Na szlakach tradycjiPo cestách tradícií

On the Trails of Tradition

Regionalny Ośrodek Kultury w Bielsku-BiałejBielsko-Biała 2018

Przewodnik współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego Program Interreg V-A Polska – Słowacja 2014–2020 oraz budżetu państwa. Powstał w ramach

mikroprojektu „TransEtno – promocja dziedzictwa kulturowego polsko-słowackiego pogranicza”.Bedeker spolufinancovaný z prostriedkov Európskeho fondu regionálneho rozvoja

Programu Interreg V-A Poľsko – Slovensko 2014–2020, ako aj zo štátneho rozpočtu. Vznikol ako súčasť mikroprojektu „TransEtno – propagácia kultúrneho dedičstva na poľsko-slovenskom pohraničí“.

The publication co-financed from the funds of the European Regional Development Fund within Interreg V-A Poland – Slovakia 2014–2020 Program and the state budget. Created within

“TransEtno – promotion of the cultural heritage of the Polish and Slovakian borderland” Micro Project.

Wyłączną odpowiedzialność za zawartość niniejszej publikacji ponoszą jej autorzy i nie może być ona utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Unii Europejskiej oraz Euroregionu Beskidy.

Zodpovednosť za obsah tejto publikácie spočíva výhradne na autoroch a nemôže byť stotožňovaná s oficiálnym stanoviskom Európskej únie a Euroregiónu Beskydy.

The sole responsibility for the content of this publication lies with the authors and it cannot be identified with the official standpoint of the European Union and the Euroregion Beskidy.

Mobilna aplikacja na smartfony Mobilná aplikácia pre smartphony Mobile application for smartphones

Wydawca/Vydavateľ/Published by: Regionalny Ośrodek Kultury w Bielsku-Białejul. 1 Maja 8, 43-300 Bielsko-Białarok@rok.bielsko.pl, www.rok.bielsko.pltel. +48/33-812-69-08Regionalny Ośrodek Kultury w Bielsku-Białej jest Instytucją Kultury Samorządu Województwa Śląskiego

Współpraca/Spolupráca/Cooperation: Oravské kultúrne stredisko v Dolnom Kubíne

© Regionalny Ośrodek Kultury w Bielsku-Białej

ISBN 978-83-63291-53-2

Druk/Tlač/Printed by: Augustana, Bielsko-BiałaNakład/Vydanie/Circulation: 3000Egzemplarz bezpłatny/Bezplatný exemplár/ Free copy

Teksty/Texty/Texts: Małgorzata Słonka, Justyna Fołta, Łukasz Giertler

Tłumaczenie/Preklad/Translated by: Agata Jędrzejczyk (słowacki/slovenský/Slovak),Katarzyna Zieleźnik (angielski/anglický/English)

Zdjęcia/Fotografie/Photographs: Kazimierz Gajewski, Agnieszka Kobiałka, Alicja Młyniuk, Artur Strąk oraz Mirosław Baca, Aleksander Dyl, Marian Koim, Zbigniew Micherdziński, Alicja Migdał--Drost, Małgorzata Słonka, Jan Zoń; archiwum: Regionalny Ośrodek Kultury w Bielsku-Białej, Oravské kultúrne stredisko v Dolnom Kubíne, Szkoła Podstawowa nr 5 w Zawoi-Gołyni

Koncepcja, redakcja, korekta Koncepcia, redakcia, korektúry Concept, editing, correction: Małgorzata Słonka

Redakcja wersji słowackiej, korekta Redakcia slovenskej verzie, korektúry Editing of the Slovak version, correction: Miroslav Žabenský

Opracowanie graficzne, DTPGrafická úprava a príprava do tlače Graphic design and DTP: Mirosław Baca

3wstęp/úvod

W świecie globalizacji poszukujemy tego, co nas wyróżnia i skwapliwie poznajemy odrębności innych. Ciekawi nas, skąd i z czego się wzięliśmy – my i oni.

Chętnie wędrujemy – zwłaszcza po Europie bez granic – szla-kami regionów, mniejszych i większych. Poznajemy cechy geo-graficzne różnych obszarów, wpływające na miejscową społecz-ność, choćby poprzez rodzaj gospodarki, ukształtowanie terenu, warunki klimatyczne lub odmienne rodzaje bogactw natural-nych. Z ciekawością przypatrujemy się również różnicom kultu-rowym i temu wszystkiemu, co z jednej strony łączy duże grupy ludzi – jak choćby elementom folkloru muzycznego i taneczne-go – z drugiej zaś wszelkim małym odrębnościom, charaktery-stycznym dla niewielkich wspólnot. Przy czym nie tylko daw-ne formy są dla nas interesujące, ale również to, jak wpływają na dziś, jak kształtują współczesną tożsamość swoich społeczności.

Zapraszamy do takiej wędrówki szlakami pogranicza polsko--słowackiego, ponad granicami. Obszarem tego wędrowania jest Euroregion Beskidy, a niekiedy również jego najbliższa okolica.

Kiedy w 2005 roku wydaliśmy przewodnik „Na szlakach tra-dycji/Po cestách tradícií”, okazał się on wielkim sukcesem. Po kilkunastu latach temat nie jest już nowy, ukazało się wiele wy-dawnictw czy to książkowych, czy internetowych o podobnych charakterze. Postanowiliśmy jednak zaryzykować i wejść jesz-cze raz do tej samej rzeki, by sprawdzić, jak zmieniło się to, co opisywaliśmy. Rzeczywiście się zmieniło. Jednych miejsc już nie ma; inne się rozwinęły i  podejmują nowe zadania, reali-zują nowe projekty; są i takie, które wtedy jeszcze nie istniały, a dziś przyciągają swoją jakże ciekawą ofertą. Efekt trzymacie, Czytelnicy, w swoich rękach. Znaleźć go możecie także na swo-ich smartfonach.

Jedno wszakże się nie zmieniło. To ludzie z pasją. Tylko dzię-ki nim muzea, skanseny, galerie małe i duże, izby pamięci, pra-cownie twórcze są placówkami, które warto polecić. Niezależnie od tego, czy są to indywidualne przedsięwzięcia miłośników tra-dycji albo artystów uprawiający jakąś dziedzinę ludowej sztuki, czy też mniejsze lub większe instytucje. Wiedza, szacunek dla dorobku kulturowego i nadzwyczajne zaangażowanie pracow-ników galerii, muzeów i skansenów – prawdziwych pasjonatów – ożywiają materialne obiekty z przeszłości. Z tym wszystkim, co je wypełniało: codziennymi czynnościami, pracami domo-wymi i gospodarskimi, muzyką, pieśniami, strojami, twórczo-ścią artystyczną, pasjami i marzeniami... ludzi, o których pamięć wciąż żyje w opowieściach, anegdotach, zdjęciach, pozostawio-nych przedmiotach, dziełach sztuki, domostwach, warsztatach.

Chcecie zakosztować tej wspólnoty pamięci? Zapraszamy na szlaki tradycji.

Małgorzata Słonka

Wstep,

4

Vo svete globalizácie hľadáme to, čím sa vyznačujeme a horlivo túžime spoznať rozdiely u iných. Zaujíma nás, odkiaľ a z čoho sme sa vzali – my a oni.

S ochotou putujeme – zvlášť po Európe bez hraníc – chodníkmi regiónov, menších a väčších. Spoznávame ze-mepisné vlastnosti rôznych oblastí, ovplyvňujúce miestne obyvateľstvo aspoň prostredníctvom druhu hospodárstva, sformovania povrchu, podnebných podmienok alebo prí-rodného bohatstva rôzneho druhu. So záujmom sleduje-me aj kultúrne rozdiely a všetko, čo na jednej strane spá-ja veľkú skupinu ľudí – ako napríklad prvky hudobného a tanečného folklóru – na druhej zasa všetky malé odliš-nosti, charakteristické pre neveľké spoločenstvá. Pričom zaujímavé sú pre nás nielen staršie formy, ale aj to, ako ovplyvňujú dnešok, ako formujú súčasnú identitu svo-jich spoločenstiev.

Pozývame na takúto prechádzku po cestách poľsko-slo-venského pohraničia, ponad hranicami. Oblasťou pre-chádzok je Euroregión Beskydy a niekedy aj jeho najbliž-šie okolie.

Keď sme v roku 2005 vydali sprievodcu „Na szlakach tradycji/Po cestách tradícií“, stal sa žiadaným. Po niekoľ-kých rokoch táto téma už nie je novou, vyšli viaceré publi-kácie podobného charakteru – knižné alebo elektronické. Rozhodli sme sa predsa zariskovať a opätovne vojsť do tej istej rieky, aby sme overili, ako sa zmenilo to, o čom sme už písali. Niektoré miesta už nie sú, iné sa rozvinuli a pre-beraju nové úlohy, realizujú nové projekty, sú aj také, ktoré ešte vtedy neexistovali a dnes priťahujú pozornosť veľmi zaujímavou ponukou. Výsledok držíte, čitatelia, vo svo-jich rukách. Nájsť ho môžete aj na svojich smartfónoch.

Jedno sa predsa nezmenilo. Sú to ľudia so záľubami, skanzeny, galérie malé i veľké, pamätné izby, tvorivé dielne a inštitúcie, ktoré sa oplatí odporučiť. Nezávislé od toho či sú to individuálne akcie milovníkov tradície alebo umel-cov zaoberajúcich sa niektorou z oblastí ľudovej kultúry, alebo tiež väčšie alebo menšie inštitúcie. Vedomosti, úcta k tradíciám a obrovská angažovanosť pracovníkov v galé-riách, múzeách a skanzenoch, vášnivých ľudí oživujúcich hmotné objekty z minulosti tým všetkým, čo ich voľake-dy napĺňalo: každodenné činnosti, domáce a hospodárske práce, hudba, spev, kroje, umelecká činnosť, záľuby a sny... ľudí, ktorých pamäť stále žije v  rozprávaniach, anekdo-tách, na fotografiách, ponechaných predmetoch, umelec-kých dielach, v domácnostiach, v dielňach.

Chcete vychutnať toto spoločenstvo pamäti? Pozýva-me Vás na cesty tradície.

Małgorzata Słonka

Vstup

5

In the world of globalization, we search for everything that distinguishes us and we eagerly get to know others’ distinc-tiveness. We are curious about where and what we come from – us and them.

We willingly travel – especially throughout Europe without any boundaries – we follow smaller and bigger regional trails. We get to know geographical features of different areas which influence local communities through their economy, lay of the land, climatic conditions or different natural resources. We also curiously observe cultural differences and all these things that on one hand connect big groups of people such as the elements of the musical and dancing folklore, but on the other hand, we also observe tiny differences, characteristic of small commu-nities. Not only the old forms themselves are interesting to us, but also the way they influence the present times and how they shape the contemporary identity of their communities.

We are inviting you to join us on this trip along the polish and Slovakian borderline trails. The Euroregion Beskidy will be the area of our trip and sometimes its nearest vicinity as well.

When we published our guidebook “Na szlakach tradycji/Po cestách tradícií” (On the Trails of Tradition) in 2005, it turned out to be a real bomb. The topic is no longer a novelty after that many years since a lot of other works of the similar character have been published either traditionally or on the Internet. We have decided to take a risk and step in the same river again in order to check how the things, we described, have changed. In-deed things have changed. Some institutions no longer exist, others have developed and they take up new tasks, carry out new projects. There are also new ones that did not exist at that time but today they attract people with their interesting offer. You are now holding the result in your hands. You can also find it on your smartphones.

Nevertheless, one factor has not changed and I mean the people with passion here. It is only thanks to them that muse-ums, open air museums, small and big galleries, memorial halls and artistic workshops are the places worth recommending. It doesn’t matter whether these are individual projects of the tra-dition lovers or artists dealing with a given area of the folk art or smaller or bigger institutions. The knowledge, respect for tra-dition and extraordinary involvement of the people working in galleries, museums, and open air museums bring life to mate-rial objects from the past along with everything that accompa-nied them – everyday activities, housework, music, songs, cos-tumes, artistic works, passions, and dreams. And people who are remembered in tales, anecdotes, photographs, different ob-jects, works of art, domestic premises and workshops.

Would you like to join this fellowship of rememberance? You are most welcome on the trails of tradition.

Małgorzata Słonka

Introduction

6A

W Pszczynie, niegdyś stolicy księstwa, odwie-dzić trzeba zamek z niezwykłymi wnętrzami i  zabytkowy park, a  także ośrodek hodowli żubra. Ziemia pszczyńska to również odrębna kultura ludowa, z własną obrzędowością, folk-lorem muzycznym i tanecznym, strojem, a tak-że oryginalnym budownictwem drewnianym.

V Pszczynie, voľakedy hlavnom meste kniežat-stva, je treba navštíviť zámok s krásnymi interi-érmi a pamiatkovým parkom, ako aj stredisko chovu zubrov. Pszczyńský región sa vyzna-čuje svojráznou ľudovou kultúrou s vlastným obradovým, hudobným a  tanečným folkló-rom, ľudovým krojom, ako aj originálnou dre-venou výstavbou.

Everyone should visit the Pszczyna Castle with its magnificent interiors and the historical park as well as the European bison restitution centre in the town of Pszczyna which used to be a capital of the Dut-chy. The Pszczyna Region is also characterised by its own folk culture, folk rituals, folk music and dan-cing as well as folk costume and unique wooden constructions.

A

Pszczyna

7

Zagroda Wsi Pszczyńskiej to urokliwe miej-sce położone nieopodal centrum miasta. Jest to kompleks kilkunastu drewnianych obiektów z ziemi pszczyńskiej, pochodzących przeważnie z XIX w. Powstał w 1975 r., a przez ponad 40 lat działalności jego teren rozrósł się do 2 ha. Leży na Szlaku Architektury Drewnianej.

Są tu m.in.: pasieka, młyn z wiatrakiem, masztalnia, wozownia, chałupa mieszkalna. Każ-dy budynek wypełnia ekspozycja tematyczna. W obiektach oglądamy m.in. narzędzia używa-ne w pszczelarstwie, szewstwie czy rolnictwie, a także wystrój wnętrza typowego XIX-wiecz-nego domu, różnego rodzaju wozy oraz wyroby rękodzielnicze. Są też rekwizyty obrzędowe, np. elementy stroju kolędników.

Odbywają się w skansenie warsztaty dla młodszych i starszych („Magia ziół”, „Sekrety pszczół”, filcowania na mokro, malowania na szkle i in.). A także imprezy, takie jak mają-ce kilkudziesięcioletnią tradycję „Mały Brzym” – Prezentacje Dziecięcych Zespołów Re-gionalnych i „Spotkania pod Brzymem” – Festiwal Kultury Ludowej, także Europejskie Dni Dziedzictwa w Skansenie, Święto Pszczoły albo „Graczki i  łonaczki” – festiwal ślą-skich gier i zabaw.

Wchodząc na teren skansenu, czujemy sielankowość małej XIX-wiecznej wioski. Jest to w  dużej mierze efekt modernizacji wykonanych w latach 2007–2013, które uatrakcyjniły muzealne zbiory i pozwoliły na wykorzystanie nowoczesnej techniki. Cały teren jest bar-dzo zadbany, wykonano nowe ścieżki i oświetlenie. Nie sposób nie wczuć się w panującą tu atmosferę, zwłaszcza dzięki żyjącym na terenie skansenu zwierzętom oraz dźwiękom, któ-re towarzyszą nam podczas zwiedzania. Zbliżając się na przykład do kuźni, gdzie poznamy z bliska narzędzia, jakimi posługiwali się dawni rzemieślnicy, już z daleka słyszymy odgło-sy ich ciężkiej pracy. Sielskie wrażenie potęguje jeszcze działające koło młyńskie, którego mechanizm zrekonstruowano na podstawie osiemnastowiecznych rozwiązań technicznych.

To miejsce bardzo interesujące i klimatyczne. Przyciąga krajobrazem, ale także historią i tradycjami, które poznajemy, zwiedzając ekspozycję. Istnieje możliwość wynajęcia przewod-nika, a także zorganizowania na terenie skansenu konferencji, przyjęcia okolicznościowego lub szkolenia w doskonale komponującej się z pozostałymi obiektami altanie.

Kontakt/Contact: Zagroda Wsi Pszczyńskiej – Skansen Pszczyna, ul. Parkowa 20a +48/32-210-57-77, +48/604-508-718 www.skansen.pszczyna.pl skansen.pszczyna@gmail.com

Zagroda Wsi Pszczynskiej

Pszczyna

,

8A

Usadlosť pszczyńskej dediny – skanzen je čarovným miesto situovaným neďaleko centra mesta. Je to zoskupenie niekoľkých objektov z pszczyńského regiónu, pochádzajúcich väčši-nou z 19. storočia. Vznikol v roku 1975 a v priebehu viac ako 40-tich rokov pôsobenia sa jeho rozloha zväčšila do 2 ha. Je situovaný na Ceste drevenej architektúry.

Sú tam o. i. včelín, veter-ný mlyn, maštaleň, vozáreň, obytný dom. Každá stavba prezentuje tematickú expo-zíciu. V  objektoch môžeme vzhliadnuť náradie používané vo včelárstve, obuvníctve ale-bo poľnohospodárstve, ako aj interiér typického domu z 19. storočia, vozy rozličného dru-hu, ako aj ručné výrobky. Na-chádzajú sa tam aj obradové rekvizity, napr. prvky kostý-mov koledníkov.

V skanzene sa uskutočňu-jú dielne pre mladších i star-ších („Čaro bylín“, „Tajomstvo včiel“, výroba plstí – mokrá technika, maľovanie na skle a iné). Ako aj podujatia s niekoľko-ročnou tradíciou „Malý Brzym“ – prezentácia detských regionálnych súborov a „Stretnutia pri Brzyme“ – festival ľudovej kultúry, ako aj „Dni európskeho dedičstva v skanzene“, „Svia-tok včely“ alebo „Sliezske hry a zábavy“ – festival hier a zábav.

Vstupujúc do areálu skanzenu pocítime idylickú atmosféru malej dedinky z 19. storočia. Je to vo veľkej miere výsledok modernizácií prevedených v rokoch 2007–2013, ktoré zatrak-tívnili múzejné zbierky a umožnili využiť modernu technikú. Celý areál je veľmi dobre udr-žiavaný, urobené boli nové chodníky a osvetlenie. Nie je možné nepocítiť atmosféru, ktorá tu vládne, zvlášť vďaka zvieratám žijúcim v areáli skanzenu, ako aj zvukom, ktoré nás spre-

vádzajú počas prehliadky. Približujúc sa napríklad k vyhni, kde priamo spoznáme náradie, ktoré používali remeselníci voľakedy, už z väčšej vzdialenosti počujeme zvuky ich ťažkej prá-ce. Pocit idylickosti znásobuje veterný mlyn, ktorého mechanizmus bol obnovený na zákla-de technických riešení z 18. storočia.

9

The Farm Village of Pszczy-na – the Open air Museum is a  charming place located near the town center. It is a  complex of more than ten buildings from the Pszczyna area, dated from the 19th century. It was opened in 1975 and during over 40 years its area has been extended to 2 ha. The museum is located on the Wooden Architecture Trail.

You can find here – a  bee yard, a  windmill, a  coach house, peasant hut, etc. Each building has a  theme exposition. We can see tools used in bee-keeping,

shoe-making or farming as well as interior arrangements of the typical 19th-century house, all kinds of car-riages or handicraft. There are also rite props e.g. the elements of the carol-singers’ costumes.

Different workshops or older and younger visitors are held in the museum (“Magic herbs”, “The secrets of bees”, wet felting, glass painting, etc.). There are also events held such as “Little Brzym” – the Present-ation of Regional Children Folk Ensembles and “Meetings at Brzym” – the Folk Culture Festival (it has a long tradition) as well as the European Days of Heritage in the Open air Museum, the bee festival or the Silesian games and plays festival “Śląski graczki i łonaczki”.

When you enter the museum you can feel the idyl-lic atmosphere of a small 19th-century village. It is largely due to the modernization carried out between 2007–2013, which made the museum collections even more attrac-tive and allowed modern technologies. The whole facility is well-maintained, there are new trails and new lightning there. It is impossible not to give in to the atmosphere of this place mainly thanks to the animals living here and the sounds that accompany the visitors. When you get closer to the smithy, where you can see the tools used by crafts-men in the past, you can hear from a distance the sounds of their hard work. This idyllic atmosphere is even more en-hanced by still working wheel in the windmill whose mech-anism was reconstructed on the grounds of the 18th-cen-tury technical solutions.

It is a very interesting and magical place. It attracts with the landscape but also with the history and traditions we learn about while visiting. It is possible to have a guided tour and organize a conference, a reception or a training in the arbour which perfectly suits all remaining buildings.

Toto miesto je veľmi zaujímavé a čarovné. Priťahuje krajinkou, ale aj históriou a tradícia-mi, ktoré spoznávame navštevujúc expozíciu. Je možné prenajať si sprievodcu, a taktiež zor-ganizovať v areáli skanzenu konferenciu, príležitostné podujatia, alebo školenia v altánku zladenom s okolím.

10A

W Kobiórze, na uboczu, z dala od głównej drogi, stoi budynek zwany Smolarnią. Nazwa wzięła się od funkcjonującej tu do 1917 r. wy-twórni smoły. Po samej fabryczce nie zacho-wało się co prawda nic poza XIX-wiecznym drewnianym budynkiem mieszkalnym wła-ściciela, jednak warto do niego zajrzeć, by do-wiedzieć się, jak żyli dawni mieszkańcy wsi i czym się trudnili. Mieści się w nim Muzeum

Regionalne Smolarnia stworzone właściwie przez samych mieszkańców Kobióra, z inicjaty-wy Koła Związku Górnośląskiego w 2003 r. Znalazły się tu cenne z historycznego punktu wi-dzenia przedmioty pochodzące z prywatnych zbiorów. Z nich powstała ciekawa ekspozycja, która wprowadza zwiedzających w świat przełomu XIX i XX w. Można tu odnaleźć pocho-dzące z tamtej epoki meble, instrumenty, krzyże, dewocjonalia, naczynia, przedmioty co-dziennego użytku, książki, czasopisma, elementy garderoby i inne. Dodatkową atrakcją jest kolekcja miejscowej fauny.

Muzeum znajduje się w urokliwym miejscu nieopodal lasu, z dala od ruchliwej drogi. War-to podczas wycieczki spacerowymi szlakami odwiedzić to miejsce, by poczuć ducha prze-szłości, który jest tu obecny. Można też zatrzymać się trochę dłużej i spędzić czas przy ogni-sku lub kominku.

Muzeum jest placówką społeczną, prowadzoną obecnie przez Kobiórskie Stowarzyszenie Smolarnia, utrzymującą się z datków i darowizn.

VKobióre, ďaleko od hlavnej cesty, stoji stavba nazývaná Dechtárňou. Názov pochádza od závodu na výrobu dechtu, fungujúceho tu od roku 1917. Po samotnej dechtárni sa neuchova-lo nič okrem drevenej obytnej budovy majiteľa z 19. storočia, oplatí sa do nej nahliadnuť, aby si návštevník ozrejmil, ako žili obyvatelia obce voľakedy a čomu sa venovali. Nachádza sa tu Regionálne múzeum Dechtáreň, ktoré bolo založené obyvateľmi Kobióra na podnet Mie-stnej skupiny Horno-sliezskeho združenia v roku

Muzeum Regionalne Smolarnia

Kobiór

Kontakt/Contact: Muzeum Regionalne Smolarnia Kobiór, ul. Zmienna 36 +48/514-930-345, 693-020-699

11

2003. Nachádzajú sa tu z his-torického hľadiska vzácne predmety pochádzajúce zo súkromných zbierok. Z nich vznikla zaujímavá expozícia, ktorá uvádza návštevníkov do doby 19. a  20. storočia. Nájdeme tu nábytok pochá-dzajúci z vtedajšej doby, hu-dobné nástroje, kríže, devo-cionálie, nádoby, predmety dennej potreby, knihy, časo-pisy, prvky odevov a ďalšie. Dodatočnou zaujímavosťou je kolekcia miestnej fauny.

Múzeum sa nachádza v čarovnom prostredí v blíz-kosti lesa, ďaleko od rušných ciest. Oplatí sa počas výle-tov náučnými chodníkmi navštíviť toto miesto, kvô-li atmosfére dýchajúcej du-chom minulých čias. Je mož-né zastaviť sa tu na dlhšiu dobu a  stráviť čas pri vatre alebo krbe.

Múzeum je spoločen-ským strediskom, ktoré v sú-časnosti je riadené Kobiór-ským združením Dechtáreň, fungujúcim z  príspevkov darcov.

In Kobiór there is an old building called The Wood Tar Factory. It is situated quite far from the main road. The name comes from the factory housed here till 1917. Nothing actually remained after the facto-ry apart from the 19th-century, wooden owner’s house but it is worth visiting to see how the villagers’ life and work used to look like. The Regional Museum – The Wood Tar Factory established actually by the inhabitants of Kobiór on the initiative of the Upper Silesia Association in 2003. A lot of historically valuable objects can be found here which come from the private collections. They make up a very interesting ex-position, which introduces the visitors to the world at the end of the 19th and the beginning of the 20th centuries. You can find objects from that epoque here such as furniture, instruments, crosses, religious objects, crockery, everyday objects, books, magazines, elements of the outfits, etc. The additional attrac-tion is the collection of the local fauna.

You can stop here for a while and spend time by the fire or the fireplace. The Museum is located in a charming place near the forest, far from a busy road. It is a good idea to visit this place while walking down the routs in order to feel the spirit of the old times which is present here now.

The museum is a social institution run by the Kobiór Wood Tar Factory Association which is support-ed by contributions and donations.

12A

W Suszcu na Podlesiu znajduje się Muzeum Regionalne Kamojówka. Składa się z trzech zrekonstruowanych obiektów: stodoły, kuźni i głównego budynku – stylizowanego na nie-istniejący obecnie dwór Kamojów. Budynki zostały postawione po roku 2000. Szczególnie interesująca jest oktagonalna stodoła pszczyńska, którą wzniesiono przy zastosowaniu XIX--wiecznych metod ciesielskich.

Wszystkie trzy budynki wyglądają z zewnątrz niepozornie, jednak to złudne wrażenie. W kuźni znajdują się wszelkiego rodzaju narzędzia związane z zawodem kowala. Na szcze-gólną uwagę zasługuje oryginalny, czynny układ napędowy – „transmisja” tokarni i wiertni. Jedną z atrakcji tego miejsca jest pokaz sztuki kowalskiej. W stodole zorganizowano żywą wystawę narzędzi stolarskich i ciesielskich oraz szlak obróbki ziarna – „od snopka do mąki”. Można nie tylko obejrzeć ekspozycję, ale i zaznajomić się z obsługą narzędzi dzięki przewod-nikowi, który wspaniale opowiada o każdym przedmiocie, przedstawiając jego historię i po-kazując, jak go użytkować.

Trzeci obiekt skrywa w swoich wnętrzach najwięcej skarbów. Wchodząc do środka, trafia-my na dużą przestrzeń w całości zagospodarowaną na rzecz wszelkiego rodzaju tradycyjnych warsztatów, np. szewskich, tkackich, kołodziejskich, powroźniczych. Na piętrze odnajduje-my wyposażenie dawnej chaty, przedmioty codziennego użytku w dwóch kolekcjach: pral-nictwo oraz produkcja żywności w dawnym gospodarstwie rolnym. Osobną kolekcję stano-wią krzyże domowe. Ponadto w muzeum znajduje się stała wystawa rzeźby Tadeusza Paszka oraz kolekcja stroju śląskiego z ziemi pszczyńskiej.

Muzeum Regionalne Kamojówka

Suszec

13

V Suszci na Podlesi sa nachádza Regionál-ne múzeum Kamojówka. Pozostáva z troch obnovených objektov: stodoly, vyhne a hlavnej budovy múzea – štylizovaného na vzor dnes už neexistujúceho kaštieľa Kamojów. Stavby boli postavené po roku 2000. Zvlášť zaujíma-vou je osemuholná pszczyńská stodolá, ktorá bola postavená za pomoci tesárskych postu-pov z 19. storočia.

Všetky tri stavby vyzerajú navonok nenápadne, ale je to len mylný dojem. Vo vyhni sa na-chádzajú náradia rozličného druhu spojené s povolaním kováča. Zvláštnu pozornosť si za-slúži pôvodný a funkčný pohon – „transmisia“ sústruhu a vŕtačky. Jednou zo zaujímavosti tohto miesta je ukážka kováčskeho remesla. V stodole je pripravená živá expozícia stolárske-ho a tesárskeho náradia, ako aj chodník spracovania zrna – „od snopu k múke“. Vďaka sprie-vodcovi s popisom každého nástroja, jeho histórie a využitia, sa dá nielen pozrieť expozíciu, ale sa aj oboznámiť s ich fungovaním.

Tretí objekt má vo svojich útrobách najviac pokladov. Vstupujúc do vnútra, dostaneme sa do veľkého priestoru naplneného napr. tradičnými obuvníckymi, tkáčskymi, kolárskymi či povrazníckymi dielňami rozličného druhu. Na poschodí nájdeme aj zariadenie starej dreve-nice, predmety dennej potreby v dvoch zbierkach: práčovňa a výroba potravín na niekdajšom gazdovstve. Zvláštnu zbierku tvoria domáce kríže. Okrem toho sa v múzeu nachádza stála ex-pozícia rezieb Tadeusza Paszka, ako aj kolekcia sliezskeho ľudového kroja z regiónu Pszczyny.

Skutočným bohatstvom tohto miesta sú ľudia, ktorí ho vytvorili. Exponáty sú zhromaž-ďované rodinou Szenderov od 70-tých rokov minulého storočia. Kolekcia, ktorú zozbierali je veľmi rozsiahla a celá je skatalogizovaná. Prehliadka je spestrená rozprávaním majiteľa o his-tórii zbierky. Je to skutočne potešenie aj pre najnáročnejších turistov. Toto miesto sa oplatí odporučiť, tak milovníkom histórie, ako aj techniky, alebo etnografie, čo sa aj odzrkadľuje v zápisoch do pamätnej knihy návštevníkov z Poľska a skoro 50 krajín sveta.

Prawdziwym bogactwem tego miejsca są ludzie, którzy je stworzyli. Eksponaty są gro-madzone przez rodzinę Szenderów od lat 70. ubiegłego stulecia. Kolekcja, którą zebrali, jest bardzo obszerna i w całości skatalogowana. Zwiedzanie, urozmaicone historią świetnie opowiedzianą przez gospodarzy obiektu, jest prawdziwą przyjemnością nawet dla najbar-dziej wymagających turystów. Jest to niewąt-pliwie miejsce godne polecenia miłośnikom tak historii, jak i techniki czy etnografii, co potwierdzają pamiątkowe wpisy gości z Pol-ski oraz prawie 50 krajów świata.

Kontakt/Contact: Muzeum Regionalne Kamojówka Suszec-Kolonia Podlesie 5 +48/32-212-42-48 kwszendera@poczta.onet.pl

14A

The Kamojówka Regional Museum is located in Suszec-Podlesie. It consists of three reconstructed buildings – a barn, a smithy and the main museum building – stylised as no longer existing Kamojów manor house. The buildings were built after the year 2000. The octagonal barn from Pszczyna is especially in-teresting because it was built according to the 19th-century carpentry methods.

There are all kinds of tools connected with the work of a blacksmith, all of which are still in use. The original, still working powertrain of the turning lathe and the boring rig called “transmission” deserves a  special attention.

One of the attractions here is the blacksmith’s work demonstration. In the barn, you can find a live exhi-bition of carpentry tools and the grain processing trail – “from a sheaf to flour”. Not only can you see the exposition but also study all the tools in detail and learn how to use them with the help of the guide, who talks wonderfully about every object presenting its history and showing how to use it.

The third building comprises the biggest number of treasures inside. When entering this spacious room you find it as arranged for all types of traditional shoemaking shops, weaving shops, wheelwrighting shops, ropeworking shop, etc. On the first floor, we can also find accessories of the old village house and everyday objects in two collections showing the washing methods and the food production in the old farmhous-es. Domestic crosses form a separate collection. There is also a permanent exhibition of Tadeusz Paszek’s sculptures and the collection of Silesian folk costumes from the Pszczyna Region.

All three buildings look very modest outside but it is a very illusive impression. The people who creat-ed this place are the real treasure of this place. The Szender family have been collecting all these exhibits since the 1970s. The collection they own right now is truly substantial and fully catalogued. Visiting com-bined with the well-told history by the hosts of the place is a real pleasure even for the most demanding tourists. Undoubtedly the place is worth recommending to the history lovers as well as all those who are interested in technique and ethnography what is confirmed by entries in the memory book made by the guests from Poland and almost 50 other countries of the world.

15

Kęty, niegdyś królewskie miasto, usytuowane jest na Pogórzu Śląskim, w powiecie oświęcimskim, na skrzyżowaniu dróg prowadzących z Kra-kowa do Bielska-Białej oraz ze Śląska przez Oświęcim do Żywca.

Kęty, voľakedy kráľovské mesto, situované na Sliezskom predhorí, v  okrese Osvien-čim, na križovatke ciest vedúcich z Krako-va do Bielska-Białej, ako aj zo Sliezska cez Osvien čim do Živca.

Kęty,  former king’s town is situated on the Si-lesian Foothills in the Oświęcim County, on the crossing of the roads from Cracow to Bielsko--Biała and from the Silesia Region to Żywiec via Oświęcim.

B

Kęty

16B

W najgłębiej położonej sali Mu-zeum w Kętach mieści się wystawa etnograficzna. Wszystkie ekspona-ty zostały bardzo starannie opisane, a informacje te znacząco wzbogaca-ją wiedzę zwiedzających.

Na wystawie zaprezentowane zo-stały stroje laskie, skrzynie, w któ-

rych je przechowywano, oraz akcesoria używane do zachowania ubrań w czystości. Dal-sza część ekspozycji przedstawia wyposażenie chłopskiej chaty. Są przedmioty codziennego użytku i domowe, m.in. służące do zachowania higieny, miarki drewniane, formy do piecze-nia chleba, cedzaki, faski na masło, praski do sera, piecyk do palenia ziaren kawy – i wiele in-nych. Wyeksponowano ponadto sprzęt rolniczy i gospodarczy, z czego najciekawsze są siecz-karnia z kęckiej fabryki Jurów oraz unikatowy drewniany pług-płużek-obsypnik.

Muzeum im. A. Kłosińskiego, którego początki sięgają lat 70. XX w., a od 2003 r. jest sa-modzielną instytucją Gminy Kęty, prowadzi bardzo rozbudowaną działalność. Prezentuje wystawy stałe: historyczną, mieszczańską, artystyczną, etnograficzną, a także czasowe. Po-wadzi lekcje muzealne i warsztaty. Przyciąga skutecznie nie tylko ekspozycją, ale i organizo-wanymi dyskusjami, a tematyka regionalna sprowadza tu wielu entuzjastów historii i tradycji związanych z okolicami Kęt. Jest to świetne źródło informacji o przeszłości i obyczajach lo-kalnej społeczności. Poza dużymi przedsięwzięciami ogólnoeuropejskimi, jak Noc Muzeów, organizuje od lat „Spotkania przy armacie” czy ostatnio spotkania pod hasłem „Historia – w rzeczy samej!”, podczas których na pod-stawie wybranego eksponatu zostaje przed-stawiona multimedialna opowieść.

Kontakt/Contact: Muzeum im. Aleksandra Kłosińskiego Kęty, Rynek 16, +48/33-845-31-07 www.muzeum.kety.pl muzeum@muzeum.kety.pl

Muzeum im. Aleksandra Kłosinskiego

Kety,

,

17

V  najvzdialenejšej miestnosti Múzea Aleksandra Kłosińskeho v Kętoch sa nachá-dza etnografická expozícia. Všetky exponáty sú starostlivo popísané na informačných ta-buliach, ktoré prispievajú k obohateniu po-znania návštevníkov.

Na expozícií sa prezentujú lašské kroje, truhly, v ktorých sa uschovávali odevy, ako aj náradie používané pri čistení odevov. Ďal-šia časť expozície sa zaoberá zariadením sed-liackych domov. Sú to predmety každoden-nej potreby a do domácnosti, o. i. používané pri dodržiavaní hygieny, drevené mierky, formy na pečenie chle-ba, cedidlá, súdky na maslo, lisy na tvaroh, pec na praženie kávo-vých zŕn – a mnohé ďalšie. Pre-zentujú sa aj poľnohospodárske náradia, z ktorých najzaujíma-vejšie sú: rezačka z fabriky Ju-rów v Kętoch, ako aj unikátny drevený pluh na obsypávanie.

Múzeum A. Kłosińskeho, ktorého začiatky sú datované do 70-tých rokov 20. storočia, je od roku 2003 samostat-nou inštitúciou Združe-nej obce Kęty. Vedie veľmi rozsiahlu činnosť. Prezen-tuje expozície: dejepisnú, meštiansku, umeleckú, etnografickú, ako aj pu-tovné výstavy. Pripravu-je múzejné vyučovanie a dielne. Úspešne priťa-huje nielen expozíciou, ale aj organizovanými diskusiami. Regionálna tematika priťahu-je tu mnohých nadšencov histórie a tradície spojenej s okolím Kęt. Je to výborný zdroj informácií o minulosti a zvykoch miestne-ho obyvateľstva.

Okrem veľkých celoeurópskych podu-jatí, ako „Noc múzeí“, organizuje už roky „Stretnutia pri diele“ alebo v poslednej dobe akcie s názvom „História – v skutočnosti!“, pri ktorých je na základe vybratého exponá-tu uvádzaný multimediálny príbeh.

The ethnographic exhibition is located in the furthest room of the Aleksander Kłosiński Muse-um in Kęty. All the exhibits were described in detail and the information is available for the visitors on boards to enrich their knowledge.

The exhibition presents the Lachy costumes to-gether with the chests in which they used to, and the accessories needed for cleaning them. The rest of the exposition is dedicated to the interiors of a village house. There are a lot of everyday and household objects including objects intended for personal hygiene, wooden measuring tools, bread

forms, cullenders, wooden butter buckets, cheese press, a  coffee roaster and many others. Farm-ing and household equipment is also exhibited and the chaff cutter from the local facto-ry is the most interesting ex-hibit here as well as a unique wooden plough.

T h e A l e k s a n d e r Kłosiński Museum, which dates back to the 1970s and which has been an independent institution of the Rural Commune in Kęty since 2003, op-erates extensively. It holds permanent ex-hibitions – historical, town’s life, artistic, ethnographic and temporary ones. The Museum also of fers museum classes and work-

shops. Not only do the exhibitions attract people but also the discussions held here. Lots of enthusi-asts of history and local traditions come here par-ticipate in those region-themed discussions. It is a great source of information about the past and the rites of the local community. Apart from the huge international events such as the Long Night of Museums, the Museum organizes such events as: “Meeting by the cannon” or a new one: “History – indeed!” during which a multimedia story is pre-sented referring to one chosen exhibit.

18A 18C

Bielsko-Biała . Silesia and Lesser Poland meet here, as well as the Little Beskids and the Silesian Beskids. The Wilkowice Gateway opens the town to the Żywiec Basin. Charming location, beautiful architec-ture and significant cultural events make the town a willingly visited place by polish and foreign tour-ists. It is an indus trial centre with centuries-old tradition. It is an administrative, academic and cul-tural centre of the region which is also important in the cross-border zone. The Euroregion Beskidy has its central office here.

1919

Bielsko-Biała – tu spotykają się Śląsk i Małopolska, Beskid Mały i Beskid Śląski, a Brama Wilkowicka otwiera je na Kotlinę Żywiecką. Urokliwe położenie, piękna architektura, znaczące wydarzenia kulturalne sprawiają, że chętnie odwiedza-ją je liczni goście. To ośrodek przemysłowy z wielowiekową tradycją. Centrum administracyjne regionu, akademickie i kulturalne, mające także zasadnicze znaczenie w strefie transgranicznej. Tu swoją siedzibę ma Euroregion Beskidy.

Bielsko-Biała – tu sa stretáva Sliezsko s  Malopoľskom, Nízke

Beskydy so  Sliezskymi Besky-dami a pritom Wilkowicka brána

ich otvára na Živiecku kotlinu. Čarovná poloha, krásna architek-

túra, významné kultúrne udalosti sú na príčine tomu, že početní hostia ho

s ochotou navštevujú. Je to priemyselné stredisko s mnohoročnou tradíciou. Ad-

ministratívne, akademické a kultúrne cen-trum regiónu, ktoré má podstatný význam

aj v cezhraničnej oblasti. Tu má svoje sídlo Euroregión Beskydy.

C

Bielsko-Biała

20A 20C

Regionalny Ośrodek Kultury w  Bielsku--Białej to instytucja kultury Samorządu Woje-wództwa Śląskiego z ponad czterdziestoletnią historią. Jednym z  podstawowych zakresów jego działalności jest ochrona kultury ludo-wej. Upowszechnianie zagadnień dotyczących folkloru i sztuki ludowej, wieloletnie kontakty

z twórcami, liczne konkursy, wystawy, przeglądy i festiwale z tej dziedziny dominują w jego działalności. Jest wśród tych działań impreza tej miary, co Tydzień Kultury Beskidzkiej.

ROK prowadzi własną galerię, a prezentacja sztuki ludowej jest w jej funkcjonowaniu naj-ważniejsza. Została powołana z ambicjami pokazywania zjawisk nie tylko z najbliższego te-renu, ale i z całej Polski południowej, a czasem ogólnopolskich. Sięga do bogatych, najstar-szych tradycji, ale także obrazuje przemiany i stan obecny tej dziedziny. Wystawiają tu przede wszystkim twórcy z Beskidu Śląskiego i Beskidu Żywieckiego, a w tych regionach jest co po-kazywać. Mogą się poszczycić wieloma wciąż żywotnymi, a nawet rozwijającymi się dzie-dzinami sztuki ludowej i znakomitymi artystami ludowymi lub do tego kanonu nawiązują-cymi. Na wystawach oglądać tu możemy malarstwo na szkle, rzeźbę w drewnie i kamieniu, koronkę, haft krzyżykowy, na tiulu i biały makowski, zdobnictwo bibułkowe, wieloraką pla-stykę obrzędową (gwiazdy, maski, szopki, połaźnice, światy), stroje, zabawkarstwo. Wysta-wiają w Galerii Sztuki także artyści z Małopolski, Kielecczyzny, Kaszub czy Podhala. Są pre-zentacje wybranych dzieł ze zbiorów kolekcjonerskich (np. Antoniego Macaka z Krakowa). Projekty o charakterze międzynarodowym pozwalają poznawać twórczość ludową i niepro-fesjonalną w krajach sąsiednich, przede wszystkim w Czechach i Słowacji.

Wystawy mają różnorodny charakter. Spora część to indywidualne prezentacje dorobku, zarówno uznanych mistrzów, jak i zdolnych debiutantów. Ważne jest wskazywanie kontek-stu funkcjonowania beskidzkiej sztuki ludowej. Stąd też obecne są bielskiej galerii zjawiska różnorodne, bliższe i dalsze, współtworzące obraz polskiej sztuki ludowej, jak na przykład fenomen Paszyna czy podhalańskie malarstwo na szkle. Ekspozycje bywają wynikiem kon-kursów, niekiedy cyklicznych, czasami międzynarodowych – do takich zaliczyć trzeba przede wszystkim wystawy zabawek, tradycyjnych i tradycją inspirowanych. Zabawka ma zresztą w ROK-u własną stałą ekspozycję, a zobaczyć można wyroby z ośrodka żywieckiego, z in-nych ośrodków w Polsce (m.in. kieleckiego i rzeszowskiego), a także z Czech, Słowacji, Wę-gier i Chorwacji. Przygotowywane są przekrojowe ekspozycje tematyczne; tematem jednej z ostatnich był „Chrystus Frasobliwy w sztuce” (2017).

Regionalny Osrodek Kultury

Bielsko-Biała

,

2121

Regionálne kultúrne stredisko (RKS) v Bielsku-Białej je kultúrna inštitúcia v zriaďova-teľskej pôsobnosti Sliezskeho kraja s viac ako štyridsaťročnou históriou. Jednou zo základ-ných oblastí jej pôsobenia je popularizácia ľudovej kultúry. V jeho činnosti prevláda spozná-vanie otázok tykajúcich sa folklóru a ľudového umenia, mnohoročné kontakty s tvorcami, početné súťaže, výstavy, prehliadky a festivaly. Medzi týmito aktivitami je podujatie ako Týž-deň beskydskej kultúry.

RKS vedie vlastnú galériu a práve prezentácia ľudového umenia je v jej činnosti tou najdô-ležitejšou. Vznikla so zámerom prezentovania javov nielen z najbližšieho okolia, ale z celého Poľska a niekedy i celoštátnych. Čerpá z bohatých, najstarších tradícií, ale zobrazuje aj zmeny a súčasný stav v tejto oblasti. Vystavujú tu predovšetkým tvorcovia zo Sliezskych a Živieckych Beskýd, ktorí majú čo ukazovať. Môžete byť hrdí na viaceré naďalej živé a vyvíjajúce sa oblasti ľudového umenia, ako aj na významných ľudových umelcov namiesto, alebo spájanými s to-uto oblasťou. Na výstavách tu môžeme pozerať maľbu na skle, rezbu v dreve a kameni, čip-ku, krížikovú výšivku, výšivku na tyle, výšivku „bielu makowskú“, krepové ozdoby, vianočné

Konkursom towarzyszą zwykle warszta-ty, na których można nauczyć się poszczegól-nych technik, adresowane do wszystkich grup wiekowych, od najmłodszych do najstarszych, często także do nauczycieli. Edukacja prowa-dzona jest również w ramach Beskidzkiej Szkoły Folkloru – to bardzo ważna część działal-ności. Obejmuje wykonywanie bibułkowych kwiatów, malowanie obrazków na szkle, kon-struowanie gwiazd kolędniczych, naukę rzeźbienia itd. – wszystko to pod okiem ludowych mistrzów lub doświadczonych instruktorów.

Dzięki licznym wydawnictwom towarzyszącym wystawom powstała bogata dokumenta-cja przedsięwzięć, procesów, przemian zachodzących w sztuce ludowej (lub ludową twórczo-ścią inspirowanej) regionu, a także rozwoju wielu twórców, podejmujących kolejne wyzwa-nia i zdobywających coraz wyższe laury w konkursach.

Kontakt/Contact: Regionalny Ośrodek Kultury Bielsko-Biała, ul. 1 Maja 8 +48/33-812-33-33 www.rok.bielsko.pl, rok@rok.bielsko.pl

22A 22C

obradové rekvizity (hviezdy, masky, betlehe-my) kroje, hračkárstvo. V galérii sa prezentu-jú aj umelci z Malopoľska, regiónu Kielc, Ka-šub či Podhalska. Sú aj prezentácie vybratých diel zo zberateľských zbierok (napr. Antonie-ho Macaka z Krakova). Medzinárodné pro-jekty umožňujú spoznávať ľudové a  insitné umenie v susedných krajinách, zvlášť v Če-chách a na Slovensku. Výstavy sú rozličného charakteru. Väčšina z nich sú samostatné ex-pozície predstavujúce diela významných maj-strov, ako aj nadaných debutantov. Dôležité je ukázať kontext, v ktorom funguje beskydské ľudové umenie. Preto sa v bielskej galérii pre-zentujú rozličné javy, blízke i vzdialené, spo-luvytvárajúce obraz poľského ľudového ume-nia, ako napríklad fenomén Paszyna, či maľba na skle z Podhalska. Expozície sú niekedy aj výsledkom súťaži, občas cyklických, niekedy medzinárodných – k takým patria predovšet-kým výstavy tradičných a tradíciou inšpiro-vaných hračiek. Hračky majú v RKS vlastnú expozíciu, kde návštevník vzhliadne výrob-ky zo živieckeho strediska, ale aj iných stre-dísk v Poľsku (o. i. z Kielc a Rzeszowa), ako aj z Čiech, Slovenska, Maďarska a Chorvát-ska. Pripravujú sa prierezové tematické ex-pozície, témou jednej z nich bol „Kristus tr-piteľ v umení“ (2017).

Sprievodnými podujatiami k súťažiam sú obyčajne dielne, na ktorých je možné naučiť sa jednotlivým technikám, venované sú všet-kým vekovým kategóriám, od najmladších až po najstarších, často aj učiteľom. Vzdelávanie prebieha aj v rámci Beskydskej školy folklóru – je to dôležitá časť činnosti. Obsahuje prípra-vu kvetov z krepového papiera, maľovanie ob-rázkov na skle, konštruovanie koledníckych hviezd, učenie sa rezby a pod. – všetko pre-bieha pod dohľadom ľudových majstrov ale-bo skúsených inštruktorov.

Vďaka početným publikáciám spojeným s výstavami vzniká aj bohatá dokumentácia podujatí, postupov a zmien, ktoré prebieha-jú v ľudovom umení regiónu, a pritom aj do-kumentácia rozvoja mnohých tvorcov, ktorí zdolávajú nové výzvy a získavajú čoraz vyš-šie umiestnenia v súťažiach.

The Regional Culture Centre in Bielsko- Biała, having over 40-year tradition, is an institution of the self-government of the Silesian Voivodeship. One of its main purposes is popularising folk culture. Know-ing the notions connected with folklore and folk art the Centre’s activity is focused on contacts with folk artists over the years, organizing numerous compe-titions, exhibitions, and festivals. The Beskids High-landers’ Week of Culture is one of the events organ-ized by the Centre.

The Regional Culture Centre has its own gallery and presentation of the folk art is the most impor-tant issue there. Its ambition is to present not only the art from the closest vicinity but also from the whole southern part of Poland and sometimes even from the whole country. It extends to the oldest tra-ditions but it also shows the changes and the pres-ent state in this area. The works of the artists from the Silesian Beskids Region and the Żywiec Beskids Region are mainly exhibited and the truth is that there are so much to show here. We can boast of numerous and still live areas of the folk art and some outstanding artists. At exhibitions, we can admire

2323

glass paintings, wood and stone sculptures, lace, embroideries, paper flowers, ritual art (stars, masks, nativity scenes, etc.), costumes and toys. The gal-lery also presents artists from other regions of Po-land such as the Lesser Poland, the Kielce region, Kashubia or the Podhale. There are presentations of chosen works from the collections (e.g. Anto-ni Macak from Cracow). International projects al-low getting to know the folk and amateur art of the neighboring countries especially the Czech Re-public and Slovakia.

The exhibitions may be of different character. The substantial part of them is actually a presenta-tion of the works of respected masters, as well as of talented novices. It is important to present the con-text of the Beskidian folk art. Therefore all kinds of folk phenomena, which make the whole picture of polish folklore, are present in the gallery, e.g. Paszyn or glass painting from the Podhale area. Expositions sometimes are the result of the competitions, some of which are periodic, some are inter-national. Expositions of traditional toys and toys inspired by tradi-tion are most often interna-tional. Toys are on perma-nent exhibition in

the RCC and we can see toys from the area of Ży-wiec and other areas in Poland such as Kielce and Rzeszów. There are also international toys from the Czech Republic, Slovakia, Hungary, and Croatia. Some expositions are theme-focused just like the last exposition on “The Pensive Christ in the art” – this particular one was organized in 2017.

Competitions are accompanied by workshops where you can learn specific techniques – they are prepared for all age groups, from the youngest to the oldest and also for the teachers. Educational work is done within the Beskids School of Folklore – it is a very important area of the RCC’s activity. The School concentrates on making paper flowers, painting on the glass, learning how to carve, etc. – all of these are done under the control of the artists or experienced instructors.

Thanks to numerous publications that accom-pany exhibitions, a  vast record of the projects was created. It also shows the processes and the changes taking place in the folk art in region as well as the development of many artists who take up other challenges and win more and more awards

in competitions.

24A 24C

Muzeum Historyczne w Bielsku-Białej posiada cztery obiekty, w każdym prezentowana jest ekspozycja o innej tematyce. W Zamku książąt Sułkowskich obejrzeć możemy wysta-wy dotyczące historii miasta i okolicy oraz rodziny Sułkowskich (część archeologiczno-hi-storyczna, sztuka od XV do XXI wieku, strzelnica – broń i myślistwo). Odbywają się tu tak-że ekspozycje czasowe. Jedna z sal poświęcona jest zagadnieniom etnograficznym, obrazuje wielokulturowość ludności zamieszkującej wsie objęte obecnie granicami administracyjny-mi miasta. W Starej Fabryce zaprezentowano przemysłowy charakter Bielska-Białej. W Fała-tówce w Bystrej ekspozycję poświęcono życiu i twórczości Juliana Fałata. Natomiast w Domu Tkacza utworzono wystawy tematycznie związane z charakterem obiektu.

Zbiory etnograficzne Muzeum liczą ponad 4000 eksponatów. Znajdziemy tu m.in. dzie-ła sztuki ludowej: dawne malarstwo, rzeźbę i oleodruki oraz współcześnie wykonane rzeź-by, płaskorzeźby i malarstwo (w tym na szkle). Najliczniejsze są zespoły rzeźb Jana Fico-nia, Karola Englerta, Ludwika Kubaszczyka, Jana Stanclika i Czesława Olmy oraz obrazów Jana Nikla i Marii Lenczewskiej. Są także zabawki i ptaszki z drewna. Plastyka obrzędowa to przede wszystkim szopki, maski obrzędowe i gwiazdy kolędnicze. Uzupełnieniem są ekspo-

Muzeum Historyczne

Bielsko-Biała

naty związane z rzemiosłem ludowym oraz przedmioty i sprzęty gospodarstwa domowego. Muzeum posiada także kolekcję strojów ludowych.

Dom Tkacza, którego tradycje sięgają XVIII w., prezentuje wystawę poświęconą rzemieśl-niczej produkcji sukna, a zatem materiału, którego wytwarzanie było specjalnością dwumia-sta nad Białą i w Bielsku miało wielowiekową tradycję. Aranżacja wnętrza przedstawia dom mistrza cechowego – warsztat i część mieszkalną. Na piętrze natomiast znajduje się wysta-wa zatytułowana „Od sukna po jedwab – stroje ludowe ze zbiorów Muzeum Historyczne-

2525

Historické múzeum v Bielsku-Białej vlastní štyri objekty, v každom sa prezentuje expo-zícia s inou témou. Na zámku kniežat Sułkowskich sa nachádza zbierka tykajúca sa histórie mesta a okolia, ako aj rodiny Sułkowskich (archeologicko-historická časť, umenie od 15. do 21. storočia, zbrane a poľovníctvo, uskutočňujú sa tu taktiež viaceré putovné výstavy). Jedna z miestnosti je venovaná etnografickým otázkam znázorňujúcim multikultúrnu štruktúru obyvateľstva na administratívnom území dedín, ktoré užv súčasnosti patria k mestu. V Sta-rej fabrike sa prezentuje priemyselný charakter Bielska-Białej. V Fałatówke v Bystrej je expo-zícia venovaná životu a tvorbe Juliana Fałata. V Tkáčskom dome zasa vznikli tematické ex-pozície spojené s tamojšou budovou.

Múzeum vlastní etnografickú zbierku. Obsahuje viac ako 4000 exponátov. Nájdeme tu o. i. diela ľudového umenia: staršie maľby, rezby a chromo-litografické reprodukcie, ako aj súčasné rezby, reliéfy a maľby (v tom aj na skle). K  najpočetnejším patria zbierky rezieb Jana

Kontakt/Contact: Muzeum Historyczne w Bielsku-Białej Zamek książąt Sułkowskich ul. Wzgórze 16, +48/33-811-10-35 www.muzeum.bielsko.pl sekretariat@muzeum.bielsko.pl

Dom Tkacza – Oddział Muzeum Historycznego w Bielsku-Białej, ul. Jana III Sobieskiego 51 +48/33-811-74-06 ewa.kosmalska@muzeum.bielsko.pl

go w Bielsku-Białej”. Pokazano na niej przykłady wszystkich strojów gromadzonych od lat 50. ubiegłego stulecia. Zoba-czyć możemy: strój laski z oko-lic Białej (z Pisarzowic, Bestwiny i Kóz), wilamowski (odświętne: letni panny i  zimowy mężat-ki, noszony w  okresie Adwen-tu i Wielkiego Postu, kolorowy ubiór codzienny oraz rodzi-ców chrzestnych), piękny i  bo-gaty ubiór zamężnej mieszczki żywieckiej, a  także pszczyński (z Łąki i Piasku), cieszyński (z Ja-

worza i powiatu cieszyńskiego) i górali śląskich. Tę część ekspozycji uzupełniono o prezentację różnych etapów obróbki lnu i wełny owczej. Pokazano ponadto meble, w których przechowy-wano odzież (malowane skrzynie, kufer, komoda, szafy) oraz bieliznę kobiecą. Imponująca jest kolekcja srebrnej biżuterii, noszonej przede wszystkim w kobiecym stroju cieszyńskim.

Ekspozycja została wzbogacona o prezentację multimedialną obejmującą fragmenty fil-mów „Tańce polskie – śladami Oskara Kolberga”. Sześć krótkich części opowiada o wysta-wianych strojach i o wyrobie koronek w Koniakowie.

26A 26C

Ficonia, Karola Englerta, Ludwika Kubasz-czyka, Jana Stanclika a Czesława Olmy, ako aj obrazy Jana Nikla a Marii Lenczewskej. Sú tam aj hračky a drevení vtáčikova. Sú vianoč-né obradové rekvizity, predovšetkým betle-hemy a  tiež obradové masky a  hviezdy pre koledníkov. Doplnením sú exponáty spojené s ľudovým remeslom, ako aj predmety den-

hatý odev vydatej mestskej ženy zo Živca, kroj pszczyńský (Łąka a Piasek), tešínsky (Jaworze a tešínský okres) a napokon sliezskych gora-lov. Táto expozícia je obohatená ukážkou po-stupu spracovania ľanu a ovčej vlny. Ukázaný je aj nábytok, v ktorom boli odkladané ode-vy (maľované truhly, kufor, bielizník, skrine), ako aj ženská spodná bielizeň. Impozantná je aj kolekcia strieborných šperkov používaných predovšetkým pri ženskom tešínskom kroji.

Expozícia bola obohatená o multimediál-nu prezentáciu obsahujúcu úryvky z filmov „Poľské tance – po stopách Oskara Kolberga“. Šesť krátkych úryvkov rozpráva o prezento-vaných krojoch a výrobe čipiek z Koniakowa.

nej potreby v domácnosti. Múzeum vlastní kolekciu ľudových krojov.

Tkáčsky dom, ktorého tradície sa vzťahu-ju na 18. storočie, prezentuje expozíciu veno-vanú tradičnej remeselníckej výrobe sú kna, teda látky, ktorej výroba bola špecialitou dvoj-mesta nad riekou Białou a v Bielsku má nie-koľko storočnú tradíciu. Zariadenie interiéru prezentuje dom cechového majstra – dielňu a obytnú časť. Na poschodí sa nachádza ex-pozícia s názvom „Od súkna po hodváb – ľudové kroje zo zbierky Historického múzea v Bielsku-Białej“. Prezentované sú na nej prí-klady všetkých krojov zhromažďovaných od 50-tých rokov minulého storočia. Dá sa po-zrieť: lašský kroj z okolia Białej (Pisarzowi-ce, Bestwina a Kozy); wilamowský (sviatočný: letný kroj nevydatej ženy a zimný kroj vydatej ženy, obliekaný v adventnom období a v ob-dobí veľkého postu, pestrofarebný každoden-ný odev a odevy krstných), ako aj krásny a bo-

The Historical Museum in Bielsko-Biała owns four buildings. In the Sułkowski Dukes’ Castle, there are exhibits referring to the history of the town and its surrounding as well as the history of Sułkowski Dukes (history and archaeology exhibition, the art from the 15th to the 21st centuries, weapons and hunting and numerous temporary exhibitions are held here). One of the rooms is dedicated to the ethnographic issues portraying the multicul tural picture of the inhabitants of the villages within the administrative limits of the town. The Old Factory presents the industrial character of Bielsko-Biała. In Fałatówka in Bystra we can see an exhibition on Julian Fałat’s life and work. And finally, in the Weaver’s House, there is theme-focused exhibi-tion connected with the functions of this building.

2727

The museum has ethnograph-ic collections. There are over 4000 exhibits here. Apart from the ex-tensive collection of the costumes we can find folk works of art such as ancient paintings, sculptures, and chromolithographs as well as modern folk works: sculptures, re-liefs, paintings and glass paintings. The biggest collections include the group of sculptures of Jan Ficoń, Karol Englert, Ludwik Kubaszczyk, Jan Stanclik and Czesław Olma and the paintings of Jan Nikiel and Ma-ria Lenczewska. There are toys and wooden birds here as well. The traditional and ritu-al art is represented by nativity scenes, ritual masks, and carol singers’ stars. The Department also boasts household equipment and objects, exhibits related to the folk handicraft.

The Weaver’s House, whose traditions date back to the 18th century, presents the exhibition on the handicraft production of broadcloth, a fab-ric the production of which, was a specialty of two towns by the Biała river and in Bielsko and it had a centuries-old tradition of its production. The ar-rangement of the interiors shows the home and weaving workshop owned by a guild master. On the first floor, there is an exhibition called – ”From broadcloth to silk – folk costumes from the collec-tion of the Historical Museum of Bielsko-Biała”. The exhibition boasts examples of all types of folk gar-ments gathered since the second half of the 1950s in the ethnographic collections. They used to be worn in the interwar period in the areas located close to Bielsko and Biała. We can see – clothes of the Lachy, worn by women living near Biała, Pisa rzowice, Best-wina and Kozy, clothes worn in Wilamowice – cos-tume worn by maidens, formal win-ter attire chosen by married women, more modest clothes worn by wom-en in Wilamowice during Lent and Advent and extremely colourful daily garments. The most beautiful costume is worn by a  godmother presented in the company of a god-father. There are also clothes worn in the Pszczyna Region (Łąka, Pia-

sek), in the Cieszyn region (Jawo rze and the Cieszyn County), clothes worn by the highlanders from the Silesian Beskids region and one of the most im-pressive outfits – the costume of a townswoman living in Żywiec. Therefore, that part of the exhi-bition was also complemented by a presentation showing different stages of linen and sheep wool processing. The whole exhibition is complement-ed by furniture used to store clothes – ranging from painted chests, trunks, chests of drawers to ward-robes, as well as ladies’ lingerie, various outfit ele-ments, beads and silver jewelry worn mainly with a female Cieszyn costume.

The exhibition is enriched with a  multimedia presentation including scenes from the film – “Pol-ish dances – in the footsteps of Oskar Kolberg”. Six short episodes talk about exhibited clothes and lace making in Koniaków.

28A 28C

Izba Regionalna we wsi położonej w  gminie Jasienica i  graniczącej Biel-skiem-Białą powstała w 2003 r. z  inicja-

tywy mieszkańców. Od 2007 r. mieści się w nowym obiekcie o nazwie Chata Międzyrzecze, zaprojektowanym na wzór tradycyjnego wiejskiego domostwa. Prezentowane tu są pamiąt-ki związane ściśle z regionem.

Chata składa się z pięciu pomieszczeń. W sieni, od której rozpoczyna się zwiedzanie, obej-rzeć możemy m.in. strój regionalny ze Śląska Cieszyńskiego. Pomieszczenia gospodarcze gromadzą przedmioty wykorzystywane w stolarstwie, pszczelarstwie i uprawie roli, a zatem oglądamy m.in. cepy, wialnię, heble. To, co związane jest z pracą każdej gospodyni, zostało wyeksponowane w kuchni: zabytkowy kredens, naczynia, żelazka, stare pralki, kuferki, ma-gle... W pokoju gościnnym pomiędzy starymi radiami, zdjęciami, zegarami, porcelaną, do-kumentami itd. umieszczono instrumenty, z których szczególną uwagę zwraca fisharmonia. Ostatnim pomieszczeniem jest sypialnia, gdzie znajdują się stare łóżka, szafki oraz maszy-na kaletnicza i krawiecka. Na ścianach w izbach wiszą obrazy o tematyce sakralnej. Całość tworzy klimat tradycyjnej wiejskiej chaty.

W Chacie Międzyrzecze działają także: filie Gminnego Ośrodka Kultury i Gminnej Biblio-teki Publicznej w Jasienicy oraz Stowarzyszenie Przyjaciół Międzyrzecza, które opiekuje się ekspozycją regionalną. Odbywają się tutaj różnego rodzaju warsztaty oraz zajęcia z zakresu re-gionalizmu i historii, które przybliżają dzieciom i dorosłym tradycje i obyczaje międzyrzeckie.

Kontakt/Contact: Izba Regionalna, Międzyrzecze Górne 511 +48/33-812-66-40 Gminny Ośrodek Kultury, Jasienica 1360 +48/33-821-20-56 www.gokjasienica.pl, gok@jasienica.pl

Izba Regionalna

Miedzyrzecze Górne,

Regionálna izba v Międzyrzeczu Górnym, dedine patriacej do Obce Jasienica na hrani-ci s Bielsko-Białou, vznikla v roku 2003 z iniciatívy obyvateľov. Od roku 2007 sa nachádza v novom objekte s názvom Drevenica Międzyrzecze, ktorá bola navrhnutá na vzor tradič-nej dedinskej domácnosti.

Prezentujú sa tu pamiatky úzko spojené s regiónom.

2929

Drevenica pozostáva z piatich miestnosti. V sieni, od ktorej sa prehliadka začína, je možné obdivovať, o. i. regionálny kroj z tešínského Sliezska. V hospodárskych stavbách je expozícia náradia používaného v stolárstve, včelárstve a pri obrábaní pôdy, takže môžeme vzhliaduť o. i. cepy, vejačku, hoblíky. To, čo sa spája s prácou každej gazdinky, sa nachádza v kuchyni: pa-miatkový kredenc, riad, žehličky, staré pračky, kufríky, mangeľ... V obývačke medzi starými rádiami, fotografiami, hodinami, porcelánom, dokladmi a pod., sa prezentujú hudobné ná-stroje, z ktorých zvláštnu pozornosť vzbudzuje harmónium. Poslednou miestnosťou je spálňa, kde sa nachádzajú staré postele, skrinky, ako aj kožený a šijací stroj. Na stenách v izbách sú zavesené obrazy so sakrálnou tematikou. Celok je príznačný pre typickú vidiecku drevenicu.

V Drevenici Międzyrzecze pôsobí oddele-nie Obecného kultúrneho strediska a poboč-ka Obecnej verejnej knižnice z Jasienice, ako aj Združenie priateľov Międzyrzecza, ktoré sa stará o regionálnu expozíciu. Uskutočňujú sa tu dielne rozličného druhu a aktivity z ob-lasti regionálnej výchovy a histórie, ktoré pri-bližujú deťom a dospelým międzyrzecké tra-dície a zvyky.

The Regional Chamber in Międzyrzecze Gór - ne, a  village located in Jasienica Rural Commune neighboring with Bielsko-Biała, was established in 2003 on the initiative of the local inhabi tants. It has been located in a  new building called the Międzyrzecze Hut since 2007. It was designed in im-itation of a traditional village household.

The relics presented here are strictly connect-ed with the region.

The hut has five rooms. In the hallway, where visiting begins, you can see the regional costume from the Cieszyn Silesia Region among others. When you proceed to the utility room you will find objects used in carpentry, beekeeping, and farm-ing, therefore, you can see flails, winnowers, and planes among others.

Everything that is connected with the work of each housewife was exhibited in the kitchen – an-tique cupboard, pots, irons, old washing machines, chests, and mangles. In the living room, you will find old radio sets, photographs, clocks, china, docu-ments next to instruments out of which a harmo-nium draws a special attention. The last room is the bedroom where old beds, bedside tables, sewing and leathercraft machines are displayed. On the walls in all rooms, there are religion-themed paint-

ings. The entire interior generates the atmosphere of the traditional village hut.

In the Międzyrzecze Hut, the following insti-tutions and associations operate – the branch of the Jasienica Rural Commune Culture Centre, the branch of the Public Library and the Association of the Friends of Międzyrzecze, which is in charge of the regional exhibition. All kinds of workshops and classes on regionalism and history are organized here and they familiarize children and adults with the traditions and rites from Międzyrzecze.

30A 30C

Czechowicka Izba Regionalna mieści się w Miej-skim Domu Kultury. Pierwszym z jej zadań jest zbie-ranie i zabezpieczenie zabytków związanych z dzie-jami regionu, z przeszłością i tradycją miasta i jego okolic, a drugim ich udostępnianie oraz wykorzy-stywanie w  pracy dydaktycznej i  wychowawczej. Eksponaty zebrali członkowie Towarzystwa Przy-jaciół Czechowic-Dziedzic (które funkcjonuje w sie-dzibie Izby), nauczyciele, pasjonaci i kolekcjonerzy, harcerze oraz mieszkańcy miasta i gminy.

Zgromadzone przedmioty dotyczą przede wszystkim etnografii i historii tutejszego przemy-słu, a zatem fabryki zapałek, walcowni i rafinerii. Obecnie znajduje się tu 2550 teczek dokumentów i fotografii, 1150 książek o regionie, 275 eksponatów kultury technicznej oraz 126 muzealiów etnograficznych. Sporą część ekspozy-cji stanowią: sztandary, pamiątki strażackie, sprzęty rolnicze, przedmioty codziennego użyt-ku, ławki i przybory szkolne, a także XIX-wieczne stroje ludowe mężatki i panny młodej ze Śląska Cieszyńskiego. Jednym z wartościowszych zabytków jest niecka-kołyska, wykonana z jednego lipowego kloca przy pomocy siekiery i dłuta. Służyła do przygotowania ciasta na chleb, placki, podpłomyki czy kołacze. Pełniła także funkcję małej kołyski dla nowo naro-dzonego dziecka, a jej półokrągłe dno umożliwiało kołysanie.

Cyklicznie co miesiąc odbywają się w Miejskim Domu Kultury wykłady pt. „Dzieje mia-sta i przemysłu”, „Dzieje Śląska Cieszyńskiego” i „Dzieje Polski”. Specjalnie dla dzieci są or-ganizowane różne warsztaty i lekcje regionalizmu. Przygotowywane są wystawy związane z dziedzictwem kulturowym miejscowości i regionu. Izba Regionalna wespół z Towarzystwem

Przyjaciół Czechowic-Dziedzic powadzi ponadto sze-roką działalność wydawniczą (wydano 52 książki).

Czechowicka Izba ma bardzo ciekawe perspektywy rozwoju, co wiąże się z planowanym otwarciem mu-zeum w  nowym, większym i  lepiej przystosowanym obiekcie (pomysł zakłada wykorzystanie części dwor-ca kolejowego).

Izba Regionalna

Czechowice-Dziedzice

3131

Regionálna izba v Czechowicach-Dziedzicach sa nachádza v Mestskom dome kultúry. Jej primárnou úlohou je zbieranie a zachovanie pamiatok spojených s históriou regiónu, s mi-nulosťou a tradíciami mesta a jeho okolím, sekundárnou je ich sprístupňovanie a využíva-nie v didaktickej a vychovávateľskej praxi. Exponáty zozbierali členovia Združenia priateľov Czechowic-Dziedzic (v sidle izby funguje Združeni), učitelia, priaznivci a zberatelia, skauti, ako aj obyvatelia mesta a obce.

Zhromaždené predmety sa tykajú predovšetkým etnografie a histórie tunajšieho priemyslu, teda fabriky na výrobu zápaliek, valcovne a rafinérie. V súčasnosti sa tu nachádza 2550 oba-lov s dokladmi a fotografiami, 1150 kníh o regióne, 275 exponátov technickej kultúry, ako aj 126 exponátov etnografického charakteru. Veľkú časť expozície tvoria zástavy, hasičské pa-miatky, poľnohospodárske náradie, predmety každodennej potreby, lavice a školské potreby, ako aj ľudové kroje vydatej ženy a mladuchy z 19. storočia z tešínskeho Sliezska. Jednou z hod-notnejších pamiatok je koryto – kolíska, vyrobené z jedného kusu lipového dreva za pomo-ci sekery a dláta. Používalo sa na prípravu chlebového cesta, koláčov, podplamenníkov. Pl-nilo aj úlohu malej kolísky pre novonarodené dieťa a jej okrúhle dno umožňovalo kolísanie.

V Mestskom dome kultúry sa uskutočňujú cyklicky, každý mesiac prednášky na témy: „História mesta a priemyslu“, „História tešínskeho Sliezska“ a „História Poľska“. Pre deti sa organizujú rozličné dielne. Organizujú sa aj výstavy spojené s kultúrnym dedičstvom mesta a regiónu. Regionálna izba spolu so Združením priateľov Czechowic-Dziedzic vedie okrem toho rozsiahlu vydavateľskú činnosť (bolo vydaných 52 kníh).

Czechowická izba má veľmi zaujímavé perspektívy rozvoja, ktoré sa spájajú s plánova-ným otvorením múzea v novej, väčšej a lepšie prispôsobenej budove (návrh predpokladá vy-užitie časti vlakovej stanice).

Kontakt/Contact: Izba Regionalna, Miejski Dom Kultury Czechowice-Dziedzice, ul. Niepodległości 42 +48/32-215-32-85 www.towarzystwo.czechowice-dziedzice.pl

The Czechowice-Dziedzice Regional Chamber is located in the Town Culture Cen-tre. The first mission of the Chamber is collect-ing and securing monuments connected with the history of the region, with the past and tra-dition of town. The second mission is facilitat-ing and using those monuments in didactic and pedagogic work. The exhibits were collected by

the members of the Association of the Friends of Czechowice-Dziedzice (the Chamber is the seat of the Asociation), teachers, collectors, scouts and the inhabitants of the town.

The items collected here refer to ethnography and history of the local industry meaning the match fac-tory, the rolling mill factory, and the refinery. At present, there are 2550 document files and photographs, 1150 books about the region, 275 exhibits referring to technical culture and 126 ethnographic exhibits. Quite a big number of exhibits includes – standards, firefighting relics, farming tools, everyday objects, school benches, school accessories and also the 19th-century folk costumes of a married woman and a bride from the Cieszyn Silesia Region. One of the most valuable monuments is a trough cradle, made of one piece of lime tree block using an axe and a wood chisel. It was used to make bread dough, pota-to pancakes, flatbread, and kolach. It functioned also as a cradle for a newborn baby because its semicir-cular bottom enabled rocking.

Every month lectures on “The history of town and industry”, “The history of the Cieszyn Silesia Region” and “The history of Poland” are held at the Town Culture Centre. All kinds of workshops and regional class-es are organized especially for children. Exhibitions on the cultural heritage of the town and the region are organized as well. The Czechowice-Dziedzice Regional Chamber together with the Association of the Friends of Czechowice-Dziedzice are also engaged in broad publishing activity (52 books were published).

The Czechowice-Dziedzice Chamber has very interesting prospects for development what is connect-ed with planned opening of the museum in a new, bigger and better-adapted building (the idea involves making use of some part of the railway station).

32A 32C

Muzeum w Bestwinie posiada bardzo in-teresującą ekspozycję. Na wstępie zwiedza-my wozownię z ciekawymi pojazdami – kola-są wyjazdową, używaną w trakcie większych uroczystości, i szrombekiem, czyli saniami.

Następnie oglądamy różnego rodzaju ma-szyny i narzędzia rolnicze z przełomu XIX

i XX w. Kolejne pomieszczenie to w bardzo efektowny sposób zrekonstruowane wnętrze daw-nej chałupy. W środku typowe wyposażenie, a zatem piec, skrzynie wiana, szafliki i tary do prania, żelazka na duszę, naczynia do gotowania strawy dla całej rodziny itd. Uwagę zwraca-ją obrazy religijne, powieszone pod kątem dla uzyskania efektu „spoglądania” świętych po-staci oraz możliwości umieszczania za nimi cennych przedmiotów. To wszystko znajdujemy w tzw. Józefowej izbie poświęconej życiu codziennemu. Dalej znajduje się piykno izba, czy-li pokój świąteczny, gdzie widzimy dużo dewocjonaliów, pięknie zaścielone łoża z poducha-mi, odświętne stroje (także strój laski) oraz obrazy lokalnych twórców. W tzw. izbie sakral-nej zostały zgromadzone pamiątki związane z bestwińskim kościołem. W dziale tkackim stoi dawny warsztat oraz urządzenia służące do obróbki lnu i przędzenia (cierlica, motowi-dło, przęślica krążołkowa, drewniane kołowrotki).

Muzealną ekspozycję kończy dział historyczny. Tu zobaczymy XIII-wieczne wykopaliska, dokumenty i przedmioty związane z historią miejscowości. Ciekawostką jest fajka arcyksię-cia, a na szczególną uwagę zasługuje Księga Jurysdykcji Państwa Bestwińskiego. Zaś na ze-wnątrz, w sezonie, koniecznie zobaczyć trzeba pasiekę.

Muzeum proponuje różnego rodzaju lekcje (ich tematy to m.in.: „Od ziarenka do bochen-ka”, „Jak to dawniej w chłopskiej chacie bywało”, „O miodzie i bestwińskich pszczołach” – se-zonowa, w Pasiece Słowiańskiej) oraz warsztaty (np. „Mydła i pachnidła”, „Czerpanie papie-ru”, „Ptaszki z gałązki”, palm wielkanocnych, wikliniarskie, tkackie, wieńców adwentowych i świątecznych). Natomiast co miesiąc zaprasza na nową wystawę czasową.

Muzeum Regionalne im. ks. Zygmunta Bubaka

Bestwina

3333

Regionálne múzeum vdp. Zygmunta Bubaka v Bestwinie má veľmi zaujímavú expozíciu. Na úvod pozeráme vozáreň so zaujímavými vozidlami – kočiar so zá-prahom, používaný pri väčších poduja-tiach a sane.

Následne môžeme vzhliadnuť stroje rozličného druhu a poľnohospodárske náradie z roz-hrania 19. a 20. storočia. Ďalšia miestnosť predstavuje pekne zrekonštruovaný interiér starej drevenice. Vo vnútri je typické zariadenie, čiže pec, truhly (veno mladuchy), lavóry a valchy na pranie, žehličky na uhlie, riad na varenie jedál pre celú rodinu a pod. Pozornosť upúta-jú aj sakrálne obrazy, zavesené pod istým uhlom kvôli tomu, aby sa dosiahol efekt „pozera-nia” svätcov, ako aj možnosti odložiť za nich vzácne predmety. To všetko nachádzame v tzv. Jozefovej izbe, venovanej každodennému životu. Ďalej sa nachádza „piykno izba“, čiže svia-točná izba, kde vidíme veľa devocionálií, krásne postlané postele s vankúšmi, sviatočné kro-je (taktiež lašský kroj), ako aj obrazy miestnych tvorcov. V tzv. sakrálnej izbe sú zhromaž-dené pamiatky spojené s bestwińským kostolom. V časti tkáčskej sú postavené starodávne tkáčske stavy, ako aj nástroje na spracovanie ľanu a pradenie (cerlica, motovidlo, stojanová praslica, drevené kolovrátky).

Múzejnú expozíciu uzatvára historická časť. Tu uvidíme vykopávky z 13. storočia, dokla-dy a predmety spojené s históriou obce. Zaujímavosťou je fajka arcikniežaťa a zvláštnu po-zornosť si zaslúži „Kniha jurisdikcie bestwińského panstva“. Zasa vonku, počas letnej sezó-ny, sa oplatí pozrieť si včelín.

Múzeum ponuka vyučovacie hodiny rôzneho zamerania (ich téma o. i.: „Od zrnka k boch-níku“, „Ako sa voľakedy v sedliackej chalupe bývalo“, „O mede a bestwińských včelách“ – se-zónna v Slovanskom včelíne), ako aj dielne (napr. „Mydlá a voňavky“, „Ručný papier“, „Vtáčiky a halúzky“, veľkonočné ratolesti, prútikárstvo, tkáčstvo, adventné vence a vianočné ikebany). Každý mesiac prináša novú dočasnú výstavu.

Kontakt/Contact: Muzeum Regionalne im. ks. Zygmunta Bubaka Bestwina, ul. Kościelna 57, +48/32-214-15-87 www.muzeum.bestwina.pl muzeum.bestwina@wp.pl

34A 34C

The Zygmunt Bubak Regional Museum in Bestwina boasts a very interesting exposition. At the entrance, we can visit a coach house with very interesting coaches – a carriage used during impor-tant celebrations and a sleigh.

Next, there are all kinds of machines and farm-ing tools from the turn of the 20th century. Anoth-er room presents reconstructed interior of a village house. Inside we find typical equipment – a stove, chests, washtubs and washboards, box irons, pots for cooking meals for the whole family, etc. The vis-itors’ attention is especially drawn to holy paint-ings hung on the wall at a slant to achieve an effect of the saints “looking” at the people in the house. It was also done in order to place valuable things behind them. We find all these things in so-called “Józef room” dedicated to everyday life. When we proceed we enter the “piykno izba” (beautiful room) – in other words, a festal room where there are a lot of devotional articles, beautifully made beds with downy pillows, festal garments (including the Lachy costume) and the paintings of the local artists. In the

so-called religious room, there are relics connected with the church in Bestwina. In the weaving depart-ment, there is an old weaving shop and the flax and yarn processing devices – scutchers, a niddy noddy, a spindle whorl, wooden spinning wheel.

The historical department is the final museum exposition. Here we find the 13th-century excava-tions, documents, and objects connected with the local history. The archduke’s pipe is an especially in-teresting item and every visitor should pay special attention to the Country of Bestwina Jurisdiction Book. Outside an apiary must be seen.

The Museum offers all kinds of lectures and class-es – such as “From a grain to a bread loaf”, “How it used to be in the villager’s house”, “About hon-ey and the Bestwina bees” – a seasonal one in the Slavic Apiary and workshops such as: “Soap and perfume”, “Paper-making”, “Birds on the twig”, East-er palms making, wicker making, weaving, Advent and Christmas wreath making. Every month visitors are invited to a new temporary exhibition.

3535

W Pałacu Czeczów w Kozach, zaraz przy głównej drodze, ma swoją siedzibę Izba Hi-storyczna. Placówka funkcjonuje w  tym miejscu od 2014 r., kiedy to po remoncie obiektu przeniosła się tam Gminna Bibliote-ka Publiczna, pod opieką której znajdują się zbiory regionalne. Gromadzi ona pamiątki zbie-rane od lat. 60. ub. stulecia przez Adolfa Zubera i członków Koła Historycznego. Patron izby zajmował się historią Kóz, stworzył m.in. prezentowane na wystawie fototeki, na które skła-dają się zdjęcia i opisy miejsc, krajobrazów, obiektów, a przede wszystkim miejscowych za-bytków. W Izbie odbywają się lekcje muzealne i spotkania przybliżające historię tych stron.

Ekspozycja jest podzielona tematycznie na trzy podstawowe działy: dworski, sakralny i dotyczący życia codziennego. Pierwszy z nich poświęcony jest rodzinie Czeczów, do któ-rej przed wojną należał pałac. Znajdujemy tu portrety i historyczne pamiątki związane z ży-ciem ostatnich właścicieli.

Drugi dział skrywa fantastyczną ekspozycję sakralną. Poza historią parafii w Kozach po-znajemy protestancką przeszłość wsi i pamiątki z tego okresu. Na uwagę zasługują zwłasz-cza doskonale zachowane średniowieczne drzwi, Biblia protestancka w przekładzie Marcina Lutra z 1716 r. czy figura Maryi z Dzieciątkiem, która wcześniej znajdowała się na przypa-łacowej kaplicy.

Trzeci część zbiorów koncentruje się na życiu codziennym mieszkańców wsi. Wystawa obejmuje nie tylko przedmioty użytku codziennego, ale i narzędzia oraz akcesoria związane m.in. z pszczelarstwem i pożarnictwem. Są zatem różnego rodzaju żarna, maselnice, heble, że-lazka, wagi, łopaty do wyciągania chleba z pieca, maszyny rzemieślnicze itd. Szczególnie inte-resujące są pamiątki, które zachowały się po drugiej, a przede wszystkim po pierwszej wojnie światowej, co stanowi rzadkość. Wśród eksponatów znajduje się także tradycyjny strój laski.

Bardzo ważni dla tego miejsca są przewodnicy. Pełni pasji opowiadają interesujące histo-rie związane z przedstawionymi przedmiotami.

Neoklasycystyczny pałac otacza malowniczy park. Po kompleksowym remoncie obiekt przeznaczono na szeroką działalność kulturalną. Poza biblioteką mieści się tu także koziań-ski Dom Kultury. Jest to niewątpliwie wspaniałe miejsce na przyjemne popołudnie na obrze-żach Bielska-Białej.

Kontakt/Contact: Gminna Biblioteka Publiczna – Izba Historyczna im. Adolfa Zubera Kozy, ul. Krakowska 5, +48/33-817-41-09 www.gbpkozy.pl/index.php/izba-historyczna izbahistoryczna@gbpkozy.pl

Izba Historyczna im. Adolfa Zubera

Kozy

36A 36C

V Paláci Czeczów v Kozach, hneď pri hlavnej ce-ste, má svoje sídlo Historická izba Adolfa Zubera v Kozach. Tá funguje na tomto mieste od roku 2014, keď sa tam po oprave objektu presťahovala Obecná verejná knižnica, pod opaterou ktorej sa nachádza regionálna zbierka. Sústreďuje pamiatky zbierané od 60-tých rokov minulého storočia Adolfom Zuberom a členmi Historického krúžku. Patrón izby sa veno-val histórii Kôz, vytvoril o. i. série fotografií prezen-tované v expozícii, ktoré pozostávajú zo samotných fotografií a popisu na nich zobrazených miest, kra-jiniek, objektov a predovšetkým miestnych pamia-tok. V  izbe sa konajú múzejné vyučovacie hodiny a stretnutia tykajúce sa histórie okolia.

Expozícia je rozdelená tematicky na tri základ-né okruhy: dvorský, sakrálny a tykajúci sa každo-denného života. Prvý je venovaný rodine Czeczów, ktorej palác pred vojnou patril. Nájdeme tu por-tréty a historické pamiatky spojené so životom po-sledných majiteľov.

Druhý okruh skrýva v sebe fantastickú sakrál-nu expozíciu. Okrem histórie farnosti v Kozach spo-znávame evanjelickú minulosť obce a pamiatky z tohto obdobia. Pozornosť si zaslúžia pekne zachovalé stredoveké dvere, evanjelická Biblia v preklade Martina Luthera z roku 1716 alebo figúrka Panny Márie s Dieťatkom, ktorá sa skôr nachádzala v kaplnke na paláci.

Tretí okruh zbierky je sústredený na kaž-dodenný život obyvateľov obce. Expozícia ob-sahuje nielen predmety každodenného úžit-ku, ale aj náradia a príslušenstvo spojené o. i. s včelárstvom a hasičstvom. Sú to žarnovy rozličného druhu, nádoby na maslo, hoblí-ky, žehličky, váhy, lopaty na vyberanie chle-ba z pece, remeselnícke stroje a pod. Veľmi zaujímavé sú pamiatky, ktoré sa zachovali po druhej a najmä prvej svetovej vojne, čo je zriedkavé. Medzi exponátmi sa nachádza aj tradičný lašský kroj.

Veľmi dôležitými pre toto miesto sú sprie-vodcovia. S veľkým nadšením rozprávajú za-ujímavé príbehy spojené s prezentovanými predmetmi.

Neoklasicistický palác je obklopený krás-nym parkom. Tento objekt bol po generálnej oprave venovaný širokej kultúrnej činnosti. Okrem knižnice sa tu nachádza aj koziansky Kultúrny dom. Je to fantastické miesto, kde sa dá stráviť príjemné popoludnie na okraji mesta Bielsko-Biała.

3737

The Adolf Zuber Historical Chamber is locat-ed in Kozy in the Czecz family palace, by the main road. The institution has been operating in this lo-cation since 2014 when the place was renovated and the Rural Commune Library moved there and the regional collections are under its charge. It pos-sesses relics which were being collected since the 1960s by Adolf Zuber and the members of the His-tory Club. The patron of the chamber was interest-ed in the history of Kozy, he created the photo col-lection, which is exhibited now, with photographs and descriptions of places, landscapes, buildings, and the local monuments. Museum classes and meetings, which familiarize visitors with the local history, are held here.

The exposition is theme-divided into three de-partments – court life, religious and everyday life. The first one is dedicated to the Czecz family who owned the palace before the war. We can find por-traits and historical relics connected with the life of the last owners of the palace.

Next department presents incredible religious collection. Apart from the history of the parish in Kozy, we can learn about protestant past of the vil-lage and the relics from that time. Our attention is especially attracted to very well preserved me dieval

door, the Protestant Bible translated by Martin Lu-ther in 1716 or the statue of Virgin Mary with Baby Jesus, which was earlier found on the Palace Chapel.

The third department focuses on the every-day life of the villagers. The exhibition presents not only the everyday objects but also tools and ac-cessories connected with apiarism and firefighting. There are all kinds of quern-stones, butter churns, planes, irons, scales, peels and craftsmen machines, etc. A great rarity are relics from the second and the first world wars which are exhibited here. Among the exhibits, we can also find the Lachy costume.

The guides are very important here. These peo-ple, full of passion for what they do, tell interest-ing stories connected with the exhibited objects.

The neoclassical palace is surrounded by the picturesque park. After the renovation, the build-ing is intended for extensive cultural activity. Apart from the library, there is also the Kozy Culture Cen-tre here. The palace is a great place for afternoon retreat on the outskirts of Bielsko-Biała.

38A 38C

W  Kobiernicach, przy głównej drodze prowadzącej przez wieś, mieści się galeria sztuki ludowej. Istnieje od 2016 r. i współ-pracuje z przeszło 200 twórcami. Jej pomy-słodawcą jest Ryszard Gąsiorek, który za cel postawił sobie wyszukiwanie i promowanie

ludowych artystów, umożliwienie zainteresowanym łatwego dostępu do sztuki tradycyjnej, organizowanie imprez i plenerów artystycznych dla dzieci oraz młodzieży.

ArtLud dysponuje zestawem znakomitych dzieł, wykonanych przez najwybitniejszych artystów ludowych i naiwnych, z Beskidów (m.in. Józef Hulka, Anna Ficoń, Emilia Leśniak, Czesław Olma, Jan Bojko), ale i z wielu innych regionów (np. z Paszyna). Wielkość i zakres tej ekspozycji są imponujące. Warto ją odwiedzić, nie tylko chcąc dokonać zakupów, ale też wtedy, kiedy ma się zamiar poznać ten obszar twórczości artystycznej. Każdemu z dzieł moż-

na się spokojnie przyjrzeć. Znajdziemy tutaj malar-stwo na szkle, rzeźbę w drewnie oraz kamieniu, ce-ramikę, zdobnictwo bibułkowe, ręcznie wytwarzane zabawki dla dzieci, biżuterię koronkową itd. Część eksponatów pochodzi z  prywatnej kolekcji rodzi-ny Gąsiorków.

Na objętym naszym przewodnikiem terenie innych galerii o takiej ofercie nie ma, warto tu więc z całą pewnością zajrzeć, jeśli sztuka ludowa – na najwyższym poziomie – nas inte-resuje. ArtLud prowadzi również sprzedaż internetową, a na stronie galerii można zapoznać się z ofertą i uzyskać szeroką informację o twórcach prezentowanych dzieł.

Kontakt/Contact: ArtLud. Galeria Sztuki Ludowej Kobiernice, ul. Żywiecka 60 +48/500-890-391, +48/500-890-392 www.artlud.pl, kontakt@artlud.pl

Galeria ArtLud

Kobiernice

3939

V Kobierniciach, pri hlavnej ceste, ktorá sa ťahá cez dedinu, sa nachádza Galéria ľudo-vého umenia ArtLud. Existuje od roku 2016 a spolupracuje s viac ako 200 tvorcami. Jej na-vrhovateľom je Ryszard Gąsiorek, ktorý si určil za cieľ vyhľadávanie a propagáciu ľudových umelcov, sprístupnenie tradičného umenia záujemcom, organizovanie podujatí, umeleckých plenérov pre deti a mládež.

ArtLud má k dispozícií výber diel, vytvorených najvýznamnejšími ľudovými insitnými tvorcami z Beskýd (o. i. Józef Hulka, Anna Ficoń, Emilia Leśniak, Czesław Olma, Jan Bojko), ale aj z mnohých ďalších regiónov (napr. z Paszyna). Veľkosť a rozsah tejto expozície je im-pozantný. Oplatí sa ju navštíviť, nielen pre nákupy, ale aj vtedy, keď máme záujem o spo-znanie tejto oblasti umeleckej tvorby. Každé dielo je možné si pokojne pozrieť. Nájdeme tu maľbu na skle, rezbu v dreve a kameni, keramiku, výzdobu z krepového papiera, ručné vyrá-bané hračky pre deti, šperky vyrobené z čipky a pod. Časť exponátov pochádza zo súkrom-nej zbierky rodiny Gąsiorkov.

Na území mapovanom v našom sprievodcovi nie sú v ponuke takéto galérie, preto sa opla-tí pozrieť si túto galériu, keď máme záujem o ľudové umenie na vysokej úrovní. ArtLud ve-die aj internetový predaj, pričom na webovom sídle galérie je možné oboznámiť sa s jej po-nukou a získať rozsiahlu informáciu o tvorcoch prezentovaných diel.

The Gallery of Folk Art ArtLud in Kobiernice is lo-cated by the main road run-ning through the village. It was established in 2016 and it co-operates with more than 200 artists. Ryszard Gąsiorek is the initiator and the owner of the gallery and his main purpose is to searching and promoting local artists as well as facil-itating easy access to tradi-tional art to all those who are interested in it, organiz-ing events and artistic plein-air painting for children and teenagers.

The ArtLud Gallery boasts a really substantial collection of excellent works made by leading folk and naive artists from the Beskids area – Józef Hulka, Anna Ficoń, Emilia Leśniak, Czesław Olma, Jan Bojko, but also from other regions e.g. Paszyn. The size and spectrum of this exposition are really impressive. It is re-ally worth visiting not only if you want to purchase something but also if you want to get to know this area of art. Visitors may admire each work of art. We will find glass paintings, wood and stone sculptures, ceramics, paper flowers, hand-made toys, lace jewellery, etc. Some of the exhibits are from a private col-lection of the owner

This is the only gallery of this kind in the area our guidebook covers. If you are interested in the most excellent folk art you must definitely visit this place. The ArtLud Gallery also has an online sale and on their website, you can find their offer and information on the artists co-operating with them.

40A 40C

Izba została założona przez Towarzystwo Miłośni-ków Ziemi Żywieckiej (1988), a obecnie prowadzona jest przez Towarzystwo Miłośników Ziemi Bielsko-Żywieckiej.

W niewielkim pomieszczeniu, usytuowanym w Gmin-nym Ośrodku Kultury, można podziwiać przedmioty użytku codziennego (ceper do młócenia zboża, maśnicz-ki, stępek do gniecenia zboża, młynek kamienny do jego mielenia, putnie, narzędzia używane przy wypieku chle-ba), krosna tkackie i narzędzia do obróbki lnu, a  także wełny (odbywają się również demonstracje tkactwa). Są też elementy wozów konnych wyrabiane niegdyś przez miejscowych rzemieślników. Atrakcją Izby są dzieła re-gionalnych artystów: malarstwo, rzeźba ludowa, wyroby bibułkowe i  drewniane malowane zabawki. Najciekaw-sze jednak eksponaty to oryginalne prawie stuletnie stro-je laskie, zwłaszcza ślubny. Jest tu ich bogaty zbiór, a zo-

stały niedawno starannie odnowione dzięki pozyskanym funduszom unijnym. Nieste-ty, w szerokiej gamie strojów damskich nie zachował się żaden męski.

Dzięki wysiłkom działaczy Izba Regio-nalna w Porąbce szerzy wśród lokalnej spo-łeczności wiedzę na temat rodzimych tra-dycji, organizuje różne wydarzenia, czego przykładem mogą być cykliczne spotkania i pogadanki dla najmłodszych pod hasłem „Ocalić od zapomnienia”. Cenne i inspiru-jące jest także to, że spotkamy się tu z nie-zwykłymi ludźmi, prawdziwymi pasjonata-mi oddanymi swojej małej ojczyźnie.

Izba Regionalna

Porabka,

4141

Regionálna izba v Porąbke vznikla vďaka Spolku mi-lovníkov Živieckeho regiónu (1988) a v súčasnosti je v ges-cii Spolku milovníkov Bielsko-Živieckeho regiónu.

V malej miestnosti, nachádzajúcej sa v Obecnom kul-túrnom stredisku, je možné obdivovať predmety každo-dennej potreby (cep na mlátenie obilia, nádoby na maslo, mažiar na drvenie zrná, žarnov na mletie obilia, putne na vodu, náradie používané pri pečení chleba), tkáčske sta-vy a nástroje na spracovanie ľanu, a taktiež vlny (usku-točňujú sa aj ukážky tkania). Nachádzajú sa tu i prvky z konských záprahov vyrábané voľakedy miestnymi re-meselníkmi. Zaujímavosťou Izby sú diela regionálnych umelcov: maľby, ľudové rezby, výrobky z krepového pa-piera a drevené maľované hračky. Najzaujímavejšími ex-ponátmi sú originálne lašské“ kroje, zvlášť svadobný. Je to bohatá zbierka, ktorá bola prednedávnom starostlivo ob-novená, vďaka podpore získanej z fondov Európskej únie. Žiaľ, popri veľkom počte ženských krojov, nezachoval sa žiaden mužský kroj.

Vďaka úsiliu činiteľov Regionálna izba v  Porąbke propaguje medzi miestnou spoločnosťou informácie o lokálnych tradíciách, organizuje rozličné podujatia, príkladom ktorých môžu byť cyklické stretnutia a dis-kusie pre najmladších s názvom „Zachrániť od zabud-nutia“. Vzácne a inšpiratívne je aj to, že sa tu stretne-me s neobyčajnými ľuďmi, skutočne vášnivo slúžiacimi svojej malej vlasti.

The Regional Chamber in Porąbka was established by the Association of the Friends

of the Żywiec Area in 1988. At present, it is a seat of the Association of the Friends of the Bielsko-Biała and Żywiec Area. In a small room located in the Rural Commune Culture Centre visitors may see everyday ob-jects such as flails, butter churns, a grain crusher, a stone mill, “putnia” boxes, bread baking tools. There are also looms, flax processing tools, wool and weaving demonstrations are organized here. They also ex-hibit elements of the horse-drawn cart made by the local craftsmen in the past. The real attractions are the works of the local artists, their paintings, folk sculptures, paper flowers, and wooden, painted toys. The original almost 100-year-old Lachy garments, however, are the most interesting exhibits especially bride’s clothes. There is a substantial collection of these. They have been renovated recently with the help of the EU funds. Unfortunately, the Chamber does not possess any men’s clothes.

The Chamber activists’ efforts lead to propagating the knowledge about local traditions through or-ganizing periodical meetings and discussions for the youngest ones and they are called “Save from obliv-ion”. We can meet really fascinating people here who are truly dedicated to their local homeland and this is really valuable and inspiring.

Kontakt/Contact: Izba Regionalna – Gminny Ośrodek Kultury Porąbka, Rynek 22, +48/33-810-60-55 www.gokporabka.com.pl, gokporabka@o2.pl

42A 42C

W Gminnym Ośrodku Kultury Promyk w Bystrej działa mała Galeria Sztuki Regional-nej. Mała, ale wypełniona znakomitymi eksponatami. Są tu dzieła najlepszych beskidzkich (i nie tylko) artystów, żeby przywołać nazwiska Józefa Hulki, Kazimierza Pietraszki, Stanisła-wa Kwaśnego, Antoniego Toborowicza czy Milana Mičienki ze Słowacji. Są także prace twór-ców młodego pokolenia, mieszkańców gminy Wilkowice, choćby Mateusza Gębali z Mesznej. Obejrzymy tu przede wszystkim rzeźby – wykonane w drewnie i kamieniu, a uzupełnieniem są bibułkowe kwiaty, obrazy na szkle, grafiki, hafty, plastyka obrzędowa. Organizowane są tu warsztaty, np. rzeźbiarskie towarzyszące projektowi „Chrystus Frasobliwy w sztuce”, re-alizowanemu przez Regionalny Ośrodek Kultury w Bielsku-Białej (2017). Odbył się też mię-dzynarodowy plener rzeźby w kamieniu i drewnie w ramach projektu „Tradycja bez granic – współpraca polsko-słowacka w zakresie pielęgnowania kultury i tradycji” (2015). Starannie zaaranżowane wnętrze i bliski kontakt z dziełami zachęcają do chwili kontemplacji.

W pomieszczeniach obok galerii zlokalizowano izbę regionalną noszącą nazwę Stara Sto-larnia. Zgromadzone w niej eksponaty pochodzą z darowizn mieszkańców, podobnie jak w in-nych tego typu placówkach. Znajdziemy tu więc dawne wyposażenie kuchni i izby, narzędzia rolnicze i gospodarskie (m.in. sieczkarnie, pług, sanie, końską uprząż, skrzynię do przecho-wywania ziarna, żarna, drewniane naczynia, kołowrotki i krosno tkackie). Są elementy stro-jów, m.in. odświętna laska jakla, a ponadto zabytkowy wózek dziecięcy oraz paradna kolasa.

Przyjeżdżając do Bystrej, można odwiedzić nie tylko słynną Fałatówkę, gdzie ekspono-wane są obrazy i pamiątki po malarzu Julianie Fałacie. Warto zajrzeć także do działającej przy GOK Promyk galerii i izby regionalnej i zapoznać się ze zgromadzonymi tu pamiątka-mi przeszłości oraz współczesną sztuką o wiejskim rodowodzie.

Galeria Sztuki Regionalnej

i Izba Regionalna Stara Stolarnia

Bystra

Pri Obecnom kultúrnom stredisku Promyk v Bystrej pôsobí malá Galéria regionálneho umenia. Malá, ale plná vynikajúcich exponátov. Sú to diela najvýznamnejších a nielen bes-kydských umelcov, o.i. Józefa Hulki, Kazimierza Pietraszki, Stanisława Kwaśneho, Antonieho Toborowicza alebo Milana Mičienky zo Slovenska. Nachádzajú sa tu aj práce tvorcov mladšej generácie, ako aj obyvateľov Združenej obce Wilkowice, napr. Mateusza Gębali z Mesznej. Pozrieme si tu predovšetkým rezby – vyrobené z dreva a kameňa, dopĺňajú ich krepové kve-ty, obrazy na skle maľované, grafiky, výšivky, obradové rekvizity. Často sa tu uskutočňujú dielne, napríklad rezbárske sprevádzajúce projekt „Kristus trpiteľ v umení“, ktorý realizova-lo Regionálne kultúrne stredisko v Bielsku-Białej (2017). Uskutočnil sa aj medzinárodný rez-bársky plenér v kameni a dreve, realizovaný v rámci projektu „Tradícia bez hraníc – spolu-práca poľsko-slovenská v oblasti tradovania kultúry a udržiavania tradícií“ (2015). Úhľadne usporiadaný interiér a blízky kontakt s dielami prispieva ku chvíľke kontemplácie.

4343

V  miestnostiach vedľa galérie sa nachádza Regionálna izba s názvom Stará stolárska dielňa. Exponáty, ktoré sú v nej zhromaždené darovali obyvatelia, rovnako ako aj v iných podobných izbách. Nájdeme tu staré zariadenie kuchyne a izby, poľnohospodárske a hospo-dárske náradia (o. i. rezačku, pluh, sane, konský postroj, obilnicu na zrno, drevené nádoby, kolovrátok a tkáčsky stav). Nachádzajú sa tu aj časti krojov, o. i. sviatočná lašska jakla (voľ-ný kaftan typický na Sliezsku), okrem toho pamiatkový detský kočiar, ako aj parádny koč.

Prichádzajúc do Bystrej je možné navštíviť nielen známu Fałatówku, kde sú vystave-né obrazy a pamiatky spojené s osobou Juliana Fałata. Pri tejto príležitosti môžeme nazrieť

do Obecného kultúrneho stredis-ka a oboznámiť sa tu s pamiatkami z minulosti a súčasným umením vi-dieckeho charakteru.

The Regional Art Gallery is located in the Rural Commune Culture Centre Promyk. It is small but full of excellent exhibits. There are works of the most prominent Beskidian (and not only) artists such as Józef Hulka, Kazimierz Pietraszko or Stanisław Kwaśny, Antoni Toborowicz, and Milan Mičienka from Slovakia. They also have the works of the young generation of artists from Wilkowice including Mateusz Gębala. We can see sculptures here in wood and stone and they are complemented by paper flowers, glass paintings, paint-ings, graphics, and embroideries. There are numerous workshops organized here e.g. in sculpting which accompany the project called “Pensive Christ in the art” organized by the Regional Culture Centre from Bielsko-Biała (2017). There was also an international stone-sculpting plein-air organized within the project called “Tradition without frontiers – Polish and Slovak co-operation in maintaining culture and tradition” (2015). Well arranged interior of the gallery and its works of art encourage visitors to some contemplation.

The Regional Chamber called Stara Stolarnia (the Old Carpentry Workshop) is located next to the gallery. All the exhibits collected here are donated by inhabitants just like in other establishments of this type. We can find old kitchen equipment, farming and household tools (e.g. a chaff cutter, a plough, a sleigh, a harness, a grain storing chest, a quern, wooden crockery, a spinning wheel and a loom). There are also elements of folk costumes such as a festal cane, “jakla” (a loose women’s blouse) and other exhib-its such as antique pram and festal carriage.

When coming to Bystra you can not only visit the famous Fałatówka, where paintings and relics of Julian Fałat, the painter are exhibited you should also visit the gallery to see all the relics of the past and contemporary folk art.

Kontakt/Contact: Gminny Ośrodek Kultury Promyk Bystra, ul. J. Fałata 2k, +48/33-817-07-73 www.gok.wilkowice.pl, gok@gok.wilkowice.pl

44A 44D

Sliezske Beskydy – magické miesto. Tu na svahoch Baraniej Góry, pramení rieka Visla. Tu, svoju neobyčajnú krásu a bohatstvo neustále prejavuje ľudová kultúra sliezskych goralov. V regióne pôsobia významné regionálne zoskupenia, kapely, spevácke skupiny, rozvíja sa ľudová tvorba, uskutočňujú sa podujatia na takej úrovní ako Týždeň beskydskej kultúry.

Beskid Śląski – miejsce magiczne. Tu, na stokach Baraniej Góry, bierze początek Wisła. Tu wciąż swoją niezwykłość, piękno i bogactwo przejawia kultura ludowa śląskich górali. Działają zna-komite zespoły regionalne, kapele, grupy śpiewacze, kwitnie twórczość ludowa, odbywają się imprezy tej rangi, co Tydzień Kultury Beskidzkiej.

Beskid Śląski

4545

The Silesian Beskids – it is a magical place. Here is the source of the Vistula river on the western slope of the Barania Góra. The folk culture of the Silesian highlanders still presents its uniqueness, beauty, richness. Great regional groups, folk bands and folk singers operate here, the folk art flourishes and the events such as the Beskids Highlanders’ Week of Culture are organised.

D

46A 46D

Chata, w której mieści się izba regionalna, powstała w 1863 r. i należała do rodziny Kawu-loków. Jan Kawulok był znakomitym muzykiem, a także budowniczym instrumentów, so-listą zespołu Koniaków, gawędziarzem, znawcą i propagatorem regionalnej kultury. Po jego śmierci opiekę nad chatą przejęła córka Zuzanna – gawędziarka, poetka, przewodniczka, in-strumentalistka i animatorka kultury. Obecnie jej opiekunem i przewodnikiem jest Janusz Macoszek, folklorysta z zamiłowania.

Snuje on swoje opowieści o historii tutejszych górali, przeplatając je anegdotami i grą na instrumentach pasterskich: okarynie – małej, uroczej, wykonanej z gliny, rogu – służącym głównie do informowania o niebezpieczeństwach, drewnianych piszczałkach czy gajdach – tradycyjnym instrumencie dętym, znanym z góralskich kapel Beskidu Śląskiego.

Wnętrze kurnej chaty – o zrębowej konstrukcji, osadzonej na kamiennej podmurówce, z gontowym dachem – składa się z dwóch izb, oddzielonych sienią. Pierwsza z nich (biała) była miejscem reprezentacyjnym, służącym celom mieszkalnym. Codzienne życie domowników to-czyło się natomiast w czarnej izbie, w której można poznać tradycyjny wystój wnętrza i sprzę-ty domowego użytku, wykorzystywane w przeszłości. Tu ulokowany jest dymny piec (kur-lawy). Za jego sprawą ściany przybrały ciemną barwę, gdyż nie posiada komina... Dlaczego?

Tej i wielu innych ciekawych historii można posłuchać, odwiedzając to urokliwe miejsce. Chata Kawuloka znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej. Jest z całą pewnością bar-dzo ciekawym punktem na mapie podróży po Beskidach, zaś Janusz Macoszek prezentuje ludowe opowieści i instrumenty w tak interesujący, zabawny, a przede wszystkim profesjo-nalny sposób, że drzwi chaty praktycznie się nie zamykają.

Kontakt/Contact: Chata Kawuloka, Istebna 824 +48/33-855-62-31, 790-262-829 chatakawuloka.eu, chatakawuloka@gmail.com

Chata Kawuloka

Istebna

Drevenica Kawuloka v  Istebnej, v  ktorej sa nachádza regionálna izba, bola postavená v roku 1863 a patrila rodine Kawulokov. Jan Kawulok bol významným hudobníkom, ale aj výrobcom hudobných nástrojov, sólistom súboru Koniaków, ľudovým rozprávačom, znal-com a propagátorom regionálnej kultúry. Po jeho smrti opateru nad drevenicou prebrala dcéra Zuzanna – ľudová rozprávačka, poetka, sprievodkyňa, inštrumentalistka a animátor-ka kultúry. V súčasnosti je správcom a sprievodcom Janusz Macoszek, folklorista zo záľuby.

4747

Práve on rozpráva o histórii tunajších goralov, preplietajúc ju s anekdotami a hrou na pastierskych hudobných nástrojoch: okaríne – malej, sympatickej, vyrobenej z hliny, rohu – slúžiacom na informovanie o nebezpečenstve, drevených píšťalkách alebo gajdách – tradič-nom dychovom nástroji, príznačnom pre goralské kapely Sliezskych Beskýd.

Interiér drevenice s otvoreným ohniskom – so zrubovou konštrukciou, zakotvenou na ka-mennej podmurovke a so šindľovou strechou – pozostáva z dvoch izieb, oddelených predsie-ňou. Prvá z nich bola reprezentačným priestorom, slúžiacim obytným účelom. Každodenný život domácich sa viedol v pitvore, v ktorom vidíme tradičný interiér a domáce náradia po-užívané v minulosti. Tu sa nachádzala pec s otvoreným ohniskom. Jej pričinením steny zís-kali tmavú farbu, keďže nemala komín... Prečo?

Túto a mnohé ďalšie zaujímavé histórie si môžete vypočuť pri návšteve tohto očarujúceho miesta. Drevenica Kawuloka sa nachádza na Ceste drevenej architektúry. Je s istotou veľmi zaujímavým bodom na mape na cestách po Beskydách, pritom Janusz Macoszek vie zábav-ným a veľmi zaujímavým spôsobom a predovšetkým odborne prezentovať ľudové rozpráva-nia a hudobné nástroje, vďaka čomu sa dvere na drevenici skoro nezatvárajú.

The Kavulok’s Hut, in which the regional chamber is located, was established in 1863 and belonged to the Kawulok family. Jan Kawulok was an exceptional musician, as well as an instrument constructor, a soloist of a group Koniaków, a storyteller, an expert and a promoter of regional culture. After his death, his daughter Zuzanna took over the charge of the hut. Zuzanna is a storyteller, a poet, a guide, an instru-mentalist and a cultural manager. At present Janusz Macoszek, an amateur folklorist is in charge of the hut and he is a guide there.

He tells his stories about the local highlanders, quotes different anecdotes, he plays pastoral instruments such as ocarina which is made of clay, horn – used for informing about the danger, wooden reeds or gaida – traditional wind instrument found in highlander bands of the Silesian Beskids Region. The chimney-less hut with a log frame structure, bedded on a stone underpinning, having a shingle roof, has two rooms separated by a hallway. The first white room was a representative space used for living purposes. Every-day life of the household was, on the other hand, lived in the other black room where traditional interior decoration can be seen along with household tools used in the past. There is a chimney-less stove (kur-lawy) built here and it is responsible for the black colour of the walls due to the lack of the chimney. Why?

If you visit the charming place you will get to know this story as well as many other interesting stories. The Kawulok’s Hut is located on the Wooden Architecture Trail. It is, for sure, very interesting spot on the map when you travel across the Beskids Region and Janusz Macoszek presents folk stories and instruments in such an interesting, funny and most of all professional way that the door of the hut virtually is never shut.

48A 48D

Istebniański GOK jest gminną instytucją kultury. Mieści się w zabytkowym budynku z 1883 r. stojącym w parku im. Pawła Stalmacha obok kościoła pw. Dobre-go Pasterza. Oprócz prowadzenia podstawowej działal-ności kulturalnej i gminnej biblioteki zajmuje się także promocją regionu, udzielaniem informacji turystycz-nych oraz popularyzowaniem sportu. Organizuje wiele cyklicznych wydarzeń, jak m.in.: Dni Istebnej, Dni Ko-ronki Koniakowskiej, Festyn Istebniański, różnorod-ne turnieje, bieg narciarski „O Istebniański Bruclik”. W tym miejscu stale coś się dzieje. Odbywają się pre-lekcje, spotkania młodzieżowe, promocje wydawnictw, a pracownicy na bieżąco archiwizują cenne zbiory re-gionalnej literatury (pieśni ludowe, legendy, prozę).

To właśnie tutaj znajduje się stała, całoroczna ekspo-zycja Największej Koronki Koniakowskiej Świata. Ser-weta o średnicy 5 metrów została wpisana do Księgi Rekordów Guinnessa. Powstała w 2013 r., a jej pomysłodawcą była Lucyna Ligocka-Kohut. Z pomocą Zuzanny Gwarek udało jej się zebrać odpowiedni zespół pięciu utalentowanych koronczarek, które stworzyły tę serwetę (Urszula Rybka, Marta Haratyk, Danuta Krasowska, Mariola Legierska, Renata Krasowska). Prace trwały prawie pół roku, a wykorzystano łącznie 50 km nici. Końcowy efekt, składa-jący się z 8 tysięcy motywów roślinnych i ważący aż 5 kilogramów, trzeba koniecznie zoba-czyć na własne oczy. Kunszt i precyzja, z jaką została wykonana koronka, są niewiarygodne.

Istebniański GOK rokrocznie organizuje trwającą od czerwca do października Wystawę Twórczości Ludowej. Pomijając przepiękne koronki (tworzone przez 700 koronczarek z ca-łego terenu), ekspozycja obejmuje także rzeźby, hafty i inne tradycyjne wyroby artystów lu-dowych, w których Beskid Śląski obfituje. Ma już 35-letnią tradycję i aktualnie bierze w niej udział około 100 twórców.

Istebniańské Obecné stredisko kultúry, propagácie, turistických informácií a Verejná knižnica je kultúrnou inštitúciou v zriaďovateľskej pôsobnosti obce. Nachádza sa v histori-ckej budove z roku 1883, ktorá je situovaná v parku Pawła Stalmacha, vedľa kostola Dobrého Pastiera. Okrem základnej kultúrnej činnosti a prevádzkovania obecnej knižnice sa venuje aj propagácii regiónu, poskytovaniu turistických informácií, ako aj popularizácii športu. Orga-nizuje viaceré cyklické podujatia, o. i.: „Dni Istebnej“, „Dni koniakovskej čipky“, „Istebniańsku veselicu“, rozličné turnaje, beh na lyžiach „O Istebniański Bruclik”. Na tomto mieste sa neustá-le niečo deje. Uskutočňujú sa prednášky, mládežnícke stretnutia, propagácia publikácií, pri-

Gminny Osrodek Kultury, Promocji,

Informacji Turystycznej i Biblioteka Publiczna

Istebna

,

4949

The Rural Commune Culture Centre is located in Istebna is rural commune institution. It is located in a historic building built in 1883 in the Paweł Stalmach Park next to Good

Shepard Church. Along with cultural activities and commune library, the Centre focuses on regional pro-motion, tourist information, and sports promotion. The following events are organized by the Centre – Istebna Days, Koniaków Lace Days, Istebna Feast, all kinds of tournaments and “O Istebniański Bruclik” skiing running race. There is always something going on here – lectures, youth meetings, new books promotions and the workers keep recording precious collections of regional literature (folk songs, legends, prose, etc.).

It is here where the Biggest Koniaków Lace in the World is on permanent exhibition. It is a trey cloth with a diameter of 5 meters and it was listed in the Guinness World Book of Records. It was made in 2013 and Lucyna Ligocka-Kohut was its originator. Together with Zuzanna Gwarek, they managed to organize a team of five talented lace makers who made this trey cloth and these were Urszula Rybka, Marta Haratyk, Danuta Krasowska, Mariola Legierska and Renata Krasowska. It took almost half a year and 50 km of cotton filet to make this cloth. The result of their work – a cloth consisting of almost 8 thousand floral motifs and weighing 5 kg – must be seen. Artistry and precision with which the lace is made are simply incredible.

The Centre in Istebna organizes annually the Exhibition of Folk Art which is open from June to Octo-ber. Apart from beautiful lace (which is made by 700 lace makers from all over the Koniaków region), the exhibition presents sculptures, embroideries and other traditional handicraft of the folk artists and there are plenty of those in the Silesian Beskids Region. The exhibition has been organized for 35 years now and at present, there are around 100 artists whose works are presented here.

tom pracovníci denno-den-ne archivujú vzácne zbierky regionálnej literatúry (ľudo-vé piesne, legendy, prózu).

Práve tu sa nachádza ce-loročná expozícia „Najväč-šej koniakowskej čipky sve-ta“. Obrúsok s priemerom 5 metrov bol zapísaný do Gu-innessovej knihy rekordov. Vznikol v  roku 2013 a  jeho navrhovateľ kou bola Lu-cyna Ligocka-Kohut. S  po-mocou Zuzanny Gwarek sa jej podarilo zostaviť po-trebnú skupinu piatich na-daných čipkárok (Urszu-la Rybka, Marta Haratyk, Danuta Krasowska, Mariola Legierska, Renata Krasowska), ktoré vytvorili tento ob-rúsok. Práce trvali skoro pol roka a celkovo sa využilo 50 km nite. Záverečný výsledok, pozostávajúci z  8 tisíc rastlinných motívov s váhou až 5 kilogramov, je potrebné po-zrieť si na vlastné oči. Kumšt a precíznosť, s akou bola čipka vyrobená, je neuveriteľný.

Istebniańské Obecné stredisko kultúry organizuje každý rok od júna do októbra „Vý-stavu ľudového umenia“. Odhliadnuc od prekrásnych čipiek (vyrábaných 700 čipkárka-mi z celého územia), expozícia obsahuje aj rezby, výšivky a iné tradičné výrobky ľudo-vých umelcov, na ktorých sú Sliezske Beskydy bohaté. Výstava má už 35-ročnú tradíciu a zúčastňuje sa na nej cca 100 tvorcov.

Kontakt/Contact: Gminny Ośrodek Kultury, Promocji, Informacji Turystycznej i Biblioteka Publiczna Istebna 68, +48/33-855-62-08, www.istebna.eu www.koronkakoniakowska.pl, kultura@ug.istebna.pl

50A 50D

Koronka koniakowska to tech-nika ręcznego szydełkowania ser-wet z  nici (kordonka). Ten rodzaj koronki ma charakter unikato-wy, powstaje od ponad 100 lat tyl-ko w Koniakowie oraz Jaworzynce i Istebnej, wsiach położonych w Be-skidzie Śląskim. Zasłynęła na cały świat, a ostatnio wpisana została na krajową listę niematerialnego dzie-dzictwa kulturowego.

Koniakowskie rękodzieło wy-różnia się mnogością motywów roślinnych i sposobem ich kompo-nowania. Do tworzenia przepięk-nych koronek potrzebne są: baweł-niana nić, szydełko, nożyce, dobre światło, a przede wszystkim – kre-atywność koronczarek. Na bieżą-co wymyślają one wzory, z których każdy element robiony jest osobno, po czym łączy się je w całość. Nie ma żadnego gotowego schematu ani szablonu, którego należałoby się trzymać, za to otwiera się nieogra-niczone pole wyobraźni.

Jedną z  najznakomitszych ko-ronczarek była Maria Gwarek. W 1962 r. powstała izba poświęco-na jej pamięci, prowadzona przez synową Zuzannę Gwarek, a obec-nie Urszulę Rybkę, wnuczkę mi-strzyni. Wystawa obejmuje wiele interesujących eksponatów, przede wszystkim czepce, serwety różnych wielkości, z których każda ma nie-powtarzalny wzór i kształt, obszy-cia chust, kołnierzyki, dodatki do bielizny pościelowej itd. Są tu i naj-starsze, misterne wzory, i współcze-sne wyroby. Najcenniejszym ekspo-natem jest niedokończona serweta z 1962 r., wykonywana dla brytyj-skiej królowej Elżbiety II z bardzo cienkiego i trudnego w pracy jedwa-biu chirurgicznego, której Maria Gwarek już nie dokończyła.

Koniakovská čipka je technikou ručného háčkova-nia obrúskov z nite (kordonet). Tento druh čipky má unikátny charakter, vzniká už od viac ako 100 rokov v Koniakowe, ako aj Jaworzynke a Istebnej, obciach na-chádzajúcich sa v Sliezskych Beskydách. Stala sa sláv-nou v celom svete a prednedávnom bola zapísaná do štátneho zoznamu nehmotného kultúrneho dedičstva.

Koniakovské ručné práce sa vyznačujú množ-stvom rastlinných motívov a spôsobom ich kompozí-cie. K tvorbe týchto prekrásnych čipiek je potrebná: ba-vlnená niť, háčik na háčkovanie, nožnice, dobré svetlo a predovšetkým – kreativita čipkárok. Vzory vznika-jú spontánne. Každá časť vzoru obrúska je pripravená zvlášť a potom sa spájajú do jedného celku. Neexistu-je žiadna hotová schéma ani šablóna, ktorú by sa malo dodržiavať, ponecháva sa priestor fantázii.

Muzeum Koronki Izba pamieci Marii Gwarek

Koniaków

,

5151

Jednou z najvýznamnejších čipkárok bola Maria Gwarek. V roku 1962 vznikla pamätná izba venovaná práve jej a viedla ju Zuzanna Gwarek (Múzeum čipky – Pamätná izba Ma-rii Gwarek v Koniakove). V súčasnosti správkyňou izby je Urszula Rybka, vnučka majster-ky. Expozícia obsahuje mnohé zaujímavé exponáty, zvlášť čepce, obrúsky rozličných veľkosti, z ktorých každý má neopakovateľný vzor a tvar, obšívky šatiek, goliere, príslušenstvo k posteľ-nej bielizni a pod. Sú tam najstaršie majstrovské vzory a aj súčasné výrobky. Najvýznamnej-ším exponátom je obrúsok z roku 1962, pripravovaný pre britskú kráľovnú Alžbetu II. z veľ-mi tenkého a náročného na prácu chirurgického hodvábu, ktorý Maria Gwarek nedokončila.

Koniaków lace is a technique of handmade crocheting of tray cloth with a special type of thread – cot-ton filet. This particular type of lace is unique and it has been made for more than 100 years only in Ko-niaków, Jaworzynka, Istebna – in the villages of the Silesian Beskids Region. It has been famous all over the world and lately, it has been put on the national list of intangible cultural heritage.

Koniaków handicraft is distinguished by numerous floral motifs and their composition. This beautiful lace requires cotton filet, crochet hook, scissors, good lightning but most of all creative lace maker. They create their patterns while making them and each element is made separately but later they are all com-bined together. There is no ready-made pattern or stencil to duplicate, quite the opposite – the never-end-ing field of creativity opens wide.

Maria Gwarek was one of the most brilliant lace makers. The Lace Museum – Maria Gwarek Memo-rial Hall was opened in 1962, which was run by Zuzanna Gwarek and now it is run by Urszula Rybka who is a granddaughter of the artist. The exhibition presents numerous, interesting exhibits such as cauls, tray cloths of different sizes, each of which has a unique pattern and shape, shawl edgings, collars, accessories to bed linen, etc. There are the oldest elaborate patterns here as well as contemporary products. The most precious exhibit is unfinished trey cloth (1962), which was being made for Queen Elizabeth II. It is made of surgical silk which is very thin and difficult to work with. Unfortunately, Maria Gwarek wasn’t able to finish it.

Kontakt/Contact: Muzeum Koronki – Izba pamięci Marii Gwarek Koniaków-Szańce 550, +48/33-855-64-23

52A 52D

Tylko w Jaworzynce można jeszcze dziś zobaczyć ręcznie wyplatane kosze z  korzenia świerkowego. Twórcą przedmiotów z tego niezwykle trudnego w ob-róbce surowca jest Jan Zogata. Zajmuje się ich wyko-nywaniem już ponad 50 lat.

Tutejsi górale wymyślili bardzo niezwykły sposób wyplatania koszy, pomimo iż w górach nie rośnie wi-klina. Wykorzystali świerki i buki, których w lasach było pod dostatkiem. Jan Zogata wyplataniem ze świerka zaczął interesować się w młodym wieku – zajmował się tym i jego dziadek, i ojciec. Jak mówi, korzenie świerka to bardzo wy-magający materiał, jednak niezmiernie wytrzymały. Główny problemem w plecionkarstwie nie jest technika wykonania, a jedynie czasochłonność – o czym z uśmiechem informuje. Wyjaśnia, że na zrobienie średniej wielkości koszyka potrzebne są dwa dni: znalezione w le-sie gałązki i korzenie najpierw trzeba namoczyć w wodzie, a następnie rozciąć wzdłuż. Do-piero z tak powstałych włókien można stworzyć koszyk.

Swoją pracę traktuje jak hobby i chętnie uczy innych – prowadził warsztaty m.in. w Mu-zeum na Grapie w Jaworzynce i Gminnym Ośrodku Kultury w Istebnej. Jego kosze można było oglądać na wielu wystawach, w tym w Zamku Cieszyn oraz na prezentacji polskiego i norweskiego plecionkarstwa, a kilka egzemplarzy znajduje się w norweskich muzeach; za-interesowali się nimi również Francuzi.

Jan Zogata zajmuje się ponadto rzeźbieniem w drewnie. Jego pracownia jest więc wypeł-niona nie tylko świerkowymi koszami i koszyczkami, ale także drewnianymi figurkami, róż-nej wielkości i o różnej tematyce.

Pracownia Jana Zogaty

Jaworzynka

5353

Nuž iba v Jaworzynke je možné ešte dnes vidieť ručne pletené košíky zo smrekových koreňov. Tvorcom predmetov zo suroviny ne-obyčajne ťažkej na spracovanie je Jan Zogata. Zaoberá sa ich výrobou už viac ako 50 rokov.

Tunajší gorali si vymysleli nezvyčajný spô-sob pletenia košíkov, napriek tomu, že v hor-natej krajine prútie nerastie. Využívali smre-ky a buky, ktorých v lesoch bol dostatok. Jan Zogata sa o vypletanie zo smreka začal zau-jímať v mladosti – venoval sa tomu jeho dedo a otec. Ako hovorí, korene smreka sú ťažkým materiálom, ale veľmi trvácnym. Hlavným problémom v pletiarstve nie je technika vý-roby, ale časová náročnosť – o čom s úsme-vom informuje. Vysvetľuje, že na vyrobenie jedného priemerne veľkého košíka potrebu-je dva dni: v lese nájdené halúzky a korene je potrebné najskôr namočiť do vody, následne ich rozrezať. Až potom zo vzniknutých vlá-kien je možné vypletať košík.

Svoju prácu vníma ako záľubu a ochotne tomu učí aj iných – vedie dielne o. i. v Mú-zeu na Grape v Jaworzynke a Obecnom stre-disku kultúry v Istebnej. Jeho košíky môže-me obdivovať na viacerých výstavách, v tom aj na Zámku Tešín, ako aj na prezentácii poľ-

Only in Jaworzynka can you come across manually caned baskets using a spruce root. Jan Zogata is an author of those objects made from a very difficult material to process. He has been making these bas-kets for more than 50 years.

Local highlanders developed a unique technique of caning baskets because wicker is not available in the mountains. They used spruce and beech trees which are common in the forest. Jan Zogata started to be interested in caning spruce baskets at a very young age – his father and grandfather worked on it. As he says spruce roots are very difficult to work with but very durable at the same time. The main problem connected with basket caning is not the technique but time needed to make one – as he informs with a smile on his face. He explains that you need two days to make a medium-sized basket. After finding the right branches and roots you need to soak them in water and then cut lengthwise. Only then such fibers can be used for making a basket.

He treats his work as a hobby and he is willing to teach others – he conducted workshops in the Mu-seum on Grapa in Jaworzynka and in the Rural Commune Culture Centre in Istebna. His baskets were pre-sented on numerous exhibitions including the Cieszyn Castle and presentation of polish and Norwegian basket caning. A few examples can be found in Norwegian museums and some French got interested in them as well.

Jan Zogata also carves in wood. His workshop is not only full of spruce baskets but also of wooden fig-ures of different sizes and different subjects.

ského a nórskeho pletiarstva a niekoľko ku-sov sa nachádza aj v nórskych múzeách. Za-ujímajú sa o nich aj Francúzi.

Jan Zogata sa zaoberá aj rezbárstvom v dreve. Jeho dielňa je plná nielen smreko-vých košíkov a košíčkov, ale aj drevených figú-rok odlišnej veľkosti a s rozličnou tematikou.

Kontakt/Contact: Pracownia Jana Zogaty Jaworzynka-Czepczory 465, +48/518-767-863

54E

Krajinu Živieckeho regiónu formujú najvyššie vrchy Západných Beskýd, s Babou horou a Pilskom, ako aj mierne vrchy Nízkych Beskýd, vody Živieckeho jazera a prielom rieky Soły, a napokon ešte Živiecka kotlina. Lesy, malebné stráne a poľany, turistické chodníky, umožňujúce styk s veľmi čis-tou prírodou, ako aj výborné podmienky pre lyžovanie, priťahujú stovky turistov. Živé sú prejavy ľudovej kultúry – goralské zvyky a obrady, tanečný a hudobný folklór, bohaté ľudové umenie.

Krajobraz Żywiecczyzny kształtują najwyższe szczyty Beskidów Zachodnich, z Babią Górą i Pil-skiem, oraz łagodne wzniesienia Beskidu Małego, wody Jeziora Żywieckiego i przełom rzeki Soły, wreszcie Kotlina Żywiecka. Lasy, malownicze hale i polany, szlaki turystyczne umożliwiają-ce obcowanie z nieskażoną naturą, a także znakomite warunki do uprawiania narciarstwa przy-ciągają rzesze turystów. Wciąż żywa jest kultura ludowa – góralskie zwyczaje i obrzędy, folklor taneczny i muzyczny, bogata sztuka ludowa.

Ślemień

55

The landscape of the Żywiec Region is shaped by the highest peaks of the Western Beskids with Babia Góra and Pilsko peaks along with small rises of the Little Beskids, the waters of the Żywiec Lake, water gap of the Soła river and finally the Żywiec Basin. Thousands of tourists are attracted to this region by its beautiful forests, picturesque alpine tundras, meadows and the tourist trails which allow enjoying the intact nature as well as perfect skiing condi-tions. The folk culture is very much alive here – highlander customs and rituals, dance and music folklore and rich folk art.

E

56E

Muzeum Miejskie w Żywcu mieści się w  Starym Zamku oraz budynkach Wo-zowni i Stajni. Posiada zasoby zgromadzo-

ne w działach: historii i sztuki, etnografii, archeologii i przyrody, a także zbiory archiwal-ne, biblioteczne i fotograficzne dotyczące Żywiecczyzny. Można tu zobaczyć m.in. eksponaty związane z historią i tradycją miasta, w tym stroje mieszczan żywieckich oraz pamiątki ce-chowe, sztukę sakralną regionu, ekspozycję malarstwa Jana Kazimierza Olpińskiego, wystawę związaną z właścicielami Żywiecczyzny oraz architekturą Starego Zamku.

Izba góralska, tradycyjne ubiory ludowe, obróbka podstawowych surowców wykorzysty-wanych na potrzeby rodziny i prowadzonego gospodarstwa, pasterstwo, pierniki i zabawki, plastyka obrzędowa, sztuka ludowa – to hasła tematyczne opisujące obecną ekspozycję etno-graficzną, poświęconą tradycyjnej kulturze materialnej i sztuce górali żywieckich. Jest prze-stronna, ciekawie zaaranżowana i bardzo bogata. Odzwierciedla dorobek regionu, w którym do dzisiaj zachowało się wiele elementów tradycyjnej kultury ludowej.

Można zapoznać się z różnymi zagadnieniami, np. kształtowaniem się na tym terenie osad-nictwa. Dowiedzieć się, w jaki sposób obszary górzyste wykorzystywali Wołosi – koczowni-czy lud pasterski, wędrujący grzbietami Karpat. Przynieśli oni specyficzny typ wysokogór-skiej gospodarki pasterskiej, a także techniki przetwarzania surowców zwierzęcych – mleka, wełny i skór. Na skutek wzajemnego oddziaływania pasterzy i rolników nastąpiła symbioza dwóch różnych pierwotnie kultur.

Można poznać wyposażenie i zdobnictwo wnętrza izby góralskiej z początku XX w. Są stroje, sprzęty i naczynia domowe oraz wyposażenie szałasu pasterskiego, narzędzia i sprzę-ty rolnicze, wyroby rzemieślnicze (np. garncarskie, kowalskie, stolarskie, kołodziejskie). Mo-

Muzeum Miejskie

Zywiec.

Kontakt/Contact: Muzeum Miejskie w Żywcu ul. Zamkowa 2, +48/33-861-21-24 609-014-555 (portiernia) www.muzeum-zywiec.pl muzeumzywiec@interia.pl

57

Mestské múzeum v  Živci sa nachádza v Starom zámku, ako aj v priestoroch Vozárne a Maštale. Vlastní zbierky zhromaždené z nasledujúcich oblasti: história a umenie, etnografia, archeológia a prírodné prostre-die, ako aj archívne zbierky, knižničné a fotografické, tykajúce sa regiónu Živca. Je možné tu vzhliadnuť o. i. exponáty spojené s históriou a tradíciou mesta, naprí-klad odevy živieckych mešťanov, ako aj cechové pa-miatky, sakrálne umenie regiónu, výstavu maľby Jana Kazimierza Olpińského, expozíciu spojenú s majiteľmi regiónu Živca, či architektúrou Starého zámku.

Goralská izba, tradičné ľudové kroje, spracovanie základných surovín využívaných pre potreby rodiny a vedeného gazdovstva, pastierstvo, medovníky a hrač-ky, vianočné obradové rekvizity, ľudové umenie – to sú tematické hesla popisujúce súčasnú etnografickú ex-pozíciu venovanú tradičnej hmotnej kultúre a  ume-niu živieckych goralov. Je priestranná, so zaujímavým usporiadaním a veľmi bohatá. Odzrkadľuje bohatstvo regiónu, v ktorom sa dodnes zachovalo veľa prvkov tra-dičnej ľudovej kultúry.

żemy dowiedzieć się sporo o żywieckim ośrodku za-bawkarskim, funkcjonującym od 2. połowy XIX w. do dziś. Muzealne zbiory gromadzą zabawki wykonywa-ne od lat 50. XX w. – ptaszki, koniki, karetki, kołyski, taczki, karuzelki, klepoki itd. Do tego znakomita ko-lekcja plastyki obrzędowej, czyli rekwizytów związa-nych z kalendarzem świąt dorocznych, przede wszyst-kim okresu zimowego, z najbardziej atrakcyjną grupą obrzędową tzw. dziadów noworocznych (archaiczność treści oraz barwne stroje i rekwizyty). Niezmiernie cie-kawe są zbiory sztuki ludowej, dawnej i współczesnej: rzeźby, malarstwa – również na szkle, zdobnictwa bi-bułkowego, haftu i in. Wielu z twórców tych dzieł to uznani w  skali krajowej wybitni artyści ludowi, jak choćby Józef Hulka, Anna Ficoń czy Michał Boczek. Są także typowe dla Beskidów instrumenty muzycz-ne. Wieloletnia współpraca z twórcami ludowymi, or-ganizacja konkursów i wystaw tematycznych zaowo-cowały wzbogaceniem muzealnej kolekcji tradycyjnej sztuki ludowej o współczesne wyroby i spory materiał dokumentacyjny.

Muzeum prowadzi liczne działania na rzecz upo-wszechniania i  ochrony dorobku ludowej kultury i sztuki regionu, czemu służą przede wszystkim kon-kursy, wystawy czasowe, przekrojowe czy pokonkur-sowe, a także publikacje.

58E

The Town Museum in Żywiec is located in the Old Castle and the buildings of the former Coach-house and the Stable. The museum possesses col-lections in the following departments – history

Je možné oboznámiť sa s rozličnými té-mami, napr. s formovaním sa osadníctva na tomto území. Dozvedieť sa o tom, akým spô-sobom valasi – kočovný pastiersky ľud van-drujúci hrebeňmi Karpát, využíval horské oblasti. Doniesol so sebou špecificky typ vy-sokohorského pastierskeho hospodárenia, ako aj techniky spracovania zvieracích su-rovín – mlieka, vlny a koží. V dôsledku vzá-jomného ovplyvňovania pastierov a roľníkov sa vytvorila symbióza dvoch pôvodne rozlič-ných kultúr.

V expozícii môžeme aj spoznať vybavenie a výzdobu interiéru goralskej izby zo začiatku 20. storočia. Sú tu aj kroje, domáce nástroje a náradie, ako aj vybavenie pastierskeho sala-ša, poľnohospodárske náradie a stroje, reme-selnícke výrobky (napr. hrnčiarske, kováčske, stolárske, kolesárske). Môžeme sa veľa do-zvedieť o živieckom hračkárskom stredisku, fungujúcom od druhej polovice 19. storočia dodnes. Múzejná zbierka sústreďuje hračky vyrobené od 50-tých rokov 20. storočia – vtá-kov, koníky, malé koče, kolísky, fúriky, malé kolotoče, drevené hračky na tlačenie a pod.

and art, ethnography, archaeology, and nature as well as an archive collection, a  library and photo-graphs connected the Żywiec area. We can see the ex hibits connected with the history and tradition

Expozícia disponuje aj bohatým zastúpením rekvizít spojených so zvykoslovným kalen-dárom výročných sviatkov, predovšetkým zo zimného obdobia s veľmi zaujímavou obra-dovou skupinou tzv. novoročných „dziadov“ (príznačné sú pre nich archaické obsahy a fa-rebné oblečenie a rekvizity). Veľmi zaujímavá je aj zbierka ľudového umenia, staršieho i sú-časného: rezby, maľby – aj na skle, krepových ozdôb, výšivky a  ďalších. Viacerí tvorcovia týchto diel sú významnými ľudovými umel-cami v domácom meradle, ako Józef Hulka, Anna Ficoń alebo Michał Boczek. Expozícia obsahuje aj ľudové hudobné nástroje typické pre Beskydy. Mnohoročná spolupráca s ľudo-vými tvorcami, organizácia súťaží a tematic-kých výstav prispela k obohateniu múzejného fondu tradičného ľudového umenia o súčas-ne výrobky a bohatý dokumentačný materiál.

Múzeum vedie početné aktivity spojené s popularizáciou a ochranou bohatstva ľudo-vej kultúry a umenia regiónu, čo podporujú najmä súťaže, putovné, čiastkové a posúťaž-né výstavy, ako aj publikácie.

59

of the town including the garments of the Żywiec townspeople, the guild relics, the religious art of the region, the exposition of Jan Kazimierz Olpiński’s paintings, the exhibition on the owners of the Ży-wiec region and the architecture of the Old Castle.

The highlander room, the traditional folk cos-tumes, processing the basic raw materials used in the household, the settlement, the flock tending, gingerbread and toys, the ritual art, the folk art – these are the topics describing the present ethno-graphic exhibition dedicated to traditional material culture and the art of the Żywiec region highland-ers. It is very spacious, well arranged and rich. It re-flects the region’s heritage which preserved a  lot of elements of the traditional folk culture to the present day.

We can learn about a lot of notions such as the settlement. We can learn how the Vlachs – the mi-grating shepherds, were using the highlands. They brought a specific type of alpine herding and tech-niques of animal products’ processing including milk, skins and wool. As a  result of an interaction between the shepherds and the farmers those two originally different cultures became symbiotic.

You can also get to know the furnishing and the interior design of the highlander room from the beginning of the 20th century. There are clothes, equipment, household crockery and shepherd’s

hut equipment with tools, farming tools, and crafts-men products. We can learn here about the Ży-wiec toy-making center started in the second half of the 19th century and still existing. The museum collection presents the toys that have been made since the 1950s – birds, horses, cradles, wheelbar-rows, ca rousels, etc. There is also an outstanding ex-hibition of the ritual art – props connected with the annual holidays primarily the winter holidays (espe-cially “dzia dy” most attractive winter ritual group). The collection of the folk art is especially interest-ing and these are old and contemporary sculp-tures and paintings including glass paintings, there are also paper flowers and embroideries, etc. Many of the artists, whose works are presented here, are very well known in Poland and these are e.g. Józef Hulka, Anna Ficoń and Michał Boczek. You can also find typical instruments for the Beskids region here. Multi-annual co-operation with the folk artists, or-ganizing competitions, and theme-based exhibi-tions resulted in enriching the museum collection with contemporary works and a substantial num-ber of documents.

Competitions, temporary exhibitions, and pub-lications are the means through which the Muse-um popularizes and protects the folk culture and art in this region.

60E

W pobliżu górującego nad Żywcem Grojca stoi dom Leszka Cieślika. W ogrodzie zamiesz-kały jego rzeźby, podobnie jak w samym domu, wypełnionym drewnianymi i kamiennymi postaciami. To szczególnie urokliwe miejsce, pełne spokoju i ciepła.

Zaczął swoją rzeźbiarską pracę od drewna. Tak na poważnie – w 1998 r., po zakończe-niu pracy zawodowej. W 2002 wziął udział w wystawie „Życie Chrystusa w sztuce ludowej” i zwrócił na siebie uwagę „Jezusem u słupa”, z charakterystycznymi dla ludowego rzeźbiar-stwa cechami postaci. Rzeźbił już wtedy w kamieniu i w konkursie organizowanym w No-wym Sączu zdobył jedno z pierwszych miejsc. To był początek licznych sukcesów. Wystawy indywidualne prezentował w Czechach, Słowacji, Strasburgu (kamienne szopki), regularnie uczestniczy w konkursie „Patroni naszych kościołów” w Stryszawie i międzynarodowym konkursie rzeźb w kamieniu w Nowym Sączu.

Szczególnie upodobał sobie wizerunki Jezusa – frasobliwego, upadającego pod krzyżem, Nazarejczyka. Jego świat wypełniają też święci i błogosławieni (Kinga, Cyryl i Metody, Flo-rian, Matka Teresa, Antoni, Franciszek, Jan Paweł II, Michał Tomaszek...), aniołowie i che-rubini. Czasami pojawia się jakiś grajek lub pastuszek. Wykonane przez Leszka Cieślika w piaskowcu figury zdobią prywatne ogrody i domy, strzegą też beskidzkich dróg i bezdroży.

To artysta, który ciągle stara się doskonalić umiejętności i podejmuje nowe wyzwania. „Trzeba się nauczyć rozmawiać z kamieniem” – powiedział kiedyś o materiale, który oprócz twórczej wyobraźni, wiedzy i  techniki potrzebuje jeszcze wielkiej cierpliwości. Ze swa-dą mówi o  tym surowcu, jego cechach, wymaganiach, kaprysach – słucha się tej opowie-ści z przyjemnością, z poczuciem, że oto mamy do czynienia z kimś, kto kocha prawdziwie przedmiot swojej pasji.

Jest jeszcze jedna cecha, która sprawia, że warto odwiedzić dom i pracownię Leszka Cie-ślika. To fakt, że potrafi i chce się dzielić nie tylko swoją pasją, ale i umiejętnościami. Wie-lokrotnie prowadził warsztaty, ucząc nowych adeptów trudnej sztuki zmagania się z kamie-niem. Może warto spróbować?

Kontakt/Contact: Galeria Leszka Cieślika Żywiec, ul. Magnoliowa 10 +48/33-861-82-14

Galeria Leszka Cieslika

Zywiec

,

.

61

V blízkosti Grojca vyčnievajúceho nad Živcom stojí dom Leszka Cieślika. V záhrade sú nainštalované jeho rezby, tak isto aj doma, kde je plno drevených a kamenných postáv. Je to veľmi čarovné miesto, plné pokoja a tepla.

Jeho začiatky sú spojené s rezbárstvom v dreve. Začínal v roku 1998 po zakončení odbor-nej práce. V roku 2002 sa zúčastnil súťaže „Kristov život v ľudovom umení“ a pozornosť upú-tal prácou „Ježiš pri stĺpe“ vlastnosťami postavy príznačnými pre ľudového rezbára. Venoval sa už vtedy aj kamenosochárstvu a na súťaži organizovanej v Nowom Sączi získal jedno z pr-vých miest. To bol začiatok jeho početných úspechov. Individuálne výstavy mal v Čechách, na Slovensku, v Štrasburgu (betlehemy z kameňa), je cyklickým účastníkom súťaže „Patró-ni našich chrámov“ v Stryszawe a medzinárodnej súťaže kamenných rezieb v Nowom Sączi.

Zvlášť sa mu zapáčili podoby Krista – trpiteľa, padajúceho pod krížom, Nazaretského. Jeho svet bol naplnený aj svätcami a blahoslavenými (Kinga, Cyril, Metód, Florián, Matka Teré-zia, Anton, František, Ján Pavol II., Michal Tomaszek...), anjelmi a cherubínmi. Niekedy sa objavoval aj nejaký hudobník alebo pastierik. Plastiky z pieskovca vytvorené Leszkom Cieś-likom zdobia súkromné záhrady a domy, strážia beskydské cesty a rázcestia.

Je to umelec, ktorý neustále zdokonaľuje svoje schopnosti a prijíma nové výzvy. „Je po-trebné naučiť sa rozprávať s kameňom“ – povedal voľakedy o materiály, ktorý okrem tvorivej predstavivosti, znalosti a techniky si vyžaduje veľkú trpezlivosť. S mnohovravnosťou hovorí o tejto surovine, jej vlastnostiach, požiadavkách, rozmaroch – tieto rozprávania sa počúvajú s potešením a pocitom, že máme dočinenia s niekým, kto má naozaj rád predmet svojej záľuby.

Je ešte jedná vlastnosť, ktorá spôsobuje, že sa oplatí navštíviť dom a dielňu Leszka Cieślika. Je to fakt, že sa vie a chce podeliť nielen o svoju záľubu, ale aj schopnosti. Mnohokrát viedol dielne, učil nováčikov namáhavého umenia ako bojovať s kameňom. Možno sa to oplatí skúsiť?

62E

Leszek Cieślik’s house is located near the Gro-jec Mount in Żywiec. His garden is full of sculptures as well as his house – wooden and stone ones. It is an especially charming place full of peace and warmth.

He started with wood sculpting. It became a se-rious job when he finished his professional work in 1998. In 2002 he took part in an exhibition called “The life of Christ in the art” and he caught many people’s attention with his work “Jesus at the pole” with characteristic figure features for the folk art. He had already been working with stone sculpting and he was one of the winners of the competition orga nized in Nowy Sącz. It was just the beginning of great success that he achieved. His individual exhibitions were presented in the Czech Republic, Slovakia, and Strasbourg (stone nativity scenes). He regularly participates in the competition called “The patrons of our churches”, which is held in Stryszawa as well as in the international competition for stone sculptures organized in Nowy Sącz.

He especially got interested in the figure of Christ – the Pensive One, Falling under the cross or the Nazarene. His life is also filled with the figures of saints, angels, and cherubs. Sometimes a musician or a shepherd boy appear. The sandstone figures made by Leszek Cieślik can be found in houses and gar-dens of private collectors or they “guard” roads and wastelands of The Beskids Mountains.

It is an artist who is constantly try-ing to perfect his skills and he takes up new challenges. “You need to learn how to talk to stone” he once said about the material which not only requires your creativity, knowl-edge, and technique but also your patience. He talks with the volu-bility about this material – its fea-tures, requirements and its va garies and when you listen you realize that the person speaking really loves his passion.

There is one more factor mak-ing the house and the workshop of Leszek Cieślik worth visiting. It is a fact that not only can he share his abilities with others but is also will-ing to do so. On numerous occasions, he hosted workshops teaching oth-ers this difficult art of struggling with a stone. Maybe it is worth trying.

63

Józef Hulka z  Łękawicy należy do najwybitniejszych artystów ludowych, autentycznych, samorodnych. Posiadł umiejętność utrwalania i przekazywania specyficznego lu-dowego pojmowania rzeczywistości.

Uprawia rzeźbę, malarstwo na szkle, plastykę obrzędową – we wszystkich tych dziedzi-nach osiągając mistrzostwo. Ma charakterystyczny, rozpoznawalny styl. Ulubione tematy to postacie świętych i sceny biblijne, ewangeliczne zdarzenia. Wykonuje też scenki rodzajowe i postacie historyczne. Różne warianty tego samego tematu potraktowane są raz jako rzeźba pełna, raz jako płaskorzeźba, głównie w drewnie lipowym i olchowym, a także brzozowym. Najczęściej pozostawione w stanie surowym, ale i malowane – tym zajmowała się przede wszystkim Anna Hulka (zm. 2009), żona Józefa. Małżonkowie często pracowali wspólnie.

Drewno to podstawowy surowiec rzeźbiarski mistrza z Łękawicy. Ale już jako dojrzały, uznany twórca zaczął rzeźbić w kamieniu. Ostatnio, mając 92 lata, spróbował swoich sił w li-norycie. Jako chłopak zaczął wykonywać rekwizyty kolędnicze: gwiazdy, a z czasem szopki – charakterystyczne, dwuwieżyczkowe, piętrowe – kukiełki do szopek, maski, kozy. Hulka nie tylko tworzył szopki, ale i kolędował z nimi (podobnie jak z gwiazdą) po wsi, przedstawiając autorskie widowisko kukiełkowe. Zapamiętane przez niego stare teksty kolędnicze czy pie-śni i pastorałki są prawdziwymi skarbami dla folklorystów.

W 1990 r. w rodzinnym domu założyli z żoną izbę twórczą. Zgromadzone są tam pra-ce z całego życia. To miejsce, gdzie zapoznać się można ze wspaniałym, imponującym twór-czym dorobkiem ludowego artysty. Jeśli dodać do tego możliwość spotkania się z Józefem Hulką i obejrzenia autorskiego przedstawienia szopkowego, to powiedzieć można tylko tyle, że koniecznie trzeba tu przyjechać. To człowiek wielu talentów, wciąż ciekawy świata, chęt-nie podejmujący nowe wyzwania, lubiący rozmawiać, dzielić się wspomnieniami i przemy-śleniami, piszący, mający aktorskie zacięcie. Trudne życie, ciężka praca i obowiązki nie ode-brały mu ani potrzeby, ani radości tworzenia. Dzieli się nią szczodrze ze wszystkimi, którzy chcą jej doświadczyć.

Kontakt/Contact: Izba Twórcza Józefa Hulki Łękawica, ul. Twórcza 16 +48/33-865-16-67

Izba Twórcza Józefa Hulki

Łekawica,

64E

Józef Hulka z Łękawi-cy patrí k najvýznamnej-ším ľudovým autentic-kým insitným umelcom. Nadobudol schopnosť zachytiť a odovzdať špe-cif ický ľudový pohľad na skutočnosť. Venuje sa rezbárstvu, maľbe na skle, vianočným obra-dovom rekvizitom – vo všetkých týchto oblas-tiach je majstrom. Vy-značuje sa charakteris-tickým a známym štýlom. Jeho obľúbené témy sú postavy svätcov a výjavy z Biblie, udalosti z evanjelií, vytvára aj žán-rové scénky a historické postavy. Tie isté témy spracúva vo viacerých formách, niekedy ako rezby, inokedy zas ako reliéfy hlavne v lipovom a jelšovom dreve, občas aj v brezovom dre-ve. Najčastejšie jeho diela ostávajú v surovom stave, inokedy sú maľované. Tým sa zaobera-la Jozefova manželka Anna Hulka (zosnulá v roku 2009). Manželia často pracovali spoločne.

Drevo bolo základnou surovinou rezbárskeho majstra z Łękawice. Už ako zrelý, uznáva-ný tvorca sa začal venovať aj kamenosocharstvu. Naposledy ako 92-ročný skúšal svoje sily v linoryte. Ako chlapec začal robiť rekvizity pre koledníkov: hviezdy, neskôr betlehemy – ty-pické s dvoma vežami, poschodové – bábky do betlehemov, masky, kozy. Hulka nielen robil betlehemy, ale s nimi aj chodil (rovnako ako s hviezdou) po dedine, uvádzal pritom autor-ské bábkové divadielko. Staré kolednícke texty či pesničky, ktoré si zapamätal, sú skutočný-mi drahokamami pre folkloristov.

V roku 1990 v rodinnom dome vznikla Tvorivá izba Anny a Józefa Hulków. Prá-ce, ktoré sú tam sústredené, pochádzajú z celého životného obdobia. Je to miesto, kde spoznáme vynikajúce životné dielo ľudového umelca. A k tomu môžeme pri-dať aj možnosť stretnúť sa s Józefom Hul-kom a pozrieť si autorské bábkové betle-hemské predstavenie. Môžeme povedať už len toľko, je to zážitok. Je to človek mno-hých talentov, naďalej sa živo zaujímajúci o svet okolo seba, rád ide v ústrety novým výzvam, rád sa rozpráva, podelí sa o spo-mienky a názory, píše, má v sebe hereckého ducha. Komplikovaný život, ťažká práca a povinnosti mu nezabránili v tom, aby sa venoval tvorbe s radosťou. Rád sa o ňu delí so všetkými, ktorí sa chcú ňou obohatiť.

65

Józef Hulka from Łękawica belongs to one of the most outstanding raw folk artists. He possessed the skill of preserving and handing down specific folk understanding of reality.

He is a sculptor, he paints on the glass and, creates ritual art and he achieves mastery in all these areas. His style is characteristic, easy to recognize. His favourite themes are saints, biblical scenes, gospel events, he also does genre scenes and historical figures. There are different versions of the same theme – sometimes a full sculpture or a relief (mostly a wooden one – in a lime tree, an alder or a birch). Most often it is left raw but sometimes it was painted and this was Anna Hulka’s activity. Unfortunately, Józef Hulka’s wife died in 2009. They often worked together.

Wood is a  basic sculpting material of a  master from Łękawica. As a  mature, recognized artist, Józef Hulka started to work in a stone as well. Lately, being 92 years old, he has tried to do linocut. As a boy he started making props for

carol-singers – stars, nativity scenes -characteristic ones with two towers and several floors, figures, masks, and goats. Not only did Hulka create the nativity scenes but he also went wassailing with them in the village, dur-ing which a puppet nativity play was presented. The old folk carols that he still remembers are real treasures to folklorists.

In 1990 he and his wife started this Anna and Józef Hulka Artistic Chamber in their family house. We can see works that have been col-lected throughout their whole life. It is a place where one can learn about wonderful and impressive works of art of this folk artist. If we add that it is also possible to meet Józef Hulka in person and see an original nativity play – that means that this place is really worth visiting. Józef Hulka is a man of numerous talents, still curious about the world, he willing-ly takes up new challenges, is keen on talking and sharing his mem-ories and opinions, still writing and having verve for acting. In spite of his difficult life, hard work and duties he still has a desire and joy to create. He shares it with all those who are willing to experience it.

66E

Kontakt/Contact: Etnopark – Żywiecki Park Etnograficzny Ślemień, ul. Łączna 2a, +48/534-631-330 www.etnopark.pl, etnopark@slemien.pl

Obszerny teren, piękne położenie, cisza i wszechogarniający spokój. To pierwsze wraże-nia odwiedzających skansen w Ślemieniu. Wokół widać wzniesienia, z typową dla tego terenu szachownicą pól i łąk, domami i zagrodami, zalesionymi szczytami. Na stokach stoją współ-czesne zabudowania, ludzie pracują w polu, krzątają się w zagrodach, podróżują samocho-dami, słychać odgłosy wsi... zwykłe, prawdziwe życie, otaczające kawałek świata, który już przeminął. Ma to niezwykły urok.

Wita nas piękna, stara szkoła z Rychwałdu. Potem spichlerz z Suchej, kuźnia ze Ślemie-nia, chałupa z Łękawicy, urokliwa chałupina zielarki z Korbielowa, a pomiędzy nimi kaplicz-ka z Frasobliwym wykonana przez Józefa Hulkę i inne przydrożne świątki... Dotąd stoi tu 17 obiektów, a następne, już przygotowane do posadowienia, czekają na swój czas (w planach kościół, żydowski dom modlitewny, leśniczówka, tartak o napędzie wodnym). To obiekty au-tentyczne, pochodzące z różnych okresów i miejscowości na terenie Beskidu Żywieckiego. Odwzorowują układ urbanistyczny i zabudowę tego obszaru. Są ponadto trzy studnie, każ-da o innym sposobie pobierania wody. We wnętrzach obejrzeć możemy typowe wyposażenie chałup i ekspozycje obrazujące różne aspekty życia górali. Jest też małomiasteczkowa apteka.

Swego rodzaju specjalnością ślemieńskiego skansenu jest roślinność. Od samego początku przy poszczególnych obiektach odtwarzany jest – na podstawie badań archiwalnych – typo-wy ogród, każdy inny. Rośliny są tak dobrane, żeby w każdej porze roku oddawać charakter dawnego otoczenia domostw i gospodarstw. Powoli sadzone są również drzewa, planowane jest odtworzenie typowych sadów.

Ale nie tylko przeszłość tu króluje, również dzień dzisiejszy ma swoje miejsce. I to nie tylko poprzez odwiedzających skansen młodych ludzi, czyli szkolne czy wycieczkowe grupy, które biorą udział w zajęciach eduka-cyjnych. Mogą to być prelekcje połączone z prezentacjami, po-kazami, pogadanki związane z  dziedzictwem kulturowym

Etnopark Zywiecki Park Etnograficzny

Slemien

.

,,

67

Żywiecczyzny (np. stroje regionalne, gwara, folklor muzyczny, obrzędowość). W skanse-nie odbywa się co roku plener malarski. Oży-wiają to miejsce różnego typu imprezy, które przyciągają chcących miło i ciekawie spędzić czas. Można tu wziąć udział w Festiwal Giną-cych Zawodów, Wielkim Dniu Pszczół albo Góralskich Posiadach. Można też po prostu przyjechać, pobyć, poszukać ukojenia, za-kosztować ciszy.

To wciąż skansen w budowie – jeszcze wie-le wyzwań przed muzealnikami, wiele niezre-alizowanych do końca przedsięwzięć – ale już miejsce niezwykłe. Kojące i pobudzające za-razem... miód na serce współczesnego zabie-ganego człowieka.

Rozľahlé územie, krásna poloha, ticho a všadeprítomný pokoj. Sú to prvé dojmy návštev-níkov skanzenu (Etnopark – Živiecky etnografický park) v Ślemieniu. Dookola obklopený pahorkatinou so šachovnicou polí a lúk, domov a usadlostí, so zalesnenými vrcholmi typic-kými pre toto územie. Na svahoch stoja súčasné stavby, ľudia pracujú na poliach, krútia sa vo dvoroch, cestujú autami, počuť zvuky dediny... obyčajný život obklopujúci časť sveta, ktorá už pominula. Má to v sebe neobyčajné čaro.

Vitá nás krásna, stará škola z  Rychwałde. Ďalej sýpka zo Suchej, vyhňa zo Ślemienia, drevenica z Łękawicy, očarujúca chalúpka bylinkárky z Korbielowa, medzi nimi je kaplnka

68E

s  Kristom trpiteľom vyrobená Józefom Hulkom a ďalšie božie muky. Doposiaľ sa tu nachádza 17 objektov a ďalšie sa pripravujú na inštaláciu (naplánovaný je kostol, židovský dom mod-litby, horáreň, píla na vodný pohon). Sú to autentické stavby, pochádzajúce z rozličných ob-dobí a obcí z územia Živieckych Beskýd. Odzrkadľujú urbanistické rozmiestnenie a zástavbu tohto územia. Okrem toho sú tu tri studne a každá má iný spôsob čerpania vody. V interié-roch si pozrieme typické zariadenie domov a expozície znázorňujúce rozličné oblasti života goralov. Je tu aj malomestská lekáreň.

Špecialitou ślemieńského skanzenu svojho druhu je rastlinstvo. Od začiatku je pri jed-notlivých objektoch rekonštruovaná – na základe archívnych výskumov – typická záhrada, každá iná. Rastlinstvo sa vyberá tak, aby v každom ročnom období odzrkadľovalo chara kter okolia domácnosti a hospodárstva. Postupne sa sadia aj stromy. Je naplánovaná aj rekon-štrukcia typických ovocných záhrad.

Prevláda tu nielen minulosť, svoje miesto má aj súčasnosť. Nielen v osobách mladých náv-števníkov, či školských výletníkov, ktorí sa zúčastňujú vzdelávacích dielní. Konajú sa aj pred-nášky spojené s prezentáciou, ukážkami, rozhovormi na tému kultúrneho dedičstva živiec-keho regiónu (napr. kroje, hudobná folklór, obradový folklór).

V skanzene sa každý rok uskutočňuje plenér maľovania vo voľnej prírode. Životascho-pnosť tohto miesta sa prejavuje prostredníctvom rozličných podujatí, ktoré priťahujú záu-jemcov a umožňujú príjemne stráviť čas. Je možné zúčastniť sa „Festivalu zanikajúcich po-volaní“, „Veľkého dňa včiel“ alebo „Goralskej besedy“. Môžeme prísť len tak, pobudnúť, nájsť pokoj, ochutnať ticho.

Skanzen je ešte vo výstavbe – mnohé výzvy stoja pred pracovníkmi skanzenu, mnohé ne-dokončené veci – ale už teraz je to výnimočné miesto. Súčasne utišujúce a povzbudzujúce... liek na srdce súčasného uponáhľaného človeka.

69

The large area, beautiful location, peace, and quiet – these are the first impressions of people who visit the Etnopark – the Żywiec Ethnographic Park in Ślemień. The place is surrounded by hills covered with meadows, fields, households, and forests. There are modern buildings on the slopes, people are working in the fields, in their households, they are travelling in their cars, you can hear the sounds of a village life that surrounds the piece of the world that is already gone. It is really charming.

You are welcomed by the old school building from Rychwałd, then there are a granary from Sucha Beskidzka, a smithy from Ślemień, an old peasant house from Łękawica, a small hut of an herbalist from Korbielów and among these all buildings there is a small shrine with the Pensive Christ made by Józef Hulka and other wayside shrines. So far there are 17 building here and there are still more to be built. They are waiting for their turn. The plans include a church building, a Jewish house of prayer, a forester’s lodge and a water mill. All the building are authentic and they come from different places in the Żywiec Beskids area. They reflect this region’s urban planning and development. There are three different wells. Inside we can see typical arrangement and equipment as well as exhibitions presenting different aspects of high-landers’ life. You will also find a small-town pharmacy.

The greenery is specific here. From the very beginning, a typical garden layout is recreated for each building. It is done with the help of the archives. The plants are specially chosen for each building so that each season they depict the character of each building. Trees are planted very slowly and it is planned to recreate the original orchards.

It is not only the past that dominates here, we can also notice the present day here. This is not only thanks to the young people visiting this place and participating in various educational classes. There are also other activities organized here such as lectures and presentations, shows, discussions connected with the cultural heritage of the Żywiec area (regional costumes, dialect, music folklore or rituals). Every year plein-air painting is organized in the Park. Other events also attract people who want to spend their time nicely here. You can participate in the Dying Professions Festival, the Great Day of the Bees or Highlander Meetings. You may on the other hand just arrive and spend some time in this serene quiet.

The place is still under construction – there are so many challenges before the musicologists, many unfinished enterprises – but the place is already unique. It is soothing and stimulating at the same time – a balm to contemporary, busy man’s heart.

70E

Miejsce to obrosło legendą, jakoby mieli nocować tu dwaj polscy monarchowie: Jan Kazimierz uchodzący przed Szwedami oraz Jan III Sobieski w drodze na Wiedeń. Co prawda legendom do końca wierzyć nie można, ale podobno w każdej z nich jest ziarnko prawdy. A owo miejsce istnieje naprawdę...

Nieopodal głównej drogi, wiodącej przez Milówkę (leżącą w dolinie Soły, na pograni-czu Beskidu Śląskiego i Żywieckiego), stoi jeden z najstarszych obiektów ludowej architek-tury drewnianej na Żywiecczyźnie – chałupa wzniesiona w 1739 r. przez milowskiego karcz-marza Piotra Gorela, wspomnianego w „Dziejopisie Żywieckim” Andrzeja Komonieckiego.

Na przestrzeni wieków obiekt przechodził w  ręce kolejnych właścicieli. Prócz wyryte-go napisu z datą powstania na środkowym tragarzu izby widnieje jeszcze jeden, tym razem polsko-łaciński napis informujący o gruntownej renowacji budynku w 1760 r. przez drugie-go właściciela – urzędnika folwarku w Węgierskiej Górce, Sebastiana Caputę. To jemu przy-

pisuje się wybudowanie podpiwniczonej komory na przedłużeniu sieni. Ostatni-mi właścicielami byli członkowie rodzi-ny Kąkolów. Chałupa należała do nich aż do lat 70. XX w. Obiekt został udostępnio-ny do zwiedzania od 1988 r. i obecnie jest własnością Gminy Milówka.

Chałupa jest konstrukcją typowo zrębową – ma dach pokryty gontem, a wypełnienie po-między belkami jest z mchu (najstarsza forma budownictwa). Układ pomieszczeń ma obra-zować połowę XIX w. Na skos od pieca z otwartym paleniskiem znajduje się tzw. święty kąt, gdzie wiszą obrazy świętych, a drewniany stół pełnił funkcję ołtarza, przy nim posiłki spo-żywano tylko od święta. Uwagę zwraca pięknie zdobiona skrzynia posagowa, którą otrzymy-wała dziewczyna wychodząca za mąż – delikatna ornamentyka była bardzo popularna i chęt-nie umieszczana nie tylko na przedmiotach domowego użytku, ale i na strojach.

Muzeum Stara Chałupa

Milówka

Kontakt/Contact: Muzeum Stara Chałupa, Milówka, ul. Piastowska 1 Gminny Ośrodek Kultury, Milówka, ul. Dworcowa 1 +48/33-863-73-99, www.gok.milówka.pl gok.milowka@interia.pl

71

Interesujące jest zobaczyć miejsce, którego wnętrze zostało utrwalone w filmie „Wesele”, a także na obrazie Józefa Pieniążka – malarza wynajętego przez Habsburgów, któremu tak się spodobało, że postanowił je uwiecznić.

W Starej Chałupie i w drugim zabytkowym budynku przeniesionym z Przyłękowa oraz na terenie należącym do obiektu urządzane są imprezy – biesiady, plener rzeźbiarski, kon-certy folklorystyczne, odbywają się tu Żywieckie Gody, warsztaty sztuki ludowej (garncar-stwo, malarstwo na szkle, ceramika, rzeźba w drewnie, tkactwo).

Stará drevenica v Milówke má svoju legendu, podľa ktorej tam nocovali dvaja poľskí pa-novníci: kráľ Ján Kazimír, utekajúci pred Švédmi, a kráľ Ján III. Sobieski cestou na Viedeň. Avšak legendám by sa nemalo úplné veriť, pritom vraj v každej z nich je aspoň zrnko prav-dy. Pričom toto miesto existu-je naozaj...

Hneď vedľa hlavnej cesty, vedúcej cez Milówku (situo-vanú v doline Soły, na pohra-ničí Sliezskych a  Živieckych Beskýd), stojí jeden z najstar-ších objektov ľudovej dreve-nej architektúry v Živieckom regióne – drevenica postave-ná v  roku 1739 milówským krčmárom Piotrom Gore-lom, spomínaným v  „Dzie-jopisie Żywieckim“ (Popise dejín Živca) autora Andrzeja Komonieckeho.

72E

Na rozhraní storočí bol objekt vo vlastní-ctve viacerých majiteľov. Okrem vyrezaného nápisu s dátumom vzniku na prostrednom tráme izby je viditeľný ešte jeden, tentoraz poľsko-latinský názov informujúci o celkovej obnove stavby v roku 1760 v poradí druhým majiteľom – úradníkom na statku vo Węgier-skej Górke, Sebastianom Caputom. Práve jemu sa pripisuje výstavba pivničnej komôrky pod priestorom predĺženej predsiene. Poslednými vlastníkmi boli členovia rodiny Kąkolov. Dre-venica im patrila až do 70-tých rokov 18. sto-ročia. Objekt je sprístupnený návštevníkom od roku 1988 a v súčasnosti patrí Obci Milówka.

Drevenica je typickou zrubovou konštruk-ciou – má šindľovú strechu a  škáry medzi jednotlivými trámami sú vypchaté machom (najstaršia forma výstavby). Rozmiestne-nie izieb je typické pre polovicu 19. storočia. Šikmo od pece s otvoreným ohniskom sa na-chádza kultový kút, kde sú zavesené obráz-ky svätcov, drevený stôl plnil úlohu oltára, je-dávalo sa pri ňom iba na sviatky. Pozornosť upúta i krásne vyzdobená truhla na obleče-nie, ktorú prinášala nevesta ako veno – jemná ornamentika bola veľmi populárna a s ocho-tou nanášaná nielen na úžitkové predmety, ale aj na odevy.

Je zaujímavé pozrieť si miesto, ktorého in-teriér bol zvečnený vo filme „Svadba“, ako aj

na obraze Józefa Pieniążka – maliara prenaja-tého Habsburgovcami, ktorému sa interiér tak zapáčil, že sa ho rozhodol zvečniť.

V starej drevenici a v druhej pamiatkovej stavbe presťahovanej z  Przyłękowa, ako aj v areáli patriacom k celému objektu sa uspo-radúvajú podujatia – veselice, rezbársky ple-nér, folklórne koncerty, uskutočňujú sa tam Żywieckie Gody, dielne ľudového umenia (hrnčiarstvo, maľba na skle, keramika, rezba v dreve, tkáčstvo).

73

The Old Hut in Milówka. The place itself is al-ready legendary since it is assumed that two pol-ish monarchs were supposed to stay overnight here and these were – Jan Kazimierz fleeing from the Swedes and Jan Sobieski III on his way to Vienna. Admittedly we cannot fully trust legends but they say each legend has some elements of truth. The place itself exists for real.

There is one of the oldest examples of the folk wooden architecture in the Żywiec region, a  hut built in 1739 by Piotr Gorel, the publican from Milów-ka, who is mentioned in the Żywiec Chronicle writ-ten by Andrzej Komoniecki. It is situated near the main road running through Milówka (which lies in the Soła river valley, on the border between the Sile-sian Beskids and the Żywiec regions).

Over the centuries the building was passed to hands of the subsequent owners. Apart from the inscription with the erection date engraved on the middle ceiling joist of the room, there is one more engraving this time written in Latin informing about the thorough renovation of the building in 1760 car-ried out by the second owner – a folwark clerk in Węgierska Górka – Sebastian Caputa. He is credit-ed with building the chamber with basement in the extension of the hallway. The members of the Kąkol family were the last owners. The hut belonged to them until the 70s of the 20th century. The building has been opened for visiting since 1988 and now it is owned by Milówka Rural Commune.

The hut has a log frame structure – the roof is covered with shingles and it has a moss filling be-tween the beams (the oldest building form), the lay-out of the building is to portray the middle part of 19th century. There is a so-called holy corner with paintings of the saints diagonally to the furnace with the open kitchen fire. The wooden table, situ-ated in this holy corner, functioned as an altar and meals were eaten by it only during important holi-days. A beautifully adorned dowry chest attracts the attention. It used to be given to a girl who was get-ting married. Delicate ornaments were very popu-lar and frequently put not only on everyday objects but also on clothes.

It is very interesting to see a place whose interi-or was used in the film “Wesele” (The Wedding) and portrayed by Józef Pieniążek, a painter hired by the Habsburgs because he liked the place very much.

All kinds of events are organized in this Old Hut, in another historic building brought from Przyłęków and on its premises. These events are banquets, plain-air sculpting, folk concerts, Żywieckie Gody, folk art workshops (pottery, glass painting, ceram-ics, wood sculpting, weaving).

74E

Glinka leży w gminie Ujsoły w Beskidzie Żywieckim, graniczącej ze Słowacją. Powstała w XVIII w., w malowniczej dolinie potoku o tej samej nazwie.

Od 2000 r. Goło Gospodyń Wiejskich, przy współpracy Rady Sołeckiej, zaczęło groma-dzić obiekty związane z tutejszą kulturą i sposobem życia mieszkańców. Zdobyte unijne środ-ki finansowe pozwoliły na zaadaptowanie nieużywanego budynku i uruchomienie wysta-wy (2010). Wypełnia ją zbiór przedmiotów i dokumentów związanych z życiem codziennym wsi. Są tu stroje ludowe, instrumenty, maszyny i urządzenia używane w gospodarstwie do-mowym (krosna, gajdy do noszenia wody, sieczkarnia, drewniane naczynia, żarna itd.) oraz rękodzieło – koronki, kwiaty bibułkowe, hafty.

Izba Regionalna pełni także funkcję edukacyjno-rekreacyjną, jest wykorzystywana w dzia-łaniach związanych z animacją życia kulturalnego i do zajęć świetlicowych. Prowadzone są tu warsztaty artystyczne i odbywają się kameralne imprezy kulturalne oraz wystawy. Koło Gospodyń Wiejskich oferuje zainteresowanym zajęcia z  rękodzieła i  gotowania tradycyj-nych potraw. To miejsce spotkań wiejskich organizacji i stowarzyszeń, a także młodzieżo-wych czy rodzinnych.

Obok Izby utworzono ścieżkę dydaktyczną, rodzaj, miniskansenu, gdzie poznać można maszyny i sprzęty używane dawniej do prac polowych.

Izba Regionalna Gronicek

Glinka

75

Glinka sa nachádza v Obci Ujsoły v Živieckych Beskydách susediacich so Slovenskom. Vznikla v 18. storo-čí v malebnej doline potoka s tým is-tým názvom.

Od roku 2000 Spolok vidieckych gazdiniek v spolupráci s richtárskou radou začal zhromažďovať predmety spojené s tunajšou kultúrou a život-ným štýlom obyvateľstva. Získané prostriedky z Európskej únie umožnili prispôsobiť nepo-užívanú budovu a sprístupniť v nej expozíciu (2010). Nachádza sa v nej zbierka predmetov a dokladov spojených s každodenným životom dediny. Sú tu ľudové hudobné nástroje, stro-je a zariadenia používané v domácnostiach (tkáčske stavy, putne na vodu, rezačka, drevený riad, ručný mlynček a pod.), ako aj ručné práce – čipky, kvety z krepového papiera, výšivky.

Regionálna izba Gronicek v Glinke spĺňa aj vzdelávaco-rekreačnú úlohu, využíva sa pri aktivitách spojených s animátorskou činnosťou kultúrneho života a vedením klubových ak-tivít. Konajú sa tam umelecké dielne a uskutočňujú sa komorné kultúrne podujatia, ako aj výstavy. Spolok vidieckych gazdiniek ponúka záujemcom dielne ručných prác a varenia tra-dičných jedál. Je to miesto stretnutí vidieckych organizácií a združení, ako aj mládežníc-kych alebo rodinných.

Popri Izbe bol otvorený aj didaktický chodník, druh akéhosi malého skanzenu, kde sa dájú spoznať stroje používané voľakedy pri poľných prácach v poľnohospodárstve.

Glinka is situated in Ujsoły Rural Commune in the Żywiec Beskids region, on the border with Slovakia. It was founded in the 18th century in the picturesque valley of the stream having the same name.

The Farmer’s Wives’ Association along with the Village Coun-cil have been collecting objects connected with the local culture and the local people’s lifestyle since 2000. EU financial resources helped to convert unused building into exhibition area in 2010. It is full of objects and documents connected with the everyday life of a village. You can find traditional folk costumes here as well as instruments, machines and devices used in households (looms, carrying poles, chaff cutter, wooden pots, quern-stones, etc.) and handicraft – lace, tissue paper flowers, embroidery.

The Regional Chamber Gronicek functions also as an edu-cational and recreational center. It is used in all kinds of activities connected with the promotion of culture and running clubhouse classes. There are artistic workshops conducted here along with small cultural events and exhibitions. The Farmer’s Wives’ Associ-ation offers handicraft and traditional dishes cooking classes to all those who are interested. It is a place where local village organi-zations and associations meet along with youth and family ones.

Near the Chamber, there is a didactic path created – a type of a small open air museum where you can see machines and de-vices used for field work in old times.

Kontakt/Contact: Izba Regionalna Gronicek, Glinka +48/33-864-70-48, 33-862-59-51

76F

77

Živiecky Beskyd. Severné svahy masívu patria do Zawoje, južné a východné o. i. do Hornej Zubrice a Oravskej Polhory, západne to je Živiecky región. V susedstve s ním sa nachádza Makowský Beskyd. Pri rieke Skawe sa nachádza o. i. Sucha Beskidzka a Maków Podhalański.Sidzina je situovaná na hranici horského pásma Polica a Oravsko-podhalských Beskýd.

F

The Żywiec Beskids. The northern slopes of the range belong to Zawoja, the southern and the eastern slopes to Zubrzyca Górna and Oravska Polhora and the western slopes to the Żywiec Re-gion. Sucha Beskidzka and Maków Podhalański lie by the Skawa river which flows through the Ma-ków Beskids. Sidzina is situated on the border between the Polica Range and the Orava Beskids.

Beskid Żywiecki. Północne stoki masywu należą do Zawoi, południowe i wschodnie m.in. do Zubrzycy Górnej i Orawskiej Półgóry, zachodnie to Żywiecczyzna. Sąsiaduje z nim Beskid Makowski. Nad przecinającą go rzeką Skawą leżą m.in. Sucha Beskidzka i Maków Podhalański. Sidzina położona jest na granicy Pasma Policy i Beskidu Oraw-sko-Podhalańskiego.

Stryszawa

78F

W  Suchej Beskidzkiej w  zamkowym parku znajduje się budynek noszący na-zwę Domek Ogrodnika. Tam mieści się dział etnograficzny suskiego Muzeum Miejskiego, utworzony w 2010 r. na pod-stawie kolekcji, którą instytucja ta otrzy-mała od Towarzystwa Miłośników Ziemi Suskiej i uzupełniła.

Muzeum od 2007 r. mieści się w połu-dniowo-wschodnim skrzydle renesanso-

wego zamku zwanego małym Wawelem. Posiada także działy: historyczny, edukacji i pro-mocji oraz pracownię digitalizacyjną. Zaprasza na wystawy stałe i czasowe, przygotowuje konferencje naukowe, przeprowadza konkursy (np. historyczno-geograficzny dotyczący dzie-dzictwa kulturowego „Ocalić od zapomnienia – Sucha Beskidzka i okolice”), prowadzi dzia-łalność wydawniczą i uczestniczy w różnych przedsięwzięciach w mieście, chociażby w Su-skim Jarmarku Kulturalnym. Ciekawą inicjatywą jest umieszczony na stronie internetowej elektroniczny rejestr kapliczek.

Ekspozycja etnograficzna nawiązuje do życia codziennego górali babiogórskich i żywiec-kich. Wystawione zostały przedmioty użytku codziennego oraz narzędzia rzemieślnicze i maszyny rolnicze, takie jak choćby odrestaurowany ponad 200-letni warsztat tkacki czy trzepak do lnu. Wszystko zostało podzielone tematycznie. Jest także szałas pasterski, są przy-kłady lokalnej sztuki sakralnej. Uwagę zwiedzających mogą z pewnością przyciągnąć drew-niane figurki zwane bucałkami. Są one zrobione z jednego kawałka brzozy, z zachowaniem

fragmentów kory i  zniekształ-ceń drzewa. Nazwa wzięła się od nazwiska twórcy tych rzeźb Mariana Bucały. 

Muzeum Miejskie Suchej Beskidzkiej

Sucha Beskidzka

Kontakt/Contact: Muzeum Miejskie Suchej Beskidzkiej – Domek Ogrodnika Sucha Beskidzka, ul. Zamkowa 1 +48/33-874-26-05 www.muzeum.sucha-beskidzka.pl muzeum@sucha-beskidzka.pl

79

V Suchej Beskidzkej sa nachádza stavba, ktorá sa volá Domček záhradníka. Sídli tam et-nografická zbierka Mestského múzea Suchej Beskidzkiej, ktorá vznikla v roku 2010 na zák-lade zbierky, ktorú inštitúcií venoval Spolok milovníkov suského regiónu.

Múzeum sa od roku 2007 nachádza v juhovýchodnej časti renesančného zámku nazýva-ného malým Wawelom. Má viac časti: historickú, vzdelávaciu a propagačnú, ako aj digitali-zovanú pracovňu. Pozýva na expozície a putovné výstavy, pripravuje vedecké konferencie, súťaže (napr. historicko-zemepisnú tykajúcu sa kultúrneho dedičstva „Zachrániť od zabud-nutia – Sucha Beskidzka a okolie“), vedie vydavateľskú činnosť a zúčastňuje sa na rozličných aktivitách v meste, napríklad „Suskom kultúrnom jarmoku“. Zaujímavou iniciatívou je zo-znam kaplniek, publikovaný na webovom sídle.

Etnografická expozícia nadväzuje na každodenný život babohorských a živieckych gora-lov. Prezentované sú aj predmety každodennej potreby, ako aj remeselnícke náradie a poľno-hospodárske stroje, napríklad obnovený, vyše 200-ročný tkáčsky stav alebo cerlica. Všetko je tematicky usporiadané. Je tam aj pastiersky salaš, príklady miestneho sakrálneho umenia. Pozornosť návštevníkov s istotou vzbudia posta-vy nazývané „bucałki“. Sú vytvorené z  jedného kusa brezy s ponechaný-mi prvkami kôry a defor-máciami stromu. Názov vznikol od autora týchto rezieb Mariana Bucały.

There is a building called The Gardener’s Lodge in the castle park in Sucha Beskidzka. The Ethnographic Department of the Town Museum of Sucha Beskidzka is located there and it was established in 2010 due to the fact that this in-stitution received a collection from the Association of the friends of the Sucha Beskidzka region which was later supplemented.

The Museum is located in the south-eastern wing of the renaissance castle also called the Little Wawel Castle. There are also other departments there such as – historical, educational, promotional and digit-ization studio. Permanent and temporary exhibitions are organized here as well as academic conferences, competitions (e.g. history and geography contest on cultural heritage called “Save from oblivion – Sucha Beskidzka and its surroundings”). The Museum does publishing work as well and participates in all kinds of activities in town such as The Sucha Beskidzka Culture Fair. An electronic record of shrines on the Mu-seum’s website seems to be a very interesting initiative.

Ethnographic exhibition refers to the everyday life of the highlanders from the Babia Góra and Żywiec regions. Everyday life objects and handcraft tools, as well as farming machines, are on exhibition here. You can find here items like over 200-year-old renovated loom or a scutching mill. Everything is theme set. There is also a shepherd’s hut and examples of the local religious art. The visitors’ attention is especially drawn to wooden figures called “bucałki”. They are made of one piece of a birch tree block in which frag-ments of the bark are preserved together with deformations of a tree. The name of the figures is derived from the name of the artist who made them – Marian Bucała.

80F

Izba Regionalna w  Makowie Podha-lańskim mieści się w budynku Miejskiej Biblioteki Publicznej. Swoją działalność rozpoczęła z  inicjatywy Emila Wacyka i Kazimierza Stopy, a w obecnym miejscu funkcjonuje od 1978 r.

W  placówce wystawiono przedmio-ty codziennego użytku, różnego rodzaju

wagi, lampy, zegary, koszyki, metalowe miarki, gliniane dwojaki itd. Są także obrazy o tema-tyce religijnej, rzeźby i zabawki – starsze i nowsze wzory. Uwagę zwraca makowska szopka autorstwa Adama Kusia. Jest to jedyny tego rodzaju eksponat, który można w Izbie zobaczyć. Szczególnie fascynuje staranność jej wykonania.

W Izbie Regionalnej można zapoznać się ze sztuką białego haftu makowskiego, który jest specjalnością tego regionu. Jest to płaski haft podszywany z elementami dziurkowanymi oraz toleda. Większość eksponatów podaro-wała znakomita makowska twórczyni Anna Koziana. Ale jest też np. bardzo ciekawa stara, aż 100-letnia serweta. W  szklanych gablotach umieszczono także serwetki wykonane kolorowy-mi nićmi lub na kolorowym płótnie.

Pozostała część ekspozycji obejmuje pamiątki związane z historią Makowa Podhalańskie-go oraz z drugą wojną światową (a zatem mundury, zdjęcia, listy itp.).

Izba Regionalna ma duże znaczenie dla lokalnej społeczności. Dzięki takim ekspozycjom kolejne pokolenia poznają swoją przeszłość i tradycję przodków. Jest to także miejsce spo-tkań mieszkańców.

Regionálna izba Emila Wacyka v Makowe Podhalańskom sa nachádza v budove Mest-skej verejnej knižnice. Svoju činnosť začala z iniciatívy Emila Wacyka a Kazimierza Stopy a na terajšom mieste pôsobí od roku 1978.

V izbe sa prezentujú predmety každodennej potreby, váhy rôzneho druhu, lampy, hodi-ny, košíky, kovové meracie prístroje, hlinené spojené nádoby a pod. Sú tu aj obrazy s nábo-ženskou tematikou, rezby a hračky – staršie a novšie vzory. Pozornosť priťahuje aj makovský betlehem autora Adama Kusia. Je to jediný exponát tohto druhu, s ktorým sa môžeme v Izbe stretnúť. Upúta nás najmä jeho precízne spracovanie.

Izba Regionalna im. Emila Wacyka

Maków Podhalanski ,

Kontakt/Contact: Miejska Biblioteka Publiczna, Maków Podhalański ul. 3 Maja 24, +48/33-877-13-41 www.makowskakultura.naszabiblioteka.com bibliotekamakow@onet.eu

81

The Emil Wacyk Regional Chamber is locat-ed in the building of the Town Public Library. It was originated by Emil Wacyk and Kazimierz Stopa but it has been in its current location since 1978.

The collection consists of everyday objects, all kinds of scales, lamps, clocks, baskets, metal meas-uring tools, clay double pots, etc. They also exhib-it religion-themed paintings, sculptures, and toys – older and newer designs. Adam Kuś’es Maków na-tivity scene is an especially interesting exhibit. The only one of its kind here. Its precision workmanship is truly fascinating.

We can learn here about the art of Maków Podhalański white embroidery which is a special-ty of this region. It is a flat embroidery, lined, with

V Regionálnej izbe je možné oboznámiť sa s umením „bielej makovskej“ výšivky, ktorá je príznačná pre tento región. Je to plochá výšivka podšitá, s dierkovanými prvkami a toledom. Väčšinu exponátov venovala významná makovská tvorkyňa Anna Koziana. Je tu aj napr. veľ-mi zaujímavá stará skoro 100-ročná „biela výšivka“. V sklenených výkladoch sú uložené ob-rúsky vyrobené farebnými niťami alebo na farebnom plátne.

Ostatná časť expozície obsahuje pamiatky spojené s históriou Makowa Podhalańského a s druhou svetovou vojnou (čiže uniformy, fotografie, list a pod.).

Regionálna izba má veľký význam pre lokálnu spoločnosť. Vďaka takýmto expozíciám nasledujúce pokolenia spoznávajú svoju minulosť a tradície predkov. Je to aj miesto stretnu-tí obyvateľov.

holes made with the use of toledo technique. Most of them are donated by Anna Koziana, an excellent local artist. There is also a very old – 100-year-old white embroidery which is very interesting. Tray cloths made with the colorful cotton filet or made on colorful canvas are exhibited in glass displays.

The rest of the exposition consists of the relics connected with the history of Maków Podhalański and the WW II – army uniforms, photographs, let-ters, etc.

The Regional Chamber is very important to the local community. Thanks to those expositions every next generation has the possibility to learn about their past and the tradition of their ancestors. It is also a meeting place for the local community.

82F

W pobliżu Suchej Beskidzkiej leży Stry-szawa. Ta nieduża miejscowość od XIX w. jest jednym z  głównych miejsc w  Polsce, gdzie wyrabia się ludowe zabawki. Nale-ży do tzw. żywieckiego (żywiecko-suskie-go) ośrodka zabawkarskiego, uważanego za najstarszy i  czynnego do dzisiaj. Tą dziedzi-ną wytwórczości zajmowali się również mieszkańcy Lachowic, Koszarawy, Jeleśni, Huciska i Kurowa. Tradycja wykonywania zabawek z drewna przechodzi tu z pokolenia na pokole-nie, a sztandarowym produktem są popularne kolorowe ptaszki. W 2016 r. żywiecko-suskie zabawkarstwo wpisane zostało na krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego.

W 2011 r. tutejszy Gminny Ośrodek Kultury przeniósł się do nowej siedziby, pięknie wyremontowanej dawnej leśni-

Kontakt/Contact: Gminny Ośrodek Kultury w Stryszawie Beskidzkie Centrum Zabawki Drewnianej +48/33-874-70-03 www.stryszawa.pl, gokstryszawa@poczta.fm

Beskidzkie Centrum Zabawki Drewnianej

Stryszawa

83

czówki. Tu właśnie działa Beskidzkie Centrum Zabawki Drewnia-nej. Odbywają się warsztaty dla dzieci (i nie tylko), podczas których dowiadują się, jak powstaje zabawka, którą potem samodzielnie ma-lują i zdobią. Co roku w pierwszy weekend czerwca organizowane jest Święto Zabawki Ludowej, w trakcie którego urządzane są kon-kursy, kiermasze sztuki ludowej i rękodzieła, pokazy zanikających zawodów itd. Co roku te-mat Święta jest inny – raz wozy, innym razem bryczki i karetki, koniki, ptaszki. Impreza cie-szy się dużym zainteresowaniem.

W BCZD przygotowano ekspozycję poświęconą zabawkarskim tradycjom. Zobaczymy tu warsztat zabawkarza i wystawę prac miejscowych twórców. Wykonane zarówno w cią-gu ostatnich lat, jak też najstarsze, zabytkowe wzory, których autorstwa nie można już usta-lić. Wyeksponowano tu bryczki, karetki, kołyski, kasetki, taczki, grzechotki, koniki, nożyce, wozy drabiniaste, karuzelki i klepoki autorstwa popularnych w regionie zabawkarzy pocho-dzących z takich rodzin, jak Klimasarowie, Leśniakowie czy Lachowie.

Dla najmłodszych został utworzony i stale jest rozbudowywany Park Drewnianej Zabaw-ki Ludowej, gdzie dzieci mogą zobaczyć na świeżym powietrzu dużych rozmiarów bryczkę, konika czy klepoka.

Atrakcją dla wszystkich są warsztaty prowadzone w ra-mach edukacji folklorystycznej. Zainteresowani mogą uczest-niczyć w zajęciach z malowania stryszawskich ptaszków lub koników, zdobnictwa bibułkowego, tworzenia ekozabawek z siana, koszyczków ze sznurka, ozdób choinkowych i wielka-nocnych, garncarstwa oraz malarstwa na szkle. Jest to fanta-styczne miejsce wspólnego spędzenia czasu dla całej rodziny.

84F

Stryszawa sa nachádza v blízkosti Suchej Beskidzkej. Táto neveľká obec je od 19. storočia jedným z hlavných centier výroby drevených hračiek. Patrí do tzv. živieckého (živiecko-sus-kého) hračkárskeho strediska, považovaného za najstaršie a pôsobiace dodnes. Touto oblas-ťou tvorby sa zaoberali aj obyvatelia Lachowic, Koszarawy, Jeleśni, Huciska a Kurowa. Tra-dícia výroby drevených hračiek prechádza z generácie na generáciu. Prezenčným výrobkom sú populárni farební vtáci. V roku 2016 živecko-suské hračkárstvo bolo zapísané do štátne-ho zoznamu nehmotného kultúrneho dedičstva.

V roku 2011 sa tunajšie Obecné kultúrne stredisko presťahovalo do nového sídla – krásne obnovenej starej horárne. Pôsobí tam Beskydské centrum drevenej hračky (BCDH). Usku-točňujú sa dielne pre detí (a nielen), počas ktorých sa dozvedia, ako vznikajú hračky, ktoré neskôr samostatne vyfarbia a vyzdobia. Každý rok, prvý júnový víkend, sa organizuje „Svia-tok ľudovej hračky“, v rámci ktorého sa organizujú súťaže, trhy ľudového remesla a ručných prác, ukážky zanikajúcich povolaní a pod. Každý rok je téma „Sviatku“ iná – jeden krát vozy, inokedy bričky, malé koče, koníky, vtáci. Podujatie sa teší veľkému záujmu.

V BCDH je pripravená expozícia venovaná hračkárskym tradíciám. Nájdeme tu hračkár-sku dielňu miestnych tvorcov. Hračky vyrobené v posledných rokoch, ako aj tie najstaršie, pamiatkové vzory, ktorých autorov nepoznáme. Prezentované sú bričky, malé koče, kazet-ky, fúriky, hrkálky, koníky, nožnice, rebriňáky, kolotoče a drevené hračky na tlačenie – fa-rebný vták. Ich autormi sú regionálne populárni hračkári, pochádzajúci z takých rodín ako Klimasarovci, Leśniakovci alebo Lachovci.

Pre najmenších vznikol a je neustále rozostavovaný Park drevenej ľudovej hračky, kde deti môžu vidieť vo voľnom priestranstve veľkorozmernú bričku, koníka alebo drevené hračky na tlačenie.

Zaujímavosťou pre všetkých sú dielne vedené v rámci folklórneho vzdelávania. Záujem-covia sa môžu zúčastňovať na dielňach venovaných maľovaniu stryszawských vtáčkov alebo koníkov, ozdôb z krepového papiera, výrobe ekohračiek zo sena, košíkov zo šnúrky, ozdôb na stromček a na Veľkú noc, hrnčiarstvu a maľbe na skle. Je to fantastické miesto pre spoloč-né trávenie času pre celú rodinu.

85

Stryszawa is located near Sucha Beskidzka. This small village is one of the places where folk toys have been made since the 19th century. It belongs to the Żywiec and Sucha Beskidzka Toy production Centre which is considered as the oldest one but still working. This kind of handicraft was also pop-ular among the inhabitants of Lachowice, Koszara-wa, Jeleśnia, Hucisko, and Kurów. The tradition of making toys is passed from one generation to an-other and the flagship toy is a colorful bird. In 2016 Żywiec and Sucha Beskidzka with their toy produc-tion was enlisted on the National List of the Intan-gible Cultural Heritage.

In 2011 the local Rural Commune Culture Centre was moved to a new, renovated building of former forester’s lodge. The Beskidian Centre of Wooden Toy has its seat here. Numerous workshops for chil-dren (and not only) are organized here during which they learn how to make toys, which are later paint-ed and decorated by them. Every year during the first Weekend of June the Folk Toy Festival is organ-ized here, during which different competitions, folk art and handicraft fairs, dying professions shows are organized. Every year the theme of the Festival

is different – coaches, buckboards, carriages, horses, birds, etc. The

event is very popular.The exhibition dedicated

to toy making traditions was organized. We can see a  toy

making shop and the exposition of the local art-ists’ works. They have completely new toys made recently as well as very old items whose author-ship is impossible to determine. The following toys can be found at the exhibition – buckboards, car-riages, cradles, wheelbarrows, rattles, horses, scis-sors, hayracks, carousels, etc. All of them are made by toy makers popular in this region, who come from the Klimasara family, the Leśniak family, and the Lach family.

The youngest visitors may play outside in the Wooden Folk Toy Park, which is constantly extend-ed. They can see a really big coach here, a horse or a “klepok” bird.

The folk education workshops are the attraction for everyone. Those who are interested may partic-ipate in all kinds of workshops – painting birds and horses, paper flower making, hay eco toy making, string basket making, Christmas tree and Easter

decoration making, pottery and glass painting.It is a fantastic place to spend time with the

whole family.

86F

W  Zawoi-Markowej, w  pobli-żu Babiogórskiego Parku Narodo-wego, od 1973 r. funkcjonuje mały skansen noszący imię Józefa Żaka, swojego inicjatora. Założony został przez Oddział PTTK Ziemi Babio-górskiej w Suchej Beskidzkiej. Prze-pięknie położony, z  widokiem na Babią Górę, obrazuje małopolskie

budownictwo wiejskie z pogranicza Orawy i Beskidu Żywieckiego (m.in. konstrukcja zrę-bowa ścian, końce bali na węgłach łączone na tzw. rybi ogon bez ostatków, dach dwuspado-wy przyczółkowy – półszczytowy, kryty gontem).

Pierwszym obiektem, który tu stanął, jest chałupa z przełomu XIX i XX w. Mieści się w niej wystawa na temat przewodnictwa i turystyki górskiej. W 1986 r. przeniesiono tu dru-gą chałupę, z początku XX w. Są w niej świetlica i pokoje z miejscami do spania. Można tu kupić widokówki i pamiątki. Trzecia z chałup, wraz z wyposażeniem, pochodzi z 1. połowy XIX w. To tzw. kurlok (bez komina, kurna). Zwrócona jest frontem na południowy wschód, w kierunku życiodajnego słońca, by swoim mieszkańcom zapewnić zdrowie i dostatek. Wnę-trze podzielone jest tzw. boiskiem na dwie części. Jedna ma charakter mieszkalny. Izby czar-ną, białą i komorę wypełnia ekspozycja typowego wyposażenia. W drugiej części, dawniej mającej charakter gospodarski, obejrzeć można bardzo ciekawą i bogatą kolekcję religijnych oleodruków z końca XIX i początku XX w. Obrazy miały chronić gospodarstwo i mieszkań-ców domostwa przed wszystkim co złe (patronowie domowników). Pod nimi się modlono, za obrazy chowano poświęcone zioła i palmy z Niedzieli Palmowej. Nabywano je na odpu-stach, jarmarkach, a także od wędrownych sprzedawców tzw. obraźników.

Jest też w skansenie kuźnia, z typowym wyposażeniem z początku XX stulecia (paleni-sko z bloków piaskowca, dmuchawa ręcznie napędzana, kowadło, młoty kowalskie, imadła, obcęgi) oraz wyrobami kowalskimi: podkowami, bronami, gwoźdźmi. Ponadto kapliczka i piwnica ze spichlerzem.

To miejsce znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej, prze-biegającym przez województwa śląskie, małopolskie, świetokrzyskie

i podkarpackie.

Skansen im. Józefa Zaka

Zawoja-Markowa

.

87

V  Zawoi-Markowej, v  blízkosti Babohorské-ho národného parku, od

roku 1973 funguje malý Skanzen Józefa Żaka, venovaný iniciátorovi. Založilo ho Oddelenie Poľského turisticko-vlastivedného spolku (poľ. PTTK) Babohorského regiónu v Suchej Bes-kidzkej. Prekrásne situovaný s vyhliadkou na Babiu horu, prezentuje malopoľskú vidiecku ar-chitektúru z pohraničia Oravy a Živieckych Beskýd (o. i. zrubové konštrukcie stien, konce dre-vených brvien sú na rohoch spojenéako tzv. rybací chvost, sedlová šindľová strecha s valbami).

Prvým objektom, ktorý tu bol postavený, je drevenica z rozhrania 19. a 20. storočia, v kto-rej sa nachádza expozícia spojená s témou sprievodcovstva a vysokohorskej turistiky. V roku 1986 bola tu presťahovaná druhá drevenica zo začiatku 20. storočia. Nachádza sa v nej klu-bovňa a izby s možnosťou ubytovania. Dá sa tu nakúpiť pohľadnice a pamiatky. Tretia dre-venica spolu s vybavením pochádza z prvej polovice 19. storočia. Je to tzv. „kurlok“ (bez ko-mína, s otvorením ohniskom). Obrátená je predkom na juhovýchod, v smere životodarného slnka, aby svojím obyvateľom zaistila zdravie a hojnosť. Interiér je rozdelený tzv. „boiskom“ na dve časti. Jedná má obytný charakter. V pitvore, izbe a komore je nainštalovaná expozícia typického vybavenia. V druhej časti, ktorá mala v minulosti hospodársky charakter je mož-né pozrieť si bohatú kolekciu náboženských chromo-litografických reprodukcii z konca 19. a začiatku 20. storočia. Tieto obrazy mali za cieľ ochraňovať domácnosť a jej obyvateľov pred všetkým, čo je zlé (svätí patróni obyvateľov). Pod nimi sa modlili, za obraz odkladali posväte-né byliny a palmové ratolestí z Kvetnej nedele. Kupovalo sa ich na hodoch, jarmokoch a tak-tiež od vandrovných predavačov.

V skanzene je aj vyhňa s typickou výbavou zo začiatku 20. storočia (ohnisko z balvanov pieskovca, kováčsky mech ručne ťahaný, nákova, kováčske kladivá, zvieradlá, kliešte), ako aj kováčskymi výrobkami: podkovami, bránami, klincami. Okrem toho je kaplnka a pivni-ca so sýpkou.

Toto miesto sa nachádza na Ceste drevenej architektúry prechádzajúcej cez územie Sliez-skeho, Malopoľského, Świętokrzyského a Podkarpatského kraja.

Kontakt/Contact: Skansen im. Józefa Żaka Zawoja-Markowa (Markowe Rówienki) +48/33-874-36-70, 607-250-980 (Kazimiera Winczewski) www.skansenzawoja.republika.pl, skansenzawoja@vp.pl

88F

The Józef Żak Open Air Museum is located in Zawoja-Markowa near the Babia Góra National Park. It was established in 1973. This open air mu-seum was established by the Babia Góra District Di-vision of the Polish Tourist and Sightseeing Society

The first cottage, which was built at the turn of the 19th century, now houses an exhibition on mountain guides and hill walking, especially in the Babia Góra region. In 1986, another cottage (from the beginning of the 20th century) was moved to

the museum. There are a common room and guest rooms there. It is a place where you can buy postcards and souvenirs. The third cottage (its interior and the cottage itself date back to the 2nd half of the 19th cen-tury) is a ”kurlok“, which means that it has a stove with no chimney, just with a smoke-hole. It faces the south-east side towards the life-giving sun in order to provide its inhabitants with health and abundance. The interior is divided with a large utility space into two parts. The first one is resi-dential quarters with so-called black and white rooms. They house the ex-hibition of typical equipment. In the other part which used to be a service space, now we can see a very inter-esting and rich collection of religious oleographs dating back to the end of the 19th and the beginning of the 20th centuries. These paintings (pre-senting house patrons) were to pro-tect the household and its inhabit-ants against all evil. People used to pray to them and keep blessed herbs and the Palm Sunday palms behind them. They were purchased at fairs, marketplaces and from colporteurs.

There is also a smithy in the mu-seum with a typical interior (begin-ning of the 20th century), equip-ment, and tools used by a blacksmith and their products. Besides, there is a shrine and a freestanding cellar with a granary.

The Open Air Museum is on the Wooden Architecture Trail running through the Silesian, Lesser Poland, Sub-Carpathian, and Świętokrzyskie Voivodeships.

(PTTK) with its seat in Sucha Beskidzka, and its ini-tiator was Józef Żak. Beautifully situated, overlook-ing the Babia Góra Mountain, the museum presents village houses originally built at the border of Ora-va and the Żywiec Beskids regions in Lesser Poland.

89

Izba Regionalna przy Szkole Podstawowej nr  5 w  Zawoi-Gołyni – noszącej imię Dzie-dzictwa Kulturowego Babiogórców – powstała w 2000 r. Mieści się w budynku katechetycznym, tuż obok gmachu szkolnego. To miejsce, które ma wiele do zaoferowania, pozwala poznać trady-cje babiogórskie i przy okazji mile spędzić czas.

Pomysł należy do Małgorzaty Bogacz, ówczesnej dyrektor. Ale duszą Izby jest Zofia Bugaj-ska, wieloletnia dyrektor szkoły, organizatorka życia kulturalnego, oświatowego i społeczne-go swojej miejscowości, założycielka (1963) wraz z mężem i szefowa Zespołu Regionalnego Babiogórcy. Przez całe lata zbierała i wydawała miejscowe pieśni, tańce, zwyczaje. Również jej dzieci poszły tym śladem, a rodzinna kapela Bugajskich jest szeroko znana.

Zmiany cywilizacyjne powodowały, że znikały stare chałupy i sprzęty. Izba stała się miej-scem, gdzie postanowiono je zachować, by mogły służyć przekazywaniu wiedzy o dziedzic-twie kulturowym. Ogłoszono konkurs i dzieci – wspierane przez rodziny – przynosiły różne przedmioty, przy okazji ucząc się, czym są i do czego służą. Zobaczyć tu można eksponaty z zakresu rzemiosła (narzędzia do wyrobów z drewna, obróbki lnu i in.), służące w pracach polowych i gospodarstwie, przydatne w domu (wypiek chleba, przerób mleka na masło i ser itd.), hafty i stroje (m.in. ślubny z początku XX w.). Są elementy wystroju wnętrza (bibułko-we kwiaty, święte obrazy). Jest też kącik zespołu Babiogórcy.

Zofia Bugajska jest również kierowniczką zespołu KGW Zawojanki, organizującego wie-le ciekawych przedsięwzięć, choćby „Spotkania z kulturą Babiogórców”. Oraz oferującego mieszkańcom i  licznym turystom czy zielonym szkołom zajęcia pozwalające poznać taniec, muzykę i śpiewy regio-nu, obrzędowość doroczną (np. zwycza-je wielkopostne, dożynkowe, związane z wykopkami), nauczyć się haftowania, robienia tradycyjnych ozdób choinko-wych, podłaźniczek i  podsufitowych pająków itd. Bardzo interesujące i po-pularne są zajęcia z gotowania, a także degustacje regionalnych potraw przy-gotowywane przez KGW.

Z inicjatywy Izby i KGW powstała także ścieżka dydaktyczna prowadzą-ca do przysiółka Przysłop, z przystan-kami związanymi z  kulturą i  historią tego miejsca.

Kontakt/Contact: Izba Regionalna – Szkoła Podstawowa nr 5 Zawoja-Gołynia, +48/33-877-50-32 www.sp5zawoja.szkolnastrona.pl sp5zawoja@wp.pl

Izba Regionalna

Zawoja-Gołynia

90F

Regionálna izba pri Základnej škole č. 5 v Zawoi-Gołyni – s názvom Kultúrne dedič-stvo Babiohorcov – vznikla v roku 2000. Na-chádza sa v stavbe, kde sa vyučovalo nábožen-stvo, hneď vedľa budovy školy. Toto miesto vie veľa ponúknuť, umožňuje spoznať babiohor-ské tradície a popritom aj príjemné stráviť čas.

Myšlienka patrí Małgorzate Bogacz, vtedaj-šej riaditeľke. Dobrým duchom izby je Zofia Bugajska, dlhoročná riaditeľka školy, organi-zátorka kultúrneho, osvetového a  spoločen-ského života svojej obce, zakladateľka (1963) spolu s manželom a vedúca regionálneho sú-boru Babiohorci. Dlhé roky zbierala a vydá-vala miestne piesne, tance, zvyky. Zároveň aj jej deti išli v týchto šľapajach a rodinná kapela Bugajských je široko-ďaleko známa.

Civilizačné zmeny spôsobili, že zanikali staré domy a náradia. Izba sa stala miestom, kde ich chceli uchovať ako dôkaz kultúrneho dedičstva, využívaný pri odovzdávaní vedo-mosti o minulosti. Bola vyhlásená súťaž a deti za pomoci rodičov prinášali rozličné predme-ty učiac sa pritom, čomu slúžia. Nachádzajú sa tu exponáty z oblasti remesiel (náradie na vý-robu drevených výrobkov, spracovania ľanu a pod.), používané pri prácach na poli a v do-mácnosti (pečenie chleba, spracovanie mlieka na maslo, tvaroh a pod.), výšivky a kroje (o. i. svadobný zo začiatku 20. storočia). Sú aj prvky výzdoby interiéru (kvety z krepového papiera, sväté obrazy). Je aj kútik súboru Babiohorci.

Zofia Bugajska je tiež vedúcou súboru Spolku vidieckych gazdiniek (SVG) Zawojanki, kto-rý organizuje viaceré zaujímavé akcie, napríklad „Stretnutia s kultúrou Babiohorcov”. Záro-

91

The Regional Chamber located in the Babiogórcy Cultural Heritage Pri-mary School nr. 5 in Zawoja-Gołynia was established in 2000. This place of-fers a lot – you can spend your time in a friendly atmosphere and you can learn something about the traditions of the Babiogórcy.

It was Małgorzata Bogacz’s idea – contemporary headmaster. But it is Zofia Bugajska – a headmaster of the school for many years – who is actually the spirit of this place. She is an organizer of the cultural, edu-cational and social life of her village. Together with her husband, she established the Regional Folk Group – Babiogórcy in 1963. She has been collecting and publishing local songs, dances and customs for many years. Her children followed in her footsteps and their family band is very widely known.

Civilization changes made old houses and equipment disappear. The Chamber became the place where they decided to preserve them so they could be used to pass the knowledge about the cultural heritage to next generations. The competition was announced and children supported by their families started bringing all kinds of objects at the same time learning what they were and what people would use them for. Therefore we can see handicraft exhibits (wooden tools, tools for flax processing, etc.), farm-ing and household tools (for baking bread, for processing milk into cheese and butter, etc.), embroider-ies and garments, interior design elements (paper flowers, religious paintings). There is also an area ded-icated to the Babiogórcy folk group.

Zofia Bugajska is also a leader of the Zawojanki group (the Farmer’s Wives’ Association) which hosts many interesting events such as “Meetings with the Babiogórcy culture”. They also offer the local inhab-itants and tourists classes during which you get to know the dances, music, regional songs, different an-nual rituals connected with the lent, harvest or potato harvest, as well as you can learn how to make em-broideries, traditional Christmas decorations, etc. Cooking classes are also very popular together with local dishes tasting – everything prepared by the group. There is also another initiative – a didactic trail leading to Przysłop hamlet with stops connected with history and culture of this place.

veň ponuka obyvateľom, početným návštevníkom, či školám v prírode dielne umožňujúce spoznať tanec, hudbu a  regionálny spev, obrado-vý folklór (napr. zvyky z  obdobia veľkého pôstu, dožinkové, spojené s vykopávaním zemiakov), školenia z výšivky, prípravu tradičných de-korácii na vianočný stromček, po-lazníkov a  slamených stromčekov (pavúkov) a pod. Veľmi zaujímavé a populárne sú dielne z varenia je-dál a tiež ochutnávka regionálnych jedál pripravených SVG.

Z iniciatívy Izby a SVG vznikol aj vzdelávací chodník, ktorý vedie k  samote na Przysłope, so zastáv-kami spojenými s kultúrou a  his-tóriou tohto miesta.

92F

Skansen powstał w latach 60. ub. wieku. Znajduje się na Szlaku Ar-chitektury Drewnianej. Można tu zobaczyć przykłady typowych domostw Babiogórców czy Kliszczaków, dziś już praktycznie nieistniejących w stanie naturalnym. Początkowo był to oddział Orawskiego Parku Etnogra-ficznego w Zubrzycy Górnej, od 2009 r. jest samodzielną samorządową instytucją kultury, któ-rej organizatorem jest Gmina Bystra-Sidzina. To bardzo atrakcyjne miejsce nie tylko ze względu na zabytkowe obiekty, a także dzięki urokliwemu położeniu i atmosferze sprzyjającej rekreacji.

Aktualnie ekspozycja muzealna obejmuje osiem obiektów. Są to cztery chałupy, dzwon-nica loretańska, spichlerz, młyn wodny i kuźnia. Wszystkie pochodzą z XIX i XX w. Kur-na chałupa Banasika, z bogatą snycerką wykończeniową, pochodzi z 1807 r., a jej wnętrza są wyposażone w sprzęt domowy i elementy wystroju z 1. połowy XIX w. Chałupa Anny Kozioł (Trutego) to budynek z 1901 r. Tu odbywają się wystawy czasowe, posiady, warsztaty. W la-musie, czyli spichlerzu (1897), urządzona została Izba Pamięci Narodowej dokumentująca kampanię wrześniową i działania wojenne. W pochodzącej z 2. połowy XVIII w. chałupie Maja (Kostkowioka) zobaczyć można, jak wyglądało wyposażenie domu sidzińskiego wójta, a w piekarni (czarna izba) urządzony został warsztat tkacki z całym sprzętem pomocnym do obróbki lnu. XIX-wieczną zagrodową chałupę zajmują pomieszczenia administracyjne skan-senu oraz wystawy czasowe. W kuźni z końca XIX w. znajduje się pełne wyposażenie kowal-skie, m.in. piec, skórzany miech, kowadło i narzędzia potrzebne do pracy kowala. Dzwonni-ca loretańska pochodzi z 1937 r. Malowniczy młyn wodny mieści zakład stolarski z XIX w.

Pomiędzy obiektami, na dużych połaciach zieleni, stoją drewniane rzeźby Bartłomieja Trzona, przedstawiają postacie z lokalnych legend i baśni.

Placówka jest ważnym miejscem edukacyjnym. Na jej terenie znajduje się ścieżka poświę-cona ziołom. Organizowane są warsztaty, np. tradycyjnego rzemiosła i sztuki ludowej, odby-wają się projekcje multimedialne. Okazją do podróży w czasie i pochylenia się nad historią ludzi zamieszkujących te podbabiogórskie tereny są także doroczne imprezy folklorystycz-ne, służące zaakcentowaniu odrębności kulturowej i bogactwa tradycji, np. „Czar smaków i czasów minionych” czy „Między dawnymi a nowymi czasy”.

Muzeum Kultury Ludowej

Sidzina

93

Skanzen v Sidzinie – Múzeum ľudovej kultúry vznikol v 60-tých rokoch minulého storo-čia. Nachádza sa na Ceste drevenej architektúry. Dajú sa tu pozrieť príklady typických usadlo-stí Babiohorcov alebo Kliszczakov, s ktorými sa už dnes nestretneme v prirodzenom prostre-dí. Na začiatku to bolo oddelenie Oravského etnografického parku v Hornej Zubrici. Avšak od roku 2009 je to samostatná samosprávna kultúrna inštitúcia v zriaďovateľskej pôsobno-sti Združenej obce Bystra-Sidzina. Je to veľmi atraktívne miesto, nielen kvôli pamiatkovým objektom, ale aj vďaka očarujúcej polohe a atmosfére podporujúcej rekreáciu.

Skansen w Sidzinie ciągle się rozwija. Jest to mu-zeum, które odwiedza się wielokrotnie nie tylko po to, by zobaczyć nowości w ekspozycjach, ale przede wszystkim, żeby uczestniczyć w kolejnych atrak-cyjnych przedsięwzięciach, których podejmują się gospodarze. Warto się tu wybrać także po to, aby po prostu odpocząć pośród zieleni i niezwykłej at-mosfery tego miejsca, zwłaszcza że można tu zor-ganizować grill lub rodzinną imprezę.

Kontakt/Contact: Muzeum Kultury Ludowej – Skansen w Sidzinie +48/501-597-208 www.skansen.bystra-sidzina.net skansensidzina@interia.pl

94F

V súčasnosti múzejná expozícia obsahuje osem objektov. Sú to šty-ri drevenice, loretánska zvonica, sýpka, vodný mlyn a  vyhňa. Vše-tky pochádzajú z 19. a 20. storočia. Banasikova drevenica s otvoreným ohniskom, bohatou drevorezbou pochádza z roku 1807 a jej interiér je zariadený domácim nábytkom

a prvkami výzdoby z prvej polovice 19. storočia. Drevenica Anny Kozioł (Truteho) je stav-bou z roku 1901. Uskutočňujú sa v nej putovné výstavy, besedy, dielne. V sýpke (1897) bola zriadená Národná pamätná izba dokladujúca septembrovú kampaň v roku 1939 a vojnové ťa-ženia. V Majovej (Kostkowiokovej) drevenici, pochádzajúcej z druhej polovice 18. storočia je možné pozrieť si, ako vyzeral interiér domu sidzinského vojta a v pekárni (pitvore) bola zria-dená tkáčska dielna spolu s celým náradím, ktoré bolo potrebné pri pradení ľanu. V usadlo-sti z 19. storočia sú administratívne priestory skanzenu, ako aj putovné výstavy. Vo vyhni z konca 19. storočia sa nachádza úplné kováčske zariadenie, o. i. pec, kožený mech, nákova a náradie potrebné ku kováčskym prácam. Loretánska zvonica pochádza z roku 1937. Ma-lebný vodný mlyn ponúkol zasa priestor pre stolársku dielnu z 19. storočia.

Medzi objektmi, na veľkých zelených priestranstvách, stoja drevené rezby Bartłomieja Trzona, ktoré znázorňujú postavy z miestnych legiend a rozprávaní.

Skanzen je dôležitým miestom vzdelávania. V jeho priestoroch sa nachádza cesta veno-vaná bylinkám. Organizované sú dielne, napr. tradičného remesla a ľudového umenia, usku-točňujú sa multimediálne projekcie. Príležitosťou zacestovať v časopriestore a nahliadnuť do histórie ľudí obývajúcich tieto územia pod Babou horou sú každoročné folklórne podujatia podporujúce kultúrnu rôznorodosť a bohatstvo tradícií, napr. „Kúzlo chutí a minulých čias” alebo „Medzi dávnymi a novými časmi”.

Skanzen v Sidzinie sa neustále rozvíja. Je to múzeum, do ktorého sa návštevníci vracajú viackrát a nielen preto, aby vzhliadli novinky v expozíciách, ale predovšetkým pre účasť na ďalších atraktívnych podujatiach, ktoré ponúkajú hostitelia. Oplatí sa tu prísť preto, aby si v prírodnom priestore s neopakovateľnou atmosférou dožičiť oddych. Pričom sa tu dá orga-nizovať grilovanie a aj rodinné podujatia.

95

The Museum of Folk Culture in Sidzina was established in the 1960s. It is on the Wooden Architec-ture Trail. We can see the examples of typical households of the Babiogórcy highlanders and the Kliszcza-cy highlanders, these days no longer existing in real life. At first, it was a branch of the Orava Ethnographic Park in Zubrzyca Górna and it has been an independent self-government culture institution since 2009 and the Rural Commune in Bystra-Sidzina is the organizer of the Open air Museum. It is a very attractive place not only due to the historical buildings but also due to its charming location and relaxing atmosphere.

At the moment the exposition includes eight buildings – four village houses, a Loreto bell tower, a gar-ner, a water mill and a smithy. All of them come from the 19th and 20th centuries. Banasik’s chimney-less hut with decorative wood carved finish comes from 1807 and its interiors are equipped with household items and decorations from the first half of the 19th century. Anna Kozioł’s village house is a building from 1901. It is here where temporary exhibitions, meetings, and workshops are held. The Chamber of National Remembrance was opened in the garner and it has a record of the Invasion of Poland in 1939 and the warfare. In Maj’s village house (which comes from the second half of the 18th century) we can see how a local village house of a vogt was arranged. In the black room (with a stove) we can see a weaving work-shop with all kinds of tools needed for the flax processing. The 19th-century croft is now used by the ad-ministration of the Open air Museum and some temporary exhibitions are organized here. In the smithy (which is from the second half of the 19th century) we can find a fully equipped workshop – a furnace, leather bellows, an anvil and tools needed in the workshop. The Loreto bell tower comes from 1937. The picturesque water mill now houses a carpentry shop from the 19th century.

On the green premises of the museum, one can find a lot of wooden sculptures made by Bartłomiej Trzon and portraying figures from the local legends and fairy tales.

The establishment is an important education center. You can find a trail dedicated to herbs here. There are various workshops organized here – about traditional handicraft and folk art as well as multimedia shows. The folk events organized every year are a great occasion to experience a certain time travel in order to learn some history of the local community. These events are to emphasize cultural distinctiveness and the rich-ness of tradition, e.g. “The charm of flavours and past ages” or “Between the contemporary and the past”.

The Open air Museum in Sidzina is developing. It’s a museum that you visit lots of times not only to see the new expositions but mostly to participate in attractive activities arranged by the hosts. The place is worth visiting because you can get some rest here among the greenery and its unique atmosphere, es-pecially that you can organize a barbecue and a family meeting.

96G

Orawa – kraina o  bogatej kulturze i  dziejach, współcześnie obejmująca północną Słowację i przyległą część terytorium Polski. Znajdziemy tu bogactwo krajobrazów, znakomite warun-ki do uprawiania turystyki, górskich wspinaczek, sportów wodnych i oczywiście narciarstwa. Do tego liczne i cenne zabytki oraz bogaty dorobek kultury góralskiej. Warto odwiedzić kilka miejsc w słowackich powiatach Namiestów, Twardoszyn i Dolny Kubin – stolicę słowackiej Ora-wy. Zaś po polskiej stronie zapraszamy do Zubrzycy Górnej.

Oravská priehrada

97

Orava – krajina s bohatou kultúrou a históriou, v súčasnosti sa nachádza na území se-verného Slovenska a v priľahlom Poľsku. Nájdeme tu bohatstvo krajiniek, výborné pod-mienky na pestovanie turistiky, horolezectvo, vodné športy a samozrejme lyžiarstvo. K tomu početné a vzácne pamätihodnosti, ako aj bohaté kultúrne dedičstvo goralov. Oplatí sa navštíviť niekoľko miest v slovenských okresoch Námestovo, Tvrdošín a Dolný Kubín – hlavné mesto slovenskej Oravy. Na poľskej strane pozývame do Hornej Zubrice.

Orava – a region with rich culture and history, at present Orava is situated in northern Slova-kia and partially also in southern Poland. We will find diversified landscape, perfect condi-tions for tourism, climbing, water sports and naturally for skiing here. There are also nume-rous and valuable monuments and rich highlander cultural heritage. The following places are worth visiting: Námestovo, Tvrdošín and Dolný Kubín – the capital of the Slovak Orava. The polish side of the border invites you to Zubrzyca Górna.

G

98G

80 lat temu (1937) rodzeństwo Joan-na Wilczkowa i  Sandor Lattyak (Łaciak), spadkobiercy sołtysiej rodziny Moniaków, przekazali na rzecz Skarbu Państwa czterohektarową posesję z dworem i budynkami gospo-darczymi, w parkowym otoczeniu. Ich życzeniem było „zabezpieczenie dla przyszłości sta-rodawnego charakteru tego osiedla dworskiego w formie muzeum”. Taki był początek współ-czesnego Orawskiego Parku Etnograficznego w Zubrzycy Górnej. Dziś to teren obejmujący 12 ha i prawie 60 obiektów.

Muzeum eksponuje budownictwo mieszkalne wraz z wyposażeniem, zabudowania go-spodarcze, lamus, piwnicę, pasiekę oraz tartak, folusz, kuźnię, młynotartak (jeden z obiek-tów prezentujących przemysły chłopskie na Orawie) i olejarnię. Są ponadto dwie karczmy z Podwilka. Obejrzeć można niemal trzydzieści ekspozycji obrazujących życie szlachty oraz chłopów o różnym stopniu zamożności, w okresie od XVIII do XX w.

Zagroda Moniaków to drewniany dwór typowy dla lokalnego budownictwa, pokryty czte-rospadowym dachem krytym gontem, z dymnikami wyprowadzającymi dym z kurnego wnę-trza. Starsza część z czarną izbą, białą izbą i komorą pochodzi z XVII stulecia. W czarnej izbie, z glinianą polepę, odbywało się wiele czynności gospodarskich (np. gotowano, ustawiając na nalepie garnki na dryfusach – trójnogach, w maśniczce robiono masło, w stępach tłuczono jęczmień na kaszę, kobiety przędły na wrzecionach, a koło pieca w żerdkowym kojcu trzymano drób i króliki). Izba biała (bez dymu, tzw. świetnica) była miejscem wypoczynku i przyjmo-wania gości. Ma podłogę z drewnianych fosztów. Elementem dekoracyjnym jest kilkupozio-mowa półka zwana listwą, z talerzami i fajansowymi kubkami, zwieńczona obrazami świę-tych malowanymi na szkle. W 1784 r. powstało drugie skrzydło. Reprezentacyjną izbą dworu stał się salon nazywany świetlicą, wypełniony meblami w stylu bieder meier i Ludwika Filipa.

W zagrodzie Paś-Filipka obejrzymy wystawą tkactwa z całym osprzętem pomocniczym i  trzema warsztatami. W  chałupie Dziubka z  Kotliny Orawsko-Nowotarskiej ekspozycję

Kontakt/Contact: Muzeum – Orawski Park Etnograficzny Zubrzyca Górna, +48/18-28-527-09 www.orawa.eu, muzeumope@poczta.onet.pl biuro@orawa.eu

Muzeum Orawski Park Etnograficzny

Zubrzyca Górna

99

weselną (układ stołów, hie-rarchiczne rozmieszczenie gości, stroje). Jest zagroda najbiedniejszych mieszkań-ców, z końca XIX w. W zagro-dzie in situ Misinców poznać możemy typowe wyposaże-nie, a  w  jej skład wchodzą także kuźnia, piwnica ziem-na, studnia oraz ogródek wa-rzywno-kwiatowy i sad. I tak dalej. W olejarni podglądamy, jak tłoczono olej; w  foluszu pokazywane jest spilśnianie sukna; a w tartaku stary spo-sób obróbki drewna (cała konstrukcja z róż-norakimi mechanizmami). Jest w Zubrzycy zestaw małej architektury – płotki, mostki, studnie, altany.

Od 2001 r. Muzeum prowadzi zajęcia pn. „Muzealne ścieżki edukacyjne”. Jest opo-wieść np. o tym, „Jak to ze lnem było”. Ścież-ka „Od ziarna do chleba” zaczyna się od młó-cenia cepami, potem jest czyszczenie ziarna na przetakach, mielenie na żarnach, wresz-cie zarabianie ciasta i przygotowanie posił-ku w  formie moskoli. „Ścieżka przemysłu chłopskiego na Orawie” pokazuje rozwiąza-nia techniczne, sprzęty i narzędzia potrzeb-ne do pracy w młynie czy olejarni.

Zubrzyckie muzeum to miejsce żywe, pro-ponujące cały zestaw atrakcyjnych form spę-dzania czasu. Prezentacje starych instrumen-tów, skubarki, „Kolędowanie w  Muzeum”, majówki, liczne warsztaty, wystawy (rów-nież sztuki współczesnej) i spotkania, a na-wet Festiwal Muzyki Kameralnej – długo można wymieniać. Rozwój Parku na prze-strzeni ostatnich lat to m.in. rekonstrukcja zabytkowego zespołu kościelnego z  Tokar-ni, a także odbudowa zabytkowego zespołu plebańskiego z Podwilka (to centrum admi-nistracyjne i miejsce spotkań oraz wystaw). Powstały amfiteatr i  plac zabaw dla dzie-ci. Wciąż realizowane są nowe projekty, lata 2017–2018 to m.in. tworzenie kolejnych ście-żek przemysłu wiejskiego, związanych z płó-ciennictwem i farbiarstwem.

Pred 80-timi rokmi (1937) súrodenci Jo-anna Wilczková a Sandor Lattyak (Laciak), dedičia zemianskej rodiny Moniakovcov, odovzdali v  prospech štátu štvorhektárové gazdovstvo spolu s usadlosťou a  hospodár-skymi stavbami a priliehajúcim parkom. Ich želaním bolo „zabezpečiť pre budúcnosť sta-rodávny charakter tejto usadlosti formou mú-zea“. Taký bol začiatok súčasného Oravského etnografického parku v Hornej Zubrici. Dnes je to 12 ha areál so skoro 60 objektmi.

Múzeum – Oravský etnografický park v  Hornej Zubrici prezentuje obytné stavby spolu so zariadením, hospodárske stavby, sýpku, pivnicu, včelín, ako aj pílu, valchu, vy-hňu, mlyn a pílu (jeden z objektov prezentu-júcich sedliacky priemysel na Orave) a lisov-ňu. Sú tu okrem toho aj dve krčmy z Podvilka. Pozrieť si môžete skoro tridsať expozícií zná-zorňujúcich život pánov a sedliakov s rozlič-ným stupňom zámožností, v období od 18. do 20. storočia.

Usadlosť Moniakovcov je to typická dre-vená stavba príznačná pre miestnu archi-tektúru s manzardovou šindľovou strechou s  dymníkmi vyvádzajúcimi dym z  otvore-ného ohniska z  vnútra domu. Staršia časť s pitvorom a komorou pochádza zo 17. sto-ročia. V pitvore s hlinenou dlážkou sa usku-točňovali viaceré hospodárske činnosti (napr. ukladali sa hrnce na hlinenú dlážku a varilo sa na trojnožke, v nádobách určených na to sa robilo maslo, krúpy sa drvili pomocou tĺka

100G

v stupkách z jačmeňa, ženy priadli na vre-tienkach a pri peci sa v kuríne chovala hy-dina a zajace). Izba (bez dymu, tzv. „świet-nica“) bola miestom oddychu a prijímania hostí. Mala drevenú dlážku. Dekoračným prvkom je polica s lištou, na ktorej sú ulo-žené taniere a zavesené hlinené poháre, le-mované svätými obrázkami maľovanými na skle. V  roku 1784 vznikla druhá časť domu. Reprezentačnými priestormi usad-losti sa stala obývačka nazývaná „świetli-ca“, naplnená nábytkom v štýle biedermeier a Ludvika Filipa.

V časti Paś-Filipka si prezrieme výstavu tkáčstva s celým príslušenstvom a troma tkáč-skymi stavmi. V Dziubkovej drevenici z oravsko-novotargskej kotliny je expozícia venovaná svadbe (rozmiestnenie stolov, hierarchické usporiadanie hostí, kroje). Je aj gazdovský dvor najbiednejších obyvateľov z konca 19. storočia. Vo dvore in situ Mišincov spoznávame typi-cké zariadenie, patria k nemu vyhňa, pivnica v zemi, studňa, ako aj zeleninová a kvetinová záhradka a ovocná záhrada a iné. V lisovni nahliadneme, ako sa lisoval olej, vo valche je uká-zané plstenie súkna, na píle si ozrejmíme starý spôsob spracovania dreva (celá konštrukcia s rozličnými mechanizmami). V Zubrici sa nachádza malá architektúra – malý plot, mostí-ky, studne a altánok.

Od roku 2001 Múzeum organizuje dielne s názvom „Múzejné vzdelávacie chodníky”. Je tam o. i. rozprávanie napr. o tom, „Ako to bolo s ľanom“. Chodník „Od zrna k chlebu” začí-na mlátením cepmi, potom je čistenie zrna na rešete, mletie žarnovom, napokon zarobenie cesta a príprava jedlá v podobe moskoľov. „Chodník sedliackeho priemyslu na Orave” uka-zuje technické riešenia, stroje a náradia potrebné k práci vo mlyne alebo v lisovni.

Zubrické múzeum je živým miestom, propagujúcim celý rad zaujímavých foriem tráve-nia času. Prezentácie starých hudobných nástrojov, páračky, „Koledovanie v múzeu“, májové stretnutia, početné dielne, výstavy (taktiež súčasného umenia) a stretnutia, dokonca „Festival komornej hudby“ – dlho by sa vyrátavalo. K rozvoju parku v posledných rokoch prispela, o. i. obnova historického kostola z Tokarne, ako aj rekonštrukcia fary z Podvilka (je to administratívne centrum a miesto stretnutí a výstav). Vznikol amfiteáter a ihrisko pre deti. Naďalej sa realizujú nové projekty, v rokoch 2017–2018, o. i. budo-va nových chodníkov vidieckeho priemyslu, spojených s plátenníctvom a farbiarstvom.

101

80 years ago (1937) the siblings of Joanna Wilcz-kowa and Sandor Lattyak (Łaciak), The Moniak fam-ily’s heirs transferred 4-hectare plot with a mansion and the outbuildings to the Treasury. Their wish was saving the old-fashioned character of this court es-tate as a museum for the next generations. This was the origin of the Orava Ethnographic Park – the Museum in Zubrzyca Górna. Today it is a 12-hec-tare area with 60 buildings.

The Museum exhibits housing constructions with their interior design, outbuildings, a  garner, a cellar, a bee-yard, a sawmill, a fulling mill, a smithy, a windmill combined with a sawmill (a building rep-

resenting peasants’ industry in Orava) and an oil mill. There are also two taverns from Podwilk. We can see almost 30 exhibitions portraying the life of the nobles and the peasants from the 18th to the 20th century.

The Moniaks’ croft is a wooden mansion typical for the local construction, it has a shingle hip roof and the smoke holes letting the smoke out from the hearth. The older part housing a white room, a black room, and a pantry is dated from 17th century. In the black room with a clay floor, a lot of activities took place such as cooking, butter making, barley groats making, weaving and even the poultry and rabbits were kept there. The white room (without the smoke) was a place of resting and receiving guests. The floor was wooden there. One of the decorative element is a few level shelf with plates and cups with some glass paintings of saints at the top. In 1784 the second wing was built. The most representative room in the mansion was a living room furnished with Biedermeier and Louis Philippe styles.

In the Paś-Filipek house, we can see a weaving exhibition with accessories and three workshops. In the Dziubek house, we can see a wedding exhibition (table layout, hierarchic guest table seating, costumes). There is also a croft of the poorest peasants dated from the 19th century. In another croft we find typical amenities and there are also a smithy, a ground cellar, a well as well as a vegetable and flower yard and an orchard. In the oil mill we can see how the oil was pressed, in the fulling mill a broadcloth fulling is shown and in the sawmill the old technique of wood processing can be seen. They also have some small archi-tecture objects – fences, bridges, wells, arbours, etc.

The Museum has been organizing classes called “The Museum Educational Trails” since 2001. There is a story called “What’s the story with flax”. The trail called “From the grain to the bread loaf” starts with threshing, then the grains are separated from the chaff on the sieves, later floured in quern-stones and fi-nally, the dough is formed to make flatbread. The trail called “The trail of peasant industry in Orava” shows technical solutions, equipment, and tools needed in the windmill or oil mill.

The Museum in Zubrzyca is a place which offers very attractive ways of spending free time. There are presentations of old instruments, “Carol-singing at the Museum”, numerous workshops, exhibitions (includ-ing modern art), meetings and even a Chamber Music Festival. The museum park has also developed over the recent years – the reconstruction of the historic church complex from Tokarnia and rebuilding of the clergy house complex from Podwilk (now there are offices there and meetings and exhibitions are organ-ized as well). An amphithea-tre and a  playground were built. New projects are con-stantly carried out. Between 2017 and 2018 new trails are and will be constructed this time connected with plain weave making and dyeing.

102G

Stanisław Wyrtel – marka sama w sobie. Pochodzący z Zubrzycy Gór-nej artysta należy do najbardziej zna-nych malarzy na szkle. Uprawiał różne dziedziny: malarstwo, rzeźbę, grafikę, wreszcie zainteresowały go szklane ob-razy. Początkowo kopiował stare wzo-ry. Pierwsze prace miały ludowy cha-rakter, czerpały z  orawskiej tradycji.

Były to przede wszystkim wizerunki świętych, sceny o charakterze religijnym. Z czasem za-częły nabierać mocno indywidualnego charakteru dzięki talentowi i odwadze twórcy, któ-ry nie bał się poszukiwania własnej drogi. Zdynamizował kreskę, obrazy przybrały charak-terystyczną tonację kolorystyczną, pojawiły się złocenia, kompozycje wypełniły się ruchem.

Stanisław Wyrtel wypracował własny styl, rozpoznawalny i wielce ceniony. Wyszedł od tradycji, z której do dziś czerpie, ale jednocześnie daleko od niej odchodzi. Jego twórczość wciąż się zmienia. Cały czas jest w niej obecna tematyka sakralna i obrzędowa, są również kompozycje inspirowane orawskim krajobrazem i folklorem, są obrazy abstrakcyjne – wszyst-kie równie ciekawe.

Wystawiał w  całej Polsce, ale jeden z  pierwszych poka-zów jego twórczości odbył się w  Bielsku-Białej, w  Galerii Sztuki Wojewódzkiego Ośrod-ka Kultury; to był rok 1990. Wielokrotnie pokazywał swo-je dzieła za granicą (m.in. Fran-cja, Słowacja, Niemcy, USA, Węgry). Znaleźć je można w zbiorach muzeów i prywatnych ko-lekcjach, w Polsce i za granicą. Stanisław Wyrtel uczy też malarstwa na szkle, osoby w różnym wieku, przede wszystkim jednak lubi prowadzić zajęcia z dziećmi.

Od 2011 r. autorska galeria artysty mieści się w Orawskim Dworze w Zubrzycy Górnej, a różne w charakterze i tematyce prace wypełniają wnętrza całego obiektu. Będąc w tej miej-scowości, koniecznie trzeba ją zobaczyć, jest to bowiem galeria niezwykła.

Kontakt/Contact: Galeria autorska Stanisława Wyrtla, Zubrzyca Górna pensjonat/ Guesthouse Orawski Dwór www.orawski-dwor.pl kontakt z autorem/contact with the author: +48/696-771-743, www.wyrtel.pl, wyrtel_galeria@op.pl

Galeria Stanisława Wyrtla

Zubrzyca Górna

103

Stanisław Wyrtel – značka sama o sebe. Umelec pochádzajúci z Hornej Zubrice patrí k najvýznamnejším maliarom na skle. Veno-val sa rozličným oblastiam: maľbe, sochár-stvu, grafike a napokon ho zaujali obrazy na skle maľované. Na začiatku kopíroval sta-ré vzory. Prvé práce niesli ľudový charakter, čerpali z oravskej tradície. Boli to predovšet-kým podobizne svätcov, výjavy náboženského charakteru. Po nejakej dobe začali smerovať k veľmi individuálnemu charakteru i vďaka nadaniu a odvahe tvorcu, ktorý nemal strach z hľadania vlastnej cesty. Dynamizoval čiaru, obrazy získali charakteristické farebné tony, objavili sa pozlacovania, kompozície sa napl-nili pohybom.

Stanisław Wyrtel vytvoril svoj vlastný štýl, spoznávaný a veľmi vážený. Vychádzal z tradície, z ktorej dodnes čerpá, ale súčasne sa od nej podstatne vzdialil. Jeho tvorba sa stále mení. Po celý čas je pre ňu príznačná sakrálna a obradová tematika, sú aj kompozície inšpirované oravskou krajinkou a folklórom, alebo abstraktné obrázky – všetky rovnako zaujímavé.

Vystavoval v celom Poľsku, a jedna z jeho prvých ukážok tvorby bola v Bielsku-Białej, v Ga-lérii umenia Krajského kultúrneho strediska; bolo to v roku 1990. Mnohokrát prezentoval svo-je diela v zahraničí (o. i. Francúzsko, Slovensko, Nemecko, USA, Maďarsko). Nájsť ich je mo-žné v múzejných zbierkach a súkromných fondoch v Poľsku i v zahraničí. Stanisław Wyrtel učí maľbe na sklo na skle ľudí v rôznom veku, pričom rád vedie dielne s deťmi.

Od roku 2011 sa autorská Galéria Stanisława Wyrtla nachádza v Oravskom dvore v Hor-nej Zubrici a s rozličným charakterom a tematikou diela napĺňajú interiér celého objektu. Na-vštevujúc túto obec je potrebné pozrieť si galériu, pretože je nezvyčajná.

Stanisław Wyrtel – the name is already a known brand. The artist, who comes from Zubrzyca Górna, belongs to the most famous glass painters. He has tried other areas of art such as painting, sculpting, and graphics but it was glass painting that he got really interested in. At first, he copied old designs. First works were based on folk traditions from the Orava region. These were mostly religious paintings but with time they were becoming more and more individual thanks to the talent and the courage of the artist who wasn’t afraid of searching his own path. His style became more dynamic, his paintings’ colour scheme more characteristic and the composition was filled with movement.

Stanisław Wyrtel created his own style, easy to recognize and greatly esteemed. He started with tradi-tion, which he still respects but his way leads him quite far from it now. His works are constantly chang-ing. They are still religion-themed, ritual-focused and there are compositions inspired by the Oravian land-scape and folklore, as well as abstract paintings – all of them are genuinely interesting.

He has exhibited his works all over the country but his first exhibition was held in Bielsko-Biała in 1990. Then in the Gallery of the former Provincial Culture Centre. He has also exhibited his works abroad (France, Slovakia, Germany, USA, Hungary) many times. They can be found in different museum and private col-lections in Poland and abroad. Stanisław Wyrtel also teaches glass painting, he teaches all age group but he especially likes teaching children.

The Stanisław Wyrtel Gallery has been located in the Oravian Manor House in Zubrzyca Górna since 2011. The building is full of all kinds of works. When visiting this village you should see the gallery since it is a unique place.

104G

Rabčice to słowacka wieś położo-na blisko granicy z  Polską, pomię-dzy Namestovem a Orawską Półgórą. Obok kościoła, w budynku szkolnym, znajduje się Izba Pamięci Rabczyc-kiego Folkloru poświęcona regional-nej kulturze góralskiej. Jest to kolejne miejsce służące podtrzymywaniu lo-kalnych tradycji poprzez pamięć i edu-kację regionalną.

W izbie możemy zapoznać się z historią powstania i działalności tutejszych grup folklo-rystycznych. Pierwszą z nich był założony w 1973 r. zespół śpiewaczy Rabčičanka. W 1982 r. utworzono dziecięcy zespół folklorystyczny Kašunka, który prowadziła muzyk i znawczy-ni miejscowego folkloru Valéria Baľáková. To właśnie ona opiekuje się Izbą Pamięci, otwar-tą w 2016 r. Zgromadzono tu kroniki i zdjęcia, a także publikacje, przy powstaniu których współpracowała z Orawskim Ośrodkiem Kultury („Ozveny spod Babej hory“). Wysłucha-my też ciekawych opowieści.

Drugi zbiór to przedmioty pochodzące z wystroju dawnych chałup, w tym meble i naczy-nia, tradycyjne miejscowe rękodzieło, stroje regionalne, a także ciekawa kolekcja dzwonków pasterskich. Najstarszym eks-ponatem jest ponad 100-letnia skrzynia posażna.

Pamätná izba Rabčického folklóru

Rabčice

Kontakt/Contact: Obecný úrad, Rabčice 196 +421/43/559-42-05, +421/43/559-44-67 www.rabcice.sk, ocu@rabcice.sk Základná škola s materskou školou, Rabčice 194 +421/43/559-42-06 (sekretariát)

105

R a b č ic e sú s loven-skou dedinou situovanou v  blízkosti hranice s Poľ-skom, medzi Námestovom a Oravskou Polhorou. Ved-ľa kostola, v  budove ško-ly sa nachádza Pamätná izba Rabčického folklóru venovaná regionálnej go-ralskej kultúre. Je to ďalšie miesto podporujúce udr-žiavanie miestnych tradí-cií prostredníctvom pamätí a regionálneho vzdelávania. V  izbe sa môžeme oboz-námiť s históriou vzniku a  činnosti tunajších fol-klórnych zoskupení. Prvým

z nich bola spevácka skupina Rabčičanka, ktorá vznikla v  roku 1973. V  roku 1982 vznikol detský folklórny súbor Kašunka, ktorý vedie hudobníčka a znalkyňa miest-neho folklóru Valéria Baľáková. Práve ona sa stará o pamätnú izbu, ktorá bola otvo-rená v  roku 2016. Sú v nej zhromaždené kroniky a  fotografie, ako aj monografie, na ktorých spolupracovali s Oravským kul-túrnym strediskom („Ozveny spod Babej hory“). Z úst Valérie Baľákovej si vypoču-jeme aj zaujímavé príbehy.

Druhú zbierku tvoria predmety pochádzajúce z výzdoby starých dreveníc – nábytok, nára-die, tradičné miestne ľudové ručné práce, regionálne kroje, ako aj zaujímavá zbierka pastier-skych zvoncov. Najstarší exponát – truhlica na oblečenie má viac ako 100 rokov.

Rabčice is a Slovakian village situated near the polish border, between Námestovo and Oravská Pol-hora. In the school building, near the church, there is the Memorial Hall of the Rabčice Folklore which is dedicated to regional highlander culture. This is a consecutive place where the local traditions are pre-served through memory and regional education.

In the Hall we can learn about the history and the activities of the local folk groups. Rabčičanka – a vo-cal group – was the first one established in 1973. Kašunka was a folk children’s group established in 1982, whose director was Valéria Baľáková – an expert on the local folklore. It is her, who attends the Memorial Hall opened here in 2016. The chronicles and photographs are collected here as well as the publications which were created in co-operation with the Orava Culture Centre (e.g. collection of songs “Echo from the foot of Babia hora”). We will also listen to very interesting stories.

The other collection consists the objects from old peasant houses including furniture, crockery, tradi-tional, local handicraft, regional costumes, as well as a very interesting collection of shepherd bells. The oldest exhibit is over 100-year-old hope chest.

106G

Będąc w Bobrovie, odwiedzić możemy pracownię Jána Špulera, rzeźbiarza samouka. Od dziecka miał bliski kontakt z drewnem i pracą w nim. Jest twórcą uznanym, wielokrotnie wyróżnianym, także za rzeźby w kamieniu, m.in. kilkukrotnym laureatem ogólnokrajowe-go konkursu „Výtvarné spektrum” i nagród międzynarodowych. Najczęściej wykonuje swoje prace w drewnie lipy, ale wykorzystuje także czereśnię i jawor. W dorobku Jána Špulera znaj-dziemy zarówno rzeźby o tematyce sakralnej (piety, Madonny, postacie świętych, wizerunki Chrystusa i inne), jak też sceny z życia codziennego wsi, a także zwierzęta. Są różnej wielkości, od niewielkich do ponad dwumetrowych, prezentowanych w całej okazałości jako monolity.

W jego warsztacie możemy wziąć do rąk sprzęt do obróbki drewna. Wykorzystuje piły, strugi, pilniki i inne narzędzia stolarskie. Dzięki temu stajemy się na chwilę twórcami, a mistrz chętnie opowie o swojej pasji i zademonstruje kolejne etapy powstawania rzeźb.

Pracovňa Jána Špulera

Bobrov

107

Pri pobyte v  Bobrove môžeme navštíviť Jána Špulera. Je to tvorca, ktorý sa zaoberá sochárstvom. Je samoukom. Od detstva mal blízko k drevu a k práci s nim. Je oceňovaným a uznávaným tvorcom, aktuálne i v kameni. Niekoľkokrát získal titul laureáta na celoštát-nej súťaži Výtvarné spektrum a niekoľko ďal-ších, i medzinárodných ocenení. Svoje prá-ce najradšej reže v lipe, ale využíva i čerešňu a  javor. V  tvorbe Jána Špulera nájdeme so-chy so sakrálnou tematikou (piety, Madony, postavy svätcov, obrázky Krista a iné), ako aj zobrazenia každodenného vidieckeho života, i zvieratá. Sú rozličnej veľkosti, od menších až po vyše dvojmetrové, predstavované v ce-lej veľkosti ako solitéry.

V jeho dielni sa môžeme dotknúť i náradia na spracovanie dreva. Používa píly, hoblíky, brúsku a iné stolárske náradie. Staneme sa tak na chvíľu tvorcami, majster nám to umožní. A k tomu rád rozpráva o svojej záľube a roz-povie o etapách vzniku plastík.

When in Bobrov you can visit Ján Špuler Work-shop. He is a self-taught sculptor. He started to learn how to process wood when he was a child. He is a very esteemed artist, awarded many times also for his stone sculptures, many times he received the main award in the national competition of artis-tic work “Výtvarné spektrum” as well as in interna-tional competitions. He usually works in lime tree wood but he also uses cherry wood and sycamore wood. His works are religion-themed (Pietas, Ma-donnas, the figures of saints and Christ, and oth-ers) but there are also scenes from a village life and animals. They can be very small but also 2 meters high such as the figures presented as monoliths.

In his workshop, everyone can grab the tools used for wood processing. He uses saws, hand planes, files and other carpentry tools. we can be-come artists for a moment and the master willing-ly talks about his passion and demonstrates the subsequent stages in which the sculpture is made.

Kontakt/Contact: Pracovňa Jána Špulera Bobrov, Okružná 47 +421/43/558-72-02, +421/907-056-451 jan.spuler@gmail.com

108G

Orawska Półgóra jest jedną z największych wsi na Orawie, wysuniętą najbardziej na północ sło-wacką miejscowością. Interesująca jest ze wzglę-du na tradycje dudziarskie oraz promocję gry na dudach. Tu znajduje się Izba Dudziarzy i prężnie działa Cech Słowackich Dudziarzy, czyli beskidz-kich muzyków specjalizujących się w grze na tym tradycyjnym instrumencie. Cech powstał w 1996 r. i liczy obecnie 50 muzyków. Pod koniec 2015 r. słowacka kultura dudziarska zosta-ła wpisana na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO.

Działalność Cechu pozwala m.in. na rozwijanie umiejętności gry, przede wszystkim dzie-ciom i młodzieży, a także prowadzenie warsztatów budowy instrumentów. Dla dzieci orga-nizowane są zajęcia, w czasie których uczą się one gry na dudach. W 2014 r. udało się rów-nież otworzyć w Orawskiej Półgórze podstawową szkołę muzyczną, w której uczą się grać na skrzypcach i akordeonie. Nabyte umiejętności pozwalają młodym ludziom nie tylko konty-nuować tradycyjny sposób gry, ale także w znaczący sposób wpływać na kształt współcze-snej muzyki ludowej.

Gajdošská izba

Oravská Polhora

109

Co roku Orawski Ośrodek Kultury organizuje w  Orawskiej Półgórze Międzynarodowy Festiwal Dudziarski „Gajdovačka”. Dudziarze prezentują swe umiejętności także w czasie imprez lokalnych.

W Izbie Dudziarzy jest też małe muzeum, zgromadzono tu trombity, dudy, piszczałki i inne instrumenty wykonane przez miejscowych twórców. Ekspozycja w jednym z pomiesz-czeń poświęcona jest historii beskidzkich muzykantów. Bardzo ciekawym eksponatem jest zabytkowa skrzynia z artefaktami cechowymi. Umieszczono tu także narzędzia niezbędne do wykonywania instrumentów. Przestronne pomieszczenie pełni często funkcję warszta-tu, który jest wykorzystywany do prowadzenia zajęć.

Kontakt/Contact: Cech slovenských gajdošov Centrum gajdošských tradícií Oravská Polhora 565 +421/903-044-033 www.gajdy.sk kultura@oravskapolhora.sk

110G

Oravská Polhora je jednou z najväčších obcí na Orave, je najsevernejšou slovenskou ob-cou. Je zaujímavá pre rozvíjanie gajdošskej tradície a pre propagáciu školy hry gajdách. Na-chádza sa tu Gajdošská izba, v ktorej aktívne pôsobí Cech slovenských gajdošov. Cech vzni-kol v roku 1996 a v súčasnosti má približne 50 členov. Na sklonku roku 2015 bola Slovenská gajdošská kultúra zapísaná na listinu svetového nehmotného kultúrneho dedičstva UNESCO.

Činnosť cechu podporuje aj rozvíjanie hry na tomto hudobnom nástroji, predovšetkým pre deti, ako aj tvorivé stretnutia v oblasti ich výroby. Pre deti sa organizujú dielne, počas ktorých sa učia hrať na gajdy. V roku 2014 sa podarilo založiť v Oravskej Polhore základnú hudobnú školu, v ktorej sa deti učia i hre na husliach a akordeóne. Získané schopnosti umož-ňujú mladým ľuďom nielen pokračovať v tradičnom spôsobe hry, ale aj podstatným spôso-bom ovplyvňovať dnešnú podobu folklórnej hudby.

Každý rok v Oravskej Polhore organizuje Oravské kultúrne stredisko Medzinárodný gaj-došský festival „Gajdovačka“. Gajdoši prezentujú svoje nadanie aj v rámci obecných podujatí.

V Gajdošskej izbe sa nachádza i malé múzeum, sústredené sú tu trombity, gajdy, píšťalky a iné hudobné nástroje vyrobené domácimi tvorcami. Expozícia je venovaná aj histórii bes-kydských hudobníkov. Veľmi zaujímavým exponátom je pamätná skriňa s cechovými ar-tefaktmi. Nachádza sa tu aj príslušenstvo potrebné na výrobu hudobných nástrojov. Veľká miestnosť je často priestorom, kde sa konajú dielne.

Oravská Polhora is one of the biggest villages in Orava, it is a northernmost village in Slovakia. It is a very interesting place because of the bagpipe playing traditions and the promotion of the art of playing the bagpipe. There is the Bagpipe Cham-ber here within which the Slovakian Bagpipe Play-ers’ Guild operates. These are the Beskids region musicians who specialize in playing this traditional instrument. The Guild was established in 1996 and now it has 50 musicians. In 2015 the bagpipe and the cultural work connected with it were listed on the UNESCO of the Representative List of the Intan-gible Cultural of Humanity.

The Guild facilitates developing the skill of play-ing the bagpipe among the children and the teen-agers but they also teach how to build bagpipe themselves. The Centre organises workshops for children where they learn how to play the bag-

pipes. In 2014 a primary music school was opened in Oravská Polhora and children learn the violin and the accordion there. The skills they acquire not only let them continue the traditional way of play-ing but also they let them shape the contempo-rary folk music.

The International Bagpipe Festival “Gajdovač-ka” is organised each year here by the Orava Culture Centre. The bagpipe players present their skills dur-ing local cultural events. There is also a small muse-um located in the Bagpipe Chamber where all kinds of instruments made by the local artists are exhibit-ed – trembitas, gaidas, reeds, etc. One of the exhibi-tions is dedicated to the Beskids region musicians. The chest with the guild’s artefacts is a very inter-esting exhibit. You can also see the tools needed to make the instruments. The spacious exhibition room is sometimes used as a workshop for classes.

111

Najstarszym zachowanym zabytkiem archi-tektonicznym Twardoszyna jest gotycki, drew-niany rzymskokatolicki kościół pw. Wszystkich Świętych. Pochodzi z drugiej połowy XV w., nato-miast jego renesansowa rekonstrukcja z XVII w.

Z kościołem związana jest pewna legenda – o śniegu, który spadł w tym miejscu na św. Jana, 24 czerwca. To wydarzenie okoliczni mieszkańcy uznali za znak z nieba. Równie inte-resujący jest fakt, że kościółek został pierwotnie wybudowany bez użycia metalowych gwoź-dzi. Choć dziś to już się zmieniło.

Świątynia na ścianach skrywa wiele symboli. Na sklepieniu można podziwiać gwieździ-ste niebo z księżycem – symbolizuje to ukrzyżowanie Chrystusa. Na ścianach bocznych znaj-dują się obrazy dwunastu apostołów. Renesansowe malowidła pochodzą z 2. połowy XVII w. Wzrok przykuwa także kasetonowy strop, składający się z 49 ornamentowych róż, z których każda jest inna.

Pierwotny gotycki ołtarz miał obraz przedstawiający opłakiwanie Chrystusa, ale został w 1919 r. przewieziony do Węgierskiego Muzeum Narodowego w Budapeszcie. Obecny, ba-rokowy, z XVIII w. pochodzi z innego kościoła – w środku obraz Wszystkich Świętych. Kom-pozycję uzupełniają rzeźby wykonane z lipy, z pięknymi detalami.

W 1994 r. kościół otrzymał brązową plakietkę Europa Nostra, która widnieje nad połu-dniowym wejściem. Został umieszczony na liście europejskiego dziedzictwa kulturowego jako kulturowy zabytek krajowy.

Obiekt jest otwarty dla zwiedzających, a msze odbywają się tu raz w roku – w dzień Wszyst-kich Świętych. Jest otoczony cmentarzem, na którym znajdują się nagrobki z końca XIX w.

Kościół sprawia wrażenie monumentalnego, a widok ze wzgórza otaczającego miasto jest jedyny w swoim rodzaju.

Kontakt/Contact: Kostol Všetkých svätých v Tvrdošíne Vojtaššákova 628/54, +421/43/532-21-67 www.muzeum.sk/dostol/default.php?obj= rkat&ix=tvrdosin, msksts@orava.sk

Drevený kostol Všetkých svätých

Tvrdošín

112G

Najstaršou zachovalou pamiatkou archi-tektúry mesta je gotický drevený rímsko-ka-tolícky kostol Všetkých svätých. Pochádza z druhej polovice 15. storočia a v 17. storočí ho renesančne upravili.

S kostolom sa viaže i istá legenda – o sne-hu, ktorý napadol na tomto mieste na sv. Jána, 24. júna. Túto udalosť okolití obyvatelia pokladali za znak z neba. Rovnako zaujíma-vý je i fakt, že pôvodne bol kostol postavený bez použitia kovových klincov. Aj keď dnes sa to už zmenilo.

Chrám skrýva na stenách veľa symbolov. Na klenbe je možné obdivovať hviezdnatú oblohu s mesiacom, symbolizuje ukrižova-nie Krista. Na bočných stenách sa nachádza-jú obrazy dvanástich apoštolov. Renesančné maľby pochádzajú z druhej polovice 17. sto-ročia. Zrak priťahuje aj kazetový strop pozo-stávajúci zo 49 ornamentových ruží, z kto-rých každá je iná.

Pôvodný gotický oltár mal obraz zobrazu-júci oplakávanie Krista, ale bol v roku 1919 presťahovaný do Maďarského národného múzea v Budapešti. Súčasný, barokový, z 18. storočia pochádza z iného kostola – v strede je obraz Všetkých svätých. Kompozíciu do-kresľujú detaelne prepracované sochy vyre-zané z lipového dreva.

V roku 1994 chrám získal bronzovú pla-ketu Europa Nostra, ktorá sa nachádza nad južným vchodom. Objekt bol zapísaný do Zo-znamu európskeho kultúrneho dedičstva ako štátna kultúrna pamiatka.

Objekt je otvorený pre návštevníkov, sv. omše sa tam konajú raz do roka – na deň Všetkých Svätých. Stavba je obklopená cin-torínom, na ktorom sa nachádzajú náhrobné kamene od konca 19. storočia.

Kostol pôsobí monumentálne a vyhliadka z kopca obklopujúceho mesto je jedinečná.

113

The oldest preserved monumental architecture in Tvrdošín is the Gothic wooden Roman-Catholic All Saints Church. Its origins date back to the sec-ond half of the 15th century and it was rebuilt in Re-naissance style in the 17th century.

There is a legend often told about the snow which came down here on the 24th of June (at John Day) – this event was considered as a miracle by the local inhabitants. Not only the legend is interesting but also the fact that originally the church was built without a single metal nail. Today, however, the sit-uation is different.

The temple presents a lot of symbols on its walls. On the ceiling, we can admire a starry sky with the moon which symbolizes the crucifixion of Christ. The walls present the paintings of the Apostles. The Renaissance paintings date back to the late 17th cen-tury. Our attention is also drawn to the panelled ceil-ing consisting of 49 ornamented roses, out of which each is different.

The original gothic altar with a painting of Bemoaning the Death of Christ was moved in 1919 to Hun-garian National Museum. The contemporary Baroque altar from the 18th century (originally built for a dif-ferent church) has the painting of All Saints. The composition is com-plemented with lime wood sculptures with beautiful details.

The church was awarded a bronze prize by Europa Nostra in 1994 (the wall plaque can be seen above the southern en-trance) and, as the National Cultural Monument, the church was included in the list of European cultural heritage.

The church is open to visiting and the masses are cele-brated here once a year on the All Saints Day. The church is surrounded by the cemetery, where you can find the gravestones dating back to the end of the 19th centu-ry as well as the contemporary ones.

The church seems really impressive and the view from the hill surrounding the town is one of the kind.

114G

W  Twardoszynie mieszka i  tworzy utalen-towany rzeźbiarz – Stanislav Ondrík. W swo-im domu prezentuje zainteresowanym gościom rzeźby z drewna topoli, lipy, jawora, jesionu oraz drzew owocowych.

Stanislav jest samoukiem, a w drewnie strugał od małego. Na początku było to zdobienie lasek. Wykonywał zabawki dla dzieci, a także szopki. Jak mówi: „Gdy przychodzi inspiracja, skupiam się wyłącznie na kawałku drewna”. Te słowa po-twierdza z uśmiechem jego żona, dodając, że mąż potrafi również pięknie malować. Swoich rzeźb jednak nie maluje, ponieważ nie było tego w tra-dycji orawskiej.

Całe dnie spędza w swoim warsztacie. Zrobie-nie rzeźby zajmuje mu od jednego dnia do tygo-dnia, w zależności od wielkości kawałka drew-na. Jego ulubionym tematem jest życie codzienne. Małe i duże kawałki drewna przybie-rają postaci zwykłych ludzi – najczę-ściej pracujących w polu.

Będąc w okolicy, z pewnością war-to pokusić się o spotkanie z tym po-godnym człowiekiem. Obejrzeć rzeź-by i porozmawiać.

Kontakt/Contact: Dielňa Stanislava Ondríka Tvrdošín, M.R. Štefánika 24, +421/908-072-149 www.drevenesochy.sk, stano.ondrik@gmail.com

Dielňa Stanislava Ondríka

Tvrdošín

115

V Tvrdošíne žije a tvorí talentovaný rez-bár – Stanislav Ondrík. Vo svojej expozícii v  dome prezentuje zaujatým hosťom sochy z topoľového, lipového, javorového a jaseňo-vého dreva, ako aj z ovocných stromov.

Stanislav je samoukom a v dreve vyrezá-val od najmladších rokov. Na začiatku to bolo zdobenie palíc. Robil hračky pre deti, ako aj betlehemy. Ako hovorí: „Keď ma pohlcuje in-špirácia, sústredím sa iba na kus dreva, ktoré mám“. Tieto slová potvrdzuje s úsmevom jeho manželka, podotýkajúc, že jej manžel vie aj

A certain talented man, sculptor Stanislav Ondrík, lives and creates in Tvrdošín. In his workshop, he presents his sculptures made of different types of wood – populus, lime tree, sycamore, ash and fruit trees.

Stanislav is a self-taught man who started carving when he was a child. He started with ornament-ing the sticks then walking sticks and this is how it started. He made toys and nativity scenes. As he says: “When I get the inspiration I entirely focus on the piece of wood that I have”. His wife confirms his words with a smile on her face and she adds that her husbands also paints very well. He however never paints his sculptures because it was not in the Oravian tradition.

He spends his days in his workshop. It takes him one day to one week to make one sculpture depend-ing on the size of the piece of wood that he has. Family life is his favourite theme. Small and big pieces of wood turn into common people – most often working in the field.

When being around it is surely worth meeting this joyful person, seeing his sculptures and talking to him.

krásne maľovať. Svoje sochy ale nemaľuje, to nebolo na Orave tradíciou.

Celé dni trávi vo svojej dielni. Vyrezanie sochy mu zaberie od jedného dňa do týždňa, v závislosti od veľkosti dreva. Jeho obľúbe-nou témou je každodenný život. Malé a veľ-ké kusy dreva sa menia na obyčajných ľudí – najčastejšie pracujúcich na poli.

Pohybujúc sa v  blízkom okolí, oplatí sa stretnúť s týmto veselým človekom. Pozrieť si sochy a porozprávať sa.

116G

W  Babinie, miejscowości, z  któ-rej pochodzi jeden z największych lu-dowych rzeźbiarzy słowackich Štefan Siváň, znajduje się Galeria Ludowe-go Rzeźbiarstwa. Istnieje od 2006 r., w  pomieszczeniach starej szkoły. Zgromadzonych jest tam ponad 100 drewnianych prac o różnorodnej te-

matyce (np. wiejskie życie, pasterstwo, prace polowe, motywy sakralne), wykonanych przez ponad 30 twórców z całej Słowacji (Orawy, Liptowa, Kisuc, Poważa, Szarysza), a także z Pol-ski podczas plenerów rzeźbiarskich. W znakomitej większości to rzeźba monumentalna, się-gająca nawet 2,5 m wysokości.

Rokrocznie w drugim tygodniu sierpnia odbywa się w Babinie pięciodniowy plener poświęcony pamięci rzeźbiarzy Siváňów – ojca i syna. W plenerze biorą udział artyści z Polski i Słowacji, a ich prace można oglądać właśnie w Galerii lub też w plenerze oraz w Urzędzie Gminy. Władze gminy rozpoczęły starania o utworzenie nowoczesnej gale-rii, w której zgromadzone dzieła mogłyby zostać wyeksponowane w pełni profesjonalnie.

Podczas wycieczki do Babina warto zobaczyć dom mistrza Štefana Siváňa, gdzie znaj-duje się sporo dzieł jego oraz jego syna. Atmosfera tego miejsca, które zostało częścio-wo uszkodzone przez pożar, jest niesamowita. Aby odwiedzić dom artysty, trzeba jednak wcześniej umówić się z właścicielką.

Galéria ľudového rezbárstva

Babín

117

V Babíne, obci, z ktorej pochádza jeden z najvýznamnejších slovenských ľudových rezbá-rov Štefan Siváň, sa nachádza Galéria ľudového rezbárstva. Existuje od roku 2006 v priesto-roch starej školy. Zhromaždených je tam viac ako 100 drevených plastík s rozličnou temati-kou (napr. vidiecky život, pastierstvo, poľnohospodárske práce, sakrálne motívy). Vytvorilo ich 30 tvorcov z celého Slovenska (Oravy, Liptova, Kysúc, Považia, Šariša) a z Poľska v rámci plenérov. Väčšinou ide o monumentálne rezby, rozmerov až 2,5 m.

Každý rok, v druhý augustový týždeň sa uskutočňuje v Babíne päťdňový rezbársky plenér venovaný pamiatke otca a syna – rezbárov Siváňovcov. Plenéru sa zúčastňujú rezbári z Poľska a zo Slovenska a ich práce je možné obdivovať práve v Galérii alebo vo voľnom priestranstve, ako aj na Obecnom úrade. Obec sa snaží o vznik modernej galérie, v ktorej by zhromaždené diela mohli byť prezentované v profesionálnych podmienkach.

Počas výletu do Babína sa oplatí pozrieť si dom majstra Siváňa. Tu sa stále nachádza veľa jeho diel a diel jeho syna. Atmosféra tohto miesta, ktoré čiastočne poškodil požiar, je neuve-riteľná. Dom umelca je možné navštíviť iba po predchádzajúcej dohode s majiteľkou.

The Folk Woodcarving Gallery is situated in Babín, a place where one of the greatest Slovakian folk sculptors Šte-fan Siváň comes from. It has been open since 2006 and it is located in the old school building. It includes more than 100 wooden works depict-ing rural life, shepherds’ work, field work and sacral motifs. They were made by more than 30 sculptors in the Orava, Liptov, Považie, Kysúce and Šariš Regions, as well as in Poland during plein-air sculpting. Most of the sculptures are really monumental ones being over 2,5 meters high.

Every year in the second week of August there is a five-day plein-air sculpting organised in memory of Štefan Siváň and his son. The artists from Slovakia an Poland participate in this event and their works can be later seen in the gallery, outdoors and in the Rural Commune building. The authorities started making ef-forts to establish a modern gallery in which all the works collected could be exhibited in a professional way.

During the trip to Babín Štefan Siváň’s house is really worth visiting. There are still some works of his and his son’s, who is a sculptor as well. The atmosphere of this place, which was damaged by the fire, is re-ally unique. If you want to visit the artist’s house you should arrange with the owner it prior to your arrival.

Kontakt/Contact: Galéria ľudového rezbárstva, Babín 50 +421/43/557-72-07, 908-901-914 www.babin.sk, kulturababin@orava.sk

118G

W  Podbieli możemy zobaczyć wyjątkową, dobrze zachowaną drewnianą zabudowę. rezerwat architektury ludowej nosi nazwę Bobrova raľa. Usytuowany jest przy głównej uli-cy, naprzeciwko Małego Muzeum Etnograficznego. To największe skupisko drewnianych do-mów z rzeźbionymi gankami w Europie Środkowej. Stoją w rzędzie, zwrócone w stronę ulicy swoją węższą ścianą. Zbudowane są na niskich kamiennych fundamentach, które izolowały drewno przed wilgocią, a przestrzeń między balami jest wypełniona mchem.

Zabudowa została uznana za zabytek w 1977 r. Liczy 43 obiekty z końca XIX w., z cze-go niektóre stanowią własność prywatną i wykorzystywane są do celów rekreacyjnych. In-trygujące jest zobaczyć, jak te zabytkowe domy wpasowują się we współczesną zabudowę.

W Podbieli już od niemal 20 lat odbywa się regionalny festiwal folklorystyczny, podczas którego występują przede wszystkim orawskie zespoły ludowe. Prócz podziwiania dawnej architektury, można tu więc poznać folklor i zrelaksować się w otoczeniu wspaniałej przyrody.

Kontakt/Contact: Rezervácia ľudovej architektúry v Podbieli +421/43/538-10-31 www.podbiel.sk/index.php/sk/atrakcie/atrakcie-v-podbieli/64-bobrova-rala, starosta@podbiel.sk

Rezervácia ľudovej architektúry Bobrova raľa

Podbiel

119

V Podbieli na Orave sa nachádza jedinečná a zachovaná expozícia ľudovej architektú-ry. Pamiatková rezervácia ľudovej architektúry, drevenej zástavby hospodárskych dvorov, umiestnených pri hlavnej ulici oproti Malému etnografickému múzeu má názov Bobrova raľa. Je to najväčšie zoskupenie pôvodných dreveníc v Strednej Európe. Stoja pozdĺž hlav-nej cesty, radovo, obrátené k ulici svojou užšou stenou. Postavené sú na nízkych kamenných podmurovkách, ktoré izolujú drevo pred vlhkosťou a škáry medzi jednotlivými trámami sú vypchané machom.

Zástavba bola zapísaná ako pamiatka v roku 1977. Patrí k nej 43 objektov z konca 19. sto-ročia, pritom niektoré sú súkromným vlastníctvom a sú rekreačne obývané. Je zaujímavé sle-dovať urbárne prostredie a zakomponovanie dreveníc do súčasnej zástavby.

V obci sa už takmer 20 rokov realizuje regionálny folklórny festival, na ktorom sa prezen-tujú najmä oravské ľudové súbory. Okrem obdivovania pôvodnej architektúry je tak možné spoznať a zažiť aj folklór a oddýchnuť si v obklopení krásnej prírody.

9. Bobrova ral’a w PodbieluPodbiel leży w regionie etnograficznym Orawy. Jest jednym z najlepiej zachowanych miejsc, jeśli chodzi

o budownictwo. Bobrova raľa to rezerwat architektury ludowej, drewniana zabudowa domów gospodar-skich, usytuowanych przy głównej ulicy, naprzeciwko Małego Muzeum Etnograficznego. To największe w Środkowej Europie skupisko drewnianych domków z rzeźbionymi gankami. Stoją wzdłuż głównej drogi, w rzędzie, ustawione ku ulicy swoją węższą ścianą. Zbudowane są na niskich kamiennych fundamentach, które izolowały drewno przed wilgocią, a przestrzeń między belkami jest uzupełniona mchem.

Zabudowa została uznana za zabytek w 1977 r. Liczy 64 obiekty z końca XIX w., z czego niektóre stanowią własność prywatną i są zamieszkałe, jednak nie na stałe – wykorzystuje się je raczej do celów rekreacyjnych.

Intrygujące jest zobaczyć, jak te zabytkowe chaty wpasowują się w nowoczesną wersję miasta, użyt-kowane nieprzerwanie od swojego powstania. Warto dodać, że w amfiteatrze na Bobrowej ral’i, odbywa się festiwal folklorystyczny, na którym występują orawskie zespoły ludowe, kapele ludowe oraz goście z innych krajów. Prócz podziwiania dawnej architektury, można tu więc poznać odrobinę folkloru i zrelak-sować się w otoczeniu wspaniałej natury.

In Podbiel we can come across exceptionally well preserved wooden development. The historical re-serve of the folk architecture is called Bobrova ral’a. Wooden buildings are built along the main road opposite the Small Ethnographic Museum. It is the largest cluster of wooden houses with carved porch-es in Central Europe. They are built along the main road in a row with their narrower walls facing the road. They are built on low stone wall footing that will offset slightly terrain and insulate the wooden walls from moisture. The joints between the beams are stuffed with moss.

The buildings were acknowledged as a monument in 1977. It consists of 43 buildings dating back to the 19th century, out of which some are private properties and they are used for seasonal dwellings. The sight of these old houses incorporated in the landscape of a modern version of town is really intriguing.

It is also worth mentioning that the folk festival has been organised here for almost 20 years during which we can see primarily Oravian folk groups perform. Therefore apart from admiring old architecture we can also learn a bit about folklore and find some rest in the surrounding of a beautiful nature.

120G

Małe Muzeum Etnograficzne w Podbieli mieści się w zabytkowym budynku dawnej szkoły katolickiej, za-łożonej przez proboszcza tutejszej pa-rafii. W muzeum znajduje się ekspozy-cja rzeczy używanych na tych terenach w przeszłości, w gospodarstwach do-mowych i rolnych. Zbiór przedmiotów domowego użytku, narzędzi, dokumentów dotyczących historii szkoły oraz parafii, dawnej wąskotorowej kolejki czy niezwykłych odkryć archeologicznych (np. skamielin i urn sprzed 2500 lat znalezionych na pobliskiej Białej Skale) to nie jedyne ciekawe rzeczy warte głębsze-go zainteresowania.

Nieopodal muzeum znajduje się majestatyczna Czerwona Skała, która stanowi punkt wi-dokowy (690 m n.p.m., 130 m nad wodami Orawy). Swoją nazwę zawdzięcza skałom wapien-nym o czerwonej barwie. Można podziwiać ją z bliska lub skorzystać z atrakcyjnych propozycji – u jej podnóża organizowane są rejsy, spływy kajakowe, wycieczki oraz wspinaczki górskie.

Kontakt/Contact: Malé Podbielanské etnografické múzeum Podbiel 194, +421/43/538-14-40 (správca farnosti), +421/903-535-832 (miestna CK SK Tour) www.podbiel.sk/index.php/sk/atrakcie/atrakcie-v-podbieli/62-male-etnograficke-muzeum-v-podbieli

Malé Podbielanské etnografické múzeum

Podbiel

121

The Little Ethnographical Museum in Pod-biel is located in a historical building of a  former Catholic school, established here by the parish priest from Podbiel. The exposition in the Muse-um presents objects used in this area in the past, in the local households and farms. The collection of household objects, tools, documents concerning the history of the school and the parish as well as the narrow-gauge railway or unique archaeological findings (e.g. fossils or 2500-year-old urns found in the neighbouring White Rock) are not the only fas-cinating things here.

There is a majestic Red Rock near the museum which is an overlook (690 m. above sea level, 130 m. above Orava waters). Its name comes from the red colour of limestone rock it is built of. You can see it in close proximity or make use of attractive offers – at the foot of the rock cruises, canoeing, moun-tain trekking and all kinds of climbing are organised.

Malé etnografické múzeum v  Pod bieli sa nachádza v  historickej budove niekdaj-šej katolíckej školy a bolo založené farárom z Podbiela. V múzeu sa nachádza expozícia náradia, používaného na tomto území v mi-nulosti v tamojších domácnostiach a na gaz-dovstve. Zbierka úžitkových predmetov, ná-radia, dokladov tykajúcich sa histórie školy, ako aj farnosti, niekdajšej úvraťovej železni-ce alebo neobyčajných archeologických nále-zov (napr. skamenelín alebo popolníc spred 2500 rokov nájdených v blízkej Bielej skale) nie sú zďaleka jediné zaujímavé veci, ktorým sa oplatí venovať väčšiu pozornosť.

Neďaleko múzea sa nachádza majestátna Červená skala, ktorá je vyhliadkovým bo-dom (690 m n. v., 130 m nad vodami Oravy). Za svoj názov vďačí vápencu červenej farby. Možno ju obdivovať zblízka alebo využiť za-ujímavé ponuky – na jej úpätí sa organizujú plavby, kajakové splavy, výlety, ako aj horo-lezecké výstupy.

122G

Oravský Biely Potok to gmina w powie-cie Twardoszyn. Wieś powstała w  1567 r., a  przez ponad dwa stulecia, od XVIII do początków XX w., była cenionym ośrod-kiem kamieniarstwa i rzeźby ludowej, przede wszystkim religijnej. Miejscowi rzeźbia-rze stworzyli wiele kapliczek, przydrożnych krzyży, postaci świętych, a  także nagrob-ków, które można spotykać na terenie całej słowackiej Orawy oraz w sąsiadujących z nią polskich regionach (Żywiecczyzna, Podhale).

Tradycje kamieniarskie sięgają tu początków XVII w. Piaskowiec, który był wydobywa-ny w trzech okolicznych kamieniołomach, służył do produkcji kamieni młyńskich oraz jako materiał budowlany. W późniejszym okresie wykorzystywany był również do celów arty-stycznych. Najbardziej znana jest rzeźbiarska rodzina Bielopotocký.

Dziś dawne tradycje starają się ożywić zarówno władze gminy, jak też Oravské kúlturne stredisko w Dolnym Kubinie. Od 2006 roku odbywa się tu plener rzeźbiarstwa, w którym uczestniczą artyści ze Słowacji i z Polski. Ich dzieła można podziwiać na otwartej przestrze-ni, w lapidarium kamiennych rzeźb i płaskorzeźb, obok budynku urzędu gminy oraz wo-kół kościoła. Rzeźby i płaskorzeźby, niekiedy ustawione na pieńkach i podestach, wyglądają niczym pozostałości po starożytnej cywilizacji. Jedne skończone, inne porzucone w trak-cie pracy, na przykład z powodu wad surowca. Przedstawiają zwierzęta, mityczne stworze-nia, sceny z życia Jezusa, postacie świętych, obrazki z życia codziennego lub popiersia róż-nych rozmiarów. Władze gminy planują w przyszłości zadaszenie plenerowej ekspozycji, by stworzyć artystom możliwość pracy nie-zależnie od pogody, a same dzieła ochro-nić przed niekorzystnymi warunkami at-mosferycznymi.

Lapidárium kamenných plastík a reliéfov

Oravský Biely Potok

Kontakt/Contact: Lapidárium kamenných plastík a reliéfov Oravský Biely Potok, Obecný úrad +421/43/539-54-11, www.oravskybielypotok.sk starosta@oravskybielypotok.sk

123

Oravský Biely Potok je obcou v okrese Tvrdošín. Dedina vznik-la v roku 1567 a viac ako dve storo-čia, od 18. do začiatkov 20. storo-čia, bola významným strediskom kamenárstva a ľudovej rezby, zvlášť sakrálnej. Miestni kamenári vy-tvorili mnohé kaplnky, prícestné kríže, postavy svätcov, ako aj náhrobné ka-mene, s ktorými sa možno stretnúť na úze-mí celej slovenskej Oravy a susedných poľ-ských regiónov (Żywiecczyzna, Podhalie).

Kamenárske tradície siahajú do začiatkov 17. storočia. Pieskovec, ktorý sa ťažil v troch kameňolomoch v okolí obce, sa používal najmä sa na výrobu mlynských kameňov a ako stavebný materiál. V neskoršom období aj na umeleckú tvorbu. Naj-známejšou rezbárskou rodinou boli Belopotockovci.

Dnes sa niekdajšie tra-dície snaží oživiť obec, ako aj Oravské kultúr-ne stredisko v  Dolnom Kubíne. Od roku 2006 sa tu realizuje rezbársky plenér, ktorého sa zúčastňujú umelci zo Slovenska a Poľska. Ich diela je mož-né obdivovať v lapidarium na otvorenom priestranstve vedľa budovy obecného úra-du a okolo kostola. Sochy a reliéfy, niekedy postavené na pni, vyzerajú ako pozostatky starovekých civilizácií. Jedny sú ukončené a ďalšie zasa zanechané počas práce, napríklad z dôvodu ka-zov na surovine. Znázorňujú zvieratá, mýtické bytosti, vý-javy zo života Ježiša, postavy svätcov, obrázky z každoden-ného života alebo poprsia roz-ličných veľkosti. Správa obce plánuje v  budúcnosti vytvo-riť strechu nad plenérovou ex-pozíciou, aby umelci mohli pracovať nezávislé od počasia a diela by boli chránené pred nepriaznivými poveternost-nými podmienkami.

Oravský Biely Potok is a rural com-mune in the Tvrdošín County. The vil-lage dates back to 1567 and it was an esteemed centre of stone craft and folk sculpting, especially religious one for more than two centuries, from the 18th century to the beginning of the 20th century. The local sculptors creat-

ed many shrines, wayside crosses, statues of saints as well as gravestones which you can come across the whole Slovakian region of Orava and neighbour-ing Polish regions of Żywiec and Podhale.

The stone craft traditions date back to the be-ginnings of the 17th century. Sandstone which

was excavated in three local quarries was used for making millstones and was

also used as a  building materi-al. Later it was also used for

making artistic objects. The most famous sculpt-

ing family was the family of Belopotocký.Today the rural commune

authorities together with Orava Cul-ture Centre in Dolný Kubín are the insti-

tutions that are trying to revive these old traditions. The plein-air sculpting has been

organised here since 2006 and artists from Slo-vakia and Poland participate in it. Their works can

be seen outside the rural commune building (in the lapidarium of stone sculptures and bas-re-liefs) and around the church building. The sculp-tures and the reliefs placed on the stubs and da-

ises look like the remains of the ancient civilisation. Some are fin-ished and some abandoned dur-ing the work due to deficiencies of the material. They portray an-imals, mythical creatures, scenes from the life of Jesus, figures of saints, everyday scenes or torsoes of different sizes. In the future, the authorities are planning to build the roof over this plein air expo-sition in order to facilitate artists’ work regardless the weather and to protect their works against un-favourable weather conditions.

124G

Skansen Muzeum Wsi Orawskiej w Zubercu mie-ści się w środku lasu, na polanie Brestová, ok. 3 km od wsi położonej u podnóża Tatr Zachodnich, w paśmie górskim Rohacze. Na powierzchni 8 ha rozmieszczono 56 domów mieszkalnych, budynków gospodarczych, obiektów technicznych i sakralnych z terenów Orawy. Ułożone są tematycznie i obrazują charakterystyczne cechy architektury ludowej użytkowanej przez różne warstwy społeczne.

Pomysł utworzenia skansenu pojawił się już w latach 20. XX w., kamień węgielny został położony w 1967, a muzeum otwarto w 1975 r. Zostało podzielone na kilka części. W więk-szości zgromadzone tu obiekty są oryginalne, przeniesione.

Pierwszą częścią jest dolnoorawski rynek, który reprezentuje zamożną część Orawy, o czym świadczą bardziej okazałe budynki. Młyn wodny oraz tartak stoją nad rwącym Zimnym Po-tokiem. Ulica Zamagurská z domami zamożnych i średniozamożnych rolników reprezentu-je charakterystyczną strukturę wsi górnoorawskiej. Ostatni odcinek trasy tworzą góralskie łazy, które obrazują najuboższą część regionu, położoną na południowo-wschodnich zboczach Beskidów Orawskich. Niewątpliwie na uwagę zasługuje cmentarz oraz późnogotycki, drew-niany kościół św. Elżbiety z miejscowości Zábreže, pochodzący z XV w., stojący na wzgórzu.

Ekspozycja jest czynna cały rok. Muzeum organizuje programy i pokazy dla gości. W ubie-głym roku odwiedziło je ponad 80 tysięcy gości. Kalendarium planowanych imprez jest przy-gotowane tematycznie i każdy może znaleźć w nim coś dla siebie. „Wieczór w muzeum” jest zwiedzaniem ekspozycji z latarniami, od stycznia do marca. Kwiecień to czas pokazów rze-miosła, zwyczajów wielkanocnych oraz programów folklorystycznych, natomiast maj i czer-wiec są poświęcone rzemiosłom. W kolejnych miesiącach odbywają się występy zespołów folklorystycznych w ramach Podroháčskiego Festiwalu Folklorystycznego, pokazy rzemio-sła orawskiego (ceramiki, rzeźby, tkactwa...), jeden z programów Międzynarodowego Festi-walu Dudziarzy „Gajdovačka” (festiwal odbywa się we wrześniu w Orawskiej Półgórze), or-ganizowanego przez Orawski Ośrodek Kultury. W listopadzie muzeum organizuje Święto

Múzeum oravskej dediny

Zuberec

125

Skanzen Múzeum oravskej dediny v Zuberci sa nachádza uprostred lesa, na poľane Bres-tová, cca 3 km od dediny, ktorá sa nachádza na úpätí Západných Tatier vo vysokohorskom pásme Roháčov. Na ploche 8 hektárov je situovaných 56 obytných domov, hospodárskych sta-vieb, technických a sakrálnych objektov z územia Oravy. Rozmiestnené sú tematicky a zná-zorňujú charakteristické vlastnosti ľudovej architektúry používanej rozličnými spoločen-skými vrstvami.

Myšlienka vzniku skanzenu sa objavila už v dvadsiatych rokoch 20. storočia, základný ka-meň bol položený v roku 1967. Múzeum bolo otvorené v roku 1975. Je rozčlenené na niekoľ-ko častí, z ktorých väčšinu tvoria pôvodné ale presťahované objekty.

Prvú časť tvorí Dolnooravský rínok, ktorý predstavuje bohatšiu časť Oravy, čomu dosved-čujú honosnejšie stavby. Mlyn a píla sú umiestnené nad prudkým Studeným potokom. Zama-gurská ulica s domami bohatých a stredne bohatých sedliakov predstavuje typickú štruktúru hornooravskej dediny. Posledný úsek tvoria Goralské lazy, ktoré sprítomňujú najbiednejšiu časť regiónu situovanú na juhovýchodnom úpätí Oravských Beskýd. Pozornosť si zaslúži aj cintorín a neskorogotický drevený kostolík sv. Alžbety zo Zábreže, pochádzajúci z 15. storo-čia, ktorý je na kopci.

św. Elżbiety (patronki muzealnego kościoła), a w grudniu koncerty muzyki ludowej oraz po-kaz zwyczajów bożonarodzeniowych.

To miejsce tętni życiem przez cały rok. Ideę żywego muzeum dopełnia hodowla zwierząt oraz uprawa kwiatów i ziół.

Zaangażowanie pracowników muzeum w Zubercu w uatrakcyjnianie programu działal-ności i w promocję skansenu jest ogromne. Czegóż jednak innego można się spodziewać po ludziach pełnych pasji, co widać na każdym kroku. Zwiedzający Muzeum Wsi Orawskiej mogą tu nabyć cenną wiedzę historyczną i folklorystyczną, a przy także okazji zakosztować okolicznych przysmaków.

Kontakt/Contact: Múzeum oravskej dediny, Zuberec – Brestová 850 +421/43/539-51-49 www.muzeum.zuberec.sk, muzeum@zuberec.sk

126G

Expozícia je otvorená celý rok. Múzeum organizuje programy a ukážky pre hostí. Tých zavítalo uplynulý rok do múzea viac ako 80 tisíc. Kalendár podujatí je pripravený tematicky a každý si nájde niečo pre seba. „Večer v múzeu“ je prehliadkou múzea s lampášmi od janu-ára do marca. Apríl je venovaný ukážkam remesiel, veľkonočných zvykov, ako aj folklórnym programom, v máji a júni je múzeum zasvätené remeslám. Neskôr sa organizujú vystúpenia folklórnych súborov – i ako súčasť Podrohačskych folklórnych slávnosti, ukážky oravských remesiel (keramiky, rezbárstva, tkáčstva...), jeden z programov Medzinárodného gajdošské-ho festivalu „Gajdovačka“, ktorý organizuje Oravské kultúrne stredisko vždy v septembri v Oravskej Polhore. V novembri múzeum organizuje Sviatok sv. Alžbety (patrónky kostola), a v decembri koncerty ľudovej hudby, ako aj ukážky vianočných zvykov.

Toto miesto prúdi životom celý rok. Myšlienku živého múzea dopĺňa chov zvierat, ako aj pestovanie kvetín a byliniek.

Angažovanosť pracovníkov zuberského skanzenu na zvyšovaní príťažlivosti programo-vej ponuky a propagácií je veľká. Čo iné by sme však očakávali od ľudí plných zanietenia pre svoju prácu, ktorá sa odzrkadľuje na každom kroku. Návštevníci Múzea oravskej dediny ur-čite neoľutujú. Získajú poznatky z histórie, v prírodnom pri ochutnávke miestnych kulinár-skych špecialít.

127

Three kilometres away from Zuberec, in Roháče Range, at the foot of the Western Tatra Mountains, at the meadows of Brestová, the Orava Village Museum can be found. Over an area of about 8 hectares, we can see 56 peasant houses, farmsteads and sacral buildings from the Orava Region. They are theme – arranged and they portray characteristic traits of the folk architecture typical of different social classes.

The idea of creating the open air museum already emerged in the 1920s, but the cornerstone was laid in 1967 and the museum was opened in 1975. It was divided into several sectors. The constructions in the museum are mostly original brought in from different locations in Orava.

The first sector is the Market Place of the Lower Ora-va, which exemplifies the richer side of the region with rather large, ostentatious houses. The mill and a sawmill are near the torrential Cold Brook. The Lane of the Zam-agurie Region, with houses and farmsteads of rich and medium rich farmers, represents the typical structure of the Upper Orava village. The last part of the trail is the goral hamlet, which represents the poorest part of Ora-va lying on south-eastern slopes of the Oravské Beskydy mountains. The cemetery with the Late-Gothic wooden Saint Elizabeth church from Zábreže from the 15th centu-ry, standing on an elevated location, dominates the area.

The exposition is open all year long and the muse-um organises programs and shows for numerous visitors coming to this place. Last year it was visited by more than 80 thousand people. The listings of the events planned are theme-set and everyone will find something interest-ing for themselves. ”The night at the museum“ is visiting the museum with lanterns and it is possible from Janu-ary to March. April is the time of handicraft shows, East-er customs and folk programs. Whereas May and June are devoted to handicraft. In the following months, there are folk performances within the Podroháčski Folk Festi-val, craftsmen shows (ceramics, wood sculpting, weav-ing and others) and one of the programs of the Inter-national Bagpipe Festival ”Gajdovačka“ (it is organised in September in Oravská Polhora by the Orava Culture Centre). In November there is St. Elizabeth Festival (the patron of the museum church) organised by the Muse-um and in December there are folk music concerts and Christmas customs show.

This place bustles all year long. The idea of the living museum is also realised by keeping household animals and growing flowers and herbs.

The dedication of the museum employees to make the program more attractive and popularise the Open air Museum is really immense. Yet what else would you expect of people with such a passion? The visitors may gain valuable knowledge of the local history and folk-lore and try the local specialities.

128G

Działający od 1953 r. Orawski Ośrodek Kultury w Dolnym Kubinie to instytucja kultury Województwa Żylińskiego. Jest liderem działań w zakresie sztuki nieprofesjonalnej w regionie i prowadzi szeroką działalność kulturalno-oświatową, w różnych zakresach zainteresowań (teatr, taniec, film i fotografia, folklor, rzemiosło...). Placówka organizuje i współorganizuje różnego rodzaju imprezy – warsztaty, wystawy, festiwale, przeglądy, konkursy i inne przed-sięwzięcia oraz uczestniczy w promocji kultury lokalnej. To w ciągu roku ponad 120 imprez o charakterze lokalnym, regionalnym, ogólnokrajowym i międzynarodowym.

Jednym z jego statutowych celów jest dbanie o zachowanie i rozwój tradycyjnej kultury orawskiej. Orawski Ośrodek Kultury wspiera i promuje regionalne zespoły folklorystyczne, kapele, śpiewaków, a także lokalnych artystów ludowych i rzemieślników. Jego działalność w tym zakresie oparta jest nie tylko na współpracy z krajowymi samorządami oraz placów-kami edukacyjnymi i kulturalnymi, ale obejmuje także realizację licznych projektów trans-granicznych i międzynarodowych, m.in. z Regionalnym Ośrodkiem Kultury w Bielsku-Białej czy Gminnym Ośrodkiem Kultury w Milówce. Stredisko organizuje i współorganizuje prze-glądy zwyczajów i folkloru obrzędowego, kapel i solistów, konkursy oraz wystawy sztuki lu-dowej. Istotnym elementem tych działań jest dokumentacja przejawów tradycyjnej kultury, m.in. poprzez publikacje, takie jak choćby monografie kultury ludowej na Orawie, przewod-niki, liczne foldery i biuletyny informacyjne.

W swojej siedzibie Orawski Ośrodek Kultury organizuje cykliczne wystawy tematyczne, np. ludowej rzeźby w drewnie, malarstwa na szkle, tradycyjnych zabawek ludowych, haftu, tradycyjnego zdobnictwa wielkanocnego czy bożonarodzeniowego. Podczas wizyty warto poprosić o pokazanie będących w jego posiadaniu rzeźb. Chodzi przede wszystkim o rzeź-by w drewnie, wykonane głównie podczas współorganizowanych przez instytucję plenerów, a także wykonanych przez znanych słowackich i polskich twórców. Przeważają sceny z życia codziennego oraz tematyka sakralna.

Oravské kultúrne stredisko

Dolný Kubín

Kontakt/Contact:Oravské kultúrne stredisko Dolný Kubín, Bysterecká 1263/55 +421/43/586-49-28 +421/43/586-49-78 www.osvetadk.sk osvetadk@osvetadk.sk

129

Oravské kultúrne stredisko pôsobí v Dolnom Kubíne od roku 1953 v  zria-ďovateľskej pôsobnosti Žilinského samo-správneho kraja. Je lídrom neprofesionál-nych kultúrnych aktivít v regióne a vedie širokú kultúrno-osvetovú činnosť v roz-ličných oblastiach záujmovej umeleckej činnosti (divadlo, tanec, film a  fotogra-fia, folklór, remeslá...). Stredisko organi-zuje a spoluorganizuje podujatia rôzneho druhu – tvorivé dielne, výstavy, festiva-ly, prehliadky, súťaže a iné podujatia, po-dieľa sa na propagovaní miestnej kultúry. V priebehu roka je to viac ako 120 podu-jatí miestneho, regionálneho, celoštátne-ho i medzinárodného rozsahu.

Jedným zo jeho základných cieľov je starostlivosť o udržanie a rozvoj tradič-nej oravskej kultúry. Oravské kultúrne stredisko podporuje a  propaguje regio-nálne folklórne súbory, kapely, spevákov, ako aj miestnych ľudových umelcov a re-meselníkov. Jeho činnosť v  tejto oblas-

ti sa zakladá nielen na spolupráci so štátnymi samosprávami, ale aj so vzdelávaco-kultúrnymi inštitúciami, obsahuje organizo-vanie mnohých cezhraničných a medzinárodných projektov, o. i. s Regionálnym kultúrnym strediskom v Bielsku-Białej

130G

The Orava Culture Centre, which has oper-ated since 1953 in Dolný Kubín is a cultural institu-tion of the Žilina Province. It is a leader in non-pro-fessional art activities and it offers a wide range of cultural and educational classes connected with dancing, theatre, film, photography, folklore, hand-icraft, etc. The Centre organises and co-organises all kinds of workshops, exhibitions, festivals, com-petitions, etc. during which the local culture is pro-moted. These are over 120 local, regional, national and international events.

One of the statutory aims is preserving and de-veloping traditional Oravian culture. The Orava Cul-ture Centre supports and promotes regional folk groups, bands, singers as well as the local folk art-ists and craftsmen. In order to achieve these aims, the Centre co-operates with Slovakian self-govern-ments, cultural and educational institutions as well as realizes numerous cross-border and internation-al projects, e.g. with the Regional Culture Centre in

alebo Obecným kultúrnym strediskom v  Milówke. Stredisko organizuje a spoluorganizuje i prehliadky zvykov a obradového folklóru, kapiel a sólistov, súťaže, ako aj výstavy ľudového umenia. Dôležitým prvkom v rámci tejto činnosti je dokumentácia prejavov tradičnej kul-túry, o. i. prostredníctvom publikácii, ako napríklad monografie ľudovej kultúry na Orave, i ďalších monografií, bedekrov, publikácií a informačných letákov.

Oravské kultúrne stredisko organizuje cyklické tematické výstavy, napr. insitnej drevo-rezby, sklomaľby, tradičnej hračky, výšivky, tradičnej veľkonočnej alebo vianočnej výzdoby. Pri návšteve sa oplatí poprosiť o možnosť nahliadnuť do skladu zbierok. Ide najmä o drevo-rezby vytvorené počas plenérov spoluorganizovaných strediskom, ale aj o ďalšie plastiky od významných slovenských a poľských tvorcov. V nich prevažujú výjavy z každodenného ži-vota, ako aj sakrálna tematika.

Bielsko-Biała and the Rural Commune Culture Cen-tre in Milówka. The Centre in Dolný Kubín organ-ises and co-organises customs and annual rituals competitions addressed to folk groups, folk bands and soloists as well as it organises folk art exhibi-tions. The significant part of all these activities is keeping the record of traditional culture in Orava. It is done through publications such as the mono-graph of the folk culture in Orava, guidebooks nu-merous folders and leaflets.

The Orava Culture Centre organises regular theme-focused exhibitions, e.g. wood carving, em-broidery, traditional Easter or Christmas decorations. While visiting the Centre it is worth seeing the col-lection of the sculptures. These are mostly wood works made during the plein-air sculpting co-or-ganised by the institution, but also made by fa-mous Slovakian and Polish artists They are religion and nature-themed as well as there are works por-traying everyday life.

131

Galeria Orawska jest instytucją re-gionalną działającą na terenie Woje-wództwa Żylińskiego. Powstała w 1965 r. Ma siedzibę w Dolnym Kubinie, w po-chodzącym z XVII w. Żupnym Domu, który jest jej centrum administracyjnym

i wystawowym. Dzięki kolekcji liczącej ponad 8500 dzieł sztuki w ośmiu dziedzinach arty-stycznych zalicza się do najważniejszych słowackich galerii sztuki.

W Żupnym Domu obok wystaw czasowych w czterech przestrzeniach wystawienniczych zwiedzający mogą oglądać ekspozycje stałe: „Sztuka dawna od XV do XIX wieku”, „Ikony”, „Sztuka słowacka XX wieku”, „Štefan Siváň – rzeźbiarz z Orawy” oraz „Tradycyjna sztuka ludowa – wybór”.

Poza Żupnym Domem Galeria prowadzi jeszcze dwa zamiejscowe oddziały tradycyjnej sztuki ludowej: Slanicką Wyspę Sztuki na Jeziorze Orawskim oraz Galerię Marii Medvec-kiej w Twardoszynie.

W 2010 r. Galeria otwarła kolejną, dziewiątą już stałą wystawę, poświęconą twórczości Šte-fana Siváňa st., jednego z najwybitniejszych słowackich rzeźbiarzy ludowych, który całe swo-je życie spędził w górnoorawskiej miejscowości Babin. Ekspozycja, w autorskiej koncepcji dr Evy Ľuptákovej, prezentuje jego bogaty i wysoko ceniony dorobek artystyczny. Jest to wybór ze zbiorów Galerii Orawskiej, w pełni reprezentatywny w zakresie różnorodności tematycz-nej i wyrazowej. Eksponaty uzupełniają zdjęcia autorstwa Stanislava Bodoríka.

Štefan Siváň (1906–1995) zaliczany jest do najbardziej oryginalnych i znaczących słowac-kich artystów ludowych. Przygodę ze sztuką rozpoczął od wykonywania rzeźb do szopek, z  którymi kolędował w  latach 20. i 30. Przeszedł z nimi nie tylko od-ległe krańce Słowacji, ale także Mo-rawy i Śląsk. Szopki i figurki (bożęta)

Oravská galéria

Dolný Kubín

Kontakt/Contact: Oravská galéria, Župný dom Hviezdoslavovo námestie 11, Dolný Kubín +421/43/586-32-12, www.oravskagaleria.sk orgaldk@vuczilina.sk, ogaleria@nextra.sk

132G

sam polichromował, a  przy ich powstawa-niu wzorował się na ludowej rzeźbie sakral-nej. Taki charakter zachowały także jego inne prace o tradycyjnej tematyce. W latach 60. XX w. jego wyjątkową twórczością zain-teresowali się artyści Vladimír Kompánek, Andrej Barčík oraz Ignác Kolčák. Ich zain-teresowanie zainspirowało Siváňa do wyko-nywania rzeźb dużych rozmiarów, poszerzył także spektrum tematyczne o tematy biblijne, różne warianty Ewy i Adama, oryginalne pie-ty, Madonny, pasyjki, postacie pasterzy, ko-biet wiejskich oraz zwierzęta. Rzeźbiarstwo Siváňa cechuje się bezpośredniością wyra-zu artystycznego oraz urokiem właściwym twórczości ludowej. Charakterystyczne są jego ule dla pszczół w kształcie niedźwiedzia lub postaci kobiecych w stroju ludowym, któ-re podpatrzył w dobrze mu znanym środowi-sku wiejskim Górnej Orawy.

Siváň st., człowiek o dużej przenikliwości, a przy tym ekspresyjny, mawiał, że według nie-go bieda skończyła się wtedy, gdy „powstały galerie”. Galeria Orawska w Dolnym Kubinie rozpoczęła gromadzenie jego rzeźb w latach 70. XX w. Twórczość Štefana Siváňa mogli zwie-dzający oglądać na zamku w Bratysławie (1971), na III Triennale Sztuki Naiwnej w Bratysła-wie (1972) oraz w Górnym Smokowcu, Namiestowie, Dolnym Kubinie, Wychodnej, Nitrze, w Nowym Sączu w Polsce. Jego rzeźby były także obecne na wystawie współczesnej słowac-kiej sztuki naiwnej w Paryżu (1982). W 1991 r. Galeria Orawska zorganizowała w Dolnym Kubinie wystawę z okazji 85. urodzin artysty, a w 1992 wystawę reprezentacyjną w Słowac-kiej Galerii Narodowej w Bratysławie w Pałacu Dessewffych (wraz z malarzem ludowym On-drejem Šteberlem).

Na wniosek Galerii Orawskiej Rada Konferencji Biskupów Słowacji do spraw nauki, edu-kacji i kultury 16 lutego 2012 r. pośmiertnie przyznała Štefanowi Siváňowi Nagrodę Fra An-gelico. Wyróżnienie to nadawane jest osobom, które swoją twórczością promują wartości chrześcijańskie.

„Staré umenie 15. až 19. storočia“, „Ikony, Slo-venské výtvarné umenie 20. storočia“, „Šte-fan Siváň – rezbár z Oravy“ a „Tradičné ľu-dové umenie – výber“.

Okrem Župného domu prevádzkuje Orav-ská galéria ďalšie vysunuté stále expozície tradičného ľudového výtvarného umenia na Slanickom ostrove umenia na Oravskej priehrade a Galériu Márie Medveckej v Tvr-došíne.

V roku 2010 otvorila galéria ďalšiu, v po-radí už deviatu stálu expozíciu, ktorá je ve-novaná dielu jedného z  najvýznamnejších

Oravská galéria je regionálnou galériou s krajskou pôsobnosťou pre Žilinský samo-správny kraj založenou v  roku 1965. Sídli v Dolnom Kubíne na Hviezdoslavovom ná-mestí v Župnom dome zo 17. storočia, ktorý slúži ako administratívne a výstavné centrum galérie. Zbierkovým fondom v  ôsmich vý-tvarných disciplínach v počte viac ako 8500 ks výtvarných diel patrí medzi najvýznamnej-šie verejné galerijné inštitúcie na Slovensku.

V Župnom dome si popri krátkodobých výstavách v štyroch výstavných priestoroch si môžu návštevníci pozrieť stále expozície

133

insitných sochárov na Slovensku Štefanovi Siváňovi st. ktorý celý život prežil v horno-oravskej obci Babín. Expozícia v  autorskej koncepcii PhDr. Evy Ľuptákovej predstavu-je Siváňovo rozsiahle rezbárske dielo v  re-prezentatívnom výbere zo zbierok Oravskej galérie, v celej svojej námetovej a výrazovej rozmanitosti doplnené autorskými fotogra-fiami Stanislava Bodoríka.

Štefan Siváň (1906–1995) patrí k najvýraz-nejším a osobitým zjavom slovenského insit-ného umenia s mimoriadne vzácnym a hod-notovým prejavom. K vyrezávaniu plastík sa dostal cez vyrezávanie betlehemov, s ktorý-mi chodil v 20.- 30. rokoch koledovať. Prešiel nielen odľahlé miesta Slovenska, ale aj Mo-ravu a Sliezsko. Betlehem i figúrky (bôžatá) si sám aj polychromoval a pri ich výrobe vy-chádzal z tradície rezbárstva sakrálnych plas-tík. Tento charakter si zachovali aj jeho voľné plastiky s tradičnými námetmi. V 60. rokoch 20. storočia ojedinelú a svojráznu tvorbu ob-javili pre Slovensko výtvarníci Vladimír Kompánek, Andrej Barčík a Ignác Kolčák. Ich záujem Siváňa podnietil k vyrezáva-niu plastík väčších rozmerov a rozšíril aj oblasť spracúvaných námetov – biblické témy, variácie Adama a Evy, originálne Piety, Madony, osobité korpusy, postavy valachov, dedinských žien a zvierat. Si-váňova rezba sa vyznačuje bezprostred-nosťou výrazu a naivným ča-rom. Charakteristické sú

jeho včelie úle v  tvare medveďa alebo žen-ských postáv v ľudovom odeve, ktoré odpo-zoroval v dôverne známom dedinskom pro-stredí hornej Oravy.

Dedo Siváň mal bohatú výrečnosť, bystrý zrak a bieda podľa neho skončila v dobe, keď „nastali galérie“. Oravská galéria v Dolnom Kubíne začala budovať jeho kolekciu plastík v  sedemdesiatych rokoch 20. stor. Rezbár-ske dielo Štefana Siváňa mali možnosť vidieť návštevníci na Bratislavskom hrade v  roku 1971, na III. Trienále insitného umenia v Bra-tislave v roku 1972 a na výstavách v Hornom Smokovci, Námestove, Dolnom Kubíne, vo Východnej, v  Nowom Sączi v  Poľsku, Nit-re a  jeho sochy nechýbali ani na veľkolepej prehliadke súčasného slovenského insitné-ho umenia v Paríži v roku 1982. V roku 1991 usporiadala Oravská galéria v Dolnom Kubí-ne Štefanovi Siváňovi jubilejnú výstavu k 85. narodeninám a  v  roku 1992 reprezentačnú

výstavu v Slovenskej národnej galérii v Bra-tislave v  Dessewffyho paláci spolu s in-sitným maliarom Ondrejom Šteberlom.

Na návrh Oravskej galérie v Dolnom Kubíne mimoriadne ocenenie in memo-riam udelila Rada Konferencie biskupov Slovenska pre vedu, vzdelanie a kultú-ru 16. februára 2012 Cenu Fra Angelico aj rezbárovi Štefanovi Siváňovi. Oce-nenie sa udeľuje osobnostiam, kto-

ré svojím dielom šírili a šíria kresťanské hodnoty.

134G

The Orava Gallery, which is a regional gallery for Žilina re-gion, was founded in 1965 and is located in the town of Dolný Kubín in the 17th-century Coun-ty House, which is its adminis-trative and exhibition centre. The Orava Gallery with more than 8500 pieces of works of art in eight areas of visual art is one of the most important pub-lic galleries in Slovakia.

In addition to temporary ex-hibitions, the County House’s permanent exhibitions include ”Visual arts from the 15th to the 19th centuries“, ”Icons“ and ”Traditional Slovakian visual arts from the 20th century“, ”Štefan Siváň – a sculptor from Ora-va“, and ”Traditional folk art – the selection“.

In addition to the County House in Dolný Kubín, the Gallery also holds permanent expositions of tra-ditional folk art in the Slanický Island of Art on the Orava Dam and in Mária Medvecká Gallery in the town of Tvrdošín.

In 2010 the ninth permanent exhibition on the work of one of the most outstanding Slovakian folk woodcarver – Štefan Siváň was opened, who spent his whole life in the Upper Orava town of Babín. The exhibition prepared by Eva L’uptáková presents his rich and highly valued works of art. It is just a selec-tion from the collection of the Orava Gallery, but it is representative as far as variety of themes and ar-tistic expressions are concerned. The photographs of Stanislav Bodorík complement the exhibition.

Štefan Siváň (1906–1995) is considered as one of the most original and significant Slovak folk artists. At first, he made the figures for nativity scenes with which he used to go wassailing in the 1920s and the 1930s. He trav-elled with them not only across Slovakia but also to Moravia and Silesia. He decorat-ed the figures with polychrome and he

followed the folk sacral sculpting. This character was also retained in his other tradition-themed works. In the 1960s Vladimír Kompánek, An-drej Barčik and Ignác Kolačák got in-terested in his unique artwork. Their interest inspired Siváň to carve large-sized sculptures and the range of his themes began to widen. Bible themes, different versions of Eve and Adam, unique Pietas, Madon-nas, passions, figures of shepherds, village women and animals ap-peared. Siváň’s woodcarving is char-acterised by straightforward artistic expression and the charm so typical of the folk art. Such are the beehives carved in forms of bears or women in traditional costumes, which he used to see in his own, familiar vil-lage environment of Upper Orava.

Siváň the Elder, a man of true expression and deep insight, used to say that the poverty ceased to exist when the galleries started to be opened. The Orava Gallery started to collect his sculptures in the 1970s. Siváň’s works could have been admired in the Bratislava Castle in 1971, at the third Trienni-al of Naive Art in Bratislava in 1972, in Horný Smok-ovec, Námestovo, Dolný Kubín, Východna, Nitra, and Nowy Sącz in Poland. His sculptures also ap-peared at the exhibition of the Contemporary Slo-vak Naive Art in Paris in 1982. In 1991 the exhibition celebrating his 85th birthday was organised in the Orava Gallery in Dolný Kubín and in 1992 another representational exhibition was organised in the Slovak National Gallery in Bratislava in the Dessew-

ffy Palace (along with a folk painter Ondrej Šteberl).

On a proposal of the Orava Gallery, the Council of the Epis-

copal Conference of Slova-kia for science, education

and culture awarded Šte-fan Siváň a posthumous prize of Fra Angelico on 16 February 2012. This distinction is award-

ed to people who pro-mote Christian values through their artwork.

135

Kontakt/Contact: Pracovňa Mateja Rabadu Párnica 130, +421/910-908-867 www.modrotlacmr.sk, modrotlacmr@gmail.com

Ciekawym miejscem, jakie odwiedzić możemy podczas transgranicznych wędrówek szla-kami tradycyjnej kultury po Euroregionie Beskidy, jest Pracownia Mateja Rabady w Párni-cy, wsi położonej w powiecie Dolny Kubin.

Matej Rabada jest dizajnerem, absolwentem Wyższej Szkoły Artystycznej w Bratysławie. Zajmuje się modrotlaczem. To stara technika farbowania tkanin, głównie płótna, z nadru-kowanym wzorem. (Doskonale znamy taki materiał choćby ze spódnic w stroju ludowym

Pracovňa Mateja Rabadu

Párnica

136G

Ďalším zo zaujímavých miest, ktoré môžeme navštíviť pri cezhraničných potulkách po cestách tradičnej kultúry po Euroregióne Beskýd, je Pracovňa Mateja Rabadu v Párnici, de-diny situovanej v okrese Dolný Kubín.

Matej Rabada je dizajnérom a absolventom Vysokej školy výtvarných umení v Bratislave. Zaoberá sa modrotlačou. Je to stará technika farbenia látok, najmä plátna s natlačeným vzo-rom. Matej Rabada si svoju pracovňu založil v roku 2015. Pripravuje v nej textil tradičnou metódou, ktorá je v súčasnosti v zániku a ručne farbí materiály v rozličných odtieňoch mod-rej. Látky sú určené nielen na šitie slovenského ľudového kroja, ale dostali sa už aj na paríž-ske módne móla. Používa však i modernejšie technológie (sieťotlač). Je jediným aktívnym modrotlačiarom na Slovensku

Matej Rabada realizuje mnohé tvorivé dielne, počas ktorých vysvetľuje princíp a priebeh farbenia. Nie je potrebné hľadať ho po svete, stačí navštíviť jeho dielňu v Párnici, kde je mož-né pozrieť si celý proces farbenia, potrebné náradia, pozrieť a kúpiť hotové výrobky.

V tom istom objekte sa nachádza aj obecné múzeum, ktoré v troch priestoroch prezentu-je históriu obce. Nájdeme tu rozličné úžitkové predmety každodennej potreby z rozhrania

Słowaczek.) Swoją pracownię założył w 2015 r. Farbuje ręcznie tradycyjną metodą – współ-cześnie będącą już w zaniku – tkaniny w różnych odcieniach koloru niebieskiego. Są one wykorzystywane nie tylko do szycia wspomnianego słowackiego stroju ludowego, ale trafiły nawet na paryskie wybiegi mody. Wykorzystuje także nowsze technologie (sitodruk). Jest je-dynym w swoim zawodzie aktywnym wytwórcą modrotlaczu na Słowacji.

Matej Rabada prowadzi liczne warsztaty, podczas których wyjaśnia zasady i przebieg bar-wienia. Nie trzeba go jednak szukać po świecie. Wystarczy odwiedzić jego pracownię w Pár-nicy, gdzie można zobaczyć cały proces farbowania, niezbędne urządzenia i narzędzia, obej-rzeć, a nawet kupić gotowe wyroby.

W tym samym budynku co pracownia mieści się także lokalne muzeum regionalne, które w trzech pomieszczeniach prezentuje wystawę poświęconą historii wsi. Znajdziemy tam róż-nego rodzaju przedmioty użytku codziennego z przełomu XIX i XX w., wyposażenie domu, a także dokumenty historyczne i książki. Mieszkańcy wspólnymi siłami utworzyli ekspozy-cję, ofiarowując pamiątki, które zachowały się w ich domach.

Miejsce to przyciąga nie tylko ze względu na możliwość poznania tradycyjnej metody barwienia tkanin, ale przede wszystkim z powodu pasji gospodarza, która da się odczuć już od progu warsztatu. Matej Rabada doskonale uświetnia czas zwiedzania opowieściami, tak o swojej pracy, jak i o ekspozycji lokalnego muzeum.

137

One of the most interesting places you can visit during your cross-border trips along the trails of the traditional culture in the Euroregion Beskidy is Matej Rabada’s Workshop in Párnica, a village situated in the Dolný Kubín County. Matej Rabada is a design-er and a graduate of the Academy of Fine Arts and Design in Bratislava. He specializes in “modrotlač” – a technique of dying the fabrics with the indigo dye and adding white patterns. (We know this kind of fabric very well from national costumes of Slovakian girls). Matej Rabada opened his workshop in 2015. He uses the traditional method to hand-dye fabrics – a method no longer used today. He dyes them into all shades of blue. The fabrics are not only used for making the Slovak national costumes but were also used on the catwalks in Paris. He also uses newer techniques such as screen printing. He is the only one, still working maker of “modrotlač” in Slovakia.

Matej Rabada organises numerous lectures and workshops during which he explains the rules and the process of dying. Can still be found in Párnica,

19. a 20. storočia, zariadenie domu, ako aj historické listiny a knihy. Obyvatelia obce vytvo-rili túto expozíciu na základe vlastných darovaných predmetov.

Toto miesto má zvláštne čaro nielen pre možnosť spoznania tradičnej metódy farbenia lá-tok, ale predovšetkým kvôli osobnosti modrotlačiara, ktorá je citeľná od prahu dielne. Ma-tej Rabada výborne dokresľuje čas prehliadky rozprávaním o svojej práci, ako aj o expozí-cií obecného múzea.

in his workshop where you can see the whole pro-cess of dying the fabrics, necessary equipment and tools. You can see and buy ready products.

In the same building, the local regional museum located and in three halls it houses a permanent ex-hibition on the history of the village. We will find all kinds of everyday objects dating back to the end of the 19th century and the beginning of the 20th cen-tury there, as well as household equipment, docu-ments and books. The inhabitants of the village cre-ated the exhibition through donating relics, which were preserved in their homes.

The place attracts people not only due to the fact that you can learn about the traditional tech-nique of dying fabrics but mostly because of the host’s passion which can be easily sensed the mo-ment you enter his studio. Matej Rabada entertains the visitors with the stories about his work and the exposition, as well as about the exposition of the local museum.

138G

Kościół w Istebnem to jeden z naj-cenniejszych zabytków historycznych. Określenie „artykularny” odnosi się do 1681 r., kiedy to zostało wydane pozwo-lenie na budowę świątyń protestanckich na terenach Słowacji. Objęte to było jed-

nak wieloma obostrzeniami – musiały być wznoszone poza granicami osad, z drewna i in-nych nietrwałych materiałów, nie mogły posiadać wieży ani dzwonów itd.

Budowę rozpoczęto w  1688 r. Tak jego archi-tektura, jak i wystój wnę-trza czerpią z  miejscowej tradycji. Wzrok przykuwa ambona z precyzyjnie wy-konanymi rzeźbami czterech ewangelistów, podobnie postać św. Michała. Cenne malowidła przedstawiają apostołów i ich życie. Interesujący jest barokowy ołtarz z obrazem Świętej Trój-cy. Po dwóch jego stronach znajdują się malowidła św. Piotra i św. Pawła.

Porównując oba podobne kościoły w Leštinach i Istebnem, dostrzegamy podobieństwo wystroju. Zauważyć można jednak dwie istotne różnice. Świątynia w Istebnem została zmo-dernizowana, ma instalację elektryczną, a niektóre elementy wystroju zostały wymienione (dlatego nie mogła zostać wpisana na listę dziedzictwa UNESCO). Drugim są cytaty z Biblii oraz słowa proroków umieszczone na bocznych ścianach. Kościół jest niezwykły i koniecznie trzeba go odwiedzić, przede wszystkim dla jego cudownego wnętrza. Ale także ze względu na malownicze widoki, które można podziwiać, stojąc na wzgórzu, na którym został wzniesiony.

Drevený artikulárny kostol

Istebné

Kontakt/Contact: Kostol v Istebnom, Evanjelický farský úrad, Istebné +421/43/589-13-53 www.muzeum.sk/dostol/default.php?obj=evan&ix=istebne

139

Kostol v  Istebnom je jednou zo vzác-nych historických pamiatok. Ide o  arti-kulárny kostol. Názov sa vzťahuje k  roku 1681, kedy bolo udelené povolenie pre pro-testantov na výstavbu chrámov na území Slovenska. Vzťahovali sa na ne viaceré ob-medzenia – museli vznikať mimo územia-mi osád, byť z  dreva a  iných neodolných materiálov, nemohli mať vežu ani zvony...

Za začiatok výstavby sa považuje rok 1688. Jeho architektúra a výzdoba interiéru čerpa-jú z miestnej tradície. Zrak priťahuje kaza-teľnica s precízne vyrezanými sochami šty-roch evanjelistov, ako aj postava sv. Michala. Maľby znázorňujú apoštolov a ich život. Pú-tavý je aj barokový oltár s obrazom Najsvä-tejšej Trojice. Po obidvoch stranách sa nachá-dzajú maľby sv. Petra a sv. Pavla.

Porovnávajúc dva podobné kostoly v Leš-tinách a Istebnom je viditeľná podobnosť vo výzdobe. Dajú sa však spozorovať dva zák-ladné rozdiely. Chrám v Istebnom bol zmo-dernizovaný, má elektrické vedenie a niektoré prvky výzdoby boli zmenené, preto nemohol byť zapísaný na listinu kultúrneho dedičstva UNESCO. Druhým sú citácie z Biblie, ako aj slová prorokov situované na bočných stenách. Kostol je neobyčajný a mali by ste si ho po-zrieť najmä pre jeho prekrásny interiér. Ale aj pre malebné vyhliadky, ktoré sa rozprestiera-jú z kopca, na ktorom bol chrám postavený.

The church in Istebné is one of the most valu-able monuments in Slovakia. It is an articled church, which refers to the permission granted to Protes-tants in 1681 to build their temples in Slovakia. How-ever, severe restrictions were placed on the Protes-tant congregations. Thier temples had to be built outside the settlements’ limits, they had to be built out of wood or other undurable materials and the couldn’t have the belltower and bells, etc.

1688 is considered as the year in which the build-ing of the church started. The local tradition was the inspiration for its architecture and interior de-sign. The ambo with the figures of the four Apos-tles carved attracts the visitors’ attention just like the figure of St. Michael which is placed above the ambo. The paintings portray the Apostles and their life. The Baroque altarpiece with the painting of the Holy Trinity is very interesting. It also contains the paintings of two Apostles Peter and Paul on the op-posite side panels.

When compared to the church in Leštiny we can see some similarities in the interior design, but there are two significant differences as well. The temple in Istebné was modernised, it has new electrics and some of the elements of the interior design were ex-changed therefore the church in Istebné could not be listed on the UNESCO World Heritage List. The other difference concerns the passages from the Bi-ble and the prophet’s words in a form of inscriptions on the side walls. The church is really amazing and it must be seen because of its interior design and because of the spectacular scenery around the hill on which the church was built.

140G

Leštiny to jedna z naj-mniejszych miejscowo-ści powiatu Dolny Kubin, leży u podnóża Gór Cho-czańskich. Łatwo stąd dotrzeć do kąpielisk termalnych, sztucznych jezior (ok. 20 km), atrak-cyjnych ścieżek rowerowych. W okolicy znajduje się kilka zabytkowych dworów ziemiań-skich i szlacheckich.

Drewniany kościół w Leštinach został zbudowany w latach 1688–1689. Jest najstarszym zachowanym ewangelickim (tzw. artykularnym) kościołem wzniesionym na terenie Słowa-cji. Usytuowany na wzniesieniu, już z oddali przykuwa uwagę zewnętrzną prostotą. Nie na-leży jednak oceniać książki po okładce. Kiedy wejdziemy do środka, prostota ta przechodzi w bogactwo wnętrza. Różnorodność kolorów, kształtów i tematów współgra ze sobą, two-rząc niezwykłą przestrzeń wypełnioną dawnymi dziełami sztuki o ludowym rodowodzie.

Do najcenniejszych eksponatów zalicza się chrzcielnicę, której powstanie datuje się na schyłek XVII w. Uwagę zwraca także bogato zdobiona barokowa ambona, pochodząca z po-czątków XVIII w. i ołtarz o wiek późniejszy, otoczony piękną, drewnianą balustradą. Cen-nymi obiektami są ponadto ławki z herbami oraz kopie najstarszych chorągwi rodzin będą-cych patronami świątyni.

Do dziś obiekt zachował się w oryginalnym środowisku naturalnym i w nienaruszonym stanie, od 2008 r. znajduje się na światowej liście dziedzictwa kulturowego UNESCO, jako jeden z zespołu ośmiu zabytkowych kościołów w drewnianych w słowackiej części Karpat.

Leštiny sú jednou z najmenších obci v okrese Dolný Kubín, na úpätí Chočských vrchov. Z obce je prístup na termálne kúpaliská, vodné priehrady (do 20 km), v blízkosti sú aj vhod-né cyklistické terény. V okolí sa nachádza niekoľko pamiatkových zemianskych a šľachti-ckých usadlostí.

Drevený kostol Leštinách bol postavený v rokoch 1688–1689. Je najstarším zachovalým artikulárnym kostolom na území Slovenska. Situovaný na kopci už zďaleka púta pozornosť navonok svojou jednoduchosťou. Nedá sa však hodnotiť knihu podľa obalu. Keď vojdeme dnu, jednoduchosť exteriéru sa mení na bohatosť interéru. Rôznorodosť farieb, tvarov a tém

Kontakt/Contact: Kostol v Leštinách Evanjelický farský úrad Leštiny +421/43/589-51-56, +421/43/589-53-25 (sprievodkyňa) Obecný úrad Leštiny, +421/43/589-55-90 www.muzeum.sk/dostol/default.php?obj=evan&ix=lestiny

Drevený artikulárny kostol

Leštiny

141

harmonizuje so sebou a vytvára neobyčajný priestor, naplnený starými umeleckými ľu-dovými dielami.

K najvýznamnejším exponátom patrí kr-stiteľnica, ktorej vznik sa datuje na koniec 17. storočia. Pozornosť púta aj bohato vyzdobená kazateľnica, pochádzajúca zo začiatku 18. sto-ročia a oltár mladší o je dno storočie, obklope-ný krásnou drevenou balustrádou. Vzácnymi objektmi sú aj lavice s erbmi, ako aj kópie naj-starších zástav rodín, ktoré sa starali o chrám.

Dodnes sa objekt zachoval v  pôvodom prostredí a neporušenom stave, od roku 2008 je zapísaný na listine kultúrneho dedičstva UNESCO, ako jeden z ôsmich pamiatkových drevených kostolov v slovenskej časti Karpát.

Leštiny is one of the smallest villages and mu-nicipality in Dolný Kubín County. It is situated, at the foot of the Choč Mountains. It is quite easy to get to thermal baths or to artificial lakes from here (circa 20 km). There are also fantastic cycle tracks here. There are also a few historical manor houses.

The wooden church in Leštiny was built be-tween 1688 and 1689. It is the oldest preserved Lu-theran (articled) church built in Slovakia. It is locat-ed on a hill and from a distance, you can notice its simplicity but you shouldn’t judge the book by its cover. When you enter, the simplicity gives way to rich ornamentation. Variety of colours, shapes and themes tone in together creating incredible inte-rior filled with old works of art originating in folk-lore. The most valuable exhibit is a baptismal font dating back to the end of the 17th century. Our at-tention is also drawn to richly ornamented baroque ambo dating back to the beginning of the 18th cen-tury and the altar from the 19th century surround-ed with beautiful wooden rails. The church bench-es with the crests are also precious objects not to mention the copies of the flags of the families who were the patrons of the temple.

Up till now, the building has been preserved in the natural environment and in the perfect condi-tion. The church was included, along with seven wooden churches of the Slovak part of Carpathi-an Mountain Area, on the UNESCO World Herit-age List in 2008.

142H

Kysuce su regiónom Slovenska, hraničiaci s Poľskom i Českou republikou. Obklopujú ho Javor-níky, Beskydy, Kysucká vrchovina. Je to známe centrum cestovného ruchu a obľúbené miesto lyžiarov. Na samote obce Nová Bystrica – Vychylovka je situovaný známy skanzen s tradičnou goralskou kultúrou, ktorá má stále svojich obdivovateľov.

Vychylovka

143

Kisuce to region w Słowacji, na styku granic z Polską i Czechami. Otaczają go Jaworniki, Beskidy, Góry Kisuckie. To znane centrum ruchu turystycznego i ulubione miejsce nar-ciarzy. W przysiółku wsi Nová Bystrica – Vychylovce – umiejscowiony jest znany skan-sen, a tradycyjna kultura góralska wciąż ma tu swoich miłośników.

Kysuce – it is a region in Slovakia on the border with Poland and the Czech Republic. It is surrounded by the Maple Mountains, the Beskids and the Kysucká Mountains. It is a well-known touristic centre and the favourite place of skiers. In the Nová Bystrica hamlet – Vychylovka – there is an Open air Mu-seum and the traditional highlander culture is still appreciated by its lovers.

H

144H

Muzeum Wsi Kisuckiej w Vychylovce jest częścią ekspozycji etnograficznej Muzeum Ki-suckiego w Czadcy. Zlokalizowane w północnej części Słowacji, w dolinie Chmúra, jest jed-ną z większych ekspozycji etnograficznych na terenie kraju. Obejmuje ochroną obiekty zwią-zane z architekturą, kulturą i stylem życia ludu zamieszkującego te tereny w 2. połowie XIX i 1. połowie XX w.

Skansen utworzono na przełomie lat 70. i 80. XX w., aby ochronić cenne obiekty archi-tektury ludowej, głównie z miejscowości Riečnica i Harvelka, zatopionych w wyniku budo-wy zapory wodnej w Novej Bystricy. Do skansenu przeniesiono budynki gospodarcze, domy mieszkalne, budynki techniczne oraz sakralne. Rozpoczęło ono działalność w 1981 r. Wte-dy udostępniono do zwiedzania pierwsze 22 obiekty.

Po wejściu na teren skansenu można poczuć niesamowitą magię miejsca. Sprawia wrażenie opusz-czonego przez mieszkańców tylko na krótką chwilę, a co za tym idzie – odczuwamy, że żyje. Pierwszym obiektem, który mocno przykuwa naszą uwagę, kiedy spacerujemy wydeptaną ścieżką, jest murowana kaplica Maryi Panny Różańcowej z miejscowości Zborov nad Bystricou. Ma cha-

Múzeum kysuckej dediny

Vychylovka

Kontakt/Contact: Múzeum kysuckej dediny, Nová Bystrica – Vychylovka +421/41/439-73-50 (správa skanzenu) +421/41/439-72-19 (pokladňa) www.kysuckemuzeum.sk/muzeum-kysuckej-dediny skanzen@kysuckemuzeum.sk

145

rakterystyczny biały kolor, małą dzwonnicę i dach pokryty gontem. Pochodzi z 1. ćwierci XIX w., otacza ją cmentarzyk, na którym stoją stare odlewane krzyże. Obok znajduje się fi-gura św. Jana Nepomucena, który strzeże przed powodzią. Nieopodal kaplicy stoi karczma, przeniesiona ze wsi Korňa, która do dzisiaj pełni swoją funkcję. Na ekspozycję składają się także: młyn wodny i tartak z Klubiny, warsztaty (kuźnia), a w wybranych obiektach zainstalowane jest oryginalne wy-posażenie. Jednym z najcenniejszych jest dom z 1806 r. prze-niesiony z Oszczadnicy, to najstarszy budynek.

Sezon w skansenie trwa od maja do października. W każ-dą niedzielę dla zwiedzających muzeum organizuje imprezy tematyczne o różnym programie. Swoją działalność prowadzi według zasady „żywej wsi”, poprzez hodowlę zwierząt oraz uprawę roślin. Działa także „żywa” kuchnia, oferująca specja-ły minionych czasów. Na terenie skansenu organizowane są występy zespołów ludowych, które prezentują bogatą muzykę regionu kisuckiego. Zwiedzającym z pewnością spodobają się także specjalne programy: Jak wyglądały wiejskie zaślubiny? Jak przygotowywano posiłki? Jak spędzano wolny czas? Tego wszystkiego można dowiedzieć się, odwiedzając Vychylovkę pieszo lub kolejką leśną. Jest ona jedną z niewielu zachowa-nych kolei wąskotorowych, kiedyś prowadziła aż na Orawę do miejscowości Łokcza i służyła do zwożenia drewna z lasu.

146H

Múzeum kysuckej dediny vo Vychylovke je súčasťou národopisnej expozície Kysucké-ho múzea v Čadci. Nachádza sa v severnej časti Slovenska, v doline Chmúra, patrí k jedným z najväčších etnografických expozícií na území krajiny. Zahŕňa chránené objekty spojené s architektúrou, kultúrou a životným štýlom ľudí, ktorí bývali na tomto území v 2. polovi-ci 19. a 1. polovici 20. storočia. Skanzen vznikol na rozhraní 70-tych a 80-tych rokov 20. sto-ročia, aby sa zachránili vzácne objekty ľudovej architektúry, hlavne z obcí Riečnica a Har-velka, ktoré boli zatopené v dôsledku výstavby umelej vodnej nádrže v Novej Bystrici. Do Múzea kysuckej dediny boli presťahované hospodárske stavby, obytné domy, technické a sa-králne stavby. Prevádzka múzea začala v roku 1981. Vtedy bolo sprístupnených pre návštev-níkov prvých 22 objektov.

Vstupujúc do areálu skanzenu ponárame sa do zvláštnej atmosféry tohto miesta. Vzni-ká dojem, že obyvatelia odišli len na chvíľu, a preto cítime, že žije. Prvým objektom, ktorý silno priťahuje našu pozornosť, keď sa prechádzame vyšliapaným chodníkom, je murova-ná kaplnka Panny Márie Ružencovej z obce Zborov nad Bystricou. Je charakteristická bie-lou farbou, malou zvonicou a šindľovou strechou. Pochádza z prvej štvrtiny 19. storočia, ob-klopuje ju malý cintorín, na ktorom stoja staré odlievané kríže. Vedľa sa nachádza plastika sv. Jána Nepomuckého, ktorý chráni pred záplavami. Neďaleko kaplnky sa nachádza krč-ma, presťahovaná z obce Korňa, ktorá dodnes plní svoju funkciu. K expozícií patria aj: vod-ný mlyn a píla z Klubiny, dielne (vyhňa), vo vybraných objektoch sú inštalované aj pôvodné zariadenia. Jedným z najvzácnejších objektov je dom z roku 1806 presťahovaný z Oščadni-ce, je to najstaršia stavba.

Sezóna trvá v skanzene od mája do októbra. Každú nedeľu múzeum organizuje pre návštevníkov tema-tické podujatia s rozličným progra-mom. Svoju činnosť vedie na princí-pe „živej dediny“, prostredníctvom chovu zvierat a  pestovania rast-lín. Pracuje aj „živá kuchyňa“, po-núkajúca špeciality minulých čias. V areáli skanzenu sa organizujú vy-stúpenia ľudových súborov, ktoré prezentujú bohatú hudbu kysucké-ho regiónu. Návštevníkom sa s isto-tou zapáčia aj špeciálne pásma: Ako vyzerali pytačky na dedine? Ako sa pripravovali jedlá? Ako sa trávil voľ-ný čas? To všetko sa dá dozvedieť pri návšteve Vychylovky pešo ale-bo lesnou úvraťovou železničkou. Je to jedná z mala zachovaných les-ných úvraťových železničiek, ktorá kedysi viedla až na Oravu do obce Lokca a  slúžila na zvážanie dre-va z lesa.

147

The Museum of Kysuce Vil-lage in Vychylovka is an ethno-graphic exposition of the Kysuce Museum in Čadca. It is located in the northern part of Slovakia, in the valley of Chmúra. It is one of the biggest ethnographic expo-sitions in this country and it pro-tects buildings connected with the architecture, the culture and the lifestyle of the people living in this area in the second half of the 19th century and the first half of the 20th century.

The main reason for the establishment of the Museum of Kysuce Village was to save rare objects of folk architecture from the villages of Riečnica and Harvelka that would have otherwise been inundated due to the construction of Nová Bystrica dam. Gradually, structures used for dwelling, farming, technical or sacral purposes from several villages of the Kysuce region have been relocated to the Museum, which started its pilot operation in 1981. 22 buildings were open for visiting at that time.

When entering the museum everyone notices a unique atmosphere of this place. One has an impres-sion that the village was suddenly abandoned just for a moment, which means that the place seems alive. The centre of the village comprises the Chapel of Virgin Mary – Lady of the Rosary from Zborov nad By-stricou. It has a characteristic white colour and a small bell tower, its roof is made of shingles. It is proba-bly dated from the first quarter of the 19th century, surrounded by a small graveyard with old, cast cross-es. Next to it, there is a statue of Saint John of Nepomuk, who protects against the flood. Near the chapel, there is an inn from the village of Korňa, which is still open today. There are other buildings in the muse-um such as water mill and sawmill from Klubina, workshops (a smithy). In some of the buildings, there is an original interior arrangement. One of the most valuable buildings in the museum is the oldest dwell-ing house from 1806 brought from Oščadnica.

Every Sunday during the tourist season (May – October) the Open air Museum offers its visitors cultur-al events with a varied programme and presents the Museum as an authentic village, specifically through breeding livestock, cultivation of crops and authentic cuisine consisting of dishes from the years long past, times of our grandmothers. The museum organises concerts of folk groups on its premises, the groups

present music from the Kusyce re-gion. The visitors will also find spe-cial plays interesting. These shows are – What did the peasant wed-ding look like?, How was the food prepared?, How did they use to spend their free time? You can learn all these things if you visit the museum in Vychylovka. You can do it on foot or by back swath railway. It is one of a few preserved back swath railways. It used to run to Lokca in Orava and it served to transport wood and timber.

148I

Žilina

149

Żylina, stolica województwa i powiatu, leży u zbiegu trzech rzek: Wag, Kisuca i Rajčian-ka. Od południa otaczają ją Góry Strażowskie i Mała Fatra, od północy Góry Kisuckie i Jaworniki. Region ma wspaniałą przyrodę chronioną parkami narodowymi i rezerwa-tami. Doskonałe warunki naturalne, ale też bogactwo dziedzictwa kulturowego sprzy-jają rozwojowi ruchu turystycznego. To także silny ośrodek współpracy transgranicz-nej. W Żylinie ma swoją siedzibę słowacka część Euroregionu Beskidy.

Žilina, sídlo župy a okresu, situované na sútoku troch riek: Váhu, Kysuce a Rajčianky. Na juhu ju obklopujú Strážovské vrchy a Malá Fatra, na severe Kysucké vrchy a Javorníky. Región má krásnu prírodu chránenú národnými parkmi a rezerváciami. Výborné prírodné podmienky, ale aj bohat-

stvo kultúrneho dedičstva podporuje rozvoj cestovného ruchu. Je to aj silné stredisko cezh-raničnej spolupráce. V Žiline má svoje sídlo slovenská časť Euroregiónu Beskydy.

Žilina – the capital of the voivodship and the County, it at the confluence of three rivers: Váh, Kysuca, and Rajčianka. The city is surrounded by these mountain ranges: Little Fa-tra, the Strážov Mountains, the Kysucká Mountains and the Maple Moun tains. The region has a wonderful wildlife pro-tected by national parks and reserves. Perfect natural condi-tions and the richness of the cultural heritage facilitate deve-lopment of tourism. It is also a resilient centre for cross-border co-operation. There is also a central office of the Slovakian chamber of the Euroregion Beskidy in Žilina.

I

150I

rym zgromadzono blisko 150 000 obiektów o znaczącej wartości historycznej, kulturowej, etnologicznej, botanicznej, geologicznej, zoologicznej i numizmatycznej.

Na początku XX w. ostatni właściciel, hrabia Geza Cskay, zburzył uszkodzony pałac ba-rokowy i na jego miejscu wybudował dwupiętrową rezydencję. Obecnie na parterze znajduje się hol wejściowy, który pełni funkcję centrum informacyjnego. To pomieszczenie robi duże wrażenie, posiada piękny, drewniany strop oraz zdobione drewniane schody. To one zapra-szają gości do odwiedzenia wystaw mieszczących się w gabinetach na piętrze. Można tu zo-baczyć oryginalne wyposażenie pałacu z XVIII, XIX i XX w. Prezentowane są m.in. staro-żytne kolekcje z dziedziny archeologii czy artefakty znalezione w okolicznych jaskiniach, dzieła mistrzów rzemieślnictwa od XV do XX w., pokój myśliwski, ciekawa kolekcja map z XVI i XVIII w., kolekcja zegarów.

Jedną z ciekawszych jest ekspozycja związana z rozwojem druciarstwa. Był to technolo-giczny i artystyczny fenomen, zajmujący ważne miejsce w narodowej kulturze Słowaków. Przedmioty zrobione z drutu są najbardziej oryginalnym produktem oferowanym przez tu-tejszych artystów i rzemieślników. Do dziś wędrowny druciarz jest postrzegany jako jeden z typowych symboli Słowacji.

Rzemiosło druciarskie to profesja o ludowych korzeniach, oparta na ręcznym przetwarza-niu drutu. Pojawiła się w XVIII w. jako alternatywne źródło utrzymania ubogich mieszkań-ców górskich i podgórskich regionów północnej i północno-zachodniej Słowacji. Wielu z nich pracowało w różnych dziedzinach przemysłu metalurgicznego i handlowało rudą żelaza, a ich wyroby były dostarczane nawet na tereny dzisiejszych Węgier. Tak zaznajomili się z tym ma-teriałem i zaczęli wykorzystywać go użytkowo i artystycznie. Początkowo druciarstwo było

Kontakt/Contact: Považské múzeum v Žiline Budatínsky hrad (sídlo), Topoľová č.1 +421/41/500-15-10, +421/41/500-15-11 www.pmza.sk, muzeum@pmza.sk

Zamek w niewielkiej miejsco-wości Budatín (obecnie część Ży-liny), w  północnej części Słowa-cji, został zbudowany w  połowie XIII w. Jego najstarszą częścią jest blisko 20-metrowa wieża obser-wacyjna. Po II wojnie światowej został poddany gruntownej reno-wacji. W jego wnętrzu urządzone zostało Muzeum Poważa, w któ-

Povazské múzeum Hrad Budatín

Zilina

151

Hrad Budatín sa nachádza v  neveľkej obci Budatín (v súčasnosti časť Žiliny), v se-vernej časti Slovenska. Bol postavený v po-lovici 13. storočia. Jeho najstaršou časťou je takmer 20-metrová pozorovacia veža. Po druhej svetovej vojne prešiel generálnou opravou. V jeho priestoroch bolo zriadené Považské múzeum, v ktorom zhromaždili cca 150 000 objektov s významnou histo-rickou, kultúrnou a etnologickou, botani-ckou, geologickou, zoologickou a  numiz-matickou hodnotou.

Na začiatku 20. storočia posledný maji-teľ, šľachtic Gejza Cskay, zbúral poškode-ný barokový palác a na jeho mieste posta-vil dvojpodlažnú rezidenciu. V súčasnosti sa na prízemí nachádza vestibul, zariade-ný ako informačné centrum. Tento priestor budí mohutný dojem, má peknú drevenú

tylko zajęciem dodatkowym – metalową siatką wzmacniano glinianą ceramikę. Później za-częto tworzyć proste przedmioty, aż z czasem rzemiosło nabrało charakteru artystycznego.

Na wystawie możemy podziwiać niesamowite trójwymiarowe przedmioty, rzeźby, wykona-ne z drutu. Są to figury zwierząt, postacie wzorowane na ludzkich, precyzyjnie zdobione klat-ki dla ptaków, ramy na lustra, miski, akcesoria i wiele innych wyrobów o różnych kształtach.

Ekspozycja na zamku Budatín jest przykładem tego, jak w harmonijny sposób można po-łączyć nowoczesność ekspozycji z przekazywaniem wiedzy o przeszłości. Nieodłącznym ele-mentem jego historii jest także legenda o Katarzynie Dungelovej, która podobno została za-murowana w wieży, a jej duch krąży po całym zamku...

152I

povalu, ako aj zdobené drevené schody. Prá-ve oni pozývajú hostí na návštevu výstav na-chádzajúcich sa v  priestoroch na poschodí. Je tu možné vidieť pôvodné zariadenie pa-láca z 18., 19. a 20. storočia. Prezentované sú o. i. starožitnostné í kolekcie z oblasti arche-ológie alebo artefakty, ktoré sa našli v jasky-niach v  okolí, diela majstrov remeselníkov od 15. do 20. storočia, poľovnícka izba, zauj-me kolekcia máp zo 16. a 18. storočia či ko-lekcia hodín.

Jedna zo zaujímavejších expozícií je spoje-ná s vývinom drotárstva. Bol to technologic-ký a umelecký fenomén, ktorý má význam-né postavenie v národnej kultúre Slovákov. Predmety vyrobené z drôtu patria k najorigi-nálnejším výrobkom ponúkaným tamojšími umelcami a remeselníkmi. Vandrujúci reme-selník – drotár sa spája s jedným z typických symbolov Slovenska.

Drotárske remeslo je profesiou ľudového pôvodu, pochádzajúcou od ručného spra-covania drôtu. Objavilo sa v 18. storočí ako dodatočný zdroj príjmov pre biednych oby-vateľov horských a podhorských oblastí sever-

ného a severno-západného Slovenska. Mnohí z nich už mali kontakt so spracovaním kovu, obchodovali so železnou rudou, kovové pred-mety dovážali až na územie dnešného Maďar-ska. Takto spoznali materiál a začali ho pou-žívať úžitkovo i umelecky. Na začiatku bolo drotárstvo iba dodatočnou činnosťou – drô-tenou sieťkou sa zosilňovala výdrž hlinenej keramiky. Neskôr začali vytvárať jednodu-ché náradia a až neskôr dostalo remeslo ume-lecký charakter.

V rámci drotárskej expozície môžeme ob-divovať neobyčajné trojrozmerné predmety, plastiky, realizované z drôtu. Ide o postavy zvierat, ľudí pripomínajúce, precízne zdobe-né klietky pre vtákov, zrkadlové rámy, misy, príslušenstvo do domácnosti a mnoho ďal-ších predmetov a tvarov.

Expozícia na budatínskom hrade je príkla-dom toho, ako je možné harmonickým spôso-bom spojiť modernú expozíciu s odovzdáva-ním poznatkov o minulosti. Neodlučiteľným prvkom jeho histórie je aj legenda o Kataríne Dungelovej, ktorá bola vraj zamurovaná vo veži a jej duch sa pohybuje po celom hrade...

153

The Castle is located in a small town of Budatín (at pres-ent it is a part of Žilina) in the north part of Slovakia. It was

built in the 13th century and its oldest part is the tower which is almost 20 meters high. After the Second World War, it under-

went a thorough renovation. The Museum of Považie was ar-ranged in its interiors. There are almost 150 000 objects of his-torical, cultural, ethnological, botanic, geological, zoological and numismatic value collected there.

At the beginning of the 20th century, the last owner of the castle count Geza Cskay pulled down the damaged baroque pal-

ace and built a two-storey mansion in its place. At present, there is a hall on the ground floor which serves as a tourist information about

the museum. This room is really impressive, it has a beautiful wooden ceil-ing and fancy wooden stairs. They actually invite all the visitors to see the exhibitions which are located upstairs. One can see the original interior design of the palace from the 18th, 19th and 20th centuries. The expositions present antique archeological collections, artefacts found in the local caves, the works of the handcraft masters from the 15th to 20th centuries, as well as a hunting room and a collection of old maps from the 16th and the 18th cen-turies and a collection of clocks.

One of the most interesting expositions is the one con-nected with the development of tinker craft. It was a tech-nological and artistic phenomenon, taking a very impor-tant place in the national culture of the Slovaks. Objects made of wire are a unique product offered by the local artists and craftsmen. Until today the travelling tinker is per-ceived as one of the typical Slovakian symbols.

Tinker craft is a profession having folk roots and it is based on hand wire processing. It appeared in the 18th century as an alterna-tive source of income for the poor inhabitants of the highland and al-pine regions of the northern and the north-western parts of Slovakia. A lot of people worked in different sectors of metallurgical industry and they traded iron ore and their products were delivered even to Hun-gary. That is how they got to know this material and they started to use it for making everyday and artistic objects. At the beginning tinkering was only an additional job – the wire netting was just used to enhance the durability of clay ceramics. Later they made simple tools and over the years it became more artistic.

At the tinker craft exhibition, we can see incredible three-dimensional objects, sculptures made of com-mon wire. These are sculptures of animals, people, beautiful cages for birds, mirror frames, bowls, acces-sories and many more other forms. Before visiting this place you don’t even realize how impressive a sim-ple wire can be.

The castle is an example of how harmonious can be the combina-tion of the modernism of expositions with passing the knowledge about the past. The legend about beau-tiful Katarína Dungelová who was, while still alive, walled up in the Cas-tle and her spirit still roams the cas-tle and its premises...

154I

Rajecká Lesná to miejscowość, która leży w południowej części Małej Fatry. Do 1948 r. nosiła nazwę Frivald. W jej centrum znajduje się od 1886 r. sanktuarium Narodzenia Maryi Panny. Jedną z jego części jest szopka. Auto-rem bogatej w detale, liczbę postaci oraz roz-wiązania techniczne, skomplikowanej kon-

strukcji z drewna lipy jest Jozef Pekara, który po przejściu na emeryturę postanowił stworzyć nie-powtarzalne dzieło.

Wykonanie szopki zajęło mu aż piętnaście lat, a jej montaż kolejne dwa. Czas spędzony nad jej tworzeniem przełożył się bezpośrednio na końco-wy rozmiar. Słowacka Szopka jest niezwykłym dziełem sztuki rzeźbiarskiej, o wymiarach 8,5 x 2,5 x 3 metry. Jej twórca wystrugał łącznie 300 figurek postaci, 120 owiec i kilkanaście zabytków słowackiej kultury.

Jest to niezpomniane przeżycie. Figurki z szopki poruszają się płynnie, harmonijnie i z gra-cją, podziw budzą detale, które zostały wykonane po mistrzowsku, stanowią zwieńczenie tru-du i cierpliwości, a tej Jozef Pekara musiał okazać wiele, by jego dzieło ożyło.

Z biblijnych scen pojawia się jedynie stajenka z Jezusem, przy którym czuwają Maryja i Jó-zef. Cała reszta przedstawia codzienne życie Słowaków, a także piękno narodowej architektu-ry. W jej górnej części znajdują się najpiękniejsze słowackie zamki, a pomiędzy nimi najważ-niejsze katedry, bazyliki, kościoły i wiele innych obiektów. Poniżej prezentowane są tradycje, wyrób wina czy idylliczny obrazek z życia wiejskiego – matka przędzie na kołowrotku, bab-cia zajmuje się wnukiem, a ojciec czyta przy stole. Prawa część szopki przedstawia pracę w le-sie i w polu, a także scenki rodzajowe.

Slovenský betlehem

Rajecká Lesná

Kontakt/Contact: Slovenský betlehem Rajecká Lesná, +421/41/548-81-34 www.betlehem.rajeckalesna.org betlehem@rajeckalesna.org

155

Rajecká Lesná je dedinkou situovanou v  južnej časti Malej Fatry. Do roku 1948 sa volala Frivald. V  jej centre sa nachádza od roku 1886 pútnické miesto Narodenia Pan-ny Márie. Jeho súčasťou je betlehem. Autorom na detaily, počet postáv a technické riešenie náročnej konštrukcie z lipového dreva je Jo-zef Pekara, ktorý sa po odchode do dôchod-ku rozhodol vytvoriť neopakovateľné dielo.

Z biblických námetov sa objavujú iba jas-ličky s Ježiškom, pri ktorých bdejú Mária s Jo-zefom. Ostatný celok predstavuje každodenný život Slovákov, ako aj krásu národnej archi-tektúry. V hornej časti sa nachádzajú najkraj-šie slovenské hrady, medzi nimi najdôležitej-šie katedrály, baziliky, kostoly a mnohé ďalšie

objekty. Nižšie sú prezentované tradície – vý-roba vína, alebo napríklad idylický obrázok zo sedliackeho života: matka pradie na ko-lovrátku, stará mama pestuje vnuka a  otec číta pri stole. Pravá časť betlehema prezentuje prácu v lese, ako aj žánrové scénky.

Príprava betlehemu trvala Pekarovi 15 rokov a jeho inštalácia ďalšie dva roky. Čas strávený pri jeho tvorbe sa priamo odzrkad-lil na jeho konečnej veľkosti. Slovenský betle-hem je neobyčajným umeleckým sochárskym dielom s rozmermi 8,5 x 2,5 x 3 metre. Jeho tvorca vyrezal celkovo 300 plastík postáv, 120 oviec a tucet pamiatok slovenskej kultúry.

Ide o  nezabudnuteľný zážitok. Postavy betlehema sa pohybujú plynule, harmonicky a s gracióznosťou, obdiv vzbudzujú i detaily, ktoré sú realizované majstrovsky a predsta-vujú úspešné zakončenie úsilia a  trpezlivo-sti, ktorej musel mať Jozef Pekara nekoneč-ne, aby jeho dielo ožilo.

156I

Rajecká Lesná is a village situated in the south-ern part of the Little Fatra Mountains. Until 1948 the village was called Frivald. In the centre of the vil-lage, there is the Church of Mary’s Birth from 1886 – a sanctuary popular among Slovak pilgrims. One of its parts is the Slovak Nativity Scene. It is a mas-terpiece of Jozef Pekara. His masterpiece is rich in details, the number of figures, the technical solu-tions and complex construction made of lime tree wood. He decided to create such a unique piece of art when he retired.

It took him 15 years to carve it and 2 more years to install all elements together. The masterpiece is 8,5 meters wide, 2,5 meters deep and 3 meters high. The artist made 300 figures including 120 sheep and several monuments of the Slovak culture.

It must be seen. It is an unforgettable experience to see this masterpiece. The figures move – they do it gracefully. The details are especially to be admired because they are all made with incredible precision and it shows that the artist must have been hard-

working and patient to make all the elements com-patible and alive.

The baby Jesus in the manger with Mary and Jo-seph taking care of him is the only biblical element in the masterpiece. Remaining elements portray the everyday life of the Slovaks and the beauty of their national architecture. In the top part we can see the most beautiful Slovak castles and among them, there are cathedrals, basilicas, churches and many other buildings. In the bottom part, we find Slovak traditions – winemaking, idyllic scenes of the village life: a mother weaving, a grandmother taking care of her grandchild and a father reading by the table. The right side of the installation shows forest work, field work and some genre scenes.

157

Pomimo iż wieś posiada napraw-dę wyjątkowy zbiór zabytków archi-tektury ludowej w postaci pięknie zdo-bionych drewnianych domów, nie ma potrzeby obawiać się fali turystów i ki-

lometrowych kolejek – wręcz przeciwnie. Przyjezdnych przywita błoga cisza, dzięki czemu w spokoju można rozkoszować się magią wzorów i kolorów domostw oraz bliskością natury.

Skąd w ogóle wziął się pomysł na ozdabianie domów białymi ornamentami? Podobno był to dobry sposób zapobiegania ich nagrzewaniu się. Tak więc ponad 130 chałup pomalowa-no we wzory z białej farby, a zjawisko to nie ma sobie równych w całej Europie Środkowej.

Początki osadnictwa w Čičmanach sięgają XIII w. Legenda mówi o bułgarskich osadnikach przybyłych w to miejsce w kolejnym stuleciu. Mieli oni podobno nauczyć tutejszych miesz-kańców sposobu malowania chat na biało, w celu ochrony przed słońcem. Nie wiadomo jed-nak, czy tradycja ta sięga tak daleko wstecz, gdyż najstarsze z nich nie mają więcej niż 200 lat.

Spośród całej zabudowy Čičman zdecydowanie wyróżnia się dwupiętrowy Dom Radena (nr 137), zrekonstruowany po pożarze w latach 50. XX w. Mieści się w nim muzeum. Znaj-dują się tam przedmioty codziennego użytku, a odwiedzający uzyska tu informacje o życiu mieszkańców. Zobaczymy tam również tradycyjne stroje ludowe, z przewagą białego kolo-ru, narzędzia oraz małe izby sypialne na piętrze. Ekspozycji towarzyszą zdjęcia Karola Plic-ki przedstawiające mieszkańców Čičman z lat 20. i 30. XX w.

Wioska, zamieszkiwana przez około 150 mieszkańców, usytuowana jest w dolinie u stóp Gór Strażowskich. Kilka kilometrów dalej przebiega ruchliwa trasa z Żyliny do Prievidzy. Od tej strony najłatwiej dojechać, choć można dojechać także do Čičman trasą ze Zliecho-va przez góry. Jeśli znudzi nas oglądanie obiektów architektury ludowej, możemy wybrać się na wycieczkę w pobliskie góry. Szczególnie ciekawy jest szlak czerwony, podążający głębo-ką doliną na Strażow (1213 m).

Kontakt/Contact: Považské múzeum v Žiline Objekty ľudovej architektúry Čičmany (Expozícia) +421/918-187-683, www.pmza.sk cicmany@pmza.sk

Drevenice

Čičmany

158I

Napriek tomu, že dedina má naozaj výni-močnú zbierku pamiatok ľudovej architektú-ry v podobe krásne vyzdobených drevených domov, nemusíte sa obávať z veľkého po čtu turistov a  dlhých zástupov. Práve naopak. Návštevníkov víta ticho, vďaka čomu je mož-né v pokoji sa nadchýnať čarom vzorov a fa-rieb domácnosti, ako aj blízkosťou prírody.

Odkiaľ vôbec vznikol nápad na zdobe-nie domov bielymi ornamentmi? Vraj to bol dobrý spôsob, aby sa nezohrievali. Tak viac ako 130 dreveníc bolo vymaľovaných vzormi bielou farbou, čo nemá obdobu v celej Stred-nej Európe.

Začiatky osídlenia Čičmian siahajú do 13. storočia. Legenda hovorí o bulharských osad-níkoch, ktorí prišli na toto územie v nasle-dujúcom storočí. Mali vraj naučiť tamojších obyvateľov spôsob maľovania dreveníc bielou farbou za účelom ochrany pred slnkom. Nie je však isté, či táto tradícia siaha až do takej vzdialenej minulosti, keďže najstaršie z dre-veníc nemajú viac ako 200 rokov.

Spomedzi celej zástavby Čičmian vyčnieva dvojposchodový Dom Radena (č. 137), obno-vený po požiari v 50-tých rokoch 20. storočia. Nachádza sa v ňom múzeum, kde sú inštalo-vané predmety každodennej potreby a náv-števník tu získa aj informácie o živote obyva-

teľov. Na návštevníka čakajú i tradičné ľudové kroje s prevažujúcou bielou farbou, náradie, ako aj malé izby určené na spanie na poscho-dí. Expozícia je obohatená fotografiami Ka-rola Plicku, zobrazujúcimi obyvateľov Čič-mian v 20-tých a 30-tých rokoch 20. storočia.

Dedinka obývaná približne 150-timi oby-vateľmi sa rozkladá pod Strážovskými vrch-mi v čičmianskej doline. Niekoľko kilomet-rov ďalej vedie rýchlostná cesta zo Žiliny do Prievidze. Z tejto strany je najlepší prístup, aj keď je možné prísť do čičman aj cez Zliechov, cez hory. Vyčerpaní návštevou objektov ľu-dovej architektúry môžeme zájsť do blízkych hôr. Zaujímavý je červený chodník, smeru-júci cez hlbokú dolinu na Strážov (1213 m).

159

long since the oldest houses are not older than 200 years old.

There is one house – two storey Raden’s House which is unique among the others. It was recon-structed in the 1950s after the fire. It houses a mu-seum. There are everyday objects there and we can learn about the life of the local inhabitants there as well. We can also see traditional folk white cos-tumes, tools and small bedrooms upstairs. Expo-sition is complemented with Karol Plicka’s photo-graphs showing the inhabitants of Čičmany from the 1920s and the 1930s.

The village is inhabited by 150 people and it is sit-uated at the foot of the Strážov Mountains in the val-ley. A few kilometres from this place the busy route from Žilina to Prievidza runs. It is the simplest way to get there although you can also try a route from Zliechov across the mountains. If you get tired of folklore you can go trekking in the local mountains, especially a red trail is an interesting one because it is located in the deep valley of Strażov (1213 m.).

In spite of the fact that the village Čičmany is fa-mous for its collection of folk architecture – beauti-fully ornamented wooden houses, you don’t have to be afraid of the wave of tourists and long queues – actually quite the opposite. The visitors are wel-comed by the blissful tranquillity which helps to feast their eyes upon magical design and colours of the houses as well as nature itself.

Where does this idea of ornamenting houses with white designs come from? Reportedly it was the best way to prevent the houses from warming up. Therefore now we have more than 130 hous-es painted with the white paint – a phenomenon which has no match in Central Europe.

The beginnings of the settlement in Čičmany village go back to the 13th century. There are cer-tain legends whih say that there were about the Bul-garian settlers who presumably arrived there in the following century. They are said to have learnt the local people the technique of painting the houses white in order to protect them from the heat. We don’t know though if this tradition dates back that

160J

Region Turiec przyciąga licznych turystów walorami swego położenia – pomiędzy grzbietami Małej i Wielkiej Fatry, Górami Kremickimi i łańcuchem Żar – a także zabytkami i kulturą. W Mar-tinie, w dzielnicy Jahodnickie haje, poznać możemy słowacką wieś w całej jej krasie.

161

Turiec region is located between the mountain ridges of the Little and the Great Fatras as well as the Kremnica Mountains and the Žiar with its monuments and culture attract a lot of tourists. We can see the whole slovakian village in Jahodnícke háje town district in Martin.

Turiec láka početných turistov svojou polohou – medzi hrebeňmi Malej a Veľkej Fatry, Kremni-ckými vrchmi a horským reťazcom Žiar – ako aj pamiatkami a kultúrou. V Martine, v časti Jahod-nícke háje, môžeme spoznávať slovenskú dedinu v plnej kráse.

J

Martin

162J

Jedyne, co słychać, to szum drzew. Skansen po-łożony jest na wzgórzu, dzięki czemu można po-dziwiać górski krajobraz z każdej strony. W powie-trzu czuć tajemnicę.

Ekspozycja przedstawia architekturę ludową i sposób ży-cia mieszkańców Słowacji z różnych regionów od 2. połowy XIX w. do lat 20. XX w. Pomysł na stworzenie ogólnosłowac-kiego muzeum architektury ludowej i mieszkalnictwa powstał już pod koniec XIX w. Pierwszy obiekt na jego terenie poja-wił się kilkadziesiąt lat później, w 1943 r. Była to dzwonnica, przeniesiona z Koštian nad Turcom.

Muzeum Wsi Słowackiej jest oddziałem Słowackiego Mu-zeum Narodowego w Martinie. To największa tego typu eks-pozycja na terenie Słowacji. Na obszarze 15,5 ha rozmieszczo-ne są 143 obiekty o charakterze mieszkalnym, gospodarczym, technicznym, społecznym i sakralnym. Reprezentują one re-

giony: Orawa, Turiec, Liptów, Kisuce-Podjaworniki. Część budynków ma urządzone wnę-trza i jest udostępniona zwiedzającym. Do najciekawszych należą: dwór szlachecki z Vyšnego Kubína pochodzący z 1748 r., olejarnia z Oravskiego Veselego, karczma z Orawskiej Półgóry z 1811 r., drewniany kościół rzymskokatolicki z 1792 r. z Rudna, pracownia ludwisarska ze Slovenskiego Pravna, wytwórnia wozów drabiniastych z Moškovca. Warto także odwiedzić Muzeum Kultury Romów na Słowacji.

Na terenie Muzeum Wsi Słowackiej realizowany jest program „Rok etnograficzny”, w ra-mach którego prezentowane są: tradycyjna sztuka ludowa, rzemiosło, zwyczaje i folklor. Ter-miny i charakter poszczególnych imprez są związane ze zwyczajowym cyklem kalendarzo-wym i opierają się na tradycjach folklorystycznych poszczególnych regionów. Są to m.in.: „Wielkanoc na wsi”, „Stawianie moja”, „Dziecięca niedziela”, „Jarmark na św. Michała”,

Múzeum slovenskej dediny

Martin

163

Jediná vec, ktorú možno počuť, je šum stromov. Nachádza sa na kopci, vďaka čomu je možné obdivovať hor-natú krajinku z každej strany. Vo vzdu-chu je citeľné tajomstvo.

Expozícia prezentuje ľudovú architektúru a spôsob života obyvateľov Slovenska z rôznych regiónov od druhej polovice 19. storočia do 20-tych rokov 20. storočia. Myšlienka vytvore-nia celoslovenského múzea ľudovej architektúry a bývania vznikla koncom 19. storočia. Prvý objekt v areáli múzea sa objavil o niekoľko rokov neskôr, v roku 1943. Bola to zvonica pre-sťahovaná z Košťan nad Turcom.

Múzeum slovenskej dediny je oddelením Slovenského národného múzea v Martine. Je to najväčšia expozícia tohto typu na území Slovenska. Na ploche 15,5 ha je rozmiestnených 143 objektov obytného, hospodárskeho, technického, spoločenského a sakrálneho charakteru. Prezentujú regióny: Oravu, Turiec, Liptov, Kysuce-Podjavorníky. Časť stavieb je interiéro-vo zariadená a je sprístupnená návštevníkom. K najzaujímavejším z nich patria: zemianska usadlosť z Vyšného Kubína, pochádzajúca z roku 1748, olejáreň z Oravského Veselého, krč-ma z Oravskej Polhory z roku 1811, drevený rímsko-katolícky kostolík z roku 1792 z Rudna, zvonkárska dielňa zo Slovenského Pravna, voziareň z Moškovca. Oplatí sa navštíviť aj objekt Múzea rómskej kultúry na Slovensku.

V areáli Múzea slovenskej dediny sa realizuje program „Národopisný rok“ – v rámci kto-rého sa prezentuje tradičné ľudové umenie, remeslo, zvyky a folklór. Dátumy a charakter jed-notlivých podujatí sú spojené so zvykoslovným kalendárnym cyklom a zakladajú sa na fol-klórnych tradíciách jednotlivých regiónov. Okrem iného: „Veľká noc na dedine“, „Stavanie

„Boże Narodzenie na wsi”. Muzeum organizuje warsztaty edukacyjne i twórcze dla uczniów szkół podstawowych, z wykorzystaniem tradycyjnych materiałów i technik wykonawczych.

Skansen oferuje także możliwość spróbowania tradycyjnych potraw w karczmie z Oraw-skiej Półgóry. Dzięki temu można wnikliwiej poznać historie poszczególnych obiektów, za-smakować tradycyjnej słowackiej kuchni, a ponadto w pełni poczuć niezwykle urokliwą at-mosferę tego miejsca.

Kontakt/Contact: Slovenské národné múzeum v Martine – Múzeum slovenskej dediny, Jahodnícke háje +421/43/245-81-16, +421/43/245-81-11 www.snm.sk, www.skanzenmartin.sk, msd@snm.sk

164J

mája“, „Detská nedeľa“, „Jarmok na sv. Michala“, „Vianoce na dedine“. Múzeum organizu-je aj vzdelávacie a tvorivé dielne pre žiakov základných škôl s využitím tradičných materiá-lov a výrobných techník.

Skanzen ponuka stravovanie v areáli expozície, v krčme z Oravskej Polhory. Vďaka tomu je možné dôslednejšie spoznať históriu jednotlivých objektov, pochutiť si na tradičnej sloven-skej kuchyni, okrem toho v plnej miere pocítiť uchvacujúcu atmosféru tohto miesta.

The only thing you can hear is the wind in the trees. The Museum of the Slovak Village is situated on the hill, therefore, you can admire the highland landscape from all sides. You can feel the mystery in the air.

The exposition presents the folk architecture and the lifestyle of the Slovaks living in different regions from the second half of the 19th century to the 1920s. The idea of creating the museum of the folk archi-

165

tecture and housing was actually born at the end of the 19th century. The first building appeared in 1943. It was a bell tower moved from Košťany nad Turcom.

The Museum of the Slovak Village is a branch of the Slovak National Museum in Martin. It is the largest exposition of this kind in Slovakia. On the stretch of 15,5 ha, the museum features 143 buildings that used to serve a living, production, social and sacral purposes. They represent the folk architecture of the Ora-va, Liptov, Kysuce-Podjavorníky and Turiec regions. Some of the buildings are furnished and open to the public. The most remarkable constructions include a 1748 yeoman homestead from Vyšný Kubín, an oil production facility from Oravské Veselé, an inn from Oravská Polhora dating back to 1811, a wooden Ro-man-Catholic church from 1792 originally located at Rudno, a garden arbour from Slovenské Pravno, a stor-ing space for wagons and an area for livestock from Moškovec. The Museum of Roma Culture in Slova-kia is also worth visiting.

The Open air Museum has been organizing programme events to mark “The Ethnographic Year” show-casing samples of traditional folk production, handicrafts, customs and folklore. Dates and focus of the events are in line with customs and folklore traditions of the individual regions of northwestern Slovakia. They include celebrations to mark the “Easter in the village”, “Sunday for children”, “St. Michael’s Day Fair” and “Christmas in the village“.

The museum also offers the possibility of trying traditional dishes in the pub from Oravská Polhora, which enables the visitors to learn more profoundly about particular places, try Slovakian traditional cui-sine and moreover feel the atmosphere of this charming place.

Będąc w Martinie, odwiedźmy także Muzeum Etnograficzne, będące również oddziałem Słowackiego Muzeum Narodowego. Prezentowana jest tam stała ekspozycja „Człowiek i zie-mia. Człowiek i materiał. Człowiek i odzież”. Przygotowywane są także wystawy czasowe.

Pri návšteve Martina môžeme navštíviť aj Etnografické múzeum, ktoré je taktiež odde-lením Slovenského národného múzea. Je tam prezentovaná stála expozícia „Človek a pôda. Človek a materiál. Človek a odev“. Pripravova-né sú aj krátkodobé výstavy.

When coming to Martin, you should also visit the Ethnographic Museum which is also a branch of the Slovak National Museum. The permanent exhibitions are – “The man and the land. The man and the material. The man and the clothes“. Some temporary exhibitions are also prepared.

Kontakt/Contact: Slovenské národné múzeum – Etnografické múzeum Martin Malá Hora 2, tel. +421/43/413-10-11 www.snm-em.sk, snm-em@stoline.sk

166

A

C

B

7 Zagroda Wsi Pszczyńskiej, Pszczyna 10 Muzeum Regionalne Smolarnia, Kobiór 12 Muzeum Regionalne Kamojówka, Suszec

16 Muzeum im. Aleksandra Kłosińskiego, Kęty

20 Regionalny Ośrodek Kultury, Bielsko-Biała 24 Muzeum Historyczne, Bielsko-Biała 28 Izba Regionalna, Międzyrzecze Górne 30 Izba Regionalna, Czechowice-Dziedzice 32 Muzeum Regionalne im. ks. Zygmunta Bubaka, Bestwina 35 Izba Historyczna im. Adolfa Zubera, Kozy 38 Galeria Sztuki Ludowej ArtLud, Kobiernice 40 Izba Regionalna, Porąbka 42 Galeria Sztuki Regionalnej i Izba Regionalna Stara Stolarnia, Bystra

,Spis tresci/Obsah/Table of Contents

3 Wstęp/Vstup/Introduction

167

D

E

F

46 Chata Kawuloka, Istebna 48 Gminny Ośrodek Kultury, Promocji, Informacji Turystycznej i Biblioteka Publiczna, Istebna 50 Muzeum Koronki – Izba pamięci Marii Gwarek, Koniaków 52 Pracownia Jana Zogaty, Jaworzynka

56 Muzeum Miejskie, Żywiec 60 Galeria Leszka Cieślika, Żywiec 63 Izba Twórcza Józefa Hulki, Łękawica 66 Etnopark – Żywiecki Park Etnograficzny, Ślemień 70 Muzeum Stara Chałupa, Milówka 74 Izba Regionalna Gronicek, Glinka

78 Muzeum Miejskie Suchej Beskidzkiej – Domek Ogrodnika, Sucha Beskidzka 80 Izba Regionalna im. Emila Wacyka, Maków Podhalański 82 Beskidzkie Centrum Zabawki Drewnianej, Stryszawa 86 Skansen im. Józefa Żaka, Zawoja-Markowa 89 Izba Regionalna, Zawoja-Gołynia 92 Muzeum Kultury Ludowej, Sidzina

168

H

144 Múzeum kysuckej dediny, Vychylovka

150 Považské múzeum – Hrad Budatín, Žilina 154 Slovenský betlehem, Rajecká Lesná 157 Drevenice, Čičmany

162 Múzeum slovenskej dediny, Martin

98 Muzeum – Orawski Park Etnograficzny, Zubrzyca Górna

102 Galeria Stanisława Wyrtla, Zubrzyca Górna 104 Pamätná izba Rabčického folklóru, Rabčice 106 Pracovňa Jána Špulera, Bobrov 108 Gajdošská izba, Oravská Polhora 111 Drevený kostol Všetkých svätých, Tvrdošín 114 Dielňa Stanislava Ondríka, Tvrdošín 116 Galéria ľudového rezbárstva, Babín 118 Rezervácia ľudovej architektúry Bobrova raľa,

Podbiel

120 Malé Podbielanské etnografické múzeum, Podbiel

122 Lapidárium kamenných plastík a reliéfov, Oravský Biely Potok

124 Múzeum oravskej dediny, Zuberec 128 Oravské kultúrne stredisko, Dolný Kubín 131 Oravská galéria, Dolný Kubín 135 Pracovňa Mateja Rabadu, Párnica 138 Drevený artikulárny kostol, Istebné 140 Drevený artikulárny kostol, Leštiny

I J

G