Noam Chomsky - Kontrola Nad Mediami (PL)

8/14/2019 Noam Chomsky - Kontrola Nad Mediami (PL)

1/22

Kontrola nad mediami

Noam Chomsky

Pocztki historii propagandy

Zacznijmy od pierwszej wspczesnej operacji propagandowej, przeprowadzonej przez rzd.Stao si to za czasw administracji Woodrowa Wilsona. Gdy wybrano go prezydentem w1916 roku, jego program gosi: ,,Pokj bez zwycistwa'' Byo to w rodku Pierwszej Wojnywiatowej. wczesne spoeczestwo byo nastawione wyjtkowo pacyfistycznie i niewidziao adnego powodu, by angaowa si w wojn w Europie.

Poniewa administracja Wilsona bya zdecydowana na udzia w wojnie, musiaa jako temuzradzi. Stworzono wic rzdow komisj propagandow - tak zwan Komisj Creela. Udaosi jej w cigu szeciu miesicy przemieni pacyfistyczne spoeczestwo w histeryczn,paajc chci walki zbiorowo, pragnc zniszczenia wszystkiego, co niemieckie,rozrywania Niemcw na strzpy, przystpienia do wojny i ocalenia wiata. Byo to znaczneosignicie, ktre prowadzio do kolejnych. W tym samym czasie oraz pniej, po wojnie,wykorzystano identyczne techniki do wywoania histerycznej obawy przed tak zwanymCzerwonym Zagroeniem. Umoliwio to skuteczne zniszczenie zwizkw zawodowych orazlikwidacj tak niebezpiecznych problemw jak wolno prasy i myli politycznej. Cieszyo sito znacznym poparciem mediw i establishmentu przemysowego, ktre w istocie

organizoway promoway wikszo tych dziaa, co walnie przyczynio si do ich sukcesu.

Pord tych, ktrzy aktywnie i entuzjastycznie partycypowali w tym procesie, byli,,postpowi'' intelektualici, osoby z krgu Johna Deweya. Byli oni bardzo dumni, co wida napodstawie ich wczesnego pimiennictwa, i, jak to okrelali, ,,bardziej inteligentniczonkowie spoeczestwa'' - czyli oni sami - zdoali pchn niechtn zbiorowo do wojnyprzez wzbudzenie w niej strachu i szermowanie fanatycznymi sloganami. Wykorzystano wtym celu szeroki wachlarz rodkw. Sfabrykowano na przykad liczne opowieci opopenianych przez Hunw okruciestwach, o obrywaniu przez nich rczek belgijskimniemowltom, o wszelkiego rodzaju okropnociach, na ktre nadal mona natkn si w

podrcznikach historii. Byy to bez wyjtku wymysy brytyjskiego ministerstwa propagandy,ktre postawio sobie za cel - jak okrelao to na swoich tajnych naradach - ,,kontrolowaniemyli caego wiata''.Co bardziej istotne, pragno ono rwnie kontrolowa mylenie cobardziej inteligentnych czonkw amerykaskiego spoeczestwa, ktrzy szerzyliby dalejwysmaan przez nie propagand i pchnli pacyfistyczne pastwo w objcia wojennejhisterii. Zamiar ten udao si zrealizowa, i to nadzwyczaj skutecznie. Pynie std nauka:pastwowa propaganda, wspierana przez wyksztacone klasy, gdy nie mona si jejsprzeciwi, moe przynie olbrzymie rezultaty. Nauk t przyswoili sobie Hitler i wieluinnych, wcielajc j w ycie po dzi dzie !

Demokracja widzw

1


2/22

Inn grup, pozostajc pod wraeniem tych sukcesw, byli liberalni teoretycy PartiiDemokratycznej i czoowi przedstawiciele mediw - na przykad Walter Lippman, nestoramerykaskich dziennikarzy, wiodcy komentator polityki wewntrznej i zagranicznej orazczoowy teoretyk demokratycznego liberalizmu. Jeeli zajrzy si do jego essejw zebranych,natrafi si na podtytuy w rodzaju: ,,Postpowa teoria liberalnej myli demokratycznej'' ( ,,A

Progressive Theory of Liberal Democratic Thought''). Lippman zasiada we wspomnianychkomisjach propagandowych i zdawa sobie spraw z ich osigni. Dowodzi, e ,,rewolucja wsztuce demokracji'', jak to okrela, moe zosta wykorzystana do ,,fabrykowaniaprzyzwolenia'' - czyli zapewniania dziki nowym technikom propagandowym zgodyspoeczestwa na to, na co nie miao ono ochoty.

Lippman by zdania, e jest to dobra, ba niezbdna koncepcja. Niezbdna, poniewa ,,dobrooglne cakowicie umyka opini publicznej'', jak to sformuowa. Moe je zrozumie i dy doniego jedynie wyspecjalizowana klasa odpowiedzialnych jednostek, do inteligentnych, bypoj, jakie s rzdzce wiatem mechanizmy. Teoria ta zakada, e jedynie niewielka elita -

spoeczno intelektualistw, o ktrej mwili zwolennicy Deweya - jest w stanie poj dobrooglne, czyli to, na czym zaley nam wszystkim i co ,,umyka opini publicznej''. Pogldy tegorodzaju lansowane byy od stuleci. Jest to rwnie typowo leninowskie stanowisko. W istociecechuje si ono bliskim powinowactwem do leninowskiej koncepcji, e czowkarewolucyjnych intelektualistw powinna przej wadz pastwow, wykorzystujc w tymprocesie si ludowych buntw, a nastpnie popdzi gupie masy ku przyszoci, dla ktrejpojcia s one zbyt ciemne i niekompetentne. Teoria liberalnej demokracji i marksizm ileninizm s bardzo bliskie w swych ideologicznych zaoeniach.

Uwaam to za jedn z przyczyn, dla ktrych rnym ludziom przez lata byo atwo

przechodzi od jednego stanowiska do drugiego bez poczucia istotnej zmiany. Bya to tylkokwestia oceny, gdzie tkwi korzenie wadzy. Moe dojdzie do ludowej rewolucji, ktrawyniesie nas na szczyty; moe nie, i bdziemy zmuszeni do wsppracy z istniejc wadz,czyli spoecznoci kapitalistyczn. Tak czy inaczej, bdziemy dziaa identycznie: poganiagupie masy w stron wiata, ktre s niezdolne zrozumie go na wasn rk.

Lippman popar swoje wywody szczegowo opracowan teori postpowej demokracji.Twierdzi, i we waciwie zorganizowanej demokracji istniej klasy obywateli. Na czoowysuwa si klasa, penica czynn rol w prowadzeniu spraw publicznych. S to ludzie,ktrzy analizuj, wykonuj, podejmuj decyzje i kieruj dziaaniem systemw: politycznego,

ideologicznego i ekonomicznego. Jest to niewielki odsetek populacji. Naturalnie, kady, ktowysuwa takie idee, zawsze naley do tej niewielkiej grupy, i mwi o tym, co naley zrobi zpozostaymi obywatelami. Ci pozostali - nie naleca do owej niewielkiej grupkizdecydowana wikszo spoeczestwa, to wedug okrelenia Lippmana ,,zdezorientowanestado'' ( ,,bewildered herd'' ). Musimy chroni si przed gniewem i moliwoci stratowaniaprzez zdezorientowane stado. W demokracji realizowane s dwie funkcje. Klasawyspecjalizowana, czyli ludzie odpowiedzialni, peni funkcj wykonawcz, czyli myl odobrze publicznym, planuj je oraz je rozumiej. Zdezorientowane stado rwnie ma swojrol w demokracji. Wedug twierdze Lippmana, jest to rola widzw, a nie uczestnikwdziaania. Funkcja stada jest jednak rozleglejsza, bowiem mwimy o demokracji. Od czasu doczasu pozwala si mu poprze tego czy innego czonka klasy wyspecjalizowanej. Innymisowy tumowi pozwala si powiedzie: ,,Chcemy, by ty - lub ty - by naszym przywdc''.

2


3/22

Dzieje si tak dlatego, e yjemy w ustroju demokratycznym, a nie pastwie totalitarnym.Okrela si to jako wybory. Po wyraeniu poparcia dla tego czy innego czonka klasywyspecjalizowanej, tumowi pozwala si jednak na usunicie si w to i stanie na powrtwidzami, a nie uczestnikami dziaania. Tak wanie powinna wyglda prawidowofunkcjonujca demokracja.

Podejcie takie jest w pewnym sensie logiczne. Kryje si za nim nawet swego rodzaju oglnazasada moralna. Imperatyw ten zakada, i masy s zbyt naiwne, by poj funkcjonowaniewiata. Gdyby prboway partycypowa w podejmowaniu dotyczcych ich decyzji,powodowayby tylko kopoty. Wobec tego dopuszczenie ich do decydowania byoby czymniewaciwym i niemoralnym. Naley poskramia zdezorientowane stado, a nie pozwala muna wcieke tratowanie wszystkiego, co popadnie. Mniej wicej taka sama logika zakada, eniewaciwe jest pozwolenie trzylatkowi na samodzielne przechodzenie przez ulic. Nie dajesi mu takiej swobody, poniewa trzylatek nie wie, jak korzysta z tej wolnoci. Na tej samejzasadzie nie mona pozwoli zdezorientowanemu stadu na wspuczestniczenie w dziaaniu

--wywoaoby to tylko kopoty.

Potrzebne jest wic narzdzie do poskromienia zdezorientowanego stada. Jest nim nowarewolucja w sztuce demokracji: ,,fabrykowanie przyzwolenia''. Konieczny jest podziarodkw przekazu, szkolnictwa i kultury popularnej. Musz one uczy przedstawicieli klasypolitycznej i decydentw pewnego znonego poczucia rzeczywistoci, chocia oczywiciemusz jednoczenie wpaja waciwe wartoci. Trzeba pamita, e kryje si za tym niewyraona przesanka. Przesanka ta - ktr musz skrywa przed sob nawet odpowiedzialneosoby - dotyczy sposobu, w jaki uzyskali oni pozycj, umoliwiajc im podejmowaniedecyzji. Oczywicie, dzieje si tak dlatego, e su oni ludziom, dysponujcym prawdziw

wadz ! Jest to bardzo wskie grono. Jeli klasa wyspecjalizowana zbliy si do niego istwierdzi: ,,moemy suy waszym interesom'', wwczas zostanie wcignita do penieniawykonawczej roli. Naley to jednak utrzymywa w tajemnicy. Znaczy to, e naley czonkomtej klasy wpoi przekonania i doktryny, suce interesom dysponentw prywatnieposiadanej, rzeczywistej wadzy. Otrzymujemy wic oddzielny system edukacyjny,nakierowany na klas wyspecjalizowan, czyli ludzi odpowiedzialnych. Naley podda ichdokadnej indoktrynacji, obejmujcej wartoci i interesy przedstawicieli prywatnej wadzyoraz reprezentujcego ich kompleksu pastwowo-korporacyjnego. Uwag resztyzdezorientowanego stada naley w zasadzie zaj czym innym - nie dopuci, by mogonarobi kopotw. Zadba, by jego czonkowie pozostali praktycznie wycznie

obserwatorami dziaa, jedynie sporadycznie wyraajcymi poparcie dla tego czy innegoprawdziwego przywdcy, spord ktrych pozwala si im dokona wyboru.

Podobny punkt widzenia rozwijao wielu ludzi. Prawd mwic, jest on dokonwencjonalny: na przykad czoowy wspczesny teolog i komentator polityki zagranicznejReinhold Niebuhr, czasami nazywany ,,teologiem establishmentu'', guru George Kennana,intelektualistw spod znaku Kennedy'ego i innych, stwierdzi, i ,,racjonalizm to bardzorzadka umiejtno''. Cechuje si nim jedynie wskie, ograniczone grono ludzi. Wikszokieruje si po prostu emocjami i impulsami. Ci z nas, ktrzy s racjonalistami, musz tworzyniezbdne iluzje i obdarzone silnym adunkiem emocjonalnym nadmierne uproszczenia, bynaiwni prostaczkowie nie zbaczali zbytnio z nalenego kursu. Podejcie takie stao siznaczcym elementem wspczesnej nauki politycznej. W latach dwudziestych i trzydziestych

3


4/22

Harold Laswell, wsptwrca nowoczesnych zasad, okrelajcych zasady spoecznejkomunikacji, jeden z wiodcych reprezentantw amerykaskich nauk politycznych,wyjania, i nie powinnimy ulega ,,demokratycznym dogmatyzmom'', zakadajcym, eobywatele s najlepszymi znawcami swoich interesw. Jest przecie inaczej - to my znamysi najlepiej na dobrze publicznym. Dlatego te zwyka moralno nakazuje nam

dopilnowanie, by nie mieli oni okazji do realizacji swoich niewaciwych koncepcji. Jest toproste w strukturze, ktr okrela si obecnie pastwem totalitarnym lub reimemmilitarnym. Dziery si pak nad gowami obywateli i korzysta z niej, jeeli wychyl si pozaprzewidziane granice. Moliwo tak jednak traci si, im bardziej spoeczestwo staje siwolne i demokratyczne, dlatego te naley uciec si do technik propagandowych. Logika jestoczywista: propaganda jest dla demokracji tym, czym paka dla pastwa totalitarnego !

Jeszcze raz powtrzmy: jest to dobre i rozsdne, poniewa zdezorientowane stado niepotrafi poj dobra publicznego. Zrozumienie go po prostu przekracza jego moliwoci.

Public relations

USA byo pionierem sektora ,,public relations''. Celem tego przemysu jest ,,kontrolowanieumysu spoeczestwa'', jak okrelali to jego liderzy. Nauczyli si oni wiele dziki triumfomKomisji Creela, skutecznemu wywoaniu widma Czerwonego Zagroenia i jegokonsekwencjom. Sektor ,,public relations'' uleg w owym okresie gigantycznej ekspansji. Wlatach dwudziestych przez jaki czas udao si mu wywoa w spoeczestwie niemalcakowite posuszestwo wobec dominacji biznesu. Dominacja ta bya tak doszcztna, estaa si obiektem dochodze komisji Kongresu w latach trzydziestych. Z nich waniepochodzi znaczna cz naszych informacji.

,,Public relations'' to olbrzymi przemys. Obecnie wydatki w nim sigaj okoo bilionadolarw rocznie. Przez cay czas chodzi tu o kontrolowanie umysu spoeczestwa.

W latach trzydziestych, podobnie jak w trakcie Pierwszej Wojny wiatowej, wyoniy siwielkie problemy. Doszo do wielkiego kryzysu, pojawiy si silne organizacje pracownicze. Wistocie w 1935 roku robotnicy wygrali pierwsz powan kampani legislacyjn: UstawaWagnera przyznaa im prawo do zrzeszania si. Powodowao to dwa powane problemy. Popierwsze, demokracja funkcjonowaa wadliwie: zdezorientowane stado poczo odnosisukcesy prawodawcze, a tak przecie nie powinno by. Drugi problem polega na tym, iludzie zyskiwali moliwo organizowania si. Ludno powinna wszelako by zatomizowana,wyalienowana i posegregowana. Nie powinna zakada organizacji, poniewa wwczasmogaby przesta by widzem wydarze. Jeli dostatecznie wielu ludzi o ograniczonychrodkach moe czy si w celu zaistnienia na arenie politycznej, mogliby sta sirzeczywistymi uczestnikami wydarze, a to byoby naprawd grone.

Prywatny przemys podj szerokie starania, by zapewni, i bdzie to ostatnie zwycistwolegislacyjne dla pracownikw i pocztek koca demokratycznego odchylenia w postaci prawado tworzenia masowych organizacji. Zamiar si powid. Okazao si, e byo to ostatniezwycistwo legislacyjne dla wiata pracy. Od tej chwili - chocia liczba czonkw zwizkwzawodowych wzrosa na jaki czas w trakcie Drugiej Wojny wiatowej i zacza spadadopiero pniej - skuteczno dziaa zwizkw stale malaa. Nie byo to przypadkiem. Staosi tak dziki spoecznoci biznesu, ktra woya mnstwo pienidzy, uwagi i pomylunku,

4


5/22

by poradzi sobie z tym problemem poprzez przemys ,,public relations'', organizacje wrodzaju Okrgego Stou Narodowego Stowarzyszenia Producentw i Biznesmanw( National Association of Manufacturers and Business Roundtable ) i tak dalej. Spoeczno taprzystpia natychmiast do obmylania sposobu zapobieenia takim demokratycznymdewiacjom.

Chrzest bojowy nastpi w rok pniej, w 1936 roku. W Johnstown w Dolinie Mohawk wzachodniej Pensylwanii doszo do wielkiego strajku Bethelem Steel. Kapitalizm wyprbowanow technik niszczenia ruchu pracowniczego, ktra okazaa si nadzwyczaj skuteczna. Niechodzio tym razem o amanie kolan i rzucanie do akcji band osikw, bowiem metody te niesprawdzay si ostatnio najlepiej. Dokonano tego subtelniejszymi i bardziej skutecznymimetodami propagandowymi. Postanowiono znale sposb na zwrcenie spoeczestwaprzeciwko strajkujcym, na przedstawienie ich jako elementw niszczycielskich, szkodliwychdla ogu i zagraajcych dobru publicznemu. Dobro publiczne to to, co suy ,,nam'':biznesmanom, pracownikom, gospodyniom domowym. Wszyscy ci ludzie to ,,my''. Chcemy

by razem i cieszy si wartociami w rodzaju harmonii, amerykanizmu ( amerykaskiegostylu ycia ) czy wsplnej pracy. Z drugiej strony mamy zych strajkujcych, ktrzy sprawiajkopoty, podwaaj nasze wysiki, niszcz harmoni (1) i gwac amerykaski styl ycia.Musimy ich powstrzyma, by mc nadal y razem. Kierownicy przedsibiorstw i ci, ktrzyzamiataj podogi, maj te same interesy. Moemy wszyscy pracowa wsplnie na rzeczamerykaskiego stylu ycia w harmonii, darzc si wzajemn sympati - tak w zasadzieprezentowa si w przekaz. Dooono mnstwa wysikw, eby go zaprezentowa. Chodzioprzecie o spoeczno kapitalistw, kontrolujc rodki masowego przekazu i dysponujcwielkimi zasobami. I istotnie, przynioso to doskonae rezultaty. Pniej nazwano nawet tmetod ,,formu Mohawk Valley'' i wielokrotnie wykorzystywano j do amania strajkw.

Okrelano j jako ,,naukow metod przerywania strajkw''. Okazaa si ona bardzoskuteczna w mobilizowaniu opini spoecznej po stronie mdych, pozbawionych treci poj wrodzaju ,,amerykaskiego stylu ycia''. Kt mgby wystpowa przeciwko niemu ? Alboharmonii ? Kto mgby si jej sprzeciwia ? Lub, by uy bardziej wspczesnego pojcia, ktomgby by przeciwko ,,popieraniu naszych wojsk'' ? Kto miaby ochot sprzeciwia sinoszeniu tych wsteczek ? Nadaj si do tego wszystkie hasa, o ile s cakowiciepozbawione treci. Zastanwmy si, co znaczyoby, gdyby kto zada wam pytanie: ,,czypopieracie mieszkacw Iowa'' ? Czy kto z was mgby odpowiedzie: ,,tak, popieram ich''lub ,,nie, nie popieram ich''? To nie jest nawet pytanie. Nic nie znaczy, i o to chodzi. Wsloganach ,,public relations'' w rodzaju ,,popierajcie nasze wojska'' liczy si wanie to, e nic

nie znacz. Ich wako jest dokadnie taka, jak pytanie, czy popiera si obywateli Iowa.Oczywicie, kryje si w tym jednak sens. Prawdziwe pytanie brzmi: ,,czy popieracie naszpolityk ?'' Nie naley jednak dopuszcza, by ludzie zastanawiali si nad tak sformuowanympytaniem. O to, i tylko o to chodzi w dobrej propagandzie. Jej celem jest stworzenie sloganu,przeciwko ktremu nikt nie moe si opowiedzie i po ktrego stronie stan wszyscy,poniewa nikt nie wie, co on waciwie oznacza. W istocie nie znaczy nic, lecz jego zasadniczawarto polega na tym, i odwraca on uwag od pytania, rzeczywicie majcego sens: ,,czypopierasz nasz polityk ?'' O tej jednak kwestii nie wolno mwi.

Niech wic ludzie dyskutuj o poparciu dla wojska. Oczywicie nie mog ich nie popiera.Samo to stwierdzenie oznacza zwycistwo propagandy ! Podobnie jest z amerykaskimstylem ycia i harmoni. Jestemy wszyscy razem, czmy si, my puste slogany, by zapewni,

5


6/22

e nie pojawi si dookoa li ludzie, zakcajcy nasz harmoni gadaniem o walce klasowej,prawach i tym podobnych kwestiach.

Jest to bardzo skuteczne podejcie. Stosuje si je po dzi dzie. Oczywicie, zostao onostarannie przemylane. Pracownicy przemysu ,,public relations'' nie dziaaj w nim dla

zabawy. Jest to ich zawd. Staraj si oni wpaja waciwe wartoci. W istocie maj nawetkoncepcj, jak powinna wyglda demokracja: winien by to system, w ktrym szkoli siklas wyspecjalizowan, by suya panom - tym, ktrzy s wacicielami spoeczestwa.Reszt spoeczestwa naley za pozbawi jakichkolwiek form organizacji, bowiemorganizowanie si przyczynia tylko kopotw. Ludzie powinni wysiadywa w odosobnieniuprzed telewizorami i pozwala na wbijanie im do gw przekazu, brzmicego: jedynym celemw yciu jest posiadanie wikszej iloci dbr, trzeba y tak jak wanie pokazywanaamerykaska rodzina z klasy redniej, lub: trzeba wyznawa tak sympatyczne wartoci jakharmonia czy amerykaski styl ycia. Nic innego w yciu si nie liczy. Moe przychodzi ci dogowy, i w yciu powinno chodzi o co jeszcze, ale poniewa ogldasz telewizj w

samotnoci, indywidualnie, musisz doj do wniosku: ,,oszalaem, bo przecie nie pokazujnic innego''.

Poniewa za nie zezwolono na organizowanie si - jest to absolutnie nieodzowne - nigdy niezdoasz dowiedzie si, czy rzeczywicie oszalae. Tak jednak musisz podejrzewa, bowiem

jest to naturalne w twojej sytuacji.

Tak wyglda stan idealny. W celu osignicia tego ideau podejmuje si gigantyczne wysiki.Oczywicie, kryje si za nimi okrelona koncepcja - pojcie demokracji, ktre omwiemwczeniej.

Zdezorientowane stado moe stwarza problemy, dlatego musimy zadba, by nie wpado wsza i nie zaczo tratowa. Powinno oglda puchary pikarskie, seriale komediowe lub peneprzemocy filmy. Co jaki czas naley pobudzi je do wykrzykiwania pozbawionych znaczeniasloganw w rodzaju ,,popierajcie nasze wojska''. Naley utrzymywa je w znacznym lku, bo

jeli nie bdzie naleycie si ba najrozmaitszych diabw, mogcych zniszczy je od rodka, zzewntrz czy skdkolwiek, mogoby zacz myle, co byoby bardzo niebezpieczne, stadonie ma bowiem kwalifikacji do mylenia. Dlatego te naley odwraca jego uwag i spycha

je na margines.

Jest to jedna z koncepcji demokracji. Wracajc do spoecznoci kapitalistycznej: istotnie,Ustawa Wagnera z 1935 roku stanowia ostatnie prawne zwycistwo wiata pracy. Powybuchu kolejnej wojny nastpi schyek zwizkw zawodowych, podobnie jak kulturynajbogatszego odamu klasy robotniczej, najcilej powizanego ze zwizkami. Wszystko tonaley do przeszoci - stalimy si spoeczestwem zarzdzanym w zdumiewajco duymstopniu przez przedstawicieli wiata biznesu. Jest to jedyne zindustrializowanespoeczestwo pastwowego kapitalizmu, pozbawione normalnej umowy spoecznej, jakznajdujemy w porwnywalnych spoeczestwach. Jak mniemam, poza Poudniow Afryk

jest to jedyne spoeczestwo industrialne, pozbawione pastwowej opieki zdrowotnej. Niema powszechnej zgody na utrzymanie chociaby minimalnych standardw, zapewniajcychprzeycie tym odamom spoeczestwa, ktre nie potrafi podporzdkowa si jego reguomi na wasn rk pozyskiwa dobra. Zwizki zawodowe praktycznie nie istniej. Tak samo jest

6


7/22

z innymi formami ruchw masowych. Nie istniej partie ani organizacje polityczne.Zawdrowalimy daleko na drodze ku ideaowi, przynajmniej pod wzgldem strukturalnym.

Media stanowi korporacyjny monopol i wszystkie prezentuj ten sam punkt widzenia. Dwiegwne partie stanowi jedynie frakcje partii ( klasy ) kapitalistw. Wikszo ludzi nie

zawraca sobie nawet gowy gosowaniem, poniewa wydaje si to bezcelowe. Spoeczestwozostao zmarginalizowane, a jego uwag rozprasza si w naleyty sposb. Taki przynajmniej

jest cel dziaania.

Wiodca posta przemysu ,,public relations'', Edward Bernays, w istocie wywodzi si zKomisji Creela. By jej czonkiem, przyswoi sobie jej nauki i kontynuowa dziaalno,okrelan przez niego jako ,,fabrykowanie przyzwolenia'' i uwaan za ,,esencj demokracji''.Ci, ktrzy s w stanie produkowa przyzwolenie, maj po temu zasoby i si - czyliprzedstawiciele wiata biznesu - to wanie ci, na ktrych pracujecie.

Manipulowanie opini

Konieczne jest rwnie zapdzanie ludnoci, by wyraaa poparcie dla midzynarodowychawantur. Spoeczestwo zwykle jest nastawione pacyfistycznie, tak jak byo w trakciePierwszej Wojny wiatowej. Nie widzi powodu, by angaowa si w zagraniczne awantury,zabijanie i torturowanie. Trzeba je wic do tego zagna. Aeby tak si stao, naley jeprzestraszy. Sam Bernays odnis znaczny sukces w tym wzgldzie. On wanie kierowakampani propagandow dla United Fruit Company w 1954 roku, gdy Stany Zjednoczonezdoay obali kapitalistyczno-demokratyczny rzd Gwatemali i zainstaloway w jego miejsceaparat terroru szwadronw mierci, utrzymujcy si po dzi dzie u wadzy dziki staym

zastrzykom amerykaskiej pomocy i zapobiegajcy zaistnieniu tam jakichkolwiekdemokratycznych odchyle. Konieczne jest rwnie nieustanne wbijanie ludziom do gardeprogramw polityki wewntrznej, ktrym spoeczestwo si sprzeciwia, bowiem nie maadnej przyczyny, by popierao szkodzce mu pomysy. To rwnie wymaga intensywnejpropagandy. Bylimy wiadkami, e dziao si tak wielokrotnie w cigu ubiegych dziesiciulat. Programy Reagana byy przytaczajco niepopularne. Nawet okoo dwch trzecich tych,ktrzy gosowali na Reagana, miao nadziej, e jego koncepcje polityczne nie zostanzrealizowane. Jeeli przyjrze si poszczeglnym programom, na przykad zbrojeniom,obciciu wydatkw na cele socjalne itp., niemal kademu sprzeciwiaa si zdecydowanacz spoeczestwa. Dopki jednak zwykli obywatele s zepchnici na margines, nie maj

szans organizowa si ani wyraa swoich przekona - ci, ktrzy twierdz, i przedkadajwydatki socjalne nad zbrojeniowe, i ktrzy tak odpowiadali w sondaach ( co czyniaprzytaczajca wikszo ), zakadali, e jedynie im przychodz do gowy tak szalone pomysy.Nie mieli szans usysze, e inni myl to samo. Nie dopuszczano, by mogli sobie touwiadomi. Dlatego te, nawet jeli czowiek tak myla i potwierdza to w sondau,zakada, e jest jakim dziwakiem. Poniewa nie ma szans nawizania kontaktu z innymiludmi, podzielajcymi i popierajcymi takie pogldy oraz pomagajcymi je wyartykuowa,nie ma sposobu, by nie czu si kim odbiegajcym od normy, zwichrowanym. W tej sytuacjimona jedynie pozosta na uboczu i nie zwraca uwagi na to, co si dzieje. Mona oglda wzamian co innego, na przykad puchary futbolowe.

Stan idealny udao si osign do pewnego stopnia - jednak nie do koca. Istniejinstytucje, ktrych nie udao si zniszczy - na przykad wci dziaaj kocioy. Znaczna cz

7


8/22

aktywnoci dysydentw w USA ma miejsce wanie w kocioach z tego prostego powodu, ezdoay si osta. Kiedy wyjedzie si do jakiego europejskiego kraju, by wygosi przemow,

jest bardzo prawdopodobne, e stanie si to w hali zwizku zawodowego. W Stanach jest toniemoliwe, poniewa po pierwsze zwizki ledwie egzystuj, a jeli ju, nie s organizacjamipolitycznymi. Kocioy si jednak utrzymay, dlatego te przemwienia s czsto wygaszane

wanie w nich. Tydzie solidarnoci z Ameryk rodkow odby si gwnie z inicjatywykociow - dlatego, e istniej.

Zdezorientowanego stada nigdy nie udaje si do koca poskromi, dlatego te trzeba toczyz nim cig walk. W latach trzydziestych buntowao si, ale udao si je pokona. W latachszedziesitych nastpia kolejna faza dysydencji. Klasa wyspecjalizowana wymylia na tookrelenie: ,,kryzys demokracji''. Uznano, e demokracja w latach szedziesitych wesza wfaz kryzysu. Polega on na tym, i znaczne odamy spoeczestwa zaczy si organizowa,przejawia aktywno i stara si wej na aren polityczn.

W tym miejscu musimy odwoa si do dwch wspomnianych koncepcji demokracji. Wedugsownikowej definicji, oznacza to postp demokracji. Przewaya jednak opinia, e jest toproblem, kryzys, ktremu naley zaradzi. Spoeczestwo naleao wpdzi z powrotem wstan apatii, posuszestwa i biernoci, ktry jest dla niego waciwy i naleny. Trzeba byo cozrobi, by zaegna ten kryzys, jednak starania te okazay si nieskuteczne. Na szczciekryzys demokracji yje i ma si dobrze, chocia nie jest w stanie skutecznie wpywa napolityk. Moe jednak wpywa na opinie, wbrew temu, co sdzi wielu ludzi. Po kocu latszedziesitych zrobiono wiele, by odwrci przebieg tego schorzenia lub je pokona. Jedenz jego aspektw uzyska nawet techniczne okrelenie: ,,syndrom wietnamski''. Termin tenzacz si pojawia okoo roku 1970 i bywa okazjonalnie definiowany. Reaganowski

intelektualista Norman Podhoretz okreli go jako ,,chorobliwy opr przed zastosowaniemsiy zbrojnej''. Owe chorobliwe zahamowania przed stosowaniem przemocy to nastawienieznacznej czci spoeczestwa. Ludzie po prostu nie byli w stanie zrozumie, po co trzebamordowa i torturowa mieszkacw innych krajw czy przeprowadza naloty dywanowe.Poddanie si spoeczestwa takim chorobliwym zahamowaniom jest bardzo niebezpieczne,co dobrze zrozumia Goebbels - stanowi to bowiem czynnik ograniczajcy przy wdawaniu siw midzynarodowe awantury. Konieczne jest, jak to okreli niedawno z niejak dumWashington Post, ,,wpojenie obywatelom respektu dla cnt wojskowych''. Jest to wanestwierdzenie. Jeli chce si mie akceptujce przemoc spoeczestwo, stosujce si na skalwiatow, by zrealizowa cele wewntrznej elity, konieczne jest wpojenie waciwego

szacunku dla cnt militarnych, a nie chorobliwych zahamowa przed uywaniem przemocy.Na tym wanie polega syndrom wietnamski i wiadomo, e trzeba si z nim upora.

Opis zamiast rzeczywistoci

Konieczna jest rwnie cakowita falsyfikacja historii. Kolejny sposb na pokonanie owychchorobliwych oporw, to przedstawienie faktu, i kogo napadamy by go zniszczy, jakobronienie si przed gronymi agresorami, potworami itd. Po wojnie w Wietnamie dooononiezmiernych wysikw, by przerobi jej histori. Zbyt wiele osb zaczo zdawa sobiespraw, co si naprawd dzieje - wcznie z wieloma onierzami i modymi ludmi,bioracymi udzia w ruchu pokoju i innych. Byo to niepodane, naleao wic upora si ztymi nieprawomylnymi ideami i przywrci wzgldn normalno - to znaczy doprowadzi

8


9/22

do uznania, e to, co robilimy, byo suszne i szlachetne. Skoro bombardowalimy WietnamPoudniowy, czynilimy to dlatego, e bronilimy go przed kim - czyli przed PoudniowymiWietnamczykami, poniewa nikogo innego tam nie byo. Skupieni wok Kennedy'egointelektualici ochrzcili to ,,obron przed wewntrzn agresj w Wietnamie Poudniowym''.Sformuowania tego uy rwnie Adlai Stevenson. Trzeba byo zadba, by stao si ono

oficjalnym i dobrze rozumianym obrazem rzeczywistoci i starania te okazay si skuteczne.Gdy dysponuje si absolutn kontrol nad mediami i systemem szkolnictwa, a wiat nauki

jest konformistyczny, mona z powodzeniem lansowa taki przekaz. Jedn ze wskazwekpowodzenia tych dziaa stanowi wynik bada, przeprowadzonych przez UniwersytetMassachusetts, dotyczcych postaw spoecznych, wobec obecnego kryzysu w Zatoce -postaw i pogldw, bdcych rezultatem ogldania telewizji. Jedno ze stawianych pytabrzmiao: ,,Ilu - w Twojej ocenie - zgino Wietnamczykw w czasie wojny Wietnamskiej ?''Wspczeni Amerykanie szacowali przecitnie, i byo to 100.000 ludzi. Oficjalna liczbawynosi dwa miliony. Rzeczywista - prawdopodobnie trzy do czterech milionw. Prowadzcyte badania autorzy sformuowali suszne pytanie: co pomylelibymy o niemieckiej kulturze

politycznej, gdyby obywatele tego kraju, pytani obecnie o ilo ofiar Holokaustu,odpowiadali, e byo ich okoo trzystu tysicy ? Co mogoby nam to powiedzie o niemieckiejkulturze politycznej ? Autorzy nie rozwinli tego wniosku, mona si jednak o to pokusi. Conam to mwi o naszej kulturze ? Wcale sporo. Przeamywanie chorobliwych oporw przedstosowaniem siy militarnej i innych demokratycznych odchyle jest konieczne. W tymkonkretnym przypadku si to udao. Powiodo si rwnie w kadym innym wypadku. Monawybra dowolny problem: rodkowy Wschd, midzynarodowy terroryzm, Amerykarodkowa, cokolwiek - prezentowany spoeczestwu obraz wiata wykazuje najodleglejsze zmoliwych podobiestwo do rzeczywistoci. Prawda jest pogrzebana pod wielopitrowymikonstrukcjami kamstw. Z tego punktu widzenia by to oszoamiajcy sukces w zapobieganiu

zagroeniu demokracj. Osignito go w warunkach wolnoci, co jest tym bardziejzdumiewajce. Nie yjemy w kraju totalitarnym, w ktrym mona by to atwo osign si.Sukcesu tego dopito w warunkach wolnoci. Jeeli chcemy zrozumie nasze spoeczestwo,musimy zastanowi si nad tymi faktami. S one wyjtkowo wane dla kadego, kogoobchodzi, w jakim spoeczestwie yje.

Kultura dysydencji

Mimo wszystkich opisanych zjawisk, kultura dysydencji przetrwaa i znacznie si rozrosa odlat szedziesitych. W owym okresie przede wszystkim kultura ta rozwijaa si bardzo

powoli. Protesty przeciwko wojnie w indochinach rozpoczy si dopiero w kilka lat porozpoczciu przez Stany Zjednoczone bombardowa w Poudniowym Wietnamie. Kiedy ruchdysydencki powsta, by zrazu bardzo wski i obejmowa gwnie studentw i modzierz.Jeszcze nim nastay lata siedemdziesite, ten stan rzeczy uleg znacznym zmianom. W latachosiemdziesitych nastpi jeszcze wikszy rozkwit ruchw solidarnociowych, co stanowinowe i wane zjawisko w historii przynajmniej amerykaskiej, o ile nie wiatowej dysydencji.Byy to ruchy nie tylko protestujce, lecz czsto angaujce si, czasem nawet blisko, w yciecierpicych ludzi poza granicami kraju. Wycigny one std wiele nauk i wywary znacznycywilizacyjny wpyw na Ameryk ,,gwnego nurtu'' ( mainstream ). Wszystko to przyniosobardzo due zmiany. Kady, kto by zaangaowany w tego rodzaju dziaalno, musi zdawasobie z tego spraw. Orientuj si, e przemwienia, jakie wygaszam obecnie w najbardziejreakcyjnych czciach kraju - rodkowej Georgii, wschodnim Kentucky itp. - byyby nie do

9


10/22

pomylenia nawet w okresie najwikszego rozkwitu ruchu pokojowego, nawet przednajbardziej aktywnymi uczestnikami tego ruchu. Obecnie mona wygasza je wszdzie.Ludzie zgadzaj si z nim lub nie, lecz przynajmniej wiedz, o co chodzi, wobec czego istniejepewna wsplna paszczyzna porozumienia.

Wszystko to stanowi oznaki wspomnianego cywilizujcego wpywu, wbrew propagandzie,wbrew wszelkim wysikom w celu kontrolowania myli i fabrykowania przyzwolenia. Mimowszystko ludzie nabieraj zdolnoci i chci mylenia na wasn rk. Wzrs sceptycyzmwobec wadzy, zmienio si nastawienie wobec bardzo wielu kwestii. Proces ten jestpowolny, niemal jak cofanie si lodowca, lecz dostrzegalny i istotny. Inna rzecz, czy dokonujesi dostatecznie szybko, by wpyn znaczco na to, co dzieje si na wiecie. Wystarczy jedenznajomy przykad: osawiona bariera midzy pciami. W latach szedziesitych postawawobec takich kwestii jak ,,cnoty militarne'' czy chorobliwe opory przed uyciem siy zbrojnejbyy mniej wicej takie same wrd kobiet i mczyzn. Nikt, ani mczyni, ani kobiety, niedoznawali owych chorobliwych zahamowa na pocztku lat szedziesitych. Ich reakcje byy

identyczne. Wszyscy uwaali, e stosowanie przemocy w celu stumienia oporu innychnarodw byo suszne. W cigu kolejnych lat sytuacja ta ulega zmianie. Chorobliwezahamowania stay si coraz powszechniejsze wrd wszystkich grup spoeczestwa.Ujawnia si jednak coraz wiksza, obecnie bardzo istotna rozbieno midzy mczyznami ikobietami. Wedug ankiet, siga ona 25%. Co si stao ? Ot to, i powsta przynajmniej napoy zorganizowany ruch masowy, zrzeszajcy kobiety - ruch feministyczny. Zorganizowaniesi przynioso skutki. Organizacja oznacza odkrycie, e nie jest si samym, e inni podzielajtwoje pogldy. Pozwala to na umocnienie si w swoich przekonaniach, na ucilenie swoichpogldw i myli.

Ruchy te maj bardzo nieformalny charakter, nie s organizacjami czonkowskimi, kreuj jednak atmosfer, wpywajc na interakcje midzyludzkie. Wywaro to bardzo wyranyefekt. Na tym polega niebezpieczestwo demokracji: jeeli pozwoli si na powstawanieorganizacji, jeeli ludzie nie tkwi ju przez cay czas przyklejeni do telewizorw, to mog imzakiekowa w gowach najrozmaitsze dziwaczne pomysy, na przykad chorobliwe oporyprzed stosowaniem siy zbrojnej. Trzeba z tym walczy - jednak jeszcze si to nie udao.

Parada wrogw

Zamiast mwienia o poprzedniej wojnie, chciabym zaj si nastpn - czasem bowiem

przydaje si by przygotowanym, a nie tylko reagowa. W USA dokonuje si obecnie bardzocharakterystyczny proces. Nie jest to pierwszy kraj, w ktrym mia on miejsce. Narastajwewntrzne problemy - moe wrcz katastrofy - spoeczne i ekonomiczne. Nikt u wadzy niewykazuje najmniejszej ochoty, by im jakkolwiek przeciwdziaa. Jeeli przyjrze siprogramom wewntrznym administracji z okresu ostatniego dziesiciolecia - wczam tuopozycj demokratyczn - brak byo powanych propozycji rozwizania caego bagauproblemw: zdrowia, edukacji, bezdomnoci, bezrobocia, przestpczoci, gwatownegorozrastania si kryminogennych populacji, upadku centrw miejskich i wiziennictwa.Wszystkim wiadomo o tych problemach, jednak staj si one coraz powaniejsze. Tylko wcigu dwch lat penienia urzdu przez George'a Busha kolejne trzy miliony dzieci znalazosi poniej granicy ndzy, zaduenie niebotycznie ronie, spadaj standardy edukacji, pace

10


11/22

realne wikszoci spoeczestwa signy mniej wicej poziomu koca lat pidziesitych - inikt nic z tym nie robi.

W tych okolicznociach konieczne jest odwrcenie uwagi zdezorientowanego stada: jelizorientuje si, co si dzieje, moe mu si to nie spodoba, skoro przede wszystkim jego to

dotyczy. Pokazywanie pucharw futbolowych i komedii sytuacyjnych moe okaza siniewystarczajce, trzeba wic wywoa w nich strach przed wrogami. W latach trzydziestychHitler wzbudzi w spoeczestwie lk przed ydami i Cyganami. Trzeba byo ich zmiady, bysi obroni. My rwnie mamy podobne sposoby. W cigu ostatniego dziesiciolecia co rokczy dwa kreuje si jakie wielkie monstrum, przed ktrym musimy si broni. Dawniejmielimy na podordziu potworw, z ktrych stale moglimy korzysta: Rosjan. Zawszemona byo odwoa si do koniecznoci obrony przed Rosjanami. Poniewa trac oniatrakcyjno jako przeciwnik, i coraz trudniej wykorzystywa ich w tej roli, naleao wynale

jakich nowych wrogw. W istocie ludzie niesprawiedliwie krytykowali George'a Busha, i niejest zdolny wyrazi ani wyartykuowa tego, co nami kieruje. Jest to niesprawiedliwa ocena.

Przed mniej wicej poow lat osiemdziesitych nawet podczas snu mona byo odtwarzapyt: ,,Rosjanie nadchodz !'' Poniewa jednak pyta si zdara, Bush musia wynale now,podobnie jak uczyni aparat reaganowski w latach osiemdziesitych. Przysza wic kolej namidzynarodowy terroryzm, optanych Arabw i nowego Hitlera Saddama Husseina.Wszyscy oni oczywicie chcieli zawojowa wiat. Pojawiali si jedni po drugich, bo tak bymusiao, by przestraszy i sterroryzowa spoeczestwo, by ludzie bali si podrowa i krylisi z trwogi jak zajce pod miedz. Wwczas odnosio si wspaniae zwycistwo nadGrenad, Panam lub inn bezbronn armi kraiku z Trzeciego wiata, ktr mona byoroznie na strzpy, nawet jej si dokadnie nie przygldajc. Dokonywano tego, i przynosioto ulg. Uratowalimy si w ostatniej chwili. Jest to jeden ze sposobw uniemoliwiania

zdezorientowanemu stadu zrozumienia, co si naprawd wok niego i z nim dzieje,kontrolowania go i odwracania jego uwagi.

Nastepnym naszym przeciwnikiem bdzie najprawdopodobniej Kuba. Bdzie to wymagaokontynuowania nielegalnej wojny ekonomicznej, zapewne rwnie przeduanianiespotykanej kampanii midzynarodowego terroryzmu. Najjaskrawszym przejawem tejostatniej bya podjta za czasw administracji Kennedy'ego Operacja G Ksiycowa( Moongoose ) oraz dalsze wymierzone przeciwko Kubie dziaania. Nic nie daje si nawetodlegle z ni porwna, moe z wyjtkiem wojny przeciwko Nikaragui, o ile mona nazwa jterroryzmem - Trybuna Midzynarodowy zakwalifikowa j raczej jako agresj. Stale

dochodzi do ideologicznej ofensywy, podczas ktrej kreuje si jakie chimeryczne monstrum,a nastpnie rozpoczyna si kampanie jego zniszczenia. (1) Oczywicie, nie mona jejpodejmowa, jeli grozioby to rzeczywicie gronym oporem. Byoby to zbyt ryzykowne.Jeeli jednak z gry si wie, e wroga mona zgnie na miazg, mona do tego przystpi, apniej odetchn z ulg.

Now kampanie planuje si od do dawna. W maju 1986 roku ukazay si pamitnikiwypuszczonego z kubaskiego wizienia Armando Valladeresa. rodki masowego przekazunatychmiast potraktoway je jako sensacj. Pozwol sobie przytoczy par przykadw.Relacj Valladeresa media obwoay ,,ostatecznym opisem olbrzymiego systemu tortur iwizie, przy uyciu ktrego Castro karze i niszczy polityczn opozycj. Inspirujca iniezapomniana opowie o bestialskich wizieniach, nieludzkich torturach'', ,,zapis przemocy

11


12/22

w pastwie, rzdzonym przez kolejnego z ludobjcw naszego stulecia, ktry - jakdowiadujemy si wreszcie z tej ksiki - stworzy nowy despotyzm, ktry zinstytucjonalizowatortury jako mechanizm spoecznej kontroli w piekle - czyli Kubie czasw Valladeresa''. Takpisay w przedrukowywanych recenzjach z Washington Post i New York Times. Castro zostascharakteryzowany jako: ,,dyktatorski zbir. Jego okruciestwa zostay opisane w tej ksice

tak wyczerpujco, e jedynie najbardziej lekkomylny i majcy najzimniejsz krew zachodniintelektualista mgby stan w obronie tego tyrana'' - Washington Post. Pamitajmy, e jestto relacja tego, co przydarzyo si jednemu czowiekowi. Zgdmy si, e zawiera wycznieprawd. Nie kwestionujmy, co dziao si z czowiekiem, ktry, jak twierdzi, by torturowany.Podczas ceremonii w Biaym Domu z okazji Dnia Praw Czowieka Ronald Reagan wyrni goza dzielno w znoszeniu potwornoci i sadyzmu krwawego kubaskiego tyrana.

Valladaresa mianowano nastpnie reprezentantem USA przy Komisji Praw Czowieka ONZ,gdzie peni dla Stanw sub sygnaow: broni rzdw Salwadoru i Gwatemali przedoskareniami o zbrodnie tak straszliwe, e wszystko, co przeszed on sam, wydaje si

drobiazgiem.

Tak wanie toczy si ten wiat.

Selektywno percepcji

Byo to w maju 1986 roku. Ciekawe zdarzenie, mwice wiele o fabrykowaniu przyzwolenia.W tym samym miesicu pozostali przy yciu czonkowie Grupy Praw Czowieka z Salwadoru( przywdcy zostali wymordowani ju wczeniej ) zostali aresztowani i poddani torturom.Wsrd aresztowanych by ich lider, Hector Anaya. Wtrcono ich do wizienia La Esperanza

( Nadzieja ). Podczas pobytu w wizieniu kontynuowali oni prac na rzecz praw czowieka.Jako prawnicy, w dalszym cigu zbierali zeznania. W wizieniu byo 432 winiw.Czonkowie grupy uzyskali od 430 z nich zaprzysione relacje o torturach, ktrym ichpoddawano: stosowaniu prdu elektrycznego i innych okruciestwach. W jednym przypadkutortury prowadzi szczegowo scharakteryzowany, umundurowany major armii USA. Jest toniezwykle obrazowe i dokadne wiadectwo, zapewne wyjtkowe jeli chodzi oszczegowo opisu tego, co dziao si w celach tortur.

Stuszedziesiciostronicowy raport o przeyciach winiw przemycono na zewntrz, razemz tam wideo, na ktrej utrwalono zeznania ludzi, dotyczce tortur, jakim byli poddawani wwizieniu. Raport by pniej rozpowszechniany przez Ekumeniczn Grup Robocz MarinCounty. Prasa oglnonarodowa odmwia zajcia si nim. Stacje telewizyjne nie chciaypokazywa tamy. Ukaza si artyku w lokalnej gazecie Marin County, San FranciscoExaminer, i to chyba wszystko. Nikt inny nie chcia tkn si tych materiaw. By to czas, gdyniejeden z ,,lekkomylnych i majcych najzimniejsz krew zachodnich intelektualistw'' piapeany na cze Jose Napoleona Duarte i Ronalda Reagana. Anayi nie oddano adnychhodw. Nie zaproszono go na ceremoni z okazji Dnia Praw Czowieka. Nie dosta adnejnominacji. Zosta uwolniony przy wymianie winiw, a nastpnie zamordowany,prawdopodobnie przez popierane przez USA suby bezpieczestwa. Ukazao si na tentemat bardzo niewiele informacji. Media nigdy nie postawiy pytania, czy ujawnienieokruciestw w Salwadorze, miast przemilczenia ich i zatajania ich istnienia, nie ocalioby muycia.

12


13/22

Mwi to co nieco o sposobie dziaania dobrze funkcjonujcego mechanizmu fabrykowaniaprzyzwolenia. W porwnaniu z relacj Herberta Anayi z Sawadoru, pamitniki Valladaresawydaj si tak mizerne, jak mysz wobec sonia. Trzeba byo jednak wykona okrelonedziaanie, przybliajce nas ku kolejnej wojnie. Spodziewam si, e bdziemy syszeli o nich

jeszcze wicej, a nastpi kolejna operacja. (1)

Teraz kilka uwag o ostatniej wojnie - wreszcie si ni zajmijmy. Zaczn od badaUniwersytetu Massachusetts, o ktrych wspomniaem wczeniej. Zawieray one kilkaciekawych wnioskw. W badaniu pytano, czy zdaniem ankietowanych Stany Zjednoczonewinny interweniowa zbrojnie w przypadku nielegalnej okupacji lub powanego naruszeniapraw czowieka. Gdyby USA kieroway si tym stanowiskiem, winnimy zbombardowaSalwador, Gwatemal, Indonezj, Damaszek, Tel Awiw, Kapsztad, Turcj, Waszyngton orazcay rzd innych pastw i miast. Wszdzie tam dopuszczono si nielegalnej okupacji, agresjilub racego pogwacenia praw czowieka. Jeeli znacie fakty, zwizane z podanymi wyejprzykadami - na ktrych powtarzanie nie mamy czasu - zdajecie sobie doskonale spraw, e

agresja Saddama Husseina i jego okruciestwa nie wyrniaj si niczym szczeglnym. Nie snawet najdrastyczniejsze. Dlaczego nikt nie przedstawi takiego wniosku ? Przyczyna jestprosta: nikt o tym nie wie. W dobrze funkcjonujcym systemie propagandowym nikt niepowinien wiedzie, o czym mwiem, kiedy wspominaem o powyszych przykadach. Jeelizadacie sobie trud sprawdzenia, zobaczycie, e przykady te s jak najbardziej odpowiednie.Przypomnijcie sobie jeden z nich zowieszczo zbliony w czasie do okresu, ktrym sizajmujemy. W lutym, w trakcie w peni rozwinitej kampanii bombardowa, rzd Libanuzada od Izraela przestrzegania Rezolucji 425 Rady Bezpieczestwa ONZ, w ktrej wezwanoIzrael do natychmiastowego i bezwarunkowego wycofania wojsk z Libanu. Rezolucja tapochodzi z marca 1978 roku. Nastpiy po niej dwie kolejne, w ktrych powtrzono

wezwania do natychmiastowego i bezwarunkowego wycofania si Izraela z Libanu. Izrael siim oczywicie nie podporzdkowa, poniewa Stany Zjednoczone wspieraj jego okupacj !Poudniowy Liban nadal objty jest terrorem. W wielkich celach tortur dziej si tamprzeraajce rzeczy. Region ten wykorzystuje si jako baz do atakw na pozosta czLibanu. W cigu trzynastu lat od inwazji na Liban, zbombardowano Bejrut, zgino okoo 20tysicy ludzi ( w 80% cywilw ), szpitale ulegy zniszczeniu, nastpoway kolejne akty terroru irabunku. Wszystko w porzdku, bo popiera to USA ! To tylko jeden z przykadw. Wrodkach masowego przekazu nie widzi si adnych materiaw na ten temat, nie syszy sidyskusji, czy Izrael i USA powinny przestrzega Rezolucji 425 Rady Bezpieczestwa ONZ iinnych. Nikt te nie wzywa do zbombardowania Tel Awiwu, chocia wedug przekona

dwch trzecich spoeczestwa, powinnimy to zrobi. Przecie doszo do nielegalnej okupacjii racego pogwacenia praw czowieka ! To tylko jeden przypadek. S o wiele gorsze.Indonezyjska inwazja na Timor Wschodni pocigna za sob okoo 200 tysicy ofiar.Wszystkie pozostae przykady bledn w porwnaniu z Timorem. Indonezja cieszy si jednaksolidnym poparciem USA i w dalszym cigu otrzymuje pomoc dyplomatyczn i militarn zestrony Ameryki. Kolejne przykady mona by mnoy.

Wojna w Zatoce

Dowodzi to, w jaki sposb dziaa skuteczny system propagandowy. Ludzie wierz, euywamy siy przeciwko Irakowi i Kuwejtowi, poniewa naprawd przestrzegamy zasadyodpowiadania si na nielegaln okupacj i naruszanie praw czowieka. Nie zdaj sobie

13


14/22

sprawy, co oznaczaoby zastosowanie tej zasady wobec postpowania samych StanwZjednoczonych. Jest to nader spektakularny sukces propagandy.

Zajmijmy si bliej kolejn spraw. Jeeli przyjrze si bliej traktowaniu wojny w mediach odsierpnia, mona zauway uderzajcy brak kilku gosw. Istnieje przecie na przykad dzielna

i nader istotna iracka opozycja demokratyczna. Oczywicie, dziaa ona na emigracji,poniewa jej czonkowie nie przeyliby w kraju. Mieszkaj oni przede wszystkim w Europie.S to bankierzy, inynierowie, architekci - ludzie tego pokroju, s wyksztaceni, potrafi siwypowiada, i nie wahaj si tego czyni.

W lutym zeszego roku, gdy Saddam Hussein by nadal ulubionym partnerem handlowym iprzyjacielem George'a Busha, przedstawiciele irackiej opozycji - jak wynika z ich rde -przybyli do Waszyngtonu z petycj o poparcie dla ich da zaprowadzenia w Irakuparlamentarnej demokracji. Spotkao ich totalne lekcewaenie, poniewa Stany Zjednoczonenie byy tym zainteresowane. Nie nastpia jakakolwiek reakcja, ktr mogoby

zaobserwowa spoeczestwo.

Od sierpnia istnienie opozycji byo nieco trudniej zignorowa. W sierpniu nagle zwrcilimysi przeciwko Saddamowi Husseinowi, po tym, jak przez wiele lat go faworyzowalimy. Podrk bya iracka opozycja demokratyczna, ktra na pewno bya w stanie przedstawi swewnioski w tej sytuacji. Jej czonkowie na pewno z zadowoleniem przygldaliby si amaniu nakole tortur i wiartowaniu Saddama Husseina, ktry wszak mordowa ich braci, torturowasiostry i wypdzi ich samych z kraju. Walczyli przeciwko jego tyranii przez cay czas, gdycieszy si gorcym poparciem Ronalda Reagana i George'a Busha. Co si stao z gosemopozycji ? Przyjrzyjcie si oglnonarodowym mediom, by zorientowa si, czy czego mona

byo dowiedzie si od sierpnia do marca o irackiej opozycji demokratycznej. Nie znajdziecieani sowa. Nie dlatego, e nie bya ona w stanie wyartykuowa swoich da. Przedstawiaona owiadczenia, propozycje, wezwania i dania. Jeeli bliej w nie wnikniecie,stwierdzicie, e nie sposb odrni ich od postulatw amerykaskiego ruchu pokojowego.Opozycja bya przeciwko Saddamowi Husseinowi i wojnie przeciwko Irakowi. Jej czonkowienie chcieli, by ich kraj zosta zniszczony. Pragnli jedynie pokojowego rozwizania idoskonale wiedzieli, e jest ono moliwe.

Nie usyszelimy ani sowa o irackiej opozycji demokratycznej. Jeeli chcecie si czego o niejdowiedzie, signijcie do prasy niemieckiej czy brytyjskiej. I tam nie znajdzie si wiele, prasa

ta jest jednak poddana mniejszej kontroli ni nasza, dziki czemu mona si czego w ogledowiedzie.

Jest to spektakularny sukces propagandy: po pierwsze to, i zupenie wyeliminowano gosyirackich demokratw, a po drugie, e nikt nie zwrci na to uwagi.

To rwnie jest ciekawe. Spoeczestwo musi by poddane gbokiej indoktrynacji, skoro niezauwayo, e nie syszy gosw irackiej opozycji demokratycznej, nie zadaje sobie pytania,,dlaczego'' i nie znajduje najoczywistszej odpowiedzi: poniewa iraccy demokraci mylniezalenie. Ich postulaty s zgodne z wnioskami midzynarodowego ruchu pokoju i dlategosi je pomija.

14


15/22

Zajmijmy si pytaniem o przyczyny wojny. Podawano je i owszem. Jeden z powodw brzmia:nie mona nagradza agresorw, a inwazj naley udaremni szybkim uyciem siy. Taki otopowd wojny nam podano; praktycznie nie sycha byo adnego innego. Czy bya towystarczajca przyczyna, by wszcz wojn ? Czy USA przestrzega zasady, i nie monanagradza agresorw, a inwazj naley udaremni szybkim uyciem siy ? Nie bd obraa

waszej inteligencji powtarzaniem faktw, jednak sytuacja ma si tak, i oczytany nastolatek jest w stanie zbi takie argumenty w dwie minuty. Nikt ich jednak nigdy nie obali.Przyjrzyjcie si mediom, liberalnym komentatorom i krytykom, ludziom, ktrzy zeznawaliprzed Kongresem - czy ktokolwiek zakwestionowa zaoenie, e Stany Zjednoczoneprzestrzegaj goszonych przez siebie zasad ?

Czy USA stawiy opr samym sobie, gdy podjy inwazj na Panam, i chciay w odweciezbombardowa... Waszyngton ? Czy gdy okupacja Namibii przez Poudniow Afryk zostaauznana za nielegaln w 1969 roku, USA naoyy sankcje na ywno i leki ? Czy przystpiydo wojny ? Nie, przez dwadziecia lat prowadziy ,,cich dyplomacj''. Przez tych dwadziecia

lat dziay si rzeczy bardzo niemie. Tylko w okresie administracji Reagana - Busha, wojskapoudniowoafrykaskie zabiy okoo ptora miliona ludzi w ssiednich krajach, niewspominajc o tym, co dziao si w samej Poudniowej Afryce i Namibii.

Nie wiedzie czemu, nie uraao to naszych wraliwych dusz. Kontynuowalimy ,,cichdyplomacj'' i na koniec zaoferowalimy agresorom hojn nagrod. Otrzymali oni wielki portw Namibii i zapewniono im mnstwo przywilejw, biorc pod uwag przedstawiane przeznich wzgldy bezpieczestwa. Co dziao si wtedy z zasad, ktrej pono przestrzegamy ?Dziecinnie atwo wykaza, e nie mogy to by powody, dla ktrych przystpilimy do wojny,poniewa wcale nie przestrzegalimy tych zasad. Nikt jednak tego nie zrobi - i to si liczy.

Nikt te nie zada sobie trudu przedstawienia wynikajcej std konkluzji: nie podano namadnego powodu rozpoczcia wojny. adnego. Nie podano nam jakiegokolwiek powodu, zktrym oczytany nastolatek nie mgby si rozprawi w mniej wicej dwie minuty !

Jest to kolejna oznaka kultury totalitarnej. Powinno nas przeraa, e mona nas pchn dowojny bez adnego powodu, i nikt si tym nie przejmuje ani tego nie dostrzega. To bardzozdumiewajcy fakt.

W poowie stycznia, tu przed rozpoczciem bombardowa, ankieta Washington Post i ABCwykazaa ciekawe zjawisko. Pytano ludzi: ,,Czy gdyby Irak zgodzi si na wycofanie z Kuwejtu

w zamian za rozwaenie konfliktu arabsko-izraelskiego przez Rad Bezpieczestwa, byby zatakim rozwizaniem ?'' Okoo dwch trzecich spoeczestwa odpowiedziao na totwierdzco; podobnie cay wiat, wcznie z irack opozycj demokratyczn. Niewykluczone,e ludzie, ktrzy opowiadali si za takim rozwizaniem uwaali, e myl tak tylko oni nawiecie. Na pewno nikt w prasie nie stwierdzi, e byaby to dobra idea. Rozkazy zWaszyngtonu zalecay, e mamy by przeciwko ,,kontaktom'', czyli dyplomacji, wobec czegowszyscy stanli karnie w szeregu - przeciwko rozwizaniom dyplomatycznym. Prbujcnatrafi na komentarze w prasie, mona natrafi jedynie na felieton Alexa Cockburna w LosAngeles Times, ktry dowodzi, e byby to dobry pomys. Ludzie, ktrzy opowiadali si zadyplomacj w sondau, myleli: ,,tak uwaam, chocia jestem w tym odosobniony''. Zamy,e wiedzieliby, i nie s osamotnieni, e tak samo myl inni ludzie, wcznie z irackopozycj demokratyczn. Zamy, e wiedzieliby, e nie jest to hipotetyczna moliwo, e

15


16/22

Irak w istocie zoy tak wanie ofert. Wysocy urzdnicy rzdu USA ujawnili jej istnieniezaledwie osiem-dziesi dni wczeniej. Drugiego stycznia przedstawili oni irack propozycjcakowitego wycofania si z Kuwejtu w zamian za rozsdzenie przez Rad Bezpieczestwakonfliktu arabsko-izraelskiego i problemu broni masowego zniszczenia. Stany Zjednoczoneodmawiay negocjowania tej propozycji, a przygotowania do inwazji na Kuwejt byy daleko

zaawansowane. Zamy, e ludzie wiedzieliby, e taka oferta zostaa rzeczywicie zoona -w istocie poparcie jej to dokadnie to, co zrobiby kady rozsdny czowiek, gdyby byzainteresowany zachowaniem pokoju. Tak przecie nawet bywao, w tych rzadkichprzypadkach, gdy rzeczywicie nie chcielimy dopuci do agresji. Zamy, e by o tymwiedziano. Moecie formuowa wasne domysy, jak zakadam, e owe dwie trzeciezamieniyby si prawdopodobnie w 98% spoeczestwa. Oto rzeczywicie wielkie sukcesypropagandy. Prawdopodobnie adna z odpowiadajcych na t ankiet osb nie wiedziaa ofaktach, o ktrych wspomniaem. Ludzie myleli, e s odosobnieni w swych pogldach,dlatego te mona byo bez sprzeciww kontynuowa zmierzajc do wojny polityk.

Dyskutowano szeroko, czy sankcje mogyby okaza si skuteczne. Do wypowiedzenia si wtej kwestii by zmuszony nawet szef CIA. Nie dyskutowano jednak nad o wiele waniejszympytaniem: czy sankcje nie byy przypadkiem skuteczne ? Zapewne prawdziwa odpowiedbrzmi: tak, najwidoczniej okazay si skuteczne - chyba przed kocem sierpnia,najprawdopodobniej przed kocem grudnia. Bardzo trudno wymyli jakikolwiek inny powdirackiej oferty wycofania si z Kuwejtu, ktrej istnienie potwierdzili, a paru przypadkachktrej tre ujawnili wysocy urzdnicy rzdu USA. Okrelili j oni jako powan i dajcpodstaw do negocjacji. Prawdziwe pytanie brzmi wic: czy sankcje okazay si skuteczne ?Czy istnia sposb uniknicia wojny ? Czy byo moliwe rozwikanie konfliktu na warunkachdo przyjcia przez og spoeczestwa, cay wiat i irack opozycj demokratyczn ? Nie

dyskutowano nad tymi pytaniami - a dla dobrze funkcjonujcej propagandy kluczowo istotnejest, by dyskusja taka w ogle nie miaa miejsca. Pozwala to Przewodniczcemu KomitetuPartii Republikaskiej twierdzi- dzi rano - e gdyby prezydentem by Demokrata, Kuwejt niezostaby dzisiaj oswobodzony. Moe tak twierdzi , a aden Demokrata nie wstanie i niepowie, e gdyby by prezydentem, Kuwejt staby si wolny nie dzisiaj, ale ju sze miesicytemu, poniewa istniay moliwoci dyplomatyczne, ktrych by nie pomin, a Kuwejtzostaby oswobodzony bez mierci dziesitek tysicy ludzi i spowodowania ekologicznejkatastrofy. aden z demokratw tego nie powie, bo aden z demokratw nie zaj takiegostanowiska. Zajli je Henry Gonzales i Barbara Boxer. Lista osb, publicznie popierajcychtakie stanowisko, jest jednak tak krtka, e rwnie dobrze mogoby ich nie by w ogle.

Zwaywszy na fakt, i aden demokrata nie powie gono podobnych sw, Clayton Yeuttermoe bez przeszkd wygasza swoje stwierdzenia.

Gdy pociski Scud spady na Izrael, nie pochwali tego nikt w prasie. Ten fakt rwnieprzedstawia w ciekawym wietle dobrze funkcjonujcy system propagandowy. Moglibymyzada pytanie: dlaczego nikt tego nie pochwali ? Przecie argumenty Saddama Husseina byyrwnie prawdziwe, jak stwierdzenia George'a Busha. Przypomnijmy, jak brzmiay.Zastanwmy si choby nad Libanem. Saddam Hussein twierdzi, e nie moe przysta na jegoaneksj. Nie moe dopuci, by Izrael zajmowa syryjskie Wzgrza Golan i wschodniJerozolim, lekcewac jednogonie zdanie Rady Bezpieczestwa. Saddam nie moeprzysta na aneksj. Nie moe patrze bezczynnie na agresj. Izrael okupuje poudnie Libanuod trzynastu lat, gwacc rezolucj Rady Bezpieczestwa. W cigu tego okresu dopuci si

16


17/22

atakw na cae terytorium Libanu i wci bombarduje wikszo tego kraju. Hussein niemoe si z tym pogodzi.By moe czyta raport Amnesty International, dotyczcyokruciestw izraelskich na Zachodnim Brzegu. Krwawi mu serce. Nie moe na to przysta.Sankcje nie dziaaj, poniewa USA je blokuje. Negocjacje s nieskuteczne, bo blokuj jeStany Zjednoczone. Co pozostaje, oprcz siy ? Hussein czeka latami. Trzynacie lat w

przypadku Libanu, dwadziecia - jeeli chodzi o Zachodni Brzeg. Syszelicie wczeniejpodobne argumenty ?

Jedyna rnica midzy argumentami Husseina a tymi, ktre syszelicie, polega na tym, iSaddam Hussein moe z penym uzasadnieniem stwierdzi, e sankcje i negocjacje okazaysi nieskuteczne, bo blokoway je Stany Zjednoczone. George Bush nie moe tego stwierdzi,poniewa sankcje wobec Iraku najwidoczniej okazay si skuteczne i istniay wszelkiepowody, by wierzy w powodzenie negocjacji - tyle, e Bush konsekwentnie ich odmawia.Twierdzi przez cay czas wyranie, e negocjacji nie bdzie.

Czy przypominacie sobie kogokolwiek, kto powiedziaby to jasno prasie ? Nie. To drobiazg.Co, z czego rwnie oczytany nastolatek moe zda sobie spraw w minut. Nikt jednak niepowiedzia tego publicznie: aden komentator ani autor artykuw wstpnych. To rwnie

jest oznaka bardzo skutecznie zarzdzanej kultury totalitarnej. Dowd, e fabrykowaneprzyzwolenia sprawdza si w dziaaniu.

Ostatni komentarz na ten temat. Moemy podawac wiele przykadw, kolejne moeciedopowiedzie sobie sami. Zajmijmy si koncepcj, e Saddam Hussein to potwr, ktry chcezawadn caym wiatem - wyznawan szeroko w USA, zreszt nie bezzasadnie. Ludziomwbijano nieustannie do gowy: Saddam chce zawadn caym wiatem; musimy go

powstrzyma. W jaki sposb sta si tak grony ? Irak to may kraj Trzeciego wiata bezadnej bazy przemysowej. Przez osiem lat walczy z Iranem - post rewolucyjnym Iranem,ktry zdziesitkowa swoj kadr oficersk i przetrzebi szeregi armii. Irak mia w tej wojnienieze poparcie. Wspieray go Stany Zjednoczone, Zwizek Radziecki, Europa, wikszokrajw arabskich i producentw ropy z tej okolocy wiata. Mimo to Irak nie zdoa zwyciyIranu. Nagle okazuje si, e jest gotw podbi wiat. Czy ktokolwiek zwrci na to uwag ?Przecie jest to w istocie kraj Trzeciego wiata z chopsk armi. Przyznano obecnie, eropowszechniano masy dezinformacji co do jego fortyfikacji, broni chemicznej itp. Czy jednakktokolwiek zwrci na to uwag ? Nie. Okazuje si, e nikt, dosownie nikt, nie powiedziatego publicznie. To typowe. Zwrcie uwag, e dokadnie rok wczeniej to samo zrobiono z

Manuelem Norieg. Noriega to drobny otrzyk w porwnaniu z przyjacielem George'a BushaSaddamem Husseinem, i innymi jego przyjacimi w Pekinie - czy nim samym, jeli ju o tymmwimy ! W porwnaniu z nimi Manuel Noriega to bardzo drobny obuz. Czarny charakter,ale nie otr wiatowych rozmiarw, jakich lubimy. Zamieniono go jednak w postanadnaturalnych rozmiarw. Zamierza nas zniszczy, prowadzc za sob armi handlarzynarkotykw. Musielimy si szybko zmobilizowa i go pokona, zabijajc kilkuset czy partysicy ludzi. Przywrcilimy wadz ladowej, moe omioprocentowej biaej oligarchii iumiecilimy amerykaskich oficerw na kadym poziomie systemu politycznego. Trzebabyo zrobic to wszystko, bo przecie musielimy si ratowa, inaczej ten potwr by naszniszczy. Rok pniej to samo byo z Saddamem Husseinem. Czy ktokolwiek zwrci na touwag ? Czy ktokolwiek zapyta, dlaczego do tego doszo, albo w jaki sposb ? Trzeba by sibardzo uwanie za czyms takim oglda.

17


18/22

Naley zwrci uwag, e nie rni si to zbytnio od dziaa Komisji Creela w latach 1916-1917, gdy w cigu szeciu miesicy zamieniono pacyfistyczne spoeczestwo w zbieraninrozjuszonych histerykw, nawoujcych do zniszczenia wszystkiego, co niemieckie, dlaocalenia przed Hunami, obrywajcymi rczki belgijskim niemowltom. Stosuje si zapewnebardziej wyrafinowane techniki, siga po telewizj i wkada w to mnstwo pienidzy, jednak

metoda jest nader tradycyjna.

Wracajc do mojego wyjciowego stwierdzenia, uwaam, e nie chodzi tylko o dezinformacjw kwestii kryzysu w Zatoce. Problem jest o wiele powaniejszy. Chodzi tu o to, czy chcemyy w wolnym spoeczestwie, czy w narzuconym samym sobie totalitaryzmie, w ktrymzdezorientowane stado zostaje zmarginalizowane i zastraszone, w ktrym odwraca si jegouwag i zmusza do wykrzykiwania patriotycznych sloganw, w ktrym bojc si o wasneycie, stado wzdycha z podziwu dla przywdcy, ratujcego je przed zagad, natomiast klasywyksztacone na rozkaz maszeruj w karnym szeregu, powtarzajc wpajane im slogany,spoeczestwo rozkada si od wewntrz, stajemy si sugami pastwa najemnikw do

wynajcia i marzymy o tym, by kto nam zapaci za zniszczenie wiata.

Taki jest wybr. Przed takim wyborem stajecie. Odpowied na te pytania zaley w gwnejmierze od ludzi takich jak wy czy ja.

Co si dzieje,

koty pod par,

pora wsiada na pokad

David Barsamian rozmawia z Noamem Chomsky'm o anarchii

NOAM CHOMSKY jest aktywist politycznym i profesorem lingwistyki na MassachusettsInstitute of Technology. Jego ostatnie ksiki to The Common Good i The New MilitaryHumanism.DAVID BARSAMIAN jest szefem Alternative Radio w Boulder, w stanie Colorado.Zamieszczamy poprawion wersj rozmowy opublikowan pierwotnie w "Nation"

DB: Porozmawiajmy o tym, co zdarzyo si w Seattle na przeomie listopada i grudnia 1999roku przy okazji spotkania WTO. Jaki sens miay, Pana zdaniem, te wydarzenia i jak lekcjnaleaoby z nich wycign?

Chomsky: Myl, e to bardzo znaczcy incydent, ukazujcy, jak silny jest sprzeciw wobecglobalizacji korporacyjnej, narzuconej przede wszystkim przez USA, ale i przez inne krajeprzemysowe. W wydarzenia w Seattle zaangaowa si elektorat amerykaski, ale teorganizacje z caego wiata, ktre wczeniej nie stykay si ze sob. Podobna koalicja rokwczeniej zablokowaa MAI [Multilateral Agreement on Investment]. Wtedy w podobnysposb przeciwstawiano si "porozumieniom" w rodzaju NAFTA. A lekcja jest taka, eedukacja i dugofalowe organizowanie si naprawd popacaj. Przy okazji nasuwa si

jeszcze jeden wniosek: znaczna cz ludzi w kraju i na wiecie, by moe wikszo tych,ktrzy zastanawiaj si nad aktualnymi tendencjami, jest nimi albo zaniepokojona albozdecydowanie im przeciwna, bo oznaczaj one atak na prawa demokratyczne, na wolnopodejmowania decyzji, bo podporzdkowuj wszystko okrelonym interesom, bo s

18
http://www.alternativeradio.org/http://www.alternativeradio.org/


19/22

jednoznaczne z zasad maksymalizowania zysku i z dominacj bardzo maego odsetkawiatowej populacji.

DB: Thomas Friedman, w swoim tekcie w "New York Times", nazwa demonstracje w Seattleark Noego zwolennikw paskiej ziemi.

Chomsky: Ze swojego punktu widzenia mia chyba racj. Z punktu widzenia wacicieliniewolnikw, tak wanie jawi si ludzie przeciwni niewolnictwu. Dla jednego procentapopulacji, o ktrym Friedman myli i ktry reprezentuje, opozycja to obrocy idei paskiejziemi, kotuni i nie rozumiejcy wiata zacofacy. Niby dlaczego sprzeciwia si tendencjom,o ktrych mwimy? Czy przypadkiem na ulicach Seattle oprcz gazw zawicych nie dao sipoczu powiewu demokracji? Skonny bybym przypuszcza, e tak. Demokracji nie budujesi pono na ulicach, demokracja to podejmowanie decyzji. Walka o rozszerzanie swobddemokratycznych, znaczona wieloma zwycistwami, toczy si od wiekw. Tak wanie, nadrodze konfrontacji i star, osigano wiele wygranych; nikt ich nikomu nie dawa w

prezencie. Jeli reakcja spoeczna [popular reaction] przyjmuje naprawd zorganizowan,konstruktywn form, jest w stanie podway i odwrci zdecydowanie niedemokratycznynacisk zdecydowanie niedemokratycznych midzynarodowych ukadw gospodarczych,ktre narzuca si wiatu. Oczywicie, kto moe podnosi argumenty, e pogwacona zostaasuwerenno kraju, ale na wiecie bywa jeszcze gorzej. Ponad poowa mieszkacw naszegoglobu nie ma - nawet w teorii - adnej kontroli nad polityk gospodarcz wasnego kraju.Mog tylko przyjmowa to, co si im ofiaruje. O ich gospodarce decyduj biurokraci wWaszyngtonie; to efekt tak zwanego kryzysu zaduenia, ktry jest tworem czystoideologicznym, nie ekonomicznym. Tak, poowa mieszkacw naszego globu nie ma nawetminimalnej suwerennoci.

DB: Dlaczego mwi Pan, e kryzys zaduenia jest konstrukcj ideologiczn?

Chomsky: Jest zaduenie, ale to, kto jest dunikiem, a kto wierzycielem, jest ju kwestiideologiczn, nie ekonomiczn. Na przykad istnieje kapitalistyczna zasada, na ktr nikt,oczywicie, nie zwraca uwagi, a ktra powiada, e jeli poyczam od kogo pienidze, musz

je zwrci wierzycielowi, cho wierzyciel ryzykuje, e nie zwrc dugu. Nikt nie bierze nawetpod uwag takiej moliwoci, ale powiedzmy, e postpimy wedle niej. Wemy, dlaprzykadu, Indonezj. Gospodarka jest w ruinie, bo zaduenie kraju wynosi okoo 140procent dochodu narodowego. Kiedy przeledzi skd dug, okazuje si, e zacigno go stu,

moe dwustu ludzi zwizanych z dyktatur wojskow, ktr wspieralimy. Poyczkodawcy tomidzynarodowe banki. Cz tego dugu zostaa przejta przez MFM, co oznacza, e obciyon podatnikw z pnocnej pkuli. Co si stao z pienidzmi? Trafiy do prywatnych kieszeni.Troch wypyno z kraju, troch zainwestowano, ale ludzie, ktrzy je poyczyli, nieodpowiadaj za zaduenie. Paci musz mieszkacy Indonezji, chocia nie oni zacigalipoyczki; to oznacza twarde ograniczenia, ubstwo i cierpienie. A sami dunicy? Szabezpieczeni przed ryzykiem. To jedna z funkcji MFM: zabezpiecza tych, ktrzy poyczaj iczyni ryzykowne inwestycje. To wanie ze wzgldu na stopie ryzyka poyczki s takwysoko oprocentowane. Dunicy nie ryzykuj majc gwarancje MFM. Zaduenie rnymikanaami przenoszone jest na podatnikw z Pnocy. Cay system tak jest pomylany, byodciy poyczkobiorcw. Ci nigdy nie ponosz odpowiedzialnoci. Odpowiedzialno spadana zuboae spoeczestwa ich wasnych krajw. To s wybory ideologiczne, nie

19


20/22

gospodarcze. Problem na tym si nie koczy. Istnieje zasada respektowana w prawiemidzynarodowym, a ustanowiona przez USA ponad sto lat temu, kiedy to Stany"wyzwalay" Kub, czyli podbiy j w 1898 roku, uniemoliwiajc samodzielne wyzwolenie siwyspy spod wadzy hiszpaskiej. Rzd USA umorzy wwczas dug Kuby wobec Hiszpanii,posugujc si cakiem rozsdnym argumentem, e zaduenie jest niewane poniewa

zostao narzucone Kubaczykom si, bez ich przyzwolenia. Zasada ta zacza pniej, zinicjatywy Stanw, obowizywa w prawie midzynarodowym pod nazw "ohydnegozaduenia". Dug nie jest wany, jeli zosta wymuszony. Zaduenie Trzeciego wiata jestohydnym zadueniem. Uznaa to nawet przedstawicielka USA przy MFM, Karen Lissaker,specjalistka od gospodarki midzynarodowej, ktra przed kilku laty przyznaa, e gdybystosowa zasad ohydnego zaduenia, wikszo dugw Trzeciego wiata musiaaby zostauniewaniona.

DB: "Newsweek" z 13 grudnia powicony by "Bitwie w Seattle". Przy jednym z artykuwznalaz si sidebar zatytuowany Nowy Anarchizm. Pord jako tam reprezentatywnych dla

nowego anarchizmu postaw wymieniono Rage Against the Machine i Chumbawamba. Niesdz, by wiedzia Pan o kim mowa.

Chomsky: Wiem, nie jestem a tak odcity od wiata.

DB: To kapele rockowe. Obok nich wymieniono pisarza Johna Zerzana i Theodore'aKaczynskiego, czyli Unabombera, oraz profesora MIT, Noama Chomsky'ego. Jak panuodpowiada to towarzystwo? Czy "Newsweek" kontaktowa si z Panem?

Chomsky: Oczywicie. Przeprowadzili ze mn dug rozmow [chichot]. Domylam si, comogo si dzia w redakcji, ale wie Pan, jak to jest z domysami. Okrelenie "anarchista"zawsze miao podejrzane brzmienie w krgach elity. Na przykad w dzisiejszym "BostonGlobe" zobaczyem taki nagwek: "Anarchici planuj oprotestowa kwietniowe spotkanieMFM". Kim s ci anarchici, ktrzy planuj protest? To Public Citizen Ralpha Nadera,organizacje pracownicze i tak dalej. Oczywicie, przy okazji pojawi si ludzie nazywajcysamych siebie anarchistami, cokolwiek miaoby to znaczy. Ale elicie potrzebne jest co, comona odrzuci jako irracjonalne. Na tej samej zasadzie Thomas Friedman nazywaprotestujcych wyznawcami paskiej ziemi.

DB: Vivian Stromberg z nowojorskiej organizacji pozarzdowej Madre mwi, e w krajupanuje podniecenie [motion], ale brak inicjatyw [movement].

Chomsky: Nie zgadzam si. To, co zdarzyo si w Seattle, byo bez wtpienia inicjatyw.Aresztuje si studentw, ktrzy protestuj przeciwko niehumanitarnym warunkom pracy[sweatshop conditions]. Moim zdaniem jest wiele podobnych inicjatyw. W pewnym sensieto, co miao miejsce kilka tygodni temu w Montrealu, podczas spotkania ProtokouBiobezpieczestwa, byo chyba jeszcze dramatyczniejsze, ni wydarzenia w Seattle. Niewieleo tym mwiono, bo protestowali przede wszystkim Europejczycy. USA i kilka innych krajwoczekiwao zyskw z eksportu biotechnologii. Chodzi o tak zwan "zasad ostronoci"[precautionary principle], ktra dawaaby prawo poszczeglnym krajom i spoeczestwompowiedzie: nie, nie chcemy by przedmiotem waszych eksperymentw. Podczas negocjacjiw Montrealu Stany Zjednoczone, ktre s potnym orodkiem przemysu biotechnicznego,

20


21/22

inynierii genetycznej etc., domagay si zastosowania tutaj liberalniejszych zasad przyjtychprzez WTO. Zgodnie z nimi obiekt eksperymentu musi przedstawi naukowe dowody na jegoszkodliwo, jeli tego nie uczyni, zwycia prawo korporacji. Wikszo krajw wiatastosuje z powodzeniem zasad ostronoci. Chodzi o rzeczy podstawowe: o obron prawaposzczeglnych spoeczestw do podejmowania autonomicznych decyzji, do dobrowolnego

poddawania si eksperymentom, nie mwic ju o kontroli nad wasnymi zasobami iustalaniu zasad, na jakich obcych kapita moe inwestowa w moim kraju. Inaczej mwic,chodzi o zachowanie suwerennoci, o obron przed megakorporacjami. Z pewnego punktuwidzenia problemy podnoszone w Montrealu byy wic bardziej istotne ni w Seattle.

DB: Czy sdzi Pan, e kwestia bezpiecznej ywnoci mogaby przysporzy lewicy elektoratu?

Chomsky: Nie uwaam by by to problem akurat dla lewicy. Jeli okrelenie "lewica" cojeszcze znaczy, znaczy ono zajmowanie si potrzebami i prawami przecitnego czowieka, zczego wynika, e ogromna wikszo spoeczestwa powinna skania si ku lewicy. I tak

chyba rzeczywicie jest. Kwestia bezpiecznej ywnoci o tyle jest problemem lewicy, o iledotyczy caego spoeczestwa.

DB: Czy mgby Pan powiedzie co wicej o ruchu studenckim walczcym o lepsze warunkipracy [antisweatshop movement]. Czy rni si on od innych, znanych Panu ruchw?

Chomsky: I tak i nie. W pewnym sensie jest podobny do ruchu przeciwko apartheidowi, z trnic, e uderza bezporednio w relacje wyzysku. To jeszcze jeden przykad wspdziaaniarnych elektoratw. Ruch zosta zainicjowany przez Charliego Kernaghana z nowojorskiegoNational Labor Committee i przez inne grupy skupiajce dziaaczy pracowniczych. Studenci

zaangaowani w ruch wymusili na rzdzie USA opracowanie swego rodzaju kodeksu.Administracja sponsoruje nawet koalicj grup pracowniczych i studenckich, ktr jednakwiele innych grup bojkotuje, uwaajc, e jej dziaalno prowadzi donikd.

DB: Studenci nie nawouj do obalenia systemu wyzysku.

Chomsky: Moe powinni. Tymczasem walcz o prawa pracownicze. Te same prawa, ktrestaraj si gwarantowa konwencje MOP. Stany Zjednoczone ratyfikoway bardzo niewielepostanowie MOP. Gorsza sytuacja w tym wzgldzie jest chyba tylko na Litwie i wSalwadorze. Nie oznacza to, e inne kraje respektuj postanowienia MOP, ale przynajmniej jepodpisuj. Stany Zjednoczone nie robi nawet tego.

DB: Prosz mi powiedzie, co dzieje si na Pana campusie, w MIT. Czy istniej tam ruchobrony praw pracowniczych?

Chomsky: Istniej bardzo aktywne grupy zajmujce si sprawiedliwoci spoeczn.Sprawiedliwoci w praktyce. Tymi samymi kwestiami, ktre kazay ludziom wyj na uliceSeattle. W Stanach nikt nie cierpi tak, jak w krajach Trzeciego wiata, ale pomimo przyrostugospodarczego wikszo spoeczestwa jest pozostawiona samej sobie. Midzynarodoweporozumienia ekonomiczne, tak zwane porozumienia wolnorynkowe, maj na celuutrzymanie stanu obecnego.

21


22/22

DB: Jak mgby Pan skomentowa afrykaskie przysowie, ktre powiada: "Nie zburzyszdomu Pana jego narzdziami".

Chomsky: Jeli miaoby to oznacza: nie prbuj poprawia losu ludzi cierpicych, to niezgadzam si z nim. Prawda, e scentralizowana wadza, korporacyjna czy pastwowa, nie

zamierza popeni samobjstwa. Ale to nie znaczy, e nie powinnimy jej przeszkadza. Popierwsze, wykorzystuje ona cierpienie i temu, niezalenie od wszystkiego, naley sisprzeciwia. Ludzie musz zrozumie ile mog zdziaa dziki wsppracy. Alternatyw bdakademickie seminaria pene narzeka jak okropny jest system.

[12 kwietnia 2000]

Tumaczenie Ewa Mikina

Noam Chomsky - Kontrola Nad Mediami (PL)

Documents

Transcript of Noam Chomsky - Kontrola Nad Mediami (PL)