No important

8/8/2019 No important

1/18


2/18

1 . 3 . U s t r o j e s t a r o y t n y c h p o l i s g r e c k i c h ( S p a r t a , A t e n y )

STAROYTNO

11

1.3. Ustroje staroytnych polis greckich (Sparta, Ateny)

w Sparta, podobnie jak inne organizmy pa-

stwowe w staroytnej Helladzie, miaa cha-

rakter pastwa-miasta (polis) i obejmowa-a stosunkowo niewielkie terytorium.

w Wedug tradycji twrc monarchicznego

ustroju spartaskiego by Likurg.

w Peni praw politycznych posiadali wycznie

spartiaci pci mskiej (czonkowie najwy-szej warstwy spoecznej wywodzcej si

od Dorw), ktrzy ukoczyli 30 rok ycia.

w Periojkowie byli grup ludnoci wolnej, leczpozbawionej praw politycznych. Do ich obo-

wizkw naleaa suba wojskowa oraz

wiadczenia na rzecz pastwa. Zawodowo

zajmowali si rolnictwem, handlem i rzemio-sem.

w Peni wadzy pocztkowo posiadali krlowie,

za eforowie byli ich urzdnikami i doradca-mi. Stopniowo ograniczano wadz krlw,

a cz ich uprawnie przejmowali eforowie

i apella, czyli zgromadzenie obywateli.

wW razie wojny jeden z krlw prowadzi ar-

mi, drugi za pozostawa w kraju celem za-

pobiegania powstaniom helotw, czyli

warstwy niewolnych chopw, potomkw

podbitych przez Dorw mieszkacw Lakonii

i Mesenii.

w Z czasem decydujc rol w ustroju Sparty

zaczli odgrywa eforowie wybierani przez

apell.

w Pocztkowo geruzjabya organem dorad-

czym krlw, stopnio-

wo staa si sdem

w sprawach karnych,

przygotowywaa usta-

wy do gosowania na

apelli, osdzaa kr-lw w razie przekro-

czenia ich uprawnie.

w Czonkowie geruzji

musieli mie uko-

czony 60 rok ycia,

byli wybierani doywotnio przez apell.

Prcz gerontw wchodzili do niej take take

obaj krlowie. Apella przyjmowaa lub od-

rzucaa wnioski poddane pod gosowanie.

Udzia w apelli mogli wzi wycznie spar-

tiaccy mczyni powyej 30 roku ycia.

w Gosowanie na apelli odbywao si przez

wznoszenie okrzyku; tylko w razie wtpliwo-

ci, czy goniej krzyczano za, czy przeciw

wnioskowi, gosowano powtrnie poprzez

ustawianie si gosujcych po stronie zwo-

lennikw i przeciwnikw wniosku.

Sparta

DWAJKRLOWIE

PICIUEFORW

GERUZJA28-osobowa Rada Starszych

APELLAZgromadzenie Ludowe

spartiatw

wybr

wybr

kontrola

wybr weto

odpowiedzialno

Schemat organizacji wadzy w staroytnej Sparcie

Sparta

Ateny

Olimpia

Teby

Morz e Kr e te s k i e

M or z

eT

racki e

M

o

r

z

e

E

ge

j

sk

ie

M

o

r

z

eJ

o

s

k

i

e

Kr e t a

Chalkidyka

Chios

Lemnos

Kefalenia

P

E

LO P

ON

E

Z

MaratonaA ttyka

100 km0

Ateny

Teby

Megalopolis

0 50 km

Megal p s

0 50 km

Lako n i a

Greckie polis w staro ytnoci


3/18

1 . 3 . U s t r o j e s t a r o y t n y c h p o l i s g r e c k i c h ( S p a r t a , A t e n y )

STAROYTNO

12

w Ustrj Aten ewoluowa od monarchii przez

arystokracj i tyrani do antycznej formy de-

mokracji, tak zwanej demokracji ateskiej.

w Za pierwszego prawodawc Aten uwaa si

archonta Drakona, ktry nakaza skodyfi-kowa prawo.

w Archont Solon przeprowadzi w 594 r.

p.n.e. reform systemu ustrojowego Aten.

w Najwyszymi urzdnikami byli archonci (9),

wybierani na rok, mieli prawo wydawania

ustaw. Stopniowo ograniczano rol i kompe-

tencje archontw.

w Reforma Solona usankcjonowaa podzia

obywateli na 4 klasy majtkowe, rnicujc

ich w zalenoci od zamonoci ich prawa

i obowizki wobec pastwa.

w Solonowi przypisuje si take utworzenie s-du ludowego zwanego te sdem przysi-

gych (heliaja) i Rady Czterystu (bule) oraz

reform miar i wag.

w Solon ograniczy uprawnienia areopagu,

pierwotnie ciaa politycznego i sdowniczego.

wAreopag skada si z doywotnich czonkw,

byych archontw. Za Solona areopag na-

bra cech organu strzegcego praw, obycza-

jw i moralnoci.

wW 561 r. p.n.e. wadz w Atenach zdoby si-

Pizystrat, ktry rzdzi jako tyran do

527 r. p.n.e.

wW 510 r. p.n.e. obalono w Atenach tyrani

nieudolnie wadajcych krajem synw Pizy-

strata.

wW latach 508507 p.n.e. archont Klejste-

nes przeprowadzi reform ustrojow, ktr

uwaa si za pocztek demokracji ateskiej.

w Klejstenes wprowadzi nowy podzia admini-

stracyjny kraju, likwidujc podziay na jed-nostki rodowe a dzielc Attyk na 3 okrgi

terytorialne: miasto, wybrzee, wie.

w Istot reformy Klejstenesa byo podwaenie

dotychczasowego ustroju rodowego Aten.

w Najwaniejszym organem wadzy stao si

Zgromadzenie Ludowe (eklesja).

w W Zgromadzeniu Ludowym mogli bra

udzia penoprawni obywatele pci mskiej

powyej 20 roku ycia. Na Zgromadzeniu

Ludowym gosowano przez podniesienie rk.

w Prawa obywatelskie uzyskali metojkowie,

czyli cudzoziemcy zamieszkujcy stale polis. Wczeniej mieli oni wolno osobist, ale

pozbawieni byli praw politycznych, cho ci-

yy na nich niemal takie same jak na peno-

prawnych obywatelach obowizki wobec

pastwa.

w Poszerzono skad Rady do 500 osb, po-

wstaa w ten sposb Rada Piciuset.

w Ustanowiono take kolegium 10 strategw,

ktrzy mieli kierowa sprawami wojskowymi.

Byli oni wybierani corocznie spord obywa-

teli.

w Prytani po reformach Klejstenesa nazywano

urzdujc w danym okresie cz Rady Pi-

ciuset.

Ateny

ARMIA sd ludowy(heliaia)

sd skorupkowy(ostracyzm)

ustawy

PRYTANIA

przewodniczcy

RADA PICIUSET

AREOPAG

sdownictwow sprawacho zabjstwo

9 ARCHONTW

10 strategw(wybierani imiennie, moliwo

ponownego wyboru)

archontpolemarchos

wybr

suba

ZgromadzenieLudowe

wybrzee10 fyli

region wewntrzny Attyki

miasto

139 demw

zastrze onedla

2wy szychklas

Ustrj Aten po reformach Klejstenesa


4/18

1 . 4 . W o j n y s t a r o y t n y c h G r e k w

w Po reformie Klejstenesa archonci stali si

urzdnikami honorowymi kady Ateczyk

mg zosta archontem. Wybierano ich

w drodze losowania.

w Klejstenes wprowadzi instytucje sdu sko-

rupkowego ostracyzmu. Mia on chroni

ustrj Aten przed prbami obalenia. Polegana tym, e na Zgromadzeniu Ludowym zapy-

tywano uczestnikw, czy nie znaj kogo, kto

ich zdaniem chciaby obali ustrj pastwa.

Zgromadzeni wypisywali na skorupach gli-

nianych swoje zdanie. Jeli jedna osoba po-

jawia si na minimum 6000 skorup, skazy-

wano j na 10-letnie wygnanie bez utraty

obywatelstwa i majtku.

w Demokracj atesk umocni Perykles, kt-

ry kilkanacie razy peni urzd stratega. Abyumoliwi pene uczestnictwo w yciu poli-

tycznym biedniejszym obywatelom, wprowa-

dzi pensje za sprawowanie urzdw.

Arystokracja najwysza warstwa spoeczna, do ktrej przynaleno wynika z urodzenia i jestdziedziczna. Nazw t okrela si te antyczn form ustrojow, w ktrej najwaniejsz rol odgry-

waa warstwa arystokratyczna.

Tyrania forma ustrojowa powstaa w wyniku obalenia istniejcego ustroju i przejcia wadzyprzez tyrana. W staroytnej Grecji tyrani przejmujcy wadz kreowali si na obrocw warstw ubo-

gich. Czsto te ich dziaania poprawiay pooenie ludu, w ten sposb tyrani zyskiwali do szero-

kie poparcie i utrzymywali si u wadzy.

POJCIA

1.4.Wojny staroytnych Grekw

w Zaangaowanie Aten w antyper-

sk rewolt miast greckich w Azji

Mniejszej (powstanie joskie

499494 p.n.e.) narazio je na

persk wypraw odwetow.w Persowie zostali pokonani w bitwie

pod Maratonem (490 r. p.n.e.)przez cikozbrojn piechot (ho-

plitw) walczc w szyku falangi,

dowodzon przez Ateczyka Mil-

tiadesa.

wW czasie drugiego najazdu Persw

(480479 p.n.e.) greckie polis za-

wizay sojusz, ktrego rdzeniem

byy Ateny i Sparta. Persom udao

si przekroczy Termopile (480 r.

p.n.e.), pokonujc tu garstk o-nierzy spartaskich dowodzonych

przez Leonidasa. Jednak w bitwiemorskiej pod Salamin (480 r.p.n.e.) greckie okrty (triery) po-

konay flot Persw, a w nastp-

nym roku perska armia ldowa

zostaa pokonana pod Platejami.

w Persowie zostali zmuszeni do od-

wrotu, a koalicja skupiona wok

Aten (Ateski Zwizek Morski) od-

nosia kolejne sukcesy mimo wy-

cofania si z wojny Sparty.

Wojny z Persami

Helles

pont

Morze Kre te s k i e

M o r zeTr a

cki e

Prop

o nt y d a

M

o

r

z

e

E

g

e

js

k

i

e

M

o

r

z

eJ

o

s

k

i

e

Milet494

Maraton490

Plateje479

Salamina480

Przyl.Mykale479

Termopile480

Przyl.Artemizjon480

Sparta

Megalopolis

ArgosAteny

Elis

Delfy

50 km0

ldowa i morska wyprawa krla Kserksesa w 480 r. p.n.e.

odwrt floty ateskiej spod Artemizjonuwyprawa perska z 490 r. p.n.e.wyprawa perska z 492 r. p.n.e.

Ateny i ich sojusznicy

bitwy wygrane przez Persw oraz rok p.n.e.

bitwy wygrane przez Grekw oraz rok p.n.e.

tereny Perswtereny objte powstaniem Grekw joskich w 500494 r. p.n.e.greckie pastwa neutralne

Maraton490

Termopile480

Wojny grecko-perskie w V w. p.n.e.

13

STAROYTNO


5/18

1 . 4 . W o j n y s t a r o y t n y c h G r e k w

14

w Nasilajca si rywalizacja midzy Spart a Atenami doprowadzi do wy-buchuwojny peloponeskiej (431404 p.n.e.).

w Ateny wspierane byy przez pastwa czonkowskie Ateskiego ZwizkuMorskiego i dysponoway potn flot. Spart wspierali czonkowie

Zwizku Peloponeskiego, dziki czemu udao si im sformowa siln ar-mi ldow. adnej ze stron przez dugi czas nie udawao si uzyskaprzewagi wystarczajcej do odniesienia decydujcego zwycistwa.

w Przeomem w wojnie staa si nieudana wyprawa wojsk ateskich (i sprzy-mierzonych) na Sycyli (415413 p.n.e) zostay tam rozbite i w znacznejczci wzite do niewoli.

w Korzystajc z osabie-nia Aten i wsparcia fi-nansowego Persji,Sparta zbudowaa flo-t, dziki ktrej Atenyzostay odciteod morskich drg za-opatrzeniowych.

w Po utracie floty Atenystay si niemal bez-

bronne, a spartaskaarmia ldowa zdoby-a miasto i zburzyajego mury obronne.

w Po zakoczeniu wojnypeloponeskiej swojhegemoni w Hella-dzie ugruntowaaSparta.

w Dzieje konfliktu opi-sali staroytni greccyhistorycyTukidydes

i Ksenofont.

Wojna peloponeska

Sp

A

ti

Elis

D

o

E

be

L kon

B

r

A h j

A rk d

T e

T

Mace d

n i a

o

Le o

T

obszar Aten

obszar Sparty

greckie pastwa neutralne

sojusznicy Sparty

sojusznicy Aten

Hoplita grecki

Wojna peloponeska

wZwycistwa nad Persami i przywdztwo oraz kontrola nad skarbemAteskiegoZwizku Morskiego spowodoway, e Ateny stay si najwiksz potg poli-tyczn regionu. Stao si to przyczyn nasilajcej si rywalizacji atesko-spar-taskiej.

Falanga szyk bojowy cikozbrojnej piechoty w staroytnej Grecji, w ktrym onierze ustawie-ni byli zwykle w omiu zwartych szeregach, a kady z walczcych osania tarcz oprcz siebie rw-nie ssiada.

Hoplita w staroytnej Grecji cikozbrojny piechur, ktrego podstawowym uzbrojeniem byywcznia, szeroki, krtki miecz z brzu oraz okrga tarcza. Przed odniesieniem ran chroniy gohem, pancerz oraz nagolenniki.

Triera staroytny okrt wojenny nazywany rwnie trirem lub trjrzdowcem. Nazwa pochodziod trzech rzdw wiolarzy zajmujcych miejsca jeden nad drugim. Podstawowym uzbrojeniemgreckich trier by metalowy taran umieszczony z przodu kaduba. Przebijano nim burty okrtw wro-ga poprzez doprowadzenie do zderzenia.

POJCIA

STAROYTNO


6/18

1 . 9 . O s i g n i c i a n a u k o w e , t e c h n i c z n e i k u l t u r a l n e R z y m i a n

26

1.9. Osignicia naukowe, techniczne i kulturalne Rzymian

w W staroytnym Rzymie filozofia nigdy nie

osigna takiego znaczenia, jakie miaa

w Grecji. Filozofia rzymska nie wydaa myli-cieli na miar Grecji. Nie stworzya te ad-

nego nowatorskiego nurtu filozoficznego,

bazujc raczej na osigniciach greckich.

w Okoo II w. p.n.e. Rzymianie zaczli intereso-

wa si greckimi mylicielami. Publiczne dys-

puty stay si jedn z form rozrywki.

w Wrd wyksztaconych Rzymian najwicej

zwolennikw znalaz stoicyzm, ktregoprzedstawicielami byli midzy innymi Sene-ka Modszy i Marek Aureliusz (nazywany

cesarzem-filozofem).

w Wielu zwolennikw znalaz take epikure-izm (Horacy, Wergiliusz i Owidiusz).

w Rzymianie w swoim filozofowaniu

czsto czyli elementy rnych nur-

tw, dajc w ten sposb pocztek

eklektyzmowi filozoficznemu. Jed-

nym z czoowych jego przedstawi-

cieli by Cyceron, ktry w pogl-

dach etycznych nawizywa do

stoikw, a w zakresie teorii prawa

i polityki wykazywa wpywy Platona.

Uznaje si go za twrc aciskiej

terminologii filozoficznej.

w Do myli Platona rwnie nawizywali twr-

cy nurtu zwanego neoplatonizmem (Plo-

tyn, Beocjusz), ktrzy twierdzili, e czduchowa czowieka jest uwikana w przeciw-

stawn do niej cielesno, ta za jest powo-

dem niedoskonaoci i upadku czowieka.

w Odrbnym nurtem w filozofii czasw staro-

ytnego Rzymu bya myl chrzecijaska. Nie

by ona w peni spjna, funkcjonowao

w niej wiele, niekiedy sprzecznych ze sob

nurtw. Za najwybitniejszych filozofw chrze-

cijaskich staroytnoci uwaa si: Tertulia-

na, Orygenesa, Bazylego Wielkiego, Grze-

gorza z Nazjanzu oraz w. Augustyna

z Hippony.wAugustyn z Hippony pocztkowo by zwolen-

nikiem pogaskich nurtw filozoficznych,

jednak po chrzcie w 387 r. n.e. przedstawi

pierwsz propozycj caociowego wykadu

doktryny chrzecijaskiej. Boga uwaa

za byt wieczny i niezmienny, rdo wiato-

ci i szczcia ludzi. Twierdzi, e wiat zosta

stworzony z niczego (kreacjonizm) wedug

wiecznych idei boskich. Akcentowa wolno

woli czowieka, za zo uwaa za brak do-

bra.

Filozofia

Wybrane osignicia naukowe i techniczne Rzymian

PopiersieCycerona

STAROYTNO

Od IV w. p.n.e. Pocztek budowy Drogi Appijskiej (Via Appia).

II w. p.n.e. Pocztek uywania siy wody do mielenia zboa (koo wodne).

I w. p.n.e. Wprowadzenie przez Juliusza Cezara kalendarza juliaskiego, ktrego

zaoenia opracowa grecki astronom Sosigenes.

70 r. n.e.Ogoszenie przez Pliniusza Starszego Historii naturalnej, dziea o charak-terze encyklopedycznym, obejmujcego zoologi, astronomi, geografi,

botanik (37 ksig).

I w. n.e. Budowa licznych akweduktw dostarczajcych wod do Rzymu.

II w. n.e.Budowa zwartego cigu umocnie w Brytanii

Wau Hadriana (ok. 115 km).

140 r. n.e.

Ogoszenie przez uczonego aleksandryjskie-

go Klaudiusza Ptolemeusza teorii geocen-

trycznej.

VI w. n.e.Pocztek produkcji jedwabiu w Europiepo przemyceniu jedwabnikw do Konstanty-

nopola na rozkaz cesarza Justyniana.

Akwedukt rzymski w Nerji


7/18

1 . 9 . O s i g n i c i a n a u k o w e , t e c h n i c z n e i k u l t u r a l n e R z y m i a n

STAROYTNO

27

w Podstawowe koncepcje architektoniczne Rzy-mianie zaczerpnli od Etruskw i Grekw.

w Poza murami ceglanymi i kamiennymi zacz-

li stosowa rwnie beton na bazie okru-

chw kamiennych i spoiwa wapiennego.

w Wanym udoskonaleniem wprowadzonym

przez Rzymian byy innowacje w konstrukcji

sklepie i odkrycie techniki budowy kopuy

(np. Panteon w Rzymie).

w Miasta rzymskie miay regularn siatk bru-

kowanych i skanalizowanych ulic. W uka-

dzie urbanistycznym uwzgldniano wiele

placw (forw), bdcych centrami ycia po-litycznego, towarzyskiego i gospodarczego.

w Rzymianie stawiali wiele budowli uyteczno-

ci publicznej: termy, cyrki, amfiteatry, wi-

tynie, kurie, bazyliki.

wWiele domw posiadao system centralnego

ogrzewania, w ktrym ogrzane w pomiesz-

czeniu piecowym powietrze wdrowao ka-

naami w stropach i cianach do pomiesz-

cze mieszkalnych.

w Wod pitn do miast doprowadzay czsto

wielokilometrowe akwedukty.

w Ku chwale wadcw stawiano rwnie uki

triumfalne i monumentalne kolumny (np. uk

Tytusa, kolumna Trajana).

Architektura

w Dziki dugiemu trwaniu Imperium Rzymskie-

go oraz ogromnemu zasigu terytorialnemu

pastwa Rzymian prawo rzymskie upo-

wszechnio si i zakorzenio na tyle, e jego

instytucje i oglne zasady wykorzystywanei naladowane byy w kolejnych epokach.

w Pocztkowo prawo rzymskie miao charakter

niepisany, a jego kodyfikacja nastpia

w V w. p.n.e. powstao wwczas PrawoXII Tablic.

wW okresie republiki rzymskiej prawo wzboga-

cao si o ustawy, zarzdzenia urzdnikw

i orzeczenia znawcw prawa (jurysprudencja).

wW okresie cesarstwa kluczow rol w kszta-

towaniu prawa przejli wadcy. Oni rwnie

inicjowali kodyfikowanie i systematyzowanie

zbiorw praw narosych w cigu wiekw ist-nienia Imperium Rzymskiego. Za najwaniej-

szy z tych zbiorw uwaa si Kodeks Justy-

niana opracowany w latach 528534 zbir konstytucji od Hadriana do Justynia-

na, zrewidowanych i dostosowanych do w-

czesnych warunkw.

w Do dzi we wspczesnych systemach praw-

nych funkcjonuj uksztatowane w czasach

rzymskich zasady prawne przybierajce po-

sta sentencji aciskich. Jednymi z najbar-

dziej znanych sentencji wywodzcych siz prawa rzymskiego s: Prawo nie dziaa

wstecz, Umowy zobowizuj, Wtpliwoci

tumaczy si na korzy oskaronego, Nie

ma przestpstwa, gdy nie ma opisujcego je

przepisu prawa.

Prawo

Justynian I Wielki, mozaika z Rawenny

Panteon rzymski

Forum Romanum, wygld wspczesny


8/18

1 . 1 0 . B o g o w i e w i a t a g r e c k o - r z y m s k i e g o

28

1.10. Bogowie wiata grecko-rzymskiego

wZarwno Grecy, jak i Rzymianie przed przy-

jciem chrzecijastwa byli politeistami,

a ich wierzenia we wszystkich fazach rozwo-ju nale do religii okrelanych mianem na-

turalnych (w przeciwiestwie do profetycz-

nych objawionych). Pocztkowo wierzyli

w bezosobowe bstwa przejawiajce si

w dziaaniu i elementach przyrody (kieko-

wanie ziarna, bysk pioruna, rda, okazae

drzewa).

w Z czasem, podobnie jak w innych religiach

antycznych, nastpia antropomorfizacjabstw. Bstwa czyo kilka wsplnych ce-chy, m.in. niemiertelno (ale nie wiecz-

no) i potga (ale nie wszechmoc). Rniy

si za przede wszystkim sfer dziaania

(dziedzin, jakiej patronoway).

w Wedug Grekw bogowie zamieszkiwali

wsplnie szczyt gryOlimp, a relacje midzy

nimi ludzie przekazywali sobie w mitach.w Prcz bogw bohaterami mitologicznych

opowieci byy inne istoty: ludzie, harpie,

centaury, satyrowie, nimfy.

w Religia, zarwno w greckich polis, jak

i w Rzymie miaa charakter pastwowy, za-

tem przestpstwa przeciwko bogom trakto-

wano jak wyrzdzenie szkody caej spoecz-

noci.

wAni Grecy, ani Rzymianie nie mieli adnego

witego tekstu (jakimi s Biblia czy Koran).

w Najwaniejszymi aktami kultu religijnego

Grekw i Rzymian byy ofiary z plonw

i zwierzt (spalane na otarzu ofiarnym). Po

ofierze nastpowaa uczta, na ktrej raczono

Cechy oglne

w Rzymskie sztuki plastyczne czerpay wzorce

i inspiracj przede wszystkim od Etruskw

i z Grecji, cho wraz z rozszerzaniem granic

Imperium Rzymskiego uwidaczniay si rw-

nie wpywy innych kultur (egipskiej, orien-talnych).

w Kult przodkw oraz rozwj rzymskiej pa-

stwowoci w okresie republiki zaowocoway

rzebiarskimi i malarskimi przedstawieniami

ludzi. Dono przy tym do zachowania

podobiestwa do modela.

w W okresie cesarstwa przedstawia-

no cezarw m.in. w zbiorowych

portretach i scenach rodzajowych

na ukach i kolumnach triumfal-

nych.

wW reliefach na budowlachpublicznych uwieczniano

wane momenty historii

rzymskiej. Wwczas take

powstay pierwsze posgi

konne.

w W malarstwie ciennym powszechnie stoso-

wano motywy rolinne, pejzaowe i sceny ro-

dzajowe (np. w Pompejach). Chtnie kopio-

wano greckie obrazy, tak w malarstwie

ciennym, jak i mozaikach.

Sztuki plastyczne

Bazylika w staroytnoci wielka hala posiedze sdowych i zebra publicznych, w Rzymie na-zw t okrelano take wielk sal w paacach. W pniejszym okresie nazwa ta odnosi si do ty-

pu wityni chrzecijaskiej o kilku nawach, z wysz i szersz naw gwn.Jurysprudencja nauka prawa, prawoznawstwo, zasady prawne ustalone przez orzecznictwo s-

dowe (zbiory wyrokw i uzasadnie).

Termy w staroytnym Rzymie budowla uytecznoci publicznej mieszczca anie.

POJCIA

Malarstwo cienne z Pompejw

Posg konny Marka Aureliusza w Rzymie

STAROYTNO


9/18

1 . 1 0 . B o g o w i e w i a t a g r e c k o - r z y m s k i e g o

STAROYTNO

29

si potrawami z misa ofiarowanych zwie-

rzt (na otarzu spalano skr i koci). Wie-

lu aktom kultowym towarzyszyy zbiorowe

tace i piewy.

w Kult niektrych bstw poczony by z miste-

riami. Najsynniejsze z nich nazywa si mi-

steriami eleuzyskimi, gdy odbyway siw greckim Eleuzis.

w Grecy i Rzymianie wierzyli w ycie pozagro-

bowe. Wierzono w moliwoci kontaktu ze

wiatem zmarych i bogw, std wielk rol

odgryway wyrocznie, spord ktrych

za najwaniejsz uznawano t w Delfach.

w Rzymianie prcz bstw przejtych od Etru-

skw i Grekw z czasem przyjmowali rw-

nie bstwa orientalne, takie jak na przykad

Mitra. Wprowadzali te kult bstw uosabia-

jcych cnoty i ideay (Konkordia zgoda,

Wiktoria zwycistwo).

Wybrane bstwa staroytnych Grekw i Rzymian

Rekon-

strukcja

rysunkowa

posgu

Zeusa

w Olimpii

Imi boga greckiego/charakterystyka Rzymski odpowiednik/uwagi

Zeus

w bg zjawisk atmosferycznych

w opiekun rodziny i pastwa

w porczyciel przysig i ukadw

w z wielu zwizkw Zeus mia liczne potom-stwo wrd bogw (m.in.: Atena, Apollo, Ar-

temida, Dionizos) i ludzi

w gwne orodki kultu: Olimpia i Dodona

Jowisz (Jupiter)

w bstwo jasnego nieba i wiata

w pniej bg pogody, byskawic i piorunw

w opiekun Zwizku Latyskiego

Apollo

w bg obrzdw oczyszczajcych, wrbiar-

stwa

w patron modziey i opiekun sztuk

w chroni ludzi przed zem, chorobami, a jed-

noczenie przypisywano mu zsyanie zarazy

i powodowanie nagej mierci

w kult Apolla mia zasig oglnogrecki, wa-niejszymi orodkami byy Olimpia i Delfy,

gdzie znajdowaa si siedziba wyroczni

Apolla

Apollo

w zwizany z ksigami sybilliskimi i lecze-

niem chorych (Apollo Medicus)

w otaczany szczegln czci przez Oktawiana

Augusta

w idea mskiej, modzieczej piknoci

Atena

w narodzia si z gowy Zeusa

w pocztkowo bya bogini wadcw i paa-

cw monarszych

w pniej staa si opiekunk miast, bya m.in.

gwnym bstwem Aten

w patronka mdroci, maestw, wojny spra-

wiedliwej, strategii, taktyki i podstpw wo-jennych

w gwne orodki kultu: Ateny

Minerwa

w bogini patronujca rkodzieu i sztuce

w przejta w triadzie bstw (Jowisz, Junona,

Minerwa) od Etruskw

w gwne wito obchodzone 1923 marca

przez rzemielnikw i nauczycieli


10/18

1 . 1 1 . P o c z t k i c h r z e c i j a s t w a

STAROYTNO

1.11. Pocztki chrzecijastwa

w Chrzecijastwo powstao jako wynik dziaal-

noci Jezusa, jego nauczania, czynw, mier-

ci oraz zmartwychwstania. Nazwa chrzeci-

janie pojawia si w poowie I w. n.e.

w Prawdopodobnie pierwsza wsplnota chrzeci-

jaska powstaa ok. 30 r. n.e. i bya skupiona

wok 12 apostow z Piotrem na czele.w Biblia jest zbiorem ksig uznanych za wite

przez judaizm i chrzecijastwo. Najoglniej

Afrodyta

w narodzia si z piany morskiej zroszonej

krwi okaleczonego Uranosa

w bogini mioci zmysowej i pikna

w gwne orodki kultu: Cypr, Azja Mniejsza,

Ateny

Wenus

w jako Venus Genetrix uchodzia za matk ro-

du julijskiego rodu Cezara i Oktawiana

Augusta

Ares

w bg krwawej wojny i szau wojennego ogar-

niajcego walczcych na polu bitwy

w podczas wojen towarzyszyli mu synowie: Fo-

bos (Strach) i Deimos (Trwoga) oraz crka

lub siostra, Eris (Niezgoda)

Mars

w bg wojny, zwizany take z upraw roli

w uchodzi za protoplast Rzymian (ojciec Ro-

mulusa i Remusa)

w pocztkowo czczony pod postaci witej

wczni

Janus

w opiekun bram, przej i mostw

w bg wszelkiego pocztku

w wyobraany z dwiema twarzami

patrzcymi w przeciwne stronyw wityni Janusa w ksztacie bramy,

stojc na Forum Romanum, otwierano tylko

w czasie wojny

MuzyCrki Zeusa, opiekunki sztuki i nauki, przedsta-

wiane z atrybutami dziedziny twrczoci, ktr

reprezentoway; Erato muza poezji miosnej,z ma lir; Euterpe muza poezji lirycznej,

z aulosem; Klio muza historii, ze zwojem pa-pirusu; Kaliope muza poezji epickiej, z ta-

bliczk i rylcem; Melpomene muza tragedii,z mask tragiczn; Polihymnia muza poezjisakralnej, bez atrybutu; Talia muza komedii,z mask komiczn; Terpsychora muza ta-

ca, z lir i plektronem; Urania muza astro-nomii i geometrii, z cyrklem i kul

Kameny

w italskie bstwa rde, utosamiane z grecki-

mi Muzami

Rzymska moneta z wizerunkiem Janusa

Misteria w staroytnoci obrzdy religijne dostpne tylko dla wtajemniczonych, misteria eleu-zyskie zwizane byy z kultem Demeter i Persefony.

Mit opowie religijna w alegorycznej lub symbolicznej formie przedstawiajca powstanie

wszechwiata (kosmogonia), pocztki wiata bogw (teogonia) i inne wydarzenia. Za jego pomocludzie objaniali natur wiata, sens ycia, relacje midzy dobrem i zem.

POJCIA

Leonardo da Vinci, Ostatnia wieczerza


11/18

1 . 1 1 . P o c z t k i c h r z e c i j a s t w a

STAROYTNO

31

Patriarcha u pocztkw chrzecijastwa godno biskupw w najwaniejszych orodkach chrze-cijastwa patriarchatach (Rzym, Konstantynopol, Aleksandria, Antiochia Syryjska, Jerozolima).

Sobr zgromadzenie biskupw caego Kocioa.

Synod zebranie przedstawicieli duchowiestwa i wieckich z danej diecezji, metropolii lub kraju.

POJCIA

dzieli si na Stary Testament (wite ksigijudaizmu) i na Nowy Testament.

w Na Stary Testament skada si kilkadziesitksig, za Nowy Testament zawiera: czteryEwangelie Mateusza, Marka, ukasza, Ja-na oraz Dzieje Apostolskie, listy witego

Pawa i Apokalips witego Jana.w Stary Testament napisano w jzyku hebraj-

skim (wikszo), greckim i aramejskim (nie-wielkie fragmenty). Cay Nowy Testamentpowsta w jzyku greckim.

w Chrzecijanie wierz, e Bg jest jedenw trzech Osobach (Bg Ojciec, Syn Boyi Duch wity).

w Syn Boy sta si czowiekiem w osobie Jezu-sa Chrystusa, ktry jest prawdziwym Bogiemi prawdziwym czowiekiem. To Zbawca lu-dzi, ktry y na ziemi, umar za ich grzechy

i zmartwychwsta.w Ludzi stworzy Bg, ale zerwawszy wi

z Bogiem, yj oni z dala od niego, podle-gajc mierci. Wszyscy ludzie s wezwani dowiary, nadziei i mioci, ycia duchowegooraz penienia woli Boej, wyraonej w przy-kazaniach, a zwaszcza w przykazaniu mio-ci Boga i bliniego oraz w Dekalogu.

w Spoeczno chrzecijan tworzy Koci, doktrego wstpuje si przez chrzest, i ktryyje Eucharysti.

w Ju w I w. n.e. apostoowie nawracali zarw-no ydw w Izraelu i yjcych w diasporze,jak i pogan, wrd ktrych osignli wiksze

sukcesy.w Mimo przeladowa ze strony ludnoci po-

gaskiej i wadz Imperium Rzymskiegochrzecijastwo upowszechniao si, a m-czestwo wyznawcw Chrystusowi zamiastodstrasza, przycigao nowych wiernych.

w Ustanowienie tolerancji religijnej przez edyktmediolaski (313 r. n.e.) umoliwio szybkierozprzestrzenianie si chrzecijastwa w ca-ym cesarstwie. Moliwe stao si dziki temutake stworzenie jednolitej organizacji ko-cielnej (patriarchaty, metropolie) oraz po-

zwolio na regularne spotkania biskupwna synodach i soborach.

w Rozlego terytorialnego rozproszenia gminchrzecijaskich i pierwsze spory doktrynal-ne doprowadziy do powstania Kociowchrzecijaskich w Azji i Afryce (Armenia,Mezopotamia, Syria, Egipt, Etiopia). W wyni-ku migracji plemion u schyku staroytnocichrzecijastwo przyjli take Germanowie.

Dniepr

Ren

Dunaj

l

381

325

AleksandriaCyrena

JerozolimaCezarea

Tyr

Pergamon Antiochia

Konstantynopol

Kartagina

Antiochia

Tars

Synopa

AtaliaEfez

Korynt

Ateny

Sparta

Rzym

MediolanLyon

Gades

Betlejem

M o rz

e

r

dz

ie

m n e

Mo

r ze C z a r n e Oc

ea

nAtl

ant

yck

i

Baleary

Sardynia

Korsyka

Sycylia

Kreta

Cypr

wsplnoty chrzecijaskie w I i II w.

skupiska gmin chrzecijaskich w III i IV w.

patriarchaty

sobory

obszar Imperium Rzymskiego ok. 300 r.

pierwsza podr Pawa (4648)

podr Pawa do Rzymu (5962)

Pocztki chrzecijastwa


12/18

2 . 1 . W d r w k i p l e m i o n n a p o c z t k u r e d n i o w i e c z a

REDNIO

WIECZE

32

2.1.Wdrwki plemion na pocztku redniowiecza

Hunowie

W IV w. Hunowie zostali zmuszeni do opusz-

czenia rejonu Chin, upado te ich pastwow Turkiestanie. Przemiecili si w rejon stepwczarnomorskich, gdzie zniszczyli pastwoOstrogotw. Nastpnie dotarli do Kotliny Kar-packiej. W poowie V w. nastpia ekspansjaHunw na tereny bizantyskie i zaoenie pa-stwa na rwninie Cisy. W tym czasie przewodziim Attyla. W 451 r. Hunowie zostali rozbici w bi-twie na Polach Katalaunijskich. Dwa lata p-niej Attyla zmar, a jego pastwo rozpado si .Awarowie

Migracja Awarw nastpia po zniszczeniu ich

pastwa przez Hunw. W poowie VI w. Awaro-wie osiedlili si nad dolnym Dunajem i opano-wali Nizin Wgiersk. Przeprowadzali std na-jazdy w kierunku pastwa Frankw i na Itali.

Wspomagani przez Sowian, na pocztku VII w.zajli niemal ca Dalmacj. Podjli nawet nie-udan prb oblenia Konstantynopola. Podkoniec VIII w. ich pastwo zostao rozbite przezKarola Wielkiego.

Bugarzy

Migracja Protobugarw, od ktrych wywodzi-li si Bugarzy, bya najprawdopodobniej natu-raln konsekwencj trybu ycia tego pko-czowniczego ludu. W II w. Protobugarzyopucili swe pierwotne siedziby nad Morzem

Azowskim i dotarli do Morza Kaspijskiego. DoVI w. utworzyli pastwo bugarskie midzy Mo-

rzem Kaspijskim i Morzem Czarnym. W VII w.jedna z grup Protobugarw osiedlia sinad Wog, inna za na zachodnich wybrze-ach Morza Czarnego i nad dolnym Dunajem.Tu poczyli si ze Sowianami i prowadziliudane walki z Bizancjum. W VIIIIX w. nastpo-waa asymilacja Bugarw z ludnoci sowia-sk Pwyspu Bakaskiego. Na pocztku IX w.nastpio rozszerzenie panowania bugarskie-go na Macedoni i Serbi, a w poowie wiekuprzyjcie chrzecijastwa przez chana Buga-rw (w obrzdku wschodnim). Wiek pniej

wadcy bugarscy przyjli tytu carw. Od poo-wy X w. wraz z umocnieniem pozycji BizancjumBugaria tracia znaczenie i do pocztkw XI w.w kilku etapach zostaa wczona do Bizan-cjum.

Madziarzy

Migracje Madziarw zostay wywoane wypar-ciem ich z poprzednich siedzib przez Pieczyn-gw. Pod koniec IX w. Madziarzy pojawili siw rejonie uku Karpat, a po ich przekroczeniutoczyli walki z Bugarami. Do koca wieku uda-o im si opanowa Morawy i Panoni. W ci-gu X w. organizowali upieskie najazdy na s-siednie kraje (w tym Rzesz). Klska (955 r.)zadana im w bitwie na Lechowym Polu przez

Ottona II powstrzy-maa ich najazdy.

W 974 r. chrzest(w obrzdku aci-skim) przyj ksiGejza z dynastii Ar-padw i o tworzykraj dla niemiec-

kich misjonarzy.

Przebieg migracji

8

owi

ugar y

Rntynopol

Tun

Kordoba

trasy wdrwek:

Hun w

Awarw

Bu gar

Madziar w

gr Awar wMigracje wybranych plemion we

wczesnym redniowieczu

Asymilacja proces zmian spoecznych, psychicznych i kulturowych, jakim ulegaj jednostki lub gru-py, odczajc si od swojej rodzimej spoecznoci lub przebywajc dugi czas wrd obcych. Mecha-nizm asymilacji polega na przystosowaniu si do ycia w innej grupie o odrbnej kulturze poprzez przy-jcie znacznej czci jej zwyczajw.

POJCIA


13/18

2 . 2 . I s l a m i j e g o e k s p a n s j a w V I I X w i e k u

33

2.2. Islam i jego ekspansja w VIIX wieku

w Przed wystpieniem Mahometa plemionaarabskie czciy bstwo najwysze Allacha,

ktry by jedn z mglistych abstrakcji religij-nych. Poza Allachem czczone byy inne b-stwa.

w Mahomet, ktrego uznaje si za twrc isla-mu, urodzi si ok. 571 r. w Mekce w plemie-niu Kurajszytw. W latach modzieczychwiele podrowa styka si z wyznawcamijudaizmu i chrzecijastwa.

wW czterdziestym roku ycia Mahomet doznaobjawienia, ktre skonio go do ogoszenianowej monoteistycznej religii, czyli islamu wiary w jedynego i rzeczywistego Boga Al-

lacha, ktrego prorokiem by on sam (Ma-homet).

wW obliczu zagroenia ycia ze strony boga-

tych przeciwnikw nowej religii w 622 r. Ma-homet opuci Mekk i uda s i do miastarodzinnego matki Jatribu. Tu nowa religiai jej wyznawcy zostali przyjci yczliwie,a po przejciu na islam wikszoci mieszka-cw miasto zmienio nazw na Medyna(miasto Proroka).

w W 630 r. udao si Mahometowi skonimieszkacw Mekki do przyjcia islamu,a miasto ogoszono witym. Po usuniciukamiennych bokw z tutejszej wiatyni-reli-kwiarza Kaabystaa si ona gwn wity-

ni muzumanw. Pozostawiono w niej jedy-nie Czarny Kamie, otoczony powszechnymkultem.

wW 632 r. Mahomet zmar nagle w Medynie,a jego nastpcami w zwierzchnictwie nad is-

lamem byli kalifowie. Prowadzili oni eks-pansj terytorialn islamskiego imperiumnie tylko na Wschodzie, ale rwnie w Afry-ce i Europie.

w Sowo islam oznacza cakowite oddanie siAllachowi, zdanie si na jego wol.

w Obowizkiem kadego muzumanina jestkultywowanie piciu filarw islamu: wy-znania wiary nie ma innego boga prcz Allacha, a Mahomet jest jego Prorokiem(samo wygoszenie formuy z penym przeko-naniem wystarcza, aby przyj islam), mo-dlitwy obowizuje pi razy na dob, twa-rz zwrcona w kierunku Mekki i musi by

poprzedzona rytualnym obmyciem wod lub

piaskiem, jamuny oddanie na cele cha-rytatywne gminy czci produktw rolnych,metali szlachetnych bd towarw nadaj-cych si do sprzeday, postu obowizujeosoby dorose i polega na wstrzymaniu siod jedzenia i picia w cigu caego miesicaramadan od witu po zmierzch, obowizujerwnie zakaz stosunkw pciowych, paleniatytoniu i uywania pachnide, pielgrzymkido Mekki raz w yciu powinien j odbykady wyznawca, ktrego na to sta zdro-wotnie i finansowo.

w Po mierci Mahometa z czasem wewntrz is-lamu nastpoway podziay na odamy reli-gijne, za najwaniejsze uznaje si sunnitw

Narodziny islamu i jego zasady

l

pa two Mahometa w 632 r.

tereny podbite w latach 632661



maksymalny zasi g ekspansji

REDNIO

WIECZE

Ekspansja islamu w VIIIX w. Kaaba w Mekce


14/18

2 . 2 . I s l a m i j e g o e k s p a n s j a w V I I X w i e k u

REDNIO

WIECZE

34

w Obszary osadnicze Arabw znajdoway sipod panowaniem rnych pastw, kolejno:

Asyrii, Persji, pastw diadochw, Rzymu, Per-sji, dlatego sztuka arabska czerpaa z bardzornorodnego dziedzictwa kulturowego.

w Najwikszy wpyw na arabsk architekturwywary warunki klimatyczne (upay i rzadkieopady) oraz islam.

w W wielu domostwach arabskich budowanobogato dekorowane baseny. Aby zapewniruch powietrza, w budynkach stosowano cz -sto aurowe paszczyznyoraz liczne okna.

ycie domostwa arabskiego skupione byowok dziedzica otoczonego portykiem.

w Islamski religijny zakaz tworzenia wizerun-kw czowieka doprowadzi do rozwoju spe-cyficznego zdobnictwa. Rozwina si rolin-na forma zdobnicza zwana arabesk .Przybieraa ona form niekoczcego simalowanego, rzebionego lub terakotowego

ornamentu, ktrym upikszano elementy ar-chitektoniczne oraz sprzty domowe.w Elementem charakterystycznym arabskiej za-

budowy stay siwiee minaretwi kopu-y meczetw, nawizujce do wzorcw sta-

rochrzecijaskich (np. jerozolimska Kopuana Skale). Wntrza, zdobione licznymi mo-zaikami (wzorce bizantyskie), charaktery-zoway si obszern woln przestrzeni,w ktrej uwag zwracaa nisza modlitewna(mihrab), umieszczona w cianie (kibla) skie-rowanej ku Mekce. Zgodnie z zaleceniamiMahometa nie umieszczano w wityniachadnych podobizn.

Architektura arabska

i szyitw. Niektre odamy szyitw za szstyfilar islamu uwaaj dihad, czyli dokada-nie stara w deniu do szerzenia islamu.Niektrzy wyznawcy islamu uwaaj e for-m dihadu jest rwnie wita wojna prze-ciwko niewiernym.

w Koran jest wit ksig islamu, ktr Allachmia objawi Mahometowi za porednictwemarchanioa Gabriela (Dibrila).

w Poniewa Mahomet by niepimienny, jego ob-jawienia zachowywano w pami ci lub doryw-czo notowano. Rok po mierci Proroka caozapiskw zebrano, w poowie VII w. za nada-no Koranowi ostateczn redakcj.

w Sury zawieraj m.in. zakazy, nakazy i regu-lacje prawne w sprawach rodzinnych, np.:zakaz spoycia wieprzowiny, uprawiania gier

hazardowych, picia alkoholu, nakaz publicz-nej modlitwy, postu, pielgrzymki.

Dziedziniec Lww w Alhambrze

Stronica Koranu

wW zwizku z zakazami religijnymi Arabowiezasadniczo nie rozwinli sztuki o charakterzefiguralnym. Wyjtkami byy rzebiarskie,

geometryczne lub rolinne dekoracje kolumnoraz posgi zwierzt rwnie najczciejzwizane z architektur (np. posagi lwwz Alhambry).

wArabowie bardzo rozwinli kaligrafi. Staasi ona prawdziw sztuk, a kaligrafowanecytaty z Koranu w postaci kunsztownych ma-

lowide, mozaik lub rytw rzebiarskich sprawdziwymi perami zdobnictwa.

w Za dziea sztuk plastycznych mona uznarwnie misternie tkane dywany arabskie.

Sztuki plastyczne


15/18

2 . 3 . P a s t w o K a r o l a W i e l k i e g o

REDNIO

WIECZE

35

Kalif tytu nast pcw Mahometa, wieckich i religijnych przywdcw spoecznoci muzuma-skiej, wadcw kalifatu, czyli pastwa muzumaskiego.

Minaret czworoboczna lub cylindryczna wiea przy meczecie, z ktrej pi razy dziennie wzywasi wiernych na modlitw.

Sunnici ugrupowanie w islamie uformowane w toku walk o wadz po mierci Mahometa. Uwa-

aj si za najbardziej prawowiernych kontynuatorw jego tradycji (sunny).Szyici ugrupowanie w islamie uznajce za prawowitych nastpcw Mahometa wycznie ima-mw potomkw jego crki Fatimy i kalifa Alego. Dziel si na liczne odamy. Uwaaj, e kali-fowie mog sprawowa jedynie wadze polityczn, za religijna naley do imamw.

POJCIA

2.3. Pastwo Karola Wielkiego

wW III w. n.e. germaskie ple-miona Frankw (Salickich

i Rypuarskich) zaczy napie-ra na rzymsk granic naRenie, a w IV w. zostay osa-dzone na terenie dzisiejszejBelgii jako sprzymierzecyRzymu.

w V w. Frankowie rozszerzyliswoje posiadoci, a zjedno-czy ich Chlodwig z dynastiiMerowingw. Najprawdopo-dobniej w 496 r. Chlodwigprzyj chrzest w obrzdku

aciskim (rzymskim). Jegopastwo rozpado si w po-owie VI w. na Neustri, Au-strazj i Burgundi.

w W VII w. faktyczn wadzenad Frankami sprawowalimajordomowie, gdy pa-nujcy Merowingowie w maym stopniu inte-resowali si losami pastwa.

wW drugiej poowie VII w. zjednoczenia krajudokona jeden z majordomw Pepin II Du-

gi (z Heristalu). Jego syn, Karol Mot, umocniwpyw majordoma na wadz poprzez sku-teczne powstrzymanie eks-pansji Arabw z PwyspuIberyjskiego. Umoliwio tojego synowi Pepinowi III Krt-kiemu w 751 r. odsunicie odwadzy Merowingw i objciewadzy krlewskiej jako pierw-szemu panujcemu z dynastiiKarolingw.

w Po mierci Pepina Krtkiego

wadz w pastwie Frankwobj jego syn Karol Wielki,ktry panowa do swojejmierci w 814 r.

w Karol Wielki prowadzi polityk intensywnychpodbojw, dziki czemu jego wadztwo obj-o obszar od rzeki Ebro na Pwyspie Iberyj-skim po ab i Dunaj.

wW 800 r. Karol Wielki odby koronacj ce-sarsk.

w Po mierci Karola wybuchywalki o panowanie i w ichwyniku w 843 r. potomko-wie Karola zawarli traktat

w Verdun (843 r.). Nastpipodzia pastwa na trzy cz-ci. Kolejne zmiany w podzia-le imperium karoliskiegonastpiy w II poowie IX w.

Z czasem doprowadzio to

do powstania dwch wa-nych pastw europejskich Niemiec i Francji.

Od pastwa Frankw po cesarstwo Karola Wielkiego

Ren

Pad

Loa

ra

Ren

ad

BAWARIAALAMANIA

AUSTRA

ZJA

SAKSONIA

FRYZJA

KS.SPOLETO

KRL. ITALII(Pastwo Longobardw

do 774 r.)

(od812r.frank.)Korsyka

BRETANIA

MAR

CHIA

BRE

TOSK

A

EmiratKordoby

(Umajjadw)

MARCHIAHISZPASKA

PASTWO

KOCIELNE

MARCHIAFRIULSKA

AKWITAN

IA

NEUSTRIA

BURGUNDIA

Wie

leci

Morawianie

Koru

nto

wie

Awarowie

Sowacy

Obo

drzy

ce

Stodoranie

Czesi

0 250 km

M.

r d

z ie m

n e

O

c

e

a

n

At

l

a

n

t

y

c

k

i

M.

P

no c n e

zdobycze Karola Wlk.

marchie graniczne

Krlestwo Frankw (768 r.)

strefa wpyww frankijskich

Pastwo Frankw do mierci Karola Wielkiego

Lyon

Verdun

Pary

Krlestwo

Zachodnio-

frankijskie

(KarolII ysy)

KrlestwoItalii(LotarI)

Pas

two

Kocie

lne

Krlestw

o

Wsch

odniofran

kijskie

(LudwikN

iemiecki)

Arabowie

S

owianie

200 km0

Podzia pastwa Karola Wielkiego po traktacie

w Verdun


16/18


REDNIO

WIECZE

36

w Pastwo Karola podzielone byo na okrgiadministracyjno-sdownicze zwane hrab-stwami, za na niespokojnych ziemiach po-granicznych tworzono marchie okrgi,ktrych zarzdcy (margrabiowie) mieli wik-

sz swobod w samodzielnym podejmowa-niu wanych decyzji.

w Pastwo nie miao stolicy, wadca niemalnieustannie podrowa pomidzy dworamiw rnych czciach swego kraju, nadzoru-jc hrabiw i sprawujc sdy. Stosunkowo

najczciej wadca przebywa w Akwizgra-nie, lecym w centrum pastwa.

w W terenie administracj kontrolowali wy-sannicy (inspektorzy) krlewscy(missi do-minici).

wW pastwie Karola Wielkiego wprowadzonojednolit monet srebrn denara. Obo-wizywao rwnie wsplne prawo, w kt-rym wan rol odgryway rozporzdzeniawadcy i ich zbiory kapitularze.

Organizacja pastwa

Ludwik III lepy(928)

krl Dolnej Burgundiii Woch, cesarz

Pepin II z Heristalu (Dugi)(714)

majordom pastwa Frankw

Karol Mot(741)

majordom pastwa Frankw

Pepin III (I) Krtki(768)

najpierw jako majordom,a nastpnie jako krl Frankw

Karol I Wielki(814)

krl Frankw i Longobardw, cesarz

Karloman(771)

krl Austrazji

Ludwik I Pobony(840)

krl Frankw, krl Akwitanii, cesarz

Karol II ysy(877)

krl Frankwzachodnich, cesarz

Ludwik I Niemiecki(876)

krl Frankwwschodnich

Pepin I(838)

krl Akwitanii

Lotar I(855)

krl Italii,krl Frankw, cesarz

Ludwik V Leniwy(987)

krl Francji

Ludwik III Dzieci(911)

krl Niemiec

Pastwo Frankw do mierci Karola Wielkiego

w Wiedzc, e pastwo potrzebuje ludzi wy-

ksztaconych, Karol Wielki zainicjowa pro-ces tworzenia nowoczesnego szkolnic-twa . Przede wszystkim nakaza w szkoachkocielnych powrt do klasycznej aciny, kt-

rej znajomo umoliwiaa korzystanie z Pi-

sma witego i dzie teologicznych.w Usystematyzowano take program naucza-nia wprowadzono dwustopniowy podziasiedmiu sztuk wyzwolonych na trivium

Kultura


17/18


REDNIO

WIECZE

37

(gramatyka, retoryka, dialektyka) i quadri-vium (arytmetyka, geometria, astronomiai muzyka).

w Karol Wielki nakaza tworzenie nowychszk przykatedralnych, zakadanychprzez biskupw w stolicach diecezji. Zaoo-

na za w Akwizgranie szkoa dworska (pa-acowa) staa si gwnym orodkiem yciaintelektualnego w kraju.

w Rozwj szkolnictwa wymaga cennych ksig,ktrych zdobycie w VIII w. nie byo sprawprost Karol zainicjowa szeroko zakrojonakcj przepisywania ksig, zarwno z za-kresu literatury kocielnej, jak i wieckiej.

Aby efekt przepisywania by jak najlepszy,opracowano nowy krj pisma minuskukarolisk, ktra szybko zastpia nieczy-teln kursyw merowisk.

w Efektem rozwoju szkolnictwa i pomnoenialiczby ksig byo oywienie ycia intelektual-nego, w czym znaczn rol odegra doradcaKarola w sprawach owiaty i nauki pocho-dzcy z AngliiAlkuin. Nastpi rozwj dzie-jopisarstwa spisywano kroniki, rocznikii biografie. Na dworze Karola wielkiegodziaa kronikarz Piotr Diakon oraz autorbiografii Karola Wielkiego (Vita Caroli Ma-gni) Einhard.

w Karol Wielki nie zaniedbywa rwnie rozwo-ju sztuki. W dzieach z tego okresu wida na-wizania do tradycji chrzecijaskiego ce-sarstwa Konstantyna Wielkiego. Sztukakaroliska naladowaa naturalistyczn sztu-k antyku, ktr to tradycj czono z miej-scowym dziedzictwem przedkaroliskim.Sztuka karoliska bya pierwsz prb ujed-nolicenia stylu na obszarze caego cesarstwa.

w W architekturze wieckiej najwaniejszymosigniciem by zesp paacowy KarolaWielkiego w Akwizgranie (VIII/IX w.), od-woujcy si do architektonicznych wzorcw

bizantyskich.wW architekturze sakralnej dominowaa zabu-

dowa klasztorna budowano przede wszyst-kim bazyliki z transeptem i westwerkiem(koci klasztorny w Centula, opactwo be-nedyktyskie w Corvey).

w W okresie karoliskim rozkwito malarstwoksikowe, rzeba i zotnictwo.

Kaplica paacowa w Akwizgranie

Fasada kocioa klasztornego w Corvey

Majordom zarzdca dworu krlewskiego w pastwie Frankw za Merowingw.

Transept kocielna nawa prostopada do gwnej osi budowli, zwykle oddzielaa gwny kor-pus wityni od prezbiterium. Nazywany te naw poprzeczn.

Westwerk masywna cz zachodnia redniowiecznych bazylikowych kociow klasztornychusytuowana poprzecznie do korpusu budowli. Tworzyy j zwykle wieyczki schodowe i wiksza wie-a stojca na przedueniu nawy gwnej. Najczciej w tej wiey miecia si otwarta w stron na-wy gwnej kaplica lub loa wadcy (fundatora).

POJCIA


18/18

POZNAJ CA NASZ OFERTPUBLIKACJI PRZYGOTOWUJCYCH DO EGZAMINU GIMNAZJALNEGO

Vademecum z 8 przedmiotw: jzyka polskiego, historii, wiedzy o spoeczestwie,

matematyki, fzyki i astronomii, biologii, chemii i geografi.

Testy gimnazjalne w dwch blokach:

humanistycznym i matematyczno-

-przyrodniczym.

Kalendarz przygotowa

do egzaminu gimnazjalnego:

do bezpatnego pobrania

na stronie www.

www.egzamingimnazjalny.operon.pl

www sklep operon pl

TERAZ PRZYGOTOWANIE DO EGZAMINU BDZIE NAPRAWDE PROSTE I SKUTECZNE!

No important

Documents

Transcript of No important