Nauczyciel i Szkoła nr 10(34) 2012

Redaguje zespół:Krystyna Wróblewska (dyrektor PCEN w Rzeszowie), dr Janusz Ustrzycki (redaktor naczelny) – [email protected],Monika Błasiak-Brud (z-ca red. nacz. – Tarnobrzeg) – [email protected], Małgorzata Młynarska, Piotr OżarskiProjekt okładki i skład komputerowy: Janusz UstrzyckiWspółpraca: Kuratorium Oświaty w Rzeszowie, Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego w Rzeszowie, Oddział Biura Edukacji Publicznej IPN w Rzeszowie, Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Rzeszowie, Muzeum Okręgowe w Rzeszowie

© Copyright by Podkarpackie Centrum Edukacji Nauczycieli w Rzeszowie, Rzeszów 2012

Wydawca: Podkarpackie Centrum Edukacji Nauczycieli w Rzeszowie35-036 Rzeszów, ul. Niedzielskiego 2, tel. 17 853 40 97, fax. 17 853 46 82, www.pcen.pl, e-mail: [email protected] i oprawa: Drukarnia „MULTICOLOR” w Jarosławiu Nakład: 1000 egz.ISSN 2080-6698

Od Redakcji

Z DZIAŁALNOŚCI PODKARPACKIEGO CENTRUM EDUKACJI NAUCZYCIELI

Warsztaty z plecionkarstwa w ramach konferencji przedmiotowo-metodycznej dla nauczycieli języka ukraińskiego 3

Rodzina jest centrum i sercem cywilizacji miłości 6

Rola i pozycja zajęć artystycznych w systemie oświaty RP – konferencja w Muzeum Narodowym Ziemi Przemyskiej 8Razem raźniej – z historii i działalności Zespołu Samokształceniowego Nauczycieli Bibliotekarzy Szkolnych miasta Przemyśla i powiatu przemyskiego 10

Z ŻYCIA SZKÓŁ I PLACÓWEK OŚWIATOWYCH NA PODKARPACIU

Szkoła Podstawowa nr 11 im. Henryka Jordana w Przemyślu 13Ideały są jak gwiazdy – jeśli nie można ich dosięgnąć, to należy się nimi kierować 17Przemyska „Piętnastka” – szkoła marzeń 20

Z DOŚWIADCZEŃ NAUCZYCIELI KONSULTANTÓW, DORADCÓW METODYCZNYCH I NAUCZYCIELI

Szachy do szkół. Społeczna świadomość korzyści płynących z procesu nauczania gry w szachy 25Edukacja regionalna ważnym zadaniem współczesnej szkoły 20Analiza podstawy programowej kształcenia przyrodniczego na II, III i IV etapie kształcenia 30Korelacja międzyprzedmiotowa z uwzględnieniem treści edukacji regionalnej 32

Na okładce: I str. – Konik Witrohon – praca Lesi Hiptenki Etno designerki z Kijowa (fot. A. Smołyńczak-Bagińska) II str. – Uczniowie Szkoły Podstawowej nr 11 im. H. Jordana w Przemyślu w trakcie wycieczekIII str. – Szachy dla szkół: Szachy Inwestycją w Umysł – plakaty

Od

Re

dak

cji

Objętość nadsyłanych artykułów nie powinna przekraczać 2 stron maszynopisu o rozmiarze czcionki 12, odstęp 1,5.Tekst powinien być wzbogacony materiałem zdjęciowym w formacie JPG. Do tekstu należy dołączyć krótką infor-

mację o autorze artykułu (zawód, miejsce pracy, miejscowość), nazwisko autora zdjęć oraz adres do korespondencji wraz z numerem telefonu.

Redakcja nie zwraca nadesłanych materiałów i zastrzega sobie prawo do przeredagowania tekstów, skracania oraz zmian tytułów.

Teksty i zdjęcia prosimy przesyłać na adres: Podkarpackie Centrum Edukacji Nauczycieliul. Niedzielskiego 2, 35-036 Rzeszów„Nauczyciel i Szkoła”, e-mail: [email protected], [email protected]

Szanowni Państwo!

Miło nam zaprezentować kolejny numer naszego miesięcznika, tym razem w całości poświęcony szkołom miasta Przemyśl oraz dzia-łalności PCEN Oddział w Przemyślu.

Spośród wielu inicjatyw podejmowanych przez nasz Oddział i we współpracy z licznymi instytu-cjami, uczelniami, szkołami i placówkami oświa-towymi w obecnym numerze prezentujemy przy-kłady pracy całego zespołu jak i poszczególnych konsultantów.

Znajdziecie w nim Państwo omówienie war-sztatów z plecionkarstwa, które odbyły się w ramach konferencji przedmiotowo-meto-dycznej dla nauczycieli języka ukraińskiego oraz sprawozdanie z wojewódzkiej konferencji Rola i pozycja zajęć artystycznych w systemie oświaty RP, szczególnie godne uwagi są wypracowane wnioski.

W artykule Razem raźniej przedstawiamy dzia-łalność Zespołu Samokształceniowego Nauczy-cieli Bibliotekarzy Szkolnych miasta Przemyśla i powiatu przemyskiego.

Zachęcamy do zapoznania się z artykułem: Szachy do szkół, w którym przedstawiono korzy-ści płynące z nauczania dzieci gry w szachy.

Pragniemy zwrócić uwagę na artykuły poświę- cone osiągnięciom przemyskich nauczyciel w pracy z dziećmi i młodzieżą: Ideały są jak gwiazdy – jeśli nie można ich dosięgnąć, to należy się nimi kierować (dotyczy SP nr 11) oraz Przemy-ska „Piętnastka” – szkoła marzeń (SP nr 15).

W rubryce „z doświadczeń nauczycieli...” zamieszczamy ciekawe artykuły dotyczące edu-kacji regionalnej – Edukacja regionalna ważnym zadaniem współczesnej szkoły; Analiza podstawy programowej kształcenia przyrodniczego na II, III i IV etapie kształcenia oraz Korelacja między-przedmiotowa z uwzględnieniem treści edukacji regionalnej.

W artykule Rodzina jest centrum i sercem cywi-lizacji miłości przedstawiamy prace nadesłane na konkurs literacki kierowany do wychowanków świetlic środowiskowych.

Niech lektura niniejszego numeru będzie zachę- tą do uczestnictwa w proponowanych przez nas formach jak również zaproszeniem do współor-ganizacji różnorodnych inicjatyw.

Życzymy przyjemnej lektury

Piotr Pilch — wicedyrektor PCEN Odział w Przemyślu

Janusz Ustrzycki – redaktor naczelny pisma „Nauczyciel i Szkoła”

Dlaczego jest święto Bożego Narodzenia? Dlaczego wpatrujemy się w gwiazdę na niebie? Dlaczego śpiewamy kolędy? Dlatego, żeby się uczyć miłości. Dlatego, żeby podawać sobie ręce. Dlatego, żeby się uśmiechać do siebie. Dlatego, żeby sobie przebaczać.

ks. Jan Twardowski

Pokoju serca, wiary, nadziei i miłości w Nowym 2013 Rokużyczy Redakcja pisma „Nauczyciel i Szkoła”

�Nauczyciel i Szkoła nr 10 (�4)

Z działalności Podkarpackiego Centrum Edukacji Nauczycieli

Przemyski Oddział PCEN-u 18 paździer- nika br. otworzył swe podwoje dla ludo-

wego rzemiosła artystycznego – wyplatania z traw i słomy. Rzemiosła na dzień dzisiejszy mało znanego i używanego (poza wikliniar-stwem), po prostu zapomnianego.

Zapomniane rzemiosłoPlecionkarstwo jest jedną z najstarszych form ręko-

dzieła, czyli wyrobów wytwarzanych w sposób nie-przemysłowy, posiadających walory artystyczne, naj-częściej zawierających motywy typowe dla kultury, w której powstały. Pojawiło się na różnych konty-nentach, prawdopodobnie w paleolicie, głównie na obszarach stepowych. Plecionkarstwo jest to umie-jętność wykonywania przedmiotów z trawy, słomy, pędów drzew i krzewów, łyka, sznurka splecionego z włókien roślinnych, itp.

Ludowa twórczyni z KijowaWarsztaty prowadziła Etno designerka z Kijowa

Lesia Hiptenko, z wykształcenia filolog, która od lat zajmuje się wyplataniem tradycyjnych przedmio-tów kultu i obrzędów znanych od wieków na Ziemi Kijowskiej oraz projektowaniem współczesnych wzo-rów. Pani Lesia traktuje swoją działalność jako hob-by, ale wkłada w nią całą swoją duszę i wiele wysiłku,

ponieważ jest to ciężka praca wymagająca znacznej siły fizycznej. W przypadku pani Lesi jest to rzemiosło rodzinne, wraz z najbliższymi zajmuje się zbieraniem i odpowiednim preparowaniem materiału do wypla-tania, wykonaniem wyrobów, rozpowszechnianiem tradycji wśród społeczeństwa. Cała rodzina chętnie bierze udział w ogólnoukraińskich Etno festiwalach.

Warsztaty z plecionkarstwa w ramachkonferencji przedmiotowo-metodycznejdla nauczycieli języka ukraińskiego

Praca Lesi Hiptenki – Konik Witrohon

Nauczyciele – uczestnicy warsztatów wraz z prowadzącą Lesią Hiptenko; na pierwszym planie DIDUCH

4 Nauczyciel i Szkoła nr 10 (�4)


Szlachetny celCelem warsztatów było odnowienie dla współczes-

nych (dorosłych i dzieci) tej formy działalności ręko-dzielniczej z całą jej pradawną duchową i mitologicz-ną otoczką. Twórczyni z Kijowa, wykładając na stół szpagat, srebrne i złote wstążki, giętkie druciki, nitki i klej, zapowiedziała:

Z radością nauczę was, nie tylko pracować rękami, wykorzystać i rozwinąć wrodzone wyczucie, smak i kreatywność, ale przeniesiemy się w świat fantazji naszych pra-, dotkniemy słowiańskiej mitologii… Żaden wytwór rąk ludzkich nie zrówna się z pięknem natury, ale człowiek zawsze pragnął dorównać jej, wznieść się na nieosiągalną wysokość w poszukiwaniu Harmonii.

Nie od razu Kijów zbudowanoNauczyciele – uczestnicy warsztatów, pierwsze swe

kroki stawiali wykonując wspólnie obrzędowe drzew-ko DIDUCH („duch dziada”), które dawniej z powo-dzeniem zastępowało choinkę prawie na całym tery-torium Ukrainy. Zgodnie z tradycją diducha należy wykonać z pierwszego ściętego podczas żniw snopa, a następnie przechować do świąt Bożego Narodzenia.

Nauczyciele misternie obwiązywali sznurkiem i złotą wstążką zebrane w wiązki źdźbła zbóż, suszonych traw i kwiatów, by potem połączyć je w drzewko w kształ-cie stożka z dwunastoma gałęziami, pewnie stojące na trzech nóżkach. Drugi etap to wykonanie prostych totemicznych, zwierzęcych znaków. Z traw osadzo-nych na wygiętym druciku i obwiązanych nitką, po przyozdobieniu wyszedł piękny Wężyk Dobronosij – pradawny amulet chroniący obejścia i dwory. Na koniec jeszcze trochę fantazji, cierpliwości i pre-cyzji – i można stworzyć swoje niepowtarzalne arcy- dzieła: koniki, myszki, itp. Jedyna trudność, to zna-lezienie i przygotowanie odpowiedniego materiału. Tradycyjne surowce to: żyto, pszenica, owies, jęcz-mień, len, trzcina, kocanki piaskowe, turzyca brze-gowa, cykoria podróżnik, wilżyna bezbronna, bylica, wrotycz, lebiodka (oregano), miłek wiosenny, szczaw omszony, rzepik, pięciornik srebrny.

Lesia Hiptenko – Etno designerka z Kijowa

Praca Lesi Hiptenko: Konik Pegaz

Praca Lesi Hiptenki – Historia pewnego Jeżyka



Anna Smołyńczak-Bagińskanauczyciel konsultant PCEN ds. nauczania języka ukraińskiego

fot. A. Smołyńczak-Bagińska

Kto był zainteresowany warsztatami z plecion-karstwa?

To dwudziestu nauczycieli języka ukraińskiego ze szkół i oddziałów z nauczaniem języka ojczystego z różnych miejscowości województwa podkarpa-ckiego: Przemyśla, Jarosławia, Chotyńca, Nienowic, Kalnikowa, Zapałowa, Mokrego, Rzepedzi, Sanoka, Komańczy, Mrzygłodu, którzy wzięli udział w dwu-dniowej konferencji przedmiotowo-metodycznej pt. Nauczyciel na drodze doskonalenia i rozwoju.

Konferencje tego typu odbywają się cyklicznie, dwa razy w roku: na wiosnę i w jesieni. W semestrze je-siennym tradycyjnie już połączone są z wyjazdem na Ukrainę. Organizatorzy szczególną wagę przykła-dają do różnorodności przedstawianych zagadnień, wymiany doświadczeń między nauczycielami oraz kształcenia praktycznych umiejętności.

Do prowadzenia wykładów i warsztatów zapra-szani są znani specjaliści z dziedziny języka, litera-tury, historii i kultury Ukrainy, z Polski i Ukrainy. Dotychczas gościli w Przemyskim Oddziale PCEN wykładowcy z Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwer- sytetu Szczecińskiego, Uniwersytetu Warszawskiego, PWSW w Przemyślu, Uniwersytetu Łuckiego i Mikołajowskiego (Ukraina), redaktor ogólnopol-skiego wydawnictwa edukacyjnego „Ridna mowa”, dyrektor Instytutu Południowo-Wschodniego w Przemyślu, poseł na sejm Rzeczpospolitej, Podkar-packi Kurator Oświaty, konsul Ukrainy w Lublinie, ukraińscy poeci i działacze kulturalni z Podlasia oraz wiele innych znamienitych osób.

PodziękowaniaKonferencja tego typu nie mogłaby się odbyć

bez wsparcia władz i instytucji oświatowych Podkar-pacia, w tym finansowego wsparcia Podkarpackiego

Kuratora Oświaty. Wyjazdy na Ukrainę odbywają się dzięki organizacyjnemu i finansowemu wsparciu Lwowskiego Kuratora Oświaty i współpracy PCEN z Lwowskim Obwodowym Instytutem Podyplomo-wej Pedagogicznej Oświaty (LOIPPO). Powyższe działania bez wątpienia przyczyniają się do wzrostu kompetencji nauczycieli języka ukraińskiego, a tym samym poprzez pozytywny wpływ na uczniów i ich rodziców, wnoszą wkład w budowę dialogu miedzy-kulturowego.

„Każdy może, trochę lepiej, lub tro-chę gorzej” – uczestnicy konferencji wykonują wyroby ze słomy i traw. Od lewej: Ulana Bodnar i Bogusława Komar (ZSO Nr 2 w Przemyślu), z tyłu: Marzena Onyszkanycz (ZS w Mokrem), Jarosław Maszluch (ZS w Rzepedzi)

Piotr Pilch – wicedyrektor Oddziału PCEN w Przemy-ślupierwszy z prawej strony) oraz konsultanci PCEN (od prawej): Małgorzata Matwiej, Anna Smołyńczak- Bagińska i Janusz Ustrzycki podczas warsztatów prowa-dzonych przez panią Lesię

� Nauczyciel i Szkoła nr 10 (�4)


Wydarzenie, które chcę przedstawić miało miej-sce w czasie dość odległym, bo 24 marca 2012 r. ale temat jest wciąż aktualny i wciąż na czasie, bo jest nim RODZINA. Rodzina jako podstawowe, naturalne i genetycznie pierwotne środowisko, w którym dziecko rozwija się i wychowuje, kształtuje w de-cydującym stopniu to, co nazywamy dojrzałością szkolną. Rodzina jest najważniejszym środowiskiem wychowawczym w życiu każdego dziecka, pojawia się w nim najwcześniej i wiąże z nim najdłużej. Rodzina jest także pierwszym środowiskiem społecznym in-tegralnie zaspokajającym rozmaite potrzeby dziecka. W środowisku społecznym rodziny i w zależności od warunków tego środowiska, kształtują się wszelkie czynności psychiczne dziecka, podstawowe struktury jego osobowości oraz jego inteligencja.

Podkarpackie Centrum Edukacji Nauczycieli Oddział w Przemyślu, Wydział Duszpasterstwa Rodzin Archidiecezji Przemyskiej, Stowarzyszenie „Miłość i Odpowiedzialność”, w związku z obcho-dami VIII Narodowego Dnia Życia i Dnia Świętości Życia zorganizowało konkurs literacki pod hasłem „RODZINA JEST CENTRUM I SERCEM CYWI-LIZACJI MIŁOŚCI”.

Myślą przewodnią prac były słowa „LISTU do Ro-dzin” Jan Paweł II z dnia 2 lutego 1994 r.:

Pośród tych wielu dróg rodzina jest drogą pierwszą i z wielu względów najważniejszą. Jest drogą powszechną, pozostając za każdym razem drogą szczególną, jedyną i niepowtarzalną, tak jak niepowtarzalny jest każdy człowiek. Rodzina jest tą drogą, od której nie może on się odłączyć. Wszak normalnie każdy z nas w rodzinie przychodzi na świat, można więc powiedzieć, że rodzi-nie zawdzięcza sam fakt bycia człowiekiem.

Celem konkursu była refleksja literacka nad war-tością i obrazem rodziny w oczach dziecka, uczenie odpowiedzialności za wspólnotę rodzinną oraz roz-wijanie wrażliwości i wyobraźni. Konkurs był adre-sowany do wszystkich dzieci i młodzieży ze świetlic środowiskowych z Przemyśla, Jarosławia i okolic.

Prace konkursowe mogły być przedstawione w do-wolnej formie literackiej (wiersz, opowiadanie, esej, wywiad, itp.).

Prace oceniała komisja w składzie:Monika Lach – nauczyciel polonista, poetka,Małgorzata Matwiej – nauczyciel konsultant PCEN

Oddział w Przemyślu,Janina Kościelny – nauczyciel konsultant PCEN

Oddział w Przemyślu, prezes SMiO O/Przemyśl.

Na konkurs wpłynęło 13 prac (16 uczestników) z 6 świetlic środowiskowych:

– Świetlica Socjoterapeutyczna im. Sługi Bożej Anny Jenke w Jarosławiu:

Kornel Binowski – I miejsce, Joanna Buczkowska – wyróżnienie, Dagmara Gołębiowska – wyróżnienie, Klaudia Szalasta; opiekun: Anna Pawela,

– Katolicka Świetlica Profilaktyczno-Wychowawcza „ORATORIUM” w Przemyślu:

Kamila Kozioł – wyróżnienie, Agnieszka Gołkow-ska – wyróżnienie, Marta Gwizdała, Magda Demska, Paulina Kozioł, Bianka Wojdyło; opiekun: s. Karolina Steuer,

– Świetlica Środowiskowa przy Parafii Matki Bożej Bolesnej w Jarosławiu: Andżelika Zbiżek; opiekun: Marzena Adamczuk,

– Katolicka Świetlica Profilaktyczno-Wychowaw-cza „Dom Bł. Matki Angeli” w Przemyślu: Jakub Gawlikowski – wyróżnienie; opiekun: s. M. Julianna Zając,

– Świetlica Środowiskowa „Wzrastanie” w Przemy-ślu: Dorota Sawecka, Oskar Kuczma, Alicja Sawecka; opiekun: Wiktor Kuczma,

– Świetlica TPD „Przystań” w Przemyślu: Piotr Luboch; opiekun: Joanna Kiper.

Lektura prac konkursowych nie wymaga komen-tarza. Są wymownym dowodem na wielką wartość rodziny dla każdego człowieka. Dlatego szkoła, która chce osiągać sukcesy edukacyjne i wychowawcze musi uznać prymat rodziców w wychowaniu, stworzyć warunki i płaszczyzny dobrej współpracy, pobudzić potencjał rodziców.

Dwa środowiska rodzina i szkoła, mające tak wielki wpływ na kształtowanie się dojrzałej osobowości mło-dego człowieka, powinny stać się partnerami wspie-rającymi czynniki chroniące, którymi wg. Davida Hawkinsa są:

o silna więź emocjonalna z rodzicami;o zainteresowanie nauką szkolną;o regularne praktyki religijne;o poszanowanie norm, wartości i autorytetów;o miejsce w pozytywnej grupie.Prezentuję prace konkursowe: Kornela Binowskiego – laureata I miejsca, Jakuba Gawlikowskiego – wyróżnienie.

Rodzina jest centrum i sercem cywilizacji miłości

Opracowała:Janina Kościelny – nauczyciel konsultant

PCEN Oddział w Przemyślu



Moje rozmyślania o rodzinieKornel Binowski – lat 15

Rodzina. Kiedy myślę o niej, utwierdzam się w przeko-naniu, że Pan Bóg naprawdę bardzo nas kocha. Dał nam rodzinę, która wita nas na świecie, prowadzi za rękę przez dzieciństwo, wybacza wybryki młodości, a potem jest z nami do końca, gdy żegnamy się z życiem.

W rodzinie zaczyna się wszystko, każda biografia ma w niej swój początek. Kiedy czytamy życiorysy sławnych ludzi, zawsze we wstępie opisywana jest rodzina – nie osiągnięcia, sukcesy, prestiżowe nagrody. Nie jest istot-ne czy bogata, czy biedna, bo nie to ma wpływ na naszą przyszłość. Naprawdę liczy się ta niewidoczna, ale wyczu-walna więź, która sprawia, że żyć bez siebie nie potrafimy i wszystko zrobimy dla dobra naszych bliskich. Ona uczy nas wszystkiego: ukazuje wartości, normy, kształtuje świa-topogląd i postawy, uczy kultury, jest od najmłodszych lat drogowskazem. W niej uczymy się przez przykład, przez obserwowanie postępowania, nikt nie musi robić nam wykładów ani czytać mądrych ksiąg. Bez niej nie umieli-byśmy kochać, dzielić się, współczuć ani żyć dla innych.

Codzienność współczesnego świata sprawia, że jej nie doceniamy, ale w złych chwilach, kiedy napotykamy w życiu przeszkody, potrzebujemy wsparcia, kiedy jest nam źle, uciekamy pod jej skrzydła. Bywa, że zapomi-namy o niej na chwilę, jak syn marnotrawny, zauroczeni innym życiem odchodzimy szukając własnej tożsamości, albo mocnych wrażeń. Zbieramy wówczas doświadczenia, poznajemy świat, pozornie stajemy się samodzielni i samo-wystarczalni, aby jeszcze mocniej poznać jej siłę. Wracamy więc z najdalszych miejsc, aby znów ogrzać się jej ciepłem, odpocząć po przykrych przeżyciach. Doceniamy wtedy kochane ręce matki i surowy ton ojca, już wiemy i rozu-miemy, że wszystko co robili całe życie było dla nas dobre. Bliscy zawsze witają nas z radością. Nigdzie bowiem poza rodziną nie otrzymamy bezinteresownie tego co najcen-niejsze: prawdziwego uczucia. Ludzie kochani, potrafią kochać, dlatego dopóki istnieją prawdziwe, mocne rodzi-ny, siła miłości przechodzi z pokolenia na pokolenie.

Rodzina we współczesnym świecie jest ostoją wartości, dlatego należy chronić ją, pomagać jej, podnosić jej war-tość, mówić o jej znaczeniu tak, jak to robił nasz wielki rodak papież Jan Paweł II. W „Liście do rodzin” papież podnosi takie kwestie jak świętość życia rodzinnego oraz ochrona dzieci poczętych, list stał się podstawą do wiel-kich batalii w kwestiach ludnościowych. Ojciec Święty nadaje życiu ludzkiemu wielką rangę pomimo licznych głosów krytyki nie cofa się przed jego obroną. Jestem pod wrażeniem takiej konsekwentnej i bezwarunkowej walki Jana Pawła II o dobro rodziny.

Moja rodzina jest dla mnie również bardzo ważna, jestem szczęśliwy, że ją posiadam i sądzę, że nikt nie powinien być pozbawiony tego szczęścia. Uczę się życia, obserwuję różne zjawiska, a swoje przemyślenia na ich temat zapisuję w formie wierszy, inspiracją do powstania poniższego wiersza była właśnie moja rodzina.

Pan Bóg mnie wezwał do życiaRodzice z miłością przyjęli, Niestraszna mi przyszłość nieznanaJest ze mną rodzina kochanaI pomny słów matki pójdęGdzie droga moja wybranaAby po długiej wędrówcez uśmiechem wrócić do Pana

Człowiek …. Jakub Gawlikowski (16 lat)Człowiek podczas swojego ziemskiego życia ma do wy-

boru wiele dróg i wcale nie chodzi tutaj o drogę do szkoły, czy pracy. Każdy z nas często zastanawia się którą drogę wybrać, drogę do sukcesu, miłości czy szczęścia. Chcąc dojść do celu musimy wykazać się nie lada intelektem i sprytem. Jedną z podstawowych dróg, którą podążając możemy do „czegoś” dojść w życiu jest rodzina. To właś-nie ona jest naszą pierwszą, znaczącą i niepowtarzalną drogą, to w niej stawiamy pierwsze kroki, przeżywamy pierwsze rozterki życiowe. W rodzinie uczymy się miło-ści, ciepła, zrozumienia, okazywania uczuć i współżycia z innymi. To na tej drodze uczymy się odróżniać dobro od zła, postrzegać świat takim jakim jest. Każda droga kiedyś się kończy, ale czy na pewno każda? Owszem mogą kończyć się poszczególne etapy życia, ale nie cała droga, którą jest rodzina. Przecież zawsze jesteśmy członkiem rodziny. Nie ważne, czy mamy tę rodzinę wokół siebie, czy już w innym wymiarze życia. Nasi bliscy i tak zawsze żyją w naszych sercach. Rodzinie zawdzięczamy nie tylko wychowanie, rzeczy materialne, ale i własną sferę ducho-wą. To właśnie z rodzinnego domu wynosimy zasady moralne i etyczne, przywiązanie do Dekalogu. Można śmiało rzec, że to rodzina „rodzi” nas człowiekiem. Doskonałym przykładem skutków braku rodziny są dzieci wychowane przez zwierzęta. Nie mówią, nie piszą, a nawet nie myślą jak ludzie. One nie znają, czym jest serce pełne miłości, one nie umieją przyjmować ani odwzajemniać miłości, tego cudownego daru, bez którego nikt by nie istniał.

Rodzina jest sercem – gdy serce przestaje bić, człowiek umiera. Gdy rodzina zaczyna źle funkcjonować, obumie-ra społeczeństwo. Dlatego rodziny powinny być otoczo-ne szczególną troską ze strony państwa i społeczeństwa. Powinny mieć zapewnione godziwe warunki materialne, choć nie one są tutaj najważniejsze. Najważniejszy jest człowiek – ten najmniejszy od chwili poczęcia, aż do naturalnej śmierci. To właśnie człowiek, zdrowy, niepełno-sprawny, upośledzony powinien mieć zapewnioną opiekę ze strony państwa, by móc wzrastać i rozwijać się na miarę indywidualnych możliwości.

Kończąc chciałbym wyrazić swoje pragnienie, by żadne-mu dziecku na świecie nigdy nie brakło rodziny, zwłaszcza w najwcześniejszym okresie jego życia, by każde z nich otoczone było czułą troską i miłością, a przez to stawało się człowiekiem i wzrastało coraz bardziej ku jego pełni.

� Nauczyciel i Szkoła nr 10 (�4)


2 października 2012 r. w gmachu Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej odbyła

się wojewódzka konferencja Rola i pozycja zajęć artystycznych w systemie oświaty RP. Jej organizatorami były następujące instytu-cje: Szkoła Podstawowa Nr 15 w Przemyślu, Podkarpackie Centrum Edukacji Nauczycieli, Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej, Centrum Kulturalne w Przemyślu oraz Prze-myskie Centrum Kultury i Nauki „ZAMEK”.

Na początku Pani Renata Nowakowska – Dyrektor Przemyskiego Centrum Edukacji i Kultury „ZAMEK”, powitała zebranych i zaprezentowała cele oraz zało-żenia konferencji. Szerzej w problematykę konferen-cji wprowadził zebranych Artur Mykita – nauczyciel Szkoły Podstawowej nr 15 w Przemyślu, koordynator Centrum Piosenki Dziecięcej przy SP 15. W swoim wystąpieniu mówił o konieczności traktowania zajęć uwrażliwiających na kulturę jako priorytetowych oraz wnosił o integrację działań różnych instytucji zajmu-jących się edukacją kulturową.

Kolejnym etapem konferencji były wystąpienia zaproszonych gości, tj. Marka Rząsy i Piotra Tomań-skiego – posłów na Sejm RP, pana Wiesława Beka – Rzecznika Marszałka Województwa Podkarpackie-go oraz pana Jacka Wojtasa – Podkarpackiego Kura-tora Oświaty. Goście akcentowali niepodważalną rolę zajęć artystycznych w systemie oświaty RP.

Następna część konferencji o charakterze meryto-rycznym obfitowała w wystąpienia prelegentów podej- mujących kwestie związane z edukacją kulturową. Dr Tomasz Pudłocki – pracownik naukowy Uniwer-sytetu Jagiellońskiego, prezes Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Przemyślu, wygłosił referat na temat Wpływ działań kulturotwórczych podejmowanych przez szko-ły na rozwój zainteresowań twórczych dzieci i mło-dzieży. Kolejne wystąpienie, dr. Mateusza Pieniążka – poety, nauczyciela, autora spotkań i warsztatów literackich w kraju i za granicą, oblata benedyktyń-skiego, tyczyło Działań kulturotwórczych w szkole i ich wpływu na wychowanie.

Pani Krystyna Juźwińska z Centrum Kulturalnego w Przemyślu zaprezentowała referat na temat Współ-pracy szkół z instytucjami kultury. Następnie Anna Świtała – absolwentka PWSW w Przemyślu, przed-stawiła wyniki badań dr. Sławomira Soleckiego, dy-rektora Instytutu Socjologii PWSW w Przemyślu, pracownika naukowego Uniwersytetu Rzeszowskie-go, na temat: Wpływ socjalizacji artystycznej na roz-wój postaw twórczych oraz aktywny udział w kultu-rze uczniów szkół podstawowych Przemyśla. Kolejni prelegenci: Piotr Pilch – wicedyrektor przemyskie-go oddziału Podkarpackiego Centrum Edukacji Nauczycieli oraz Jarosław Mazur – nauczyciel i dorad-ca metodyczny, zaprezentowali referat: Formy doradz-twa metodycznego na terenie województwa podkar-packiego w zakresie zajęć artystycznych.

Rola i pozycja zajęć artystycznychw systemie oświaty RPkonferencja w Muzeum Narodowym Ziemi Przemyskiej w Przemyślu

Artur Mykita – nauczyciel SP nr 15 w Przemyślu



Wnioski z konferencji Rola i pozycja zajęć artystycznych w systemie oświaty RP

1. Konieczność integracji działań różnych instytucji zajmujących się edukacją kulturową; wymiana doświadczeń między instytucjami.

2. Potrzeba traktowania przedmiotów artystycz-nych na równym poziomie ze wszystkimi przed-miotami szkolnymi.

3. Uwzględnianie wychowania artystyczne-go podczas planowania wydatków budżetowych w jednostkach tak, aby zapewnić środki finanso-we na zakupy pomocy dydaktycznych.

4. Potrzeba docenienia pozytywnego wpływu działań kulturotwórczych na wychowanie młode-go człowieka przez organy prowadzące szkoły.

5. Postrzeganie szkoły jako miejsca, gdzie pro-muje się określony system wartości skierowany na kulturę.

6. Stworzenie systemu pozwalającego na odkry-wanie talentów artystycznych i umożliwienie roz-woju indywidualnych umiejętności.

7. Ukazywanie uczniom korzyści, jakie płyną z aktywnego udziału w życiu kulturowym.

8. Wprowadzanie na zajęciach różnych przed-miotów edukacji kulturowej poprzez akcentowa-nie treści z zakresu szeroko rozumianej sztuki.

9. Zmniejszenie dysproporcji w dostępności do zajęć artystycznych między wsią a miastem.

10. Budowanie społeczeństwa otwartego na kulturę.11. Stworzenie możliwości podziału na grupy

na przedmiotach artystycznych.12. Lokowanie idei kulturotwórczej w mediach.13. Stworzenie systemu szkół promujących kulturę.14. Zmianę prawa umożliwiającą przyznawanie

stypendiów za osiągnięcia artystyczne.15. Stworzenie podstaw prawnych do tworzenia

klas o profilu artystycznym w szkołach podstawo-wych.

Komisja wnioskowa:Agnieszka Pomianek-Pudłocka – SP nr 15w PrzemyśluRobert Bal – radny Rady Miejskiej w PrzemyśluArtur Mykita – SP nr 15 w Przemyślu

Mówcy w swoich wystąpieniach zwracali szcze-gólną uwagę na konieczność uczestnictwa szkół w życiu kulturalnym poprzez kontakt z instytu-cjami szerzącymi działania kulturowe (np. lekcje otwarte w muzeum, udział w spektaklach tea-tralnych, wystawach, przeglądach piosenek, itp.); budowanie wizji przyszłości na dziedzictwie kul-turowym; potrzebę docenienia pozytywnego wpływu działań kulturotwórczych na wychowa-nie młodego człowieka; postrzeganie szkoły jako miejsca, gdzie promuje się określony system war-tości skierowany na kulturę. Podkreślano również, że odkrywanie talentów artystycznych umożliwia rozwój indywidualnych umiejętności, a zajęcia artystyczne są swoistą forma terapii psycholo- gicznej.

W konferencji udział wzięli parlamentarzyści Ziemi Przemyskiej, przedstawiciele policji, straży miejskiej, radni Rady Miasta Przemyśla, dyrekto-rzy i nauczyciele szkół z terenu województwa pod-karpackiego.

Po przerwie kawowej przewodnicząca komisji wnioskowej Agnieszka Pomianek-Pudłocka przed-stawiła wnioski, które zostały zaprotokołowane.

Konferencję prowadziła Krystyna Pałka – nauczyciel konsultant Podkarpackiego Centrum Edukacji Nauczycieli Oddział w Przemyślu.

Opracował: Mirosław Bar dyrektor Szkoły Podstawowej nr 15 w Przemyślu

fot. ze zbiorów archiwum szkolnego

Jacek Wojtas – Podkarpacki Kurator Oświaty



Podkarpackie Centrum Edukacji Nauczycieli Oddział w Przemyślu wychodząc naprzeciw potrze-bom środowiska nauczycieli bibliotekarzy szkolnych powołało do życia Zespół Samokształceniowy Biblio-tekarzy Szkolnych Przemyśla i Powiatu. Spotkanie inauguracyjne Zespołu odbyło się 10 października 2007 r. Wybrano wówczas pierwszego lidera i usta-lono, że będzie to funkcja przechodnia. Do grudnia 2012 r. pełniły ją już trzy osoby: Anna Papiernik (Szkoła Podstawowa nr 15 w Przemyślu), Monika Lach (Szkoła Podstawowa nr 1 w Przemyślu) oraz Katarzyna Paczkowska (Gimnazjum nr 3 w Przemy-ślu). Stałą opiekę nad Zespołem, z ramienia PCEN, pełni nauczyciel konsultant Małgorzata Matwiej. Zespół liczy 25 nauczycieli. Dzięki współdziała-niu ze szkołami i instytucjami kultury, członkowie Zespołu korzystają bezpłatnie z sal na spotkania, orga-nizowane konkursy oraz szkolenia. Te przychylne dla Zespołu warunki organizacyjne zapewniło nauczycie-lom bibliotekarzom Podkarpackie Centrum Eduka-cji Nauczycieli Oddział w Przemyślu. Zespół cieszy się również wsparciem Wydziału Edukacji Urzędu

Miasta w Przemyślu. Każdego roku instytucje te popierają konkursy organizowane przez Zespół.

Tworząc Zespół ustalono jego priorytety i cele działania. Są nimi przede wszystkim: doskonalenie, integracja środowiska bibliotekarzy, wymiana do-świadczeń, dzielenie się przykładami dobrej praktyki, wspieranie, organizacja wspólnych przedsięwzięć, pomoc koleżeńska i współpraca między szkołami. Wyznaczono także dzień, w którym wszystkie szkoły świętują potrzebę integracji bibliotek z czytelnikami – został nim 23 kwietnia, na który przypada Świato-wy Dzień Książki.

Co roku z okazji tego święta bibliotekarze zrze-szeni w Zespole organizują konkursy, spotkania z artystami oraz inne atrakcje na terenie miasta Przemyśla dla wszystkich szkół z miasta i powiatu. Bierze w nich udział bardzo wielu uczniów z każdego etapu edukacyjnego. Najpopularniejszy stał się Kon-kurs Recytatorski Wierszy Poetów Regionu Przemy-skiego skierowany do uczniów. Opiekunami uczestni-ków są nauczyciele bibliotekarze, którzy przygotowują uczestników udostępniając literaturę regionalną

Razem raźniej – z historii i działalności Zespołu Samokształceniowego Nauczycieli Bibliotekarzy Szkolnych miasta Przemyślai powiatu przemyskiego

Członkowie Zespołu Samokształceniowego Bibliotekarzy Szkolnych Przemyśla i Powiatu przed Archiwum Państwowym w Przemyślu

11Nauczyciel i Szkoła nr 10 (�4)


i ucząc zasad recytacji. Bibliotekarze, razem z poeta-mi, zasiadają w jury konkursu. Jest to duże, cyklicz-ne wydarzenie. Jego formuła jest wzbogacana każ-dego roku. Inicjatywa cieszy się też coraz większym zainteresowaniem. Z tego też powodu współpracuje-my z różnymi mediami, sponsorami i możemy zaofe-rować uczestnikom atrakcyjne nagrody. Najbardziej oryginalną nagrodą dla uczestnika konkursu w roku 2012 była bajka napisana specjalnie dla dziecka – lau-reata, o nim i wydana w formie książkowej. Sponso-rem i autorem publikacji był pan Marcin Gołąbek z Warsztatu Bajkopisarskiego NIC. Tego typu książki są specjalnością wydawnictwa. W tym roku szkolnym również taka bajka stanie się jedną z nagród w czasie kwietniowego konkursu.

Dla bibliotekarzy z Zespołu Samokształceniowego ważne jest przybliżenie czytelnikowi kultury regionu, poznanie artystów z Przemyśla i okolicy. Została na-wiązana współpraca z lokalnymi grupami poetyckimi: Poetami Nieprofesjonalnymi działającymi przy Cen-trum Kulturalnym w Przemyślu, Grupą Artystyczną WENA oraz z Warsztatem Bajkopisarskim NIC.

Na spotkania z dziećmi w bibliotekach szkolnych nauczyciele-bibliotekarze zapraszali znanych arty-stów z miasta i okolic. Byli to między innymi: Stefan Darda, Mateusz Pieniążek, Urszula Kozłowska, Teresa Paryna, Alicja Surowiecka-Lach, Paweł Piętal, Grażyna Piętal, Alicja Chruścicka, Marcin Gołąbek i wielu innych. Twórcy czytali swoje utwory, odpo-wiadali na pytania i opowiadali o swojej pasji. Wydarzenia te poprzedzały lekcje biblioteczne pro-pagujące czytelnictwo. Mówiono o książce, czytelni-ctwie, pasjach i sposobie spędzania wolnego czasu. Artysta i jego utwór stały się dzięki temu bliższe uczniom. Niejednokrotnie okazywało się, że na sali znajdowali się uczniowie, którzy znali pisarza, poetę lub poetkę z sąsiedztwa, a nie mieli pojęcia o ich arty-stycznej profesji.

W ramach Zespołu bibliotekarze spotykają się śred-nio 8 razy roku szkolnym. Do szkół kierowane jest pismo z PCEN z prośbą do dyrektorów o oddelegowa-nie bibliotekarza na spotkanie Zespołu i z informacją o tematyce i prowadzącym szkolenie. Do wglądu po-zostają listy obecności nauczycieli potwierdzane za każdym razem własnoręcznym podpisem bibliote-karza. Pierwsze spotkanie po wakacjach odbywa się zawsze w sali konferencyjnej PCEN-u, natomiast po-zostałe prowadzone są w bibliotekach różnych szkół oraz w instytucjach kultury na terenie Przemyśla i powiatu przemyskiego. Celem takiej różnorodności jest zaprezentowanie nowatorskich rozwiązań w pracy

bibliotekarzy, skorzystanie z ciekawych pomysłów, poznanie nowych ludzi i nawiązanie współpracy.

Dzięki zaangażowaniu każdego członka zespołu udało się dotrzeć do miejsc, do których w pojedynkę nie byłoby łatwo wejść. Tak więc zwiedziliśmy Biblio-tekę Seminarium Duchownego w Przemyślu, biblio-tekarze dowiedzieli się jak fachowo są opracowywane, przechowywane i konserwowane księgozbiory, obej-rzeli introligatornię, czytelnię, podziwiali najstarsze zabytki piśmiennictwa zgromadzone w tym miejscu.

Podobnie było w czasie wizyty w Towarzystwie Przyjaciół Nauk czy Archiwum Państwowym, w którym Zespół zapoznał się z pracą drukarni, obej-rzał wystawę Co kryje archiwum przemyskie? oraz wysłuchał szkolenia na temat: Nauczyciel bibliote-karz – animator wychowania regionalnego; przykła-dy dobrych praktyk.

Można byłoby wymieniać jeszcze wiele podobnych działań. Jedno jest pewne, dzięki współpracy Zespół wspiera i mobilizuje swoich członków do działania, co skutecznie przeciwdziała wypaleniu zawodowemu i sprzyja realizacji ciekawych pomysłów. Tu nie ma przymusu podzielenia się umiejętnościami, a mimo to bibliotekarze dzielą się wiedzą i praktycznymi doświadczeniami, tu nie wzywa się do odpowiedzi, a mimo to zawsze są chętni by się szkolić. Wszystko

Członkowie Zespołu Samokształceniowego Bibliotekarzy Szkolnych Przemyśla i Powiatu



to jest najlepszym dowodem na zasadność i potrzebę działania Zespołu.

Zespół nawiązał współpracę z czasopismem branżo-wym „Biblioteka w Szkole” (www.bibliotekawszkole.pl). Doradcą metodycznym tego pisma z ramienia Zespołu została Monika Lach. Dzięki temu Zespół ma zawsze świeże informacje z forum bibliotekarzy, także z innych województw. Czasopismo zamieszcza teksty nadesłane przez bibliotekarzy w zakładce ma-teriały do pobrania na swojej stronie internetowej. Został też zamieszczony obszerny artykuł o pracy naszego zespołu w kwietniowym numerze „Biblio-teki w Szkole” (z roku 2011) pod tytułem: Potrze-ba integracji środowiska bibliotekarzy szkolnych. Artykuł ten przedrukowany został również w gaze-cie lokalnej sprzyjającej pracy bibliotekarzy „Misiek” oraz wciąż jest dostępny w archiwum tejże gazety w wydaniu internetowym (www.przemyskimisiek.pl).Czasopismo „Biblioteka w Szkole” od 2011 r. współ-pracuje z Zespołem także podczas organizacji konkur-sów. Do pomocy w zebraniu nagród w czasie Kon-kursu Recytatorskiego Poetów Regionu Przemyskiego w 2011 r. przystąpiła także ogólnopolska Fundacja Młodzi Artyści i Wydawnictwo Warsztat Bajkopisar-ski NIC (www.warsztat-bajkopisarski.pl) oraz Studio Fotografii Dziecięcej Foto – Plus Barbara Gołąbek w Przemyślu, z którymi pozostajemy we współpracy przy kolejnych przedsięwzięciach.

Co roku przybywa przychylnych nam instytucji. Angażujemy coraz więcej osób do wspierania czytel-nictwa i kultury. Dbamy o rozwój i dokształcanie na-szych członków. Pomagamy w organizowaniu różnych przedsięwzięć zarówno w pojedynczych szkołach, jak i o zasięgu miejskim czy powiatowym. Bibliotekarze współpracujący z Zespołem podnoszą sukcesywnie swoje stopnie awansu zawodowego oraz reprezentują Zespół w Przemyślu i poza jego terenem, w różnych konkursach i szkoleniach.

W najbliższym czasie (23-24 luty 2013 r.) jest pla-nowana organizacja Festiwalu Bajki wraz z War-sztatem Bajkopisarskim NIC i Oddziałem PCEN w Przemyślu. Do współtworzenia tej, o szerokim zasięgu imprezy, przyłączają się wspierając czytelni-ctwo szkoły oraz artystów kolejne instytucje, w tym Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka.

Zespół ma już kilka podobnych działań na swoim koncie (np. Festiwal Poezji Regionalnej organizo-wany w kwietniu 2010 r. razem z Centrum Kultury w Przemyślu dla uczniów wszystkich typów szkół z miasta i regionu).

Nauczyciele bibliotekarze prowadzą w szkołach różnego typu zajęcia z uczniami. Są to: aktywy bi-blioteczne, koła zainteresowań, teatrzyki, wydawanie gazetki szkolnej itp. Dlatego też bardzo wiele spot-kań odbywa się w zaprzyjaźnionych instytucjach. Są to między innymi: Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Przemyślu, Arboretum w Bolestraszycach, Nadleś-nictwo Bircza, Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Przemyślu czy Muzeum Narodowe Ziemi Przemy-skiej.

Wspólne cele złączyły bibliotekarzy. Poczuli się pewniej i znaleźli grupę wsparcia, w której zawsze znajdzie się ktoś, kto im pomoże. Wzajemna wymia-na doświadczeń pozwala na wspólne wypracowanie metod pracy z uczniami bardzo zdolnymi lub takimi, którzy nie mają żadnej motywacji, by rozpocząć przy-godę z czytaniem.

W codziennych kontaktach pomiędzy członkami Zespołu bardzo pomocna jest baza adresów poczty elektronicznej. Dzięki temu bibliotekarze mają moż-liwość bieżącego konsultowania się w sprawach zawo-dowych oraz informowani są o aktualnych wydarze-niach w mieście i jego okolicach, czy też zapraszani na imprezy kulturalne.

Polecamy podobne zrzeszenia wszystkim bibliote-karzom z rejonów, w których trudno jest o pomoc drugiego bibliotekarza.

Lokalna integracja jest bardzo potrzebna i uzupeł-nia zrzeszenia ogólnopolskie. Przy wielu obowiąz-kach w pracy i w życiu prywatnym często trudno jest wybrać się na spotkanie z jednego końca Polski na drugi, np. do Warszawy czy Wrocławia. Uczestnictwo w ogólnopolskich konferencjach niesie za sobą duże koszty finansowe i organizacyjne – niejednokrotnie trudno jest uzyskać wolny dzień w pracy.

Dzięki współpracy lokalnej z dużymi stowarzysze-niami o wiele łatwiej wybrać przedstawiciela, poprzeć go i w taki sposób skorzystać z ciekawych szkoleń czy spotkań. Można wymienić się materiałami z kimś, kto brał w nich udział, usłyszeć wnioski a także, w razie potrzeby, skorzystać z nabytej wiedzy w swojej pracy. Zgrany zespół bibliotekarzy może znacznie więcej osiągnąć w swojej okolicy, niż poje-dynczy, nawet najbardziej ambitny i pracowity biblio-tekarz. Z grupą łatwiej przeprowadzić ciekawe akcje promujące czytelnictwo i szkolić się w potrzebnych dziedzinach.

Opracowała: Monika Lachprzewodnicząca Zespołu

Samokształceniowego Bibliotekarzy

1�Nauczyciel i Szkoła nr 10 (�4)

Z życia szkół i placówek oświatowych

Śledząc losy szkoły na przełomie dziejów można zauważyć, że od niepamiętnych czasów stała (stoi) ona przed dylematem: kształcić czy wychowywać? Życie pokazuje, że nie da się tych aspektów oddzielić. Choć różne, są sobie bardzo bliskie. Dobra szkoła powinna łączyć te dwa najważniejsze filary i być tym samym jak węzeł, który łączy, lecz nie zniewala. Bo kimże będzie młody człowiek, który po ukończeniu edukacji nie będzie wiedział, do jakiego płynie portu? To między innymi w szkole powinien zostać tak ukształtowany, aby nie tylko zostać (kimś) ale również, a może przede wszystkim – być.

Szkoła Podstawowa nr 11 im. Henryka Jordana kształci i wychowuje dzieci i młodzież. Ludzi, którzy

w niej pracują, na czele z panią dyrektor Beatą Kosicką-Siwak, łączy jeden nadrzędny cel – spełnić się jako nauczyciel i człowiek, tak aby wspólnie wypra-cowane dobro zaowocowało w przyszłości. Na pew-no wiedza na temat współczesnych potrzeb uczniów, ich rodziców, w ogóle szkoły, pozwala rozwijać się we właściwym kierunku.

Każda szkoła podstawowa to dla ucznia początek pięknej przygody, wkroczenie na nieznaną dotych-czas drogę. Zatem każdy rodzic spośród szerokiego wachlarza propozycji wybiera tę, która wydaje mu się najlepsza dla jego dziecka. I tak oto podjęta decyzja pozwala witać i pasować na ucznia nowo poznane dziecko.

Szkoła Podstawowa nr 11 im. Henryka Jordana w Przemyślu

Jeśli nie znasz portu, do którego płyniesz

i wiatry nie będą ci sprzyjać.Seneka

Budynek Szkoły Podstawowej nr 11 w Przemyślu

Plac zabaw przy Szkoły Podstawowej nr 11 w Przemyślu



Nasza szkoła jest przyjaznym, radosnym i coraz piękniejszym miejscem. Każdy kto do niej zawita na dłużej, powraca z sentymentem, o czym mówią stęsk-nione często serca absolwentów. Dzięki wieloletniej pracy wcześniejszych dyrektorów oraz aktywności i zaangażowaniu obecnej pani dyrektor Beaty Kosi-ckiej-Siwak i Rady Pedagogicznej, szkoła tętni życiem, jej uczniowie mogą rozwijać swoje zainteresowania, zgłębiać te dotychczasowe, a także poznawać to, co jeszcze nieodkryte.

Od 2006 r. za sprawą Małgorzaty Łupickiej – nauczycielki języka angielskiego, szkoła bierze udział w projekcie Comenius, dzięki czemu nauczyciele i uczniowie mają okazję poznać wspaniałych ludzi, funkcjonowanie szkół w Europie i nabrać nowych doświadczeń.

Na rzecz szkoły od 2007 roku działa Stowarzyszenie „Aktywna Jedenastka”, którego prezesem jest pani Elżbieta Oleszek – nauczycielka historii. Należą do niego nauczyciele, uczniowie szkoły i ich rodzice. Stowarzyszenie zajmuje się głównie pozyskiwaniem funduszy dla szkoły ze środków Unii Europejskiej. Idąc dalej, szkoła realizuje projekt FIO, który w tym roku szkolnym cieszy się wśród uczniów dużą aprobatą dzięki wszechstronnej gamie proponowanych zajęć.

W szkole prowadzone są różnego rodzaju koła, zawsze dostosowywane do potrzeb i zainteresowań uczniów. I tak oprócz koła plastycznego, teatralnego i studia piosenki, w tym roku szkolnym realizowane są popołudniowe zajęcia z aerobiku w ramach zajęć FIO oraz zajęcia z projektu systemowego. Na szczególną uwagę zasługuje szkolne koło turystyczne prowadzone przez panią Małgorzatę Banicką, nauczycielkę świetli-cy, które po raz kolejny zdobyło I miejsce w konkur-sie organizowanym przez Kuratorium Oświaty. Pani M. Banicka jest również koordynatorem Między-świetlicowej Olimpiady Sportowej (w tym roku odbę-dzie się już XIII spotkanie).

W szkole czynnie działa Samorząd Uczniowski, który przy pomocy nauczycieli-opiekunów: Anny i Henryka Dryniak oraz Aleksandry Szymańskiej, co roku podsuwa uczniom nowe pomysły i koordynuje liczne akcje.

Podczas święta szkoły

Uczniowie ze Szkoły Podstawowej nr 11 – członkowie Zespołu Pieśni i Tańca Przemyślu

Jasełka w Szkole Podstawowej nr 11



Godny uwagi jest koncert pt. Przemyskie dzieci w hołdzie Janowi Pawłowi II (Centrum Kulturalne), którego pomysłodawczynią jest pani Dorota Jamroz, nauczycielka nauczania zintegrowanego. Współpra-cując z paniami ze SP nr 6 i SP nr 16 zapoczątkowała cykl spotkań nie tylko ku czci wielkiego Polaka, ale łączących ludzi.

W ubiegłym roku w piwnicach OO. Karmelitów Bosych odbyły się dwa Poetyckie Wieczory Jede-nastki. Pierwszy (listopad) był poświęcony tematyce przemijania, a drugi (kwiecień) miłości. Taka forma rozumienia poezji na pewno stanie się tradycją szkoły, o czym zapewnia koordynator przedsięwzięcia, pani Anna Dryniak, nauczycielka języka polskiego.

W roku szkolnym 2011/2012, podczas Dnia Otwartego, dokonano uroczystego poświęcenia i otwarcia placu zabaw Radosna Szkoła. Swoją obec-

nością zaszczycili nas wtedy pan Robert Choma – Prezydent Miasta Przemyśla oraz przedstawiciele władz lokalnych i oświatowych.

W semestrze wiosenno-letnim „Jedenastka” organi-zuje Dzień Wiosny (propozycje SU), klasowy Dzień Matki, Dzień Dziecka (w ubiegłym roku szkolnym drużyny piłkarskie i ich cheerleaderki rywalizowały w turnieju piłkarskim) oraz Święto Szkoły, proponu-jąc uczniom aktywną, wesołą formę spędzania wolne-go czasu w sobotę.

Wielkim sukcesem dla szkoły było wygranie pracowni multimedialnej w konkursie Tesco dla szkół. Udział w nim wzięły panie Dorota Jamroz – nauczycielka nauczania zintegrowanego oraz Aneta Jabłońska – nauczycielka informatyki.

Uczniowie naszej szkoły biorą udział w różnego ro-dzaju konkursach przedmiotowych.

Święto szkoły w SP nr 11 – przedstawienie Kopciuszek

Dzień wiosny w SP nr 11Uczniowie z SP nr 11 w Górach Świętokrzyskich

1� Nauczyciel i Szkoła nr 10 (�4)


Opracowała: Anna Dryniaknauczycielka języka polskiego

fot. ze zbiorów archiwum szkolnego

W ubiegłym roku szkolnym uczennica klasy szóstej – Aleksandra Wojciechowska przeszła do III etapu konkursu z przyrody organizowanego przez Podkar-packiego Kuratora Oświaty (opiekun: Małgorzata Jagustyn), a uczeń klasy szóstej – Kamil Gąszewski został zwycięzcą w międzyszkolnym konkursie Mate-matyka – moje hobby (opiekun: Henryk Dryniak).

Uczniowie uczestniczą również w wielu zawo-dach sportowych na szczeblu miasta i województwa, w których odnoszą liczne sukcesy. Aktywnie ćwiczą i przygotowują się do nich pod okiem nauczycieli wychowania fizycznego, którzy poświęcają uczniom maksimum uwagi i czasu: dyrektor Beaty Kosickiej-Siwak oraz panów: Andrzeja Żłobińskiego i Rafała Chromiaka.

Oprócz tego młodzież szkolna bierze udział w raj-dach pieszych, wycieczkach klasowych, konkursach szkolnych (organizowanych najczęściej przez Samo-rząd Uczniowski), akademiach, apelach, uroczystoś-ciach państwowych, dyskotekach, akcjach charyta-tywnych i innych.

W nawiązaniu do słów Seneki, jeśli młodemu czło-wiekowi wskaże się właściwą drogę w świecie pełnym pośpiechu i moralnego nieładu oraz właściwy obraz samego siebie, to przezwycięży on trudności, jakie niesie ze sobą codzienność. Szkoła kształci, wycho-wuje, daje możliwości, rozbudza wyobraźnię, rozwija zainteresowania, dba o intelektualny, emocjonalny, duchowy i fizyczny rozwój młodego człowieka, a taką szkołę tworzą tylko ludzie z pasją.

II Wieczór Poetycki „Jedenastki”

W przeddzień zakończenia roku szkolnego w SP nr 11



W dziejach Szkoły Podstawowej nr 11 w Przemyślu było wiele podniosłych

i uroczystych chwil, które na długo zapisały się w pamięci uczniów, nauczycieli i społecz-ności lokalnej, ale najważniejszą była uroczy-stość oficjalnego nadania imienia Henryka Jordana szkole.

Dzięki temu, iż od 11 października 2012 r. szkoła posiada imię, zyskała osobowość. Zanim nastąpił dzień uroczystości przeprowadzono szereg działań i procedur związanych z wyborem patrona. Jednym z najważniejszych działań było przybliżenie sylwetki patrona uczniom. Henryk Jordan urodził się 23 lipca 1842 r. w Przemyślu. Już w czasach szkolnych prze-jawiał wielkie uczucia patriotyczne. W 1890 r. został mianowany nadzwyczajnym profesorem położnictwa i ginekologii na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego. W roku 1895 został mianowany zwy-czajnym profesorem położnictwa i ginekologii.

Określenie, które chyba najbardziej kojarzy się z Henrykiem Jordanem, to ogródki jordanowskie. To właśnie patron Szkoły Podstawowej nr 11 w 1889 r. założył w Krakowie park zabaw, w którym swój wolny czas mogły, z pożytkiem dla zdrowia, spędzać dzieci

i młodzież. Park Jordana dał początek tak zwanym jordanowskim parkom i ogrodom zabaw dla dzieci i młodzieży w całej Polsce. Praca dla społeczeństwa była ideą przewodnią całego życia Henryka Jordana. Nie był obojętny wobec ubogich ludzi. Przejmo-wał się losem młodzieży, dbał o jej rozwój fizyczny, w związku z czym można go nazwać pionierem wychowania fizycznego. Zmarł 18 maja 1907 r. w Krakowie. Pośmiertnie został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

Patronem Jedenastki został człowiek, który swą pracą działał dla dobra innych, szczególnie dla dobra młodzieży.

Ceremoniał nadania imienia szkole rozpoczął się nabożeństwem w kościele OO. Karmelitów Bosych pod przewodnictwem ks. bpa Adama Szala. Po zakoń-czeniu mszy zgromadzeni w świątyni przemaszerowali do szkoły. Zastępca Prezydenta Miasta Przemyśla – Grzegorz Hayder dokonał aktu odsłonięcia tablicy z nazwą szkoły. Następnie tablicę poświecił ks. bp Adam Szal.

Dalsza uroczystość odbyła się w sali gimnastycz-nej, gdzie odśpiewano hymn państwowy. Po hymnie głos zabrała Dyrektor szkoły Beata Kosicka-Siwak.

Ideały są jak gwiazdy – jeśli nie można ich dosięgnąć, to należy się nimi kierować

Budynek Szkoly Podstawowej nr 11 w Przemyślu w 1958 r.



Przewodniczący Rady Miejskiej odczytał stosow-ną uchwałę nadającą Szkole Podstawowej nr 11 imię Henryka Jordana i wręczył ją Dyrektor Beacie Koscikiej-Siwak. Następnie głos zabrali zaproszeni Goście, którzy wypowiedzieli wiele ciepłych słów, podkreślali, iż chwila nadania imienia to wyjątkowe wydarzenie, a wybrany patron to człowiek niezwy-kłej wartości, w którym każdy znajdzie wzorzec do naśladowania. Kolejnym punktem uroczystości było wbicie gwoździ w drzewiec sztandaru szkoły przez zaproszonych gości. Następnie dokonano przekazania sztandaru Dyrektor szkoły. Po ślubowaniu na sztandar oraz hymnie szkoły odbył się montaż słowno-muzycz-ny, którego przesłaniem było przybliżenie sylwetki patrona. Uroczystość zakończyła się rozmowami przy poczęstunku. Tak oczekiwaną uroczystość zaszczycili swa obecnością przedstawiciele władz miasta, naczel-nicy i dyrektorzy przemyskich instytucji, emerytowani nauczyciele, absolwenci szkoły.

Historia budynku przy ulicy WładyczeBudynek przy ulicy Władycze nie od razu stał się

szkołą. Teren należał do parafii grekokatolickiej, a dzi-siejsza wieża zegarowa to nic innego jak dzwonnica przy cerkwi grekokatolickiej. Cerkiew nigdy nie zosta-ła wybudowana. Budynek pochodzi z lat 70. XIX wie-ku. Obok dzwonnicy znajdował się dom parafialny. W tym właśnie domu w roku 1808 władze miejskie umieściły szpital powszechny. W latach 1873-1878

szpital został rozbudowany i mógł pomieścić 180 chorych. Był największym szpitalem prowincjonal-nym. Placówka bardzo dobrze prosperowała. W latach późniejszych została dobudowana portiernia. Miasto się rozbudowywało i okazało się, że szpital znajduje się w jego centrum, otoczony kamienicami. Posiadał jednak zbyt małą powierzchnię, brakowało ogro-du spacerowego dla chorych. Szpital szybko popadł w ruinę. W 1902 r. podjęto uchwałę o konieczno-ści budowy nowego szpitala. W latach 1918-1920 były prowadzone prace remontowe w budynku poszpitalnym. Prawdopodobnie w latach 1920-1930 przy ulicy Władycze 7 mieściła się Ochronka imienia Marszałka Piłsudskiego. Zadaniem Ochronki było otoczyć opieką dzieci. W pierwszej kolejności siero-ty, następnie dzieci niezamożnych rodziców, pozba-wione należytej opieki domowej. Prawdopodobnie Ochronka miała swą siedzibę w budynku przy ulicy Władcze 7 przez 10 lat. Nieznane są jej dalsze losy. W latach 1926-1939 w części budynku znajdowała się siedziba Gmilat Chesed. Była to Kasa Bezprocen-towego Kredytu, która udzielała pomoc żydowskim kupcom. Następną instytucją, która prowadziła swą działalność w murach Szkoły Podstawowej to Archi-wum Państwowe.

W 1935 r. Towarzystwo Przyjaciół Nauk otrzymało od władz miejskich część budynku po byłym szpita-lu przy ulicy Władycze 7, gdzie umieściło muzeum, bibliotekę, archiwum TPN, biura i magazyny.

Uczniowie klasy I – rok szkolny1973/1974



Prezydium Miejskiej Rady Narodowej, decyzją z dnia 22 grudnia 1952 r. przyznało na potrzeby Archiwum budynek cerkiewny i poklasztorny po byłym klasztorze OO. Bazylianów. W posiadanie tego obiektu archiwum weszło w 1954 r. i w tym też roku opuściło dotychczasową siedzibę przy ulicy Władycze.W budynku, o którym mowa, mieściły się też szkoły posiadające problemy z bazą lokalową, ale nie mające nic wspólnego z obecną placówką.

Trudno jest odtworzyć pierwsze lata istnienia pla-cówki. Informacje o szkole, w budynku przy ulicy Władycze, pochodzą ze spisu instytucji zwanego Szematyzm Królestwa Galicyi I Lodomeryi z Wiel-kiem Księstwem Krakowskiem na roku 1913 według którego mieściła się tu szkoła prowizoryczna cztero-klasowa, żeńska.

Z początkowych lat działalności szkoły zachowało się niewiele informacji. W zbiorach Archiwum Pań-stwowego w Przemyślu odnalezione zostały Kata-logi Klasowe, listy uczennic, nazwiska nauczycieli. Z Szematyzmów Królestwa Galicyi I Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskim mamy informacje od kiedy istnieje szkoła, spis nazwisk uczących na-uczycieli i dwa świadectwa szkolne z 1931 r. i 1937 r. Ważny jest wpis z 1924 r., po raz pierwszy pojawia się imię szkoły – Juliusza Słowackiego. W identycz-nym spisie szkół i nauczycieli z roku 1926 Seweryna Lehnerta wymieniona jest Szkoła imienia Juliusza Słowackiego jako szkoła siedmioklasowa. Lata 1944-47 były bardzo trudne dla szkolnictwa w Przemyślu.

Na skutek działań wojennych zniszczone zostały bu-dynki szkolne, liczba nauczycieli była niewystarczają-ca. Pod koniec roku szkolnego 1944/45 został powo-łany pierwszy w niepodległym państwie Inspektorat, który zorganizował kursy dla uczniów. Kursy miały uzupełnić wykształcenie podstawowe przerwane przez wojnę. Rok szkolny 1945/46 to rok bardzo ważny w szkolnictwie. Pierwszy rok nauki w powojennej Polsce. Niemal całą Oświatę należało zorganizować od początku.

Rok 1958 przyniósł zmiany w działalności szko-ły, placówka stała się szkołą świecką bezobwodową. W następnym roku szkolnym 1959/60 we wszystkich szkołach w Przemyślu zaprzestano nauczania religii, a od 1 września 1960 r. SP nr 11 stała się znowu szko-łą obwodową.

W 1983 r. rozpoczął się generalny remont budynku szkolnego, który trwał cztery lata. Dokładnie 25 lat temu 1 września 1987 r. reaktywowano działalność szkoły przy ulicy Władycze. Zatem w bieżącym roku szkoła obchodzi podwójne święto: 25 -lecie działal-ności (po generalnym remoncie) i nadanie jej imie-nia Henryka Jordana. Przez te ćwierć wieku dzia-łalności, trwające reformy przyniosły liczne zmiany. Niezmienna pozostała jednak pasja z jaką pracują nauczyciele i serce, które wkładają w swoją pracę.

Katarzyna Skotnicka nauczyciel języka polskiego

w Szkole Podstawowej nr 11 w Przemyślufot. z kroniki szkolnej

Zakończenie ósmej klasy – 1973 r.



Szkoła Podstawowa nr 15 w Przemyślu może poszczycić się niezwykle bogatą

i różnorodną działalnością związaną nie tylko z edukacją, ale zrozumieniem potrzeb dzieci i wychodzeniem naprzeciw ich zdolnościom, oczekiwaniom, fascynacjom i nadziejom.

W szkole stwarzamy młodzieży warunki do ujaw-niania i rozwijania swoich talentów, umiejętności, dbamy o ich prezentację i promocję, wybiegającą naj-częściej daleko poza mury szkoły. To u nas uczniowie mają szansę przekonać się, że posiadają różne zdol-ności oraz uświadomić sobie, że każdy z nich może osiągnąć sukces. Nauczyciele potrafią w pełni docenić wyjątkowość każdego dziecka, bo wiedzą, że każdy człowiek realizuje się w życiu inaczej, na swój sposób, trzeba tylko odkryć jego uzdolnienia i predyspozycje i odpowiednio nim pokierować.

Wychowanie do kultury – nauczanie dla umiejęt-ności

Powodem do dumy jest pierwsze w regionie i jedy-ne w swoim rodzaju Studio Nagrań oraz Centrum Piosenki Dziecięcej. Zrealizowaliśmy wiele projektów fonograficznych, w których uczestniczyli nie tylko uczniowie z przemyskich szkół, ale też z zagranicy – Ukrainy i Słowacji.

Ponadto szkoła organizuje często spotkania, semina-ria, konferencje. Ostatnia konferencja, zatytułowana

Rola i pozycja zajęć artystycznych w systemie oświa-ty RP, pierwsza tego rodzaju w naszym wojewódz-twie, odbyła się w październiku br., w gmachu Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej. Patronat nad nią objęło m. in. Ministerstwo Edukacji Narodo- wej i Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Patriotyzm ważna rzeczDuży nacisk szkoła stawia na wychowanie w duchu

patriotycznym. Dowodem na to jest uhonorowanie szkoły medalem Pro memoria w 2008 r. oraz medalem Opiekuna miejsc pamięci narodowej w 2009 r. Oba odznaczenia przyznano głównie za opiekę nad miej-scem straceń przy ul. Lwowskiej, „zaadoptowanym” w ramach konkursu Śladami przeszłości. Ściana śmier-ci oraz obelisk poświęcony jest 10 mieszkańcom miasta i okolic rozstrzelanym tam przez hitlerowców. Społeczność „Piętnastki” chyli czoła przed boha-terami poległymi w walce o wolność Ojczyzny. Ale nie tylko. W szkole od lat kultywowana jest pamięć o bolesnych wydarzeniach z najnowszej historii Polski. Przy udziale przedstawicieli IPN obchodzone są rocznice: napaści Związku Sowie-ckiego na Polskę – 17 września oraz wprowadzenia stanu wojennego – 13 grudnia. Zapraszani są również naoczni świadkowie tragicznych wydarzeń II wojny światowej, np. Krystyna Zwierkowska – wiceprezes Związku Sybiraków III RP, Zofia Rutkowska – prze-

Przemyska „Piętnastka” – szkoła marzeń

Uczniowie podczas zajęć plastycznych

21Nauczyciel i Szkoła nr 10 (�4)


wodnicząca Koła Rodzin Katyńskich w Przemyślu oraz Mirosław Majkowski – badacz śladów polskich zesłańców na Syberię z 1940 r.

Doniosły nastrój Dnia Niepodległości (11 listopa-da) został mieszkańcom Przemyśla przybliżony przez koncert pieśni patriotycznych w wykonaniu wokali-stów z Centrum Piosenki Dziecięcej. Koncert przygo-towany we współpracy z Wydziałem Kultury odbył się na Zamku Kazimierzowskim.

Szczególne miejsce w promowaniu wiedzy histo-rycznej zajmuje od 11 lat zainicjowany przez nas konkurs pn. Twierdza Przemyśl. Odbywa się on pod honorowym patronatem Prezydenta Miasta Przemy-śla – Roberta Chomy i jest doskonałym przykładem na wzbudzanie zainteresowania tematem Moja mała Ojczyzna wczoraj, dziś i jutro.

Szkoła zajmuje się również obywatelami polskie-go pochodzenia osiedlonymi w różnych zakątkach Europy, organizując na ich rzecz akcje charytatywne i ułatwiając im kontakt z Ojczyzną. To właśnie nasi uczniowie gościli w swoich domach rówieśników z Gagauzji w Mołdawii oraz z Separatystycznej Republiki Naddniestrzańskiej. Młodzież ta uczestni-czyła też w cyklu lekcji z zakresu bloku polonistycz-nego, przybliżającego kulturę i historię Polski oraz Przemyśla. Z naszymi nauczycielami zwiedzała oko-liczne atrakcje i brała udział w integracyjnych i patrio-tycznych imprezach.

Budowanie patriotyzmu odbywa się też przez orga-nizowanie uroczystości o wymiarze lokalnym, poświę-conym postaciom wybitnych Polaków, np. Fryderyka

Chopina, Czesława Miłosza, Wincentego Pola, a w tym roku Janusza Korczaka. Obchodzi się też Dzień Papieski upamiętniający najwybitniejszego Polaka naszych czasów – Karola Wojtyłę.

Bogata oferta edukacyjna i baza lokalowa w dużej mierze powstały dzięki licznym projektom szkolnym, dającym ogromne możliwości rozwojowe placówce.

W wyniku prac termomodernizacyjnych w ramach projektu, który otrzymał dofinansowanie z funduszu norweskiego, budynek zyskał nowy wygląd: ocie-plono go, wymieniono okna, drzwi, strop, pokrycie dachowe. Przeprowadzony został również komplekso-wy remont sanitariatów.

Bezpiecznie na drodze do szkoły, do domu…W 2008 r. nastąpiło otwarcie Miasteczka Ruchu

Rowerowego – obiektu powstałego m. in. dzięki dofinansowaniu z funduszu prewencyjnego PZU S.A. oraz Wojewódzkiemu Ośrodkowi Ruchu Drogowego w Przemyślu. Organizowane są tu eliminacje Ogólno-polskiego Turnieju Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego, w których udział biorą trzyosobowe zespoły uczniów przemyskich szkół podstawowych i gimnazjów.

W zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego w szkole wdrażane są liczne akcje mające uświado-mić głównie dzieciom, ale również i dorosłym, zasady racjonalnego i odpowiedzialnego korzystania z dróg i ulic, np.: Bezpieczne dzieci na polskich drogach, Bezpieczna szkoła z PZU, Bezpieczna droga do szkoły – „STATOIL”, Moje pierwsze prawo jazdy, Paszport rowerowy, Akademia Misia Ratownika, kampania Dzieci proszą kierowców.

Uczniowie podczas zajęć na świetlicy



Zajęcia w szkole prowadziła Dorota Stalińska – popularna aktorka filmowa i teatralna. Nasza placów-ka jest jedną z dziewięciu szkół w Polsce objętych pro-gramem Bezpieczny na szóstkę, służącemu edukacji najmłodszych w zakresie BRD.

Dzięki innemu projektowi wybudowano boisko do siatkówki plażowej oraz zagospodarowano ziele-nią tereny przyszkolne, czyniąc je idealnym miejscem na festyny rodzinne, pikniki, imprezy i inne formy rekreacji.

Obecnie realizowane są w szkole projekty unijne oraz dofinansowane przez Ministerstwo Pracy i Poli-tyki Społecznej: Dobre wsparcie na starcie, Comenius Regio, Przemyska Akademia Siatkówki Edycja II – Siatkówka Łączy Pokolenia. Służą one m.in. indy-widualizacji procesu nauczania i wychowania, mą-dremu zagospodarowaniu wolnego czasu uczącej się młodzieży, a także osób dorosłych. Baza dydaktyczna wzbogacona i unowocześniła została o urządzenie do biofeedbacku, które uczy mózg pracować optymalnie, wykorzystując odpowiednią częstotliwość fal móz-gowych. Dana nam jest też możliwość nawiązania współpracy ze szkołami i instytucjami miasta Eger, a dzięki temu pogłębienia wiedzy o regionie, zabyt-kach i wydarzeniach ważnych dla obu miast.

Przez sport do zdrowiaSzkoła stawia na rekreację, a dla uzdolnionych spor-

towo uczniów proponuje specjalistyczne zajęcia spor-towe – bardziej wyczynowe. Niedawno uczniowie z UKS „15” w Ogólnopolskim Finale Turnieju Siat-karskiego Dziewcząt, rozgrywanego w Sopocie, zajęli piąte miejsce.

W Przemyślu młodzi sportowcy „Piętnastki” zostali sklasyfikowani na trzecim miejscu we współzawodni-ctwie sportowym.

Placówka należy do Sieci Szkół Promujących Zdro-wie, w 2009 r. uzyskała Wojewódzki Certyfikat. Obchodzimy Światowy Dzień Zdrowia, organizuje-my imprezy ekologiczne, sobotnie rajdy piesze i rowe-rowe, wyjeżdżamy na Zielone Szkoły. Te ostatnie przeznaczone są dla uczniów klas IV-VI i odbywają się w następujących miejscach: Kąty Rybackie nad Bałtykiem, Zakopane – Tatry, Pieniny oraz stolica Polski – Warszawa.

Ciekawe wydarzenia w szkoleUczniowie, którzy nigdzie nie wyjeżdżają, mogą

liczyć na atrakcje i niespodzianki w szkole. W ramach Klubu Ciekawego Człowieka mogą spotkać się i poro-zmawiać z wieloma znanymi osobami: piosenkarza-mi, pisarzami, aktorami, kawalerami Orderu Uśmie-chu, podróżnikami, ornitologiem. I tak uczestniczyli

między innymi w spotkaniu z krakowskim muzykiem Janem Wojdakiem z zespołu Wawele.

Zaproszeni goście z całego kraju prowadzą dla uczniów autorskie warsztaty z zakresu np. czerpania papieru (gliwicka firma KALANDER), tworzenia komiksów, nauki kaligrafii.

„Piętnastka” bywa też miejscem wielkich wydarzeń kulturalnych. W 2003 r., w obecności Podkarpackie-go Kuratora Oświaty oraz dyrektorów szkół podsta-wowych i gimnazjów z Przemyśla i rejonu, odbyła się uroczysta promocja książki Legendy Przemyskie, autorstwa Mateusza Pieniążka. Ten współpracujący ze szkołą pisarz prowadzi Międzyszkolny Klub Literacki. Dzięki jego staraniom został wydany tomik poezji dziecięcej Pod niebem miasta. Jest to zbiór wierszy napisanych przez młodych ludzi, próbujących swoich sił na niwie poetyckiej.

Przemyska „Piętnastka” współpracuje ze szkołą Lakeland Academy w Teksasie. Uczniowie wymieniają się korespondencją, pracami plastycznymi, literackimi i fotograficznymi dotyczącymi typowych dla danego regionu świąt. Prace uczniów, będące konsekwencją tej przyjaźni, zaprezentowano na wystawie w Podkar-packim Centrum Edukacji Nauczycieli w Przemyślu.

Uczniowie „Piętnastki” cechują się wyjątkową ofiarnością. Po wizycie misjonarza z Afryki zebrali 20 kg przyborów szkolnych na wyposażenie szkoły w Burundi.

W szkole istnieje drużyna szachowa, która w 2011 r. najlepiej ze wszystkich reprezentacji spisała się pod-czas Igrzysk Młodzieży Szkolnej.

Wstęp do „Piętnastki” mają też przedszkolaki, którzy poprzez uczestnictwo w balu, grach i zabawach, tea-trzyku konfrontują swoje wyobrażenie o szkole z rze-czywistością.

O bieżących wydarzeniach możemy przeczytać w wydawanym przez uczniów dwumiesięczniku – „Życie Piętnastki”. Zespół redakcyjny skrzętnie odno-towuje wszystko to, co się tu dzieje i barwnie odzwier-ciedla szkolną codzienność.

Absolwenci klas szóstych na sprawdzianie podsu-mowującym naukę w szkole podstawowej osiągają bardzo wysokie wyniki, powyżej średniej miasta Prze-myśla.

Szkoła Podstawowa nr 15 w Przemyślu jako pierw-sza szkoła w Polsce otrzymała w 2005 r. certyfikat EUROMARKA, przyznawany za dobrą jakość, nowoczesną technologię, oryginalne pomysły, budo-wanie wizerunku instytucji jako podmiotu o wymia-rze europejskim i światowym. Certyfikat jest uzna-niem bogatego dorobku szkoły w zakresie tworzenia nowej jakości w polskiej edukacji.



Szkoła Podstawowa nr 15 w Przemyślu poza nor-malnym procesem kształcenia prowadzi bardzo szero-ką działalność o charakterze artystycznym. Aktywnie uczestniczy w przygotowaniach i realizacji festynów z okazji Parady Mikołajowej, Wielkiej Orkiestry Świą-tecznej Pomocy, Dnia Dziecka oraz wielu przedsięwzię-ciach o charakterze miejskim, powiatowym, a nawet wojewódzkim. Jest animatorem licznych wydarzeń kulturalnych i artystycznych.

Powodem takiej działalności jest przyjęta przez szkołę misja Wychowanie do kultury – nauczanie dla umiejętności oraz świadomość potrzeby dostarczania uczniom różnorodnych pozytywnych bodźców i moż-liwości mogących uaktywnić ich talent, zdolności, umiejętności i zainteresowania. Między innymi z tego powodu szkoła prowadzi bardzo szeroką i atrakcyjną działalność w ramach zajęć pozalekcyjnych, dzięki czemu uczniowie mogą realizować swoje marzenia, ukryte pragnienia, rozwijać swój talent i osiągać suk-cesy w różnych dziedzinach życia artystycznego.

Bardzo istotną rolę w tym procesie odgrywa Cen-trum Piosenki Dziecięcej, które działa od 1999 r. w strukturze organizacyjnej szkoły. W zajęciach udział biorą uczniowie oraz absolwenci szkoły, którzy od najmłodszych lat rozpoczynają muzyczną przygodę w „Piętnastce”. Koordynacją prac Centrum Piosenki Dziecięcej i prowadzeniem zajęć muzycznych zajmuje się pan Artur Mykita. Głównym celem jest wspieranie

i promowanie młodych talentów oraz dążenie do ich rozwoju artystycznego.

Oprócz czynnego udziału w rożnych konkursach oraz życiu kulturalnym miasta i regionu Centrum Piosenki Dziecięcej współpracując z Centrum Kultu-ralnym w Przemyślu, Przemyskim Centrum Kultury i Nauki oraz innymi instytucjami kultury organizuje wiele koncertów, przeglądów i pokazów.

Na szczególną uwagę zasługują:• Gala Piosenki Dziecięcej – koncert na powitanie

wiosny; w tym roku odbędzie się już XII edycja,• X Szkolne Prezentacje Artystyczne – Przegląd

Scenicznej Twórczości Dziecięcej (X edycja),• Przedszkolne Prezentacje Artystyczne (VIII edy-

cja) – przegląd adresowany do przedszkolaków, • Wielki Piknik Charytatywny – festyn plenero-

wy z okazji Dnia Dziecka organizowany od ośmiu lat przez „Życie Podkarpackie” wraz ze służbami mun-durowymi i innymi instytucjami kultury, w którym CPDz koordynuje blok artystycznych pokazów,

• Jasełka Integracyjne – jest to idea wspólnego przeży-wania Świąt Bożego Narodzenia, która przygotowywa-na jest wraz z dziećmi ze Specjalnych Ośrodków Szkol-no-Wychowawczych oraz przemyskich przedszkoli.

Młodzi wokaliści z CPDz mogą poszczycić się wielo-ma bardzo prestiżowymi nagrodami ogólnopolskimi, wojewódzkimi i regionalnymi. Zdobywali najwyższe laury między innymi:

Artystycznie w „Piętnastce”

Zajęcia plastyczne w Szkole Podstawowej nr 15 w Przemyślu



• w Ogólnopolskim Konkursie Piosenki Wygraj Sukces w Tarnobrzegu (miejsca: I, II, III i wielokrot-nie wyróżnienia),

• wojewódzkim Konkursie Piosenki Angielskiej w Tarnobrzegu (Grand Prix, miejsca: I, II, III i wyróż-nienia) – konsultacje językowe: Anna Gal,

• w Ogólnopolskim Konkursie Kolęd i Pastorałek w Jarosławiu (wszystkie czołowe miejsca),

• w wojewódzkim przeglądzie Śpiewaj razem z nami w Przemyślu (w ponad dwudziestoletniej historii kon-kursu wielokrotnie zdobywali najwyższe lokaty).

Niektórzy wykonawcy osiągnęli bardzo wysoki poziom i są zapraszani do występów na koncertach obok profesjonalnych artystów. Piosenki przez nich wykonywane miały swoje liczne premiery w radiu i telewizji.

Wielkie możliwości podniesienia poziomu arty-stycznych działań stwarza Studio Nagrań Dźwięko-wych, które powstało 2001 roku. Studio zrealizowa-ło już wiele projektów fonograficznych, w których uczestniczyli zarówno uczniowie z przemyskich szkół, jak i z polski i zagranicy – Ukrainy i Słowacji. Tutaj fragmenty do piosenki Przemyśl to Przemyśl ze swojej płyty pt. Piosenki festiwalowe realizował znany kra-kowski muzyk, lider zespołu Wawele – Jan Wojdak. Studio współpracuje między innymi z Wydawnictwem Szkolnym i Pedagogicznym w Warszawie, dla którego wykonało nagrania do sześciu płyt zamieszczanych w szkolnych podręcznikach, Fundacją Młodzieżo-wej Przedsiębiorczości w Warszawie. Przygotowuje również aranżacje do piosenek prezentowanych przez artystów CPDz, tworzy oprawę muzyczną do wielu uroczystości organizowanych na terenie miasta oraz nagrania audycji radiowych i dźwięku do programów telewizyjnych emitowanych w lokalnych stacjach ra-diowych i telewizyjnych.

Szkoła realizuje również własne projekty fono-graficzne – na szczególną uwagę zasługują płyty: Kolędy pięciu narodów i Pastorałki z Zielonego Wzgó-rza. Dzięki takiej aktywności podopieczni przemy-skiej „Piętnastki” mają możliwość prezentowania się w mediach, co jest dla nich źródłem wielkiej satys-fakcji.

Dużym zainteresowaniem uczniów cieszą się rów-nież inne zajęcia o charakterze artystycznym. Wymie-nić tu należy:

• Zespół taneczny „ISKRA” – prowadzone przez panie: Martę Szymańską i Beatę Rychel; grupa, pre-zentując wysoki poziom wykonywanych przez siebie układów tanecznych, bardzo często występuje na prze-myskich scenach, wzbudzając zawsze gorący aplauz; bierze udział w przeglądach i konkursach reprezentując naszą szkołę,

• Zajęcia plastyczne, których celem, oprócz do-skonalenia technik plastycznych i pogłębiania wiedzy z historii sztuki, jest przygotowanie uczniów do uczest-nictwa w kulturze przez udział w wystawach, konkur-sach plastycznych, wernisażach; członkowie koła mają na swoim koncie wiele znaczących sukcesów o randze miejskiej i wojewódzkiej. Zajęcia prowadzone są przez panią Małgorzatę Terczyńską-Podkula,

• Klub Sprawne Ręce – zajęcia odbywają się w oparciu o tradycyjną sztukę składania papieru, która sprawia, że arkusz papieru w rękach uczniów zmienia się w piękne zwierzątko, kwiat lub inny fascynujący przedmiot; Klub Sprawne Ręce ma na swoim koncie wiele sukcesów w konkursach na szczeblu miejskim, wojewódzkim i ogólnopolskim. Zajęcia prowadzone przez panią Beatę Wac cieszą się wielkim zaintereso-waniem wśród uczniów naszej szkoły.

• Świetlicowe Koło Teatralne – dla dzieci chcących rozwijać zamiłowania aktorskie; zajęcia zainicjowane zostały w świetlicy szkolnej a doskonalone są w ramach zajęć pozalekcyjnych; cele grupy to: rozwijanie wyob-raźni, fantazji i wrażliwości estetycznej, zainteresowań czytelniczych i teatralnych, stwarzanie możliwości obycia się ze sceną i obcowania z aktorstwem, bra-nie udziału w wielu konkursach recytatorskich i tea-tralnych; w swoim dorobku koło ma laureatów wielu nagród i wyróżnień. Zajęcia teatralne prowadzone są pod kierunkiem pani Małgorzaty Sałamachy, recyta-torami opiekuje się pani Beata Maciupa.

Od ponad roku w szkole realizowany jest projekt Dobre wsparcie na starcie przeznaczony dla uczniów klas I-III, który stworzył kolejne możliwości obcowa-nia dzieci ze sztuką. W ramach projektu prowadzone są zajęcia wokalne, taneczne, plastyczne i teatralne.

To tylko nieliczne z działań, które nauczyciele Szko-ły Podstawowej nr 15 podejmują w celu rozwijania artystycznych talentów swoich podopiecznych.

Studio Nagrań Dźwiękowych


Z doświadczeń nauczycieli konsultantów, doradców metodycznych i nauczycieli

Dla rozwoju dzieci i młodzieży ważna jest zmiana sposobu myślenia o wykorzysta-

niu szachów. Szachy mogą być czymś więcej niż grą, dyscypliną sportową, elitarną roz-rywką. Miałem i mam okazję obserwować, jak młodzi ludzie pod wpływem nauki gry w szachy zaczynają dostrzegać walory swego umysłu.

Doświadczenia jakie nabyłem na przestrzeni dotychczasowej pracy zawodowej jako: nauczyciel, pracownik nadzoru pedagogicznego, pracownik orga-nu prowadzącego szkoły, a także Podkarpacki Kurator Oświaty, dały mi sporą wiedzę i możliwość analitycz-nego postrzegania rzeczywistości oświatowej. Praktyka zawodnika, instruktora szachowego pozwala na po-strzeganie dydaktycznych i wychowawczych walorów gry w szachy. Moje doświadczenie nauczyciela szkoły podstawowej (propagującego obok historii naukę gry w szachy) owocowało i owocuje do dziś wchodzeniem dzieci i ich rodzin w świat głębszego wykorzystywania własnego umysłu.

W okresie kiedy pełniłem rolę kuratora oświaty miałem możliwość przeprowadzenia sondażu doty-czącego zainteresowania społeczności szkolnej zaga-dnieniem wdrożenia szachów do szkół. W 2007 r. po analizie danych zebranych przez wydział analiz Kuratorium Oświaty w Rzeszowie, przekonałem się o słuszności wprowadzenia szachów do szkół, jako spo-sobu poprawy wyników edukacyjnych przez uczniów. Właśnie w tym czasie zdecydowałem się na podjęcie kroków zmierzających do uformowania grupy ludzi, którzy animując i koordynując działania organizacyj-no-szkoleniowe przybliżą chwilę szerokiego wprowa-dzenia szachów do szkół.

Grając w szachy uczy się zasad, rozwiązuje się zada-nia szachowe, a także opracowuje własny system gry, który człowiek permanentnie doskonali i rozwija pro-ces logicznego myślenia. Doświadczenia wielu stuleci związane z historią szachów pozwalają jednoznacznie stwierdzić, że gra w szachy przyciągała i przyciąga ludzi ze względu na klarowne zasady gry oraz piękno jakie zawarte jest w bezustannym rozwoju nowych sytuacji na szachownicy. Nie przypadkowo mówi się o szachach jako o Królewskiej Grze. Popularność tej

gry wśród królów, książąt, wielkich wodzów a współ-cześnie wśród ludzi nauki i władzy, to dowód na to, że szachy są cenione, że niosą cenne doświadczenie kształtujące ludzką mądrość. Szachy dają możliwość nabycia cech niezbędnych u dorosłego człowieka zarówno w biznesie, sporcie, szeroko pojmowanej kulturze, jak i nauce.

Można śmiało mówić o wysokim prestiżu szachów pośród zajęć doskonalących człowieka. Moim zda-niem, potencjał edukacyjny szachów nie jest wystar-czająco wykorzystywany w polskim systemie edukacji. Na ponad dwa tysiące szkół Podkarpacia, zaledwie kil-kadziesiąt szkół prowadzi naukę gry w szachy w for-mie nieobowiązkowych zajęć pozalekcyjnych. Mimo, że prawie 1000 deklaruje chęć jej wdrożenia. Warto zmienić ten stan rzeczy.

Jesienią 2007 r., gdy pełniłem funkcję Podkarpa-ckiego Kuratora Oświaty i kolejny raz dokonywałem analizy wyników matur, egzaminów sprawdzających dla uczniów III klas gimnazjum i sprawdzianów dla uczniów klas VI szkół podstawowych, pedagogiczni pracownicy Kuratorium tj. kuratorzy, wizytatorzy, dyrektorzy wydziałów kuratorium opracowywali

Szachy do szkółSpołeczna świadomość korzyści płynącychz procesu nauczania gry w szachy



zalecenia dla szkół. Centralna Komisja Egzaminacyj-na MEN komentowała wyniki w skali kraju. Z tych wyników jednoznacznie wynikało (i nadal ta tenden-cja się utrzymuje), że uczniowie polskich szkół o wiele gorzej sobie radzą z zadaniami matematycznymi niż humanistycznymi. Absolwenci szkół ponadgimna-zjalnych wybierają szkoły wyższe o profilach humani-stycznych. Kierunki ścisłe, techniczne na uczelniach wyższych mają coraz mniej chętnych. Wycofanie matematyki z matury to dodatkowy zły sygnał dla młodych ludzi, że ścisłe logiczne myślenie nie jest w cenie. Dobrze, że rząd wysłał inny sygnał – mate-matyka wróciła na maturę.

Jako szachista i wieloletni instruktor nauki gry w szachy, mogę cieszyć się z doświadczeń potwierdza-jących znaczenie poznawania tajników gry w szachy i doskonalenia nabytych umiejętności: liczenia wa-riantów, przewidywania ruchów przeciwnika, oblicza-nia kombinacji, podejmowania decyzji wynikających z oceny sytuacji, kierowania się strategią, wyborem odpowiedniej taktyki, co procentuje w wielu sytua-cjach życiowych.

W moim kontakcie z młodymi ludźmi obserwo-wałem wielokrotnie jak młody, często nadpobud-liwy człowiek niepotrafiący skupić się kilkanaście minut by wysłuchać uwag nauczyciela czy rad ko-legi, zmienia się w ciągu systematycznej nauki gry w szachy na opanowanego i zrównoważonego szachi-stę. Wielokrotnie dziewczyna lub chłopak niemający świadomości jaką siłą jest jego ,,rozum”, doświadczali ,,olśnienia” i stwierdzali, że ,,jednak można wykorzy-stać czas na przemyślenie i odnalezienie lepszego roz-wiązania ...”.

Kilka słów o wdrożeniu ustawy zaznaczając, że intencją pomysłodawców jest nauka podstaw gry w szachy a nie przygotowanie uczniów na poziomie sportu wyczynowego. Zakładam, że efekt – sukces będzie osiągnięty, gdy uczniowie po ,,szkolnym kur-sie nauki gry w szachy” będą grać na poziomie V-IV kategorii szachowej, a więc nabędą podstawowe umiejętności logicznego treningu. Dalsze wykorzy-stanie tej umiejętności będzie procentować młodemu człowiekowi w wielu życiowych sytuacjach. Można tę umiejętność porównać do nauki pisania i czytania. Niewielu doskonali się później by zostać filologiem ale każdemu umiejętność władania językiem ojczy-stym jest niezbędna. Zastanówmy się, czy można skutecznie uczyć się jakiejś dziedziny nie doskonaląc sprawności swego umysłu?

Obok wielu sygnałów wskazujących na wsparcie inicjatywy, pojawiają się pytania dotyczące wdrożenia tej idei do szkół. Najistotniejsze poruszane zagadnie-

nia można ująć w ten sposób: Czy rzeczywiście wpro-wadzenie obowiązku nauki gry w szachy do szkół podstawowych jest dobrym rozwiązaniem? Czy nie wystarczy możliwość wyboru, a szachy będą w szero-kiej ofercie zajęć pozalekcyjnych?

Nie warto toczyć boju o wprowadzenie alternatywy wyboru, bo ona już istnieje, a efekt jest mierny. Walka o wprowadzenie obowiązku, to dążenie do poważne-go traktowania propozycji wykorzystania szachów do rozwoju logicznego myślenia i realnego wpływu na kształtowanie kompetencji kluczowych.

Jak to będzie z wdrożeniem szachów do szkół pod-stawowych?

Możliwości jest co najmniej kilka. Pierwsza, najprostsza, to zobowiązanie nauczycieli

klas I-III szkół podstawowych by nauczyli uczniów gry w szachy w ramach swoich godzin.

Druga możliwość, to wprowadzenie do siatki go-dzin np. 1 godziny tygodniowo przez okres roku.

Trzecia możliwość to zorganizowanie ,,szkolnych kursów nauki gry w szachy” (np. trwających 6 miesię-cy, po 2 godziny w tygodniu), które uczniowie będą musieli zaliczyć.

W stosownych regulacjach prawnych MEN może określić niezbędny wymagany zakres wiedzy do przy-swojenia i umiejętności do nabycia. Propozycji orga-nizacyjnych wdrożenia nauki gry w szachy można mnożyć. Z pierwszych informacji ze strony MEN wynika, że planowany jest pilotaż projektu w grupie wybranych szkół. Może on przynieść ciekawe odpo-wiedzi i propozycje. Uczelnie wyższe zapowiadają mo-nitorowanie i przeprowadzanie badań naukowych.

Czy szachy nie zagrożą nauczycielom innych przed-miotów?

Obawy nauczycieli nie mają racjonalnego uzasad-nienia. Nie ma zagrożenia, że szachy ,,zastąpią” inne przedmioty. Szachy mogą być jedynie bardzo dobrym i potrzebnym uzupełnieniem procesu edukacyjnego na etapie początkowym w szkole podstawowej.



Opracował: Maciej Karasińskinauczyciel konsultant PCEN

Oddział w Przemyślu

Jest wiele przesłanek, o których można długo mówić, by nakłonić nauczycieli i dyrektorów szkół do wpro-wadzenia nauki gry w szachy. Jednak najistotniejszym według mnie jest fakt dobrej kondycji środowiska sza-chowego i bardzo dobrego ,,oprzyrządowania” tej gry.

Jak żadna inna gra logiczna, szachy wspomagane są przez wiele organizacji o charakterze międzyna-rodowym, krajowym i lokalnym. Sieć klubów jest w Polsce gęsto rozciągnięta. Polski Związek Szachowy może stać się nie tylko organizacją pilnującą sporto-wego wymiaru szachów, może również przejść na inny poziom oddziaływania. Bardzo realnym jest takie powiązanie z systemem edukacji by umożliwić, w krótkim czasie, naukę gry w szachy wszystkim chęt-nym uczniom, a już z pewnością wszystkim uczniom na poziomie klas I-III szkół podstawowych.

Mówiąc o krótkim czasie nie myślę, że stanie się to z dnia na dzień ale po zrealizowaniu minimum nie-zbędnych przygotowań, podjęciu sprawnych działań we współpracy w uczelniami wyższymi i ośrodkami doskonalenia nauczycieli. Obecnie nie brakuje do-brej literatury, trenerów i instruktorów szachowych. Coraz bardziej zagadnieniem zainteresowane są uczel-nie wyższe i powiększająca się grupa nauczycieli edu-kacji wczesnoszkolnej.

Zaangażowanie MEN, ośrodków doskonalących nauczycieli oraz Polskiego Związku Szachowego jest w stanie, w okresie kilku lat, wypełnić niezbędne mi-nima organizacyjne .

Podkarpackie Centrum Edukacji Nauczycieli od 2008 r. podejmuje szereg działań, które wspierają ideę rozpowszechnienia szachów w szkołach. Idea tra-fia na podatny grunt. W roku szkolnym 2008/2009 przeszkolonych zostało 50 nauczycieli. Uzyskali oni uprawnienia instruktora szachowego. Blisko 200 nauczycieli uczestniczyło w krótkich kursach dosko-nalących ABC Szachów. Grupa 30 nauczycieli uczest-niczyła w kursie sędziego szachowego i uzyskała sto-sowne uprawnienia.

Obecnie w ramach projektu systemowego EduKom systemowym współfinansowany przez Unię Europej-ską w ramach Działania 9.4 POKL o nazwie Edukacja skuteczna, przyjazna, nowoczesna – rozwój kompe-tencji kadry zarządzającej i pedagogicznej szkół i pla-cówek oświatowych w województwie podkarpackim kompetencje instruktora nauczania gry w szachy zdo-będzie grupa 24 nauczycieli. Powstaje zespół samo-kształceniowy nauczycieli, instruktorów szachowych prowadzących naukę gry w szkołach.

W ofercie Podkarpackiego Centrum Edukacji Nauczycieli planowane są kolejne kursy doskona-lące dla nauczycieli – ABC Szachów. Zapraszamy do współpracy.

2007 r.

Na zapytanie Podkarpackiego Kuratora Oświaty, dyrektorzy szkół województwa podkarpackiego wyrazili opinię, że go-towi są wdrażać naukę gry w szachy do swoich szkół, jeżeli otrzymają wsparcie finansowe oraz możliwość przeszkolenia nauczycieli. Na ponad 2000 szkół – 1000 dyrektorów opowiedziało się za wprowa-dzeniem nauki gry w szachy.

19 października 2009 r.

Marszałek Sejmu Bronisław Komo-rowski wydał postanowienie o zgodzie na zbieranie podpisów pod projektem obywatelskim ustawy o wprowadzeniu obowiązkowej nauki szachów do szkół. Projekt przygotował zespół nauczycie-li i szkoleniowców nauki gry w szachy z Przemyśla, Przeworska i Rzeszowa. Komitet obywatelski przeprowadza akcję zbierania podpisów. Ogólnopolski zasięg akcji podnosi świadomość korzyści wyni-kających z nauczania gry w szachy.

13 marca 2012 r.

Parlament Unii Europejskiej rekomen-duje krajom unijnym wdrażanie szachów do systemu oświaty.

24 września 2012 r.

Ministerstwo Edukacji Narodowej ogła-sza powołanie zespołu do spraw wdraża-nia projektu Szachy w szkołach.

Kalendarium wprowadzania szachów

do szkół



Edukacja regionalna – omówienie pojęćW ujęciu Dzierżymira Jankowskiego edukacja re-

gionalna przedstawiona jest, jako sposób wprowadze-nia i wyjaśnienia jednostkom lub małym grupom spo-łecznym łączących ich tradycji oraz kultur lokalnych. Edukacja regionalna to także pedagogiczne działanie pomagające w zaistnieniu jednostki w środowisku lo-kalnym lub w lokalnych grupach społecznych a także kształtowanie tożsamości lokalnej, regionalnej, która prowadzi do umocnienia więzi z narodem. Jankowski twierdził, iż edukacja regionalna powinna być reali-zowana we wszystkich instytucjach wychowawczych oraz w placówkach upowszechniających treści lokalne i regionalne. Zakres treści edukacji regionalnej powi-nien obejmować: szeroko rozumiane pojęcie środowi-ska przyrodniczego, przemysł i gospodarkę lokalną, środowisko społeczne, środowisko kulturalne.1

Jerzy Nikitorowicz edukację regionalną przedsta-wia, jako przedmiot walczący z globalizacją i uprzed-miotowieniem. Edukacja regionalna ma rozwijać człowieka we wszystkich dziedzinach jego życia, tak, aby stał się w pełni świadomym i twórczym członkiem społeczeństwa. Nikitorowicz twierdzi, że nieodłącz-nym elementem edukacji regionalnej jest etnocen-tryzm, czyli postawa preferowanych wartości, przeko-nań przez grupę społeczną, do której przynależymy.2 Najogólniej ujmując autor określa edukację regional-ną, jako ogół nabywanych wiadomości i umiejętności z zakresu kultury, języka, tradycji własnej grupy lo-kalnej oraz kształtowanie własnej tożsamości. Celem jest nabywanie szacunku do dziedzictwa kulturowego, języka, wartości i treści regionalnych, ale także i naro-dowych.3

Jerzy Jarosław Smolicz w definicji edukacji regio-nalnej szczególną rolę zwracał na dydaktyczny aspekt znaczenia lokalnego dziedzictwa, który jest niezbędny w kształtowaniu tożsamości młodego członka społe-czeństwa. To, czy my, czy dziecko zaakceptuje własne dziedzictwo kulturowe zależy od społeczeństwa lokal-nego oraz szkoły, której zadaniem jest przekazanie i wpajanie wszystkich treści regionalnych, aby dziecko na ich podstawie mogło kształtować własną tożsamość społeczną.4

1 Encyklopedia Pedagogiczna XXI Wieku, s. 968.2 J. Nikitorowicz, Edukacja regionalna i międzykulturowa,

Warszawa 2009, s.202.3 Encyklopedia Pedagogiczna XXI Wieku…, op. cit., s. 969-

970.4 J. Nikitorowicz, Edukacja regionalna…, op. cit., s. 214.

Kazimierz Kossak-Główczewski twierdzi, że edu-kacja regionalna powinna być nakierowana na czło-wieka i sprawy ogólnoludzkie. Treści edukacyjne powinny obejmować realny świat człowieka i niepo-wtarzalność jego spraw, nie powinno także zabraknąć treści związanych z korzeniami, z powrotem do źró-deł, przodków, etyki, języka oraz wszelkiego rodzaju spraw związanych z otoczeniem lokalnym. Regiona-lizm powinien być postrzegany za sposób aktywnego rozumowania świata.5

Istota kultury symbolicznejIstotnym aspektem kultury jest kultura symbolicz-

na, która towarzyszy człowiekowi od zarania dziejów. Według Stanisława Kowalika kultura symboliczna to zbiór wzorców, znaków charakterystycznych dla danego regionu, kultury, znany i używany przez ludzi, którzy go zamieszkują i dla których mają one niezwy-kłą wartość duchową. Dzięki temu każdy region różni się od drugiego.6

W znaczeniu ogólnym rodzaj kultury symbolicznej określa się, jako kulturę znaków i wartości. Kultura ta występuje w procesie społecznego komunikowania gdzie następuje wymiana pomiędzy nadawcą a od-biorcą znaków, gestów, informacji, symboli. W pro-cesie przenoszenia tych znaków i symboli dużą rolę odgrywają środki komunikowania to znaczy media. Wyróżnić możemy dwa rodzaje komunikowania:

1. Komunikowanie pierwotne czyli podstawowe for-my komunikacji takie jak znaki dźwiękowe, wizualne, ikoniczne. Niestety wadą tych środków komunikowa-nia jest nietrwałość i ograniczona przestrzeń, przekaz jest możliwy tylko, gdy nadawca i odbiorca znajdu-ją się obok siebie. Te przekazy silnie zakorzenione są w kulturze ludowej, rodzinach, kulturze lokalnej.

2. Komunikacja pośrednia – wykorzystywane jest pismo oraz dzieła sztuki, przekaz może odbywać się, kiedy odbiorca i nadawca nie mają ze sobą kontaktu. Niemniej jednak odczytanie przekazu wymaga znajo-mości kodów językowych oraz symboli plastycznych. Dzięki współczesnej technice człowiek łatwo rozpo-wszechnia tego rodzaju komunikacje.

Tak więc, istotą kultury symboliczne jest wszystko to, co powstało na przełomie wieków dzięki komu-nikacji międzypokoleniowej. Wszystkie przekazane wartości przyczyniły się do wielkich myśli i dokonań

5 Encyklopedia Pedagogiczna XXI Wieku…, op. cit., s. 969.6 A. W. Brzezinka, A. Hulewska, J. Słomska, Edukacja regional-

na, Warszawa 2006, s. 22.

Edukacja regionalna ważnym zadaniem współczesnej szkoły



literackich, plastycznych, muzycznych i dzięki temu wszystkiemu powstaje kultura danego narodu.7

Środowisko lokalneŚrodowisko lokalne odgrywa istotną rolę w eduka-

cji regionalnej gdyż placówki oświatowe dopasowują treści edukacji regionalnej tak, aby uwzględniać po-trzeby społeczności lokalnych i zostawać z nimi w ści-słym powiązaniu.

Stanisław Kowalik społeczność lokalną definiuje, jako grupę społeczną zamieszkującą niewielki obszar, trwale powiązaną ze sobą warunkami bytowymi, która pielęgnuje i zapewnia trwałość własnej kulturze regio-nalnej.8

Julian Rappaprot, aby wyjaśnić pojęcie społeczności lokalnej wprowadził koncepcję ekosystemu społeczne-go. Zdaniem tego autora społeczności lokalne tworzą takie ekosystemy społeczne, które są ze sobą powiązane zależnościami życiowymi stworzonymi na danym tery-torium.9

„Lokalność” jest obecna w programach szkolnych w dwóch wymiarach. Pierwszy to nauczanie o najbliż-szym otoczeniu (funkcjonowanie władz samorządo-wych, umiejscowienie zabytków w najbliższej oko-licy). Drugi to nauka o zdarzeniach i zjawiskach z perspektywy lokalnej. Dzięki tym treściom zawartym w programach edukacji regionalnej dziecko ma moż-liwość bliskiego poznania swojego otoczenia.10

RegionalizmRegionalizm w znaczeniu encyklopedycznym jest

to prąd społeczno-kulturowy dążący do zachowania swoich cech kulturowych, propagowania ich, odnowy oraz pogłębiania wiedzy o tej kulturze.11

Regionalizm wraz z lokalnością jak wyżej wymienia-łam pojawia się w takiej samej formie w programach edukacji regionalnej. Edukacja regionalna ma na celu przesycenie regionalizmem po to, aby wzbudzić w młodym człowieku szacunek do regionalnej kultury, tradycji, oraz trwale związać go ze swoim środowi-skiem lokalnym.

ZabytekZabytki to elementy kultury wpisane w dany re-

gion, charakteryzujące i wyróżniające go od innych. Definicja słownikowa zabytku brzmi następująco: Zabytek jest to obiekt o pewnej wartości np. histo-rycznej, naukowej, artystycznej, który podlega ochro-nie prawnej, w Polsce musi znajdować się w rejestrze zabytków.12

7 J. Angiel, Edukacja Regionalna…, op. cit., s. 18-19.8 A. W. Brzezinka, A. Hulewska, J. Słomska, Edukacja regional-

na…, op. cit., s.23.9 Tamże, s. 23-24.10 J. Angiel, Edukacja Regionalna…, op. cit., s. 21-23.11 Encyklopedia popularna PWN, Warszawa 1994, s. 716.12 Tamże, s. 970.

Na początku XIX w. kiedy to po raz pierwszy wpro-wadzono pojęcie zabytku, określano tą nazwą jedynie obiekty niematerialne, dopiero później rozszerzono to pojęcie o dobra intelektualne? Powstało wiele podzia-łów zabytków, najprostszym z nich jest podział na za-bytki ruchome (malarstwo, grafika, rzeźba, rzemiosło artystyczne) oraz nieruchome (architektura, budowni-ctwo).13

Zabytki są bardzo ważnym aspektem w edukacji re-gionalnej. Pokazują młodemu pokoleniu jak bogate jest środowisko, w którym żyje, ponadto uczy szacun-ku, tradycji i pozwala budować własną tożsamość.

GwaraGwara jest jednym z aspektów kulturowych, które

powoli zanikają, więc warto je pielęgnować. Niestety w dobie dzisiejszego postępu trudno jest posługiwać się gwarą, niemniej jednak nie wolno o niej zapo-minać i warto jej uczyć młode pokolenia. W ujęciu słownikowym gwara jest to odmiana języka charakte-rystyczna na danym terenie. Jest to mowa różniąca się cechami fonetycznymi, leksykalnymi od języka ogól-nonarodowego. Niekiedy gwara to też nazwa języka środowiskowego np. gwara uczniowska.14

Wiele lat temu kontakty międzyludzkie nie sięgały tak daleko jak teraz, wtedy ograniczały się do włas-nej gminy lub parafii. Przez to każda ta społeczność tworzyła własną odmianę językową dobieraną na swój użytek, często także zmieniano nazwy, które już ist-niały. Gwara rozwijała się tylko w języku mówionym a niepisanym, dlatego tak ważny jest tutaj przekaz po-koleniowy.15 Mowa ojczysta jest niezwykle ważna dla każdego człowieka, dlatego należy o nią dbać i przeka-zywać młodemu pokoleniu, aby mogło w pełni korzy-stać z dorobku kulturowego naszych przodków.

Tożsamość lokalnaCzłowiek w ciągu całego swojego życia uczy się

zdobywa wiedzę, umiejętności praktyczne, ale prze-de wszystkim kształtuje swoją tożsamość, poczucie, że jest odrębną, niepowtarzalną jednostką. Dużą po-mocą w kształtowaniu tożsamości lokalnej młodego człowieka są wartości kultury regionalnej.

Jedną z takich wartości kultury jest tożsamość. W ujęciu słownikowym tożsamość to „stosunek zachodzący między jednym przedmiotem a nim samym”.16 Najprościej rzecz biorąc jest to zbiór cech charakterystycznych dla danej jednostki pozwalają-cych ją z łatwością zidentyfikować. Proces budowa-nia tożsamości polega na zbieraniu przez całe życie doświadczeń i budowaniu własnych przekonań

13 J. Angiel, Edukacja Regionalna…, op. cit., s. 251.14 Encyklopedia popularna…, op. cit., s. 281.15 J. Angiel, Edukacja regionalna… op. cit., s. 257.16 Encyklopedia popularna… op. cit., s. 877.

�0 Nauczyciel i Szkoła nr 10 (�4)


w obszarach subiektywnie ważnych dla danego czło-wieka. Tożsamość pomaga określić miejsce w świecie społe-cznym jednostki oraz budzić poczucie osobistej niepowtarzalności.17

Poczucie tożsamości najsilniej buduje się w okresie dzieciństwa a wtedy dziecko przypisuje sobie cechy, które zaczerpnęło z najbliższego otoczenia, dziecko buduje swoją tożsamość lokalną.

Tożsamość lokalna wiąże się także z tożsamością kulturową, regionalną i społeczną, dzięki tym toż-samością młody człowiek nabywa wzory zachowań i wartości kreowanych przez naszych przodków. War-tości kultury regionalnej to podstawa dla najmłod-szych dzieci, aby miały możliwość rozwinięcia własnej tożsamości lokalnej.

17 A. W. Brzezinka, A. Hulewska, J. Słomska, Edukacja regio-nalna…, op. cit., s. 52- 54.

Patriotyzm lokalnyPatriotyzm lokalny w dzisiejszych czasach jest war-

tością bardzo pożądaną. Niestety w naszym środowi-sku jest coraz mniej patriotów, którzy pragną działać na swoim terenie i dbać o niego jak o swój prywatny interes. W ujęciu słownikowym patriotyzm to posta-wa społeczno-polityczna, która łączy się z przywiąza-niem i miłością do ojczyzny. Patriota wyznaje takie cechy jak jedność i solidarność z narodem oraz szacu-nek i poszanowanie dla innych narodowości.18

Patriotyzm lokalny wiąże się z miejscem zamiesz-kania, lokalny patriota bierze czynny udział w życiu swojej społeczności, lokalnej infrastruktury i dąży do poprawy funkcjonowania lokalnej społeczności. Edukacja regionalna ma na celu przyczynić się do roz-woju w młodych ludziach właśnie takiego patrioty-zmu lokalnego.

18 Encyklopedia popularna…, op. cit., s. 624.

Zapisy przedstawione w podstawie programowej kształcenia przyrodniczego

(przyroda, biologia, geografia) z natury rze-czy mają charakter ogólny i wskazują na kie-runek koniecznych działań podejmowanych przez ucznia. Dotyczą one między innymi obserwacji stanu zanieczyszczenia najbliż-szego otoczenia, wpływu codziennych zachowań na stan środowiska przyrodnicze-go oraz działań sprzyjających środowisku przyrodniczemu, a także poszanowania przy-rody, organizmów i obiektów objętych ochro-na prawną w najbliższej okolicy i w Polsce. Ciąg ogólnych celów kształcenia przyrodni-czego stanowi logiczną całość.

Pierwszy etap kształcenia polega na odkrywa-niu, czym jest macierzysty region – „mała ojczyzna” w życiu dziecka, jego rodziny i bliskich oraz jaką rolę odgrywa uczeń w tworzeniu wartości związanych z kulturą wspólnoty lokalnej oraz w kształtowaniu i pomnażaniu dziedzictwa przyrodniczego.

Drugi i trzeci etap jest dalszym poszerzaniem wie-dzy o walorach przyrodniczo-kulturowych regionu i jej związkach z przyrodą narodową. Dzięki temu możliwe jest tworzenie więzi, rozwój tożsamości regionalnej i uświadomienie sobie różnorakich przy-należności człowieka.

Na czwartym etapie kształcenia przyrodniczego następuje dalsze pogłębianie więzi ze swoim śro-dowiskiem, regionem, poznanie własnego regionu jako części Polski i Europy, kształtowanie tożsamo-ści regionalnej w kontekście wartości narodowych i europejskich, przygotowanie do dojrzałego życia w strukturach regionalnych, narodowych, państwo-wych i europejskich, rozwijanie szacunku wobec innych wspólnot regionalnych, etnicznych i narodo-wych.

Wszyscy nauczyciele prowadzący edukacje regional-ną powinni zdawać sobie sprawę z tego, że proces two-rzenia więzi i postaw wobec własnego regionu zaczy-na się i jest możliwy dzięki ciągłemu jej poznawaniu, odkrywaniu związku jego teraźniejszości z przeszłością

Analiza podstawy programowej kształcenia przyrodniczego na II, III i IV etapie kształceniaKorelacja między przedmiotami oraz między pozio-mami kształcenia w zakresie edukacji regionalnej

�1Nauczyciel i Szkoła nr 10 (�4)


oraz własnego udziału w łańcuchu pokoleniowym. Przetrwają wówczas najbardziej cenne wartości zarów-no w ludziach jak i w obrazie ziemi, na której żyją.

Uczeń musi zdawać sobie sprawę, że człowiek świa-domy swojej przynależności regionalnej powinien być otwarty na dziedzictwo kulturowe innych regionów i narodów europejskich, a także szukać podobieństw i różnic kulturowych. Te ostatnie, poprzez różnorod-ność stanowią o bogactwie kulturowym. Ich dostrze-ganie powinno wiązać się z okazywaniem szacunku. Uczniowie dzięki zawartym treściom edukacji regio-nalnej budują tożsamość kulturowa i wzmacniają więź ze środowiskiem, w którym czyją. Poznając wa-lory środowiska przyrodniczego są w stanie aktywnie poznawać i zrozumieć na przykładach ogólniejszych zjawiska i procesy przyrodnicze w środowisku lokal-nym.Lista tematów o charakterze regionalnym z przy-rody/biologii.

Przyroda – szkoła podstawowaBiologia – gimnazjum, szkoła ponadgmnazjalnaPrzyroda – szkoła ponadgimnazjalna

Szkoła podstawowa1. Mój „mały świat” moja mała ojczyzna. Miejsca,

które lubię, miejsca, które omijam. Przyroda moich dziadków.

2. Charakterystyka geograficzna najbliższej okoli-cy i regionu. Charakterystyczne krajobrazy w moim regionie. Krajobraz wokół mnie. Warunki naturalne. Obszary chronione, lasy, wody i ich rola w środowi-sku. Monitoring środowiskowy. Atrakcyjność regionu z różnych punktów widzenia.

3. Przyszłość regionu – moja przyszłość. Zmiany w najbliższej okolicy i regionie (użytkowanie, zago-spodarowanie obszaru). Zmiana w stylu życia ludzi – próba oceny tych zmian (ochrona przyrody).

4. Wiedza o przyrodzie regionu z perspektywy klechd ludowych. Popularne ptaki, zwierzęta, rośliny i stworki, ich ludowy rodowód (na podstawie klechd: Bocian, Dudek, Skowronek Słowik, O źdźble żyta, Olszyna, Kret, Chochliki, Szczygieł), Cztery pory roku.Gimnazjum

1. Życie ludzi w regionie dawniej i obecnie. Ludzie, którzy pozytywnie zapisali się w dziejach tej ziemi.

2. Jak ludzie tu gospodarowali i gospodarują? Specyfika gospodarcza regionu (zasoby naturalne i ich wykorzystywanie, stan środowiska przyrodniczego, przykłady pozytywnego i negatywnego przekształca-nia środowiska geograficznego). Główne problemy gospodarcze.

3. Gdzie jest „moje miejsce na Ziemi” mój region. Położenie geograficzne regionu w granicach Polski i Europy.Szkoła ponadgimnazjalna

1. Zróżnicowanie przestrzenne elementów środowi-ska geograficznego oraz jego przyczyny. Przyrodnicza specyfika regionu (dominanty, wyróżniki, atrybuty). Najpiękniejsze obiekty przyrodnicze oraz ich znacze-nie. Ład i nieład regionu.

2. Skąd wywodzą się moje korzenie? Tradycje włas-nej rodziny na tle tradycji regionalnych i narodowych, tradycje przekazywane z pokolenia na pokolenie. Okresowe zmiany w przyrodzie – obserwacje feno-logiczne, rośliny jadalne dawniej i obecnie. Jak żyć w zgodzie z przyrodą?

3. Jaka powinna być przyszłość regionu i jego miesz-kańców? Szansa w dostrzeżeniu i wykorzystaniu roz-maitych walorów i dominant.

4. Troska o region i jego dziedzictwo przyrodnicze – co po sobie chcemy pozostawić?. Zrównoważony rozwój warunkiem życia obecnych i przyszłych poko-leń.Lista zagadnień regionalnych, o których należy wspominać przy okazji realizacji innych tematów.

Przyroda – szkoła podstawowa1. Ja i moje otoczenie2. Orientacja w terenie 3. Najbliższa okolica4. Człowiek a środowisko5. Krajobrazy Polski i Europy6. Zdrowie i troska o zdrowie7. Krajobrazy świata

Przyroda – szkoła ponadgimnazjalna1. Nauka i technologia – ochrona przyrody i środo-

wiska – zrównoważony rozwój, efekt cieplarniany2. Piękno i uroda – krajobrazy naturalne i antro

pogeniczne3. Ochrona przyrody i środowiska4. Cykle, rytmy, czas5. Woda – cud natury

Biologia – gimnazjum1. Ekologia i ochrona środowiska

Biologia – szkoła ponadgimnazjalna1. Różnorodność biologiczna i jej zagrożenia2. Ekologia

Opracowała: dr Małgorzata PodolakPodkarpackie Centrum Edukacji Nauczycieli w Rzeszowie


�2 Nauczyciel i Szkoła nr 10 (�4)


Temat: Przemyśl – moje miasto

Adresat: Uczniowie szkoły podstawowej

Cele ogólne:• poznanie miasta rodzinnego i okolic,• kształtowanie umiejętności posługiwania się infor-

macjami,• zainteresowanie przeszłością i teraźniejszością miejsca

zamieszkania,• doskonalenie umiejętności obserwacji,• kształtowanie umiejętności orientowania się w tere-

nie i posługiwanie się mapą,• rozwijanie aktywności uczniów.

Korelacja międzyprzedmiotowa: • język polski, • historia, • sztuka, • przyroda, • edukacja ekologiczna, • edukacja regionalna

PrzyrodaCele:• wskazywanie i opisywanie lokalizacji miasta Przemyśla

na mapie Polski,• orientowania się w terenie,• orientowanie planu miasta w terenie z użyciem,

kompasu i wykorzystaniem punktów odniesień,• rozpoznawanie i opisywanie form ukształtowania

terenu,• czytania mapy topograficznej i poziomicowej,• odczytywanie na podstawie legendy planu potrzeb-

nych informacji,• opisywania działalności ludzi w Przemyślu,• kształcenie właściwego zachowywania się w miej-

scach chronionych,• dostrzeganie walorów przyrodniczych najbliższej

okolicy• rozpoznawanie pospolitych gatunków drzew,• czytanie i interpretowania tabel w roczniku staty-

stycznym,• dostrzegania i promowania przyrodniczych i kultu-

rowych walorów Przemyśla.

Treści:• poznajemy plan naszej miejscowości,• opis miejsca zamieszkania, określenie położenia geo-

graficznego,

• charakterystyka flory i fauny naszej miejscowości,• rozpoznawanie gatunków drzew przy pomocy klucza,• zasady zachowania się na obszarach chronionych,• tereny i obiekty prawnie chronione,• sposoby zagospodarowania terenu w najbliższym

otoczeniu.

Edukacja regionalnaCele: • dostrzeganie potrzeb ochrony przyrody poprzez

tworzenie rezerwatów przyrody,• promowanie swojego miasta poprzez ukazanie jego

walorów.

Treści:• wybrane elementy historii regionu,• zabytki architektury i pomniki przyrody w naszej

miejscowości,• położenie i zróżnicowanie przestrzenne elementów

środowiska geograficznego regionu.

HistoriaCele: • przedstawienie treści historycznych w związkach

przyczynowo-skutkowych,• lokalizowanie czasowo-przestrzennego wydarzeń

z wykorzystaniem planu lub mapy,• wyszukiwanie potrzebnych informacji w różnorod-

nych źródłach oraz ich selekcjonowania, porządko-wania i przechowywania.

Treści:• elementy historii regionalnej,• uwarunkowania życia ludzi danego regionu od

czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych,• krajobraz najbliższej okolicy,• moje miasto, wydarzenia o zasadniczym znaczeniu

dla losów miasta,• najważniejsze elementy polskiego dziedzictwa kultu-

rowego,• moje miasto – położenie, ludność.

Korelacja międzyprzedmiotowa z uwzględnieniem treści edukacji regionalnej

Opracowała: dr Małgorzata PodolakPodkarpackie Centrum Edukacji Nauczycieli w Rzeszowie


Nauczyciel i Szkoła nr 10(34) 2012

Documents

Transcript of Nauczyciel i Szkoła nr 10(34) 2012