1

PRZEWODNIK PO SALI TRADYCJI 8.FOW

SALA TRADYCJI 8.FLOTYLLI OBRONY WYBRZEŻA

im. wiceadmirała Kazimierza PORĘBSKIEGO

Idea zorganizowania Sali Tradycji 8.FOW zrodziła się w jej Dowództwie na początku lat osiemdziesiątych. Staraniem grona oficerów oraz świnoujskiej społeczności rozpoczęto intensywną działalność na rzecz gromadzenia historycznych militariów.

W 1984 roku powstała jako Salę Pamięci Jednostki Wojskowej Nr 2454 wg projektu plastycznego chor. szt. Andrzeja Smugi oraz wykonawców: kmdr ppor. Adama Makieły, kpt. Mirosława Prażucha i chor. Bronisława Zielińskiego.

W latach 1993/94 została zmodernizowana przez zespół oficerów Wydziału Społeczno – Wychowawczego Flotylli. W 2008 roku wykonana została wg projektu: kmdr por. rez. Piotra Andrzejewskiego i kmdr ppor. Tomasza Dolnego przy współudziale oficerów i podoficerów Wydziału Wychowawczego 8.FOW, pracowników Klubu Garnizonowego Świnoujście oraz Studia Reklamy „Kameleon”.

Sala Tradycji poprzez zawarte w niej zbiory historyczne spełnia istotną rolę w upowszechnianiu chlubnych tradycji oręża polskiego, Marynarki Wojennej RP, bojowej chwały jednostek oraz ich osiągnięć szkoleniowo – wychowawczych.

KULTYWOWANIE TRADYCJI ORĘŻA POLSKIEGO

Tradycjami wojskowymi nazywamy historycznie ukształtowane obyczaje i zasady postępowania oparte na procesie kultywowania i upowszechniania dokonań Polskich Sił Zbrojnych na przestrzeni dziejów. W aspekcie społeczno-pedagogicznym tradycje wyrażają się w posiadaniu i pielęgnowaniu wiadomości dziedzictwa i kontynuacji tego, co przechodzi z pokolenia na pokolenie, dorobku materialnego i duchowego przodków. Szczególną wartość historyczną i moralną mają tradycje orężne, które na przestrzeni dziejów odgrywały decydującą rolę w kształtowaniu ducha bojowego, stanu moralnego dowódców i szeregowych żołnierzy, budzeniu esprit de corps i poczucia zwartości oddziałów wojskowych Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej.

2

Tradycje oręża polskiego są źródłem głębokich i patriotycznych treści. Dziedziczenie i kultywowanie ich kształtuje obywatelskie postawy, pogłębia procesy integracyjne i zwartość sił zbrojnych, pobudza do wzmożonego wysiłku szkoleniowego oraz wzmacnia więzi wojska ze społeczeństwem. Tradycje orężne wytwarzają w społeczności żołnierskiej, oddziałach, jednostkach, związkach i w całych siłach zbrojnych więź nie narzucona z góry regulaminami i hierarchicznym podporządkowaniem, ale więź wynikającą z serca, z szacunku dla takich wartości, jak: dzieje jednostki, sztandar, odznaka pamiątkowa, patron, duma z przynależności do danej broni i służby, ceremoniał wewnętrzny, barwa broni i krój munduru.

Dziedziczenie i kultywowanie tradycji orężnych ma ogromny walor moralny, społeczny i wychowawczy. Integruje nie tylko oddziały wojskowe, ale i wzmacnia więzi wojska ze środowiskami kombatantów i społeczeństwem regionu stacjonowania jednostki. Służy również postrzeganiu armii jako wojska narodowego.

Każda armia na świecie ma swoje tradycje kształtowane przez wieki, przez setki żołnierskich pokoleń. W wielu armiach są one pieczołowicie kultywowane, stanowią nadrzędną wartość w wychowaniu wojskowym, kształtowaniu patriotyzmu, ducha narodowego. Tradycje w wielu armiach stanowią najwyższej rangi kodeks moralny, którego złamanie wyklucza oficerów i żołnierzy ze służby wojskowej, z życia społeczności żołnierskiej.

PATRON 8.FLOTYLLI OBRONY WYBRZEŻA

Wiceadmirał Kazimierz PORĘBSKI należał do grona współtwórców Polskiej Marynarki Wojennej. Urodził się 15 listopada 1872 roku w Wilnie. W latach 1892 – 1917 pełnił służbę w carskiej armii na różnych stanowiskach (od dowódcy okrętu, aż po dowódcę morskiego rejonu Zatoki Fińskiej). W listopadzie 1918 roku wstąpił do Wojska Polskiego. Dzięki kwalifikacjom i umiejętnościom organizacyjnym został szefem Departamentu dla Spraw Morskich (maj 1919r.). Departament podjął szereg działań mających na celu przygotowanie do zajęcia przez Polskę wybrzeża morskiego, formowanie jednostek Marynarki Wojennej (flotylli wiślanej i pińskiej) i uzyskania odszkodowań z podziału floty wojennej byłego cesarstwa niemieckiego.

Przedmiotem szczególnej troski admirała był dobór właściwych kadr. Dzięki jego zabiegom utworzono Szkołę Morską w Tczewie oraz Oficerska Szkołę Marynarki Wojennej w Toruniu. Był jednym z pierwszych, który przedstawił koncepcję budowy dużego portu na

3

polskim wybrzeżu. Brał udział w wojnie polsko – rosyjskiej obejmując dowództwo najbardziej na północ wysuniętego odcinka obrony przedmieścia warszawskiego Zegrze – Dębe. Za wykonane działania odznaczony został Krzyżem Walecznych.

W 1925 roku w wyniku znacznych zmian personalnych w Kierownictwie Marynarki Wojennej i Dowództwie Floty zwolniony został ze stanowiska szefa KMW. Zmarł w stolicy 20 stycznia 1933 roku. Był uhonorowany wysokimi odznaczeniami polskimi i zagranicznymi, m.in. Orderem Odrodzenia Polski 4 klasy, Krzyżem Walecznych, Francuską Legią Honorową 4 klasy, Koroną Włoch I klasy i Srebrnym medalem za akcję ratunkową w Messynie.

Decyzją Ministra Obrony Narodowej z dnia 28 czerwca 1994 roku 8.Flotylla Obrony Wybrzeża przyjęła imię wiceadmirała Kazimierza Porębskiego – współtwórcy polskiej Marynarki Wojennej oraz żarliwego orędownika Polski morskiej.

4

WSPÓŁPRACA ZAGRANICZNA

Istotnym elementem przygotowań polskich sił zbrojnych do członkostwa w NATO był ich udział w programie „Partnerstwo dla pokoju”. Duże zaangażowanie Polski w ten program sprzyjało integracji wojsk. 8.Flotylla Obrony Wybrzeża współpracuje z siłami morskimi innych państw już od początku lat 90. ubiegłego wieku, głównie na obszarze Bałtyku, cieśnin duńskich oraz Morza Północnego. Kontakty te polegają na składaniu wizyt okrętów, organizowaniu oficjalnych i roboczych spotkań przedstawicieli sztabów i dowództw jednostek flotylli, odbywaniu przez oficerów studiów za granicą, a także na prowadzeniu wspólnych ćwiczeń na morzu. Partnerstwo dla pokoju 16 sierpnia 1995 roku, ministrowie obrony Niemiec, Volker Ruhe, i Rzeczypospolitej Polskiej, Wojciech Okoński, podpisali w Bazie Morskiej Warnemünde porozumienie o współpracy patronackiej między Flotyllą Kutrów Rakietowych a 8 Flotyllą Obrony Wybrzeża. Była to ósma z kolei umowa regulująca zasady współpracy między Siłami Morskimi Niemiec a polską Marynarką Wojenną, wynikająca z traktatu o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy, podpisanym 17 czerwca 1991 roku. Tym samym zapoczątkowano nowy etap współpracy między flotyllami. Podpisany 12 czerwca 1997 roku dokument o partnerstwie i wzajemnej współpracy między 8 Flotyllą Obrony Wybrzeża a Flotyllą Trałowo-Minową z Olpenitz zwiększał zakres przedsięwzięć szkoleniowych i rekreacyjnych. Kontakty i ćwiczenia na morzu miały służyć nawiązaniu i utrwalaniu przyjacielskich związków tych jednostek. Warto zaznaczyć, że znaczna część kadry ówczesnej Bundesmarine urodziła się i wychowała w zachodnich landach RFN. Stanowiło to pewną barierę psychologiczną, który należało przełamać, aby zmienić mentalność i sposób myślenia niemieckich marynarzy. Wizyty okrętów niemieckich umożliwiły polskiej kadrze i marynarzom poznanie podstawowego uzbrojenia oraz wyposażenia tych jednostek. Udostępniane do zwiedzania niemieckie okręty budziły ogromne zainteresowanie także mieszkańców Świnoujścia oraz turystów. Obydwu stronom zależało na wyzbyciu się uprzedzeń oraz znalezieniu płaszczyzny dalszej współpracy. Pierwsze wspólne szkolenia na morzu okrętów niemieckich i polskich pozwoliły na skonfrontowanie wiedzy i umiejętności, wymianę poglądów oraz poznanie sprzętu. Duże znaczenie miała

5

wymiana załóg – umożliwiła pogłębienie wiedzy o sposobach taktycznego użycia sił oraz wzajemne poznanie. Udział młodych oficerów 8 Flotylli Obrony Wybrzeża wraz z żonami w seminariach zorganizowanych przez stronę niemiecką i finansowanych z funduszu Niemiecko-Polskiego Stowarzyszenia Młodzieży sprzyjał nawiązaniu przyjacielskich kontaktów kadry obydwu flotylli. Od 1997 roku kontakty te są zacieśniane także dzięki młodzieży – dzieciom kadry zawodowej, które co roku uczestniczą w wymianie, spędzając tygodniowe wakacje w Świnoujściu i Warnemünde. Polska i niemiecka młodzież uczestniczy m.in., w zajęciach szkolnych – doskonali język angielski oraz zwiedza region, zapoznając się z jego historią, zabytkami, kulturą oraz obyczajami sąsiadów. We wrześniu 1997 roku ówczesny dowódca 8 Flotylli Obrony Wybrzeża kontradmirał Stanisław Kasperkowiak w uznaniu zasług w działaniach na rzecz partnerstwa polskiej i niemieckiej marynarki wojennej został odznaczony Honorowym Krzyżem Bundeswehry w Złocie. W 1998 roku 8.Flotylla Obrony Wybrzeża poszerzyła swoje kontakty zagraniczne, m.in. 26 czerwca podpisała trójstronne porozumienie o wzajemnej współpracy z 3.Eskadrą Królewskiej Marynarki Wojennej Danii, bazującą w Frederikshavn, oraz Flotyllą Trałowo-Minową Sił Morskich Niemiec, stacjonującą w Olpenitz. Współpraca ta miała na celu ujednolicenie sposobu działania sił trałowo-minowych oraz ułatwienie polskim załogom przystosowania się do funkcjonowania w strukturach NATO. Efektem tego porozumienia były także częstsze wizyty oraz rejsy okrętów. Zacieśnieniu współpracy służą wspólne ćwiczenia płetwonurków z Bazy Morskiej Warnemünde oraz z Dywizjonem Pomocniczych Jednostek Pływających komend portów wojennych Świnoujście i Kołobrzeg. Nurkowania w parach jednorodnych i mieszanych pozwalają na doskonalenie sygnalizacji powszechnie stosowanej przez płetwonurków podczas wykonywania różnego rodzaju prac podwodnych. Ćwiczenia te umożliwiają również poznanie i porównanie technik nurkowania oraz technik samoratowania się i udzielania pomocy płetwonurkom, a także poznanie wykorzystywanego sprzętu.

6

W 1998 roku dowódca 2.Dywizjonu Okrętów Transportowo-Minowych kmdr dypl. Jerzy Lenda uczestniczył w międzynarodowych ćwiczeniach „Cooperative Jaguar’98” jako dowódca międzynarodowej grupy amfibijnej. Po zakończeniu ćwiczeń podejmował na pokładzie okrętu ORP „Lublin” królową Danii Małgorzatę. Natomiast w 2000 roku dowodził siłami morskimi w międzynarodowych ćwiczeniach „Cooperatve Banner 2000”. W strukturach NATO Po wstąpieniu Polski do NATO w 1999 roku liczne przedsięwzięcia w ramach kontaktów przygranicznych ukierunkowano na osiągnięcie postępu w przygotowaniu kadr do pełnego współdziałania wewnątrz Sojuszu oraz na doskonalenia obowiązujących w pakcie procedur. Wysoko oceniono poziom wyszkolenia i doświadczenie zdobyte podczas wizyt roboczych oraz praktyk polskich oficerów w Bazie Morskiej Warnemünde, a także na okrętach sojuszników. Przedsięwzięcia te oraz wizyty portowe zespołów okrętów różnych klas miały znaczenie zwłaszcza w kontekście przystosowania Portu Wojennego Świnoujście do wymagań i standardów NATO. W 2000 roku nawiązano współpracę z Naval District Bornholm w zakresie bezpośredniej łączności i wymiany informacji między służbami operacyjnymi.

7

W ramach dwu- i trójstronnej oraz sojuszniczej współpracy okręty flotylli uczestniczyły w ćwiczeniach międzynarodowych, składały wizyty w portach zagranicznych, delegacje załóg składały wizyty oficjalne i robocze w jednostkach, oficerowie brali udział w obchodach świąt i rocznic, a także w ćwiczeniach i posiedzeniach stałych grup roboczych NATO. Udział okrętów w międzynarodowych ćwiczeniach pk. „Baltica” pozwolił na sprawdzenie wyszkolenia załóg w wykonywaniu zadań OPM we współpracy z okrętami innych państw Sojuszu. Coroczne ćwiczenia ratownicze „Saren”, organizowane przez stronę duńską od 1996 roku, polegające na przeprowadzaniu wspólnych działań ratowniczych i nurkowych, umożliwiają doskonalenie procedur współdziałania, osiągnięcie interoperacyjności międzynarodowego zespołu okrętów w szkoleniu bojowym, morskim i specjalistycznym oraz podtrzymywanie kontaktów załóg okrętów. Okręty 8.Flotylli Obrony Wybrzeża od 10 lat biorą udział w ćwiczeniach pk. „Open Spirit” – operacji prowadzonej w ramach programu „Partnerstwo dla pokoju”. W ich trakcie zrealizowano przedsięwzięcia szeroko rozumianej obrony przeciwminowej, takie jak poszukiwanie i niszczenie min z użyciem różnych systemów oraz oczyszczanie akwenów wodnych z pozostałości po I i II wojnie światowej. W 2008 roku okręt ORP „Czajka" wykrył i zniszczył prawie dwie tony materiałów wybuchowych, które zalegały w okolicach torów wodnych prowadzących do głównych portów Zatoki Ryskiej, natomiast w 2009 roku ORP „Flaming” zniszczył 7 min morskich o łącznej masie ładunków wybuchowych ponad 2000 kg. Udział w stałym zaspole SNMCMG1 okrętów 8 Flotylli Obrony Wybrzeża (OORP „Czajka” i „Flaming”) pozwolił na zastosowanie w codziennej działalności szkoleniowej procedur obowiązujących w natowskich siłach morskich oraz na bojowe wykorzystanie systemów broni podwodnej w warunkach realnego zagrożenia minowego. Podczas działań w zespole zweryfikowano możliwości okrętu, zwłaszcza pod względem technicznym i logistycznym, mające znaczenie podczas długotrwałego pływania. W latach 2010 - 2011 okręt wsparcia logistycznego ORP „Kontradmirał Xawery Czernicki” realizował działania w składzie stałego Zespołu Obrony Przeciwminowej NATO SNMCMG1 (Standing NATO Minecountermeasures Group 1). Operował m. in., jako platforma dowodzenia wielonarodowym zespołem okrętów NATO, wchodzącym w skład Sił Natychmiastowego Reagowania Sojuszu Północnoatlantyckiego. Zespół, liczący od czterech do siedmiu jednostek, prowadził kompleksowe działania obrony przeciwminowej – poszukiwanie, wykrywanie i niszczenie min dennych oraz kotwicznych,

8

trałowanie kontaktowe i niekontaktowe, a także wytyczanie bezpiecznych torów wodnych. Współpraca wojskowa 8.Flotylli Obrony Wybrzeża z jednostkami Sił Morskich Niemiec, Królewskiej Marynarki Wojennej Danii oraz z siłami morskimi innych państw NATO stanowi ważny element budowy wzajemnego zaufania oraz podtrzymywania dobrosąsiedzkich stosunków. Korzyści odniesione ze współpracy z siłami międzynarodowymi potwierdzają zasadność takich kontaktów. POD POLSKĄ BANDERĄ NA MORZACH I OCEANACH

1939-1945

Powstanie odrodzonej Polskiej Marynarki Wojennej datuje się z chwilą wydania dekretu Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego 28 listopada 1918 roku, powołującego do życia jej dowództwo i struktury. Przez okres międzywojennego dwudziestolecia Marynarka Wojenna RP rozwijała się, reorganizowała i umacniała. Biało-czerwona bandera była obecna w decydujących zmaganiach na morskich teatrach II wojny światowej. Po klęsce w 1939 roku, ani na chwilę nie została przerwana ciągłość jej funkcjonowania. Weszła w skład Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, prowadząc działania w strukturach sił alianckich i zapisując swoją chlubną kartę w historii. Polskie niszczyciele brały udział w akcjach floty brytyjskiej u wybrzeży niemieckich na Morzu Północnym i minowaniu wód przed niemieckimi portami. W kwietniu 1940 roku wspierały swą artylerią walczące w Norwegii oddziały Sprzymierzonych – tam zatonął w walce z samolotami Luftwaffe ORP „Grom”. W tym samym czasie flota polska poniosła drugą bolesną stratę – z kolejnego rejsu po M. Północnym nie powrócił okręt podwodny „Orzeł”. Duży rozgłos zdobył niszczyciel „Piorun”, który biorąc udziałw pościgu za pancernikiem „Bismarck” w 1941 roku nawiązał z nim kontakt bojowy co pozwoliło na przybycie okrętów alianckich i jego zatopienie. Okręty polskie uczestniczyły także w alianckich konwojach na Oceanie Atlantyckim i do portów radzieckich na Oceanie Lodowatym. W konwojach do Archangielska i Murmańska pływały niszczyciele m.in., „Orkan”, „Błyskawica” i „Garland”.

Jak zauważył brytyjski historyk „Ze wszystkich flot Zjednoczonych Narodów żadna nie walczyła lepiej w warunkach najwyższych trudności operacyjnych jak Polska Marynarka Wojenna".

9

Po zakończeniu wojny Polska Marynarka Wojenna istniała

nadal w Wielkiej Brytanii, aż do 31 marca 1947 roku, tj. do czasu jej rozwiązania.

Równocześnie, po wyzwoleniu wschodnich terenów Polski, na terenie kraju mobilizowano i organizowano nowe jednostki, m.in. pod koniec 1944 r. powstał pierwszy oddział Marynarki Wojennej (Zapasowy Batalion Morski w Lublinie). Stopniowo na wyzwalanym i odzyskiwanym Wybrzeżu powstawała administracja wojskowa i morska oraz nowe jednostki Marynarki Wojennej.

7 lipca 1945 roku Naczelny Dowódca WP wydał rozkaz Nr 00163/Org., powołujący do życia Dowództwo Marynarki Wojennej. Stopniowo organizowano dowództwa, sztaby i zespoły okrętów, które obsadzano posiadaną kadrą własną, wracającą z niewoli i z Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.

10

SZCZECIŃSKI OBSZAR NADMORSKI 1946 – 1950

Po zakończeniu wojny PMW istniała nadal w Wielkiej Brytanii, aż do 31 marca 1947 roku, tj. do czasu jej rozwiązania. Równocześnie po wyzwoleniu wschodnich terenów Polski, na terenie kraju mobilizowano i organizowano nowe jednostki. Powstawała administracja wojskowa i morska oraz nowe jednostki Marynarki Wojennej.

W 1946 roku utworzony zostaje Zachodni, a następnie Szczeciński Obszar Nadmorski z siedzibą w Świnoujściu, którego dowódcą został kmdr Włodzimierz STEYER.

Szybko zbliżał się dzień, który zostawił trwały ślad w sercach wielu Polaków- pierwszych osadników oraz zapisał się na kartach historii. Tak oto w 8 kwietnia 1946 roku do polskiego portu wojennego w Świnoujściu wpłynęły cztery okręty wojenne-trałowce. Były to tzw. „ptaszki”- ORP „Czajka”, ORP „Mewa”, ORP „Rybitwa” i ORP „Żuraw” rewindykowane z Niemiec. Na pokładach okrętów przybyła do Świnoujścia Kompania Wartownicza pod dowództwem kpt. E. Jereczka.

Marynarze kompanii wartowniczej MW w Świnoujściu, 1946 r.

11

Okręty tego typu miały 45 metrów długości, wyporność 185 ton i rozwijały prędkość 18 węzłów. Wyposażone były w trały kontaktowe, uzbrojone w działo kalibru 75 mm i przeciwlotnicze karabiny maszynowe oraz miały możliwość postawienia do 20 min morskich.

Organizując flotyllę SON w jej skład włączono Dowództwo i Sztab, KPW Świnoujście, Komendę Ochrony Portu, Samodzielną Kompanię Wartowniczą, Izbę Chorych, oraz cztery przedwojenne trałowce (tworzyły 1 Dywizjon Flotylli Trałowców), grupę ścigaczy OP w składzie: „Nieuchwytny”, „Śmiały”, „Sprawiedliwy” i „Szybki” oraz dwa kutry uzbrojone „Okoń” i „Lin”. Obszar KPW Świnoujście w okresie istnienia SON-u obejmował tylko 250 m nabrzeża Władysława IV, baseny i urządzenia portowe na „Kosie” i częściowo w Przytorze.

Po wielu tygodniach wytężonej pracy, w końcowych dniach maja 1946 roku, nastąpiło pierwsze nawiązanie łączności radiowej z dowództwem w Gdyni. Zapewniono jednocześnie sprawne funkcjonowanie łączności pomiędzy wszystkimi jednostkami organizacyjnymi SON.

Z dniem 10.10.1946 roku w strukturę SON wcielono 1.Morską Kompanię Saperów z miejscem stacjonowania w Janogrodzie obok Międzyzdrojów. W 1948 roku, dowódca SON powołał Komendy Garnizonów w niektórych nadmorskich miejscowościach – także KG Świnoujście. Całość dopełniało powstanie w końcu 1948 roku Wojskowej Prokuratury SON z siedzibą w Świnoujściu.

Szczecińskim Obszarem Nadmorskim dowodzili: kmdr Włodzimierz Steyer (1946 – 1947); kmdr Marian Wojcieszek (1947 – 1949); kmdr por. Robert Kasperski (1949 – 1950).

12

BAZA MARYNARKI WOJENNEJ 1950 – 1965

Dowódca MW rozkazem organizacyjnym nr 643 z dnia 21 grudnia 1950 roku utworzył Bazę Marynarki Wojennej w Świnoujściu i nadał jej Nr 2454. Zgodnie z tym założeniem zasadniczą rolę w obronie polskiego wybrzeża miały odtąd odgrywać bazy morskie w Gdyni i w Świnoujściu oraz pomocnicze bazy operacyjne Floty w Ustce i Kołobrzegu.

Pierwszym dowódcą Bazy Marynarki Wojennej w Świnoujściu został kmdr Tadeusz Rutkowski. Baza stanowiła zasadnicze zaplecze techniczne i zaopatrzeniowe umożliwiające operacyjne rozwinięcie sił i środków do działań w swojej strefie odpowiedzialności. W jej składzie znalazły się nowo sformowane pododdziały i oddziały m. in.: Flotylla Środków Desantowych, 4.Odcinek Obserwacji i Łączności, 3.Batalion Piechoty Morskiej, 17.Bateria Artylerii Stałej, 12.Samodzielny Pluton Obrony Przeciwchemicznej, 26.Kompania Wartownicza, Komenda Garnizonu Świnoujście, Klub Garnizonowy Świnoujście, ciężki kuter motorowy „ Okoń”, 2 kutry motorowe oraz 2 ścigacze „S-1”i „ S-2”.

13

Z powstaniem Bazy MW łączy się okres szybkiego rozwoju jednostek pływających. 7 sierpnia 1951 roku powstaje Flotylla Środków Desantowych ( przemianowana w 1956 roku na Flotyllę Okrętów Desantowych, a w 1964 roku w 2.Brygadę Okrętów Desantowych). W 1955 roku z Helu do Świnoujścia przebazowano 14.Dywizjon Kutrów Trałowych, składający się z 7 kutrów trałowych typu TR-41, a wiosną 1960 roku włączono w skład DKT dwanaście kolejnych kutrów o numerach burtowych od TR-51 do TR-62. Jednostki te brały czynny udział w oczyszczaniu wód Bałtyku z min (m.in., oczyściły tory wodne: Świnoujście – Szczecin i Świnoujście – Dziwnów.

W latach 1955 – 1956 dokonano zmian organizacyjnych w systemie pododdziałów łączności i obserwacji polskiego wybrzeża. W miejsce 4.Odcinka Obserwacji i Łączności utworzono 8.Rejon Obserwacji Bazy MW, natomiast w październiku 1964 roku przeniesiono z Ustki do Świnoujścia Orkiestrę Wojskową. W ten sposób zreorganizowano siły lądowe i wzmocniono siły morskie podległe dowódcy Bazy.

Bazą Marynarki Wojennej w Świnoujściu dowodzili:

- kmdr Tadeusz Rutkowski (1950 – 1952); - kmdr Fiodor Gusiew (1952 – 1954); - kmdr por. Stanisław Kańkowski (1954 – 1955); - kmdr por. Witold Maculewicz (1956 – 1957); - kmdr por. Czesław Obzejta (1957 – 1958); - kmdr por. Mieczysław Miernik (1958 – 1961); - kmdr por. dypl. Władysław Urbański (1961 – 1966).

14

8.FLOTYLLA OBRONY WYBRZEŻA

W LATACH 1965 – 2010

Setki tysięcy mil morskich, tysiące dni w morzu, udział w największych manewrach państw NATO i polskiej Marynarki Wojennej oraz udział w misjach zagranicznych to bilans dokonań 8. Flotylli Obrony Wybrzeża w Świnoujściu ostatnich lat.

29 kwietnia 2010 roku świnoujska flotylla obchodziła 45. rocznicę powstania.

Rozwój Marynarki Wojennej w latach sześćdziesiątych ubiegłego stulecia w znaczącym stopniu uzależniony był od czynników zewnętrznych jak i wewnętrznych, które wywierały wpływ na ówczesny stan potencjału militarnego Polski. Kryzys berliński (1961r.), karaibski (1962r.), a także wojna w Wietnamie (trwającą od 1964 r.) i izraelsko – arabska (1967r.), spowodowały ogólny wzrost wydatków zbrojeniowych w świecie i w Polsce. Tylko w latach 1961 – 1965 rząd polski przeznaczył na potrzeby sił zbrojnych o ponad 60% więcej środków finansowych niż w ubiegłej pięciolatce. Wówczas to miał

15

miejsce najbardziej dynamiczny rozwój i produkcja polskiego przemysłu okrętowego co w rezultacie wpływało na zwiększenie stanu osobowego Marynarki Wojennej. Zmiany w organizacji Marynarki Wojennej dokonane w tym okresie wynikały z nowych koncepcji Dowództwa Marynarki Wojennej dotyczących dalszego rozwoju sił morskich.

Powrócono do idei (sprzed 1950 roku), formowania dowództwa dla dwóch flotylli obrony wybrzeża: w Świnoujściu i Helu. Jednostki stacjonujące w tych miastach, miały już nie tylko bronić baz wojskowych i wód terytorialnych, ale także podległe sobie wybrzeże. Realizując te zamierzenia w maju 1965 roku po przeformowaniu Bazy MW w Świnoujściu i podległych jej jednostek, na mocy rozkazu dowódcy MW nr 027 z dnia 29 kwietnia 1965 roku utworzono 8.Flotyllę Obrony Wybrzeża. Wkrótce na stanowisko dowódcy flotylli 1 lipca 1966 roku przybył kontradmirał Zygmunt Rudomino (rozkaz dowódcy MW nr 085 z dnia 26 marca 1966 roku.)

W tym samym roku zorganizowana zostaje wywodząca się z Flotylli Środków Desantowych – 2.Brygada Okrętów Desantowych i 12.Dywizjon Trałowców Bazowych. Odtworzono również świnoujską Komendę Portu Wojennego wraz z Dywizjonem Pomocniczych Jednostek Pływających oraz przeniesioną z Ustki Orkiestrę Wojskową. Struktura organizacyjna flotylli – 1965r.

Dowództwo w Świnoujściu o 2.Brygada Okrętów Desantowych w Świnoujściu 1.Dywizjon Okrętów Desantowych w Świnoujściu 2. Dywizjon Okrętów Desantowych w Świnoujściu Dywizjon Kutrów Desantowych w Świnoujściu

o 12.Dywizjon Trałowców Bazowych w Świnoujściu o Komenda Portu Wojennego w Świnoujściu o Orkiestra Garnizonowa w Świnoujściu o Komenda Garnizonu w Świnoujściu o Klub Oficerski w Świnoujściu

W następnym okresie siły Flotylli zwiększyły się o kolejne

oddziały i pododdziały łączności, obserwacji, artylerii nadbrzeżnej i przeciwchemicznej.

W 1977 roku 8.FOW podporządkowano 8.Kołobrzeski Batalion Saperów MW oraz sformowano od podstaw 1.Dywizjon Saperów Morskich, który podporządkowano 2.Brygadzie Okrętów Desantowych.

W 1991 roku utworzono 16.Dywizjon Kutrów ZOP z miejscem stacjonowania w Kołobrzegu, w którego składzie znalazły się okręty

16

rozformowanej Morskiej Brygady Okrętów Pogranicza. Odtworzono także Kołobrzeską Komendę Portu Wojennego pełniącej funkcję jedynej bazy morskiej na środkowym wybrzeżu, przystosowanej do zaopatrywania jednostek Marynarki Wojennej. Komenda ta, powstała już w latach czterdziestych, lecz została rozformowana z końcem 1950 roku. Po raz drugi Komendę w Kołobrzegu powołano dla obsługi Bałtyckiego Dywizjonu Okrętów Pogranicza i rozwiązano w 1974 roku, by następnie odtworzyć ją w 1991 roku do obsługi 16.dKZOP i rozformować ją wraz z nim w 2006 roku.

W związku z wycofaniem na przełomie 1989/91 roku ODS-ów oraz wcieleniem do służby okrętów transportowo-minowych, 2.Brygada Okrętów Transportowo - Minowych została przeformowana 14 lipca 1992 roku na 2.Dywizjon Okrętów Transportowo-Minowych. Struktura organizacyjna flotylli – 1995r.

Dowództwo w Świnoujściu o 2.Dywizjon Okrętów Transportowo-Minowych

w Świnoujściu o 12.Woliński Dywizjon Trałowców w Świnoujściu o 16.Dywizjon Kutrów Zwalczania Okrętów Podwodnych

w Kołobrzegu o 8.Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej w Międzyzdrojach o 30.Kompania Przeciwchemiczna w Międzyzdrojach o 8.Kołobrzeski Batalion Saperów MW w Dziwnowie o 4.Batalion Minowania w Dziwnowie o Komenda Portu Wojennego w Świnoujściu o Komenda Portu Wojennego w Kołobrzegu o Orkiestra Wojskowa Świnoujście o Klub Garnizonowy w Świnoujściu o Komenda Garnizonu Świnoujście

W latach 2000 – 2007 siły 8.FOW zostały poważnie

zredukowane. Wycofano ze służby kilkanaście jednostek pływających, wcielając tylko do linii okręt wsparcia logistycznego „Kontradmirał Xawery Czernicki” (1 września 2001 roku). Rozformowano 3 jednostki wojskowe: 4.Batalion Minowania MW w Dziwnowie (30 września 2005 roku), 16.Dywizjon Kutrów ZOP w Kołobrzegu (31 lipca 2006 roku), Komendę Portu Wojennego Kołobrzeg (31 grudnia 2006 roku). Podporządkowanie zmienił 8.Rejon Obserwacji i Łączności, (30 październik 2006 roku), który obecnie jest w strukturze Centrum Wsparcia Teleinformatycznego i Dowodzenia MW . 1 lipca 2006 roku w wyniku rozformowania 9.FOW podporządkowano dowódcy 8.FOW 13.Dywizjon Trałowców, który został przebazowany z portu wojennego

17

Hel do portu wojennego Gdynia. Wcześniej w wyniku reformy służby zdrowia Wojskową Specjalistyczną Przychodnię Lekarską w Świnoujściu przekształcono w Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej z podległością pod Inspektorat Wojskowej Służby Zdrowia w Warszawie.

Od 2004 roku trwa największa inwestycja – rozbudowa portu wojennego w Świnoujściu, który po zakończeniu prac stanie się bazą morską Sojuszu Północnoatlantyckiego. Zbudowano nowoczesne nabrzeże, drogi dojazdowe i lądowisko dla helikopterów. Pogłębiono baseny portowe, odcinek toru wodnego, zmodernizowano falochrony oraz zbudowano nową obrotnicę. Wszystko wyposażane jest w elektroniczne instalacje, połączone systemami łączności i dowodzenia. Do bazy będą mogły wpływać NATO-wskie okręty o długości 210 m i zanurzeniu do 11 m. Istniejąca w porcie baza remontowa pozwoli na wykonanie wszystkich typów remontów. Baza Świnoujście skomunikowana jest drogowo oraz lotniczo z zapleczem w głębi kraju, zaś dodatkowym atutem jest rzeczne połączenie z południowymi obszarami Polski i terytorium Niemiec, a przez nie – z resztą Europy Zachodniej.

Dowódcy 8.FOW

o kontradmirał Zygmunt Rudomino (1966-1969); o kmdr dypl. Witold Gliński (1969-1971); o kontradmirał Kazimierz Bossy (1971-1979); o kmdr dypl.. Romuald Waga (1979-1983); o kontradmirał Henryk Matuszczyk (1983-1993); o kontradmirał Stanisław Kasperkowiak (1993-2002); o kontradmirał Michał Michalski (2002-2005); o kontradmirał Jerzy Lenda (2005-2009); o kontradmirał Krzysztof Teryfter (od 2009).

18

Kontradmirał Zygmunt Rudomino stanowisko dowódcy

8.FOW objął 1 lipca.1966 roku ( rozkaz z dnia 11 kwietnia 1966 roku) i pozostawał na nim do 23 lipca 1968 roku. Jego duże doświadczenie dowódcze i sztabowe oraz podejście do zagadnień morskich, zwłaszcza technicznych, sprzyjały pomyślnej realizacji przez Flotyllę zadań obrony morskiej granicy państwa. Przeniesiony do Gdyni, objął obowiązki zastępcy dowódcy MW. ds. Techniki i Zaopatrzenia – szefa Służb Technicznych i Zaopatrzenia.

19

W 1968 roku obowiązki dowódcy objął kmdr dypl. Witold Gliński dotychczasowy szef Sztabu flotylli. W Świnoujściu funkcję tę pełnił do 26 lutego 1971 roku, a następnie wyznaczony został na stanowisko komendanta Wyższej Szkoły MW im. Bohaterów Westerplatte w Gdyni.

20

Dnia 9 sierpnia 1971 roku dowództwo flotylli objął kmdr dypl. Kazimierz Bossy, który od 16 stycznia 1970 roku pełnił obowiązki szefa Sztabu Flotylli. W sumie z flotyllą związany był blisko 10 lat dowodząc nią do 1 sierpnia 1979 roku. Na stopień kontradmirała awansował w 1978 roku. Pod jego dowództwem flotylla umocniła się ilościowo i jakościowo, odnosząc wiele sukcesów w szkoleniu i umacnianiu gotowości bojowej, zarówno na szczeblu MW, jak i WP. Przeniesiony do Gdyni sprawował obowiązki zastępcy dowódcy MW ds. liniowych, a następnie od 1988 roku komendanta – rektora Akademii MW w Gdyni.

21

Po odejściu kontradmirała Kazimierza Bossego ze Świnoujścia obowiązki dowódcy flotylli objął 24 sierpnia 1979 roku, kmdr dypl. Romuald Andrzej Waga. Ze Świnoujściem związał się na 4 lata pozostając na stanowisku do 1 sierpnia 1983 roku. W trakcie dalszej służby doszedł do najwyższych stanowisk w MW i stopnia admirała. W latach 1989-96 był dowódcą polskiej Marynarki Wojennej. Pod jego dowództwem MW rozpoczęła proces integracji z siłami morskimi NATO.

22

Kolejnym dowódcą 8.FOW w dniu 19 sierpnia 1983 roku został kmdr dypl. Henryk Matuszczyk. Dowodził nią prawie 10 lat. Wprowadził jednostkę w nowy okres transformacji ustrojowej i postępującej reorganizacji jej sił. Krótko po awansie na stopień kontradmirała (1992r.) odszedł 19 lutego 1993 roku na etat komendanta AMW w Gdyni.

23

W tym samym dniu obowiązki dowódcy objął kmdr dypl. Stanisław Kasperkowiak, który już jesienią tego roku awansował na stopień kontradmirała. Nowy dowódca zawodową służbę wojskową rozpoczął w 1965 roku na okrętach desantowych, przechodząc kolejne szczeble dowodzenia. W 1975 roku przeszedł do służby w sztabie Flotylli, gdzie w latach 1982 – 1987 pełnił obowiązki szefa Sztabu flotylli. Pod swoim kierownictwem wprowadził 8.FOW w nowe struktury organizacyjne, dowódcze i szkoleniowe, szczególnie w okresie przygotowującym do wejścia WP i MW w struktury NATO.

24

W latach 2002 – 2005 Flotyllą dowodził kontradmirał Michał Michalski. W latach 1983 - 1986 studiował w Akademii Wojskowej w Dreźnie na wydziale dowódczo – morskim. Następnie Był szefem Sztabu i dowódcą 2.Dywizjonu Kutrów Rakietowych i Torpedowych. Od 1991 roku był szefem Wydziału Operacyjnego 3.Flotylli Okrętów w Gdyni. W latach 1993 – 1994 odbył podyplomowe studia w Akademii Dowodzenia Bundeswehry w Hamburgu na wydziale operacyjno – strategicznym. W roku 1994 roku rozpoczął pracę w Oddziale Operacyjnym Sztabu Marynarki Wojennej, a 2 lata później został szefem Sztabu 3 Flotylli Okrętów. Od roku 1999 był szefem Oddziału Operacyjnego Sztabu Marynarki Wojennej. Po zakończeniu służby w Świnoujściu kontradmirał M. Michalski został wyznaczono na stanowisko zastępcy szefa Sztabu w Dowództwie Marynarki Wojennej, a w 2006 roku szefa Sztabu MW.

25

W okresie od 19 sierpnia 2005 do 31 maja 2009 roku 8.FOW dowodził kontradmirał Jerzy Lenda. Po promocji skierowany do 8.Flotylli Obrony Wybrzeża w Świnoujściu, gdzie pełnił służbę w 2.Brygadzie Okrętów Desantowych przechodząc szczeble dowodzenia od dowódcy działu po zastępcę dowódcy okrętu. w latach 1981 – 1983 studiował w AMW w Leningradzie, na kierunku technicznym – artyleria i broń okrętowa – konstrukcje i eksploatacja. Następnie przez 12 lat zajmował stanowiska w Dowództwie 8.Flotylli Obrony Wybrzeża. W latach 1996 – 2002 dowodził 2.dywizjonem Okrętów Transportowo-Minowych. W 1998 roku uczestniczył w międzynarodowym ćwiczeniu „Cooperative Jaguar–98”, jako dowódca międzynarodowej grupy amfibijnej. W roku 2000 uczestniczył w międzynarodowym ćwiczeniu „Cooperatve Banner – 2000”, jako dowódca sił morskich. W latach 2002 – 2004 pełnił obowiązki szefa Szkolenia flotylli, a następnie odbył roczne studia w Naval Command College w Newport, prestiżowej uczelni wojskowej USA.

26

Od 1 czerwca 2009 roku obowiązki dowódcy 8.FOW pełni kontradmirał Krzysztof Teryfter. W 1982 roku rozpoczął służbę w 12.Dywizjonie Trałowców w Świnoujściu, gdzie dowodził działem okrętowym broni podwodnej, a następnie działem okrętowym nawigacyjnym na ORP "Mors". W latach 1985-1989 pełnił obowiązki zastępcy dowódcy ORP "Bóbr", by w roku 1989 zostać jego dowódcą. W 1990 roku rozpoczął służbę w Dowództwie 8.Flotylli Obrony Wybrzeża, przechodząc kolejne stanowiska służbowe. W 2004 r. został wyznaczony na stanowisko szefa Sztabu flotylli, a trzy lata później, w 2007 roku został zastępcą dowódcy Flotylli.

27

Dzień dzisiejszy 8.FOW

Obecnie o potencjale bojowym 8.Flotylli Obrony Wybrzeża decydują dwa dywizjony okrętowe wykonujące zadania transportowo – minowe - 2.dywizjon Okrętów Transportowo-Minowych) oraz obrony przeciwminowej 12.Woliński dywizjon Trałowców w Świnoujściu. Ponadto w skład flotylli wchodzą trzy jednostki brzegowe realizujące zadania bojowego zabezpieczenia jej działań. Zadaniami inżynieryjno – saperskimi zajmuje się 8.Kołobrzeski Batalion Saperów MW stacjonujący w Dziwnowie. Obronę przeciwlotniczą flotylli zapewnia 8.Dywizjon Przeciwlotniczy w Dziwnowie, a zabezpieczenie logistyczne sił okrętowych i brzegowych realizowane jest w oparciu o Komendę Portu Wojennego w Świnoujściu (WOG) posiadającą w swoim składzie pomocnicze jednostki pływające różnorodnego przeznaczenia oraz Punkt Bazowania w Kołobrzegu.

Do zasadniczych zadań Flotylli należy: prowadzenie działań na morzu w składzie narodowych

i sojuszniczych zgrupowań sił OPM i minowania w ramach realizacji zadań związanych z obroną państwa i udziale w kolektywnej obronie państw NATO;

reagowanie w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych; wsparcie i zabezpieczenie bojowe działań sił morskich;

udziału w misjach i operacjach pod auspicjami NATO, UE i organizacji.

Obecnie świnoujska Flotylla stanowi doświadczony i pełen

ambicji zespół, mający wielu doskonale przygotowanych zawodowo i oddanych jej oficerów, podoficerów, marynarzy oraz pracowników wojska. Na dobry wizerunek 8.FOW wpływ ma systematyczny wzrost interoperacyjności z flotami należącymi do Sojuszu Północnoatlantyckiego, współpraca przygraniczna z Bazą Morską w Warnemünde oraz kontakty bilateralne z Flotyllą Trałowo – Minową SM Niemiec, z 3.Eskadrą Trałowo – Minową z Frederikshavn. Okręty flotylli biorą udział we wszystkich ćwiczeniach Marynarki Wojennej oraz w wielu ćwiczeniach krajowych i międzynarodowych, na Morzu Bałtyckim i Morzu Północnym, takich jak „Sandy Coast”, „Passex”, „Baltops”, „Blue Game”, czy „Open Spirit”.

Na podstawie decyzji Ministra Obrony Narodowej z 28 czerwca 1994 roku w sprawie nadania imienia patrona oraz ustanowienia dorocznego święta flotylli, 8.FOW przyjęła imię współtwórcy polskiej floty, wiceadmirała Kazimierza Porębskiego oraz święta jednostki w dniu 29 kwietnia.

28

8.Flotylla Obrony Wybrzeża była odznaczona Orderem Sztandaru Pracy II Klasy w 1978 roku, czterokrotnie Medalem za Osiągnięcia w Służbie Wojskowej oraz innymi odznaczeniami państwowymi i resortowymi, za wysoki stan gotowości bojowej, a także osiągnięcia w szkoleniu i wychowaniu żołnierzy. W latach 1998 i 1999 w uznaniu zasług Flotylla wyróżniona została „Znakiem Honorowym Sił zbrojnych RP”. Struktura organizacyjna flotylli – 2012r.

Dowództwo w Świnoujściu o 2.Dywizjon Okrętów Transportowo-Minowych

w Świnoujściu; o 12.Woliński Dywizjon Trałowców w Świnoujściu; o 8.Kołobrzeski Batalion Saperów MW w Dziwnowie; o - 30.Kompania Chemiczna w Dziwnowie; o 8.Dywizjon Przeciwlotniczy w Dziwnowie; o Komenda Portu Wojennego w Świnoujściu; o Komenda Garnizonu Świnoujście.

2. DYWIZJON OKRĘTÓW TRANSPORTOWO – MINOWYCH

Jest oddziałem taktycznym 8.Flotylli Obrony Wybrzeża

w Świnoujściu przeznaczonym do stawiania zagród minowych oraz przewozów drogą morską wojsk i sprzętu technicznego. Okręty Dywizjonu posiadają możliwości załadunku oraz wyładunku wojsk i sprzętu na nieuzbrojonym brzegu. Brały udział w wielu ćwiczeniach krajowych i międzynarodowych, wykonywały wiele zadań bojowych i specjalnych, a także prowadziły dyżury bojowe, graniczne i ratownicze. ORP „Kontradmirał Xawery CZERNICKI” przez 14 miesięcy pełnił misję pokojową na wodach Zatoki Perskiej, zaopatrując siły koalicji w niezbędny sprzęt, paliwo i wodę oraz patrolował wody wewnętrzne Iraku.

Okręty Dywizjonu reprezentowały polską banderę w wielu portach zagranicznych. W 1998 roku załoga ORP „Lublin” uczestnicząc w międzynarodowym ćwiczeniu pk. „Cooperative Jaguar” w ramach „Partnerstwa dla pokoju”, gościła na pokładzie okrętu królową Danii Małgorzatę II.

Dywizjon posiada wiele osiągnięć, a do ostatnich z nich należy zaliczyć: wyróżnienie przez ministra Obrony Narodowej „Znakiem Honorowym Sił Zbrojnych RP” za szczególne osiągnięcia w wykonywaniu zadań służbowych w 2002 roku, nadanie tytułu

29

honorowego “Wzorowy Pododdział” dla ORP “Kontradmirał Xawery CZERNICKI” za szczególne osiągnięcia w czasie udziału w operacjach „Enduring Freedom” i „Iraqi Freedom” w latach 2002-2003 oraz wyróżnienie przez Prezydenta RP w 2007 roku „Flagą Rzeczypospolitej Polskiej”.

Wielostronna współpraca oraz bliskie kontakty z miastami patronackimi dowództwa dywizjonu i okrętów transportowo-minowych (ORP „Poznań”, „Gniezno”, „Toruń”, „Kraków”, „Lublin”), zaowocowały podpisaniem 28 lutego 2005 roku w Gnieźnie porozumienia i powstania projektu edukacyjnego „Miasta – Okręty”. Intencją projektu, jest popularyzacja związku różnych regionów Polski z Morzem i Marynarką Wojenną, natomiast ideą wieloboju morskiego jest tworzenie pozytywnego wizerunku Marynarki Wojennej RP w kraju oraz popularyzacja tradycji i zwyczajów morskich, problematyki morza i ludzi z nim związanych co znacząco służy integracji obu środowisk.

Dywizjon w swojej historii przechodził różne przeobrażenia organizacyjne, co również wiązało się ze zmianą nazwy – począwszy od powstania w 1951 roku, Flotylli Środków Desantowych poprzez 2. Brygadę Okrętów Desantowych, 2.Brygadę Okrętów Transportowo – Minowych, po dzisiejszy 2.dywizjon Okrętów Transportowo – Minowych. W 1965 roku zorganizowano wywodzącą się z Flotylli Środków Desantowych – 2.Brygada Okrętów Desantowych, którą stopniowo wyposażano w nowe kutry oraz okręty desantowe polskiej produkcji. W tymże roku jednostka posiadała już 10 nowych okrętów i 15 kutrów, które mogły przewozić desant o sile 45 czołgów i 1500 żołnierzy z lekkim sprzętem. Na przełomie lat 70. i 80. była największym zespołem okrętów w MW, licząc w szczytowym okresie 41 okrętów i kutrów. (okręt dowodzenia, 22 okręty desantowe średnie oraz 18 kutrów desantowych). W 1977 roku w skład 2.BOD wcielono 1.Dywizjon Saperów Morskich. Była to jednostka brzegowa, której zadania polegały na wykonywaniu przejść w inżynieryjno-minowych zaporach przeciwnika w rejonie przybrzeżnym i na plażach. W 1987 roku Dywizjon przedyslokowano do Dziwnowa, a następnie w 1993 roku przeformowano w 4.Batalion Minowania MW. W latach 1989-91 wycofano ze służby 21 średnich okrętów desantowych proj. „770/771”, (z wyjątkiem ORP “Cedynia”, przemianowanego na okręt transportowy i ORP „Grunwald” ). W Stoczni Północnej łącznie zbudowano tylko 5 z planowanych 12 jednostek proj. „767”, następców słynnych ODS-ów oraz 3 kutry transportowe typu „716”. Oficjalnie zmieniono ich zadania i przeklasyfikowano na okręty transportowo-minowe. W związku z wycofaniem ODS-ów oraz wcieleniem do służby okrętów transportowo-minowych, 2.Brygada Okrętów Transportowo - Minowych

30

została przeformowana 14 lipca 1992 roku na 2.Dywizjon Okrętów Transportowo-Minowych.

12. WOLIŃSKI DYWIZJON TRAŁOWCÓW

12.Dywizjon Trałowców jest jednym z dwóch dywizjonów

trałowców w Polskiej Marynarce Wojennej. Dywizjon powstał 1 czerwca 1965 roku. 12.Dywizjon Trałowców jest oddziałem taktycznym posiadającym w swoim składzie organizacyjnym dwanaście trałowców projektu 207P i grupę Płetwonurków Minerów. Dywizjon przeznaczony jest do wykonywania zadań obrony przeciwminowej. Jednostka brała udział w wielu ćwiczeniach na szczeblu flotylli, Marynarki Wojennej oraz w ćwiczeniach międzynarodowych. Wykonywała wiele zadań bojowych i specjalnych a jej okręty prowadziły dyżury bojowe, graniczne i ratownicze oraz uczestniczyły w akcjach ratowniczych na morzu. Prowadziły również działania związane z ochroną Polskiej Strefy Rybołówstwa Morskiego. Za działalność szkoleniową i bojową oraz prace na rzecz gospodarki narodowej Dywizjon został wyróżniony między innymi: medalem „Za Zasługi dla Marynarki Wojennej”, odznaką „Gryfa Pomorskiego”, medalem „50 – lecia Szkolnictwa Morskiego” odznaką „Zasłużony Dawca Krwi”. 1 czerwca 1996 roku decyzją Ministra Obrony Narodowej Dywizjon przyjął nazwę „Woliński”. W 2000 roku uzyskał tytuł „Przodującego Zespołu Okrętów MW”, a minister Obrony Narodowej za szczególne osiągnięcia w wykonywaniu zadań służbowych przyznał mu „Znak Honorowy Sił Zbrojnych RP”.

Dywizjon został stworzony na bazie dwóch grup trałowców typu 254K i 254M przebazowanych do Świnoujścia z Helu w 1965 roku. W pierwszym okresie Dywizjon wykonywał zadania polegające na niszczeniu min morskich pozostałych po II wojnie światowej. W 1983 roku rozpoczęto wprowadzanie do służby trałowców bazowych projektu 207P, natomiast od 1987 roku rozpoczęto wycofywanie ze służby starych okrętów typu 254. Dywizjon obecną strukturę uzyskał w marcu 1991 roku kiedy to wcielono ostatni, dwunasty trałowiec projektu 207P, ORP „Hańcza”. Z dniem 1 czerwca 1992 roku został przemianowany na 12.Dywizjon Trałowców.

31

KOMENDA PORTU WOJENNEGO W ŚWINOUJŚCIU

Komenda Portu Wojennego w Świnoujściu jest bazą logistyczną 8.Flotylli Obrony Wybrzeża. W latach 2001, 2002 i 2003 zdobyła miano „Przodującego Oddziału Logistycznego 8.FOW” oraz trzykrotnie miano „Przodującego Oddziału Logistycznego Marynarki Wojennej” w latach 1998, 1999 i 2000.

Komenda Portu Wojennego w Świnoujściu odpowiada za stan techniczny sprzętu, bezpieczeństwo na terenie portu i zaopatrzenie marynarzy. Obszar w jakim KPW realizuje swoje zadania rozciąga się od Świnoujścia do Darłowa, z głównym portem w Świnoujściu i Punktem Bazowania w Kołobrzegu. Przeznaczona jest do zaopatrywania, wykonywania remontów, obsługi technicznej, konserwacji uzbrojenia i sprzętu oraz usług na rzecz zespołów i jednostek brzegowych flotylli, a także okrętów czasowo bazujących w Porcie Wojennym w Świnoujściu. W skład Komendy Portu Wojennego w Świnoujściu wchodzą między innymi: Dywizjon Pomocniczych Jednostek Pływających, Warsztaty Remontowe Techniki Morskiej, Batalion Zabezpieczenia, Garnizonowa Straż Pożarna oraz Punkt Bazowania Kołobrzeg.

KPW Świnoujście jako jednostka logistyczna od wielu już lat realizuje zadania, wobec sił sojuszniczych. Pierwsze zadania o takim charakterze były realizowane w czasach „Partnerstwa dla Pokoju”, kiedy to Port Wojenny w Świnoujściu był miejscem oficjalnych wizyt okrętów innych bander oraz miejscem odpoczynku dla załóg zespołów okrętów uczestniczących w ćwiczeniach na morzu. Pododdziały komendy oprócz samochodów służących do transportu używają również specjalistycznych pojazdów do przewozu i dystrybucji materiałów pędnych i smarów, sprzętu oraz urządzeń przeładunkowych. KPW Świnoujście dysponuje także nowoczesną stacją diagnostyczną oraz parkową stacją obsługi pojazdów samochodowych. Wchodzący w skład komendy Dywizjon Pomocniczych Jednostek Pływających posiada w swoim składzie: holowniki, zbiornikowce, stację demagnetyzacyjną oraz kutry i motorówki do zadań usługowych.

Komenda Portu Wojennego w Świnoujściu została odtworzona w 1965 roku. Lata 60-te, to okres organizacji służb, szkolenia i doskonalenia działalności usługowo – gospodarczej na rzecz zaopatrywanych jednostek, a także aktywna działalność w zakresie oczyszczania kanałów portowych i redy portu z niewypałów i amunicji. W tym czasie powstało wiele nowych obiektów, natomiast istniejące adaptowane były dla potrzeb zapewnienia właściwej działalności portu. Modernizowane były kotłownie, ujęcia wody, sieć ciepłownicza oraz

32

nabrzeża portowe. W roku 1972 w struktury Komendy Portu Wojennego włączona została kompania samochodowa oraz kompania wartownicza, przeformowana w 1974 roku w Batalion Ochrony i Obsługi, a następnie w 2009 roku w Batalion Zabezpieczenia.

Sztandar Komenda Portu Wojennego w Świnoujściu otrzymała z rąk Dowódcy Marynarki Wojennej w 1995 roku. Jego fundatorem był Węzeł PKP w Częstochowie.

8. KOŁOBRZESKI BATALION SAPERÓW MW

8.Batalion Saperów MW przeznaczony jest do realizacji zadań zabezpieczenia inżynieryjnego flotylli. W trakcie II wojny światowej 8.Batalion Saperów przeszedł cały szlak bojowy od m. Sielce nad Oką, aż do m. Hemingsdorf nad Hawelą. W czasie działań wojennych wykonywał zadania inżynieryjno – saperskie, m.in.: zabezpieczając przeprawy na Bugu, przyczółkach wiślanych w rejonie Puław, Dęblina oraz Warszawy. Brał udział w walkach na Wale Pomorskim, o Kołobrzeg i pod Siekierkami. Do najważniejszych zadań batalionu należy urządzanie i utrzymanie stanowisk rozładunku oraz załadunku sprzętu i materiałów na okręty z nieprzygotowanego brzegu, a także ustawianie przeciwdesantowych zapór minowych. Jednostka posiada również możliwości prowadzenia prac fortyfikacyjnych, budowy mostów niskowodnych, rozminowywania terenów i obiektów jak również urządzania przepraw pontonowych i desantowych. Etatowy patrol rozminowania zajmuje się usuwaniem niewypałów i niewybuchów.

Dziwnowski Batalion był wielokrotnie wyróżniany za osiągnięcia szkoleniowe, m.in. medalem „Za zasługi dla Marynarki Wojennej” i odznakę honorową „Gryfa Pomorskiego”. W 1998 roku uzyskał miano „Przodującego Oddziału Brzegowego 8.FOW i MW”, a w 2000 roku miano „Przodującego Oddziału Brzegowego 8.FOW”. W swojej historii jednostka posiadała dwa sztandary, pierwszy ufundowany w 1964 r. przez społeczeństwo Powiatu Kamieńskiego, drugi w 1997 r. ufundowany przez społeczeństwo Kamienia Pomorskiego i Dziwnowa. Od 1996 r. Batalion stał się jednostką garnizonową i oddziałem gospodarczym dla wszystkich jednostek stacjonujących w Dziwnowie. Od tamtej pory dzięki wysiłkom dowództwa, kadry i pracowników wojska zostały odremontowane wszystkie zamieszkałe obecnie przez żołnierzy budynki koszarowe. Wymieniono całkowicie instalację centralnego ogrzewania, wyremontowano kotłownię, stołówkę i kuchnię żołnierską . Obecnie trwa remont strzelnicy garnizonowej.

33

Od wielu lat Batalion współpracuje z lokalnymi władzami w organizowaniu ogólnodostępnych imprez. Takim przykładem jest urządzanie, w ramach szkolenia, przeprawy pontonowej w Wolinie podczas „Festiwalu Wikingów”, która sama w sobie stała się atrakcją turystyczną. Współpraca z ludnością cywilną to nie tylko współorganizowanie imprez lecz także pomoc podczas wypadków i klęsk żywiołowych. Na początku 2008 roku województwo zachodniopomorskie nawiedziła fala opadów mokrego i ciężkiego śniegu. Kilkadziesiąt miejscowości pozbawionych było energii elektrycznej, przestały działać m.in. telefony, sieć wodociągowa oraz przepompownie ścieków. W miejscowościach Kamień Pomorski, Jaroszewo i Stawno marynarze z 8.Batalionu Saperów MW pomagali ludności cywilnej w usuwaniu skutków powodzi. 8.Batalion Saperów MW jest wyposażony w różnorodny, a często i unikalny, wyspecjalizowany sprzęt. Jako jedyna z dwóch jednostek w Wojsku Polskim posiada parki pontonowe przystosowane do działań na morzu oraz wodach śródlądowych. Pływające transportery PTS oprócz zadań czysto bojowych w każdej chwili mogą wraz z parkami pontonowymi, maszynami inżynieryjnymi i pojazdami być wykorzystane do usuwania skutków klęsk żywiołowych, ewakuacji ludności i mienia z terenów zagrożonych. Patrol Rozminowania to niewielki lecz w pełni uzawodowiony pododdział, który jest w gotowości do unieszkodliwiania niewypałów i niewybuchów. Wyposażony jest w nowoczesny sprzęt do wykrywania i unieszkodliwiania materiałów niebezpiecznych oraz w wysokiej klasy kombinezony chroniące saperów podczas pracy.

Historia 8.Batalionu Saperów MW sięga 1943 roku, kiedy w ramach 1.Korpusu Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR, został sformowany w Sielcach nad Oką – 3.Samodzielny Batalion Saperów. W dniu 1 kwietnia 1944 roku rozkazem Dowódcy 1.Armii WP jednostkę przeformowano na 8.Batalion Saperów. 18 marca 1945 r. za wybitny bojowy udział w 10 dniowych, ciężkich walkach o Kołobrzeg Batalion otrzymał zaszczytne miano „Kołobrzeski”. Jednocześnie dzień ten stał się corocznym świętem jednostki wojskowej. Morska historia batalionu rozpoczęła się 21 lipca 1946 r., kiedy został przekazany w podporządkowanie Marynarce Wojennej z przemianowaniem go na 52.Batalion Saperów MW, z miejscem stacjonowania w Wejherowie. Zadaniem tej jednostki, było głównie rozbudowanie obiektów obronnych na wybrzeżu morskim (Gdynia, Hel, Oksywie) oraz rozminowywanie wybrzeża Bałtyku, które trwało na dużą skalę do 1947 roku. W 1955 roku została zmieniona nazwa jednostki na 29.Kołobrzeski Batalion Saperów MW, a dwa lata później przeniesiono jednostkę do Dziwnowa gdzie stacjonuje do dnia dzisiejszego. W maju 1967 roku Batalion przeformowano, przywracając mu historyczny

34

numer i nazwę – 8.Kołobrzeskiego Batalionu Saperów MW. Z dniem 9 lutego 1977 roku Batalion został podporządkowany dowódcy 8.Flotylli Obrony Wybrzeża w Świnoujściu.

8. DYWIZJON PRZECIWLOTNICZY

8.Dywizjon Przeciwlotniczy jest samodzielnym oddziałem taktyczno – ogniowym 8.Flotylli Obrony Wybrzeża. Miejscem stałej dyslokacji jednostki jest Dziwnów, gdzie funkcjonuje ona u boku 8.Batalionu Saperów.

W 1981 roku Dywizjon, w uznaniu zasług za osiągnięcia w służbie i aktywny udział w życiu społeczności Międzyzdrojów, otrzymał sztandar ufundowany przez mieszkańców miasta. W tym samym roku, w uznaniu zasług dla Pomorza Zachodniego, został on odznaczony przez władze wojewódzkie medalem „Gryfa Pomorskiego”. Dywizjon trzykrotnie w swojej historii zdobywał miano „Najlepszej jednostki brzegowej 8.FOW”.

We wrześniu 2008 roku, Dywizjon odbywał szkolenie na Centralnym Poligonie Sił Powietrznych w Ustce gdzie uzyskał wyniki dające mu pierwsze miejsce wśród pododdziałów przeciwlotniczych Marynarki Wojennej. Do zasadniczych zadań wykonywanych przez jednostkę należą: utrzymanie w dyspozycyjności sił i środków wydzielonych do użycia w sytuacjach kryzysowych oraz organizowanie i realizowanie przedsięwzięć w zakresie wyszkolenia bojowego podległego stanu osobowego.

Z początkiem lat siedemdziesiątych powstała w Marynarce Wojennej koncepcja wzmocnienia środków OPL poprzez rozbudowę brzegowych jednostek obrony przeciwlotniczej. Zarządzeniem Nr 029 z dnia 12 marca 1974 roku szef Sztabu Generalnego WP polecił sformować 8.Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej. Jego pierwszym dowódcą został kmdr ppor. Kazimierz OSOWSKI, a na miejsce stacjonowania jednostki wyznaczono koszary w obiekcie JANOGRÓD w pobliżu Międzyzdrojów. Pierwsze lata funkcjonowania jednostki to okres doskonalenia wszystkich służb oraz intensywne szkolenie specjalistyczne i ogólnowojskowe. Już w 1975 roku Dywizjon zdawał swój pierwszy egzamin, wykonując strzelania artyleryjskie na ocenę dobrą. W styczniu 2003 roku w związku z wprowadzeniem nowego etatu jednostki, nastąpiła zmiana nazwy na 8.Dywizjon Przeciwlotniczy oraz przebazowano jednostkę do Dziwnowa.

35

ORKIESTRA WOJSKOWA (podległa dowódcy MW)

Orkiestra Garnizonowa to wizytówka 8.Flotylli Obrony Wybrzeża. Jest ona nieodłącznym elementem kształtowania życia kulturalnego środowiska wojskowego i miasta Świnoujście. Nagrywała muzykę dla Polskiego Radia, rozgłośni radiowych oraz telewizji polskiej i zagranicznych, biorąc udział m.in. w filmie muzycznym „Listy do Skaldów”. Orkiestra Garnizonowa realizuje szereg zadań związanych z zabezpieczeniem wszelkich uroczystości wojskowych w życiu codziennym jednostek wojskowych w garnizonie i poza nim, uroczystości Państwowych, kościelnych i miejskich oraz wielu instytucji cywilnych. Dysponuje ona bogatym repertuarem muzyki marszowo – paradnej, promenadowej, rozrywkowej, popularnej, folkowej, a także patriotyczno – religijnej i marynistycznej. Na stałe wrosła w pejzaż miasta i garnizonu. Jest powszechnie znana na Wybrzeżu oraz w kraju. Koncertowała z zespołami rockowymi m.in. z Kukizem, zespołem „Proletariat”, „Tilt” i „Republiką” wspólnie wykonując ich największe hity. Koncertowała także za granicą m.in. na Łotwie (Ryga), w Estonii (Tallin), w Niemczech (Berlin, Rostock, Wilhelmshaven, Halle, Stralsund), we Francji (Paryż, Rouen, Calais) i w Wielkiej Brytanii (Cowes, Portsmouth. W sierpniu 2009 roku wystąpiła w Międzynarodowym Festiwalu Chopinowskim w Gaming (Austria).

W swoim dorobku posiada liczne nagrody zdobyte na festiwalach i konkursach oraz odznaczenia m.in., „Za zasługi dla Marynarki Wojennej”, „Gryfa Pomorskiego” i „Stowarzyszenia Kulturalnego Ziemi Wolińskiej”. Początki Orkiestry Garnizonowej sięgają końca lat 40. ubiegłego wieku, kiedy to pierwsze jej zalążki tworzono w Ustce. Pierwszymi organizatorami orkiestry w latach 1947 – 1948 byli: st bosm. Bolesław GRZELAK, bosm. Kazimierz KASIŃSKI, bsmt Jan OBIELECKI. Rozkazem dowódcy Marynarki Wojennej z dnia 13 sierpnia 1964 roku Orkiestrę Wojskową przemianowano na Garnizonową. W czasie niespełna dwóch miesięcy została przeniesiona do Świnoujścia, stając się zarazem z dniem 1 października 1964 roku Orkiestrą Kategorii I „A”, w pełnym składzie, z 37 etatami muzyków zawodowych. W 1982 roku Orkiestra Garnizonowa uzyskuje status Kategorii I. Po reorganizacji w 1994 roku otrzymuje ponownie nazwę Orkiestry Wojskowej i nowe 32 stanowiska etatowe, by decyzją szefa Sztabu Generalnego WP (z dnia 29 czerwca 2001 roku). Od 1 stycznia 2002 roku powróciła do nazwy – Orkiestra Garnizonowa w Świnoujściu, by od stycznia 2011 roku wejść w podporządkowanie dowódcy MW z nazwą Orkiestra Wojskowa.

36

DZIAŁALNOŚĆ KULTURALNA, SPORTOWA i REKREACYJNO – TURYSTYCZNA

Działalność klubów wojskowych jest bardzo ważnym elementem więzi wojska ze społeczeństwem, wspiera działalność organizacji pozarządowych realizujących zadania na rzecz obronności oraz patriotycznego i proobronnego wychowania dzieci i młodzieży.

Działalność klubu 8.FOW i 8bsap. ukierunkowana jest na rozwój kulturalny żołnierzy służby czynnej, pracowników wojska oraz ich rodzin, byłych żołnierzy zawodowych oraz członków ich rodzin, kombatantów i weteranów, młodzieży szkolnej i akademickiej.

Stałymi elementami corocznego kalendarza kulturalnego klubów są m.in.: zajęcia w kołach i sekcjach zainteresowań, kursy doskonalące, warsztaty artystyczne, plenery, spotkania literackie i muzyczne, koncerty estradowe i spektakle teatralne, wystawy i ekspozycje, wycieczki, rajdy i spływy, imprezy rekreacyjno – sportowe i inne. Każdy z klubów posiada własną ogólnodostępną bibliotekę. Kultura fizyczna w WP jest elementem szkolenia bojowego żołnierzy i obejmuje głównie wychowanie fizyczne, sport powszechny i sport wyczynowy. Jest procesem kształtującym harmonijny rozwój psychofizyczny żołnierzy.

Uzupełnieniem tych dziedzin jest rekreacja i turystyka, którą realizują Wojskowe Koła PTTK. Te formy aktywności zaspokajają zarówno potrzeby rozwoju i odnowy sił fizycznych i psychicznych jak również potrzeby o charakterze poznawczym.

37

WSPÓŁPRACA ZE SPOŁECZEŃSTWEM

Wielostronna współpraca 8.FOW ze społeczeństwem wybrzeża zachodniego, z władzami administracyjnymi i samorządowymi nadmorskich województw sprzyja popularyzacji problematyki morza i ludzi z nim związanych. Bliskie kontakty z zakładami pracy, szczególnie ze Śląską DOKP, miastami patronackimi okrętów transportowo-minowych (Poznań, Gniezno, Toruń, Kraków, Lublin) oraz szkołami patronackimi nad którymi jednostki sprawują patronat, to elementy służące integracji obu środowisk.

MIASTA – OKRĘTY

W skład 8.Flotylli Obrony Wybrzeża w Świnoujściu wchodzi pięć okrętów transportowo-minowych, które noszą nazwy polskich miast: Lublina, Gniezna, Poznania, Krakowa i Torunia. Nadanie okrętom nazw miast było szczególnym podkreśleniem związków Marynarki Wojennej z różnymi regionami kraju. Jednocześnie jest świadectwem, że nie tylko polskie Wybrzeże leży nad Bałtykiem lecz cała Polska jest państwem morskim. Dla podkreślenia związków miast z okrętami powstał projekt edukacyjny o nazwie MIASTA - OKRĘTY. Jego założeniem jest promocja idei Polski jako państwa morskiego. Poprzez podkreślanie związków różnych regionów i miejsc w Polsce z morzem, a także historią i współczesną Marynarką Wojenną projekt ma głównie oddziaływać na dzieci i młodzież. Projekt ma charakter edukacyjny i wychowawczy. W ramach projektu organizowane są konkursy historyczne, plastyczne, fotograficzne i muzyczne, wystawy wyjazdowe, ekspozycje zabytków i pamiątek ze zbiorów Muzeum Marynarki Wojennej, a także wycieczki dla dzieci i młodzieży połączone ze zwiedzaniem polskich baz morskich, okrętów oraz miejsc pamięci narodowej na Wybrzeżu. Pierwszym punktem projektu „Miasta - Okręty" była organizacja, 12 października 2004 roku, przez władze Lublina uroczystych obchodów 15. rocznicy podniesienia bandery na okręcie ORP "LUBLIN".

38

Gniezno Lublin Kraków Toruń Poznań

MARYNARSKIE TRADYCJE

Tradycje marynarskie kształtowały się na przestrzeni wieków i sięgają początków obecności człowieka na morzu. Zawsze miały charakter ponadnarodowy i wynikały z pokory i szacunku, jakim człowiek darzył morski żywioł.

Historia Polskiego Oręża na morzu rozpoczyna się już w okresie średniowiecza. Wydarzenia "wojny trzynastoletniej", kiedy polska flota kaperska walczyła z Zakonem Krzyżackim, były świadectwem znaczenia morza i potrzeby posiadania na nim własnej zbrojnej siły. Pomimo zawirowań historii, tradycje polskiej obecności na morzu pozostały, a dzisiaj są szczególnie cenną skarbnicą.

Poprzez ten przewodnik prezentujemy Państwu morskie tradycje na ziemiach zachodnich. W dużej mierze to właśnie morskie tradycje, w tym między innymi marynarskie zwyczaje i obyczaje, zasady służby na okręcie, uroczystości morskie, a także tradycje marynarskiego munduru stanowią o specyfice Marynarki Wojennej.

39

POCHODZENIE STOPNI OFICERSKICH I MARYNARSKICH

ADMIRAŁ

Nazwa pochodzi od arabskiego słowa "Emir el-Bahr" i znaczy pan morza. Tytuł admirał pojawia się w Anglii w XIII wieku. Pierwszym znanym admirałem angielskim był William De Leyburn, który otrzymał ten tytuł w 1297 roku. Za pierwszego Polaka noszącego tytuł admirała uważa się wiceadmirała Michała STAROSTĘ, który otrzymał go w 1571 roku. W początkowym okresie tworzenia floty polskiej przez Zygmunta III Wazę tytuły admirałów nadano Tonnsonowi MAIDELOWI, a następnie Janowi Nilssonowi GYLLENSTIERNOWI, który pełnił funkcję głównodowodzącego flotą polską. Od 1626 roku dowodzenie flotą przejęła Komisja Okrętów Królewskich, jednakże tytuły admirałów były nadal nadawane. Otrzymali je m.in. Wilhelm APPELMAN, Arendt DICKMANN oraz Herman WITTE.

Oprócz tytułu admirała - dowodzącego całą flotą, podczas akcji bojowej, nadawano również tytuły wiceadmirała – zastępcy dowodzącego flotą i kontradmirała, sprawującego starszeństwo na redzie. Z czasem tytuły, które związane były z zajmowanym stanowiskiem, stały się stopniami oficerskimi.

KOMANDOR

40

Powstał jako stopień dla dowódców dużych okrętów.

Początkowo dotyczył dowodzenia przewożonymi drogą morską żołnierzami, a nie z dowodzeniem okrętem. Jego odpowiednikiem we flocie brytyjskiej jest captain czyli dowodzący statkiem lub okrętem. W związku ze zróżnicowaniem ważności i odpowiedzialności stanowiska dowódcy okrętu ze względu na wielkość jednostki, wprowadzono gradację tworząc stopnie komandora porucznika i komandora podporucznika.

KOMANDOR PORUCZNIK I PODPORUCZNIK

W wielu flotach występuje jako kapitan fregaty. Powstały dla dowódców mniejszych jednostek jako stopnie pośrednie pomiędzy komandorem (captain), a porucznikiem.

KAPITAN

Tytuł dowodzącego okrętem lub statkiem występował we flocie kaperskiej już w XV wieku. W XVII wieku występuje już jako stopień wojskowy (na dużych okrętach królewskich i wśród oficerów flagowych

41

specjalistów floty), a nie tylko tytuł związany z dowodzeniem okrętem. W momencie ustanowienia stałych stanowisk admiralskich, a następnie komandorskich, termin kapitan marynarki zaczęto odnosić do młodszych oficerów i dowódców małych okrętów.

PORUCZNIK

Termin określający osobę pełniącą funkcję zamiast dowódcy (franc. lieutenant). W latach panowania Zygmunta III Wazy porucznicy dowodzili piechotą morską zaokrętowaną na okrętach. W innych flotach dowodzili jednostkami pomocniczymi bądź też pełnili funkcję zastępców dowódców na dużych okrętach.

PODPORUCZNIK

Stopień ten został wprowadzony we flocie angielskiej w 1802 roku przez lorda St. Vincent jako tymczasowy stopień dla podchorążych, dla których nie było miejsca na tzw. listach poruczników, a następnie w 1862 roku jako stopień pośredni między podchorążym a porucznikiem.

42

CHORĄŻY

W pierwotnym okresie dotyczył funkcji sprawowanych na okręcie i był pośrednim stopniem między oficerskim a podoficerskim. Zaliczano do nich konstablów (okrętowych artylerzystów), kapelanów, cyrulików, płatników i nawigatorów (szyprów). W polskiej flocie regularnej w XVII wieku występował jeden kapelan i jeden cyrulik.

BOSMAN

Najstarszy tytuł podoficerski. Pochodzi od słowa ang. boatswain (ten, który kieruje łodzią). W języku polskim pojęcie bosman pojawiło się w XVI wieku i oznaczało osobę wykonującą rozkazy kapitana, szypra lub innych oficerów w pracach pokładowych.

43

BOSMANMAT, MAT

Tytuły podoficerskie, które występowały już prawdopodobnie we flotach kaperskich za panowania ostatnich Jagiellonów. Bosmanmat pełnił funkcję pomocnika bosmana. Terminem mat określano pomocników ówczesnych specjalistów na okręcie: mat-puszkarz, mat-magazynier, mat-konstabl, mat żaglomistrz.

44

SZTANDAR

Dla każdego żołnierza wartością wspólną, niezależnie od tradycji oddziału, dumy z oznaki czy barwy jest orzeł z głowicy sztandaru wojskowego otoczony wieńcem laurowym - symbolizujący Miłość do Ojczyzny, Honor i Męstwo, stanowiący centralny motyw znaków SZRP i tytułów honorowych nadawanych żołnierzom, pododdziałom i oddziałom wojskowym. Sztandar jest znakiem jednostki wojskowej Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Jest on symbolem sławy wojennej i tradycji oraz wierności, honoru i męstwa, których Ojczyzna wymaga od swych żołnierzy. Obowiązkiem żołnierza jest bronić i strzec sztandaru jednostki wojskowej. W razie utraty sztandaru wskutek słabości ducha bojowego, jednostka ulega rozformowaniu. Prawo posiadania sztandaru przysługuje jednostkom liniowym wszystkich rodzajów sił zbrojnych oraz szkołom wojskowym. Sztandar nadaje jednostce wojskowej Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Ministra Obrony Narodowej. Sztandar znajduje się stale w jednostce wojskowej, a w czasie walki - w rejonie działań bojowych jednostki. Sztandar składa się z płata, głowicy, drzewca i szarfy. Na sztandarach jednostek wojskowych odznaczonych orderami wojennymi umieszcza się pod szarfą o barwach Rzeczypospolitej Polskiej szarfy ze wstęg tych orderów.

45

ZNAKI W MARYNARCE WOJENNEJ RP

Proporzec Orzeł

Proporczyk

Szefa Sztabu Proporczyk

Dowódcy Flotylii

Proporczyk

Dowódcy Dywizjonu Proporczyk

Dowódcy Grupy

Znak Dowódcy Okrętu symbolizuje tradycje Marynarki Wojennej. Podnosi się go na okręcie lub pomocniczej jednostce pływającej Marynarki Wojennej, będącej w kampanii i dowodzonej przez oficera Marynarki Wojennej.

46

FLAGI W MARYNARCE WOJENNEJ RP

Bandera Bandera symbolizuje tradycje marynarki wojennej, męstwo, honor oraz gotowość załogi okrętu do obrony Ojczyzny i jej praw na morzu. Bandera podniesiona na jednostce pływającej jest znakiem przynależności tej jednostki do MW Rzeczypospolitej Polskiej.

Flaga Marynarki Wojennej Jest jej znakiem honorowym. Uroczyste podniesienie flagi ma miejsce podczas wojskowych świąt; wizyt wysokich władz cywilnych, wojskowych lub przedstawicieli innych państw. Wznoszona razem z flagami pozostałych rodzajów Sił Zbrojnych w dniu 15 sierpnia, z okazji uroczystości przy Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie.

Flaga

Dowódcy Flaga

Admirała

Flaga

Wiceadmirała Flaga

Kontradmirała

47

Flaga

Generała

Flagi podnosi się na okręcie wojennym lub innej jednostce pływającej Marynarki Wojennej, na których osoby honorowane tymi znakami przebywają oficjalnie.

Proporzec Marynarki Wojennej, jako symbol męstwa i niezłomnego ducha bojowego załogi okrętu, nawiązuje do szczytnych dziejów i tradycji oręża polskiego na morzu. Proporzec Marynarki Wojennej podnosi się na okrętach wojennych.

Jednostki pływające, nie uprawnione do używania bandery wojennej, podnoszą w jej miejsce banderę pomocniczych jednostek pływających.

48

Flagę lotnisk (lądowisk) Marynarki Wojennej podnosi się i opuszcza na rozkaz dowódcy lub kierownika lotów.

TYTUŁY HONOROWE NADAWANE ODDZIAŁOM I PODODDZIAŁOM WOJSKOWYM

ZNAK HONOROWY SIŁ ZBROJNYCH

Wyróżnienie nawiązując do znaku w formie herbu wykonanego w metalu srebrzonym i oksydowanym, odwołuje się do najwyższych wartości moralnych stanu rycerskiego. Na trójdzielnej tarczy emaliowanej, w barwach sił zbrojnych RP, obwiedzionej srebrnym wężykiem generalskim, widnieją w polach spiętych inicjałami SZ RP srebrne orły: Wojsk Lądowych, Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej oraz Marynarki Wojennej. Tarczę zwieńcza klejnot – panoplia z orłem z głowicy sztandaru wojskowego,

49

z widniejącym pod nim napisem Ministerstwo Obrony Narodowej i emaliowanymi w barwach narodowych proporcami. Pod tarczą widnieje dewiza: Bene Meritus Patriae (Dobrze Zasłużony Ojczyźnie) zakończona w formie proporców emaliowanych na biało-czerwono, poniżej której umieszcza się gwóźdź z datą nadania i wygrawerowanym podpisem Ministra Obrony Narodowej. W przypadku powtórnego wyróżnienia jednostki dobija się kolejne gwoździe, symetrycznie po obu stronach znaku. Znak i akt jego nadania eksponowane są w sali tradycji jednostki.

PROPORCE "WZOROWY PODODDZIAŁ"

Wprowadzone w Siłach Zbrojnych w 1999 r. proporce jako odznaki tytułów honorowych "Wzorowy Pododdział" występują w 4 rodzajach. Między sobą różnią się rodzajem orła i kolorem tkaniny strony głównej. W przypadku Żandarmerii Wojskowej użyto elementu odznaki w formie hełmu dywizjonu karabinierów konnych z 1830 – 31 stanowiących korpus żandarmerii. Wspólnym elementem płatów proporców jest ich strona odwrotna z wyhaftowanym złotym szychem, w wieńcu liści laurowych, dewizą „Tobie Ojczyzno zawsze wierni". W przypadku trzykrotnego otrzymania przez pododdział tytułu honorowego otrzymuje on proporzec na własność. Proporzec towarzyszy pododdziałom w wystąpieniach z okazji świąt państwowych i wojskowych oraz innych uroczystościach.

Proporzec „Wzorowy Pododdział Marynarki Wojennej

50

PIERWSZE PODNIESIENIE BANDERY

Uroczystość pierwszego podniesienia bandery na nowym okręcie Rzeczpospolitej Polskiej jest świętem wojskowym i jednocześnie podniosłym momentem dla załogi okrętu. Okręt jest integralną częścią państwa, którego banderę podnosi. W ceremonii pierwszego podniesienia bandery uczestniczą marynarze, matka chrzestna okrętu oraz przedstawiciele władz państwowych. Ceremonia odbywa się w honorowej asyście marynarskiej. Po odczytaniu rozkazu o wcieleniu okrętu do służby w Marynarce Wojennej, dowódca Marynarki Wojennej wręcza dowódcy okrętu banderę, a zastępcy dowódcy okrętu proporzec Marynarki Wojennej. Dowódca okrętu i jego zastępca osobiście podnoszą banderę i proporzec na drzewcach rufowym i dziobowym. W momencie podniesienia bandery orkiestra gra hymn państwowy. Od tej chwili okręt wchodzi w skład sił morskich.

Historia polskiej bandery na Bałtyku sięga XVI wieku. Za panowania ostatnich Jagiellonów widniał na niej orzeł biały na czerwonym polu. Tak samo wyglądała później bandera wojenna „królewskich żołnierzy morskich" ('milites nostri maritimi') Zygmunta Starego, który jako pierwszy z polskich monarchów powołał w 1517 roku własną flotę. Czerwoną banderę z białym orłem przyjął w 1576 roku dla swej floty Stefan Batory oraz późniejsi władcy Rzeczpospolitej. W pierwszej połowie XVIII wieku polska bandera wojenna miała białą barwę.

51

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku Sejm uchwalił ustawę o banderze wojennej - był to "płat biało-czerwonej materii o stosunku długości do szerokości 10,5:5 z trójkątnym wcięciem na jego swobodnym krańcu". Na białym pasie znajdowało się godło państwowe: orzeł biały ze złotą koroną. Pierwszym okrętem Rzeczpospolitej, który podniósł ustaloną przez Sejm banderę był okręt hydrograficzny Marynarki Wojennej "Pomorzanin".

Obecnie banderą wojenną jest prostokątny płat tkaniny o barwach Rzeczpospolitej Polskiej, zakończony dwoma trójkątnymi językami na wolnym liku. Pośrodku długości białego pasa, mierzonej od liku przydrzewcowego do wierzchołka wcięcia między językami, jest umieszczone godło Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U.95.150.731 – a Rozdział 4).

Bandera wojenna okrętów Rzeczpospolitej Polskiej symbolizuje tradycje Marynarki Wojennej, męstwo, honor oraz gotowość załogi okrętu do obrony Ojczyzny i jej praw na morzu.

Nigdy w historii Marynarki Wojennej polski okręt nie opuścił

bandery na znak poddania okrętu.

CHRZEST OKRĘTU

Tradycja uroczystego chrztu okrętów wywodzi się już ze starożytności.

Na przestrzeni wieków ceremonia ta miała charakter wyłącznie religijny i miała na celu zjednanie przychylności sił nadprzyrodzonych. Żeglarze wyruszali w morze na małych statkach i potrzebowali otuchy, aby stawić czoło żywiołowi. Statek był zwykle poświęcany jakiemuś bóstwu i wznoszony był toast za jego pomyślność.

Z religijnego charakteru uroczystości wywodzi się również funkcja matki chrzestnej. Początkowo uczestniczyły one biernie w chrzcie dopiero w początkach XIX wieku w Anglii powierzono matkom chrzestnym główną rolę. W Polsce statki i okręty uzyskały swoje matki chrzestne w czasach II Rzeczypospolitej. Były to zwykle panie z "towarzystwa" ogólnie szanowane.

Obecnie na matki chrzestne wybierane są przeważnie małżonki zawodowych żołnierzy, a także osobistości publiczne. W czasie wodowania matka chrzestna wypowiada formułę chrztu: „Płyń po morzach i oceanach świata, sław imię stoczniowca i polskiego marynarza, nadaję Ci imię...”. Następnie rozbija o kadłub butelkę szampana.

52

Tradycyjnie załoga okrętu utrzymuje kontakty z matką chrzestną zapraszając ją na różne uroczystości i pamiętając o jej świętach. Matki chrzestne natomiast opiekują się "swoimi" okrętami.

DNI MORZA

Tradycja obchodów święta morza sięga przełomu XVIII i XIX wieku, kiedy wśród kaszubskich rybaków panował obyczaj ścinania w noc świętojańską kani będącej symbolem zła i ludzkich utrapień. Obrzędy te, podobnie jak rzucanie wianków, miały zawsze charakter ludowy, nigdy państwowy. Podkreślały jednak związek ludności polskiej z morzem.

Od chwili zaślubin Polski z Bałtykiem, 10 lutego 1920 roku, rozpoczęto popularyzację tematyki morskiej. Wielkie zasługi dla tej idei położyła, założona w 1918 roku przez kontradmirała Kazimierza PORĘBSKIEGO, Liga Morska. Między innymi z jej inicjatywy organizowano uroczystości poświęcone morzu.

Jednakże pomysł obchodów Święta Morza zrodził się w 1932 roku w Gdyni. Jego autorem był Andrzej WACHOWIAK, członek gdyńskiego zarządu Ligi Morskiej i Kolonialnej, który zaproponował, aby pod koniec czerwca każdego roku, uroczyście święcić kutry i łodzie rybackie. Inicjatywa Andrzeja Wachowiaka, jak się później okazało, przerodziła się w obchodzone dorocznie uroczystości poświęcone morzu.

Przed wybuchem II wojny światowej Święto Morza lub inaczej Dni Morza, obchodzone były ośmiokrotnie, przede wszystkim w Gdyni. W czasie wojny i okupacji tradycje obchodów kontynuowane były w tajemnicy, a na okrętach polskiej Marynarki Wojennej niekiedy dni te przypadały na okres wojennych zmagań na morzu. Po wojnie uroczystości odbywały się także w innych miastach polskiego wybrzeża, m.in. w Szczecinie, Kołobrzegu, Słupsku, Ustce, Władysławowie, Świnoujściu i Sopocie. Ostatnim dniem obchodów jest Święto Marynarki Wojennej przypadające co roku na ostatnią niedzielę czerwca.

53

ŚWIST TRAPOWY

Świst trapowy, który towarzyszy oficerom lub wysokim urzędnikom państwowym podczas wejścia na okręt budzi wielokrotnie spore zainteresowanie i zdziwienie. Jest to jeden z najpopularniejszych marynarskich zwyczajów. Wachtowy przy trapie rozpoczyna świst trapowy z chwilą wejścia oficera na trap i kończy wraz z jego wejściem na pokład okrętu.

Tradycja świstu trapowego pochodzi jeszcze z epoki żaglowców. Wówczas, kiedy okręty były w morzu, najczęściej wciągano oficerów z szalupy na pokład okrętu za pomocą specjalnego fotela lub kosza. Podnoszenie odbywało się według tempa nadawanego za pomocą gwizdka bosmańskiego. Później kosze zostały zastąpione trapami przy burtach, jednak tradycja oddawania świstu pozostała do dzisiaj i jest kultywowana we wszystkich flotach utrzymujących morskie zwyczaje.

PRZESĄDY MARYNARSKIE

Jeszcze w starożytności groza żywiołu morskiego, brak wiedzy na temat morza oraz zwykła ciemnota ludzka i wiara w zabobony to żyzny grunt dla legend i bajd żeglarskich, które zrodziły przesądy marynarskie. Niektóre były okrutne, inne naiwne, a niektóre budziły powszechną wesołość. Były też takie, które wynikały z kształtowanej przez wieki praktyki morskiej. Oto niektóre z nich:

Piątek – feralny dzień dla marynarzy

Bardzo mocno zakorzeniony przesąd pochodzący jeszcze od tradycji żeglarzy Wschodu. Spowodował, że marynarze uważali za nieszczęśliwe wychodzenie w morze w tymże dniu, ze względu na wykonywanie obrzędów religijnych. Zupełnie inaczej do piątku podchodzili zaś marynarze hiszpańscy ponieważ właśnie w piątek, 3 sierpnia 1492 roku Krzysztof Kolumb wyszedł w morze w swój historyczny rejs do Ameryki.

Klabautermann – zły karzeł

Zjawiał się w momencie niebezpieczeństwa dla statku lub okrętu. W miarę wzrostu zagrożenia wdrapywał się na któryś z masztów lub na bukszpryt i pozostawał tam tak długo, jak długo

54

istniała nadzieja ratunku. Jeżeli karzeł znikał, oznaczało to, że statek niechybnie zatonie.

Kobieta na okręcie – "diabli balast"

W dawnych czasach obecność kobiety na pokładzie uważano za nieszczęście dla okrętu i załogi. Marynarze skrobali na pokładzie ślady stóp kobiecych, personifikując statek z kobietą. Powszechnie uważano, że statek mógłby być zazdrosny o kobietę znajdującą się na jego pokładzie i w związku z tym okazać swój gniew. (do dzisiaj statki w języku angielskim określa się jako "she" – ona).

Złe znaki na pokładzie

Za niepożądaną uznawano obecność futer, bo przynosiło to nieszczęście, w przeciwieństwie do rzeczy pierzastych, które traktowano jako szczęśliwy amulet (stąd prawdopodobna przyczyna obecności papug na statkach i okrętach). Według marynarzy, odwrócone pokrywy lukowe na statku pozwalały przedostać się złym duchom pod pokład i ściągać na statek nieszczęścia. Zły omen stanowiło trącanie się kubkami lub kielichami przy spełnianiu toastów, bo przeciągły dźwięk szkła mógł oznaczać "podzwonne" dla marynarza. Gwizdanie w czasie flauty (ciszy na morzu) było wskazane, bowiem wierzono, że tym sposobem zostanie przywołany wiatr, natomiast w czasie sztormu przynosiło nieszczęście i winowajca mógł wylądować za karę na rei do końca wachty. Dla zapewnienia pomyślnych wiatrów, wskazane jest by kobiety wstępujące na pokłady jachtów podrapały paznokciami podstawy masztów. Zdaniem przesądnych marynarzy moneta pod stopą masztu chroniła sam statek przed niebezpieczeństwami na morzu, natomiast moneta w ustach zmarłego marynarza na statku miała stanowić opłatę dla Charona, przewoźnika na promie, który przewoził dusze zmarłych na drugą stronę rzeki Styks.

„Psia wachta"

Określenie "psia wachta" (dodge watch – dodge oznacza wymykać się lub wykręcać od obowiązku lub od słowa docked – ograniczona, skrócona) tłumaczone jako wachta zmienna, pochodzi z niepotwierdzonego przekazu mającego swoje źródło we flocie angielskiej. Stary angielski kapitan, marnie władający piórem, zapisał słowo dog zamiast dodge w dzienniku okrętowym. Oficerowie bali się

55

poprawić wytrawnego kapitana ze względu na jego wybuchowy charakter i niewybredny sposób postępowania, więc sami błędnie zapisywali słowo dog co znaczy pies zaś samą wachtę - "psia wachta", która przypada na godziny: 16.00 – 18.00 i 18.00 – 20.00. Marynarze zwykli także nazywać "psią wachtą" lub tzw. "psiakiem" wachtę przypadającą na godziny od 24:00 do 04:00.

„Wybijanie szklanek"

Pomimo, że współczesna technika wymaga precyzyjnych urządzeń pomiaru czasu na okrętach, do dzisiaj przestrzegany jest zwyczaj odmierzania czasu za pomocą dzwonu okrętowego, który swoje źródła czerpie z epoki, kiedy wskazania zegarów piaskowych wyznaczały bieg czasu. Obowiązkiem wachtowego było co pół godziny odwrócić klepsydrę, bo tyle trwało przesypywanie się piasku z jednego szklanego zbiornika do drugiego, a marynarz uderzał w dzwon okrętowy sygnalizując przemijający czas wachty i czujność na służbie. Każda pełna godzina sygnalizowana była podwójnym uderzeniem. Liczba uderzeń w dzwon - "szklanek" (nazwa pochodzi od szklanego zbiorniczka klepsydry) jest ograniczona do 8 uderzeń, co spowodowane jest dzieleniem czasu okrętowego na wachty.

Na okrętach polskiej Marynarki Wojennej wybijanie "szklanek" uwarunkowane jest systemem czterogodzinnych wacht w systemie trzy lub dwu zmianowym. W systemie trzyzmianowym liczba wacht wynosi siedem ze względu na potrzebę rotacji załogi uczestniczącej w wachtach, by ta sama zmiana nie pełniła wacht w tych samych godzinach. Stąd też wachta w godzinach od 16.00 do 20.00 jest dzielona na pół (dwie wachty dwugodzinne), nazywane potocznie "psimi wachtami". Następuje w tym okresie zróżnicowanie wybijania szklanek, które polega na czterokrotnym uderzeniu w dzwon na zakończenie pierwszej wachty dwugodzinnej, rozpoczęcie drugiej wachty dwugodzinnej jednym uderzeniem i zakończenie jej ośmiokrotnym „wybiciem szklanek" tak jak w systemie czterogodzinnej wachty. W zwyczaju "wybijania szklanek" istnieje jeszcze jeden wyjątek związany z nocą sylwestrową, kiedy to o godz. 24.00 najmłodszy członek załogi wybija 16 "szklanek" tzn. 8 na północ i zakończenie wachty oraz 8 na zakończenie "wachty" starego roku.

56

TRADYCJE MUNDURU MARYNARSKIEGO

Dlaczego granatowy?

Grupa oficerów angielskiej Royal Navy zdecydowała w 1745 roku o przedłożeniu petycji do Admiralicji o wprowadzenie jednolitego umundurowania na okrętach królewskiej floty. Admiralicja poprosiła autorów pomysłu o przedstawienie munduru własnego pomysłu, który był koloru granatowego z białymi wyłogami. Propozycja została zaakceptowana przez króla Jerzego II, który wprowadził ją jako obowiązującą od 1748 roku dla wszystkich oficerów. Inna ze wzmianek, mówi o kolorze niebieskim mundurów już w czasach rzymskich. Dotyczyła ona załóg szybkich łodzi żaglowych "picktae", które nosiły ww. mundury i farbowały żagle na niebiesko w celu pozostania jak najdłużej nierozpoznawalnym na tle morza w trakcie działań wojennych. Mundur marynarski

Mundur marynarski został zatwierdzony dopiero w połowie XIX w Anglii i Francji. Wcześniej nie obowiązywały przepisy mundurowe, stąd też załogi wyglądały różnorodnie. Z czasem kapitanowie poszczególnych jednostek ubierali podległe im załogi w jednorodne uniformy własnych pomysłów. Bluza marynarska (jumper)

Bluza marynarska pochodzi prawdopodobnie od tzw. chałatów marynarskich, noszonych w XVI i XVII przez wytrawnych żeglarzy. Pierwotnie bluza była bezkształtna, workowata, uszyta z płótna żaglowego z otworami na głowę i ręce, ale co najważniejsze – nieprzemakalna. Jedna z wersji powstania bluzy mówi o tym, że bosmani okrętowi uciekali się do porywania ludzi z lądu w celu uzupełnienia załogi. Najpierw upijano znalezionego kandydata, wyciągano go z tawerny, zakładano mu worek na głowę, który wiązano mocno wokół pasa. Po dostarczeniu na okręt, wycinano w worku otwór na głowę i ręce, aby pojmany mógł wykonywać prace pokładowe. W ten sposób powstał rodzaj bluzy marynarskiej.

57

Kołnierz marynarski z trzema paskami

Kołnierz marynarski powstał z czysto praktycznego punktu widzenia. W końcu XVII wieku marynarze nosili długie włosy, o których czystość nie dbali. Pojawił się rodzaj stałego kołnierza, który osłaniał górną część bluzy. Z czasem zaczęto wiązać włosy w warkocz, który grubo smarowano tzw. smołą sztokholmską dla nadania mu sztywności (chronił kark przed uderzeniem). Ze względu na marną jakość, smarowidło pozostawiało brudny ślad. Wprowadzono zatem drugi kołnierz ochronny, nakładany na stały kołnierz bluzy. Geneza powstania pasków na kołnierzu jest niejasna i ma wiele hipotez, zróżnicowanych pod względem pochodzenia. Trzy najważniejsze z nich to: „upamiętnienie trzech wielkich zwycięstw admirała Horatio NELSONA pod Trafalgarem, Kopenhagą i na Nilu - flota angielska, upamiętnienie trzech wielkich zwycięstw admirała Fiodora USZAKOWA - flota rosyjska", „zaliczenie" w toku służby trzech oceanów: Atlantyckiego, Spokojnego i Indyjskiego - flota francuska. Wiadomo na podstawie źródeł historycznych, że pod koniec XVII wieku majtkowie mieli zwyczaj naszywać na bluzach lub swetrach tasiemki w celu zaznaczenia długości stażu swojej służby. Podobnie wygląda sytuacja z marynarskim czarnym krawatem upinanym pod kołnierzem bluzy i wiązanym z przodu. Panuje opinia, iż jest to oznaka żałoby po śmierci NELSONA, a tymczasem krawat z czarnego jedwabiu noszono wcześniej w formie chustki na szyję. Niewykluczone jednak, że taką chustkę przecięto na pół (fakty takie miały miejsce w 1794 roku po śmierci dowódcy okrętu Berwick) i jedną część noszono wokół kapelusza, a drugą przypiętą do ramienia na znak pamięci o zmarłym dowódcy. Spodnie marynarskie

Po 1825 roku we flocie brytyjskiej zastąpiono workowate spodnie do kolan tzw. slops, długimi spodniami marynarskimi rozszerzanymi u dołu. Ten charakterystyczny kształt miał podłoże czysto praktyczne, podyktowane specyfiką służby, wykonywaniem określonych prac na pokładzie i względami bezpieczeństwa. Często zachodziła potrzeba dobijania łodziami do brzegu, co wiązało się z koniecznością wchodzenia do wody. Brodzenie w wąskich spodniach było nieprzyjemne. W podobny sposób miało się szorowanie drewnianych pokładów, często na kolanach, stąd też dużo łatwiej było sobie poradzić, podwijając spodnie z szerokimi nogawkami. Ten krój spodni był także przydatny w przypadku wypadnięcia za burtę,

58

ponieważ spodnie nie krępowały ruchów i w łatwy sposób można było je zdjąć w wodzie. Czapka marynarska

Okrągła czapka bez daszka pochodzi od miękkiej czapki z XVII wieku i wyglansowanego kapelusza z XVIII wieku. Charakteryzowała się miękkością pierwszej i kształtem drugiego. Tego typu czapkę wprowadzono już w 1858 roku we francuskiej flocie, natomiast we flocie angielskiej dopiero w 1890 roku. Nowe nakrycie głowy było znacznie praktyczniejsze w warunkach okrętowych i przy wietrznej, morskiej pogodzie lepiej trzymało się głowy oraz dawało większe pole widzenia, zwłaszcza przy wspinaniu się na maszty. Przetrwała również czarna wstążka na otoku, na której umieszcza się nazwę okrętu lub oznakę przynależności do określonej floty w celu rozbudzenia dumy z przynależności do danej formacji czy okrętu, na którym pełni się służbę i którym można się szczycić.

UKŁON BANDERĄ

Zgodnie z tradycją morską jednostki handlowe (statki, jachty, kutry rybackie) spotykając okręt na morzu oddają mu honor. Przynależność państwowa nie ma tutaj znaczenia. „Ukłon Banderą” odbywa się w następujący sposób: jednostka handlowa spuszcza banderę ze swojego drzewca, okręt spuszcza swoją banderę do połowy masztu, drzewca, zaraz ją podciągając.

Zwyczaj „Ukłonu Banderą” zrodził się przed wiekami, kiedy to statki i okręty żaglowe zrzucały żagle przy spotkaniu żaglowca, na którego pokładzie przebywał monarcha sprawujący władzę na danym akwenie morza. Okręt żaglowy po zrzuceniu żagli miał ograniczoną zdolność manewrową. W taki właśnie sposób załoga żaglowca okazywała swoje oddanie dla danego monarchy. W XVIII wieku Admiralicja Brytyjska uważała, że jej flota dominuje na morzach i oceanach i wymagała należnych honorów od statków wszystkich bander do wymuszenia siłą włącznie. W miarę upływu czasu i większego znaczenia na morzach flot innych państw, coraz powszechniejsza stawała się zasada równości stron. Ostatecznie sprawę oddawania honorów uregulowała specjalna konferencja ministrów w Londynie. W Marynarce Wojennej RP zagadnienia ceremoniału morskiego zawarte są w Regulaminie Służby Okrętowej.

59

ZNAK DOWÓDCY OKRĘTU

Znakiem dowódcy okrętu jest długa, wąska, biało-czerwona wstęga podciągana na topie głównego masztu okrętu. Pochodzenie znaku dowódcy okrętu sięga czasów, kiedy na morzach i oceanach królowały okręty żaglowe. W celu łatwiejszego dowodzenia okrętem o napędzie żaglowym, na masztach poniżej bander lub na nokach reji zawieszano długie, jednobarwne wąskie flagi, które ułatwiały kierowanie okrętu względem wiatru. Z czasem flagi zaczęły przybierać barwy narodowe, a także symbole narodowe. W miarę rozwoju takielunku, technik żeglowania i w konsekwencji ewolucji technicznej przejścia z okrętów o napędzie wiatrowym do okrętów o napędzie mechanicznym zaprzestano podwieszania flag wiatrowych oprócz jednej noszącej miano Znaku Dowódcy.

Polskie ustawodawstwo zatwierdziło Znak Dowódcy Okrętu w 1919 roku w postaci dwubarwnej biało-czerwonej wstęgi z krzyżem kawalerskim. Znak Dowódcy Okrętu podnoszony jest na okrętach polskiej MW dowodzonych przez oficerów lub chorążych marynarki.

GALA BANDEROWA

Gala Banderowa jest to przyozdobienie okrętu ze względu na uroczystości wojskowe bądź państwowe. Pod hasłem Gali Banderowej kryją się dwa pojęcia: Wielka Gala Banderowa i Mała Gala Banderowa. Wielka Gala Banderowa – podwiesza się banderę na drzewcu rufowym i proporzec na drzewcu dziobowym, oraz banderę na głównym maszcie i flagi międzynarodowego kodu sygnałowego spięte ze sobą w kolejności jak poniżej, od dziobu przez maszty do rufy: AB1, CD2, EF3, GH4, IJ5, KL6, MN7, OP8, QR9, ST0, UW pierwsza zastępcza, VX druga zastępcza, YZ trzecia zastępcza Jeżeli, ze względu na długość okrętu jeden komplet flag nie wystarcza, podczepia się drugi komplet zgodnie z opisaną powyżej kolejnością. Mała Gala Banderowa – podwiesza się banderę na drzewcu rufowym i proporzec na drzewcu dziobowym oraz banderę na głównym maszcie. Mała Gala Banderowa podnoszona jest tak jak i Wielka Gala Banderowa, przy uroczystych okazjach, ale wtedy, gdy okręt jest w ruchu, silny wiatr bądź inne okoliczności nie pozwalają na podniesienie Wielkiej Gali Banderowej.

Galę Banderową podnosi się w dniu święta o godzinie ósmej rano, a opuszcza się o zachodzie słońca. Wraz z opuszczeniem Gali

60

Banderowej zapala się Galę Świetlną, którą gasi się o północy dnia świątecznego. Gala Świetlna, jest to szereg żarówek umieszczonych w miejscu flag Wielkiej Gali Banderowej.

W czasie, gdy podniesiona jest Gala Banderowa, nie opuszcza się bandery do połowy masztu na znak żałoby. W takiej sytuacji żałobę odkłada się do dnia następnego.

„PIERWSZY PO BOGU”

Jest to termin używany w słownictwie i tradycji marynarskiej określający kapitana statku bądź dowódcę okrętu. Kilka wieków temu kapitan statku bardzo często był równocześnie jego właścicielem. Każdy, kto chciał się zaciągnąć na statek zobowiązywał się do ścisłego wykonywania rozkazów kapitana, oraz do obrony statku i jego towaru. Kapitan nie miał nad sobą zwierzchników, nad nim był tylko Bóg.

Obecnie określenie „Pierwszy po Bogu”, jest bardziej formą zwyczajową, ponieważ wiele spraw prowadzenia okrętu czy statku po morzu uregulowały liczne konwencje, prawa, regulaminy i przepisy, które równocześnie dały dowódcy okrętu czy kapitanowi statku określoną władzę. Dowódca okrętu dowodzi załogą, dysponując w stosunku do niej sankcjami dyscyplinarnymi, decyduje o żegludze, odpowiada za bezpieczeństwo okrętu i załogi.

Dowódca okrętu posiada również kompetencje urzędnika państwowego, rejestruje narodziny, odnotowuje akty zgonu, może sporządzić testament, a w niektórych państwach kapitan może również udzielać ślubów.

Przestrzegana jest również tradycja nie zajmowania miejsca kapitana w mesie, dotyczy to członków załogi i wszelkich gości. Nie zaczyna się posiłku bez kapitana, gdy posiłek jest spożywany wspólnie z kapitanem.

61

OSTATNIE OPUSZCZENIE BANDERY

„Statki są jak ludzie, mają swoje narodziny, swoje życie i swoją śmierć”.

Joseph Konrad

Pożegnanie okrętu, gdy zakończy już swoją służbę na morzu jest godnym szacunku rytuałem naszej cywilizacji. Okręt, to nie tylko stal, blachy, kable i urządzenia stanowiące jakąś integralną całość stworzone w określonym celu. Dla marynarza okręt często jest jak drugi dom. Okręt może się poruszać, słucha rozkazów, ma zalety, wady, i jak człowiek ma swoje imię. Wszystko to sprawia, że załoga okrętu schodząc z jego pokładu po raz ostatni czuje się jakby straciła kogoś bliskiego.

Sentyment narodów do swoich okrętów i statków, które latami chwalebnej służby rozsławiały państwa, których bandery z dumą nosiły, sprawił że wiele z tych zasłużonych jednostek stoi w eksponowanych miejscach i pełni funkcje pomnika bądź muzeum. Oddając hołd, na tych jednostkach nadal powiewają bandery. W Polsce uhonorowano w ten sposób m.in.: niszczyciel ORP „Błyskawica”, trzymasztową fregatę „Dar Pomorza”, statek o napędzie parowym ss „Sołdek”.

Najgorsze co może spotkać zasłużony okręt, który z powodu wieloletniej eksploatacji zostaje wycofany ze służby to odholowanie okrętu do stoczni w celu pocięcia na złom. Niestety często się tak dzieje, bo nie da się ze wszystkich jednostek zrobić pomników czy muzeów. Bywało, że załoga odprowadzając swój okręt w ostatni rejs do stoczni złomowej, zatapiała go na morzu, ratując w ten sposób przed pocięciem. Niektóre państwa wyznaczyły specjalne akweny morza na swoich wodach zwane cmentarzyskami, na których dnie spoczywa wiele statków i okrętów, których nie pozwolono pociąć.

W Marynarce Wojennej RP każde ostatnie opuszczenie bandery odbywa się w uroczysty sposób, zgodnie z ceremoniałem, a bandera opuszczona przez dowódcę okrętu przekazana jest do Muzeum Marynarki Wojennej.

62

ZAŚLUBINY Z MORZEM

Koniec I wojny światowej i postanowienia Traktatu Wersalskiego z 28 czerwca 1919 r. przyniosły Polsce wyczekiwaną i wywalczoną niepodległość - po ponad 100 latach niebytu politycznego. Z niepodległością natomiast zawsze nierozłącznie wiązano uzyskanie dostępu do morza. W świadomości wielu Polska Niepodległa oznaczało – Polska Morska. 10 lutego 1920 r. jest dniem, w którym te nadzieje się zrealizowały i Polska powróciła nad Bałtyk. " Wojsko polskie(...) z generałem Hallerem na czele objęło na wieczyste posiadanie polskie morze" – głosi tekst na okolicznościowym słupie umieszczonym dla upamiętnienia tej historycznej chwili na puckim wybrzeżu.

Konferencja w Wersalu i jej rezultaty były preludium do ostatecznego powrotu Polski nad Bałtyk. Gorącym orędownikiem tego pomysłu była delegacja polska na tę konferencję. Ignacy Paderewski, mówiąc o Pomorzu, porównywał je do okna na świat i płuc, bez których Polska nie może oddychać. Kamieniem milowym tej działalności był dekret Marszałka Piłsudskiego z 28 listopada 1918 roku, który tworzył w państwie jeszcze bez ostatecznie ukształtowanych granic Marynarkę Polską przy Ministerstwie Spraw Wojskowych. To posuniecie to ewidentny dowód na to, że rodzące się państwo polskie, świadome było swoich odwiecznych związków z morzem. W Wersalu 28 czerwca 1919 r. przyznawano Polsce dawne Prusy Zachodnie, część Prus Królewskich i 140-kilometrowe wybrzeże, a także niewielkie wpływy w Wolnym Mieście Gdańsku. To pozwalało nie tylko na przeorientowanie gospodarki odradzającego się państwa, ale także na zupełnie nową koncepcję obronną państwa. Jednakże przede wszystkim było symbolicznym powrotem do macierzy, zakreśleniem koła nad okresem historycznych niepowodzeń, zapowiedzią kontynuowania tradycji świetności, jaką Polska cieszyła się za panowania Jagiellonów. Przejmowanie terenów traktatowych nastąpiło na mocy umowy polsko-niemieckiej na początku 1920 r., kiedy to Niemcy ratyfikowały traktat wersalski. Pod względem operacyjnym, odpowiedzialność za to przedsięwzięcie powierzono Frontowi Pomorskiemu, składającemu się z dawnej polskiej armii we Francji, tzw. Błękitnej Armii. Dowódca frontu, gen. Józef Haller, mówił do swoich żołnierzy tymi słowami (Rozkaz dzienny nr 12, z dnia 10 lutego 1920 r.) : „Idziemy nad polskie morze – idziemy w kraj odwiecznie polski, wielokrotnie wydzierany nam przez wrogą siłę niemiecką. Ale tęższą i większą jest moc polska – moc polskiego oręża i polskiego ducha.(...)Wraca do Polski ziemia polska, ziemia zroszona krwią męczeńską polskiego biskupa św. Wojciecha, gdzie niegdyś tylu

63

znakomitych rodaków działało, gdzie żył i pracował człowiek, 'co wstrzymał słońce, ruszył ziemię – polskie go wydało plemię (...), skąd w czasach upadku wyszło tyle obrońców swobody narodu(...) Niech żyje zjednoczona nasza Polska!".

Na miejsce odchodzących oddziałów i administracji niemieckiej wkraczało polskie wojsko i administracja. Do urzędów i instytucji wracali polscy urzędnicy. Rozpoczynało się normalne życie, którego próbą stabilizacji stały się wybory do władz centralnych i samorządowych. Pod względem prawnym i faktycznym Pomorze stawało się polskie. Dopełnieniem, symboliczną kropką nad "i", która otwierała nowy rozdział w historii Polski, stały się zaślubiny. Akt ten wpisywał się w długą tradycję historyczną. Pierwsze obrzędy nad morzem, swoisty sakrament chrztu odprawił biskup Reinbern w roku 1000, a zwyczaj rzucania wieńców do wody kultywowały już przedchrześcijańskie społeczności słowiańskie. Dla symbolicznego podkreślenia królewskiego prawa otwierania i zamykania żeglugi, Zygmunt Stary w 1526 r. wypłynął z wojskiem z Gdańska na pełne morze. Zaślubiny z morzem stały się w Polsce niemal rytuałem, którego wypełnianie ma podkreślać odwieczne związki kraju z Bałtykiem i wagę, jaką się mu przypisuje. Przetrwał on do dziś i jest wyrazem zamanifestowania niesłabnącej świadomości morskiej społeczeństwa polskiego.

Generał Józef Haller nadał uroczystościom zaślubin Polski z morzem w Pucku charakter nadzwyczaj podniosły i szczególny. W Gdańsku, gdzie Haller zatrzymał się w czasie swojej podróży do Pucka, starosta dr Józef Wybicki podarował generałowi dwa platynowe pierścienie – dar gdańskiej Polonii, które ten w Pucku wrzucił w ceremonialnym akcie zaślubin do morza. Następnie podpisał także pamiątkowy dokument – dyplom aktu zaślubin. W uroczystym orszaku, na czele z rybakiem kaszubskim, niosącym chorągwie kościelne, generał Haller wraz z wyższymi oficerami i generałami ruszył na koniu ku Zatoce Puckiej. Po uroczystych przemówieniach, przy dźwiękach hymnu narodowego i salw armatnich, chorążowie pocztów sztandarowych zanurzyli sztandary w wodzie morskiej na znak zaślubin. Po mszy polowej, generał wrzucił do wody jeden pierścień, drugi pozostawiając na swoim palcu. Symbolicznym stwierdzeniem generała: "Zaślubiam cię na znak rzeczywistego i wieczystego naszego panowania" dokonał się akt zaślubin, powracający ostatecznie i na trwałe Polskę morzu i morze Polsce. Do ważnych osobistości uczestniczących w uroczystościach należeli: minister spraw wewnętrznych Stanisław Wojciechowski, reprezentant naczelnika państwa i wicepremier Wincenty Witos, wojewoda pomorski Maciej Rataj, wiceadmirał Kazimierz Porębski oraz wiele innych

64

osobistości krajowych i zagranicznych. Puck dzięki tym wydarzeniom przeszedł do historii. Był wówczas również pierwszym i jedynym portem wojennym Polski, a przez długi czas tutaj mieściła się siedziba Dowództwa Marynarki Wojennej i stacjonował Morski Dywizjon Lotniczy.

Zaślubiny z morzem w przypływie entuzjazmu społeczeństwa do posiadania własnego morza odbywały się w okresie międzywojennym także w innych rejonach naszego kraju, m.in. w Warszawie, a nawet w Zakopanem. Jeszcze przed zakończeniem II wojny światowej żołnierze I Armii Wojska Polskiego ślubowali morzu w Kołobrzegu – 8 marca 1945 roku oraz 6 kwietnia w Gdyni. Ceremoniał zaślubin z morzem przetrwał zatem dziejowe wzloty i upadki i w dalszym ciągu jest znaczącym przykładem świadomości morskiej.

W 1994 r. na XV Zjeździe Ligi Morskiej zostało ustanowione honorowe odznaczenie - „Pierścień Hallera”, przyznawane w dowód uznania szczególnych zasług wobec Polski Morskiej i Bandery Polskiej. W poprzednich latach Pierścieniem Hallera odznaczono między innymi 8. Flotyllę Obrony Wybrzeża w Świnoujściu, Centrum Szkolenia MW w Ustce i Muzeum Marynarki Wojennej.

65

ZAKOŃCZENIE

Wojsko Polskie należy do sił zbrojnych, których tradycje kształtowały się na przestrzeni ponad 1000 lat. Państwo Polskie i jego siły zbrojne przechodziły burzliwe dzieje, krwawe wojny, rozbiory. Nigdy jednak siły zbrojne nie wyrzekły się swoich historycznych korzeni, tradycyjnych dla Polski i Wojska Polskiego symboli, tych wartości, które w sercach nosił i kultywował naród. Wielokrotnie zaborcy krwawymi represjami usiłowali wyrwać tradycje z żołnierskich serc, zmusić ich do przyjęcia swoich symboli, wartości moralnych. Żołnierz polski odrzucał je, nie akceptował, wracał do swoich tradycji, gdy tylko to było możliwe, podkreślał swoją tożsamość narodową i przynależność do Rzeczypospolitej. Przykładem tego było odrodzone w 1918 r. Wojsko Polskie, w którym poszukiwanie swych poprzedników, przyjmowanie patronów podejmowane było z inicjatywy kadry oficerskiej i podoficerskiej poszczególnych jednostek.

W III Rzeczypospolitej procesowi przywracania Wojsku Polskiemu narodowego i demokratycznego charakteru nadano wyjątkową rangę. Z największą pieczołowitością przywraca się jego pełne chlubne tradycje bojowe, nadając właściwą rangę czynom i zasługom wielkich przodków, którzy na polach bitewnych całej Europy sławili oręż polski, dzielnie bronili suwerenności i niepodległego bytu państwowego. Podstawową zasadą dziedziczenia jest związek danej jednostki wojskowej z jednostką, której tradycje mają być przejmowane, wynikających z tożsamości numeru w danym rodzaju sił zbrojnych (byłych broni). Jednostka dziedziczy tradycje tak samo jak syn nazwisko po ojcu. Podobne zasady obowiązują od wieków w wielu armiach na świecie, np. w armii Republiki Francuskiej.

Szczególnym wyrazem powrotu do tradycji Wojska Polskiego było uchwalenie 19 lutego 1993 r. przez Sejm ustawy „O Znakach Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej” wprowadzającej nowe wzory sztandarów wojskowych i innych znaków Sił Zbrojnych RP. Ustawa określa trzy rodzaje orłów: wojsk lądowych, lotnictwa wojskowego i marynarki wojennej. W tym ostatnim przypadku dokonano najpoważniejszej zmiany, oplatając linię kotwicy złotym sznurem w kształcie litery S, która jest monogramem króla Zygmunta Augusta (Sigismundus), twórcy polskiej floty wojennej. Tak jak skrzydła husarskie wiążą się z orłem lotnictwa wojskowego i nawiązują do świetnych dziejów polskiej jazdy, tak monogram „S" ma związać marynarkę wojenną z historią polskiej siły zbrojnej na morzu.

Sztandary jednostek wojskowych – w myśl ustawy – nawiązują do wzorów kształtujących się od XVII w., które swą najpełniejszą formę

66

uzyskały w armii Królestwa Polskiego i w takim podstawowym kształcie używane były w okresie międzywojennym. Zastąpiły obcy polskiej tradycji wojskowej sztandar w kształcie koperty listowej. Istotą wzoru nowych sztandarów jest krzyż kawalerski, nawiązujący swą barwą do sztandarów królewskich z XVIII i XIX w. Stąd też na jednej stronie – głównej – umieszczono orła z godła.

Stworzono także możliwości podkreślenia związków sztandarów wojskowych ze społeczeństwem, mieszkańcami miasta lub ziemi fundującej sztandar dla swojej jednostki. Ustawa wprowadziła zupełnie nowe znaki – flagi rodzajów Sił Zbrojnych RP. Są one ich znakami honorowymi, podnoszonymi w rejonie stacjonowania jednostek wojskowych. Przyczyną ich wprowadzenie była konieczność zastąpienia w ceremoniale wojskowym flagi państwowej RP z godłem, która – ze względu na szacunek dla tego znaku – nie może być nadużywana.

Zgodnie z obowiązującą ustawą o godle, barwach i hymnie, znowelizowaną w 1990 r., podnoszenie flagi Rzeczypospolitej Polskiej następuje wyłącznie w dni świąt państwowych oraz w czasie uroczystości wręczenia sztandaru, promocji oficerskiej i przysięgi wojskowej. Święta wojskowe są świętami resortowymi i podczas nich są podnoszone flagi rodzajów sił zbrojnych.

Przywrócono również fladze lotnisk Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej jej pierwotne funkcje - znaku polskich lotnisk wojskowych. Jest to powrót do koncepcji przyjętej w latach międzywojennych. Znaki Marynarki Wojennej uległy najmniejszym zmianom. Najważniejsze to: wprowadzenie nowego wzoru orła Marynarki Wojennej oraz zastąpienie na proporcu uzbrojonego ramienia – zbrojnym ramieniem będącym elementem herbu dynastycznego Jagiellonów (dynastii zasłużonej dla rozwoju potęgi morskiej Rzeczypospolitej).

30 lipca 1992 roku uchwałą Sejmu III Rzeczypospolitej zostało przywrócone Wojsku Polskiemu historyczne Święto Żołnierza w dniu 15 sierpnia. W 1992 r. Sejm ustanowił nową treść roty przysięgi. Żołnierz suwerennego państwa przysięga teraz wierność swojej Ojczyźnie, Narodowi i sztandarowi, pod którym służy.

Prawnie uregulowana została również sprawa odznak pamiątkowych i oznak rozpoznawczych. Zarządzenie regulujące zasady ich wprowadzania w sposób jednoznaczny i rygorystyczny określa parametry jakie musi spełniać odznaka i jej dokumentacja, aby mogła być wprowadzona Decyzją Ministra Obrony Narodowej i dopuszczona do publicznego używania. Wielu dowódców jednostek zyskało spełniło wymagania i uzyskało zgodę Ministra ON na ich używanie.

67

Opracował:

kmdr por. rez. Piotr Andrzejewski

BIBLIOGRAFIA

1. Ciesielski Cz. Pater W,. Przybylski „Polska Marynarka Wojenna 1918 – 1980”, Warszawa 1992r.

2. J. Ciślak, „Polska Marynarka Wojenna 1995”, Warszawa 1995r.

3. R. Nogalski, Historia JW. 2750. 4. J. Królikowski, Przegląd Morski Nr 4/2005. 5. J. Ciślak, Morze, statki i okręty Nr 11/2008. 6. Internet: www.mw.mil.pl

MATERIAŁY ŻRÓDŁOWE

1. Kronika Historii 8.FOW. 2. Kronika Historii JW. 2750 4. Kronika Historii 8.Kołobrzeskiego Batalionu Saperów MW 5. Materiały i zbiory Izby Tradycji 12.Wolinskiego Dywizjonu Trałowców. 6. Zbiory Sali Tradycji 8.FOW.

OPRACOWANIA

1. M. Janiszewski i inni, Rys Historyczny KPW Świnoujście. 2. K. Domagała, Rys Historyczny JW. 2750. 3. K. Jankowski, Rys Historyczny 8.Kołobrzeskiego Batalionu

Saperów MW. 4. T. Kusiakiewicz, Rys Historyczny 8.Dywizjonu

Przeciwlotniczego. 5. J. Żbik, Zarys Historii 30.Kompanii Chemicznej