenia w

tak specjalistycznym temacie Tak więc roacutewnież i w tym przypadku wydaje się że

nie było zasadności we włączaniu społeczeństwa w to postępowania

Przechodząc zaś do poszczegoacutelnych elementoacutew procedury z udziałem

społeczeństwa rozważania winno się rozpocząć od kwestii obowiązku podania

przez organ prowadzący postępowanie informacji o wszczęciu danego

postępowania do publicznej wiadomości W rozdziale 26 niniejszej rozprawy

zostało wskazane iż podanie przez organ do publicznej wiadomości informacji o

wszczęciu postępowania i o możliwości złożenia uwag i wnioskoacutew powinno

nastapić bez zbędnej zwłoki Ustawodawca nie wskazał więc precyzyjnie w jakim

momencie powinno mieć to miejsce Należałoby uznać że obowiązek

powiadomienia społeczeństwa będzie konkretyzował się w chwili

skompletowania materiałoacutew niezbędnych do przeprowadzenia postępowania517

Winno się także zwroacutecić uwagę na fakt że uzyskiwanie informacji o wydawaniu

decyzji wymagającej udziału społeczeństwa ma charakter wieloetapowy zgodnie

bowiem z postanowieniami art 33 ust 1 uuiś organ prowadzący postępowanie

powinien oddzielnie powiadomić o podjęciu każdej wskazanej w tym przepisie

czynności procesowej Jeżeli zatem w toku prowadzonego postępowania

zachodziły będą zmiany np co do przedmiotu postępowania to społeczeństwo

powinno być o tym poinformowane W przeciwnym razie będzie można postawić

517


ochronie środowiska oraz oceny oddziaływania na środowisko Komentarz do art 33 wyd II

LEXel 2013

218

organowi zarzut przepisoacutew prawa stanowiących podstawę udziału społeczeństwa

w postępowaniach518

Jednak z racji faktu iż termin nie został skonkretyzowany

organ ma w zasadzie pełną swobodę w działaniu W celu przedstawienia

przysługujących organowi uprawnień niezbędne jest przedstawienie etapoacutew

procedury wydania zgody na zamknięte użycie GMM i GMO

Warunkiem rozpoczęcia postępowania jest złożenie przez wnioskodawcę

wniosku do ministra właściwego do spraw środowiska o wydanie zgody na

zamknięte użycie GMM lub GMO

Zgodnie z art 15g ust 2 umogz do wniosku o wydanie zgody na

zamknięte użycie GMM zaliczonych do II kategorii dołącza się

1) ocenę zagrożenia

2) kopie wewnętrznych regulaminoacutew bezpieczeństwa dla osoacuteb biorących

udział w zamkniętym użyciu GMM ze szczegoacutelnym uwzględnieniem środkoacutew

bezpieczeństwa ktoacutere powinny być zastosowane w przypadku awarii

3) kopie oświadczeń osoacuteb biorących udział w zamkniętym użyciu GMM

o zapoznaniu się z treścią regulaminoacutew bezpieczeństwa o ktoacuterych mowa w pkt 2

4) szczegoacutełowe informacje o sposobach przeciwdziałania skutkom awarii

w tym o środkach alarmowych

Do wniosku o wydanie zgody na zamknięte użycie GMM zaliczonych do

III lub IV kategorii oproacutecz elementoacutew o ktoacuterych mowa w art 15g ust 2

umogz dołącza się plan postępowania na wypadek awarii (art 15o umogz)

Przed wydaniem zezwolenia na prowadzenie zakładu inżynierii genetycznej w

ktoacuterym ma być prowadzone zamknięte użycie GMM lub zgody na zamknięte

użycie GMM minister właściwy do spraw środowiska dokonuje kontrolnego

sprawdzenia danych podanych we wniosku o wydanie zezwolenia lub zgody w

celu stwierdzenia czy wnioskodawca spełnia warunki w zakresie bezpieczeństwa

wymagane do prowadzenia danego rodzaju działalności (art 15i ust 1 umogz)

Natomiast do wniosku o wydanie zgodny na zamknięte użycie GMO dołącza się

518

Ibidem

219

ocenę zagrożenia (art 21 ust 3 umogz) Wniosek ten jest kierowany do

Komisji do spraw GMM i GMO519

ktoacutera obraduje zgodnie z rozporządzeniem

ministra właściwego do spraw środowiska w sprawie szczegoacutełowego sposobu

funkcjonowania Komisji do spraw organizmoacutew genetycznie zmodyfikowanych520

Komisja ds GMM i GMO wydaje opinie w sprawie przedmiotowych wnioskoacutew

w formie uchwał

Wydaje się więc iż minister właściwy do spraw środowiska może

powiadomić społeczeństwo w momencie wszczęcia postępowania bądź też na

etapie opiniownia przez Komisję ds GMO i GMM np po otrzymaniu opinii tej

Komisji lub wstępnej opinii zespołu roboczego De facto ograniczeniem jest tu

moment wydania decyzji oraz ustawowy okres czasu na składanie uwag i

wnioskoacutew ktoacutery wynosi 30 dni Najbardziej odpowiednim momentem na

powiadomienie wydaje się być moment kiedy zespoacuteł roboczy Komisji ds GMM i

GMO stworzy wstępną opinię Będzie to na tyle wczesny etap iż pozwoli

społeczeństwu skutecznie zapoznać się ze wstępną treścią wniosku i opinii dzięki

czemu będzie miało ono możliwość przygotowania merytorycznego ktoacutere

następnie wykorzysta składając uwagi i wnioski bądź też uczestnicząc w

rozprawie521

Chwila wszczęcia postępowania może bowiem być zbyt wczesna

aby członkowie społeczeństwa z reguły laicy w dziedzinie biotechnologii mogli

w merytoryczny sposoacuteb odnieść się do treści wniosku De lege ferenda warto

rozważyć wprowadzenie obowiązku powiadamiania społeczeństwa dopiero w

momencie wydania przez Komisję ds GMM i GMO wstępnej opinii Byłoby to

zasadne z punktu widzenia realizacji uspołeczniania procesu decyzjnego w

ochronie środowiska a więc wpisywałoby się w normatywny model udziału

społeczeństwa w sprawach dotyczących GMO Niewątpliwie taka wstępna opinia

stanowi niezbędny punkt odniesienia ktoacuterego zazwyczaj społeczeństwo nie ma

zapoznając się z samym wnioskiem bez dołączonej do niego opinii grupy

fachowcoacutew wskazujących konkretne problemy w danej sprawie W skład Komisji

ds GMM i GMO wchodzą min minister właściwy do spraw środowiska

519

zwana dalej bdquoKomisją ds GMM i GMOrdquo 520

Roporządzenie Ministra Środowiska w sprawie szczegoacutełowego sposobu funkcjonowania

Komisji do spraw organizmoacutew genetycznie zmodyfikowanych DzU Nr 19 poz 196 521

Patrz też M Micińska Prawne aspektyhellip op cit s 22-35

220

minister właściwy do spraw zdrowia minister właściwy do spraw rolnictwa czy

też przedstawiciele nauki uznanym autorytecie i kompetencjach w dziedzinach

ochrony środowiska ochrony zdrowia bezpieczeństwa biologicznego

biotechnologii hodowli roślin oraz etyki W gruncie rzeczy taka opinia jest wiec

niezbędna z punktu widzenia dokonania oceny przez społeczeństwo ponieważ

charakteryzuje problem i bada sprawę pod roacuteżnymi aspektami Co więcej z racji

tego iż członkami Komisji ds GMM i GMO są także przedstawiciele

społeczeństwa (przedstawiciele pozarządowych organizacji ekologicznych i

przedstawiciel organizacji konsumenckich) już na tym etapie uwzględniany jest

bdquogłosrdquo społeczeństwa ktoacutery potencjalnie może odzwierciedlać opinie

społeczności składającej uwagi i wnioski Należy jednak uznać iż jest to

potencjalna możliwość jako że reprezentacja społeczeństwa w Komisji jest

niewielka

Podanie do publicznej wiadomości winno nastąpić poprzez

a) obwieszczenie na tablicy ogłoszeń oraz na stronie internetowej

Ministerstwa Środowiska

b) obwieszczenie informacji w pobliżu miejsca zamkniętego użycia GMM czy

GMO

Miejscem obwieszczenia może być więc słup ogłoszeniowy budynek danej

jednostki badawczej Istotne jest aby miejsce to było ogoacutelnie dostępne dzięki

czemu dokonanie obwieszczenia spełnia swoacutej cel Nieefektywnym działaniem

będzie np ogłoszenie informacji wewnątrz budynku522

W przypadku zamkniętego użycia GMM lub GMO podanie do publicznej

wiadomości może nastąpić także poprzez

1) ogłoszenie we właściwej dla zamkniętego użycia prasie lokalnej czy też

regionalnej lub

2) w sposoacuteb zwyczajowo przyjęty w miejscowości lub miejscowościach

właściwych ze względu na miejsce zamkniętego użycia

W zakresie postępowania w przedmiocie wydania pozwolenia na

zamknięte użycie GMM i GMO istotną rolę odgrywa określenie momentu

522


221

początku biegu terminu na składanie uwag i wnioskoacutew ktoacutery powinien

uwzględniać uprzednie skuteczne dokonanie podania informacji do publicznej

wiadomości w drodze wszystkich wymaganych przez ustawodawcę sposoboacutew

Należy w tym kontekście dokonać analizy charakteru prawnego terminu na

składanie uwag i wnioskoacutew ktoacutery zgodnie z 33 ust 1 pkt 7 uuiś wynosi 30 dni

Winno się bowiem postawić pytanie czy termin ten ma charakter

materialnoprawny czy procesowy Został on wprowadzony w akcie prawnym

systemowo przynależnym do prawa materialnego jednakże dotyczy czynności

podejmowanej w ramach prowadzonego postępowania administracyjnego

Jak twierdzi K Gruszecki ustalenie charakteru prawnego tego terminu

można oprzeć o analizę charakteru czynności dla ktoacuterej termin został

przewidziany oraz podmiotu ktoacutery ma uprawnienie ograniczone owym

terminem523

Jak zostało już wielokrotnie wspomniane w niniejszej rozprawie

przyjmuje się iż członkowie społeczeństwa nie mają statusu strony w

postępowaniu administracyjnym uregulowanym na gruncie ustawy o


ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko a co się z tym

wiąże poprzez składanie uwag i wnioskoacutew nie dokonują oni czynności

procesowych Wśroacuted przedstawicieli nauk prawnych dominuje pogląd

ugruntowany już na gruncie wcześniejszych uregulowań w tym przedmiocie

zawartych w poś iż termin ten nie ma charakteru instrukcyjnego Przekroczenie

więc tego terminu wywołuje negatywne konsekwencje dla podmiotu ktoacutery

dopuścił się takiego przekroczenia524

Tak więc w myśl tego poglądu

analizowany 30-dniowy termin będzie miał charakter materialnoprawny Za takim

jego charakterem przemawiają roacutewnież postanowienia art 35 uuiś ktoacutery

przewiduje że uwagi lub wnioski złożone po upływie terminu wynikającego z art

33 ust 1 pkt 7 uuiś pozostawia się bez rozpoznania określono tu więc

następstwo prawne o charakterze materialnoprawnym ktoacutere uniemożliwia

523



LEXel 2013 524

Wyrok WSA w Warszawie z dnia 25 listopada 2008 r IV SAWa 159708 LEX nr 521846

222

merytoryczne rozpoznanie uwag i wnioskoacutew zgłoszonych z przekroczeniem

terminu525

Należy zwroacutecić uwagę że obowiązujący w ustawie o udostępnianiu


środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko 30-dniowy termin na

złożenie uwag i wnioskoacutew jest de facto bardzo kroacutetki co więcej jest on

najkroacutetszym terminem w stosunku do terminoacutew obowiązujących w innych

państwach Unii Europejskiej w podobnych postępowaniach526

Ponadto w

postępowaniach w ktoacuterych dokumentacja jest rozbudowana termin ten stwarza

barierę czasową w prawidłowym i kompletnym zapoznaniu się ze sprawą nie

wspominając o wypracowaniu stanowiska w sprawie ktoacutere byłoby na tyle

konkretne i rzetelnie opracowane aby w danym przypadku moacutec podważyć

stanowisko wnioskodawcy czy chociaż się do niego ustosunkować527

W tym kontekście należy uznać że w ustawie o udostępnianiu informacji


o ocenach oddziaływania na środowisko brakuje przepisu ktoacutery odzwierciedlałby

postanowienia Konwencji z Aarhus i dyrektyw unijnych (przede wszystkim

Dyrektywy 85337EWG) co do wymogoacutew czasowych jakie powinny być

spełnione w zakresie powiadamiana społeczeństwa o postępowaniu Zgodnie ze

wskazanymi aktami w postępowaniach z udziałem społeczeństwa powinny być

przewidziane rozsądne ramy czasowe z uwzględnieniem roacuteżnych faz

postępowania a przede wszystkim dające wystarczającą ilość czasu dla

poinformowania społeczeństwa oraz zainteresowanej społeczności aby

przygotowały się i skutecznie uczestniczyły w podejmowaniu decyzji

dotyczących środowiska Żaden z tych wymogoacutew nie jest w polskim

ustawodawstwie spełniony bowiem obowiązujący termin z punktu widzenia

realnej możliwości zasięgnięcia informacji przez tak szeroko określony podmiot

jak społeczeństwo jest zdecydowanie zbyt kroacutetki

525



LEXel 2013 526

Por M Micińska Udział społeczeństwa op cit s 163 527

Ibidem

223

Ponadto polski ustawodawca nie uwzględnia uwarunkowań każdego z

rodzajoacutew postępowań oraz poszczegoacutelnych etapoacutew postępowania Czy będzie to

więc postępowanie dotyczace np wydania pozwolenia zintegrowanego czy też

postępowanie dotyczące pozwolenia na zamkniete użycie GMM bądź GMO

termin jest jednakowy Odzwierciedlającym prawodawstwo Unii Europejskiej

rozwiązaniem byłoby więc takie sformułowanie przepisoacutew ktoacutere pozwalałoby na

indywidualne określenie terminu składania uwag i wnioskoacutew w każdym z

postępowań Dzięki takiemu rozwiązaniu organ moacutegłby wziąć pod uwagę

uwarunkowania danego przedsięwzięcia i ustalić bdquorozsądnyrdquo termin w danej

sprawie

Dokonując analizy procedury wydania pozwolenia na zamknięte użycie

GMM i GMO uwidacznia się stopień złożoności tejże procedury w ramach ktoacuterej

wnioskodawca obowiązany jest złożyć obszerną dokumentację składającą się

min z dokumentacji oceny zagrożenia i planu postępowania na wypadek awarii

Treść wniosku i dołączonej do niego dokumentacji ma charakter specjalistyczny

We wniosku podawane są takie informacje jak cechy fenotypowe i genetyczne

biorcy wektory patogenności możliwe wektory wpływ na organizmy nieobjęte

celowym oddziaływaniem GMO możliwość aktywacji wirusoacutew utajonych

(prowirusoacutew)528

Osobami zainteresowanymi tego rodzaju przedsięwzięciem jaki

jest zamknięte użycie GMM bądź GMO są osoby ktoacuterych przedsięwzięcie może

w sposoacuteb bezpośredni bądź pośredni dotyczyć np poprzez reakację GMO z

najbliższym otoczeniem (powstawanie określonego rodzaju odpadoacutew i ściekoacutew

podczas zamkniętego użycia mikroorganizmoacutew genetycznie zmodyfikowanych

potencjalna możliwość wywołania choroacuteb u ludzi zwierząt lub roślin w tym

objawy alergiczne lub skutki toksyczne spowodowanie szkodliwych skutkoacutew

wynikających z niemożności leczenia choroby lub prowadzenia skutecznej

profilaktyki)529

a więc będą to z reguły osoby niezwiązane z tą działalnością a

ktoacutere zamieszkują otaczający obszar bądź prowadzą na nim swoją działalność

Aby udział społeczeństwa w postępowaniu dotyczacym wydania pozwolenia na

zamknięte użycie GMM lub GMO był realizowany efektywnie ustawodawca

528

httpwww1ibbwawpl~bhpbiologiczneInstrukcja_skladania_wnioskow_zamknietepdf z

dnia 28042013 r 529

Ibidem

224

powinien uregulować problematykę udziału społeczeństwa w postępowaniach w

sposoacuteb elastyczny biorąc pod uwagę przedmiot i stopień skomplikowania

sprawy objętość dokumentacji sprawy oraz konieczność zapewnienia zaroacutewno

wystarczającej ilości czasu na skuteczne podanie informacji do publicznej

wiadomości jak i na kompleksowe zapoznanie się z informacją przez

zainteresowanych uwzględniając stopień zrozumienia tychże informacji

Dodatkowo ustawodawca powinien uwzględnić potrzebę odpowiedniego

przygotowania się społeczeństwa do skutecznego uczestniczenia w postępowaniu

Wszystkie wymienione etapy odznaczają się roacuteżnym stopniem zaangażowania

społeczeństwa w zależności od przedmiotu postępowania

Konkludując w zakresie omawianej problematyki słusznym wydaje się

dodanie przez ustawodawcę w ustawie o udostępnianiu informacji o środowisku i


oddziaływania na środowisko przepisu ktoacutery uzależniałby długość terminu na

dokonanie uwag i wnioskoacutew od przedmiotu i stopnia skomplikowania danej

sprawy bądź też wprowadziłby podział terminoacutew uwarunkowany wyżej

wymienionymi czynnikami Z pewnością rozwiązaniem ktoacutere w aktualnym stanie

prawnym nie mogłoby być wprowadzone jest przypisanie określonych terminoacutew

do konkretnego rodzaju spraw bowiem legislator nie wylicza enumeratywnie w



środowisko jakie postępowania wymagają udziału społeczeństwa Klasyfikacja

spraw ze względu na stopień ich skomplikowania byłaby więc możliwa w

przypadku gruntownej zmiany konstrukcji ustawodawstwa w tym zakresie

Gdyby natomiast przyjąć koncepcję całościowego uregulowania problematyki

udziału społeczeństwa w postępowaniach administracyjnych dotyczących GMM i

GMO w ustawie o mikroorganizmach i organizmach genetycznie

zmodyfikowanych korzystnym byłoby wprowadzenie dłuższego terminu na

składanie uwag i wnioskoacutew a przy tym roacuteżnicowanie terminoacutew w zależności od

rodzaju postępowania dotyczącego GMO

Warto w tym kontekście zwroacutecić uwagę na treść art 15p ust 5 umogz i

związaną z tym niekonsekwencję ustawodawcy Zgodnie bowiem z tym

225

przepisem wojewoda właściwy ze względu na miejsce położenia zakładu


zaliczonych do III lub IV kategorii w terminie 7 dni od dnia otrzymania projektu

planu postępowania na wypadek awarii udostępnia go do publicznego wglądu

podaje do wiadomości w sposoacuteb zwyczajowo przyjęty na obszarze wojewoacutedztwa




jego udostępnienia Tym samym ustawodawca ustalił bardziej elastyczne terminy

w przypadku samych konsultacji ze społeczeństwem co do treści i kształtu planu

postępowania na wypadek awarii zaś przy kluczowych postępowaniach

regulowanych ustawą o GMO już takiego rozwiązania nie zastosował Wydaje się

to pewnym zaniedbaniem ze strony ustawodawcy

Istotnym elementem w procedurze udziału społeczeństwa w sprawach

zamkniętego użycia GMO i GMM jest roacutewnież podanie w powiadomieniu

miejsca w ktoacuterym można zapoznać się z dokumentacją sprawy (wnioskiem

dokumentacją oceny zagrożeń i planem na wypadek awarii) oraz złożyć uwagi i

wnioski Podanie dokładnego miejsca jest niezbędnym warunkiem skutecznego

udziału społeczeństwa W związku z tym że organem wydającym decyzję w

sprawie jest minister właściwy do spraw środowiska miejscem złożenia

dokumentacji będzie odpowiednia komoacuterka Ministerstwa Środowiska Co więcej

jak zostało wspomniane część dokumentacji ndash plan postępowania na wypadek

awarii ndash znajduje się roacutewnież w miejscu wskazanym przez wojewodę

właściwego ze względu na miejsce położenia zakładu inżynierii genetycznej w


kategorii a także w siedzibie organu Takie rozwiązanie wydaje się przeczyć idei

dostępu społeczeństwa do informacji Tutaj optymalną regulacją byłoby w tym

wypadku umożliwienie społeczeństwu zapoznania z całą dokumentacją sprawy

zaroacutewno w Ministerstwie Środowiska jak i udostępnienie kopii dokumentacji w

siedzibie właściwej miejscowo gminy gdzie lokalna społeczność mogłaby

bezpośrednio zapoznać się ze sprawą Niewątpliwie w dzisiejszych czasach

najpowszechniejszym środkiem zdobywania informacji będzie Internet jednakże

226

biorąc pod uwagę podstawowe zasady prawa administracyjnego nie należy

społeczeństwu zamykać drogi do zasięgania informacji roacutewnież tradycyjnymi

metodami Mając na względzie że zamknięte użucie GMM czy GMO ma miejsce

na konkretnie określonym obszarze tym bardziej zasadne jest sprecyzowanie

uprawnień społeczeństwa w tym zakresie tak by ustanowione prawo mogło

spełniać swoja funkcję Racjonalne wydaje się więc stworzenie w przypadku

postępowania w sprawie zgody na zamknięte użycie GMM lub GMO regulacji

ktoacutera konstruowałaby podwoacutejne rozwiązanie w tej kwestii Roacutewnolegle więc

społeczeństwo mogłoby zapoznawać się z dokumentacją a także składać uwagi i

wnioski w Ministerstwie Środowiska oraz w siedzi właściwej miejscowo gminy

Regulacja taka z racji uwzględnienia jej w danej problematyce powinna być

umieszczona w ustawie dotyczącej mikroorganizmoacutew i organizmoacutew genetycznie

zmodyfikowanych530

Następnie minister właściwy do spraw środowiska rozpatruje złożone

uwagi i wnioski oraz dokonuje zbiorczego ustosunkowania się do nich w

uzasadnieniu do decyzji Zdaniem B Rakoczego obowiązku tego nie należy

rozumieć w ten sposoacuteb że organ powinien odnieść się w uzasadnieniu decyzji do

każdej uwagi lub każdego wniosku odrębnie Wynika to bowiem z samego

rozumienia pojęcia bdquospołeczeństwordquo jako pewnej grupy ludzi nie wyodrębnionych

jako indywidualne strony w postępowaniu Ustawodawca nie wymaga odniesienia

się do uwag i wnioskoacutew w stosunku do każdego podmiotu ktoacutery je złożył i

konsekwentnie wskazuje na udział społeczeństwa a nie jego poszczegoacutelnych

reprezentantoacutew Jak zostało wspomniane składający uwagi lub wnioski nie stali

się przez złożenie tychże uwag lub wnioskoacutew stronami postępowania Nie ma

więc potrzeby indywidualizowania elementoacutew uzasadnienia decyzji Dlatego

organ może w miarę możliwości odnieść się do poruszanych w uwagach i

wnioskach kwestii kompleksowo z zachowaniem odrębności poszczegoacutelnych

stanowisk w celu usystematyzowania zebranych stanowisk531

W tym kontekście

warto także przywołać wyrok NSA z dnia 20 lipca 2016 r w ktoacuterym sąd orzekł

530





227

że bdquobrak jest normatywnej podstawy do badania przez właściwy organ na

podstawie opinii biegłego czy (hellip) obawy społeczności lokalnej mają uzasadnione

podstawy (hellip) nie przeprowadza się tego rodzaju dodatkowego dowodu na

okoliczność czy stanowisko tej społeczności jest uzasadnione okolicznościami

obiektywnymirdquo532

Kolejnym obowiązkiem ministra jest powiadomienie społeczeństwa w

sposoacuteb omoacutewiony powyżej o wydaniu decyzji i o miejscu gdzie można się z nią

zapoznać Ten etap jako niebudzący wątpliwości nie wymaga rozwinięcia

Ostatnim wymagającym rozważenia elementem procedury jest rozprawa

administracyjna W tym kontekście należy odwołać się do regulacji Kodeksu

postępowania administracyjnego dotyczących rozprawy administracyjnej

tj art 89 kpa Jak zostało wspomniane wcześniej w doktrynie istnieją

zroacuteżnicowane poglądy co do tego czy w odniesieniu do rozprawy z udziałem

społeczeństwa obowiązują regulacje Kodeksu postępowania administracyjnego

ktoacutere wskazują w jakich przypadkach organ ma obowiązek przeprowadzić

rozprawę Z uwagi więc na rozbieżne poglądy w tym zakresie w kontekście

działań z użyciem GMM i GMO należy zastanowić się czy zasadnym w tym

wypadku byłoby stosowanie wspomnianych przepisoacutew Kodeksu postępowania

administracyjnego i czy być może korzystnym byłoby aby ustawodawca w

odniesieniu do spraw związanych z GMO sformułował te regulacje wprost w

ustawie o mikroorganizmach i organizmach genetycznie zmodyfikowanych

W myśl art 89 kpa organ przeprowadza rozprawę gdy zapewni to

przyspieszenie lub uproszczenie postępowania lub gdy wymaga tego przepis

prawa Organ zaś powinien przeprowadzić rozprawę gdy zachodzi potrzeba

uzgodnienia interesoacutew stron oraz gdy jest to potrzebne do wyjaśnienia sprawy

przy udziale świadkoacutew lub biegłych albo w drodze oględzin W doktrynie

funkcjonuje pogląd zgodnie z ktoacuterym art 89 kpa nie daje podstaw do

rozroacuteżnienia między obligatoryjnym a fakultatywnym przeprowadzeniem

rozprawy533

W myśl tego poglądu zaistnienie ktoacuterejś z wymienionych przesłanek

532

Wyrok NSA z dnia 20072016 r sygn akt II OSK 60815 LEX nr 2102281 533

Z Janowicz Komentarz 1995 s 229 B Adamiak (w) Komentarz 1996 s 399

228

determinuje powinność organu do przeprowadzenia rozprawy534

W

piśmiennictwie podkreśla się że rozprawa jest zjawiskiem dynamicznym na

ktoacuterego kształtowanie się oddziałują wszystkie naczelne zasady postępowania w

szczegoacutelności zaś zasada jawności bezpośredniości kontradyktoryjności prawdy

materialnej swobodnej oceny dowodoacutew i koncentracji materiału dowodowego535

Wydaje się iż należy ten pogląd uznać za trafny bowiem przesłanki wymienione

w art 89 kpa mają stanowić swego rodzaju ramy postępowania organu i

wskazują jaki był cel ustawodawcy przy tworzeniu w ramach postępowania

administracyjnego intrumentu prawnego w postaci rozprawy Przyjęcie takiego

poglądu pozwala też jednocześnie dokonać oceny znaczenia art 36 uuiś w

kontekście postępowań uregulowanych na gruncie ustawy i mikroorganizmach i

organizmach genetycznie zmodyfikowanych Przepis art 36 uuiś stanowi

bowiem tylko że organ bdquomożerdquo przeprowadzić rozprawę otwartą dla

społeczeństwa Treść przepisu wskazuje więc na możliwość istniejącą po stronie

organu nie zaś jego obowiązek Przyjmując jednocześnie iż art 89 kpa stwarza

po stronie organu administracji publicznej obligatoryjną powinność do

przeprowadzenia rozprawy nie można wykluczyć iż analizowane przepisy

wzajemnie się uzupełniają Wobec powyższego rozważenia wymaga każda z

przytoczonych przesłanek

Po pierwsze organ administracji publicznej jest obowiązany

przeprowadzić rozprawę gdy zapewni to przyspieszenie lub uproszczenie

postępowania Ocena czy przeprowadzenie rozprawy przyczyni się do

przyspieszenia lub uproszczenia postępowania należy do prowadzącego je

organu W ramach tej oceny organ powinien wziąć pod uwagę takie czynniki jak

to że koncentracja materiału dowodowego w jednym miejscu i czasie pozwoli

uprościć i przyspieszyć postępowanie administracyjne Opierając rozważania na

wykładni językowej przyspieszenie postępowania jest to po prostu skroacutecenie

534

por E Iserzon J Starościak (w) Kodeks postępowania administracyjnego Komentarz

Warszawa 1970 s 182 ktoacutery na podstawie poprzednio obowiązującego przepisu art 82 doszedł

do wniosku że użyty w sect 1 tego przepisu czasownik może oznacza w istocie obowiązek organu

ktoacutery doszedł do przekonania że przeprowadzenie rozprawy jest celowe według kryterium

przyspieszenia i uproszczeniardquo 535

J Jodłowski Postępowanie cywilne 1996 s 284

229

czasu jego trwania a więc przybliżenie terminu wydania decyzji536

Biorąc pod

uwagę fakt że termin na składanie uwag i wnioskoacutew przez społeczeństwo jest

kroacutetki tym samym zwołanie rozprawy w sprawach dotyczących GMO

pozwoliłoby na realizację postulatoacutew ustawodawcy co do urzeczywistniania

zasady szybkości postępowania i ekonomiki procesowej Rozprawa pozwoliłaby

także na koncentrację materiału dowodowego w jednym miejscu co jest istotne

biorąc pod uwagę poczynione rozważania co do możliwości zapoznania się z

dokumentacją sprawy Zamknięte użycie GMM i GMO ma przecież miejsce w

ściśle określonym miejscu zaś dokumentacja sprawy znajduje się de facto

częściowo w ministerstwie środowiska i w miejscu wyznaczonym przez

właściwego miejscowo wojewodę (plan postepowania na wypadek awarii) Biorąc

zaś pod uwagę przyjęty termin 45 bądź 90 dni na wydanie decyzji wraz z 30-

dniowym czasem na przeprowadzenie konsultacji termin ten i tak jest zasadniczo

odmienny od przyjętego przez ustawodawcę za pożądany na przeprowadzenie

postępowania administracyjnego w przepisach kpa tj terminu 2-miesięcznego

wynikającego z art 35 kpa

Po drugie organ powinien przeprowadzić rozprawę gdy zachodzi

potrzeba uzgodnienia interesoacutew stron tzn wtedy gdy jak stwierdził NSA bdquow

sprawie biorą udział co najmniej dwie strony o sprzecznych interesach ktoacutere

organ powinien uzgodnić537

Jeżeli niewątpliwie zachodzi potrzeba uzgodnienia

interesoacutew stron wobec zupełnie odmiennych poglądoacutew uczestniczących w

postępowaniu podmiotoacutew to organy orzekające powinny wyjaśnić z jakich

przyczyn nie zdecydowały się na przeprowadzenie rozprawy administracyjnej na

ktoacuterej mogłoby dojść do owego uzgodnienia interesoacutew538

W wyroku z dnia 11

marca 2008 r WSA w Rzeszowie przyjął że bdquoskoro w sprawie uczestniczyła

wyłącznie jedna strona a organ umożliwił jej zapoznanie się z opinią

rzeczoznawcy majątkowego ktoacuterej to opinii strona nie kwestionowała tak w

postępowaniu przed I jak i II instancją administracyjną to trudno przyjąć aby

przeprowadzenie rozprawy mogłoby być potrzebne do wyjaśnienia stanu

faktycznego sprawy Ocena konieczności przeprowadzenia rozprawy za

536

Słownik języka polskiego żroacutedło sjppwnpl z dnia 20042013 r 537

Wyrok NSA w Warszawie z dnia 19 grudnia 1983 r I SA 80683 LexPolonica nr 328960 538

Wyrok NSA z dnia 12 października 2005 r II OSK 10305 LEX nr 201331

230

wyjątkiem gdy obowiązek ten wynika z przepisu prawa należy do samego

organurdquo539

Mając na względzie powyższe zaistnienie tejże przesłanki zależeć

będzie od konkretnego stanu faktycznego sprawy Tym samym trudno jest się

formułować jednoznaczne wnioski co do jej ogoacutelnego znaczenia w odniesieniu do

spraw związanych z GMO

Po trzecie powinność przeprowadzenia rozprawy wynika z potrzeby

wyjaśnienia sprawy przy udziale świadkoacutew lub biegłych albo w drodze oględzin

Potrzeba taka pojawi się w szczegoacutelności w sytuacji wielości osobowych środkoacutew

dowodowych (zeznań świadkoacutew opinii biegłych) zwłaszcza gdy zachodzą

między nimi rozbieżności ktoacutere powinny zostać rozstrzygnięte w drodze

konfrontacji540

B Adamiak twierdzi bdquoPrzeprowadzenie rozprawy ze względu na

konieczność wyjaśnienia sprawy przy udziale świadkoacutew lub biegłych albo w

drodze oględzin jest uzasadnione rodzajem środkoacutew dowodowych niezbędnych do

ustalenia stanu faktycznego sprawyrdquo541

W odniesieniu do spraw dotyczących

dokonywania działań z użyciem GMM i GMO w tym co do zamkniętego użycia

GMM i GMO warto zwroacutecić uwagę na specyfikę tego postępowania Jak zostało

wspomniane termin do wydania decyzji jest określony precyzyjnie ponadto

jedym z etapoacutew postępowania jest opiniowanie wniosku przez Komisję ds GMM

i GMO Tego typu ciało doradcze nie występuje co do zasady w postępowaniach z

udziałem społeczeństwa Charakter prawny Komisji ds GMM i GMO oraz opinii

przez nią wydanej będzie omoacutewiony w rozdziale 53 niniejszej rozprawy Warto

rozważyć czy nie zasadnym byłoby w tym wypadku takie skonstruowanie

przepisoacutew ktoacutere zapewniałyby reprezentację Komisji do spraw GMM i GMO

podczas rozprawy Jego obecność pozwoliłaby na bezpośrednie ustosunkowanie

się do postępowania i przedstawienie stanowiska przyjętego przez Komisję do

spraw GMM i GMO w sposoacuteb i w formie ktoacutera byłaby przystępna dla

społeczeństwa i pozwoliłaby na bieżące wyjaśnianie wątpliwości Tym bardziej

więc zasadnym wydaje się uznanie iż przepisy Kodeksu postępowania

administracyjnego stanowią uzupełnienie regulacji z art 36 uuiś i wyznaczają

539

Wyrok WSA w Rzeszowie z dnia 11 marca 2008 r II SARz 58007 LEX nr 480469 cyt za

H Knysiak-Molczyk Kodeks postępowania administracyjnego Komentarz WK 2015 540

por wyrok NSA z dnia 22 listopada 2007 r I OSK 163506 LEX nr 417729 541

B Adamiak (w) B Adamiak J Borkowski Kodeks s 424

231

ramy postępowania organu biorąc pod uwagę podstawowe zasady postępowania

administracyjnego ktoacuterych nie można także w przypadku spraw związanych z

GMO pomijać Będą to zasady takie jak zasada prawdy obiektywnej (art 7 kpa)

czy zasada pogłębiania zaufania obywateli do organoacutew państwa (art 8 kpa)

Niemniej jednak de lege ferenda warto rozważyć precyzyjne określenie w

przepisach ustawy o mikroorganizmach i organizmach genetycznie

zmodyfikowanych przesłanek zwołania rozprawy biorąc pod uwagę swoistość

tego postępowania jego znaczenie dla społeczeństwa oraz mając na względzie

rozbieżność poglądoacutew co do stosowania art 89 kpa w zw z art 36 uuiś

Wypada nadmienić iż z racji braku skonkretyzowanej regulacji odnośnie

rozprawy otwartej dla społeczeństwa a pozostawiania decyzji co do jej zwołania

organowi administracji publicznej instytucja ta stosowana jest w praktyce bardzo

rzadko Jak stwierdza M Micińska powodem takiego stanu rzeczy może być brak

profesjonalnie przygotowanej pod tym kątem kadry urzędniczej ktoacutera

posiadałaby odpowiednie przygotowanie merytoryczne ale także psychologiczne

(w kontekście społecznego odbioru danej sprawy) do poprowadzenia takiej

rozprawy Poroacutewnując przygotowanie urzędnikoacutew i organoacutew prowadzących

postępowanie w sądach powszechnych do rozwiązywania spraw w takiej formie

uwidacznia się przepaść w merytorycznym przygotowaniu do rozpraw Urzędnicy

nie mają obowiązku przechodzenia odpowiednich szkoleń ich edukacja w tym

zakresie jest wybioacutercza i znikoma podczas gdy pracownicy organoacutew prowadzący

postępowania cywilne i karne przechodzą wieloletnie i kompleksowe

przygotowanie do swojej pracy do pełnionych przez nich roacutel w postępowaniu542

Postępowanie w sprawie wydania zgody na zamknięte użycie GMM czy

GMO stwarza najlepsze warunki do przeprowadzenia rozprawy otwartej dla

społeczeństwa Poroacutewnując je z pozostałymi postępowaniami administracyjnymi

w zakresie GMO ktoacutere nie odnoszą się do wykorzystywania GMO na określonym

obszarze w tym wypadku udział społeczeństwa ograniczałby się z reguły do

społeczności lokalnej Rozprawa stanowiłaby forum wymiany poglądoacutew

pomiędzy ekspertami znajdującymi się w Komisji do spraw GMM i GMO ktoacuterzy

542


232

oceniliby okoliczności sprawy głoacutewnie od strony merytorycznej a miejscową

społecznością ktoacutera mogłaby w bezpośredni sposoacuteb opisać jakie ma obawy i

obiekcje w danej sprawie W tym sensie rozprawa otwarta dla społeczeństwa

wpływa na rozwoacutej społeczeństwa obywatelskiego i urzeczywistnia zasady

demokratycznego państwa prawnego Przeprowadzenie rozprawy daje

niewątpliwie społeczeństwu poczucie rzeczywistego wpływu na podejmowane

decyzje

Powyższa analiza pozwoliła na wykazanie zasadniczych problemoacutew

powstałych na gruncie udziału społeczeństwa w postępowaniach dotyczących

organizmoacutew genetycznie zmodyfikowanych pod kątem wykorzystywania GMM i

GMO na ściśle określonym obszarze Dalsza analiza skupiać się będzie natomiast

na wykazaniu problemoacutew ktoacutere mogą mieć miejsce w pozostałych procedurach

dotyczących GMO uregulowanych w umogz ktoacuterych przedmiot dotyczy

wydania zezwoleń na wykorzystywanie GMO w warunkach wykraczających poza

ściśle określony obszar

Pierwszym z nich jest postępowanie w przedmiocie wydania zezwolenia

na zamierzone uwolnienie GMO do środowiska ktoacutere oznacza każde działanie

polegające na planowanym wprowadzeniu do środowiska GMO bez zabezpieczeń

mających na celu ograniczenie kontaktu GMO z ludźmi lub środowiskiem oraz

zapewniających wysoki poziom ich ochrony (art 3 pkt 20 umogz) Powołany

przepis jest transpozycją przepisu zawartego w Dyrektywie 200118 ktoacutery w

swojej treści zawiera dodatkowo zwrot iż zamierzone uwolnienie wykonywane

jest w celach doświadczalnych Tak też należy rozumieć to działanie Organem

wydającym zgodę na zamierzone uwolnienie GMO do środowiska jest minister

właściwy do spraw środowiska Zgodę wydaje się na wniosek zainteresowanego

(art 36 ust 1 umogz) Zgodę na zamierzone uwolnienie GMO do środowiska

wydaje się w terminie 90 dni od dnia złożenia wniosku o jej wydanie na czas

określony nie dłuższy niż 5 lat (art 36 ust 1a umogz)

Celem uwolnienia GMO do środowiska jest określenie jaki wpływ mają

organizmy genetycznie zmodyfikowane na zdrowie ludzi i środowisko zanim

produkty GMO zostaną wprowadzone do obrotu Pozwalają one na sporządzenie

wynikoacutew na podstawie ktoacuterych można orzec o bezpieczeństwie bądź zagrożeniu

233

ze strony danego GMO Działania te stanowią więc swoisty test poziomu

bezpieczeństwa GMO wobec szeroko pojmowanego środowiska albowiem

wyłącznie na ich podstawie władze państwa mogą starać się (zgodnie z

przepisami Dyrektywy 200118WE jak też Dyrektywy 200253WE) o pełne

bądź czasowe ograniczenia użytkowania danego organizmu genetycznie

zmodyfikowanego na swoim terytorium543

Podkreślenia wymaga roacutewnież fakt iż uwolnienie do środowiska GMO

jest obarczone zdecydowanie większym ryzykiem dla zdrowia ludzi i dla

środowiska niż działalność polegajaca na zamkniętym użyciu GMO Przede

wszystkim ze względu na to iż uwolnenie do środowiska ma pokazać w jaki

sposoacuteb GMO wpływa na środowisko a więc nie jest wskazane stosowanie tutaj

zabezpieczeń ktoacutere izolowałyby GMO od środowiska Zwiększa się tym samym

prawdopodobieństwo protestoacutew lokalnych społeczności wynikających z

niepewności co do wynikoacutew tychże czynności544

Prowadzenie doświadczeń polowych (tak te czynności są określane)

pozwala na

- testowanie w warunkach polowych transgenicznych roślin uprawnych w

celu uzyskania niezbędnych wynikoacutew jeżeli będzie planowane ich

zarejestrowanie w Krajowych Katalogach

- uzyskanie wynikoacutew rolno-środowiskowych dotyczących wpływu

organizmoacutew genetycznie zmodyfikowanych na środowisko w warunkach

klimatycznych danego kraju

- prowadzenie krajowych badań naukowych z poszczegoacutelnymi roślinami

tylko wyniki uzyskane podczas przeprowadzania testoacutew krajowych ktoacutere

wskazują na niebezpieczeństwo danego organizmu są uznawane przez właściwe

organy Unii Europejskiej podczas starań państwa o wprowadzanie czasowego

bądź całkowitego zakazu stosowania i ewentualnej uprawy w danym kraju roślin


543

gmoekoportalpl

httparchiwumekoportalgovplopencmsexportsitesdefaultekoportalnasza_propozycjaSzkole

niaDokumentyPORADNIK_GMOpdf z dnia 30042013 r 544

Ibidem

234

- zbadanie faktycznych możliwości ograniczenia stosowania środkoacutew

ochrony roślin w przypadkach doświadczeń z roślinami transgenicznymi czy

zwiększenie skuteczności pobierania składnikoacutew pokarmowych przez rośliny np

przy badaniu mikroorganizmoacutew genetycznie zmodyfikowanych545

Głoacutewnym elementem odroacuteżniającym zamierzone uwolnienie GMO do

środowiska od zamkniętego użycia GMO jest brak zabezpieczeń przed wpływem

GMO na środowisko Z reguły jednak oba te działania odbywają się na

określonym obszarze z tym że zamierzone uwolnienie najczęściej lokalizowane

jest w miejscach niezamieszkałych w znacznej odległości od terenoacutew

zurbanizowanych po to właśnie aby zminimalizować niebezpieczeństwo dla

zdrowia ludzi Z racji więc pewnego podobieństwa pomiędzy tymi działaniami

procedura udziału społeczeństwa w postępowaniu w przedmiocie wydania zgody

będzie wyglądała podobnie

W celu analizy dalszych etapoacutew postępowania należy pokroacutetce przybliżyć

procedurę wydania zgody na zamierzone uwolnienie GMO do środowiska ktoacutera

nieco roacuteżni się od procedury wydania zgody na zamknięte użycie GMM i GMO

Jak zostało wspomniane zamierzone uwolnienie wymaga zgody ministra

właściwego do spraw środowiska Zezwolenie na zamierzone uwolnienie GMO

do środowiska wydawane jest na wniosek (art 36 ust 2 umogz) Zgodnie z art

36 ust 3 umogz wnioskodawca dołącza do wniosku

1) dokumentację oceny zagrożeń wraz ze wskazaniem metod

przeprowadzenia oceny

2) techniczną dokumentację zamierzonego uwolnienia GMO do środowiska

3) program działania na wypadek zagrożenia zdrowia ludzi lub środowiska

Jednocześnie zgodnie z obowiązującymi przepisami w sprawach

testowania organizmoacutew genetycznie zmodyfikowanych w warunkach

środowiskowych zawsze opracowywana jest opinia Komisji do spraw GMM i

GMO Następnie minister przesyła streszczenie dokumentoacutew do Komisji

Europejskiej w terminie 30 dni od jego otrzymania (art 36a umogz)

Informacja o wniosku przekazywana jest roacutewnież do wiadomości każdemu

545

Ibidem

235

państwu członkowskiemu Komisja Europejska jest ponadto informowana o

udzieleniu zgody czy odmowie jej udzielenia i otrzymuje od ministra wyniki

zamierzonych uwolnień GMO do środowiska ktoacutere przedkłada mu użytkownik

GMO w terminie 3 miesięcy od zakończenia działań (art 39a umogz)

Roacuteżnica pomiędzy zamierzonym uwolnieniem GMO a zamkniętym

użyciem GMM czy GMO polega na tym że w przypadu zamierzonego

uwolnienia GMO do środowiska Komisja Europejska ma wgląd we wszelkie

informacje istotne przy prowadzeniu postępowania i jego zakończeniu

Uwidacznia się w tym miejscu znaczenie opisywanego postępowania i znaczenie

konsekwencji wydania w przedmiotowych sprawach decyzji pozytywnej ktoacutera

ma wpływ na procesy wykorzystywania GMO na obszarze całej Unii

Europejskiej Z przepisoacutew nie wynika jednak obowiązek ustosunkowania się

Komisji Europejskiej do przesłanej dokumentacji Z uwagi na to moment

powiadamiania społeczeństwa o możliwości składania uwag i wnioskoacutew należy

rozpatrywać analogicznie jak przy zamkniętym użyciu GMO a więc optymalne

byłoby powiadomienie społeczeństwa tuż po wstępnej ocenie merytorycznej

wniosku dokonanej przez Komisję do spraw GMM i GMO

Z racji odmiennej lokalizacji przedsięwzięcia nieco inaczej będzie w tym

przypadku wyglądał sposoacuteb powiadomienia o postępowaniu Zgodnie z

przepisami powiadomienie powinno nastąpić w pobliżu miejsca planowanego

przedsięwzięcia Powiadomienie aby było skuteczne w myśl Konwencji z

Aarhus musi być dokonane w taki sposoacuteb aby umożliwiać realne zapoznanie się

z nim Jak więc powinno wyglądać podanie do wiadomości informacji o

wszczęciu postępowania w przypadku kiedy miejsce planowanego

przedsięwzięcia znajduje się w dużej odległości od jakichkolwiek zabudowań czy

ośrodkoacutew miejskich ale z drugiej strony może wpłynąć na życie ich

mieszkańcoacutew Zdaniem M Bar i J Jendrośki w tym wypadku najlepszym

sposobem na skuteczne powiadomienie będzie umieszczenie obwieszczenia np

na domu sołtysa na tablicy ogłoszeń na przystanku na drzwiach kościoła a

nawet w takich miejscach jak płoty czy specjalnie do tego celu wywieszone

236

tablice na granicy nieruchomości będącej miejscem uwolnienia GMO546

Organy

odpowiedzialne za wywieszenie obwieszczenia powinny więc wykorzystywać

wszelkie możliwe metody co do ktoacuterych wysoce prawdopodobne jest że

informacja dotrze do zainteresowanych podmiotoacutew Nie ma w tym wypadku

ograniczenia jedynie do konwencjonalnych sposoboacutew przekazywania informacji

a liczy się przede wszystkich skuteczność ich dotarcia do docelowej grupy

Kolejną roacuteżnicą w obu postępowaniach są odmienne wymogi co do

zakresu dokumentacji w sprawie W przypadku zamierzonego uwolnienia nie

mamy bowiem do czynienia z planem awarii a z programem działania na

wypadek zagrożenia zdrowia ludzi lub środowiska Ustawa nie wprowadza

jednakże tak jak w przypadku planu awarii odrębnej regulacji ustanawiającej

min wymoacuteg podania do publicznej wiadomości przez wojewodę

przedmiotowego programu Wydaje się iż mając na względzie prawo

społeczeństwa do informacji a także powinność realizacji zasady prewencji

winno się stworzyć takie regulacje roacutewnież odnośnie programu działania na

wypadek zagrożenia zdrowia ludzi lub środowiska W tym kontekście warto

zwroacutecić uwagę na art 37 umogz ktoacutery konstytuuuje ewentualność wydania

zgody w formie jednej decyzji na uwolnienie do środowiska tego samego GMO w

roacuteżnych miejscach określonych w zgodzie lub roacuteżnych kombinacji GMO w tym

samym miejscu jeśli uwolnienia mają ten sam cel i następują w określonym w

decyzji przedziale czasu Po pierwsze powiadomienie nastąpić musi z

uwzględnieniem roacuteżnorodnego zasięgu działania po drugie w tym wypadku już

nie jeden a kilka organoacutew administracji właściwych miejscowo powinno

przekazać społeczeństwu stosowne informacje Jednakże aby takie wnioski

skonstruować należałoby stworzyć jednoznaczną i klarowną regulację odnośnie

udostępniania przez wojewodę programu działania na wypadek zagrożenia

Byłoby to wysoce pożądane ze względu na zwiększenie bezpieczeństwa zdrowia i

życia ludzi i położenie nacisku na prewencyjną ochronę

Kwestią ktoacutera na gruncie opisywanego postępowania wymaga głębszego

rozważenia jest rola w jakiej społeczeństwo może uczestniczyć w postępowaniu

546


237

O ile bowiem w przypadku zamkniętego użycia GMM i GMO już samo pojęcie

wskazuje że ma ono charakter ograniczony i że działania wchodzące w jego

zakres są wykonywane jedynie w określonych warunkach a pomiędzy obszarem

zamkniętego użycia a obszarem występującym bdquona zewnątrzrdquo istnieje bariera

zapewniająca izolację działań z GMM i GMO o tyle zamierzone uwolnienie

może potencjalnie negatywnie wpłynąć na obszary znajdujące się w pobliżu

terenu gdzie działania są wykonywane Co więcej przy zamierzonym uwolnieniu

nie są stosowane żadne bariery ograniczające jego rozprzestrzenianie wobec

czego oddziaływanie może mieć znaczny zasięg W tym kontekście warto

zastanowić się czy istnieje możliwość aby poszczegoacutelni członkowie

społeczeństwa występowali w roli strony postępowania z uwagi chociażby na

możliwość wpływu zamierzonego uwolnienia GMO do środowiska na

wykonywanie przez nich prawa własności na należących do nich

nieruchomościach znajdujących się w sąsiedztwie terenoacutew poddanych

zamierzonemu uwolnieniu GMO do środowiska Aby ocenić czy faktycznie

podmiot składający uwagi czy wnioski ma możliwość uczestniczenia w

postępowaniu jak strona winno się odwołać do samego pojęcia interesu prawnego

i definicji strony postępowania administracyjnego

Zgodnie z art 28 kpa stroną jest każdy czyjego interesu prawnego lub

obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności organu ze względu na

swoacutej interes prawny lub obowiązek Należy wziąć pod uwagę że twoacutercy Kodeksu

postępowania administracyjnego rozumieli pojęcie strony postępowania

administracyjnego w sposoacuteb subiektywny tj założeniem jest by regulacje

Kodeksu postępowania administracyjnego gwarantowały osobom ktoacutere w ich

mniemaniu mają nie zaspokojone roszczenie prawne możność uzyskania jego

zaspokojenia W myśl intencji twoacutercoacutew Kodeksu postępowania

administracyjnego strona jest pojęciem procesowym a nie kategorią prawa

materialnego Stroną jest każdy kto twierdzi wobec organu administracyjnego że

postępowanie administracji dotyczy jego interesu prawnego (obowiązku lub

uprawnienia) albo kto żąda czynności organu powołując się na istniejący

238

zdaniem jego interes prawny lub obowiązek547

Tym samym Kodeks

postępowania administracyjnego dopuszcza zawiązanie stosunku procesowego

niezależnie od tego czy w konkretnym przypadku istnieje rzeczywiście interes

oparty na prawie548

Jak twierdził J Zimmermann skoro treścią pojęcia bdquointeresu

prawnego jest tylko możliwość uzyskania decyzji można je pojmować jako

kategorię czysto procesową549

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 1 grudnia

1994 r550

przychylił się do tej koncepcji stwierdzając że bdquoprzymiot strony w jej

aspekcie procesowym uzyskuje każdy kto żąda czynności organu ze względu na

swoacutej interes prawny lub obowiązek Z kolei ten kto na skutek swego żądania

czynności organu administracyjnego uczestniczy w tym postępowaniu w

charakterze strony nie traci tego procesowego statusu tylko dlatego że w decyzji

organu administracyjnego zostanie ustalone (rozstrzygnięte) że nie przysługuje

mu żadna ochrona Negatywna dla strony decyzja administracyjna nie kończy

procesowego bytu strony ktoacutera może kwestionować takie rozstrzygnięcie min w

ramach zwykłego postępowania odwoławczego w ramach nadzwyczajnych

postępowań administracyjnych () a wreszcie poprzez zaskarżenie decyzji do

sądu administracyjnego (hellip) Kompetencji sądu administracyjnego nie odpowiada

uchylenie się od kontroli decyzji administracyjnej zaskarżonej przez osobę

uczestniczącą w postępowaniu administracyjnym w charakterze strony poprzez

oderwane od oceny legalności tej decyzji ustalenie że skarżącemu nie przysługują

prawa w świetle materialnego przepisu prawa administracyjnego Takie

oderwane od kontroli zaskarżonej decyzji rozstrzygnięcie staje się w istocie

swoistą formą bezpośredniego zastosowania przez sąd administracyjny przepisu

prawa materialnegordquo551

Nie jest to jednak jedyna przyjęta w doktrynie i

orzecznictwie koncepcja W świetle wyroku NSA z dnia 2 czerwca 1999 r interes

prawny pojawia się woacutewczas gdy istnieje związek między obowiązującą normą

prawa materialnego a sytuacją prawną konkretnego podmiotu prawa polegający

547

E Iserzon J Starościak Kodeks postępowania administracyjnego Komentarz s 90 548

J Jendrośka Sytuacja prawna strony AUW 1964 Prawo XII nr 19 s 33 549

J Zimmermann Z rozważań nad postępowaniem jurysdykcyjnym i pojęciem strony w kodeksie

postępowania administracyjnego (w) Księga pamiątkowa ku czci Kamila Stefki (oprac W

Berutowicz i in) Warszawa 1967 s 442 550

Wyrok SN z dnia 1 grudnia 1994 r sygn akt III ARN 6494 OSNAPiUS 1995 nr 10 poz

118 551

Ibidem

239

na tym że akt stosowania tej normy może mieć wpływ na sytuację tego podmiotu

w zakresie prawa materialnego552

Roacutewnież w wyroku z 23 marca 1999 r NSA

stwierdził że cechami interesu prawnego jest to że jest on indywidualny

konkretny aktualny i sprawdzalny obiektywnie a jego istnienie znajduje

potwierdzenie w okolicznościach faktycznych będących przesłankami stosowania

przepisu prawa materialnego553

NSA w wyroku z dnia 26 października 1999 r

wypowiadał się także za uznaniem obiektywnej koncepcji interesu prawnego w

rozumieniu ktoacuterej warunkiem dopuszczenia danego podmiotu do udziału w

postępowaniu administracyjnym jest stwierdzenie iż podmiot ten ma interes

prawny w sprawie nie zaś to że takie jest jego przekonanie Jak stwierdza NSA

bdquoInteres prawny powinien być rozumiany jako zobiektywizowana czyli realnie

istniejąca potrzeba ochrony prawnej Jest to interes o charakterze osobistym

przez to że jest własny zindywidualizowany i skonkretyzowany Ponadto musi on

aktualnie istnieć w sprawie w ktoacuterej organ administracji władny jest wydać

decyzjęrdquo554

Wśroacuted przedstawicieli doktryny funkcjonuje także pogląd że

przeciwstawianie sobie koncepcji subiektywnej i obiektywnej strony jest

zabiegiem sztucznym oraz że spoacuter ten dotyczy kwestii drugorzędnych555

lub

wręcz jest bezprzedmiotowy556

W odniesieniu zaś do ustalenia czy interes

prawny ma charakter materialny czy procesowy w ocenie autorki rozprawy

przyjęcie koncepcji mieszanej wydaje się być rozwiązanem najbardziej

optymalnym i zasadnym Jak uznał NSA w wyroku z dnia 8 kwietnia 1998 r bdquoO

charakterze strony nie może decydować jedynie wola osoby Pojęcie strony w

postępowaniu administracyjnym ma charakter zaroacutewno procesowy jak i

materialny Charakter procesowy bo tylko osoba uczestnicząca faktycznie w

sprawie może być stroną i materialny gdyż musi być określony przepis prawny

ktoacutery by chronił jej interesrdquo557

552

Wyrok NSA z dnia 2 czerwca 1999 r sygn akt IV SA 216497 LEX nr 1684491 553

Wyrok NSA z dnia 23 marca 1999 r sygn akt I SA 118998 LEX nr 47969 554

Wyrok NSA z dnia 26 października 1999 r sygn akt IV SA 169397 LEX nr 48702 555

J Zimmermann Polska jurysdykcja administracyjna Warszawa 1996 s 80 cyt za PM

Przybysz Kodeks postępowania administracyjnego Komentarz wyd XII WKP 2017 556

PM Przybysz Kodeks postępowania administracyjnego Komentarz wyd XII WKP 2017 557

Wyrok NSA z dnia 8 kwietnia 1998 r sygn akt IV SA 81597 LEX nr 43367

240

Pojęcie interesu prawnego zawarte w art 28 kpa nie ma swojej definicji

legalnej i stanowi de facto pojęcie niedookreślone Tym samym w przypadku

interesu prawnego na gruncie prawa administracyjnego sąd ma możliwość

indywidualnego jego ustalenia w konkretnym przypadku Przepis art 28 kpa

nie wymaga aby postępowanie administracyjne dotyczyło interesu prawnego

jednostki w sposoacuteb bezpośredni558

Związek normatywny między interesem

prawnym lub obowiązkiem danego podmiotu a postępowaniem administracyjnym

wyraża się w tym że postępowanie bdquodotyczy interesu prawnego lub obowiązku

tego podmiotu min w tym sensie że w wyniku takiego postępowania wydaje się

decyzję ktoacutera wpływa na prawa i obowiązki innego podmiotu Postępowanie

może więc dotyczyć interesu prawnego lub obowiązku innego podmiotu w sposoacuteb

pośredni tj w taki że decyzja nie rozstrzyga wprost o jego prawach i

obowiązkach lecz jedynie oddziaływa na jego prawa i obowiązki wskutek

powiązania sytuacji prawnej adresata decyzji z tym podmiotem559

Użycie jednego określenia bdquostronardquo w celu określenia wszystkich osoacuteb

ktoacutere mogą wystąpić w postępowaniu administracyjnym prowadzonym w

konkretnej sprawie nie oznacza że sytuacja prawna tych osoacuteb jest identyczna a

jej treść ma być ustalana z odwołaniem się do jednakowych kryterioacutew dla

wszystkich osoacuteb ktoacutere mogą wystąpić w tej roli procesowej Rozstrzygnięcie

ktoacutere zostanie wydane w postępowaniu jurysdykcyjnym może mieć roacuteżne

znaczenie dla sfery prawnej tych osoacuteb ze względu na roacuteżne formy

bezpośredniego lub pośredniego oddziaływania na nią560

Nie można także przyjąć argumentu przemawiającego za brakiem

przymiotu strony ze względu na możliwość ochrony takiego podmiotu w innych

postępowaniach (np w postępowaniu cywilnym) na co wskazują liczne

orzeczenia w sprawach dotyczącyh stanoacutew faktycznych w ktoacuterych określona

działalność mogła negatywnie wpływać na wykonywanie prawa własności na

nieruchomościach znajdujących się w pobliżu miejsca wykonywania działalności

558

por A Wroacutebel Komentarz do art 28 [w] A Wroacutebel M Jaśkowska Komentarz

aktualizowany do Kodeksu postępowania administracyjnego LEXel 2016 559

Ibidem 560

M Romańska Komentarz do art 28 [w] H Knysiak-Molczyk Kodeks postępowania

administracyjnego KomentarzWK 2015

241

np bdquowłaściciel użytkownik wieczysty zarządca nieruchomości działki znajdującej

się w obszarze oddziaływania inwestycji jest stroną postępowania w przedmiocie

pozwolenia na budowę Przy tym nie ma znaczenia czy został naruszony jego

interes prawny a jedynie to czy interes taki mu w ogoacutele przysługiwałrdquo561

czy też

bdquowłaściciele i użytkownicy wieczyści działek sąsiadujących z działką podlegającą

podziałowi są stroną postępowania administracyjnego w takim zakresie w jakim

organ dokonujący podziału ingeruje swoim działaniem w wykonywanie przez nich

prawardquo562

W orzecznictwie oraz doktrynie przeważa pogląd że norma prawa na

ktoacuterej dany podmiot opiera swoacutej interes prawny może być norma nie tylko

wywodząca się z prawa administracyjnego ale należąca do każdej gałęzi prawa

w tym do prawa cywilnego Powinna to być norma dająca się określić

indywidualnie i wyodrębnić spośroacuted innych norm Taką normę prawa konstytuuje

art 140 kc zgodnie z ktoacuterym w granicach określonych przez ustawy i zasady

wspoacutełżycia społecznego właściciel może z wyłączeniem innych osoacuteb korzystać z

rzeczy zgodnie ze społeczno - gospodarczym przeznaczeniem swego prawa w

szczegoacutelności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy W tych samych

granicach może rozporządzać rzeczą563

Wydaje się iż wynik postępowania w

sprawie wydania zgodny na zamierzone uwolnienie GMO do środowiska może w

określonych przypadkach wpływać na wykonywanie praw właścicielskich na

nieruchomościach znajdujących się w obszarze oddziaływania uwolnionego GMO

na środowisko

Nie można w tym kontekście pominąć unormowania zawartego w art 36b

umogz ktoacutery reguluje kwestię wniesienia zabezpieczenia przed podmiot

dokonujący działań z użyciem GMO w przypadku gdy z oceny zagrożenia

wynika że GMO będące przedmiotem zamierzonego uwolnienia GMO do

561

Por wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 27 sierpnia 2014 r II OSK 45113

Legalis nr 1187670 562

Por wyrok Wojewoacutedzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie z dnia 15 lipca 2014 r II

SARz 37614 Legalis nr 1105026 563

Por postanowienie NSA z dnia 13102009 r sygn akt II OZ 86509 LEX nr 573628 wyrok

WSA w Poznaniu z 13052010 r sygn akt II SAPo 95509 wyrok NSA z 15092009 r sygn

akt II OSK 135708 ONSAiWSA 2011233 J Zimmermann Glosa do wyroku NSA z

02021996 r IV SA 84695 OSP 1997483 i B Adamiak J Borkowski Kodeks postępowania

administracyjnego Komentarz Warszawa 2008 tezy do art 28 kpa

242

środowiska może spowodować poważne zagrożenie dla zdrowia ludzi lub dla

środowiska W takim wypadku minister właściwy do spraw środowiska w zgodzie

na zamierzone uwolnienie GMO do środowiska określa wysokość i termin

wniesienia zabezpieczenia na pokrycie ewentualnych roszczeń z tytułu

wyrządzenia szkody Zabezpieczenie ustala się w wysokości zapewniającej

pokrycie roszczeń z tytułu wyrządzenia szkody Ustanowienie takiego

instrumentu prawnego wskazuje na przewidywanie przez ustawodawcę

ewentualnej możliwości wyrządzenia szkody ze względu na poważne zagrożenie

dla zdrowia ludzi lub dla środowiska

Uwzględnienie stanowiska mieszkańcoacutew terenoacutew sąsiadujących z

obszarem zamierzonego uwolnienia GMO do środowiska pozwoliłoby także na

realizację takich uprawnień jak prawo do integralności cielesnej oraz

poszanowania mienia (art 6 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka

i Podstawowych Wolności z dnia 4 listopada 1950 r) oraz z praw

konstytucyjnych prawa do życia (art 2 art 38 68 ust 1 Konstytucji RP) prawa

do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego (art 8 Konwencji art 47

Konstytucji) prawa do ochrony własności (art 1 Protokołu nr 1 do Konwencji

oraz art 64 Konstytucji RP) Powyższe wskazuje że nie można wykluczyć że na

tym etapie udział innych stron niż podmiot wnioskujący o udzielenie zgody na

zamierzone uwolnienie GMO do środowiska nie byłby uzasadniony

Kolejny postępowaniem z wykorzystaniem GMO jest postępowanie w

przedmiocie wydania zezwolenia na wprowadzenie GMO do obrotu Przez

wprowadzenie GMO do obrotu rozumie się udostępnienie osobom trzecim

odpłatnie lub nieodpłatnie produktu GMO nie jest wprowadzeniem do obrotu

udostępnienie osobom trzecim

a) GMM w celu wykorzystania w zamkniętym użyciu GMM

b) produktu GMO w celu wykorzystania w zamkniętym użyciu GMO lub

do zamierzonego uwolnienia GMO do środowiska (art 3 pkt 18 umogz)

Produkt GMO jest to GMO lub każdy wyroacuteb składający się z GMO lub

zawierający GMO ktoacutery jest wprowadzany do obrotu (art 3 pkt 16 umogz)

Decyzję w tej sprawie roacutewnież wydaje minister właściwy do spraw środowiska

243

Wprowadzenie GMO do obrotu jest w pewnym sensie kolejnym etapem

wykorzystywania GMO przez użytkownika ponieważ jeżeli planuje on

wprowadzić GMO do obrotu musi w pierwszej kolejności użyć GMO z ktoacuterych

składa się produkt lub ktoacutere są zawarte w produkcie w procesie zamkniętym

bądź dokonać zamierzonego uwolnienia do środowiska Czynności te mają na

celu uzyskanie pewności iż produkt GMO nie wpłynie negatywnie na zdrowie

ludzi i na środowisko Wnioskodawca dołącza więc w przedmiotowym

postępowaniu dokumentację potwierdzającą dokonanie ktoacuteregoś ze wskazanych

procesoacutew wraz z dokumentacją potwierdzającą bezpieczeństwo stosowania GMO

Wnioskodawca dołącza roacutewnież tak jak w poprzednich postępowaniach

dokumentację oceny zagrożeń (art 44 umogz)

Dokonując analizy każdego z postępowań uwidacznia się znaczenie w

postępowaniu dokumentacji oceny zagrożeń ktoacutera jest niezbędna w każdym z

opisanych postępowań i bez ktoacuterej nie mogłoby dojść do wydania decyzji

zezwalającej na dokonanie wnioskowanych działań W związku z tym kwestia ta

zasługuje na głębsze rozważenie Problematykę oceny zagrożeń regulują przepisy

art 6 umogz Ocenę zagrożenia przeprowadza podmiot ktoacutery zamierza

prowadzić działanie zamkniętego użycia GMM zamkniętego użycia GMO

zamierzonego uwolnienia GMO do środowiska lub wprowadzenia do obrotu

Ocenę taką przeprowadza się odrębnie dla każdego typu GMM lub GMO W

ocenie zagrożeń podmiot wskazuje środki bezpieczeństwa niezbędne do

uniknięcia tego zagrożenia Ocena zagrożenia obejmuje określenie możliwych

szkodliwych skutkoacutew działań z użyciem GMM i GMO a w szczegoacutelności

chorobotwoacuterczy wpływ GMM lub GMO na ludzi zwierzęta lub rośliny w tym

objawy alergiczne lub skutki toksyczne niepożądane efekty wynikające z

a) niemożności leczenia choroacuteb spowodowanych przez GMM lub GMO

lub prowadzenia skutecznej profilaktyki

b) przedostania się GMM lub GMO do środowiska i rozprzestrzeniania

się w nim

244

3) zdolność naturalnego przenoszenia materiału genetycznego zawartego

w GMM lub GMO do mikroorganizmoacutew lub organizmoacutew innych niż GMM lub

GMO

Głoacutewnym celem przygotowania oceny zagrożenia jest wstępna analiza i

określenie stopnia wpływu GMO na zdrowie ludzi warunki ich życia oraz na

środowisko Jest to więc charakterystyka problemoacutew jakie mogą wystąpić przy

podejmowanej działalności a na tej podstawie oszacowanie wartości

przedsięwzięcia i jego zyskowności w świetle obowiązku ochrony środowiska

Ocena zagrożenia dokonywana jest w formie szczegoacutełowego i

specjalistycznego opisu uwzględniajacego wszelkie możliwe do przewidzenia

skutki przedsięwzięcia w związku z czym stanowi merytoryczną podstawę do

podjęcia przez organ administracji publicznej właściwej decyzji Sam wniosek

stanowi jedynie techniczne informacje o przedsięwzięciu bez odniesienia do

wpływu na środowisko Ocena zagrożenia jest bazą do polemiki do formułowania

argumentoacutew bdquozardquo i bdquoprzeciwrdquo podejmowaniu powyższych działań ukazuje

najważniejsze ich aspekty i pozwala na ustosunkowanie się do sprawy także

laikom Uwidaczania się tutaj pewne podobieństwo pomiędzy oceną zagrożenia a

raportem oddziaływania na środowisko ktoacutery jest jednym z dokumentoacutew

istotnych w postępowaniu w przedmiocie oceny oddzialywania przedsięwzięcia

na środowisko564

Raport oddziaływania na środowisko stanowi bowiem także

podstawę formułowania treści decyzji (decyzji o środowiskowych

uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia) Warto w tym miejscu

dokonać zwięzłej prezentacji problematyki sporządzania raportoacutew i

skonfrontować to z problemami występującymi bądź mogącymi wystąpić na

gruncie konstruowania i zapoznawania się z oceną zagrożeń

Na początek rozważenia wymaga charakter prawny oceny zagrożeń Za

wykonanie oceny zagrożeń odpowiedzialny jest wnioskodawca i to on w świetle

prawa ocenę sporządza Podobnie jak raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na

środowisko ocenę zagrożenia z racji swojej treści i celu dla jakiego jest tworzona

należy uznać za nienazwany środek dowodowy do ktoacuterej zastosowanie będą

564

Patrz M Micińska Udział społeczeństwa s 237

245

miały wszystkie zasady postępowania dowodowego określone w Kodeksie

postępowania administracyjnego565

Jak stwierdził WSA w Lublinie w wyroku z

dnia 31 marca 2011 r bdquoraport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko ma

charakter dokumentu prywatnego inwestora będącego dowodem w postępowaniu

administracyjnym Raport oceniany jest przez organ wydający decyzję

określającą uwarunkowania środowiskowe a uczestnicy postępowania mają

możliwość zgłoszenia zastrzeżeń dotyczących tego dowodurdquo566

Charakterystyka

oceny zagrożeń wskazuje na jej zbliżony do raportu o oddziaływaniu

przedsięwzięcia na środowisko charakter przy postępowaniach dotyczących

działań z użyciem GMO Oznacza to że organy administracji uczestniczące w

procesie wydawania decyzji powinny weryfikować gruntownie informacje

zawarte w ocenie zagrożeń

Z ustawy o mikroorganizmach i organizmach genetycznie

zmodyfikowanych podobnie jak z ustawy o udostępnianiu informacji o


ocenach oddziaływania na środowisko w przypadku raportu o oddziaływaniu

przedsięwzięcia na środowisko nie wynika że podmiot ubiegający się o zgodę czy

zezwolenie ktoacutery jednocześnie sporządza ocenę zagrożenia traktowany będzie

jako biegły w rozumieniu Kodeksu postępowania administracyjnego Biegłym w

znaczeniu potocznym jest osoba posiadająca wiedzę fachową w danej dziedzinie

(znawca rzeczoznawca ekspert)567

Biegłym w znaczeniu proceduralnym jest

natomiast osoba powołana na biegłego przez organ orzekający568

Z punktu widzenia prowadzonych rozważań najbardziej istotną jest zasada

swobodnej oceny dowodoacutew Zasada swobodnej oceny dowodoacutew polega na tym

bdquoby organ przy ustalaniu prawdy na podstawie materiału dowodowego nie był

skrępowany żadnymi przepisami co do wartości poszczegoacutelnych rodzajoacutew

dowodoacutew i moacutegł swobodnie tj zgodnie z własną oceną wynikoacutew postępowania

dowodowego (wyjaśniającego) w danej sprawie ustalić stan faktyczny569

Przyjąć

565

W Radecki Charakter prawny raportu s 36 566

Wyrok WSA w Lublinie z dnia 31 marca 2011 r II SALu 84510 LEX nr 993489 567

Słownika języka polskiego źroacutedło sjppwnpl z dnia 20042014 r 568

E Iserzon J Starościak (w) Kodeks postępowania administracyjnego Komentarz s 176 569

Ibidem s 155

246

należy że wiedza i doświadczenie życiowe połączone z zasadami logiki to te

kryteria ktoacutere winny być stosowane przez organ przy dokonywaniu oceny

zebranego materiału dowodowego570

W wyroku NSA w Warszawie z dnia 23

września 1998 r przyjęto że bdquoZgodnie z zasadą prawdy obiektywnej w

sprawach w ktoacuterych na stronie spoczywa ciężar wskazania konkretnych faktoacutew i

zdarzeń z ktoacuterych wywodzi ona dla siebie określone skutki prawne a twierdzenia

strony w tym zakresie są ogoacutelnikowe lub lakoniczne obowiązkiem organu

prowadzącego postępowanie jest wezwanie strony do uzupełnienia i

sprecyzowania tych twierdzeń Dopiero gdy strona nie wskaże takich konkretnych

okoliczności można z tego wywieść negatywne dla niej wnioski571

Zastanowienia wymaga kwestia czy ocena zagrożenia powinna być

sporządzana przez samego wnioskodawcę i czy wpływa to pozytywnie na

rzeczywistą ocenę sprawy przez podmioty biorące udział w postępowaniu Skoro

bowiem ocena zagrożenia stanowi jeden z kluczowych elementoacutew na ktoacuterych

organ opiera swoją decyzję kwestia poprawnego jej sformułowania jest

niezwykle istotna a jej nieprawidłowe skonstruowanie może prowadzić do

naruszenia zasady przezorności572

Ocena zagrożenia z pewnością spełnia swoją rolę jeżeli jest sporządzona

we właściwy i rzetelny sposoacuteb przez kompetentną sobę Z zasady przezorności

wynika ponadto iż w przypadku kiedy pewne jest na podstawie akutalnej

wiedzy i naukowych dowodoacutew iż przy wykorzystaniu najlepszych i

najnowocześniejszych rozwiązań technologicznych nie uniknie się potencjalnych

zagrożeń wobec środowiska wynikających z planowanej działaności to podmiot

ktoacutery taką działalność chce rozpocząć powinien we własnym zakresie dołożyć

należytych starań aby wszelkie potencjalne zagrożenia wykazać573

Ocena

zagrożenia stanowi więc ważny punkt odniesienia w przypadku składania przez

społeczeństwo uwag i wnioskoacutew a na wnioskodawcy ciąży odpowiedzialność za

jakość merytoryczną tej oceny W przeciwieństwie do raportu o oddziaływaniu

570

Wyrok WSA w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 7022013 r I SAGo 29212 LEX nr

1277885 571

Wyrok NSA w Warszawie z dnia 23 września 1998 r sygn akt III SA 279297 LEX nr 44742 572

Por wyrok NSA w Warszawie z dnia 19 stycznia 2012 r sygn akt II OSK 61511 LEX nr

1123134 573

Patrz K Gruszecki Prawo ochrony środowiskaWarszawa 2008 s 36

247

przedsięwzięcia na środowisko w ustawie o mikroorganizmach i organizmach

genetycznie zmodyfikowanych brakuje przepisu ktoacutery wprowadzałby w

określonym zakresie kontrolę nad treścią oceny zagrożenia Ustawa o

mikroorganizmach i organizmach genetycznie zmodyfikowanych nie przewiduje

wymogu poświadczenia kwalifikacji przez osoby sporządzające ocenę zagrożenia

i nie wprowadza szczegoacutełowych rozwiązań kontrolnych w stosunku do treści

oceny zagrożenia Dopiero kiedy wnioskodawca otrzyma zgodę na działalność

jest ona nadzorowana i kontrolowana przez odpowiednie organy administracji

Wnioskodawca co prawda jest w tym wypadku osobą specjalizującą się w danej

dziedzinie jednak ze względu na fakt iż zależy mu na decyzji zezwalającej nie

można wykluczyć iż może on tak skonstruować ocenę zagrożeń aby

przemawiała ona na jego korzyść Istnieje więc prawdopodobieństwo braku

obiektywnej oceny sytuacji Przyjmując nawet że taki wnioskodawca następnie

zostałby pociągnięty do odpowiedzialności za sporządzenie oceny zagrożenia

niezgodnej z rzeczywistym stanem rzeczy jednakże wciąż wpływało by to na

brak realizacji zasady przezorności i prawa do informacji a także udziału

społeczeństwa w postępowaniu w sprawach GMO Co więcej w przypadku

raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko wnioskodawca nie

przygotowuje takiego raportu sam a zleca go fachowemu podmiotowi Widoczne

są tu więc znaczne roacuteżnice ktoacutere wpływają na realizację podstawowych zasad

postępowania w sprawach z zakresu ochrony środowiska

Warto także nadmienić iż właśnie w odniesieniu do kwestii autorstwa

raportoacutew o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko ustawodawca

postanowił wprowadzić zmiany w uuiś Poprzedni stan prawny nie regulował

kto może być autorem prognozy oddziaływania na środowisko raportu o

oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko czy też raportu o oddziaływaniu

przedsięwzięcia na obszar Natura 2000 Efektem tego było wiele prognoz i

raportoacutew ktoacutere charakteryzowały się bardzo niską wartością merytoryczną

nieznajomością prawa czy obowiązujących norm W wyniku tego cały proces

administracyjny ulegał wydłużeniu ponieważ organy ktoacutere weryfikują te

dokumenty (np regionalny dyrektor ochrony środowiska) wzywały kilkukrotnie

do uzupełnienia raportoacutew Jeśli autorzy nie byli wstanie wyjaśnić i uzupełnić

248

brakoacutew kończyło się to odmową wydania decyzji o środowiskowych

uwarunkowaniach bądź koniecznością powtoacuterzenia badań przez innego

wykonawcę co wiązało się z dodatkowym czasem i kosztami inwestora574

Zmiany w tym zakresie zostały wprowadzone ustawą z dnia 9 października

2015 r o zmianie ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego


oddziaływania na środowisko oraz niektoacuterych innych ustaw575

W nowych

przepisach wskazany jest szereg wymogoacutew wobec potencjalnego autora raportu o

oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko (art 74a uuiś)

De lege ferenda w przypadku oceny zagrożeń uregulowanej na gruncie

umogz powinny być stworzone unormowania wprowadzające obowiązek

potwierdzenia oceny zagrożeń a nawet całej dokumentacji dołączonej do wniosku

przez odpowiednio do tego wyznaczone podmioty Spowodowałoby to podwoacutejny

korzystny skutek - po pierwsze zwiększyłoby skuteczność partycypacji

społeczeństwa ktoacutere mogłoby odnieść się do rzetelnych obiektywnych danych

po drugie wpłynęłoby to na zmniejszenie nieprawidłowości w wykonywaniu

działań z GMO na ktoacutere została wydana zgoda

W ramach prowadzonych rozważań na temat oceny zagrożeń należy

odpowiedzieć na pytanie czy forma dokumentacji dołączanej do wniosku o

udzielenie zezwolenia na wykorzystywanie GMO jest odpowiednia w stosunku i

do realizacji celu jej udostępniania czyli umożliwienia skutecznej partycypacji

społeczeństwa w postępowaniu Tutaj roacutewnież jako przykładem warto posłużyć

się raportem o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko W przypadku

raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko zgodnie

z art 66 ust 1 pkt 18 uuiś powinien on zawierać streszczenie informacji w

języku niespecjalistycznym Nie ulega wątpliwości iż reprezentanci szeroko

rozumianego społeczeństwa są w stanie tylko wtedy odnieść się merytorycznie do

treści wniosku kiedy sami mają szansę na zrozumienie procesoacutew wchodzących w

zakres wnioskowanej działalności Wydaje się więc że dla rzeczywistego

574

M Roszyk Autor raportu środowiskowego Zmiany w ustawie o udostępnianiu informacji o

środowisku ndash cz3 Ansee Consulting 20052016 r źroacutedłohttpwwwanseeplautor-raportu-

srodowiskowego z dnia 18102016 r 575


249

uczestnictwa społeczeństwa w postępowaniu niezbędne jest sporządzenie

dokumentacji w języku zrozumiałym dla przeciętnej osoby nie będacej specjalistą

w danej dziedzinie W przypadku oceny zagrożenia w ustawie i

mikroorganizmach i organizmach genetycznie zmodyfikowanych takiego rodzaju

regulacja nie występuje Wnioskodawca nie ma więc obowiązku tłumaczenia

dokumentacji na język niespecjalistyczny co tworzy wyraźną barierę w

przystąpieniu członkoacutew społeczeństwa do postępowania Społeczeństwo nie

mając możliwości adekwatnego wypowiedzenia się co do poszczegoacutelnych kwestii

związanych z działalnością wnioskodawcy z reguły będąc też nastawionym

negatywnie do działań związanych z GMO może nawet wbrew własnym

przekonaniom zrezygnować z partycypacji nie mając rzeczowych argumentoacutew w

sprawie Taka regulacja a raczej jej brak wpływa na wzrost prawdopodobieństwa

powstania konfliktoacutew ekologicznych Z pewnością wprowadzenie analogicznego

do wskazanego przepisu w ustawie i mikroorganizmach i organizmach

genetycznie zmodyfikowanych wpłynęłoby roacutewnież na bardziej pozytywne

postrzeganie organoacutew administracji i umożliwiłoby efektywny dialog pomiędzy

państwem a obywatelami W efekcie przyczyniłoby się to do zwiększenia

zaufania obywateli do państwa i pozwoliłoby obywatelom na wyrobienie sobie

popartych rzetelnymi informacjami poglądoacutew na temat działań związanych z

GMO Jeżeli taka regulacja zostałaby stworzona istotnym byłoby roacutewnież aby

streszczenia w języku niespecjalistycznym nie formułowano lakonicznie bez

odwoływania się do poszczegoacutelnych elementoacutew oceny Niestety aktualnie jest to

dość często praktykowane w przypadku raportoacutew o oddziaływaniu

przedsięwzięcia na środowisko576

Stosowną regulacją w odniesieniu do prowadzonych rozważań byłoby

wprowadzenie tożsamego do art 66 ust 1 pkt 15 uuiś przepisu o ujęciu w

dokumentacji sprawy analizy możliwych konfliktoacutew społecznych związanych z

planowanym przedsięwzięciem Za proponowaną zmianą stoją argumenty w

postaci ogromnej skali kontrowersji dyskusji publicznych oraz społecznego

niezadowolenia wobec jakiejkolwiek aktywności państwa związanej z GMO

576


250

Analiza możliwych konfliktoacutew społecznych pozwoliłaby organom administracji

publicznej na podjęcie działań profilaktycznych w postaci np zwiększenia

aktywności w celu poinformowania społeczeństwa o toczącym się postępowaniu

określenia najbardziej dogodnego terminu na powiadomienie społeczeństwa i być

może także zastosowanie elastycznych i preferencyjnych terminoacutew na złożenie

uwag i wnioskoacutew co wymagało opisanych juz wcześniej zmian w przepisach

regulujących terminy składania uwag i wnioskoacutew Analiza wystąpienia

możliwych konfliktoacutew stworzyłaby fundament do podjęcia decyzji o zwołaniu

rozprawy otwartej dla społeczeństwa

Ostanią z analizowanych w tym rozdziale procedur jest postępowanie w

przedmiocie wprowadzenia GMO do obrotu Analizę tej procedury rozpocząć

należy od wskazania zasadniczej roacuteżnicy pomiędzy tym postępowaniem a

opisanymi dotychczas postępowaniami w sprawie zamkniętego użycia GMM i

GMO oraz zamierzonego uwalniania GMO do środowiska Omawiane

postępowanie roacuteżni się przede wszystkim tym iż nie jest ono zlokalizowane

miejscowo Przedmiotem zezwolenia jest więc wprowadzenie GMO do obrotu na

terytorium całego kraju Będzie się to niewątpliwie wiązało z innym sposobem

powiadomienia społeczeństwa o postępowaniu niż w przypadku opisanych

powyżej postępowań Nie będą miały więc zastosowania wymogi umieszczenia

informacji o planowanym postępowaniu bdquow pobliżu miejsca planowanego

przedsięwzięciardquo oraz bdquomiejscowościach właściwych ze względu na przedmiot

ogłoszeniardquo Przydatnym w tych okolicznościach byłoby roacutewnież ogłoszenie

informacji o postępowaniu w prasie ogoacutelnopolskiej Wydaje się więc że na

potrzeby postępowania w zakresie wydania zezwolenia na wprowadzenie do

obrotu można w pewnym zakresie zmodyfikować art 3 ust 1 pkt 11d uuiś

ktoacutery stanowi o podaniu do publicznej wiadomości w przypadku gdy

przedsięwzięcie ma miejsce na terenie innej gminy577

Specyfika procedury

determinuje także miejsce zapoznania się z dokumentacją i składania uwag i

wnioskoacutew - będzie to jedynie Ministerstwo Środowiska Należy pamiętać iż

wprowadzenie do obrotu nie wiąże się z oddziaływaniem na konkretny możliwy

do określenia obszar a polega na dostarczaniu lub udostępnianiu GMO

577


251

konkretnym podmiotom pod postacią określonego produktu Oznacza to więc że

należy postrzegać GMO w oderwaniu od konkretnego terytorium

Wprowadzenie produktu GMO do obrotu oznacza de facto wprowadzenie

go na rynek Obrotem gospodarczym jest wymiana doacutebr i usług oraz towarzyszące

tej wymianie i powstające w jej procesie stosunki prawne zachodzące między

podmiotami Przez obroacutet gospodarczy należy rozumieć stosunki prywatnoprawne

związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa578

W przypadku obrotu GMO

dochodzi do przekazywania i rozprzestrzenienia się GMO poprzez nawiązywanie

stosunkoacutew prawnych na płaszczyźnie handlowej pomiędzy określonymi

podmiotami Jest to więc proces ktoacuterego nie da się skontrolować w taki sam

sposoacuteb jak działań związanych z GMO dających się przynajmniej potencjalnie

zlokalizować Jeżeli więc dochodzi do wprowadzenia GMO do obrotu skutki tego

są trudne do przywidzenia i trudne do zahamowania a z racji szczegoacutelnego

oddziaływania GMO na zdrowie ludzi i na środowisko sa wręcz niemożliwe do

cofnięcia Dlatego więc jak wynika z ustawy i mikroorganizmach i organizmach

genetycznie zmodyfikowanych zanim GMO zostanie wprowadzone do obrotu

niezbędne jest uprzednie użycie GMO w procesie zamkniętym albo zamierzone

uwolnienie do środowiska Uznać należy iż bezpieczeństwo GMO zostało w

pewnym zakresie potwierdzone a postępowanie co do wprowadzenia do obrotu

dotyczy przede wszystkim sposobu w jaki GMO będzie rozpowszechniane

Reasumujac należy uznać za wystarczajace udostępnianie treści dokumentacji i

przyjmowanie uwag i wnioskoacutew w Ministerstwie Środowiska

Podobnie jak w opisanych powyżej postępowaniach w sprawie

zamkniętego użycia GMM i GMO oraz zamierzonego uwalniania GMO do

środowiska procedurę udziału społeczeństwa w postępowaniu w sprawie

wydania pozwolenia na wprowadzenie GMO do obrotu należy stosować do

wszystkich postępowań dotyczących zezwolenia na prowadzenie do obrotu

produktoacutew GMO lub zmiany takiej zgody i jak twierdzą M Bar i J Jendrośka

nie ma konieczności stosowania tej procedury w przypadku decyzji w sprawie

578

zob np M Bączyk (red) Podstawy prawa przedsiębiorstw dla studentoacutew prawa zarządzania

i bankowości s 273 i n

252

zakazu lub ograniczenia obrotu handlowego produktem GMO579

Rozważenia na

temat zasadności zastosowania procedury udziału społeczeństwa w przypadku

cofnięcia zezwolenia zostały już obszernie przeprowadzone w tym rozdziale w

związku z czym nie będą one powtarzane

Natomiast inaczej niż w przypadku postępowań omoacutewionych powyżej w

zakresie postępowania w przedmiocie wydania pozwolenia na wprowadzenie do

obotu produktoacutew GMO w ocenie autorki nie ma zasadności przeprowadzania

rozprawy Z racji specyfiki postępowania trudno byłoby wskazać podmioty

występujące jako strony postępowania inni niż te ktoacuterych interes prawny polega

na posiadaniu zezwolenia na wprowadzenie do obrotu podobnego produktu GMO

lub produkowanie produktu bdquonaturalnegordquo o zbliżonym zastosowaniu580

Tym

bardziej przyczyny takie jak posiadanie np gospodarstwa ekologicznego nie

stanowią przesłanki do uczestniczenia w postępowaniu na prawach strony581

Przeprowadzone w niniejszym rozdziale rozważania ukazują

zroacuteżnicowanie i specyfikę procedur związanych z udzieleniem zezwoleń na

wykorzystywanie GMO Wszystkie te cztery procedury charakteryzują się także

odmiennością w stosunku do klasycznej procedury wymagającej udziału

społeczeństwa uregulowanej na gruncie ustawy o udostępnianiu informacji o

środowisku i jego ochronie udziale społeczeństwa w ochronie środowiska i

ocenach oddziaływania na środowisko Pomimo jednak ich zauważalnej specyfiki

ustawodawca nie zdecydował się na niezależne uregulowanie tych procedur z

uwzględnieniem istniejących odrębności Trudno jest więc dopatrzyć się istnienia

w tym zakresie elementoacutew normatywnego modelu udziału społeczeństwa w

sprawach dotyczących GMO a można raczej moacutewić o wykorzystywaniu

istniejących już instrumentoacutew prawnych stosowanych w ramach innych

postępowań z udziałem społeczeństwa regulujących odmienne sfery stosunkoacutew

prawnych Tymczasem powyższa analiza wskazuje na potrzebę stworzenia

normatywnego modelu udziału społeczeństwa w tym zakresie Na chwilę obecną

istnieje bowiem ryzyko że stosowane narzędzia prawne okażą się

niewystarczające i nie zapewniją społeczeństwu dostatecznej ochrony prawnej

579

M Bar J Jędrośka Udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji s 77-78 580

Ibidem 581

Ibidem

253

Wyprowadzone z niniejszych rozważań wnioski wskazują iż bezrefleksyjne

stosowanie do wszystkich stosunkoacutew prawnych z zakresu ochrony środowiska tej

samej metody legislacyjnej może okazać się niecelowe Biorąc pod uwagę szeroki

zakres materii jaką obejmuje prawo ochrony środowiska powstaje też pytanie

czy każde stosunki prawne ktoacutere odnoszą się do kwestii związanych z ochroną

środowiska należy traktować jednakowo i czy przepisy z zakresu prawa ochrony

środowiska stają się na tyle rozbudowane że wymagają przyjęcia większej

elastyczności i zroacuteżnicowania Prawo ochrony środowiska nieustannie ewoluuje

w związku z pojawiającym się nowymi obszarami wymagającymi regulacji a to

oznacza konieczność systematycznego dostosowywania prawa do zmieniających

się realioacutew Niniejszy rozdział pozwolił na wykazanie iż istnieje obszar

stosunkoacutew prawnych ktoacutery wymaga analizy i wypracowania nowych rozwiązań

prawnych

254




postępowaniach z udziałem społeczeństwa - uwarunkowania prawne

Regulacje normujące udział organizacji ekologicznych w postępowaniach

administracyjnych bdquowymagających udziału społeczeństwardquo a do takich

postępowań należą opisane w niniejszym rozdziale postępowania w sprawach

dotyczących organizmoacutew genetycznie zmodyfikowanych zostały kompleksowo

opisane w rozdziale 27 rozprawy Rozdział ten ma natomiast na celu

podkreślenie jakie problemy odnośnie udziału organizacji ekologicznych istniały

bądź istnieją ze względy na specyfikę postępowań w sprawach GMO

W kontekście omawianej problematyki powstaje pytanie czy aby

organizacja ekologiczna mogła przystąpić do postępowania dotyczącego GMO

wymagane jest wskazanie wprost w statucie organizacji celoacutew związanych z

GMO czy też wystarczy żeby statut wskazywał na ogoacutelne cele bdquoochrony

środowiskardquo Statut organizacji jest to dokument określający cele i zakres jej

działania W literaturze podkreśla się iż cel statutowy nie musi być

roacutewnoznaczny z celem wyrażonym w statucie a może to być cel działania

organizacji społecznej w ogoacutelnym tego słowa znaczeniu582

Z drugiej strony

funkcjonują też odmienne poglądy w tym zakresie NSA w wyroku z dnia 22

kwietnia 2008 r wskazał że bdquodziałalność organizacji społecznej opisana w

statucie tej organizacji a więc w istocie cele organizacji społecznej musi być jak

najszczegoacutełowiej określona tak aby dawało to możliwość ustalenia że

działalność ta wiąże się ściśle z przedmiotem sprawy do udziału w ktoacuterej

organizacja zamierza przystąpić na prawach strony Cel statutowy oznacza że

sprawa dotyczy zasadniczych kierunkoacutew działalności danej organizacji

zapisanych w statucie lub innym akcie regulującym wewnętrzny ustroacutej danej

organizacji społecznej Musi zatem istnieć merytoryczne powiązanie rozumiane w

582

W Dawidowicz Ogoacutelne postępowanie administracyjne Zarys systemu Warszawa 1962 s 82

255

sensie prawnym a nie tylko faktycznym przedmiotu postępowania

administracyjnego z celami i zakresem działania organizacji społecznejrdquo583

Niemniej jednak pomiędzy aktywnością na rzecz ochrony środowiska a

przeciwko dokonywaniu działań z użyciem GMO istnieje zdaniem autorki

rozprawy wyraźna korelacja co wynika z samej definicji środowiska zawartej w

ustawie Prawo ochrony środowiska w ktoacuterej jako jeden z elementoacutew wymienia

się elementy roacuteżnorodności biologicznej Przy czym rozważenia wymaga sposoacuteb

sformułowania treści statutu organizacji społecznej chcącej przystąpić do

postępowania dotyczącego GMO a więc ustalenie czy w jej statucie musi

znajdować się zapis ktoacutery wyraźnie wskazuje na działania organizacji związane z

GMO

Przy ocenie opisywanej przesłanki organ administracji musi dokonać

rozważań dwojakiego rodzaju Po pierwsze organ obowiązany jest do ustalenia

ogoacutelnego celu danej organizacji po drugie organ musi zbadać związek pomiędzy

celem a indywidualną sprawą będącą przedmiotem postępowania W nauce prawa

i judykaturze dominuje pogląd iż treść konkretnych uregulowań zawartych w

dokumentach będących podstawą działania organizacji nie może być

interpretowana w sposoacuteb rozszerzający a wręcz na potrzeby postępowania

toczącego się w konkretnej sprawie treść ta powinna być interpretowana wąsko584

Celem takiej wykładni wydaje się być dążenie do tego aby w postępowaniu brały

udział tylko podmioty ktoacutere mają rzeczywisty interes w rozstrzygnięciu sprawy

Przeważa tutaj pogląd iż chodzi przede wszystkim o powiązanie merytoryczne o

charakterze prawnym a nie tylko faktycznym585

Co więcej cele statutowe

organizacji społecznej powinny stanowić głoacutewny cel jej działania a nie jedynie

cel uzupełniający586

Takie unormowanie wskazuje na okoliczności ktoacutere z

punktu widzenia organu administracji dopuszczającego organizację społeczną do

postępowania są jednoznaczne i nie rodzą wątpliwości interpretacyjnych Wydaje

się iż cele statutowe organizacji społecznej są łatwiejsze do ustalenia ponieważ

583

Wyrok NSA z dnia 22 kwietnia 2008 r II OSK 149906 Lex nr 490153 584

Por WSA z dnia 24 kwietnia 2006 r IV SAWa 139905 Lex nr 204948 585

A Wroacutebel [w] M Jaśkowska A Wroacutebel Kodeks postępowania administracyjnego op cit

s 306 586


Warszawa 2012 s 227

256

w głoacutewnej mierze można je wywieść z treści statutu organizacji (np z konstrukcji

statutu czy ukazania celu przez nazwę organizacji) bądź są w tym statucie jasno

wyliczone Ponadto jak zostało wspomniane powyżej decyzja organu o

dopuszczeniu organizacji oparta jest przede wszystkim o powiązanie danej

sprawy z konkretnymi zadaniami wykonywanymi przez organizację na rzecz

społeczeństwa oraz z zasadniczymi a nie jedynie pobocznymi kierunkami jej

działalności587

Natomiast gdyby w postępowaniu gdzie wymagany jest udział

społeczeństwa istniała przesłanka interesu społecznego stwierdzenie potrzeby

reprezentacji i ochrony interesu społecznego w konkretnym postępowaniu

uzależnione byłoby od oceny organu prowadzącego postępowanie Co więcej

według niektoacuterych przedstawicieli nauk prawnych organ ma w tym zakresie

swobodne uznanie588

Z drugiej strony w orzecznictwie podkreśla się że

organizacja społeczna winna wykazać dopuszczalność żądania oraz zasadność

udziału w postępowaniu ponieważ udział organizacji społecznej w sprawie nie

jest obojętny dla stron zwłaszcza gdy reprezentują one przeciwstawne interesy

Organizacja powinna też wykazać jakie bdquokwalifikacjerdquo a zatem merytoryczną

wiedzę na temat przedmiotu postępowania posiada do występowania w danej

konkretnej sprawie589

Jak stwierdza WSA w Warszawie w wyroku z dnia 26

listopada 2010 r bdquoZa udziałem organizacji społecznej w postępowaniu

administracyjnym interes społeczny przemawiał będzie tylko wtedy gdy będzie

ona dysponowała wiedzą merytoryczną w kwestiach objętych swoimi celami

statutowymi ale i rozeznaniem w sprawie w ktoacuterej ma zamiar uczestniczyćrdquo590

W stosunku do organizacji ekologicznych ktoacutere w wielu przypadkach działają na

rzecz ochrony środowiska powstałby więc problem związku pomiędzy daną

sprawą a działaniami organizacji Interes społeczny może być bowiem

ocenaniany w roacuteżnych płaszczyznach i niekiedy może on pokrywać się z

interesem indywidualnym w określonej sprawie może się z nim wykluczać a

nawet w danej sprawie mogą występować grupy podmiotoacutew dla ktoacuterych interes

587

Wyrok WSA z dnia 2 października 2006 r IV SAWa 91106 Lex nr 283527 588

Stanowisko takie reprezentują min B Jaworska-Dębska M Wyrzykowski I Żukowski 589

Wyrok WSA w Warszawie z dnia 23 kwietnia 2008 r IV SAWa 36308 LEX nr 516024

wyrok NSA z dnia 31 stycznia 2012 r II OSK 216110 LEX nr 1109379 590

Wyrok WSA w Warszawie z dnia 26 listopada 2010 r syn akt IV SAWa 192510 LEX nr

758916

257

ten może kształtować się odmiennie Samo zdefiniowanie interesu społecznego

jest trudne bowiem wymaga każdorazowo indywidualnej oceny jako pojęcie

niedookreślone ktoacuterego treść zmienia się w czasie w zależności od wartości

uznawanych w społeczeństwie591

Tymczasem cele statutowe w przeciwieństwie do interesu społecznego są

łatwiejsze do ustalenia zwłaszcza biorąc pod uwagę ocenę merytorycznego

zaangażowania organizacji społecznej w zadania powiązane z realizacją tych

celoacutew Jednocześnie jak wielokrotnie było podkreślane GMO mogą wpływać na

środowisko w sposoacuteb nieodwracalny i stanowią zagrożenie dla środowiska w tym

głoacutewnie pod kątem zachowania roacuteżnorodności biologicznej Wydaje się więc iż

organizacje ekologiczne ktoacuterych cele statutowe nie dotyczą jedynie określonych

aspektoacutew ochrony środowiska a ktoacutere wskazują na ochronę środowiska w sposoacuteb

generalny powinny być dopuszczone do postępowań w sprawach GMO

Oddziaływanie GMO jest bowiem szerokie a zamykanie organizacjom

ekologicznym drogi prawnej do ochrony środowiska przed ingerencją GMO tam

gdzie takie zagrożenie może rzeczywiście wystąpić stanowiłoby poważne

uszczuplenie uprawnień społeczeństwa Niemniej jednak analiza doktryny i

orzecznictwa wskazuje na rygorystyczne podejście do tej problematyki Tym

samym organizacja ekologiczna ktoacutera w swoim statucie nie odnosi się wprosto do

spraw związanych z GMO i ktoacutera nie wykazuje zaangażowania konkretnie w tę

tematykę może mieć trudności w wystąpieniu w postępowaniu jako jego

uczestnik Pogląd ten wynika z uznania iż potrzeba udziału organizacji społecznej

w danej sprawie winna być oceniana racjonalnie i w powiązaniu z rzeczywistymi

motywami jakimi kieruje się organizacja społeczna dążąc do uczestnictwa w

postępowaniu Nadużywanie przez organizacje społeczne ich pozycji może

bowiem prowadzić do naruszenia sfery prywatności strony postępowania i

wywoływać presję psychiczną przez bezpodstawne przedstawianie szerszemu

gremium bdquoprywatnej sprawyrdquo592

591


administracyjnego KomentarzWK 2015 592

J Borkowski Komentarz do art 3 [w] B Adamiak J Borkowski Kodeks postępowania

administracyjnego komentarz Warszawa 1996 s 224 wyrok NSA z dnia 5 października 2011 r

sygn II OSK 139710 LEX nr 1151862

258

W ocenie autorki takie rozwiązanie winno się ocenić jako negatywne

bowiem umożliwienie organizacji ekologicznej uczestnictwa w postępowaniu nie

jest roacutewnoznaczne z obowiązkiem podzielania stanowiska organizacji społecznej

organ i wydania zgodnego z nim rozstrzygnięcia593

Z pewnością na plus należy ocenić zniesienie przez ustawodawcę na



środowisko wymogu wykazania że obszar ktoacuterego dotyczy postępowanie

pokrywa się z zasięgiem terytorialnym działalności organizacji W odniesieniu do

decyzji dotyczących GMO bardzo trudno jest w każdy przypadku wskazać

konkretne miejsce na ktoacutere może mieć wpływ wydanie decyzji O ile organizacje

ekologiczne ktoacuterych terenem działania był obszar całego kraju nie miały takiego

problemu o tyle organizacje ktoacuterych działalność ograniczona jest do konkretnego

obszaru napotykały ograniczenia prawne w uczestnictwie w postępowaniach

Sytuacja roacuteżniła się w zależności od przedmiotu decyzji w danym postępowaniu

W przypadku postępowania w przedmiocie wydania zgody na zamknięte użycie

GMO i GMM miejsce gdzie działania z GMO miały się odbywać powinno

znajdować się na obszarze działania organizacji W przypadku zgody na

uwolnienie GMO do środowiska interpretacja była podobna z uwględnieniem

jednak terenu na ktoacutery GMO mogły się potencjalnie rozprzestrzenić Najmniej

problemoacutew sprawiało natomiast postępowanie w przedmiocie wydania

zezwolenia na wprowadzanie produktoacutew GMO do obrotu bowiem ze względu na

fakt iż obroacutet odbywa się na terytorium całego kraju obszar działania organizacji

nie miał tu znaczenia594

Zmiana przepisoacutew zdecydowanie uprościła sytuację i

ujednoliciła uprawnienia organizacji

W zakresie udziału społeczeństwa w sprawach GMO i występujących w

ramach tego uprawnień organizacji ekologicznych gwarancję realnego wpływu

organizacji na sprawy GMO stanowi członkowstwo przedstawiciela organizacji w

Komisji do spraw GMM i GMO ktoacutere skład zadania i rola zostaną omoacutewione w

593

Wyrok NSA z dnia 14 marca 1988 r sygn IV SA 113987 LEX nr 9994 wyrok NSA z dnia

1 października 2015 r sygn II OSK 23314 LEX nr 1987118 594


259

kolejnym rodziale Należy jednak podkreślić iż uczestnictwo przedstawiciela

organizacji ekologicznych w pracach Komisji do spraw GMM i GMO jest

odrębną instytucją od udziału organizacji w postępowaniu administracyjnym na

prawach strony i aktywność jej przedstawicieli w postępowaniu nie wyklucza

przystąpienia organizacji ekologicznych do postępowania

260

54 Rola Komisji do spraw GMM i GMO w strukturze


Skład uprawnienia oraz zadania i organizację Komisji do spraw GMM

i GMO reguluje ustawa o mikroorganizmach i organizmach genetycznie

zmodyfikowanych Komisja ds GMM i GMO jest organem pełniącym istotne

funkcje w sprawowaniu kontroli nad procedurami związanymi z organizmami

modyfikowanymi genetycznie Jest to jedyny organ biorący udział w tychże

postępowaniach ktoacuterego członkami są przedstawiciele społeczeństwa W skład

Komisji ds GMM i GMO liczącej 21 członkoacutew wchodzą dwaj przedstawiciele

bdquopozarządowych organizacji ekologicznychrdquo oraz przedstawiciel organizacji

konsumenckich (art 12 ust 2 umogz) Członkowie wybierani są na

czteroletnią kadencję Przewodniczącego Komisji ds GMM i GMO zastępcoacutew

przewodniczącego i sekretarza Komisji ds GMM i GMO powołuje i odwołuje

minister właściwy do spraw środowiska spośroacuted jej członkoacutew (art 12 ust 3

umogz) natomiast wydatki związane z działalnością Komisji ds GMM i GMO

pokrywane są z budżetu państwa z części ktoacuterej dysponentem jest minister

właściwy do spraw środowiska (art 12 ust 7 umogz)

W świetle omawianej tematyki istotne jest czym zajmuje się Komisja

ds GMM i GMO oraz jaki jest jej faktyczny wpływ na decyzje organoacutew

administracji w przedmiocie wydawania poszczegoacutelnych zgoacuted i zezwoleń

dotyczących GMO Komisja ds GMO i GMM jest organem opiniodawczo-

doradczym ministra właściwego do spraw środowiska w zakresie organizmoacutew

genetycznie modyfikowanych Do jej zadań należy

1) opiniowanie wnioskoacutew w sprawach wydawania zgoacuted lub zezwoleń

przewidzianych przez ustawę

2) wydawanie opinii w sprawach przedstawianych przez ministra właściwego

do spraw środowiska w związku z jego uprawnieniami wynikającymi z

ustawy

3) opiniowanie projektoacutew aktoacutew prawnych dotyczących GMM lub GMO oraz

bezpieczeństwa biologicznego

261

Z powyższego wynika iż zakres działania Komisji ds GMM i GMO jest

znaczny bowiem odnosi się nie tylko do wydawania decyzji administracyjnych w

indywidualnych sprawach ale także do aktoacutew o charakterze generalnym i

abstrakcyjnym Co jednak odroacuteżnia ten organ od innych organoacutew opiniodawczo-

doradczych działających przy ministrze właściwym do spraw środowiska takich

jak Państwowa Rada Ochrony Środowiska (PROŚ)595

czy Państwowa Rada

Ochrony Przyrody (PROP)596

to fakt iż ustawa o mikroorganizmach i

organizmach genetycznie zmodyfikowanych przewiduje obligatoryjne zasięganie

opinii Komisji ds GMM i GMO we wszystkich sprawach w ktoacuterych wydawane

są indywidualne decyzje

Analizując zadania pozostałych organoacutew opiniujących dostrzec można iż

ich kompetencje są bardzo ogoacutelnie sformułowane i odnoszą się jedynie do aktoacutew

generalnych i abstrakcyjnych bądź ogoacutelnych opinii w zakresie danej dziedziny

jest to np opiniowanie kierunkoacutew polityki w dziedzinie ochrony środowiska

przedstawianie propozycji i wnioskoacutew zmierzających do tworzenia warunkoacutew

ochrony środowiska ocena stanu przyrody i wykorzystania obszaroacutew

chronionych dla celoacutew naukowych597

Dostrzega się więc w przepisach ustawy o

mikroorganizmach i organizmach genetycznie zmodyfikowanych zdecydowane

skonkretyzowanie zadań Komisji ds GMM i GMO jako organu opiniodawczo-

doradczego co zwiększa jej rolę w procesie decyzyjnym w praktyce Wypada

bowiem nadmienić iż w początkowym etapie prac nad ustawą o GMO rozważano

stworzenie specjalnego organu międzyresortowego ktoacutery w oparciu o szeroką

wiedzę z roacuteżnych dziedzin życia regulowanych prawnie dokonałby fachowej

oceny danej sprawy598

Tym większe znaczenie ma więc włączenie do Komisji ds

GMM i GMO przedstawicieli społeczeństwa jako pełnoprawnych jej członkoacutew

Ustawa o mikroorganizmach i organizmach genetycznie

zmodyfikowanych nie określna pojęć bdquoorganizacja kosumenckardquo oraz

bdquopozarządowa organizacja ekologicznardquo wobec czego należy ustalić ich definicje

595

Podstawa działania - art 387-393 poś 596

Podstawa działania - art 95-96 ustawy o ochronie przyrody 597

bipmosgovplorgany-doradczepanstwowa-rada-ochrony-srodowiska z dnia 20052013 r

httppropinfoplzadania z dnia 20052013 r 598


262

na podstawie odrębnych ustaw W przypadku organizacji konsumenckiej jej

definicja znajduje się w ustawie z dnia 15 grudnia 2000 r o ochronie konkurencji

i konsumentoacutew599

Zgodnie z art 4 pkt 13 ustawy przez organizacje

konsumenckie rozumie się niezależne od przedsiębiorcoacutew i ich związkoacutew

organizacje społeczne do ktoacuterych zadań statutowych należy ochrona interesoacutew

konsumentoacutew Organizacje konsumenckie mogą prowadzić działalność

gospodarczą na zasadach ogoacutelnych o ile dochoacuted z działalności służy wyłącznie

realizacji celoacutew statutowych Sposoacuteb wyboru przedstawicieli organizacji do

składu Komisji ds GMM i GMO został w ustawie o mikroorganizmach i

organizmach genetycznie zmodyfikowanych określony w sposoacuteb mało

precyzyjny Ustawa stanowi jedynie iż w przypadku pozarządowych organizacji

ekologicznych przedstawiciele bdquosą zgłoszeni przez te organizacjerdquo

Sformułowanie te wydaje się niewystarczające Dla poroacutewnania warto zwroacutecić

uwagę na unormowanie występujące w ustawie Prawo ochrony środowiska w art

400d pkt 5 ktoacutery reguluje kwestię składu i struktury Rady Nadzorczej

Narodowego Funduszu W przepisie tym ustawodawca wprowadził bardziej

precyzyjny tryb wyboru przedstawiciela Przepis art 400d pkt 5 poś stanowi iż

przy ustalaniu składu i struktury Rady Nadzorczej NFOŚ uwzględnia się w jej

składzie bdquoprzedstawiciela organizacji ekologicznych o zasięgu ogoacutelnokrajowym

ktoacutere posiadają struktury organizacyjne na terenie całego kraju zgłoszonego

przez te organizacje i cieszącego się poparciem największej liczby tych

organizacjirdquo W tym przypadku wskazanie sposobu wyboru kandydata roacutewnież

nie jest jednoznaczne jednak wyznacza pewne wytyczne bowiem wskazuje iż

przedstawicielem organizacji ma być osoba ciesząca się określonym poparciem

W związku z isniejącą sytuacją de lege ferenda winno się rozważyć

uszczegoacutełowienie wymogoacutew co do wyboru reprezentanta organizacji

ekologicznej600

W tym miejscu należy poruszyć pewien problem ktoacutery istniał na gruncie

ustawy Prawo ochrony środowiska do czasu jej nowelizacji w 2009 r kiedy to w

skutek zmiany przepisoacutew min zlikwidowano gminne i powiatowe fundusze

599


Por M Micińska Udział społeczeństwa op cit s 235

263

ochrony środowiska Do czasu nowelizacji art 400d pkt 5 stanowił iż bdquoskład i

strukturę Rady Nadzorczej Narodowego Funduszu ustala w drodze zarządzenia

minister właściwy do spraw środowiska uwzględniając w składzie Rady []

przedstawiela organizacji ekologicznych wybranego spośroacuted zgłoszonych przez

nie kandydatoacutew cieszących się poparciem największej liczby tych organizacjirdquo

Istotna roacuteżnica w tym przepisie w stosunku do nowej regulacji polega na tym że

do 2009 r kandydaci do rady proponowani byli przez same organizacje a

minister właściwy do spraw środowiska dokonywał wyboru już z pośroacuted

przedstawionych kandydatoacutew Na dzień dzisiejszy przedstawiciel jest wybierany

bezpośrednio przez ministra właściwego do spraw środowiska spośroacuted osoacuteb

cieszących się największym poparciem organizacji Co więcej dla zapewnienia

przejrzystości procedur wprowadzono regulacje określające jak procedura ta ma

dokładnie wyglądać Zgodnie z art 400d ust 3 minister środowiska ogłasza w

prasie o zasięgu ogoacutelnokrajowym oraz w Biuletynie Informacji Publicznej

rozpoczęcie procedury zgłaszania kandydatoacutew na przedstawiciela organizacji

ekologicznych i wskazuje jednocześnie miejsce oraz 30-dniowy termin ich

zgłaszania Organizacje ekologiczne dokonują zgłoszenia w formie pisemnej (art

400d ust 3 i 4) Tak skontruowana procedura wyboru daje dużą gwarancję

obiektywności bowiem niweluje możliwość manipulacji ze strony organizacji

nastawionych na zysk601

Takie zjawiska miały miejsce w wojewoacutedzkich

funduszach ochrony środowiska gdzie podmioty nastawione na partykularne

interesy nie informowały szerokiego grona organizacji ekologicznych o

wyborach czego skutkiem była niemożność zgłaszania swoich przedstawicieli

bądź niejawność a nawet utajenie procedury wyboru Widoczny był więc brak

dwustopniowej procedury proponowania kandydatoacutew gdzie najpierw organizacje

zgłaszałyby przedstawicieli dopiero potem wyłaniałyby kandydata optowanego

przez wszystkie organizacje602

Sytuacje takie zostały stwierdzone w Raporcie

Polskiej Zielonej Sieci z 2005 r pod tytułem bdquoZazielenić fundusze Społeczny

monitoring ochrony środowiskardquo603

Mając na względzie powyższe wydaje się

601

Ibidem s 193 602

Ibidem 603

M Stoczkiewicz K Smolnicki i in Raport Zazielenić fundusze Społeczny monitoring

funduszy ochrony środowiska Krakoacutew 2005 httpzielonasiecpl z dnia 21022013 r

264

zmiana przepisoacutew regulujących skład Komisji do spraw GMM i GMO byłaby

właściwa

W przypadku organizacji konsumenckich ustawodawca w ogoacutele nie

wskazuje w jaki sposoacuteb przedstawiciel organizacji konsumenckich powinien być

wybrany Przepis ten aby zachować konsekwencję powinien być

uszczegoacutełowiony Konfrontując ten przepis z pozostałymi wymienionymi

powyżej dostrzegalny jest brak szczegoacutełowego wyjaśnienia jakie dana

organizacja konsumencka powinna spełniać warunki biorąc pod uwagę

zwiększenie efektywności realizacji udziału społeczeństwa w sprawach GMO

Ustawa wskazuje bowiem np jakimi cechami muszą się charakteryzować osoby

fizyczne aby znaleźć się w Komisji ds GMM i GMO mianowicie

przedstawiciele nauki muszą wykazywać się autorytetem i kompetencjami w

następujących dziedzinach ochrony środowiska ochrony zdrowia

bezpieczeństwa biologicznego biotechnologii ochrony roślin oraz etyki a

ponadto wyboacuter poprzedzony jest zasięgnięciem opinii ministra właściwego do

spraw nauki ministra właściwego do spraw zdrowia i ministra właściwego do

spraw rolnictwa W tym wypadku kluczową cechą jest więc posiadanie szerokiej

wiedzy w wymienionych dziedzinach ktoacutere związane są pod roacuteżnymi aspektami

ze sprawami GMO Roacutewnież w przypadku wyboru przedstawiciela

przedsiębiorcoacutew ustawodawca akcentuje iż chodzi tu o osobę związaną z

biotechnologią a wyboacuter dokonany jest po zasięgnięciu opinii ministra właściwego

do spraw gospodarki i organizacji pracodawcoacutew Wymienione kandydatury mają

więc swoje umocowanie w stanowisku wyrażonym przez organ administracji

publicznej W przypadku przedstawicieli społeczeństwa z pewnością czynniki

jakimi należy kierować się przy ich wyborze są odmienne od pozostałych

bowiem w głoacutewnej mierze opierają się o stopień aktywności organizacji w

sprawach służących dobru społeczeństwa czy wpływie jaki organizacja wywiera

na decyzje podejmowane przez organy władzy

Wyboacuter przedstawiciela organizacji konsumenckiej w sprawach w ktoacutere

mają znaczący wpływ na życie i zdrowie ludzi oraz na jakość i poziom ich życia

wydaje się być nie mniej ważny niż wyboacuter przedstawicieli organizacji

ekologicznych Konsumcja stanowi wyraz zmieniących się i przekształcających

265

potrzeb społeczeństwa warunkoacutew i okoliczności ich zaspokajania Należy dodać

iż odpowiednie ukształtowanie sfery rynkowej zapewniającej dostarczanie i

wyboacuter produktoacutew powinno służyć podejmowaniu przez konsumenta racjonalnych

i świadomych decyzji zmierzajacych do podnoszenia jakości życia Nie zawsze

jednak interes społeczny idzie w parze z partykularnymi interesami

przedsiębiorcoacutew wobec czego jako swoisty gwarant roacutewnowagi przedstawiciel

organizacji konsumenckich wydaje się być ważnym członkiem Komisji ds GMM

i GMO Żywność stanowi jeden z podstawowych elementoacutew konsumpcji na ktoacuterą

GMO może znacząco oddziaływać zmieniajac strukturę i właściwości żywności

Rola Komisji ds GMM i GMO polega przede wszystkim na tworzeniu

zbiorowej opinii ekspertoacutew ktoacutere w głoacutewnej mierze stanowi ocenę naukową

napływających do Komisji wnioskoacutew Opinie Komisji ds GMM i GMO mają

realny wpływ na podejmowane rozstrzygnięcia doboacuter jej członkoacutew winien być

więc uzasadniony Należałoby więc zastanowić się na tym czy w omawianej

regulacji zostały zachowane odpowiednie proporcje w wyborze jej członkoacutew W

projekcie ustawy Prawo o organizmach genetycznie zmodyfikowanych604

projektodawca proponował aby przedstawiciela pozarządowych organizacji

ekologicznych zredukować do jednej osoby natomiast kwestię organizacji

konsumenckich pozostawić bez zmian Z punktu widzenia konieczności

zapewnienia udziału społeczeństwa w sprawach GMO rozwiązanie takie

należałoby ocenić negatywnie bowiem przy pozostałej znacznej liczbie członkoacutew

nie będących reprezentantami społeczeństwa znacznie korzystniejsze byłoby

zwiększenie a nie zmniejszenie liczy przedstawicieli organizacji Projekt ww

ustawy zakładał ponadto aby przedstawiciel pozarządowych organizacji

ekologicznych powoływany był spośroacuted kandydatoacutew zgłaszanych przez te

organizacje w wyznaczonym przez ministra właściwego do spraw środowiska

terminie Rozwiązanie te można uznać za właściwe i warte wprowadzenia

bowiem doprecyzowuje ono kwestie formalne związane z wyborem

przedstawiciela i mobilizuje organizacje do aktywnego i świadomego

uczestniczenia w działaniach związanych z GMO czy w pozyskiwaniu informacji

604

Projekt ustawy Prawo o organizmach genetycznie zmodyfikowanych druk Sejmowy nr 2547

VI kadencja Sejmu

266

ich dotyczących Praktyka pokazała bowiem iż ustanowienie Komisji ds GMM i

GMO organem opiniodawczo-doradczym niemal we wszystkich sprawach

podejmowanych przez ministra właściwego do spraw środowiska jest w gruncie

rzeczy pozbawione celowości605

Nie ma bowiem merytorycznego uzasadnienia w

odniesieniu do wydawania przez Komisję ds GMM i GMO opinii w sprawach

przedstawianych przez ministra właściwego do spraw środowiska w zakresie jego

ustawowych uprawnień W praktyce niezasadne okazało się także uprawnienie

Komisji ds GMM i GMO do opiniowania projektoacutew założeń polityki państwa w

dziedzinie zastosowań GMO i bezpieczeństwa biologicznego co po nowelizacji

ustawy w 2015 r zostało uchylone W tych dwoacutech grupach spraw stanowiska

Komisji ds GMM i GMO nie są obligatoryjne i w większości państw

członkowskich Unii Europejskiej nie jest praktykowane zasięganie opinii Komisji

ds GMM i GMO w tych kwestiach606

W tym kontekście warto także zwroacutecić uwagę na formę wydawanych

przez Komisję ds GMM i GMO uchwał dotyczących udzielenia aprobaty bądź

dezaprobaty dla wykonywania określonych działań z użyciem GMM czy GMO

Uchwały te w swej treści zawierają bowiem jedynie twierdzenie co do

stanowiska przyjętego przez Komisję ds GMM i GMO607

Warto rozważyć przy

tym czy nie zasadnym byłoby aby opinie Komisji zawierały uzasadnienie

sformułowanego przez siebie stanowiska Wydaje się to rozwiązaniem słusznym i

pozwalającym odzwierciedlić rzeczywistą rolę Komisji ds GMM i GMO w

procedurze wydania zgody na działania z użyciem GMM czy GMO

Komisja ds GMM i GMO prezentuje się jako szczegoacutelny organ mający

swoje miejsce w ramach zakładanego normatywnego modelu udziału

społeczeństwa w sprawach dotyczących GMO Trudno jest ją bowiem poroacutewnać

do innego tego typu podmiotu a przy tym powyższe rozważania wskazują na

potrzebę dopracowania jej charakteru i precyzyjnego wyznaczenia doniosłości jej

roli w procedurach związanych z wydawaniem zgoacuted i zezwoleń na

605

Uzasadniednie do projektu ustawy Prawo o organizmach genetycznie zmodyfikowanych Druk

nr 2547 VI Kadencja Sejmu s 12 606

Ibidem 607

httpgmo1mosgovplrejestrregistriesRegistryEntryListaction_sourcePage=2Fregistries2

FRegistryListactionampregistryId=hcc3d96e7f0000010120709c136976b8 z dnia 30092016 r

267

wykorzystywanie GMO Członkowstwo reprezentantoacutew społeczeństwa w Komisji

ds GMM i GMO wydaje się jednak być marginalne co roacutewnież utrudnia

określenie co do rzeczywistej roli jaką Komisja ta pełni w wymienionych w tym

rozdziale procedurach Należy to ocenić jako negatywne De lege ferenda

istotnym wydaje się doprecyzowanie roli Komisji ds GMM i GMO i

ujednolecienie jej charakteru tzn podjęcie decyzji co do tego czy jest ona

organem składającym się wyłącznie z profesjonalistoacutew w danej dziedzinie czy

też jej rola wykracza poza fachową ocenę i obejmuje roacutewnież w obszar

społecznego oddziaływania na sprawy dotyczące wykorzystywania GMO

268

55 Uwagi końcowe

Posumowanie powyższych rozważań należy rozpocząć od generalnego

stwierdzenia iż na gruncie przepisoacutew regulujących problematykę udziału

społeczeństwa w postępowaniach administracyjnych w sprawach dotyczących

GMO istnieje pole do zmian i modyfikacji ktoacutere w konsekwencji usprawniłyby

procedurę udziału społeczeństwa ujednoliciło ją i uczyniło bardziej

jednoznaczną Przeprowadzone rozważania prowadzą do wniosku iż o ile można

moacutewić o istnieniu elementoacutew ktoacutere w założeniu składają się na normatywny

model udziału społeczeństwa w sprawach GMO o tyle trudno dostrzec w

działaniach ustawodawcy intencję do stworzenia takiego modelu jako struktury

zapewniającej skuteczny udział społeczeństwa w sprawach GMO Aby podjąć

proacutebę sformułowania normatywnego modelu udziału społeczeństwa niezbędne

jest dokonanie zbiorczych konkluzji dotyczących tej problematyki ktoacutere pozwolą

na zidentyfikowanie problemu i na tej podstawie sformułowanie nowych

rozwiązań na gruncie przepisoacutew prawnych

Sprecyzowanie wnioskoacutew de lege ferenda rozpocząć należy od

podsumowania poszczegoacutelnych etapoacutew opisanych w niniejszym rozdziale

procedur udziału społeczeństwa w postępowaniach dotyczących GMO Jak

zostało wspomniane procedury te stosuje się zaroacutewno do wydania zgoacuted na

działanie z wykorzystaniem GMO jak i do ich zmiany natomiast przepisy nie

odnoszą się do cofnięcia zezwolenia na prowadzenie zakładu inżynierii

genetycznej w ktoacuterym jest lub ma być prowadzone zamknięte użycie GMM czy

GMO oraz cofnięcia zgodny na zamknięte użycie GMM czy GMO Autorka

postawiła pytanie czy brak unormowania expressis verbis tych proceduroacutew

powoduje w jakims sensie uszczuplenie uprawnień społeczeństwa w zakresie jego

udziału w sprawach GMO Przeprowadzona analiza pozwala przypuszczać że tak

nie jest Przyjęcie założenia że udział społeczeństwa w wyżej wymienionych

sprawach nie ma swojego uzasadnienia prawnego wynika z kilku przyczyn Po

pierwsze sposoacuteb sformułowania przesłanek w zakresie obowiązku cofnięcia

zezwolenia czy zgody wskazuje na konieczność rozpatrywania ich w sposoacuteb nie

dający przestrzeni do uznaniowego rozstrzygnięcia Ponadto z treści przepisu

269

wynika iż organ podejmuje decyzje na podstawie przeprowadzonej kontroli a

więc w oparciu o konkretnie ustalone fakty min w odniesieniu do terminu czy

wymogoacutew bezpieczeństwa wymienionych w treści przyznanej zgody Po drugie

nie można tutaj abstrahować od celu tej regulacji a mianowicie dążenia do

nałożenia na podmiot wykonujący działania z użyciem GMM czy GMO

obowiązku zaprzestania tych działań a więc de facto zaprzestania potencjalnej

ingerencji w środowisko Mając na względzie podejście społeczeństwa do GMO i

cel postępowań z udziałem społeczeństwa nie ulega wątpliwości iż jest on wtedy

zasadny gdy chodzi o możliwość spowodowania zagrożenia a nie wtedy gdy

administracji jest ono eliminowane Mając przy tym na względzie że opinia

społeczeństwa nie może stanowić podstawy do wydania decyzji w tym

przedmiocie odwołanie się do skutkoacutew jakie wywoła ta decyzja stanowi

najważniejszy aspekt prowadzonej tu oceny zasadności udziału społeczeństwa w

tych postępowania Mając więc na względzie cel tej regulacji oraz założenia

stworzenia instrumentoacutew udziału społeczeństwa w sprawach z zakresu ochrony

środowiska winno się przyjąć iż społeczeństwo co do zasady optować będzie za

zaprzestaniem tego typu działalności a nie za jej kontynuowaniem Jest to jednak

wciąż subiektywny wniosek wywiedziony z szerszego kontekstu rozważań nad

kwestią stosowania GMO Z kolei rozpatrując sposoacuteb sformułowania

omawianych przepisoacutew warto zauważyć iż w przeciwieństwie do regulacji

odnoszących się do wydania zgody na działania z użyciem GMM czy GMO

przepisy te nie regulują kwestii obowiązku przedłużania postępowania o okres



środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko Sam art 14 uuiś

roacutewnież odnosi się jedynie do postępowań o wydanie zgody bądź zezwolenia

Taka konstrukcja przepisoacutew sugeruje iż wolą ustawodawcy nie było prowadzenie

postępowania w przedmiocie cofnięcia zgody na działania z użyciem GMM czy

GMO z udziałem społeczeństwa Podkreślenia wymaga fakt iż wymoacuteg taki nie

istnieje w prawie międzynarodowymi i prawie Unii Europejskiej De lege ferenda

aby usunąć wszelkie wątpliwości korzystnym rozwiązaniem byłoby

wprowadzenie odrębnego przepisu ktoacutery w sposoacuteb jednoznaczny stwierdzałby

270

obowiązek bądź jego brak w zakresie udziału społeczeństwa w analizowanych

postępowaniach


społeczeństwa przeprowadzona analiza doprowadziła do wniosku iż obowiązek

powiadomienia społeczeństwa o toczącym się postępowaniu będzie

konkretyzował się w chwili skompletowania materiałoacutew niezbędnych do

prowadzenia postępowania Jednak z racji faktu iż termin nie został

skonkretyzowany organ ma w zasadzie pełną swobodę w działaniu608

Minister

właściwy do spraw środowiska może powiadomić społeczeństwo w momencie

wszczęcia postępowania bądź też na etapie opiniowania przez Komisję do spraw

GMM i GMO np po otrzymaniu opinii Komisji do spraw GMM i GMO lub

wstępnej opinii jej zespołu roboczego Jedynym ograniczeniem jest moment

wydania przez organ rozstrzygnięcia merytorycznego oraz ustawowy okres czasu

na składanie uwag i wnioskoacutew ktoacutery wynosi 30 dni609

De lege ferenda warto


momencie wydania przez Komisję do spraw GMO i GMM wstępnej opinii

Byłoby to zasadne z punktu widzenia realizacji zasady uspołeczniania procesu

decyzjnego w ochronie środowiska a więc wpisywałoby się w normatywny

model udziału społeczeństwa w sprawach dotyczących GMO Wstępna opinia

Komisji do spraw GMO i GMM pozwoliłaby na zapoznanie się przez

społeczeństwo z fachową opinią w danej sprawie sformułowaną w oparciu o

wiedzę ktoacuterej społeczeństwo jako pewien ogoacuteł podmiotoacutew zainteresowanych

przede wszystkim konsekwencjami wydania decyzji nie posiada

W zakresie postępowania w przedmiocie wydania pozwolenia na zamknięte

użycie GMM i GMO istotną rolę odgrywa określenie momentu początku biegu

terminu na składanie uwag i wnioskoacutew ktoacutery powinien uwzględniać uprzednie

skuteczne dokonanie podania informacji do publicznej wiadomości w drodze

wszystkich wymaganych przez ustawodawcę form Jak wskazała autorka

rozprawy wśroacuted przedstawicieli nauk prawnych dominuje pogląd iż termin ten

608



LEXel 2013 609

Patrz też M Micińska Prawne aspektyhellip Część II [w] Ochrona Środowiska Przegląd nr

32002 s 22-35

271

nie ma charakteru instrukcyjnego Przekroczenie więc tego terminu wywołuje

negatywne konsekwencje dla podmiotu ktoacutery dopuścił się takiego przekroczenia

co potwierdza orzeczenie WSA w Warszawie z dnia 25 listopada 2008 r610

Za

takim jego charakterem przemawiają roacutewnież postanowienia art 35 uuiś ktoacutery


33 ust 1 pkt 7 uuiś pozostawia się bez rozpoznania ma więc miejsce w tym

wypadku następstwo prawne o charakterze materialnoprawnym ktoacutere

uniemożliwia merytoryczne rozpoznanie uwag i wnioskoacutew zgłoszonych z

przekroczeniem terminu611

Autorka zwroacuteciła także uwagę że obowiązujący w



środowisko 30-dniowy termin na złożenie uwag i wnioskoacutew jest stosunkowo

kroacutetki W postępowaniach w ktoacuterych dokumentacja jest rozbudowana termin ten

stwarza barierę czasową w prawidłowym i kompletnym zapoznaniu się ze sprawą

Takie formułowanie przepisoacutew nie uwzględnia uwarunkowań każdego z rodzajoacutew

postępowań oraz poszczegoacutelnych etapoacutew postępowań dotyczących

wykorzystywania GMM i GMO Rozwiązaniem ktoacutere odzwierciedlałoby

ustawodawstwo Unii Europejskiej byłoby więc takie przyjęcie możliwości

indywidualnego określenia terminu składania uwag i wnioskoacutew w każdym z

postępowań wymagającym udziału społeczeństwa De lege ferenda postuluje się

dodanie przez ustawodawcę w ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i




sprawy bądź też wprowadziłby podział terminoacutew uwarunkowany przedmiotem

postępowania i skomplikowaniem sprawy Wydaje się natomiast iż

rozwiązaniem ktoacutere na dzień dzisiejszy w aktualnym stanie prawnym nie

sprawdziłby się byłoby przypisanie określonych terminoacutew do konkretnego

rodzaju spraw bowiem legislator nie wylicza enumeratywnie w ustawie o

610

Wyrok WSA w Warszawie z dnia 25 listopada 2008 r sygn IV SAWa 159708 LEX nr

521846 611



LEXel 2013

272


ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko jakie

postępowania wymagają udziału społeczeństwa Klasyfikacja spraw ze względu

na stopień ich skomplikowania byłaby więc możliwa w przypadku gruntownej

zmiany konstrukcji ustawodawstwa w tym zakresie Gdyby natomiast przyjąć

koncepcję całościowego uregulowania problematyki udziału społeczeństwa w

postępowaniach administracyjnych dotyczących GMM i GMO w ustawie o

mikroorganizmach i organizmach genetycznie zmodyfikowanych korzystnym

byłoby wprowadzenie dłuższego terminu na składanie uwag i wnioskoacutew a przy

tym roacuteżnicowanie terminoacutew w zależności od rodzaju postępowania dotyczącego

GMO

Istotne znaczenie w ramach prowadzonych rozważań dla ukształtowania

założeń normatywnego modelu udziału społeczeństwa w sprawach GMO ma

ustalenie kiedy organ obowiązany jest do przeprowadzenia rozprawy otwartej dla

społeczeństwa W piśmiennictwie podkreśla się że rozprawa jest zjawiskiem

dynamicznym na ktoacuterego kształtowanie się oddziałują wszystkie naczelne zasady

postępowania w szczegoacutelności zaś zasada jawności bezpośredniości

kontradyktoryjności prawdy materialnej swobodnej oceny dowodoacutew i

koncentracji materiału dowodowego612

Przepis art 36 uuiś wskazuje na

uprawnienie organu do zwołania rozprawy nie zaś jego obowiązek W niniejszym

rozdziale autorka poddała analizie kwestię koleracji pomiędzy przepisami

Kodeksu postępowania administracyjnego i ustawy o udostępnianiu informacji o


ocenach oddziaływania na środowisko w kontekście możliwości zwołania przez

organ rozprawy otwartej dla społeczeństwa Przyjmując iż art 89 kpa stwarza

po stronie organu administracji publicznej obowiązek przeprowadzenia rozprawy

nie można wykluczyć iż analizowane przepisy wzajemnie się uzupełniają

Doktoryna i judykatura nie wykluczają bowiem takiej właśnie zależności Po

pierwsze w świetle Kodeksu postępowania administracyjnego organ

administracji publicznej jest obowiązany przeprowadzić rozprawę gdy zapewni

to przyspieszenie lub uproszczenie postępowania Biorąc pod uwagę fakt że

612


273

termin na składanie uwag i wnioskoacutew przez społeczeństwo jest kroacutetki tym

samym zwołanie rozprawy w sprawach dotyczących GMO pozwoliłoby na

realizację postulatoacutew ustawodawcy co do urzeczywistniania zasady szybkości

postępowania i ekonomiki procesowej Rozprawa umożliwiłaby także

koncentrację materiału dowodowego w jednym miejscu co jest istotne biorąc

pod uwagę poczynione w niniejszym rozdziale rozważania co do możliwości

zapoznania się z dokumentacją sprawy Mając zaś na względzie terminy w jakich

organ ma obowiązek wydać decyzje co do dokonywania działań z użyciem GMO

i biorąc pod uwagę że są one dłuższe niż postulowany przez ustawodawcę czas

na przeprowadzenie postępowania administracyjnego wynikający z art 35 kpa

sugestia ta jest tym bardziej słuszna Postępowanie wyjaśniające przybiera

obligatoryjnie formę rozprawy także woacutewczas gdy jest to potrzebne do


Jedym z etapoacutew postępowania jest opiniowanie wniosku przez Komisję do

spraw GMM i GMO odbywające się na posiedzeniu Tego typu ciało doradcze

nie występuje standardowo w postępowaniach z udziałem społeczeństwa Warto

rozważyć czy nie zasadnym byłoby takie skonstruowanie przepisoacutew ktoacutere

zapewniałyby właśnie reprezentację Komisji do spraw GMM i GMO podczas

rozprawy Jego obecność pozwoliłaby de facto na bezpośrednie ustosunkowanie




więc w ocenie autorki rozprawy zasadnym wydaje się uznanie iż przepisy

Kodeksu postępowania administracyjnego stanowią niejako uzupełnienie regulacji

z art 36 uuiś i wyznaczają ramy postępowania organu biorąc pod uwagę

podstawowe zasady postępowania administracyjnego Niemniej jednak de lege

ferenda warto rozważyć precyzyjne określenie w przepisach GMO przesłanek

zwołania rozprawy biorąc pod uwagę swoistość tego postępowania jego

znaczenie dla społeczeństwa oraz mając na względzie rozbieżność poglądoacutew co

do istnienia korelacji pomiędzy art 89 kpa i 36 uuiś

Kwestią ktoacutera wymagała głębszego rozważenia jest rola w jakiej

społeczeństwo może uczestniczyć w postępowaniach opisanych w niniejszym

274

rozdziale O ile w przypadku zamkniętego użycia GMM i GMO ma ono charakter

ograniczony i działania wchodzące w jego zakres są wykonywane jedynie w

określonych warunkach a pomiędzy obszarem zamkniętego użycia a obszarem

występującym bdquona zewnątrzrdquo istnieje bariera zapewniająca izolację działań z

GMM i GMO o tyle zamierzone uwolnienie może potencjalnie negatywnie

wpłynąć na obszary znajdujące się w pobliżu terenu gdzie działania są

wykonywane Co więcej przy zamierzonym uwolnieniu GMO do środowiska nie

są stosowane żadne bariery ograniczające jego rozprzestrzenianie wobec czego

oddziaływanie może mieć znaczny zasięg Analiza przeprowadzona w tym

rozdziale pozwoliła stwierdzić że Kodeks postępowania administracyjnego

dopuszcza zawiązanie stosunku procesowego niezależnie od tego czy w

konkretnym przypadku istnieje rzeczywiście interes danego podmiotu oparty na

prawie613

Postępowanie może więc dotyczyć interesu prawnego lub obowiązku

innego podmiotu w sposoacuteb pośredni tj w taki że decyzja nie rozstrzyga wprost o

jego prawach i obowiązkach lecz jedynie oddziaływa na jego prawa i obowiązki

wskutek powiązania sytuacji prawnej adresata decyzji z tym podmiotem614

Wydaje się iż wynik postępowania w sprawie wydania zgodny na zamierzone

uwolnienie GMO do środowiska może w określonych przypadkach wpływać na

wykonywanie praw właścicielskich na nieruchomościach znajdujących się w

obszarze oddziaływania uwolnionego GMO na środowisko Analiza tego

zaganiania pozwoliła na ustalenie że nie można wykluczyć iż na tym etapie

udział innych stron niż podmiot wnioskujący o udzielenie zgody na zamierzone

uwolnienie GMO do środowiska byłby uzasadniony

Istotne znaczenie w omawianych procedurach ma także dokumentacja

oceny zagrożeń ktoacutera jest niezbędna w każdym z opisanych postępowań i bez

ktoacuterej nie mogłoby dojść do wydania decyzji zezwalającej na dokonanie

wnioskowanych działań Głoacutewnym celem oceny zagrożenia jest wstępna analiza i


środowisko Jest to więc swoista charakterystyka problemoacutew jakie mogą

wystąpić przy podejmowanej działalności a na tej podstawie oszacowanie

613



aktualizowany do Kodeksu postępowania administracyjnego LEXel 2016

275

wartości przedsięwzięcia i jego zyskowności w świetle obowiązku ochrony

środowiska Podobnie jak raport o oddziaływaniu na środowisko ocenę

zagrożenia z racji treści i celu dla jakiego jest tworzona należy uznać za

nienazwany środek dowodowy do ktoacuterej zastosowanie będą miały wszystkie

zasady postępowania dowodowego określone w Kodeksie postępowania

administracyjnego615

Zastanowienia wymagała kwestia czy ocena zagrożenia

powinna być sporządzana przez samego wnioskodawcę i czy wpływa to

pozytywnie na rzeczywistą ocenę sprawy przez podmioty biorące udział w

postępowaniu Skoro bowiem ocena zagrożenia stanowi jeden z kluczowych

elementoacutew na ktoacuterych organ opiera swoją decyzję kwestia jej poprawnego

sformułowania jest niezwykle istotna a jej nieprawidłowe skonstruowanie może

w gruncie rzeczy powodować naruszenie zasady przezorności616

W tym

kontekście autorka rozprawy dostrzega dwa aspekty oceny zagrożenia

wymagajace dopracowanowania pod kątem prawnym Po pierwsze wydaje się

słusznym wprowadzenie obowiązku poświadczenia kwalifikacji przez osoby

sporządzające ocenę oddziaływania na środowisko podobnie jak ma to miejsce w

przypadku raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko Na chwilę

obecną dopiero kiedy wnioskodawca rozpocznie działalność właściwe organy

administracji publicznej sprawdzają jej zgodność z przyjętymi wymogami Nie

można wykluczyć że skoro wnioskodawca specjalizuje się w danej dziedzinie i

zależy mu na decyzji zezwalającej może on tak skonstruować ocenę zagrożeń

aby przemawiała ona na jego korzyść Ocena zagrożeń winna być dokumentem

obiektywnie stwierdzającym mogące się pojawić zagrożenia w prowadzonej

działalności Przyjmując nawet że wnioskodawca następnie zostałby pociągnięty

do odpowiedzialności za sporządzenie oceny zagrożenia niezgodnej z

rzeczywistym stanem rzeczy wciąż wpływało by to na brak realizacji zasady

przezorności i prawa do informacji a także udziału społeczeństwa w

postępowaniu w sprawie GMO De lege ferenda powinny być stworzone

unormowania wprowadzające obowiązek potwierdzenia oceny zagrożeń a nawet

całej dokumentacji dołączonej do wniosku przez organ kompetentny w sprawie

615

Por W Radecki Charakter prawny raportu op cit s 36 616


1123134

276

Spowodowałoby to podwoacutejny korzystny skutek - po pierwsze zwiększyłoby

skuteczność partycypacji społeczeństwa ktoacutere mogłoby odnieść się do rzetelnych

obiektywnych danych po drugie wpłynęłoby to na zmniejszenie

nieprawidłowości w wykonywaniu działań z GMO na ktoacutere została wydana

zgoda Warto także aby analogicznie jak w przypadku raportu o oddziaływaniu

na środowisko ocena zagrożenia zawierała streszczenie informacji w języku

niespecjalistycznym Członkowie społeczeństwa są w stanie tylko wtedy odnieść

się merytorycznie do treści wniosku kiedy sami mają szansę na zrozumienie

procesoacutew wchodzacych w zakres wnioskowanej działalności Wydaje się więc ze

dla rzeczywistego uczestnictwa społeczeństwa w postępowaniu niezbędne jest

wyjaśnienie sprawy w języku zrozumiałym dla przeciętnej osoby nie będacej

specjalistą w danej dziedzinie Tymczasem na gruncie ustawy o

mikroorganizmach i organizmach genetycznie zmodyfikowanych wnioskodawca

nie ma obowiązku tłumaczenia dokumentacji sprawy w języku

niespecjalistycznym Nie wykluczone że brak takiego obowiązku może wpłynąć

na wzrost prawdopodobieństwa powstania konfliktoacutew ekologicznych

Wprowadzenie takiego obowiązku wpłynęłoby roacutewnież na pozytywne



zaufania obywateli do państwa Stosowną regulacją w odniesieniu do

prowadzonych rozważań byłoby wprowadzenie tożsamego do art 66 ust 1 pkt

15 uuiś przepisu o ujęciu w dokumentacji sprawy analizy możliwych

konfliktoacutew społecznych związanych z planowanym działaniem

Zdecydowanie lepiej wypada na tym tle regulacja odnosząca się do

uczestnictwa organizacji ekologicznych Jak autorka wskazała w rozdziale 27

organizacje ekologiczne nie są ograniczone ramami czasowymi odnośnie

terminoacutew składania uwag i wnioskoacutew mogą przystąpić do postępowania w

dowolnym momencie a stając się uczestnikiem na prawach strony biorą czynny

udział w każdym stadium postępowania Z drugiej strony organizacje ekologiczne

muszą z własnej inicjatywy zasięgać informacji o toczących się postępowaniach

co w pewien sposoacuteb wpływa na ograniczenie wykorzystywania przez organizacje

ich uprawnień ale z drugiej strony przyczynia się to do większej mobilizacji

277

organizacji ekologicznych ktoacutere rzeczywiście są zainteresowane danym

postępowaniem W niniejszy rozdziale autorka odniosła się szczegoacutelnie do

problematyki organizacji ekologicznych zainteresowanych sprawami dotyczącymi

wykorzystywania GMO pod kątem ustalenia jakiej treści winien być statut takiej

organizacji ekologicznej aby organ uznał za zasadne dopuszczenie jej do udziału

w postępowaniu Przeprowadzona analiza doktryny i orzecznictwa w tym zakresie

wykazała że cele statutowe organizacji ekologicznej winny być określone

możliwie jak najbardziej konkretnie bowiem organ dążyć będzie do ustalenia

rzeczywistego celu organizacji oraz jej merytorycznego przygotowania w zakresie

związanym z przedmiotem sprawy Ma to w założeniu ograniczanie stron

postępowania tylko do tych ktoacutere mają rzeczywisty interes w rozstrzygnięciu

sprawy Taka interpretacja wydaje się być logiczna jednak stawia pod znakiem

zapytania skuteczność realizacji instrumentoacutew udziału społeczeństwa w ochronie

środowiska w tym w sprawach dotyczących GMO

Reasumując aby udział społeczeństwa w postępowaniach dotyczących

wydania zezwoleń i zgoacuted na wykorzystywanie GMO był realizowany efektywnie

ustawodawca powinien uregulować problematykę udziału społeczeństwa w

postępowaniach w sposoacuteb pozwalający na uwzględnienie specyfiki danego stanu

faktycznego a więc biorąc pod uwagę przedmiot i stopień skomplikowania





Dodatkowo ustawodawca winien uwzględnić potrzebę odpowiedniego


Ten postulat dotyczy także dopuszczania do postępowań organizacji

ekologicznych działających w sprawach związanych z GMO

Na zakończenie należy poruszyć kwestię regulacji zadań i składu Komisji

do spraw GMM i GMO bowiem wydaje się iż także w tym zakresie potrzebne są

niewielkie ale istotne zmiany Po pierwsze w ustawie o mikroorganizmach i

organizmach genetycznie zmodyfikowanych sposoacuteb wyboru przedstawicieli

pozarządowych organizacji ekologicznych został określony ogoacutelnikowo a w

278

przypadku organizacji konsumenckich w ogoacutele pominięto uregulowanie tej

kwestii W ocenie autorki przepisy te powinny być doprecyzowane Komisja do

spraw GMM i GMO jest szczegoacutelnym podmiotem w ramach ktoacuterego udział

społeczeństwa w sprawach GMO może być efektywnie realizowany Wobec tego

należałoby zastanowić się nad zwiększeniem ilości przedstawicieli organizacji

ekologicznych i konsumenckich w Komisji do spraw GMM i GMO Na dzień

dzisiejszy jest ich łącznie tylko troje co wydaje się być stosunkowo małą liczbą

biorąc pod uwagę że Komisja liczy 21 członkoacutew Członkowstwo reprezentantoacutew

społeczeństwa w Komisji ds GMM i GMO być można uznać za marginalne co

roacutewnież utrudnia określenie co do rzeczywistej roli jaką Komisja ta pełni w w

procedurach w przedmiocie wydania zgody czy zezwolenia na wykorzystywanie

GMO De lege ferenda autorka rozprawy postuluje doprecyzowanie charakteru

Komisji do spraw GMM i GMO tzn ukształtowanie jej składu tak aby uściślić

czy jest ona organem składającym się wyłącznie z profesjonalistoacutew w danej

dziedzinie czy też jej rola wykracza poza fachową ocenę i obejmuje roacutewnież

obszar społecznego oddziaływania na sprawy dotyczące wykorzystywania GMO

W tym drugim wypadku należałoby oacutew obszar społecznego oddziaływania

uczynić bardziej rzeczywistym

Kwestii wymagającej rozważenia jest roacutewnież zakres uprawnień jakie

przysługują Komisji do spraw GMM i GMO tak aby ograniczały się one jedynie

do tych rzeczywiście wykorzystywanych i mających znaczenie w praktyce tj

opiniowanie wnioskoacutew w sprawach wydawania zgoacuted lub zezwoleń

przewidzianych przez ustawę czy opiniowanie projektoacutew aktoacutew prawnych

dotyczących GMM lub GMO oraz bezpieczeństwa biologicznego Ponadto warto

rozważyć czy nie zasadnym byłoby aby opinie Komisji do spraw GMM i GMO

miały charakter bardziej złożony tj Komisja uzasadniałaby szczegoacutełowo

sformułowane przez siebie stanowisko Wydaje się to rozwiązaniem słusznym i

pozwalającym odzwierciedlić rzeczywistą rolę Komisji w procedurze wydania

zgody na działania z użyciem GMM czy GMO

Podsumowując opisane powyżej przepisy w przeważającej części są

niejednoznacznie sformułowane i nie tworzą spoacutejnej całości ktoacutera determinuje

ich prawidłowe stosowanie skutkujące w konsekwencji efektywną realizacją

279

uprawnień przyznanych społeczeństwu w ochronie środowiska Opisane powyżej

problemy ukazują wiele kwestii spornych i wątpliwości interpretacyjnych co

stwarza pole do nadużyć Przepisy te mimo iż formułują gwarancje udziału

społeczeństwa w postępowaniach ktoacutere wymagane są prawem Unii Europejskiej i

prawem międzynarodowym są jednocześnie skonstruowane tak że brak im

harmonijnego powiązania co jest istotne w przypadku kiedy jedna instytucja

regulowana jest więcej niż jednym aktem prawnym De lege ferenda wydaje się

iż kluczowe dla poprawienia tej sytuacji jest dopracowanie istniejących już

przepisoacutew bez potrzeby tworzenia kompleksowej regulacji na gruncie jednej

ustawy poprzez np unormowanie expressis verbis kwestii czy społeczeństwo ma

prawo do udziału w postępowaniach dotyczących cofnięcia zezwolenia na


prowadzone zamknięte użycie GMM czy GMO oraz w postępowaniach w

przedmiocie cofnięcia zgodny na zamknięte użycie GMM lub GMO

wprowadzenie obowiązku powiadamiania społeczeństwa o postępowaniu w


przyjęcie możliwości odmiennego określenia terminu składania uwag i wnioskoacutew

w każdym z postępowań wymagających udziału społeczeństwa biorąc pod uwagę

stopień skomplikowania sprawy określenie w przepisach GMO przesłanek

zwołania rozprawy określenie kręgu podmiotoacutew uprawnionych do bycia stroną w

postępowaniu w sprawie GMO tj uznanie za stronę także tych podmiotoacutew na

ktoacutere w sposoacuteb pośredni może wpływać wydanie decyzji korzystnej dla

wnioskodawcy wprowadzenie w przepisach obowiązku potwierdzenia oceny

zagrożeń a nawet całej dokumentacji dołączonej do wniosku przez kompetentny

organ uregulowanie obowiązku zawarcia we wniosku streszczenia informacji

zawartych w ocenie zagrożenia w języku niespecjalistycznym uchwalenie

przepisu o ujęciu w dokumentacji sprawy analizy możliwych konfliktoacutew

społecznych związanych z planowanym działaniem

Powyższe rozważania pozwoliły ustalić iż istnieją podstawy ku

stworzeniu pewnej strukturalnie powiązanej całości tworzącej normatywny model

udziału społeczeństwa w sprawach dotyczących GMO Niemniej jednak

problematyka ta wydaje się być w ciągłej ewolucji wynikającej z

280

systematycznego wdrażania przepisoacutew prawa Unii Europejskiej Biorąc pod

uwagę istniejące już na chwilę obecną wątpliwości co do efektywności przyjętej

przez ustawodawcę metody legislacyjnej polegającej na stosowaniu odesłań do

innych ustaw warto rozważyć przyjęcie alternatywnych konstrukcji takiego

modelu tj uregulowanie całości problematyki udziału społeczeństwa w sprawach

dotyczących GMO na gruncie jednej ustawy bądź też doprecyzowanie regulacji

prawnych ktoacutere na dzień dzisiejszy pozostawione zostały do interpretacji

podmiotoacutew je stosujących

281

Zakończenie

W niniejszej rozprawie doktorskiej autorka postawiła hipotezę w świetle

ktoacuterej na gruncie obowiązującego prawa nie istnieje normatywny model udziału

społeczeństwa w sprawach dotyczących GMO przy czym były podejmowane

proacuteby jego stworzenia W niniejszej dysertacji sformułowano także hipotezę

szczegoacutełową w świetle ktoacuterej kwestie sporne istniejące na gruncie przepisoacutew w

ktoacuterych unormowane zostały instrumenty prawne udziału społeczeństwa w

ochronie środowiska uniemożliwiają osiągnięcie celu w postaci zagwarantowania

społeczeństwu skutecznego dostępu do informacji oraz udziału w postępowaniach


zmodyfikowanych a ponadto iż normy prawne ktoacutere odnoszą się do tego

przedmiotu regulacji nie są ze sobą zharmonizowane

Przeprowadzone rozważania doprowadziły do weryfikacji powyższych

hipotez w oparciu o dokonaną analizę przepisoacutew w ktoacuterych unormowane zostały

instrumenty udziału społeczeństwa w ochronie środowiska w tym w sprawach

dotyczących organizmoacutew genetycznie zmodyfikowanych W wyniku

przeprowadzonych rozważań autorka potwierdziła ich prawdziwość

W celu określenia normatywnego modelu udziału społeczeństwa w

sprawach dotyczących GMO ustalone zostały moduły tego modelu

rozpoczynając od zidentyfikowania podstawowych wartości spajających oacutew

model a także odniesienie się do treści norm prawnych ktoacutere oacutew model tworzą

Następnie autorka przeprowadziła analizę przepisoacutew prawa stanowiących

podstawę do dokonywania czynności prawnych w sprawach dotyczących

organizmoacutew genetycznie zmodyfikowanych przez podmioty ktoacutere objęte zostały

definicją bdquospołeczeństwardquo wraz z wykazaniem istniejących problemoacutew

konfliktoacutew i luk w prawie oraz zbadała powiązania między poszczegoacutelnymi

zbadanymi elementami

W świetle przeprowadzonych wywodoacutew do podstawowych wartości

wyrażonych pod postacią zasad prawa na ktoacuterych winien być zbudowany

normatywny model udziału społeczeństwa autorka zaliczyła zasadę

282

zroacutenoważonego rozwoju a także wywiedzioną z prawa międzynarodowego

zasada uspołeczniania procesu decyzjnego w ochronie środowiska617

a także

związane z nimi zasadę prewencji i przezorności a ponadto zasadę

sprawiedliwości społecznej zasadę przestrzegania wiążącego Polskę prawa

międzynarodowego prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska czy

obowiązek władz publicznych wspierania działań obywateli na rzecz ochrony

środowiska W prowadzonych rozważaniach nie można było także abstrahować

od bdquoprawa do środowiskardquo uznanego za kompleks praw w ktoacuterych zakres

wchodzi prawo do informacji o środowisku oraz do udziału w podejmowaniu

decyzji o środowisku618

Autorka za kluczowe uznała także prawo do informacji o

stanie i ochronie środowiska czy obowiązek władz publicznych wspierania

działań obywateli na rzecz ochrony środowiska Brak uwzględnienia

podstawowych zasad przy konstruowaniu tego modelu prowadzi do braku

zapewnienia skutecznej partycypacji społeczeństwa w sprawach GMO a stanowić

może jedynie system chaotycznie zebranych przepisoacutew prawa ktoacutere mogą

tworzyć pozory realizacji założeń przyjętych w prawie międzynarodowym i

prawie Unii Europejskiej

Ponadto w ocenie autorki czynnikiem przesądzającym o skuteczności

regulacji normujących udział społeczeństwa w sprawach dotyczących GMO lub

jej braku było ustalenie czy normy prawne ktoacutere odnoszą się do tego przedmiotu

regulacji a ktoacutere należą do szeroko rozumianego prawa ochrony środowiska są

ze sobą zharmonizowane Skonfrontowanie prawa międzynarodowego prawa

Unii Europejskiej i unormowań zawartych w Konstytucji z treścią regulacji

zawartych w ustawach zwykłych pozwoliło na ustalenie kierunku rozważań i

określenie istniejących na tym tle problemoacutew Dokonana analiza umożliwiła

weryfikację wyżej wskazanej hipotezy

Z ustaleń dokonanych na gruncie niniejszej rozprawy wynika iż opisana

w rozprawie metoda legislacyjna przyjęta przez ustawodawcę nie uwzględnia

szczegoacutelnego charakteru przedmiotu regulacji jakim są działania

617




283

z wykorzystaniem organizmoacutew genetycznie zmodyfikowanych a to wpływa na

skuteczność stosowania instrumentoacutew prawnych udziału społeczeństwa w

ochronie środowiska w sprawach dotyczących organizmoacutew genetycznie

modyfikowanych Konsekwencją jest powstawanie kwestii spornych na gruncie

stosowanych przepisoacutew ktoacutere mogą powodować problemy praktyczne w

skutecznym realizowaniu przez społeczeństwo jego uprawnień Należy więc

przyjac tezę iż w obowiązującym systemie prawa nie funkcjonuje normatywny

model udziału społeczeństwa w sprawach dotyczących GMO

Sformułowanie powyższych wnioskoacutew uwarunkowało konieczność

stworzenia założeń tego normatywnego modelu To zaś pozwoliło na zebranie w

prawne ramy skomplikowanego i dynamicznie rozwijającego się obszaru regulacji

prawnych chroniących środowisko Na chwilę obecną dostrzegalna jest

ustawiczna zmiana przepisoacutew prawa regulujących problematykę GMO ich

ewolucja i dostosowywanie do obowiązujących wymogoacutew prawa Unii

Europejskiej Z pewnością rozwoacutej technologiczny i zwiększanie zapotrzebowania

na wykorzystywanie GMO w roacuteżnych dziedzinach życia wpłynie na powiększanie

sfery prawnej w ktoacuterej działania z użyciem GMO winny być uregulowane co

roacutewnież ukazało potrzebę podjęcia jak dotąd nieanalizowanej szeroko tematyki

Autorka w niniejszej dysertacji podjęła proacutebę stworzenia założeń

koncepcyjnych normatywnego modelu udziału społeczeństwa w sprawach

dotyczących GMO w oparciu o elementy tworzące ten model (a więc

zidentyfikowanie wartości będących podstawą aktywności społecznej w

dziedzinie ochrony środowiska) i wskazała je poprzez formułowanie wnioskoacutew de

lege lata i de lege refenda będących wynikiem oceny istniejących unormowań w

ramach analizowanej problematyki Przyjęte wartości pozwoliły na

zidentyfikowanie zakresu norm prawnych ktoacutere ujmą istotę tych wartości w

postaci normatywnej W ramach modelowania autorka postawiła pytanie jakie

istnieją możliwości kontroli społecznej wykorzystywania GMO w sytuacji gdy z

uwagi postęp techniczny niejako narzucona została ingerencja inżynierii

genetycznej w środowisko Ponadto prowadząc rozważania autorka miała na

uwadze czy założenia prawidłowego funkcjowania takiego modelu są realne i

dadzą się urzeczywistnić w postaci normatywnej biorąc pod uwagę ważną w tej

284

dziedzinie sferę techniczną i ekonomiczną Ustalenie założeń normatywnego

modelu udziału społeczeństwa w sprawach dotyczacych GMO stanowiło proacutebę

usystematyzowania istniejących regulacji prawnych i stworzonych w oparciu o

nie instytucji prawnych ktoacutere urzeczywistniać będą przyjęte w ramach tego

modelu wartości poprzez praktyczną i skuteczną ich realizację Przeprowadzona

analiza pozwoliła także na wykazanie korelacji pomiędzy obowiązującymi

regulacjami prawnymi normującymi sferę wykorzystywania GMO a

rzeczywistymi możliwościami realizacji zakładanego przez ustawodawcę celu

jaki jest skuteczna partycypacja społeczeństwa w sprawach związanych z

wykorzystywaniem GMO Analiza przeprowadzona na gruncie niniejszej

dysertacji doprowadziła do uznania iż choć chwilę obecną normatywny model

udziału społeczeństwa w sprawach dotyczących GMO nie istnieje istnieją

przesłanki ku temu aby go stworzyć Istnieje bowiem zbioacuter norm prawnych ktoacutere

są szczegoacutelne dla tej dziedziny stosunkoacutew społecznych ale wymagają one

harmonizacji i usystematyzowania

W niniejszej rozprawie rozważaniom zostały poddane regulacje

znajdujące się w ustawie o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie


środowisko gdyż ewentualne problemy w praktycznym stosowaniu określonych

przepisoacutew ustanowionych na gruncie tej ustawy warunkują w konsekwencji

ograniczenie uprawnień społeczeństwa w sprawach dotyczących GMO

Przeprowadzone rozważania pozwoliły wysunąć wniosek iż w ramach

postępowania wymagającego udziału społeczeństwa ktoacutery docelowo prowadzić

ma do uwzględnienia woli zainteresowanej społeczności ustawodawca umożliwił

partycypację społeczeństwa na płaszczyźnie formalnej co jednak w dużym

stopniu nie znalazło odzwierciedlenia w sferze uprawnień o charakterze

materialnym Powstaje więc pytanie o zasadność tworzenia takich instytucji

prawnych ktoacutere nie prowadzą do realizacji uprawnień o charakterze materialnym

wynikających z wyżej wymienionych wartości nadrzędnych Należy bowiem

mieć na uwadze że to właśnie procedura prawna winna prowadzić do

konkretyzacji praw i obowiązkoacutew jednostki wynikających z przepisoacutew prawa

materialnego Procedura udziału społeczeństwa w sprawach dotyczących GMO

285

wskazuje na brak realizacji powyższego Autorka w tym kontekście zwroacuteciła

także uwagę na brak ukonstytuowania w prawie uprawnienia w postaci dostępu

społeczeństwa do wymiaru sprawiedliwości postulowanego w prawie

międzynarodowym Wszystkie opisane w niniejszej pracy doktorskiej problemy

wskazują na możliwe zaistnienie trudności w interpretacji przepisoacutew prawa

regulujących analizowaną problematykę a w konsekwencji w efektywnym

stosowaniu instrumentoacutew udziału społeczeństwa w sprawach GMO na co wpływ

może mieć roacutewnież uregulowaie tych instrumentoacutew prawnych w przepisach

więcej niż jednej ustawy

W tym miejscu autorka rozprawy chciałaby zwroacutecić jeszcze uwagę na

najbardziej ważkie aspekty udziału społeczeństwa w sprawach dotyczących

GMO ktoacutere obrazują brak koherentności pomiędzy omoacutewionymi w rozprawie

regulacjami ustawowymi Ukazują one brak istnienia normatywnego modelu

udziału społeczeństwa w sprawach GMO ale jednocześnie potrzebę jego

stworzenia

W ramach prowadzonej analizy autorka zwroacuteciła uwagę iż stosowanie

regulacji pochodzących z dwoacutech ustaw może zwiększać prawdopodobieństwo

problemoacutew w zastosowaniu przepisoacutew w praktyce tak aby były one zgodne z

intencją ustawodawcy W rozprawie wskazano min na problemy dostrzegalne na

gruncie stosowania wyjątkoacutew od zasady upowszechniania informacji Ustawa o

mikroorganizmach i organizmach genetycznie zmodyfikowanych wprowadza

nowy reżim prawny w odniesieniu do udostępniania informacji o GMO bowiem

zakres informacji wyłączonych z udostępnienia może być poszerzony na wniosek

zainteresowanego podmiotu zaś przesłanką do jego uwzględnienia jest ochrona

doacutebr intelektualnych Treść przepisu nie pozwala jednak na ustalenie czy do

regulacji z tej ustawy stosuje się wprost bądź odpowiednio przepisy ustawy o


ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko regulujące

kwestię dostępu do informacji o środowisku Powstaje tym samym szereg

wątpliwości co do tego w jakim zakresie powinno się korzystać z zapisoacutew tej

drugiej ustawy Z przeprowadzonej analizy wynika że nie można wykluczyć iż

pojęcie doacutebr intelektualnych może wykraczać poza pojęcia determinujące

286

obligatoryjne przesłanki odmowy udostępnienia informacji o środowisku Co

więcej w przypadku wyjątku zawartego w ustawie o mikroorganizmach i

organizmach genetycznie zmodyfikowanych roacutewież samemu organowi trudno

będzie uzasadnić wydane przez niego rozstrzygnięcie Autorka postawiła więc

tezę iż powoduje to sytuację w ktoacuterej nie można wykluczyć że wnioskodawca

czy zgłaszający będzie miał szersze uprawnienia na gruncie ustawy o

mikroorganizmach i organizmach genetycznie zmodyfikowanych niż na gruncie



środowisko Redakcja tych przepisoacutew jest kluczowa chociażby ze względu na

wskazany na gruncie prawa międzynarodowego i aktach prawnych Unii

Europejskiej wymoacuteg wykładni zawężającej wobec informacji ktoacutere nie mogą

być udostępniane zaś katalog wyłączeń nie może być rozszerzany w drodze

interpretacji Tym samym należy zastanowić się nad ratio legis analizowanego

przepisu w kontekście braku odniesienia przez ustawodacę do zapisoacutew ustawy o



Przeważająca część kwestii spornych istnieje także w zakresie udziału


GMO co doprowadziło autorkę rozprawy do konkluzji iż istnieje potrzeba

wprowadzenia szeregu unormowań ktoacutere ostatecznie determinowałyby kształt

potrzebnego do skonstruowania normatywnego modelu udziału społeczeństwa w

sprawach GMO w tym za kluczowe uznaje doprecyzowanie kwestii udziału

społeczeństwa w procedurze cofniecia zgody czy zezwolenia na wykorzystywanie

GMM i GMO wskazanie w przepisach momentu powiadomienia społeczeństwa o

postępowaniach dotyczących GMO zmiana terminu na złożenie przez

społeczeństwo uwag i wnioskoacutew sformułowanie przesłanek obligatoryjnego

przeprowadzenia rozprawy otwartej dla społeczeństwa Bez precyzyjnego

określenia przesłanek zwołania rozprawy instytucja ta tak jak dotychczas może

być nie wykorzystywana i nie będzie spełniać celu w jakim została stworzona a

to właśnie ten etap procedury jest najlepszą okazją do urzeczywistnienia

partycypacji społeczeństwa w podejmowaniu decyzji

287

Autorka rozprawy odniosła się też w szerszym zakresie do problemoacutew

związanych z zagadnieniem dokumentacji dołączonej do postępowań

uregulowanych na gruncie ustawy o mikroorganizmach i organizmach

genetycznie zmodyfikowanych ktoacutera to stanowi istotne źroacutedło wiedzy na temat

toczącego się postępowania i w gruncie rzeczy warunkuje przystąpienie

zainteresowej społeczności do postępowania Bez odpowiedniego udostępniania

dokumentacji sprawy w niespecjalistycznym języku społeczeństwo nie jest w

stanie zapoznać się ze sprawą i sformułować odpowiednich wnioskoacutew i opinii co

może prowadzić do rezygnacji z udziału w postępowaniu Drugi istotny problem

związany z dokumentacją dołączoną do postępowań dotyczy natomiast charakteru

prawnego dokumentacji oceny zagrożeń Ocena taka powinna być dokonywana

przez kompetentną osobę w rzetelny sposoacuteb Zastanowienia wymaga kwestia czy

ocena zagrożenia powinna być sporządzana przez samego wnioskodawcę i czy

wpływa to pozytywnie na rzeczywistą ocenę sprawy przez podmioty biorące

udział w postępowaniu Ustawa o mikroorganizmach i organizmach genetycznie

zmodyfikowanych w przeciwieństwie do ustawy o udostępnianiu informacji o


ocenach oddziaływania na środowisko nie wprowadza szczegoacutełowych rozwiązań

kontrolnych w stosunku do treści oceny zagrożenia Co więcej dokumentacja

oceny zagrożenia jest sformułowana w sposoacuteb specjalistyczny a przez to

nieprzystępny Autorka na gruncie niniejszej rozprawy przedstawiła szczegoacutełowe

wnioski de lege ferenda związane z tą problematyką

Udział społeczeństwa w sprawach GMO może przejawiać się także w

uczestnictwie przedstawicieli społeczeństwa w organie uczestniczącym

obligatoryjnie w postępowaniu tj Komisji ds GMM i GMO ktoacutera jest organem

opiniodawczo-doradczym ministra właściwego do spraw środowiska w zakresie

organizmoacutew genetycznie modyfikowanych Na chwilę obecną należy stwierdzić

iż udział zaledwie trzech przedstawicieli organizacji społecznych w stosunku do

całego 21-osobowego składu Komisji jest niewielki i stwarza dysproporcje

ktoacuterych efektem może być uznawanie stanowiska przedstawicieli społeczeństwa

za drugorzędne Co więcej w ustawie o mikroorganizmach i organizmach

genetycznie zmodyfikowanych sposoacuteb wyboru przedstawicieli pozarządowych

288

organizacji ekologicznych został określony w sposoacuteb nazbyt lakoniczny zaś w

przypadku organizacji konsumenckich kwestia ta została całkowicie pominęta

Przepisy te bez wątpienia powinny być doprecyzowane

Opisane powyżej problemy jak roacutewnież szereg innych wspomnianych na

gruncie niniejszej pracy rodzą wiele kwestii spornych i wątpliwości

interpretacyjnych co stwarza pole do nadużyć i powoduje mnożenie się

komplikacji w praktycznym stosowaniu analizowanych na gruncie rozprawy

przepisoacutew prawa Ponadto można stwierdzić iż ustawodawca często nie stosuje

chociaż byłoby to oczekiwane korzystnych rozwiązań wprowadzonych na



środowisko ktoacutere można odnieść bezpośrednio do uregulowań kwestii

wykorzystywania GMO np możliwość dołączenia do dokumentacji składanej w

danym postępowaniu uregulowanym na gruncie ustawy o mikroorganizmach i

organizmach genetycznie zmodyfikowanych analizy możliwych konfliktoacutew

społecznych związanych z planowanym działaniem z użyciem GMO co mogłaby

przyczynić się do zwołania rozprawy otwartej dla społeczeństwa W związku z

negatywnym podejściem społeczeństwa do GMO takie rozwiązania wydają sie

wręcz niezbędne

Stworzenie koherentnych regulacji uwzględniających szczegoacutelną

doniosłość problematyki GMO ktoacutere w konsekwencji tworzyłyby normatywny

model udziału społeczeństwa w sprawach dotyczących GMO uwzględniający

wszystkie aspekty owego udziału wynikające z prawa międzynarodowego jak

roacutewnież prawa Unii Europejskiej jest nieodzownym warunkiem zagwarantowania

społeczeństwu faktycznej realizacji jego uprawnień Tylko kompleksowe

podejście do tej problematyki pozwoli na bdquoupodmiotowienierdquo obywateli w tym

znaczeniu że ich stanowisko staje się istotne w zakresie rozwiązywania

problemoacutew związanych z wykorzystywaniem GMO619

W ocenie autorki przeszkodą przy tworzeniu norm regulujących kwestie

GMO w Polsce może być istnienie dwoacutech sprzecznych interesoacutew i tendencja do

619

Por M Strumińska Konfilkty ekologicznehellip opcit s 38

289

ich roacutewnoważenia w prawie dająca efekt niezadowalający żadnego z adresatoacutew

tychże interesoacutew Z jednej strony są to podmioty dążące do rozwoju nowoczesnej

biotechnologii w Polsce ktoacutery wpłynąłby roacutewnież na rozwoacutej gospodarczy a ktoacutery

wiąże się ze stworzeniem spoacutejnego i efektywnie działającego mechanizmu

wykorzystywania GMO wolnego od nadmiernych i niepopartych

merytorycznymi argumentami obaw społeczeństwa i jednocześnie

uwzględniającego ochronę środowiska a z drugiej społeczeństwa ktoacutere ma prawo

uczestniczyć w podejmowaniu kluczowych dla środowiska decyzji jak te

dotyczące GMO Niewątpliwie niekorzystne dla polskiej nauki i rozwoju

biotechnologii w Polsce byłoby ustanie tego rodzaju prac co spowodowałoby de

facto wycofanie się i rezygnację polskich naukowcoacutew z kreowania

innowacyjnych rozwiązań w roacuteżnych dziedzinach gospodarki W gruncie rzeczy

pomimo iż społeczeństwo obawia się bdquoeksperymentowania z genamirdquo i wpływu

tych procesoacutew na ich życie i zdrowie oczekuje roacutewnocześnie iż dziedziny takie

jak medycyna i farmacja będą się stale rozwijały a środowisko będzie podlegać

coraz efektywniejszej ochronie poprzez zastosowanie jak najlepszych i mniej

inwazyjnych technologicznych rozwiązań Należy mieć jednak świadomość iż

każdy postęp techniczny wiąże się z działaniami prekursorskimi a co za tym

idzie przynajmniej w minimalnym stopniu ryzykownymi Aby połączyć oba

wskazane dążenia - dążenie do zapewnienia maksymalnego bezpieczeństwa

wobec środowiska i ludzi oraz dążenie do rozwoju technologicznego kluczowe

jest przede wszystkim zachowanie ostrożności i rozwagi co wiąże się roacutewnież

możliwością uczestniczenia szerokiego grona podmiotoacutew w podejmowaniu

decyzji W związku z doniosłym znaczeniem zjawiska GMO dla życia i zdrowia

ludzi oraz dla środowiska udział społeczeństwa w sprawach dotyczących GMO

wydaje się być nieodzowny a warunkiem jego efektywności jest zapewnienie

regulacji w prawie polskim wolnych od wątpliwości i kwestii spornych

290

Bibliografia

Literatura

1 Adamiak B Borkowski J Kodeks postępowania administracyjnego

Komentarz Warszawa 2008




komentarz Warszawa 1996

4 Alexander J The Civil Sphere Oxfor Univeristy Press New York 2006

5 Alexy R Theorie der Grundrechte Baden-Baden 1985

6 Ambrizio M Inicjatywy ustawodawcze dotyczące organizmoacutew genetycznie

modyfikowanychw Unii Europejskiej referat wygłoszony podczas

konferencji pt bdquoGMO poznajmy swoje poglądyrdquo Warszawa 11-12

kwietnia 2003 r

7 Anioł A Dalbiak A Woźniak M Krajowa Strategia Bezpieczeństwa

Biologicznego w Polsce (projekt) Radzikoacutew 2005

8 Anioł A Zimny J Podyma W Janik-Janiec B Krajowy Program

Bezpieczeństwa Biologicznego w Polsce Radzikoacutew 2002

9 Appleton A The labelling of GMO products pursuant to international

trade rules New York University International Law Jurnal vol 8 2000

10 Bail C Falkner R Marquard H(red) The Cartagena Protocol on

Biosafety Reconciling Trade in Biotechnology with Environment and

Development Earthscan London 2002

11 Banach M (oprac) Aktualne problemy prawa międzynarodowego we

wspoacutełczesnym świecie Księga pamiątkowa poświęcona pamięci Profesora

Mariana Iwanejko Krakoacutew 1995

12 Banaszak B Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej Komentarz Warszawa

2012

291

13 Bar M Jendrośka J Prawo ochrony środowiska Podręcznik Centrum

Prawa Ekologicznego Wrocław 2005

14 Bar M J Jendrośka Komentarz do ustawy z dnia 3 października 2008 r

o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie udziale


środowisko LEXel 2014

15 Barankiewicz T W poszukiwaniu modelu standardoacutew etycznych

administracji publicznej w Polsce Lublin 2013

16 Bator A Gromski W Kozak A Kaźmierczyk S Pulka Z

Wprowadzenie do nauk prawnych Leksykon tematyczny Warszawa 2006

17 Bączyk M (red) Podstawy prawa przedsiębiorstw dla studentoacutew prawa

zarządzania i bankowości Warszawa 1999

18 Berutowicz W i in (oprac) Księga pamiątkowa ku czci Kamila Stefki

Warszawa 1967

19 Biernat S (red) Studia z prawa Unii Europejskiej Krakoacutew 2000

20 Błaszczyk P I Kulisz (przeł) Dokumenty końcowe Konferencji Narodoacutew

Zjednoczonych bdquoŚrodowisko i rozwoacutejrdquo Warszawa 1993

21 Boć J (red) Prawo administracyjne Kolonia Limited 2000

22 Boć J Jendrośka J Nowacki K Winter G Dostęp do informacji i akt w

sferze ochrony środowiska Wrocław 1990

23 Boć J Nowacki K Samborska-Boć E Ochrona środowiska Wrocław

2005

24 Boć J Samborska-Boć E Ochrona środowiska Źroacutedła Wrocław 1994 r

25 Borkowski J Jendrośka J Orzechowski R Zieliński A Kodeks

Postępowania Administracyjnego Komentarz Warszawa 1985

26 Brady K New Convention on Access to Information and Public

Participation in Environmental Matters Environmental Policy and Law

Nr 228

27 Bukowski Z (red) Księga pamiątkowa Profesora Ryszarda Paczuskiego

Toruń 2004

28 Bukowski Z Nowe przepisy Unii Europejskiej o dostępie do informacji

Ochrona Środowiska Przegląd 2003

292

29 Bukowski Z Prawo ochrony środowiska Unii Europejskiej Warszawa

2007

30 Buksiński T Podstawy aksjologiczne sfery publicznej Filo-Sofija nr 24

(20141)

31 Chorąży K Taras W Wroacutebel A Postępowanie administracyjne

egzekucyjne i sądowoadministracyjne Warszawa 2009

32 Ciechanowicz-McLean J Bukowski Z Rakoczy B Prawo ochrony

środowiska Komentarz Warszawa 2008

33 Ciechanowicz-McLean J Leksykon prawa ochrony środowiska

Warszawa 2009

34 Ciechanowicz-McLean J Międzynarodowe Prawo Ochrony Środowiska

Warszawa 1999

35 Ciechanowicz-McLean J Zasada ekorozwoju w konwencji o

roacuteżnorodności biologicznej Państwo i Prawo 1997

36 Ciszewski J (red) Kodeks cywilny Komentarz wyd II LexisNexis 2014

37 Cohn G Ezistensializmus und Rechswissenschaft Basel 1955

38 Dawidowicz W Ogoacutelne postępowanie administracyjne Zarys systemu

Warszawa 1962

39 Długosz D Wygnański JJ Obywatele wspoacutełdecydują Przewodnik po

partycypacji społecznej Warszawa 2005

40 Dobrowolski G Prawo do informacji o stanie środowiska w świetle

Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej Ochrona Środowiska Prawo

Polityka 1999 nr 4

41 Duniewska Z Jaworska-Dębska B Michalska-Badziak R Olejniczak-

Szałowska E Stahl M Prawo administracyjnepojęcia instytucje zasady

w teorii i orzecznictwie Warszawa 2002

42 Erechemla A Regulacje wspoacutelnotowe dotyczące organizmoacutew genetycznie

zmodyfikowanych Prawo i Środowisko nr 4 (48)2006

43 Erechemla A Europa daje państwom wolną rękę w sprawie GMO Teraz

Środowisko 24032015 r źroacutedło wwwteraz-srodowiskopl

293

44 Franzone D Polityka Wspoacutelnoty Europejskiej dotycząca organizmoacutew

modyfikowanych genetycznie referat wygłoszony podczas konferencji pt

bdquoGMO poznajmy swoje poglądy Warszawa 11-12 kwietnia 2003 r

45 Frączak K Glosa do wyroku TS z dnia 6 września 2011 r C-44209

LEXel 2014

46 Gardjan-Kajwa L Administrowanie zasobami środowiska po reformie

ustrojowej Warszawa 2000

47 Efektywne zarządzanie gospodarką odpadami VII Międzynarodowe

Forum Gospodarki Odpadami Kalisz - Poznań Polska 2007 r

48 Goacuterski M Nowe przepisy o dostępie do informacji o środowisku Przegląd

Komunalny 2009 nr 2

49 Goacuterski M Udział społeczeństwa w rozwiązywaniu problemoacutew

środowiskowych Przegląd Komunalny 2005 nr 6

50 Goacuterski M Uprawnienia organizacji społecznych w dziedzinie ochrony

środowiska Biblioteka Zielonych Brygad 1993 nr 4

51 Goacuterski M (red) Prawo ochrony środowiska Warszawa 2009

52 Goacuterzyńska T Prawo do informacji i zasada jawności administracyjnej

Krakoacutew 1999

53 Gronkiewicz A Organizacja społeczna w ogoacutelnym postępowaniu

administracyjnym Warszawa 2012

54 Gruszecki K Prawo ochrony środowiska Komentarz Warszawa 2008

55 Gruszecki K Udostępnianie informacji o środowisku i jego ochronie

udział społeczeństwa w ochronie środowiska oraz oceny oddziaływania na

środowisko Komentarz wyd II LEXel 2013

56 Gruszecki K Udział organizacji ekologicznych w postępowaniu

administracyjnym w sprawach ochrony środowiska Państo i Prawo 2002

57 Gruszecki K Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego


oddziaływania na środowisko Komentarz Wrocław 2009

58 Grzegorczyk M (red) Integralna Ochrona Przyrody Krakoacutew 2007

59 Grzybowski S Prawo cywilne Zarys części ogoacutelnej Warszawa 1978

294

60 Haładyj A Konstytucyjne prawo do korzystania z wartości środowiska


61 Haładyj A Społeczeństwo obywatelskie źroacutedło natura2000orgpl

62 Hart H L A The Concept of Law Oxford 1994

63 Hartman RS The Structure of Value Foundations of Scientific Axiology

Wipf of Sock Publishers Washington 2011

64 Hausner J Komunikacja i partycypacja społeczna Krakoacutew 1999

65 Hegel GWF Wykłady z filozofii dziejoacutew Warszawa 1958

66 Horoś M GMO-szansa czy zagrożenie Warszawa 2008

67 Iserzon E Starościak J Kodeks postępowania administracyjnego


68 Iwańska B Prawo techniki genetycznej - koncepcja horyzontalna a

koncepcja wertykalna - wyboacuter metody regulacji Prawo i Środowisko

22000

69 Jabłoński J Udział społeczeństwa w ochronie środowiska w świetle

prawa międzynarodowego i wewnętrznego Warszawa 2002

70 Jabłoński M (red) Wolności i prawa jednostki w Konstytucji RP t I

Warszawa 2010

71 Jakimowicz W Publiczne prawa podmiotowe Krakoacutew 2002

72 Janowicz Z Kodeks postępowania administracyjnego Warszawa 1995

73 Jans JH Who is the Referee Access to Justice in a Globalised Legal

Order Review of European Administrative Law 2011 Vol 4 Issue 1

74 Jaśkowska M Wroacutebel A Kodeks postępowania administracyjnego

Komentarz Krakoacutew 2000

75 Jendrośka J Bar M Zmiany w regulacji prawnej udziału społeczeństwa

w ochronie środowiska Prawo i środowisko 2005 nr 3

76 Jendorśka J Jerzmański J Prawo ochrony środowiska dla praktykoacutew

Warszawa 2000

77 Jendrośka J (red) Prawo ochrony środowiska Komentarz Wrocław

2001

78 Jendrośka J (red) Dostęp do informacji o środowisku a dostęp do

informacji publicznej Warszawa 2004

295

79 Jendrośka J Bar M Organizmy genetycznie zmodyfikowane (GMO)

Problemy ich regulacji w prawie wspoacutelnotowym oraz w prawie polskim

Centrum Prawa Ekologicznego 2008

80 Jendrośka J Bar M Bukowski Z Protokoacuteł Kartageński o

bezpieczeństwie biologicznym do Konwencji o roacuteżnorodności biologicznej

komentarz Wrocław 2004

81 Jendrośka J Bar M Mechanizmy kontroli i egzekwowania Konwencji z

Aarhus Prawo i środowisko 2004 nr 3

82 Jendrośka J Ocena oddziaływania na środowisko (OOŚ) Fachowa

ekspertyza czy procedura z udziałem społeczeństwa Sytuacja w Polsce na

tle tendencji światowych Wrocław 1997

83 Jendrośka J Prawne aspekty kontroli GMO [w] Genetycznie

modyfikowane organizmy Kto ma rację Wydawnictwo Fundacji na

Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa oraz Instytutu na Rzecz Ekorozwoju

Warszawa 2001

84 Jendrośka J Radecki W Konwencja o dostępie do informacji udziale

społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości

w sprawach dotyczących środowiska z komentarzem Wrocław 1999

85 Jendrośka J Stoczkiewicz M Dostęp do informacji o środowisku

Warszawa 2002

86 Jendrośka J Sytuacja prawna strony AUW 1964 Prawo XII nr 19

87 Jendrośka J Ustawa o dostępie do informacji publicznej a regulacje

szczegoacutelne Państwo i Prawo zeszyt 6 czerwiec 2003

88 Jendrośka J (red) Co-operation Between Environmental Authorities and

Ecological NGOs A Comparitive Review Wrocław 1998

89 Jerzmański J Konwencja Espoo a porozumienia międzynarodowe

Konkretyzacja modelowego wzorca ocen oddziaływania na środowisko w

porozumieniach międzynarodowych Biuletyn Komisji ds OOŚ nr 17

1995

90 Jodłowski J Postępowanie cywilne Warszawa 1996

91 Joffe OS Szargorodski M Zagadnienia teorii prawa Warszawa 1963

296

92 Joacuteźkoacutew E Procedura trazytu Monitor Prawa Celnego i Podatkowego

199706

93 Kallas M Konstytucja RP Rzeczpospolitej Polskiej Warszawa 2001

94 Kałuża D Płoszka M Robaczewska R Wach P Decyzje środowiskowe

WK 2015

95 Karski L Prawa człowieka i środowisko Studia Ecologiae et Biothicae nr

42006

96 Kenig-Witkowska MM Międzynarodowe prawo ochrony środowiska

Zagadnienia systemowe Warszawa 2011

97 Kenig-Witkowska MM Prawo środowiska Unii Europejskiej


98 Knade-Plaskacz A Dostęp do wymiaru sprawiedliwości w sprawach

dotyczących środowiska-transpocyja trzeciego filaru konwencji z Aarhus

do prawa Unii Europejskiej Przegląd prawa ochrony środowiska nr

12014

99 Knysiak-Molczyk H Kodeks postępowania administracyjnego

Komentarz WK 2015

100 Kordela M Zasady prawa jako normatywna postać wartości Ruch

Prawniczy Ekonomiczny i Socjologiczny 2006 zesz 1

101 Korsgaard Ch M The Sources of Normativity Cambridge University

Press 1996

102 Korzeniowski P (red) Zagadnienia systemowe prawa ochrony

środowiska Łoacutedź 2015

103 Korzycka-Iwanow M Prawo żywnościowe Zarys prawa polskiego i

wspoacutelnotowego Warszawa 2005

104 Korzycka-Iwanow M Studia z prawa żywnościowego Warszawa 2006

105 Kranz J Wyrozumska A Powierzenie Unii Europejskiej niektoacuterych

kompetencji a traktat fiskalny Państwo i Prawo 2012 nr 7

106 Krawczyk D Case Note The Slovak Brown Bear Case The ECJ Hunts

for Jurisdiction and Environmental Plaintiffs Gain the Trophy

Environmental Law Review 2012 vol 14

297

107 Książak P Pyziak-Szafnicka M (red) Kodeks cywilny Komentarz

Część ogoacutelna wyd II LEX 2014

108 Lipiński A Prawne podstawy ochrony środowiska Krakoacutew 2004

109 Lipiński A Prawo powszechnego dostępu do informacji o środowisku

Państwo i Prawo nr 9 2001

110 Lisowska A Polityka ochrony środowiska Unii Europejskiejpodstawy

instytucjonalne i programowe Wrocław 2005

111 Locke J Dwa traktaty o rządzie Warszawa 1992

112 Łaszczyca G Istota rozprawy administracyjnej w ogoacutelnym

postępowaniu administracyjnym Roczniki Administracji i Prawa rok

VIIVIII

113 Łętowska E Bariery naszego myślenia o prawie w perspektywie

integracji z Europą Państwo i Prawo 1996

114 M Szymczak Słownik języka polskiego PWN t II Warszawa 1979

115 McMaolain C The new genetically modified food labelling

requirements finally a lasting solution European Law Review 2003

116 Micińska M O realizację trzeciego filaru Konwencji z Aarhus Prawo i

Środowisko nr 42009

117 Micińska M Prawne aspekty społecznej kontroli w sprawach

dotyczących organizmoacutew genetycznie zmodyfikowanych Cz II Ochrona

środowiska Przegląd 2002 nr 3

118 Micińska M Udział społeczeństwa w ochronie środowiska Instrumenty

administracyjno-prawne Toruń 2011

119 Michalczyk S Inżynieria genetyczna źroacutedło wwwe-biotechnologiapl

120 Morawski L Zasady wykładni prawa Toruń 2006

121 Niedźwiedź M Umowy międzynarodowe mieszane w świetle prawa

Wspoacutelnoty Europejskiej Warszawa 2004

122 Nitecka E Obiedziński M Prawo żywnościowe Unii Europejskiej

Warszawa 2002

123 Nowacki J Przepis prawny a norma prawna Katowice 1988

124 Nowak L Interpretacja prawnicza Studium z metodologii

prawoznawstwa Warszawa 1973

298

125 Nowak S Metodologia badań socjologicznych Warszawa 1970

126 Opałek K Problemy metodologiczne nauki prawaWarszawa 1962

127 Opałek K Z teorii dyrektyw i norm Warszawa 1974

128 ORourke R European Food Law London 2005

129 Paczuski R Prawo ochrony środowiska Unii Europejskiej zarysie

Toruń 1999

130 Paliwoda J Uwagi o prawie żywnościowym Warszawa 1997

131 Pałka S (red) Modelowanie w badaniach pedagogicznych Gdańsk

2010

132 Pangle T Uszlachetnienie demokracji wyzwania epoki

postmodernistycznej Krakoacutew 1994

133 Pawłowska K Partycypacja społeczna w podejmowaniu decyzji

dotyczących przyrody w mieście Politechnika Krakowska 2009

134 Pawłowski T (red) Logiczna teoria nauki Warszawa 1966

135 Piechowiak M Filozofia praw człowieka Lublin 1999

136 Płeszka K Uzasadnienie decyzji interpretacyjnych poprzez ich

konsekwencje Krakoacutew 1996

137 Polański E (red) Wielki słownik języka polskiego Krakoacutew 2008

138 Przybysz P M Kodeks postępowania administracyjnego Komentarz

wyd XII WKP 2017

139 Radecki W Charakter prawny raportu oddziaływania na środowisko

Ochrona Środowiska Prawo i polityka 2001 Nr 224

140 Radecki W (red) Teoretyczne podstawy prawa ochrony przyrody

Wrocław 2006

141 Rakoczy B Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku a

koncepcja legislacyjna polskiego prawa ochrony środowiska Prawo i

środowisko z 2009 z 1

142 Rakoczy B Ustawa o udostępnianiu informacji o udostępnianiu

informacji o środowisku jego ochronie udziale społeczeństwa w ochronie

środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko Komentarz

LexisNexis 2010

299

143 Roszyk M Autor raportu środowiskowego Zmiany w ustawie o

udostępnianiu informacji o środowisku ndash cz3 Ansee Consulting

20052016 r źroacutedło wwwanseepl

144 Rot H Jedność i podziały systemu prawa socjalistycznego Wrocław

1971

145 Rudnicki M (red) Organizacja ochrony środowiska Lublin 2011

146 Runc J Ochrona środowiska a konflikty społeczne w Polsce Poznań

1998

147 Sarnecki P Wolność zrzeszania się Warszawa 1998

148 Sasinowski H Społeczeństwo obywatelskie i jego rola w budowie

demokracji Economy nad Managment nr 12012

149 Savigny FK O powołaniu naszych czasoacutew do ustawodawstwa i nauki

prawa Warszawa 1964

150 Sękowski M Gworek B Genetycznie modyfikowane organizmy w

środowisku Warszawa 2008

151 Sitek B i in (red) Człowiek a tożsamość w procesie integracji Europy

materiały III Międzynarodowej Konferencji Praw Człowieka Olsztyn 29-

30 maja 2003 r Olsztyn 2004

152 Skoczylas M Swora M Organizacje społeczne (pozarządowe) w

postępowaniu administracyjnym i sądowoadministracyjnym

Administracja TDP 2006 nr 3

153 Smoktunowicz E Ogoacutelne problemy wspoacutełdziałania terenowych

organoacutew władzy i administracji państwowe z organami pozarządowymi

PRN 1987 nr 70

154 Smoktunowicz E Prawo zrzeszania się w Polsce Warszawa 1992

155 Soboloweski M (red) Zmiany w systemie ochrony środowiska Biuro

Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu Zeszyt 52008

156 Sommer J Nowelizacja Dyrektywy 85337EEC w sprawie ocen

oddziaływania na środowisko Ochrona Środowiska Prawo i Polityka

1998 nr 3

157 Sommer J Uprawnienia organizacji społecznych w postępowaniu przed

organami Wspoacutelnoty Ochrona środowiska Prawo i Polityka 1999 nr 1

300

158 Spyra T Granice wykładni prawa Znaczenie językowe tekstu prawnego

jako granica wykładni Warszawa 2006

159 Starościak J Problemy wspoacutełczesnej administracji Warszawa 1972

160 Stecki L Fundacja Toruń 1996

161 Stahl M (red) Prawo administracyjne Pojęcia instytucje zasady w

teorii i orzecznictwie Warszawa 2000

162 Stahl M Kasiński M Wlaźlak K (red) Sprawiedliwość i zaufanie do

władz publicznych w prawie administracyjnym Warszawa 2015 (Lex

2015)

163 Starczewski C (red) Konflikt ekologiczny Materiały pokonferencyjne

Warszawa 2007

164 Stoczkiewicz M Smolnicki K i in Raport Zazielenić fundusze

Społeczny monitoring funduszy ochrony środowiska Krakoacutew 2005

165 Szałkiewicz M Glosa do wyroku NSA z dnia 20 stycznia 2005 r OSK

175504 Gdańskie Studia Prawnicze 2007 nr 2

166 Szczap A Koncepcje społeczeństwa obywatelskiego w filozofii

społecznej liberalizmu i komunitaryzmu praca doktorska Zielona Goacutera

2016

167 Szczyt Ziemi Rio 92rsquo Agenda 21 Przewodnik dla samorządoacutew

Wrocław 1993

168 Sztoff W Modelowanie i filozofia Warszawa 1971

169 Śmiałowski J Lang W Delorme A Z zagadnień nauki o normie

prawnej Warszawa 1961

170 Talik M Czarna biotechnologia - prawo międzynarodowe wobec

zagrożeń związanych z jej rozwojem Prawo i Środowisko nr 2207

171 Talik M Wspoacutelnotowy system śledzenia i znakowania GMO Prawo i

Środowisko nr 306

172 Tomiałojć L GMO ndash zagrożenia dla gatunkoacutew i ekosystemoacutew

13022016 r źroacutedło zielonewiadomościpl

173 Twardowski T Legal and social aspcets of biotechnology in Poland

Acta Biochmicia Polonica vol 52 no 32005

301

174 Twardowski T Michalska A Dylematy wspoacutełczesnej biotechnologii

Toruń 2000

175 Twardowski T Rozwoacutej biotechnologii Projekt rozwiązań prawnych

dotyczących stosowania genetycznie modyfikowanych organizmoacutew

Poznań 1997

176 Wasilewski A Prawna problematyka fundacji (zagadnienia

podstawowe) Państwo i Prawo 1984

177 Wasilewski A Zjawisko konsultacji we wspoacutełczesnej administracji

polskiej Warszawa 1982

178 Weber M Gospodarka i społeczeństwo Zarys socjologii rozumiejącej

Warszawa 2002

179 Wierzbowski M Rakoczy B Prawo ochrony środowiska Zagadnienia

podstawowe Warszawa 2010

180 Wierzbowski M (red) Postępowanie administracyjne ndash ogoacutelne

podatkowe egzekucyjne i przed sądami administracyjnymi Warszawa

2004

181 K Wojtyczek (red) L Garlicki Konstytucja Rzeczpospolitej

Komentarz Tom II wyd II Wydanie Sejmowe 2016

182 Woźniak M Miejsce i stosowanie umoacutew międzynarodowych w polskim

prawie administracyjnym Toruń 2005

183 Wronkowska S M Zieliński Zasady techniki prawodawczej

Komentarz Wydanie sejmowe 1997

184 Wroacutebel A M Jaśkowska Komentarz aktualizowany do Kodeksu

postępowania administracyjnego LEXel 2016

185 Wroacuteblewski J Teoria racjonalnego tworzenia prawa Wrocław 1985

186 Ziembiński Z Logika praktyczna Warszawa 2001

187 Ziembiński Z Problemy podstawowe prawoznawstwa Warszawa 1980

188 Ziembiński Z Przepis prawny a norma prawna Ruch Prawniczy i

Ekonomiczny 1960

189 Ziembiński Z Teoria prawa Warszawa-Poznań 1972

190 Ziembliński Z Logiczne podstawy prawoznawstwa Wybrane

zagadnienia Warszawa 1996

302

191 Ziembliński Z Problemy podstawowe prawoznawstwa Wybrane


192 Zimmermann J Glosa do wyroku NSA z 02021996 r IV SA 84695

OSP 1997483

193 Zimmermann J Polska jurysdykcja administracyjna Warszawa 1996

Zyśk A O GMO u Prezydenta Środowisko nr 42012

Dokumenty i akty prawne

I Prawo międzynarodowe

1 Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (rezolucja Zgromadzenia

Ogoacutelnego ONZ z 10 grudnia 1948 r)

2 Kowencja o roacuteżnorodności biologicznej sporządzona w Rio de Janeiro

dnia 5 czerwca 1992 r (DzU z 2002 r Nr 184 poz 1532)

3 Konwencja o Dostępie do Informacji Dotyczących Środowiska i Udziału

Społeczeństwa w Podejmowaniu Decyzji Dotyczących Środowiska i

Dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska -

Konwencja z Aarhus (DzU z 2003 r Nr 78 poz 706)

II Prawo Unii Europejskiej

A Akty założycielskie

1 Traktat ustanawiający Wspoacutelnotę Europejską (Dz Urz C 321E3 z

29122006)

B Rozporządzenia

1 Rozporządzenie (WE) Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1782002 z

dnia 28 stycznia 2002 r ustanawiające ogoacutelne zasady i wymagania prawa

żywnościowego powołujące Europejski Urząd ds Bezpieczeństwa

303

Żywności oraz ustanawiające procedury w sprawie bezpieczeństwa

żywności (Dz Urz UE L 311 z 122002)

2 Rozporządzenie (WE) nr 18292003 Parlamentu Europejskiego i Rady z

dnia 22 września 2003 r w sprawie genetycznie zmodyfikowanej

żywności i paszy (Dz Urz UE L 2861 z 18102003)


dnia 6 września 2006 r w sprawie zastosowania postanowień Konwencji z

Aarhus o dostępie do informacji udziale społeczeństwa w podejmowaniu

decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących

środowiska do instytucji i organoacutew Wspoacutelnoty (Dz Urz UE L 26413 z

2592006)

C Dyrektywy

1 Dyrektywa Rady 78319EWG z dnia 20 marca 1978 r w sprawie

odpadoacutew toksycznych i niebezpiecznych (Dz Urz L 84 z 31031978)

2 Dyrektywa Rady Wspoacutelnot Europejskich 85337EWG z 27 czerwca 1985

r w sprawie oceny skutkoacutew wywieranych przez niektoacutere przedsięwzięcia

publiczne i prywatne na środowisko naturalne (Dz Urz L 175 z 571985)


zapobiegania zanieczyszczeniu powietrza przez nowe zakłady spalania


społeczeństwu wynikoacutew pomiaroacutew zanieczyszczenia powietrza (Dz Urz

L 163 z 14061989)

4 Dyrektywa Rady 90219EWG z dnia 23 kwietnia 1990 r w sprawie

ograniczonego stosowania mikroorganizmoacutew zmodyfikowanych

genetycznie (Dz Urz WE L 117 z 8051990)

5 Dyrektywa Rady 90313EWG z dnia 7 czerwca 1990 r w sprawie

swobodnego dostępu do informacji o środowisku (Dz Urz L 158 z

23061990)

6 Dyrektywa Rady 9881WE z dnia 26 października 1998 r zmieniająca

dyrektywę 90219EWG w sprawie ograniczonego stosowania

304

mikroorganizmoacutew zmodyfikowanych genetycznie (Dz Urz WE L 117 z

5121998)

7 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 200013WE z 20 marca

2000 r w sprawie zbliżenia ustawodawstwa Państw Członkowskich

odnoszących się do etykietowania prezentacji i reklamy środkoacutew

spożywczych (Dz Urz WE L 10929 z 652000)

8 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 200118WE z dnia 12

marca 2001 r w sprawie zamierzonego uwalniania do środowiska

organizmoacutew zmodyfikowanych genetycznie i uchylenia dyrektywy

90220EWG (Dz Urz WE L 106 z 17042001)

9 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 200335WE z dnia 26 maja

2003 r przewidująca udział społeczeństwa w odniesieniu do sporządzania

niektoacuterych planoacutew i programoacutew w zakresie środowiska oraz zmieniająca

w odniesieniu do udziału społeczeństwa i dostępu do wymiaru

sprawiedliwości dyrektywy Rady 85337EWG i 9661WE (Dz Urz UE

L 156 z 25062003)


stycznia 2003 r w sprawie dostępu społeczeństwa do informacji

dotyczących środowiska i uchylająca dyrektywę 90313EWG (Dz Urz

WE L 41 z 14022003)

11 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015412 z dnia 11

marca 2015 r w sprawie zmiany dyrektywy 200118WE w zakresie


organizmoacutew zmodyfikowanych genetycznie (GMO) na swoim terytorium

(DzU L 68 z 1332015)

D Decyzje

1 Decyzja Rady z dnia 17 lutego 2005 r w sprawie zawarcia w imieniu

Wspoacutelnoty Europejskiej Konwencji o dostępie do informacji udziale


w sprawach dotyczących środowiska DzUrz z dnia 17052005 r L

1241

305

III Prawo krajowe

A Ustawy zasadnicze

1 Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r (Dz U z

1997 nr 78 poz 483)

2 Konstytucja PRL z dnia 22 lipca 1952 r (Dz U tj z 1976 r Nr 7 poz

36)

B Ustawy zwykłe

1 Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r Kodeks postępowania

administracyjnego (Dz U tj z 2017 poz 1257 z poacuteźn zm)

2 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r Kodeks cywilny (Dz U tj z 2017 r

poz 459 z poacuteźn zm)

3 Ustawa z dnia 31 stycznia 1980 r o ochronie i kształtowaniu środowiska

(Dz U z 1994 r nr 49 poz 196 z poacuteźn zm)

4 Ustawa z dnia 14c marca 1985 r o Państwowej Inspekcji Sanitarnej

(DzU z 2017 r poz 1261 z poacuteźn zm)

5 Ustawa z dnia 15 lipca 1987 r o Rzeczniku Praw Obywatelskich (Dz U

tj z 2017 r poz 958 z poacuteźn zm)

6 Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r Prawo o stowarzyszeniach (Dz U tj z

2017 poz 210 z poacuteźn zm)

7 Ustawa z dnia 17 maja 1989 r Prawo geodezyjne i kartograficzne (Dz U

tj z 2017 poz 2101 z poacuteźn zm)

8 Ustawa z dnia 20 lipca 1991 r o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz U tj

z 2016 poz 1688 ze zm)

9 Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r o prawie autorskim i prawach pokrewnych

(Dz U tj z 2017 poz 880 z poacuteźn zm)

306

10 Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r Prawo własności przemysłowej (Dz U


11 Ustawa z dnia 9 listopada 2000 r o dostępie do informacji o środowisku i

jego ochronie oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz U 2001 nr

109 poz 1157)

12 Ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r (Dz U tj z

2017 poz 519)

13 Ustawa z 22 czerwca 2001 r o organizmach genetycznie

zmodyfikowanych (Dz U tj z 2017 r poz 2134 z poacuteźn zm)

14 Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r o stanie klęski żywiołowej (Dz U tj z

2017 r poz 1897 z poacuteźn zm)

15 Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r Prawo o postępowaniu przed sądami

administracyjnymi (Dz U tj z 2017 r poz 1369 ze zm)

16 Ustawa z dnia 27 marca 2003 r o planowaniu i zagospodarowaniu

przestrzennym (Dz U tj z 2017 r poz 1073 z poacuteźn zm)

17 Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r o działalności pożytku publicznego i

wolontariacie (DzU tj z 2016 r poz 1817 z poacuteźn zm)

18 Ustawa z dnia 21 maja 2003 r o zmianie ustawy o organizmach

genetycznie zmodyfikowanych oraz ustawy o warunkach zdrowotnych

żywności i żywienia (Dz U z 2003 Nr 130 poz 1187)

19 Ustawa z dnia 3 października 2003 r o zmianie ustawy prawo ochrony

środowiska oraz niektoacuterych innych ustaw (Dz U z 2003 Nr 190 poz

1865)

20 Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r o ochronie przyrody (Dz U tj z 2018


21 Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r o bezpieczeństwie żywności i żywienia


22 Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r o ochronie konkurencji i konsumentoacutew


23 Ustawa z dnia 3 października 2008 r o udostępnianiu informacji o

środowisku i jego ochronie udziale społeczeństwa w ochronie środowiska

307

oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz U tj z 2017 poz 1405

z poacuteźn zm)

24 Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r o finansach publicznych (Dz U tj z


25 Ustawa z dnia 9 listopada 2012 r o nasiennictwie (Dz U tj z 2017 poz

633 z poacuteźn zm)

26 Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r o odpadach (Dz U tj z 2018 poz 21 z

poacuteźn zm)

27 Ustawa z dnia 5 września 2016 r o usługach zaufania oraz identyfikacji

elektronicznej (Dz U tj z 2016 r poz 1579 z poacuteźn zm)

28 Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r Prawo wodne (Dz U tj z 2017 poz 1566

z poacuteźn zm)

C Rozporządzenia

1 Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska Zasoboacutew Naturalnych i

Leśnictwa z dnia 8 października 1999 r sprawie organizmoacutew genetycznie

zmodyfikowanych (Dz U z 1999 Nr 86 poz 962)

2 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 lutego 2002 r w sprawie

szczegoacutełowego sposobu funkcjonowania Komisji do spraw organizmoacutew

genetycznie zmodyfikowanych (Dz U z 2002 Nr 19 poz 196)

3 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 8 lipca 2002 roku w sprawie

określenia szczegoacutełowego sposobu przeprowadzenia oceny zagrożeń dla

zdrowia ludzi i środowiska w związku z podjęciem działań polegających

na zamkniętym użyciu GMO zamierzonym uwolnieniu GMO do

środowiska w tym wprowadzeniu do obrotu produktoacutew GMO oraz

wymagań jakie powinna spełniać dokumentacja zawierająca ustalenia

takiej oceny (Dz U z 2002 Nr 107 poz 944)

4 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 czerwca 2003 r w sprawie

określenia wzoru publicznie dostępnego wykazu danych o dokumentach

zawierających informację o środowisku i jego ochronie (Dz U z 2003 Nr

10 poz 1058)

308

5 Rozporządzenie Rady Ministroacutew z dnia 9 listopada 2004 r w sprawie

określenia rodzajoacutew przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na

środowisko oraz szczegoacutelnych uwarunkowań związanych z

kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o

oddziaływaniem na środowisko (Dz U z 2004 Nr 257 poz 2573)

6 Rozporządzenie Rady Ministroacutew z dnia 21 sierpnia 2007 r w sprawie


środowisko oraz szczegoacutełowych uwarunkowań związanych z


oddziaływaniu na środowisko (Dz U z 2007 Nr 158 poz 1105)

7 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 września 2010 r w

sprawie wzoru oraz zawartości i układu publicznie dostępnego wykazu

danych o dokumentach zawierających informacje o środowisku i jego

ochronie (Dz U z 2010 Nr 186 poz 1249)

IV Inne akty

1 Statut Polskiego Związku Łowieckiego (załącznik do Uchwały XXI

Krajowego Zjazdu Delegatoacutew Polskiego Związku Łowieckiego z dnia 2

lipca 2005 rw sprawie uchwalenia Statutu Polskiego Związku

Łowieckiego)

2 Report of the Codex AD HOC Intergovermental Task Force on Foods

Devived form Biotechnology Alinorm 0334A CL 200312 ndash FBT

3 Uzasadnienie do projektu ustawy Prawo o organizmach genetycznie

zmodyfikowanych z dnia 24112009 r (druk nr 2547)

4 Uzasadnienie projektu ustawy Prawo o organizmach genetycznie


5 Uzasadnienie do projektu ustawy o udziale społeczeństwa w ochronie

środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko z dnia

17072008 r (druk nr 768)

309

6 Opinia o zgodności z prawem Unii Europejskiej projektu ustawy o

nasiennictwie zawartego w sprawozdaniu Komisji Rolnictwa i Rozwoju

Wsi z dnia 25052011 r (druk nr 4213)

7 Obwieszczenie Ministra Rolnictwa w sprawie wykazu gatunkoacutew roślin

ktoacuterych odmiany podlegają rejestracji oraz ktoacuterych materiał siewny może

być wytwarzany oceniany i kontrolowany (Dz Urz MRiRW z 2013 poz

33)

8 Raport z drugiego spotkania stron ONZ ktoacutere odbyło się w Ałmaty

Kazachstan w dniach 25-27 maja 2005 r Aneks Decyzja II1 Organizmy

genetycznie zmodyfikowane

9 Raport by the Complience Committee ndash Complience by Romania with its

obligations under the Convention (Romania ACCCC200515)

ECEMPPP20085Add7 16042008 p 28

10 Opinia do ustawy o zmianie ustawy o mikroorganizmach i organizmach

genetycznie zmodyfikowanych oraz niektoacuterych innych ustaw z dnia 28

lutego 2018 r Kancelaria Senatu druk nr 734

V Orzecznictwo

A Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej

1 Wyrok z dnia 8 marca 2011 r C-24009 Zb Orz TE [2011] Indash1255

2 Wyrok z dnia 2 października 2014 r Cndash47813CELEX nr 62013CJ0478

3 Wyrok z dnia 16 lipca 2009 r C-16508 2009C 22016

B Trybunał Konstytucyjny

1 Wyrok z dnia 17 grudnia 1991 r sygn akt Nr U 291 OTK 1991110

2 Wyrok z dnia 12 stycznia 1999 r sygn akt P 298 OTK 1999 Nr 1 poz

2

3 Wyrok z dnia 08 czerwca 1999 r sygn akt SK 1298 OTK 1999 Nr 5

poz 96

310

4 Wyrok z dnia 11 stycznia 2000 r sygn akt K 799 OTK 2000 nr 1 poz

2

5 Wyrok z dnia 11 maja 2005 r sygn akt K 1804 OTK-A 2005 nr 5 poz

49

6 Wyrok z dnia 27 listopada 2006 r sygn akt K 4704 OTK-A 2006 nr 10

poz 153

7 Wyrok z dnia 18 marca 2010 r sygn akt K 808 OTK-A 2010323

8 Wyrok z dnia 10 stycznia 2012 r sygn akt P 1910 OTK-A 201212

C Sąd Najwyższy (SN)

1 Uchwała siedmiu sędzioacutew SN z dnia 16 lipca 1993 r sygn akt I PZP

2893 OSNC 1994 nr 1 poz 2

2 Uchwała siedmiu sędzioacutew SN z dnia 17 stycznia 2013 r sygn akt III CZP

5712 OSNC 2013669

3 Uchwała siedmiu sędzioacutew SN z dnia 29 września 2009 r sygn akt III

CZP 4109 OSNC 2010333

4 Uchwała SN z 18 października 2006 r sygn akt I UZP 206 OSNP

20075-676

5 Wyrok SN z dnia 1 grudnia 1994 r sygn akt III ARN 6494 OSNAPiUS

1995 nr 10 poz 118

6 Postanowienie SN z dnia 05 kwietnia 2002 r sygn akt III RN 13301

OSNP 2002 Nr 12 poz 281

D Naczelny Sąd Administracyjny (NSA)

1 Uchwała siedmiu sędzioacutew NSA z dnia 12 grudnia 2005 r sygn akt II

OPS 405 ONSAiWSA 2006237

2 Wyrok NSA w Warszawie z dnia 19 grudnia 1983 r sygn akt I SA

80683 LexPolonica nr 328960

3 Wyrok NSA w Warszawie z dnia 17 listopada 1988 r sygn akt IV SA

85588 ONSA 1990 nr 1 poz 3 Lex nr 101112

4 Wyrok NSA w Warszawie z dnia 8 kwietnia 1998 r sygn akt IV SA

81597 LEX nr 43367

311

5 Wyrok NSA w Warszawie z dnia 23 września 1998 r sygn akt III SA

279297 LEX nr 44742

6 Wyrok NSA w Warszawie z dnia 23 marca 1999 r sygn akt I SA

118998 LEX nr 47969

7 Wyrok NSA w Warszawie z dnia 2 czerwca 1999 r sygn akt IV SA

216497 LEX nr 1684491

8 Wyrok NSA w Warszawie z dnia 23 listopada 1999 r sygn akt II SAKr

119199 OSP 2000 z 7ndash8 poz 112

9 Wyrok NSA w Gdańsku z dnia 15 czerwca 2000 r sygn akt II SAGd

79098 Lex nr 44215

10 Wyrok NSA w Warszawie z dnia 12 października 2005 r sygn akt II

OSK 10305 LEX nr 201331

11 Wyrok NSA w Warszawie z dnia 22 listopada 2007 r sygn akt I OSK

163506 LEX nr 417729

12 Wyrok NSA w Warszawie z dnia 22 kwietnia 2008 r sygn akt II OSK

149906 LEX nr 490153

13 Wyrok NSA w Warszawie z 15 września 2009 r sygn akt II OSK

135708 ONSAiWSA 2011233


61109 LEX nr 597721

15 Wyrok NSA w Warszawie z dnia 23 września 2010 r sygn akt II OSK

133909 Lex nr 746474

16 Wyrok NSA w Warszawie z dnia 19 stycznia 2012 r sygn akt II OSK

61511 LEX nr 1123134


216110 LEX nr 1109379

18 Wyrok NSA w Warszawie z 1 lutego 2012 r sygn akt II OSK 258011

LEX nr 1138184

19 Wyrok NSA w Warszawie z 5 kwietnia 2013 r sygn akt I OSK 19213

LEX nr 1336339

20 Wyrok NSA w Warszawie z dnia 20 lipca 2016 r sygn akt II OSK

60815 LEX nr 2102281

312

21 Postanowienie NSA w Warszawie z dnia 27 kwietnia 1983 r sygn akt II

SA 66083 ONSA 1984 nr 1 poz 28

22 Postanowienie NSA w Warszawie z dnia 12 stycznia 1993 r sygn akt I

SA 176292 ONSA 1993 Nr 3 poz 75

23 Postanowienie NSA w Warszawie z dnia 6 maja 1998 r sygn akt IV SA

89896 LEX nr 43351

24 Postanowienie NSA w Warszawie z 13 października 2009 r sygn akt II

OZ 86509 LEX nr 573628

25 Postanowienie siedmiu sędzioacutew NSA z dnia 28 września 2009 r sygn

akt II GZ 5509 ONSAiWSA 2010223

26 Postanowienie NSA w Warszawie z dnia 13 listopada 2012 r sygn akt I

OSK 263312 LEX nr 1325020

E Wojewoacutedzki Sąd Administracyjny (WSA)

1 Wyrok WSA we Wrocławiu z dnia 19 grudnia 2005 r sygn akt IV

SABWr 4705 Lex nr 887699

2 Wyrok WSA w Warszawie z dnia 24 kwietnia 2006 r sygn akt IV

SAWa 139905 Lex nr 204948

3 Wyrok WSA w Warszawie z dnia 10 sierpnia 2006 r sygn akt I SAWa

86206 Lex nr 282557

4 Wyrok WSA w Warszawie z dnia 2 października 2006 r sygn akt IV

SAWa 91106 Lex nr 283527

5 Wyrok WSA w Warszawie z dnia 9 stycznia 2007 r sygn akt IV SAWa

204406 LEX nr 332445

6 Wyrok WSA w Rzeszowie z dnia 11 marca 2008 r sygn akt II SARz

58007 LEX nr 480469


SAWa 36308 LEX nr 516024

8 Wyrok WSA w Warszawie z dnia 25 listopada 2008 r sygn akt IV

SAWa 159708 LEX nr 521846


SAWa 135608 LEX nr 548115

313

10 Wyrok WSA w Poznaniu z 13 maja 2010 r sygn akt II SAPo 95509

LEX nr 635751


SAWa 192510 LEX nr 758916

12 Wyrok WSA w Lublinie z dnia 31 marca 2011 r sygn akt II SALu

84510 LEX nr 993489

13 Wyrok WSA w Warszawie 16 maja 2012 r sygn akt IV SAWa 18112

LEX nr 1272687

14 Wyrok WSA w Poznaniu z dnia 11 października 2012 r sygn akt IV

SAPo 35312 LEX nr 1242170

15 Wyrok WSA w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 7 lutego 2013 r sygn

akt I SAGo 29212 LEX nr 1277885

16 Wyrok WSA w Szczecinie z dnia 27 marca 2013 r sygn akt I SASz

5313 LEX nr 1322726

17 Wyrok WSA w Łodzi z dnia 5 kwietnia 2017 r sygn akt III SAŁd

107316 LEX nr 2281845

18 Wyrok WSA w Łodzi z dnia 26 kwietnia 2017 r sygn akt II SAŁd

14017 LEX nr 2342256

VI Źrodła internetowe

1 httpwwwmosgovplartykul2498_konwencja_o_roznorodnosci_biologi

cznej (dostęp z dnia 07012013 r)

2 gmoekoportalpl (dostęp z dnia 10012013 r)

3 httpnatura2000orgple-szkoleniae11-spoleczenstwo-obywatelskie-

2organizacje-spoleczne-trzeci-sektor33 (dostęp z dnia 15012013 r)

4 httpwwwpzlowpl (dostęp z dnia 15012013 r)

5 encyklopediapwnpl (dostęp z dnia 20022013 r)

6 wwwzielonasiecpl (dostęp z dnia 21022013 r)

7 httpwwwmosgovpl2materialy_informacyjneraporty_opracowaniapro

tokol_kartagenskiindeksshtml (dostęp z dnia 21022013 r)

314

8 Społeczny Instytut Ekologiczny program bdquoMonitoring GMO w Polscerdquo

finansowany przez Fundację Batorego wwwsiemostorgplgmo (dostęp

z dnia 16042013 r)

9 httpwwwbiokurierplaktualnosci1863-prawie-18tys-polakow-

podpisalo-petycje-w-sprawie-oznakowania-gmo (dostęp z dnia 16042013

r)

10 httpwwwe-biotechnologiaplArtykulyinzynieria-genetyczna (dostęp z

dnia 20042013 r)

11 wwwgmopl (dostęp z dnia 20042013 r)

12 wwwsjppl (dostęp z dnia 25042013 r)

13 httpwww1ibbwawpl~bhpbiologiczneInstrukcja_skladania_wniosko

w_zamknietepdf (dostęp z dnia 28042013 r)

14 httparchiwumekoportalgovplopencmsexportsitesdefaultekoportaln

asza_propozycjaSzkoleniaDokumentyPORADNIK_GMOpdf (dostęp z

dnia 30042013 r)

15 httpwwwstefczykinfowiadomoscigospodarkazakaz-gmo-zgloszony-

do-ke6536044475 (dostęp z dnia 16052013 r)

16 httptransgeniczneorganizmywordpresscomtagnielegalne-uprawy-

gmo (dostęp z dnia 16052013 r)

17 httpgmonetpl201303szyszko-rzad-oszukal-w-sprawie-gmo (dostęp z

dnia 16052013 r)

18 httpwwwportalspozywczyplzboza-oleistewiadomoscikary-za-

lamanie-zakazu-uprawy-roslin-gmo-sa-za-niskie81382html (dostęp z

dnia 16052013 r)

19 httpwwwtvn24plwiadomosci-ze-swiata2gmo-nikt-nie-uprawia-ale-

rejestr-musi-byc-polska-pozwana-przed-unijny-trybunal334272html

(dostęp z dnia 16052013 r)

20 httpwwwminrolgovplpolMinisterstwoBiuro-PrasoweInformacje-

PrasoweUstawa-o-nasiennictwie (dostęp z dnia 16052013 r)

21 httpwwwcoboruplPolskaRejestrrejestr_KRaspx (dostęp z dnia

20052013 r)

315

22 httpeuropaeurapidpress-release_IP-03-1056_enhtm (dostęp z dnia

20052013 r)

23 httpzielonewiadomoscipltematyekologiagmo-zagrozenia-dla-

gatunkow-i-ekosystemow (dostęp z dnia 20022016 r)

24 httpwwwgreenpeaceorgpolandplco-robimystop-gmoSytuacja-

GMO-w-Polsce-a-prawo-krajowe-i-unijne (dostęp z dnia 31082016 r)

25 httpwwwfarmerplagroskopanalizy-i-komentarzepo-raz-pierwszy-

mniej-upraw-gmo-na-swiecie63804html (dostęp z dnia 31082016 r)

26 httpcsrforbespluprawy-gmo-na-swiecieartykuly19061411html


27 httpwwwwlasnosc-intelektualnaplwlasnosc-intelektualnahtmlstart=1


28 httpgmo1mosgovplrejestrregistriesRegistryEntryListaction_source

Page=2Fregistries2FRegistryListactionampregistryId=hcc3d96e7f00000

10120709c136976b8 (dostęp z dnia 30092016 r)

29 httpsbipkprmgovplftpkprmdokumenty080814u7zal1pdf z dnia

10102016 r

30 httpwwwanseeplautor-raportu-srodowiskowego (dostęp z dnia

18102016 r)

31 httpwwwteraz-srodowiskoplaktualnosciEuropa-wolna-reka-GMO-

670html (dostęp z dnia 21102016 r)

32 httpwwwsejmgovplSejm8nsfPrzebiegProcxspnr=1424 z dnia

14042018 r

2

Spis treści

Wstęp7

I Założenia koncepcyjne i historyczna ewolucja normatywnego modelu

udziału społeczeństwa w sprawach dotyczących GMOhellip17

11 Uwagi wstępne17

12 Ewolucja prawa krajowego w zakresie tworzenia normatywnego modelu


zmodyfikowanych - rys historyczny19

13 Podstawowe założenia konstrukcji normatywnego modelu udziału



II Udział społeczeństwa w ochronie środowiska jako podstawa do tworzenia

struktury normatywnego modelu udziału społeczeństwa w sprawach

dotyczących GMO Analiza udziału społeczeństwa w ochronie środowiska na

gruncie prawa międzynarodowego prawa Unii Europejskiej i prawa

krajowegohellip47

21 Uwagi wstępnehelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip47

22 Koncepcja udziału społeczeństwa w ochronie środowiska na gruncie

prawa międzynarodowego49

23 Podstawy funkcjonowania modelu udziału społeczeństwa w ochronie

środowiska na gruncie prawa Unii Europejskiej62

24 Gwarancje udziału społeczeństwa w ochronie środowiska w świetle

Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r ze szczegoacutelnym uwzględnieniem prawa

jednostki do środowiska oraz prawa do informacji o

środowisku71

25 Dostęp do informacji o środowisku na gruncie ustawy o udostępnianiu


środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko jako jeden z filaroacutew

udziału społeczeństwa w ochronie środowiskahelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip79

3






























4


modyfikowanych186


















prawne255




Zakończenie282


5










UE Unia Europejska









środowisko




z poacuteźn zm)






z poacuteźn zm)

6






7

WSTĘP








gospodarki1













7











s 7

8


























organizmu13










2008 s 7 12




9











cukrowe17




W Unii







To właśnie z









15


2008 s 11 16









Ibidem 22




10





zmodyfikowanych23







i GMO


















W tym


23




11
































26



12































sprawach GMO

13
































14


dotyczących GMO






























15



2012 r27


2006 r28








farmaceutyczne)




















27



16


















29











17



11 Uwagi wstępne





























18
























19

























środowiska34






31



Ibidem 34



20




zmodyfikowanych36



środowiska37








niespoacutejna38














36









sporządzenia





21
























szkoły wyższe41





40





22


charakter42



























42



24112009 r (druk nr 2547) 44


20122012 r (druk nr 2995)

23































45




Weterynaryjną 46


12010 s 26-31 47


24


zmodyfikowanych48






ustawy z
























48


15 t 7 str 650 49



25























końcardquo54









51


Ibidem s 157-158 53


298 54

Ibidem s 304

26
















27













Istnieje szereg




normatywnychrdquo57




W świetle tej







55



s 105 57


s 12-13 58


s 122 59




28







a niekiedy


Analiza










Jak wskazał













61



Ibidem 63


1964 r s 56 i n 64



s 153 66

Ibidem 67

Ibidem

29








Tym samym poprzez






czym byćrdquo69






logice71










68












30





Model








Modele opisowe to
















75





Ibidem 78

Ibidem 79





31










nieprzestrzeganie






W ocenie M Sawczuka







Jak stwierdził






82

Ibidem 83

Ibidem 84







32


Należy


















Można też




wnioskoacutew91


stosowane






87

Ibidem 88





Lublin 2013 s 19 90


31 i n 91


33













stosowaniu prawa92





logiki93




recognition94





R Alexy







92


Ibidem 94

Ibidem 95





34













To







obywateli101






wewnętrzny102





97





Ibidem s 24 101

Ibidem s 28 102

Ibidem s 30

35







organizacyjnych104

















problem107








103






2006 106




39

36






publicznej109






mowie potocznej110










i David Hume113





(1891-





108




Ibidem 112









37













W



















116



Ibidem 118


38



Z































119



39






























121










40






















Obowiązek









125




Ibidem 128





41

przestrzennym129


ustawa z dnia



przyrody132





Nie ulega



ekologicznych134

















129













Ibidem

42
































137





43










140

Ibidem

44

14 Uwagi końcowe































45































141




491

46



47






21 Uwagi wstępne
























48






























49















oraz















142





Ibidem 146



50





środowiska147



































51







































52




























153




Ibidem s 6 155




53






























156









54



instytucji159










ekologicznych)160
















159






55

























Tym samy






161






Ibidem

56

































57































164



58



Bez możliwości

























środowiska167

165








59






















niniejszej rozprawy









168





60








ludzkiej172


























170












61








prywatny178














177





2008 s 173 178





62





dziedzinie179






Szoacutesty program












Kompleksowa








179


36 180




Dz Urz L 84 z 31031978 r s 43 183



Dz Urz L 158 z 23061990 r s 56-58

63


administracji185






Konwencji z Aarhus












z Aarhus188








185








nr 4 s 28-37 188



64
































190




Ibidem

65

















dzieli uprawnienia











193

Ibidem 194


s 25 195



Warszawa 2004 197



66





Unia





26 maja 2003 r 200335WE199



1367200612200














198




s 223-224 199











67





























201







68






























203








69


Przytoczone

























Podmioty




205







Ibidem 208


70









zrealizowania209















209



71













1952 r210










rozprawie








210

DzU tj z 1976 r Nr 7 poz 36 211



72







Jednak chyba



Konstytucyjny214

















formę216



212



322 213








91 i n

73
































217





74












drugim znaczeniu




prawne223









prawnegordquo225


stwierdził iż




221










281 226


75

























Zdaniem J






227


nr 9 2001 r s 67 228


Ibidem

76






dobra osobiste230

















obligatoryjny232








230

Ibidem 231

Ibidem 232





77








Konstytucji





















anachroniczny234



233



78











społeczeństwa236













235

Dz U z 1993 r Nr 61 poz 284 236




79











pouczenierdquo237



















237



2001 r s 68 239


80









cechę240
















środowisko241






240




DzU z 2000 r nr 109 poz 1157 242


81






Europejskiej243

















Co



nowej ustawie246




243










Ibidem

82
























Kwestia







247



cit s 22 249




83































250









84



środowiska254




























254







op cit s 12

85





























z dnia 27

257









86

kwietnia 1983 r260




























260


28 261







87









kpa)265






Europejskiej266
















263








Ibidem 267


88


Kolejne rozdziały































268


89









90























Jak stwierdził





środowiskardquo272


269








91















postępowań273













wymiar274




273




92











postulatrdquo276





















275




Warszawa 2008 s101

93







































94































279


2015

95


GMO280









2kpa)281




















280




96







racjirdquo284





skorzystać285
















dotyczących GMO



283






97































287



Ibidem 289



2004 s 95 290



98
































291



99
























wynika







292





100









2012 r294
















społecznym295









293


Ibidem 295



101


Tak restrykcyjnie






























297


102








103
























prywatnym298







298


104














publicznego301



wolontariacie302




lub











299





Ibidem 302



105












społeczna305









Z













304




Ibidem 307


106







W




















Są



308





Ibidem 311





s 72-73

107



Z kolei




















stowarzyszeniach316




Tożsamy pogląd





314







108
















Tymczasem w 2005 r















NSA uznał

318

Ibidem 319






109













ekologiczne





















110












Przyczyną




















323


Ibidem 325



111



















organizacji327





Jednakże samo






326


2010223 327




112































329




113































331


Ibidem 333




Warszawa 2012 s 222

114














W skutek










postanowienia338







335


101112 336





282557 339




115

































116







zażalenie





















Wynika to z faktu




340



117






























342



IV SAWa 205112 343



118

































344


Ibidem

119




























Następstwem



346



120
































348



Ibidem

121































350


255 351

Ibidem 352

Ibidem

122



GMO

123

28 Uwagi końcowe









środowiska353





środowisku354















353




124































355





125

































126
































prawnych

127

































128


















załatwienia sprawy











357






129


funkcjonowania358





























358


130

































131














prawidłowe359



















359


132









133



zmodyfikowanych

31 Uwagi wstępne











Agendą 21360















90220EWG364


360


DzU z 2002 r Nr 184 poz 1532 362




134































365





Ibidem

135




















systemowej371












368

Ibidem 369

Ibidem 370


Ibidem 372


136







137




krajowym












finansowanie374




Konwencja o







373




2013 r 375


138


GMO jest z


















Konwencja kładzie













376



Ibidem

139






sankcjami378
















Montrealu381










378





140


















oraz w












382








141


na środowisko






























384


142











jako nasiona385




















385



2002 s 338-343

143











międzynarodowymi




















386




ksshtml 387




144































389






145











Na pierwszym

















w 2005 r Stron



392








146





















życie ludzkie












147

















kultur
















148





149





sprawach GMO























397






150













jako całości401






owych informacji402










Dyrektywa 90219EWG


400





2004 s 42 403





151



Wprowadzono do niej



















Udział








405


Ibidem 407




152






























409





153





























410


21102016 r 411








154





























413






europaeu 416






155


ktoacutera ma











Podkreśla się




















419









156








ostrożności





















425




157



























zostać obniżony



operatora



158






















Należy jednak










426




159










Jednak w przypadku





















428

Ibidem 429




1996 4-5 51

160









161

34 Uwagi końcowe





lat 90430












świecie








430





162





ekonomicznymi










przezorności

















431


163
















prawie UE















432


164






165




środowisku

41 Uwagi wstępne

























166
















ustawach
















do informacji

167

























433





168





sprawach GMO





Rejestry


















435




169












Ta zmiana




jednakże ani













436













170







informacji441

























441


Ibidem 443




171



















umogz)














172












pokrewnych444


przemysłowej445




















444

Dz U z 2017 r poz 880 i 1089 445

Dz U z 2017 r poz 776

173



























Kodeks cywilny446






446


174




prawa447







zainteresowanego448















prawa pokrewne451





447



Ibidem 449





175




przemysłowej452


pokrewnych453


ochronę prawną

























452



176





























Powstaje więc

454




2299750 457






177










materię














Uzasadniając to







Z tego też powodu

458




178













Konwencjirdquo460
















460






179
































461




2013669 464


1997 s 25

180










zakresie465





















465




181


udostępnieniu467




























467




182
































468



183














Na płaszczyźnie


















469







184



danego działania






























185





korzystne

186










Krajowy Rejestr





















473




187
































476


188



i ostatecznie







rolniczych478















prawnego479








477





332445

189































480



Ibidem

190




regulującej





201060UE485








środowiska486









482









27112009 485




3182010 486



191





Europejskiej488












Kwestia upraw















487


dnia 16052013 r 488



192















Dnia 12










W



490



nr 734 s 2 491










193






























495




194






















żywienia497



496













195

















przedsiębiorcy















498


196

























aktualne

499






2547

197

45 Uwagi końcowe




























sposoacuteb

502



198

































199

































200
































503


201



























instytucji prawnej






202

































203

















204







51 Uwagi wstępne






















205














administracyjnej


















504



206






faktycznymi505










a


systemie prawa508















505



Ibidem 508

Ibidem 509

Ibidem 510


207























oraz









511



208
































209









aktach
















210





dotyczących GMO


























211

































212












oceny zagrożenia










umogz)










213
































513



214




























awarii



515

Ibidem s 71

215



















przyznanej zgody














216










społeczeństwa516





















516


217































517



LEXel 2013

218






























518

Ibidem

219







w formie uchwał












rozprawie521













519





220













niewielka





GMO








regionalnej lub





522


221













terminem523


















523



LEXel 2013 524


222


terminu525







Ponadto w





















525



LEXel 2013 526


Ibidem

223










sprawie


















profilaktyki)529





528


dnia 28042013 r 529

Ibidem

224

































225

































226













zmodyfikowanych530
















W tym kontekście


530





227





























rozprawy533


532



228


W



























534







229


Biorąc pod

























W wyroku z dnia 11







536




230


organurdquo539










konfrontacji540





















539





231































542


232







decyzje


























233
















pozwala na













543

gmoekoportalpl



Ibidem

234































545

Ibidem

235































236


Organy






























546


237































238


Tym samym Kodeks



oparty na prawie548





1994 r550























547







118 551

Ibidem

239

















decyzjęrdquo554




lub











552








240






























558



Ibidem 560



241





czy też




prawardquo562















na środowisko





561




SARz 37614 Legalis nr 1105026 563






242
































243





























się w nim

244



GMO

















na środowisko564












564


245









Charakterystyka























Przyjąć

565





Ibidem s 155

246



























Ocena




570


1277885 571



1123134 573


247

































248








W nowych























574





249































576


250




























Specyfika procedury





577


251































578



252


Rozważenia na











Tym




















579


Ibidem 581

Ibidem

253













prawnych

254




















Z drugiej strony










582


255











GMO




















583




s 306 586


Warszawa 2012 s 227

256







działalności587






swobodne uznanie588



















587






758916

257





























591






258































593




259






260




























ustawy



261







czy Państwowa Rada


























595






262




























ekologicznej600




599



263

































601

Ibidem s 193 602

Ibidem 603



264


właściwa































265































604


VI kadencja Sejmu

266































605



Ibidem 607



267










268

55 Uwagi końcowe































269

































270


postępowaniach







Minister























608



LEXel 2013 609


32002 s 22-35

271




Za




























610


521846 611



LEXel 2013

272











GMO






















612


273

































274













prawie613



















613




275














W tym



















615



1123134

276

































277

































278

































279

































280









281

Zakończenie






























282



a także





























617




283

































284

































285















stworzenia


















286

































287

































288



















wręcz niezbędne












619


289




























290

Bibliografia

Literatura












kwietnia 2003 r














2012

291














Warszawa 1967








2005






Nr 228


Toruń 2004



292


2007


(20141)






Warszawa 2009


Warszawa 1999






Warszawa 1962





Polityka 1999 nr 4








293





LEXel 2014






Komunalny 2009 nr 2







Krakoacutew 1999














294














22000




Warszawa 2010










Warszawa 2000


2001



295















Warszawa 2001





Warszawa 2002









1995



296


199706



WK 2015


42006








12014


Komentarz WK 2015




Press 1996











297











VIIVIII


















Warszawa 2002




298






Toruń 1999



2010











wyd XII WKP 2017




Wrocław 2006







LexisNexis 2010

299





1971



1998





prawa Warszawa 1964











PRN 1987 nr 70






1998 nr 3



300









2015)


Warszawa 2007







2016


Wrocław 1993







Środowisko nr 306





301


Toruń 2000



Poznań 1997






Warszawa 2002





2004













Ekonomiczny 1960




302




OSP 1997483
















29122006)

B Rozporządzenia




303











2592006)

C Dyrektywy










L 163 z 14061989)






23061990)



304


5121998)








90220EWG (Dz Urz WE L 106 z 17042001)






L 156 z 25062003)




WE L 41 z 14022003)





(DzU L 68 z 1332015)

D Decyzje





1241

305

III Prawo krajowe

A Ustawy zasadnicze


1997 nr 78 poz 483)


36)

B Ustawy zwykłe
















z 2016 poz 1688 ze zm)



306





109 poz 1157)


2017 poz 519)
















1865)









307


z poacuteźn zm)






poacuteźn zm)




z poacuteźn zm)

C Rozporządzenia

















10 poz 1058)

308















IV Inne akty




Łowieckiego)









17072008 r (druk nr 768)

309







33)






ECEMPPP20085Add7 16042008 p 28




V Orzecznictwo








2


poz 96

310


2


49


poz 153





2893 OSNC 1994 nr 1 poz 2


5712 OSNC 2013669


CZP 4109 OSNC 2010333


20075-676


1995 nr 10 poz 118


OSNP 2002 Nr 12 poz 281







85588 ONSA 1990 nr 1 poz 3 Lex nr 101112


81597 LEX nr 43367

311


279297 LEX nr 44742


118998 LEX nr 47969


216497 LEX nr 1684491


119199 OSP 2000 z 7ndash8 poz 112


79098 Lex nr 44215


OSK 10305 LEX nr 201331


163506 LEX nr 417729


149906 LEX nr 490153


135708 ONSAiWSA 2011233


61109 LEX nr 597721


133909 Lex nr 746474


61511 LEX nr 1123134


216110 LEX nr 1109379


LEX nr 1138184


LEX nr 1336339


60815 LEX nr 2102281

312


SA 66083 ONSA 1984 nr 1 poz 28


SA 176292 ONSA 1993 Nr 3 poz 75


89896 LEX nr 43351


OZ 86509 LEX nr 573628




OSK 263312 LEX nr 1325020





SAWa 139905 Lex nr 204948


86206 Lex nr 282557


SAWa 91106 Lex nr 283527


204406 LEX nr 332445


58007 LEX nr 480469


SAWa 36308 LEX nr 516024


SAWa 159708 LEX nr 521846


SAWa 135608 LEX nr 548115

313


LEX nr 635751


SAWa 192510 LEX nr 758916


84510 LEX nr 993489


LEX nr 1272687


SAPo 35312 LEX nr 1242170




5313 LEX nr 1322726


107316 LEX nr 2281845


14017 LEX nr 2342256












314



z dnia 16042013 r)



r)


dnia 20042013 r)







dnia 30042013 r)






dnia 16052013 r)



dnia 16052013 r)







20052013 r)

315


20052013 r)













10120709c136976b8 (dostęp z dnia 30092016 r)


10102016 r


18102016 r)




14042018 r

3






























4


modyfikowanych186


















prawne255




Zakończenie282


5










UE Unia Europejska









środowisko




z poacuteźn zm)






z poacuteźn zm)

6






7

WSTĘP








gospodarki1













7











s 7

8


























organizmu13










2008 s 7 12




9











cukrowe17




W Unii







To właśnie z









15


2008 s 11 16









Ibidem 22




10





zmodyfikowanych23







i GMO


















W tym


23




11
































26



12































sprawach GMO

13
































14


dotyczących GMO






























15



2012 r27


2006 r28








farmaceutyczne)




















27



16


















29











17



11 Uwagi wstępne





























18
























19

























środowiska34






31



Ibidem 34



20




zmodyfikowanych36



środowiska37








niespoacutejna38














36









sporządzenia





21
























szkoły wyższe41





40





22


charakter42



























42



24112009 r (druk nr 2547) 44


20122012 r (druk nr 2995)

23































45




Weterynaryjną 46


12010 s 26-31 47


24


zmodyfikowanych48






ustawy z
























48


15 t 7 str 650 49



25























końcardquo54









51


Ibidem s 157-158 53


298 54

Ibidem s 304

26
















27













Istnieje szereg




normatywnychrdquo57




W świetle tej







55



s 105 57


s 12-13 58


s 122 59




28







a niekiedy


Analiza










Jak wskazał













61



Ibidem 63


1964 r s 56 i n 64



s 153 66

Ibidem 67

Ibidem

29








Tym samym poprzez






czym byćrdquo69






logice71










68












30





Model








Modele opisowe to
















75





Ibidem 78

Ibidem 79





31










nieprzestrzeganie






W ocenie M Sawczuka







Jak stwierdził






82

Ibidem 83

Ibidem 84







32


Należy


















Można też




wnioskoacutew91


stosowane






87

Ibidem 88





Lublin 2013 s 19 90


31 i n 91


33













stosowaniu prawa92





logiki93




recognition94





R Alexy







92


Ibidem 94

Ibidem 95





34













To







obywateli101






wewnętrzny102





97





Ibidem s 24 101

Ibidem s 28 102

Ibidem s 30

35







organizacyjnych104

















problem107








103






2006 106




39

36






publicznej109






mowie potocznej110










i David Hume113





(1891-





108




Ibidem 112









37













W



















116



Ibidem 118


38



Z































119



39






























121










40






















Obowiązek









125




Ibidem 128





41

przestrzennym129


ustawa z dnia



przyrody132





Nie ulega



ekologicznych134

















129













Ibidem

42
































137





43










140

Ibidem

44

14 Uwagi końcowe































45































141




491

46



47






21 Uwagi wstępne
























48






























49















oraz















142





Ibidem 146



50





środowiska147



































51







































52




























153




Ibidem s 6 155




53






























156









54



instytucji159










ekologicznych)160
















159






55

























Tym samy






161






Ibidem

56

































57































164



58



Bez możliwości

























środowiska167

165








59






















niniejszej rozprawy









168





60








ludzkiej172


























170












61








prywatny178














177





2008 s 173 178





62





dziedzinie179






Szoacutesty program












Kompleksowa








179


36 180




Dz Urz L 84 z 31031978 r s 43 183



Dz Urz L 158 z 23061990 r s 56-58

63


administracji185






Konwencji z Aarhus












z Aarhus188








185








nr 4 s 28-37 188



64
































190




Ibidem

65

















dzieli uprawnienia











193

Ibidem 194


s 25 195



Warszawa 2004 197



66





Unia





26 maja 2003 r 200335WE199



1367200612200














198




s 223-224 199











67





























201







68






























203








69


Przytoczone

























Podmioty




205







Ibidem 208


70









zrealizowania209















209



71













1952 r210










rozprawie








210

DzU tj z 1976 r Nr 7 poz 36 211



72







Jednak chyba



Konstytucyjny214

















formę216



212



322 213








91 i n

73
































217





74












drugim znaczeniu




prawne223









prawnegordquo225


stwierdził iż




221










281 226


75

























Zdaniem J






227


nr 9 2001 r s 67 228


Ibidem

76






dobra osobiste230

















obligatoryjny232








230

Ibidem 231

Ibidem 232





77








Konstytucji





















anachroniczny234



233



78











społeczeństwa236













235

Dz U z 1993 r Nr 61 poz 284 236




79











pouczenierdquo237



















237



2001 r s 68 239


80









cechę240
















środowisko241






240




DzU z 2000 r nr 109 poz 1157 242


81






Europejskiej243

















Co



nowej ustawie246




243










Ibidem

82
























Kwestia







247



cit s 22 249




83































250









84



środowiska254




























254







op cit s 12

85





























z dnia 27

257









86

kwietnia 1983 r260




























260


28 261







87









kpa)265






Europejskiej266
















263








Ibidem 267


88


Kolejne rozdziały































268


89









90























Jak stwierdził





środowiskardquo272


269








91















postępowań273













wymiar274




273




92











postulatrdquo276





















275




Warszawa 2008 s101

93







































94































279


2015

95


GMO280









2kpa)281




















280




96







racjirdquo284





skorzystać285
















dotyczących GMO



283






97































287



Ibidem 289



2004 s 95 290



98
































291



99
























wynika







292





100









2012 r294
















społecznym295









293


Ibidem 295



101


Tak restrykcyjnie






























297


102








103
























prywatnym298







298


104














publicznego301



wolontariacie302




lub











299





Ibidem 302



105












społeczna305









Z













304




Ibidem 307


106







W




















Są



308





Ibidem 311





s 72-73

107



Z kolei




















stowarzyszeniach316




Tożsamy pogląd





314







108
















Tymczasem w 2005 r















NSA uznał

318

Ibidem 319






109













ekologiczne





















110












Przyczyną




















323


Ibidem 325



111



















organizacji327





Jednakże samo






326


2010223 327




112































329




113































331


Ibidem 333




Warszawa 2012 s 222

114














W skutek










postanowienia338







335


101112 336





282557 339




115

































116







zażalenie





















Wynika to z faktu




340



117






























342



IV SAWa 205112 343



118

































344


Ibidem

119




























Następstwem



346



120
































348



Ibidem

121































350


255 351

Ibidem 352

Ibidem

122



GMO

123

28 Uwagi końcowe









środowiska353





środowisku354















353




124































355





125

































126
































prawnych

127

































128


















załatwienia sprawy











357






129


funkcjonowania358





























358


130

































131














prawidłowe359



















359


132









133



zmodyfikowanych

31 Uwagi wstępne











Agendą 21360















90220EWG364


360


DzU z 2002 r Nr 184 poz 1532 362




134































365





Ibidem

135




















systemowej371












368

Ibidem 369

Ibidem 370


Ibidem 372


136







137




krajowym












finansowanie374




Konwencja o







373




2013 r 375


138


GMO jest z


















Konwencja kładzie













376



Ibidem

139






sankcjami378
















Montrealu381










378





140


















oraz w












382








141


na środowisko






























384


142











jako nasiona385




















385



2002 s 338-343

143











międzynarodowymi




















386




ksshtml 387




144































389






145











Na pierwszym

















w 2005 r Stron



392








146





















życie ludzkie












147

















kultur
















148





149





sprawach GMO























397






150













jako całości401






owych informacji402










Dyrektywa 90219EWG


400





2004 s 42 403





151



Wprowadzono do niej



















Udział








405


Ibidem 407




152






























409





153





























410


21102016 r 411








154





























413






europaeu 416






155


ktoacutera ma











Podkreśla się




















419









156








ostrożności





















425




157



























zostać obniżony



operatora



158






















Należy jednak










426




159










Jednak w przypadku





















428

Ibidem 429




1996 4-5 51

160









161

34 Uwagi końcowe





lat 90430












świecie








430





162





ekonomicznymi










przezorności

















431


163
















prawie UE















432


164






165




środowisku

41 Uwagi wstępne

























166
















ustawach
















do informacji

167

























433





168





sprawach GMO





Rejestry


















435




169












Ta zmiana




jednakże ani













436













170







informacji441

























441


Ibidem 443




171



















umogz)














172












pokrewnych444


przemysłowej445




















444

Dz U z 2017 r poz 880 i 1089 445

Dz U z 2017 r poz 776

173



























Kodeks cywilny446






446


174




prawa447







zainteresowanego448















prawa pokrewne451





447



Ibidem 449





175




przemysłowej452


pokrewnych453


ochronę prawną

























452



176





























Powstaje więc

454




2299750 457






177










materię














Uzasadniając to







Z tego też powodu

458




178













Konwencjirdquo460
















460






179
































461




2013669 464


1997 s 25

180










zakresie465





















465




181


udostępnieniu467




























467




182
































468



183














Na płaszczyźnie


















469







184



danego działania






























185





korzystne

186










Krajowy Rejestr





















473




187
































476


188



i ostatecznie







rolniczych478















prawnego479








477





332445

189































480



Ibidem

190




regulującej





201060UE485








środowiska486









482









27112009 485




3182010 486



191





Europejskiej488












Kwestia upraw















487


dnia 16052013 r 488



192















Dnia 12










W



490



nr 734 s 2 491










193






























495




194






















żywienia497



496













195

















przedsiębiorcy















498


196

























aktualne

499






2547

197

45 Uwagi końcowe




























sposoacuteb

502



198

































199

































200
































503


201



























instytucji prawnej






202

































203

















204







51 Uwagi wstępne






















205














administracyjnej


















504



206






faktycznymi505










a


systemie prawa508















505



Ibidem 508

Ibidem 509

Ibidem 510


207























oraz









511



208
































209









aktach
















210





dotyczących GMO


























211

































212












oceny zagrożenia










umogz)










213
































513



214




























awarii



515

Ibidem s 71

215



















przyznanej zgody














216










społeczeństwa516





















516


217































517



LEXel 2013

218






























518

Ibidem

219







w formie uchwał












rozprawie521













519





220













niewielka





GMO








regionalnej lub





522


221













terminem523


















523



LEXel 2013 524


222


terminu525







Ponadto w





















525



LEXel 2013 526


Ibidem

223










sprawie


















profilaktyki)529





528


dnia 28042013 r 529

Ibidem

224

































225

































226













zmodyfikowanych530
















W tym kontekście


530





227





























rozprawy533


532



228


W



























534







229


Biorąc pod

























W wyroku z dnia 11







536




230


organurdquo539










konfrontacji540





















539





231































542


232







decyzje


























233
















pozwala na













543

gmoekoportalpl



Ibidem

234































545

Ibidem

235































236


Organy






























546


237































238


Tym samym Kodeks



oparty na prawie548





1994 r550























547







118 551

Ibidem

239

















decyzjęrdquo554




lub











552








240






























558



Ibidem 560



241





czy też




prawardquo562















na środowisko





561




SARz 37614 Legalis nr 1105026 563






242
































243





























się w nim

244



GMO

















na środowisko564












564


245









Charakterystyka























Przyjąć

565





Ibidem s 155

246



























Ocena




570


1277885 571



1123134 573


247

































248








W nowych























574





249































576


250




























Specyfika procedury





577


251































578



252


Rozważenia na











Tym




















579


Ibidem 581

Ibidem

253













prawnych

254




















Z drugiej strony










582


255











GMO




















583




s 306 586


Warszawa 2012 s 227

256







działalności587






swobodne uznanie588



















587






758916

257





























591






258































593




259






260




























ustawy



261







czy Państwowa Rada


























595






262




























ekologicznej600




599



263

































601

Ibidem s 193 602

Ibidem 603



264


właściwa































265































604


VI kadencja Sejmu

266































605



Ibidem 607



267










268

55 Uwagi końcowe































269

































270


postępowaniach







Minister























608



LEXel 2013 609


32002 s 22-35

271




Za




























610


521846 611



LEXel 2013

272











GMO






















612


273

































274













prawie613



















613




275














W tym



















615



1123134

276

































277

































278

































279

































280









281

Zakończenie






























282



a także





























617




283

































284

































285















stworzenia


















286

































287

































288



















wręcz niezbędne












619


289




























290

Bibliografia

Literatura












kwietnia 2003 r














2012

291














Warszawa 1967








2005






Nr 228


Toruń 2004



292


2007


(20141)






Warszawa 2009


Warszawa 1999






Warszawa 1962





Polityka 1999 nr 4








293





LEXel 2014






Komunalny 2009 nr 2







Krakoacutew 1999














294














22000




Warszawa 2010










Warszawa 2000


2001



295















Warszawa 2001





Warszawa 2002









1995



296


199706



WK 2015


42006








12014


Komentarz WK 2015




Press 1996











297











VIIVIII


















Warszawa 2002




298






Toruń 1999



2010











wyd XII WKP 2017




Wrocław 2006







LexisNexis 2010

299





1971



1998





prawa Warszawa 1964











PRN 1987 nr 70






1998 nr 3



300









2015)


Warszawa 2007







2016


Wrocław 1993







Środowisko nr 306





301


Toruń 2000



Poznań 1997






Warszawa 2002





2004













Ekonomiczny 1960




302




OSP 1997483
















29122006)

B Rozporządzenia




303











2592006)

C Dyrektywy










L 163 z 14061989)






23061990)



304


5121998)








90220EWG (Dz Urz WE L 106 z 17042001)






L 156 z 25062003)




WE L 41 z 14022003)





(DzU L 68 z 1332015)

D Decyzje





1241

305

III Prawo krajowe

A Ustawy zasadnicze


1997 nr 78 poz 483)


36)

B Ustawy zwykłe
















z 2016 poz 1688 ze zm)



306





109 poz 1157)


2017 poz 519)
















1865)









307


z poacuteźn zm)






poacuteźn zm)




z poacuteźn zm)

C Rozporządzenia

















10 poz 1058)

308















IV Inne akty




Łowieckiego)









17072008 r (druk nr 768)

309







33)






ECEMPPP20085Add7 16042008 p 28




V Orzecznictwo








2


poz 96

310


2


49


poz 153





2893 OSNC 1994 nr 1 poz 2


5712 OSNC 2013669


CZP 4109 OSNC 2010333


20075-676


1995 nr 10 poz 118


OSNP 2002 Nr 12 poz 281







85588 ONSA 1990 nr 1 poz 3 Lex nr 101112


81597 LEX nr 43367

311


279297 LEX nr 44742


118998 LEX nr 47969


216497 LEX nr 1684491


119199 OSP 2000 z 7ndash8 poz 112


79098 Lex nr 44215


OSK 10305 LEX nr 201331


163506 LEX nr 417729


149906 LEX nr 490153


135708 ONSAiWSA 2011233


61109 LEX nr 597721


133909 Lex nr 746474


61511 LEX nr 1123134


216110 LEX nr 1109379


LEX nr 1138184


LEX nr 1336339


60815 LEX nr 2102281

312


SA 66083 ONSA 1984 nr 1 poz 28


SA 176292 ONSA 1993 Nr 3 poz 75


89896 LEX nr 43351


OZ 86509 LEX nr 573628




OSK 263312 LEX nr 1325020





SAWa 139905 Lex nr 204948


86206 Lex nr 282557


SAWa 91106 Lex nr 283527


204406 LEX nr 332445


58007 LEX nr 480469


SAWa 36308 LEX nr 516024


SAWa 159708 LEX nr 521846


SAWa 135608 LEX nr 548115

313


LEX nr 635751


SAWa 192510 LEX nr 758916


84510 LEX nr 993489


LEX nr 1272687


SAPo 35312 LEX nr 1242170




5313 LEX nr 1322726


107316 LEX nr 2281845


14017 LEX nr 2342256












314



z dnia 16042013 r)



r)


dnia 20042013 r)







dnia 30042013 r)






dnia 16052013 r)



dnia 16052013 r)







20052013 r)

315


20052013 r)













10120709c136976b8 (dostęp z dnia 30092016 r)


10102016 r


18102016 r)




14042018 r

Normatywny model udziału społeczeństwa w sprawach ......organizmach żywych, [w:] Medycyna...

Documents

Transcript of Normatywny model udziału społeczeństwa w sprawach ......organizmach żywych, [w:] Medycyna...