Natalia Olszanecka

"Zrozumieć Pakistan. Radykalizacja,terroryzm i inne wyzwania",Agnieszka Kuszewska, Warszawa2015 : [recenzja]Historia i Polityka nr 19 (26), 107-109

2017

Natalia OL SZ A NECK AAkademia Sztuki Wojennej, Warszawa, Polska

Agnieszka Kuszewska, Zrozumieć Pakistan. Radykalizacja, terroryzm i inne wyzwania, Warszawa 2015, ss. 347

A gnieszka Kuszewska jest jednym z naj-lepszych polskich badaczy subkonty-

nentu indyjskiego. Jest autorką takich pu-blikacji, jak Indyjsko-pakistański konflikt w Kaszmirze (2010) czy Indie, Pakistan w stosunkach międzynarodowych. Konflik-ty, strategie, bezpieczeństwo (2013). Pracuje jako analityk w think-tanku Centrum Stu-diów Polska-Azja. Jest także pracownikiem naukowym w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej. Prowadzi regularne wykłady na uniwersytetach w Pakistanie.

O Pakistanie w Polsce pisze się niewie-le. Najważniejsze monografie to Pakistan. Dzieje ziemi i państwa Krzysztofa Wolskie-go, wydana pod koniec lat 70-tych oraz Pakistan. Historia i współczesność Aleksan-dra Głogowskiego. Poza tym mamy do czynienia głównie z publikacjami popu-larnonaukowymi lub rozdziałami w szer-szych publikacjach dotyczących regionu. Nie ujmują one jednak aktualnych proble-mów Pakistanu w sposób kompleksowy. Książka autorstwa Agnieszki Kuszewskiej stanowi natomiast kompendium wiedzy o współczesnym Pakistanie, jego historii i najważniejszych problemach. Uzupełnia

tym samym olbrzymią lukę, która istniała na polskim rynku wydawniczym.

Książka składa się z czterech rozdzia-łów. Najobszerniejszą część stanowi omó-wienie problemów i zagrożeń współcze-snego Pakistanu. Publikacja jest opatrzona wstępem, w którym Autorka odpowiada na pytanie: dlaczego warto zrozumieć Pa-kistan? Wskazuje przede wszystkim na fakt, iż stanowi on element systemu bez-pieczeństwa Azji Południowej i, że jest to jedyne państwo muzułmańskie posiadają-ce broń nuklearną. Podkreśla także kwe-stie związane z separatyzmem poszczegól-nych pakistańskich prowincji. Uzasadnia-jąc wybór tematu, Agnieszka Kuszewska wskazuje na jednoznacznie negatywny wi-zerunek Pakistanu w polskich mediach i jednoczesny brak prób wyjaśnienia źró-deł problemów wewnętrznych tego pań-stwa (s. 11–12).

We wstępie czytamy, iż „publikacja sta-nowi rezultat analizy historyczno-polito-logicznej oraz badań terenowych” (s. 14). Analiza politologiczna wymagałaby jasne-go określenia celów badawczych, proble-mów, tez, hipotez czy metod badawczych,

H i s t o r i a i P o l i t y k aNr 19 (26)/2017, s s . 107–109ISSN 1899-5160, e-ISSN 2391-7652w w w.hip.umk.plDOI: http://dx.doi.org/10.12775/HiP.2016.007

108 His tor i a i Pol it yk a • n r 19(26 )/2017Rec en z je

jakimi posługiwała się Autorka prowadząc swoje badania. To jednak zostało w publi-kacji całkowicie pominięte. Brakuje przede wszystkim głębszej charakterystyki badań terenowych prowadzonych przez Agniesz-kę Kuszewską. Uwagę zwraca również dość okrojona bibliografia, co stoi w sprzeczno-ści ze stwierdzeniem Autorki, iż „na Zacho-dzie ukazuje się dużo publikacji o Pakista-nie” (s. 7).

Pierwszy rozdział dotyczy historyczne-go podłoża dzisiejszych problemów Paki-stanu. Obejmuje on około 45 stron publi-kacji. W sposób rzeczowy i przy tym in-teresujący Autorka omawia najważniejsze wydarzenia w siedemdziesięcioletniej hi-storii Pakistanu. Charakteryzuje poszcze-gólne rządy i w przejrzysty sposób wyja-śnia zachodzące tam procesy. Na szczegól-ną uwagę zasługują fragmenty dotyczące samego powstania Pakistanu oraz opis rzą-dów Ayuba Khana. Faktem jest to, że nie-które wydarzenia z historii Pakistanu zo-stały przez Autorkę uproszczone. Należy jednak mieć na uwadze, iż nie jest to praca historyczna, a analiza współczesnych pro-blemów Pakistanu i pewne uogólnienia musiały zostać przez Agnieszkę Kuszew-ską zastosowane.

Drugi rozdział dotyczy współczesnych problemów i zagrożeń Pakistanu. Jest to najlepszy rozdział w całej monografii. Au-torka porusza w nim kwestie związane m.in. z etnicznością, religią oraz znacze-niem armii we współczesnej polityce Paki-stanu. Na uwagę zasługuje charakterystyka organizacji terrorystycznych, opis obozów szkoleniowych oraz wskazanie na rolę szkół kanonicznych w radykalizacji państwa. Au-torka opisuje także problemy społeczne Pa-kistanu – zwraca uwagę na przemiany de-mograficzne, dostęp do edukacji oraz oby-czaje. W tekście pojawiają się opinie osób, z którymi Agnieszka Kuszewska przepro-

wadzała wywiady. Całość napisana jest w sposób dynamiczny, ciekawy i uporząd-kowany. Autorka formuje także bardzo ważną tezę o tym, iż w Pakistanie źródła-mi radykalizacji są zarówno surowe, kultu-rowo uwarunkowane przywiązanie do tra-dycji, niechęć do zmian, jak i wielopokole-niowe życie w skrajnym ubóstwie (s. 179). W rozdziale pojawiają się jednak pewne błę-dy – Autorka pisze np.: „Wielu pakistań-skich hindusów należy do najniższej ka-sty hinduskiej – niedotykalnych” (s. 119). Agnieszce Kuszewskiej musiało jednak cho-dzić nie o kasty, ale o warny. Drugą kwe-stią jest to, że niedotykalni znajdują się poza tym systemem – są wykluczeni z ortodok-syjnego społeczeństwa hinduistycznego.

Trzeci rozdział monografii dotyczy pro-wincji i podziału administracyjnego Pa-kistanu. Autorka porusza w nim bardzo ważny problem relacji centrum-peryferie (w przypadku Pakistanu będą to relacje Pendżab-reszta państwa). Zaznacza w nim, iż w Pakistanie występują tendencje separa-tystyczne. Podaje ich źródła i możliwe za-grożenia z nimi związane. Na szczególną uwagę zasługują fragmenty dotyczące paki-stańskiej części Kaszmiru – Azad Kaszmi-ru. Agnieszce Kuszewskiej udało się unik-nąć w tym fragmencie powtórzeń ze swo-ich poprzednich monografii. Rozdział ten jest zdecydowanie najbardziej innowacyj-nym i nowatorskim fragmentem publikacji. W Polsce praktycznie nie pisze się o Pakista-nie w kontekście rywalizacji i dominacji po-szczególnych jednostek administracyjnych.

Ostatni, czwarty rozdział jest poświęco-ny polityce zagranicznej Pakistanu. Zajmu-je on około 25 stron, czyli zdecydowanie za mało, by omówić ten problem w spo-sób kompleksowy. Autorka koncentruje się na relacjach Pakistanu ze Stanami Zjedno-czonymi, Indiami, Afganistanem i China-mi. Wszystkie uwagi Agnieszki Kuszew-

Nata l i a  Ol s z aneck a  •   Agnieszka Kuszewska, Zrozumieć Pakistan 109

skiej są trafne, natomiast nie wyczerpu-ją tematyki relacji dwustronnych Pakista-nu, a jedynie ją sygnalizują. Szerszy opis umiejscowienia Pakistanu w stosunkach międzynarodowych znalazł się natomiast w publikacji Autorki z 2013 r. Mimo iż kwestie polityki zagranicznej Pakista-nu zostały przedstawione w tym rozdzia-le w dość okrojonej formie, to umieszcze-nie ich w monografii jest zasadne, aby po-kazać wszystkie problemy, z którymi musi zmierzyć się współczesny Pakistan.

Podsumowując, monografia Agnieszki Kuszewskiej nie jest bez zarzutu. Posiada

pewne braki formalne, m.in.: brak wska-zania na metodologię, sporadyczne po-myłki w terminologii politologicznej oraz literówki. Jest ona jednak bez wątpienia publikacją ważną i zalicza się do gro-na najlepszych publikacji o Pakistanie na rynku polskim. Jest aktualną analizą za-grożeń tego państwa. Cechuje ją duża przejrzystość i dynamiczny język. W peł-ni zgadzam się z autorem jednej z recen-zji – Krzysztofem Dębnickim – iż książ-ka ta powinna być obowiązkową lekturą dla wszystkich zainteresowanych porusza-ną problematyką.