P R A C E N A U K O W E P O L I T E C H N I K I W A R S Z A W S K I E J z. 97 Transport 2013

Marek Karkula

AGH Akademia Górniczo-Hutnicza

MODELOWANIE I ZARZ�DZANIE PROCESAMI W PRZEDSI�BIORSTWIE TRANSPORTOWYM

R�kopis dostarczono, kwiecie� 2013

Streszczenie: Nasilaj�ca si� w�ród organizacji konkurencja na rynku powoduje, �e musz� one nieustannie optymalizowa swoje procesy biznesowe. Sytuacja taka dotyczy tak�e przedsi�biorstw transportowych i spedycyjnych. Obecnie najwa�niejsza staje si� zdolno� do szybkiej reakcji na nowe sytuacje, wybór odpowiednich dzia�a� oraz umiej�tno� natychmiastowego podejmowania w�a�ciwych decyzji. Koncepcja wykorzystania systemów zarz�dzania procesami biznesowymi (BPMS) wspiera ich identyfikacj�, definiowanie, projektowanie i kontrol� za pomoc� w�a�ciwych narz�dzi informatycznych. S�owa kluczowe: proces biznesowy, systemy zarz�dzania procesami biznesowymi, modelowanie, przedsi�biorstwo transportowe

1. WPROWADZENIE

Firmy transportowe i spedycyjne musz� zmaga si� z ci�g�� presj� zwi�zan� z konieczno�ci� dostosowywania si� do nowych wymaga� rynkowych i stoj� wobec wyzwania, jakim jest zdefiniowanie ich jako organizacji �wiadcz�cych okre�lone us�ugi i zorientowanych na klienta. Aby pozosta konkurencyjnymi, firmy transportowe musz� maksymalizowa wydajno� realizowanych procesów i utrzyma pe�n� kontrol� i przejrzysto� swojej dzia�alno�ci. Prowadzenie firmy transportowej oznacza zarz�dzanie wieloma kluczowymi procesami biznesowymi, do których mo�na zaliczy m.in.: zarz�dzanie flot�, zarz�dzanie �a�cuchem dostaw, procesy transportowe, zarz�dzanie umowami leasingu, procesy napraw i konserwacji taboru, rejestracja i przep�yw dokumentów, czy procesy kontroli i zgodno�ci realizowanych aktywno�ci w kontek�cie obowi�zuj�cego prawa.

Mo�liwo� sprawowania �cis�ej kontroli nad tymi procesami to obecnie warunek konieczny efektywnego funkcjonowania przedsi�biorstw �wiadcz�cych us�ugi spedycyjne i transportowe. Systemy klasy BPMS (ang. Business Process Management Systems) mog� u�atwi zarz�dzanie tymi procesami na najwy�szym poziomie wydajno�ci. Procesy biznesowe stanowi� grup� aktywno�ci wykonywanych przez zasoby ludzkie przedsi�biorstwa wspó�dzia�aj�cych ze sob� oraz z systemami IT, które zawieraj�

246 Marek Karkula

kluczowe informacje wykorzystywane w procesie. Narz�dzia klasy BPMS umo�liwiaj� organizacj�, identyfikacj� i definiowanie kluczowych procesów, ich modelowanie i optymalizacj� zgodnie z przyj�t� strategi� biznesow�, a tak�e automatyzacj� tych procesów oraz ci�g�� kontrol� ich realizacji na podstawie zdefiniowanych wskaników oceny. Narz�dzia klasy BPMS s� obecnie postrzegane jako zbiór technologii, silnie zwi�zanych z systemami informacyjnymi IT, które maj� na celu wspieranie realizacji logiki biznesowej firm z wykorzystaniem najlepszych praktyk.

Jednym ze podstawowych elementów skutecznego zarz�dzania wspó�czesn� organizacj� (tak�e przedsi�biorstw z bran�y transportowej i spedycyjnej) jest poznanie jej kluczowych procesów biznesowych. Aby mo�liwe by�o dokonanie usprawnie� w tych procesach lub radykalna ich przebudowa, procesy organizacji nale�y identyfikowa, definiowa, modelowa i projektowa oraz kontrolowa za pomoc� w�a�ciwych narz�dzi, do których zalicza si� metody BPMS. Dzia�ania takie mog� by tak�e jednym z etapów wdra�ania systemów informatycznych klasy ERP (ang. Enterprise Resource Planning), TMS (ang. Transport Management System) lub SCM (ang. Supply Chain Management) wspieraj�cych realizacj� procesów transportowych [18]. Bez rzetelnej analizy procesów biznesowych przedsi�biorstwa wdro�enia takich systemów cz�sto ko�cz� si� niepowodzeniem, b�d znacznym wzrostem kosztów implementacji. W kolejnych podrozdzia�ach niniejszego artyku�u omówione zostan� koncepcje zarz�dzania i modelowania procesów biznesowych z wykorzystaniem wybranego narz�dzia klasy BPMS.

2. MODELOWANIE I ZARZADZ�NIE PROCESAMI W PRZEDSI�BIORSTWIE

Jednym z kluczowych poj� funkcjonuj�cych zarówno w �wiecie biznesu, jak i badaniach naukowych jest poj�cie procesu. Wyczerpuj�ca analiza literaturowa dotycz�ca poj�cia proces zawarta jest m.in. w pracach [2, 7, 12]. Pocz�wszy od lat dziewi�dziesi�tych poprzedniego stulecia obok terminu system sta�o si� poj�ciem nadrz�dnym, a nowoczesne koncepcje zarz�dzania skierowa�y si� ku procesowej orientacji przedsi�biorstwa. Pierwotne koncepcje takie jak reengineering procesów zak�adaj�ce radykaln� ich przebudow�, zosta�o zast�pione przez podej�cie o bardziej ewolucyjnym charakterze, a orientacja procesowa sta�a si� nieodzownym elementem efektywnej dzia�alno�ci wielu przedsi�biorstw. Wraz z rozwojem podej�cia procesowego zauwa�ono, �e problemy przed jakimi staj� mened�erowie zarz�dzaj�cy procesami gospodarczymi przedsi�biorstwa to pole do wykorzystania nowoczesnych rozwi�za� metodycznych i informatycznych. Zarówno w logistyce jak i transporcie zrozumiano konieczno� poszukiwania odpowiednich narz�dzi analizy, które b�d� wsparciem dla mened�erów w podejmowaniu skutecznych decyzji zwi�zanych z zarz�dzaniem procesami biznesu.

W przypadku przedsi�biorstw spedycyjnych i transportowych kluczowe znaczenia ma proces transportowy. Wg [7] procesem transportowym nazywamy taki proces, którego opis ma posta> zwi?zków mi�dzy stanami systemu transportowego w czasie, a realizacj?

Modelowanie i zarz�dzanie procesami w przedsi�biorstwie transportowym 247

procesu transportowego jest przebieg zmian stanów systemu transportowego w okre�lonym przedziale czasu. Na potrzeby niniejszego artyku�u przyj�to, �e proces transportowy to ci�g nast�puj�cych po sobie kolejno i równolegle dzia�a�, wzajemnie skoordynowanych, w wyniku których towar zostanie dostarczony odbiorcy w najbardziej sprawny sposób. Jako podstawowe etapy procesu transportowego mo�na wymieni:

� koncepcyjne przygotowanie procesu przemieszczania, � przygotowanie �adunku do przewozu, � organizacja procesu przemieszczania, � fizyczne przemieszczenie �adunku, � obs�uga procesu od strony prawno-finansowej, � ocena i analiza kosztów przebiegu procesu transportowego.

Dla potrzeb modelowania zale�no�ci zachodz�cych w ramach dzia�alno�ci przedsi�biorstw spedycyjno-transportowych niezb�dnym jest wprowadzenie poj�cia procesu biznesowego.

Proces biznesowy (PB) to zbiór jednej lub wi�cej powi�zanych procedur lub czynno�ci realizowanych w ustalonej kolejno�ci, które wspólnie realizuj� cel biznesowy zwykle w ramach struktury organizacyjnej okre�laj�cej jego role lub relacje funkcjonalne. Proces biznesowy mo�e by w ca�o�ci realizowany w ramach jednej komórki organizacyjnej, jak równie� mo�e przebiega mi�dzy ró�nymi jednostkami organizacyjnymi [1, 2, 8, 12].

Dokonuj�c analizy dzia�alno�ci przedsi�biorstw transportowych mo�na przyj�, �e procesem biznesowym w takich firmach jest �a�cuch dzia�a� i aktywno�ci realizowanych przez ró�ne jednostki organizacyjne, których rezultatem jest produkt – us�uga transportowa. Przydatno� narz�dzi klasy BPMS dla firm transportowych, ma du�e znaczenie szczególnie w przypadku wa�nych realizowanych aktywno�ci, w tym do aktywno�ci nast�puj�cych biznesowych: � obs�uga i utrzymanie zgodno�ci kluczowych dzia�a� ze zmieniaj�cymi si�

przepisami; � monitorowanie i weryfikacja terminowej obs�ugi umów lesingowych w celu

unikni�cia dodatkowych kosztów i kar; � ci�g�e monitorowanie kluczowych wskaników wydajno�ci procesów (KPI – Key

Performance Indicators) i informowanie o osi�gni�ciu ich warto�ci krytycznych; � usprawnienie i skrócenia procesów negocjacji umów z przewonikami; � usprawnienie procesów pomocniczych i procesów przewozowych; � integracja z technologiami telemetrycznymi, identyfikacyjnymi (GPS, RFID) w celu

zwi�kszenia przejrzysto�ci procesów w �a�cuchach dostaw; � opracowanie i dopasowanie profili klientów do ich potrzeb przewozowych.

2.1. MODELOWANIE PROCESÓW BIZNESOWYCH

Modelowanie procesów biznesowych (ang. Business Process Modeling) z regu�y polega na przedstawieniu, najcz��ciej za pomoc� metod graficznych, procesów realizowanych w organizacji. Podej�cie takie mo�e przyczyni si� do zwi�kszenia przejrzysto�ci

248 Marek Karkula

organizacji, pozwala zrozumie istot� jej funkcjonowania przez pryzmat procesów oraz u�atwia i przy�piesza wprowadzenie podej�cia procesowego do organizacji.

W zale�no�ci od poziomu formalizacji przyj�tych rozwi�za� mo�na wymieni trzy grupy metod modelowania procesów [13]: � formalne – wykorzystuj�ce do opisu procesów j�zyk matematyczny; � nieformalne – wykorzystuj�ce formy j�zykowo-werbalne; � semiformalne – wykorzystuj�ce metody j�zykowo-graficzne.

W literaturze przedmiotu mo�na znale wiele ró�nych metod opisu procesów, które s�u�� do opracowania modeli zgodnych z koncepcjami BPMS. Do najwa�niejszych narz�dzi stosowanych w modelowaniu procesów biznesowych mo�na zaliczy: sieci Petri [9, 20], diagramy aktywno�ci [15], notacja SysML [6], diagramy stanów UML [15], notacje IDEF3 oraz IDEF0 [2, 13], notacja i diagramy EPC [1, 4, 10, 11, 16, 17], czy j�zyk i notacja BPMN [3, 5, 8, 14, 19]. Cechy modeli EPC oraz BPMN powoduj�, �e notacje te s� bardzo cz�sto wykorzystywane w identyfikacji i modelowaniu procesów transportowych i logistycznych i zostan� omówione szerzej.

2.2. METODOLOGIA I OPROGRAMOWANIE ARIS JAKO NARZ�DZIE KLASY BPMS

Jednym ze standardowych narz�dzi zgodnych z koncepcj� BPMS jest metodologia i zarazem platforma informatyczna ARIS (Architecture of Integrated Information Systems). Metodologia to zosta�a opracowana w latach dziewi�dziesi�tych poprzedniego stulecia przez prof. A.W. Scheer’a z Uniwersytetu w Saarbrücken w Niemczech. Od samego pocz�tku istnienia jest to wiod�ca na rynku technologia w dziedzinie zarz�dzania procesami biznesowymi [4, 16, 17].

Platforma ARIS dostarcza zintegrowany portfel narz�dzi informatycznych, które pozwalaj� w sposób ci�g�y doskonali procesy biznesowe. ARIS pozwala uj� w zwi�z�y i czytelny sposób procesy biznesowe w organizacji, a w konsekwencji stworzy jej model, który b�dzie podstaw� dla wdro�enia systemu wspomagaj�cego prac� takiej organizacji. Koncepcja modelowania procesów biznesowych przedsi�biorstwa w oprogramowaniu ARIS oparta jest na ró�nych perspektywach, które tworz� tzw. dom ARIS-a:

� perspektywa danych – umo�liwia odwzorowanie statycznych relacji pomi�dzy elementami stanowi�cymi zbiór zale�no�ci a danymi (informacjami) organizacji.

� perspektywa funkcji – przedstawia statyczne relacje pomi�dzy elementami b�d�cymi zbiorem zale�no�ci a funkcjami pe�nionymi przez organizacj�.

� perspektywa organizacji – opisuje statyczne relacje pomi�dzy elementami stanowi�cymi zbiór opisuj�cy zale�no�ci organizacyjne przedsi�biorstwa.

� perspektywa produktów/us�ug – opisuje statyczne relacje pomi�dzy elementami stanowi�cymi zbiór zasobów materialnych i niematerialnych b�d�ca wej�ciem b�d wyj�ciem z realizowanego procesu biznesowego.

� perspektywa procesów – perspektywa ta scala wszystkie powy�sze perspektywy i umo�liwia analiz� relacji pomi�dzy obiektami danych organizacji a funkcjami.

Modelowanie i zarz�dzanie procesami w przedsi�biorstwie transportowym 249

Platforma ARIS dostarcza narz�dzi do budowy ró�nych klas modeli, w�ród których znajduj� si� mi�dzy innymi modele EPC, BPMN, diagramy aktywno�ci i przypadków u�ycia UML, diagramy celów. Modelowanie symulacyjne procesów odbywa si� na kilku poziomach i perspektywach: � Poziom 1 – poziom ogólny g�ównych procesów biznesowych z wydzieleniem

procesów podstawowych, procesów zarz�dczych oraz procesów wspieraj�cych. � Poziom 2 – organizacja w podziale na �a�cuchy warto�ci dodanej – pojawia si� jako

szczegó�owy opis procesów z przypisaniem jednostek organizacyjnych – w�a�cicieli procesów.

� Poziom 3 – szczegó�owy model przebiegu procesu w postaci diagramów �a�cuchów zdarze� EPC.

2.3. NOTACJA OPISU PROCESÓW EPC

J�zyk opisu procesów EPC (ang. Event Process Chain) jest obecnie bardzo cz�sto wykorzystywanym aparatem matematycznym do prezentacji przebiegu procesów. Podstawowymi obiektami do prezentacji procesów w notacji EPC s�: funkcje, zdarzenia, operatory oraz jednostki odpowiedzialno�ci (stanowiska, jednostki organizacyjne, osoby) czy obiekty odpowiedzialne za przep�ywy informacyjne (dokumenty, e-dokumenty, itp.) [10, 16, 17]. W Tablicy 1 przedstawiono podstawowe symbole graficzne elementów j�zyka EPC.

Tablica 1 Podstawowe elementy notacji w metodzie EPC

Symbol graficzny

Typ obiektu Opis

Zdarzenie Zdarzenia steruj� przebiegiem procesu. Zdarzenia s�u�� do opisu wyst�pienia stanów, w których znalaz�y si� obiekty.

Funkcja Funkcja stanowi specyficzne dzia�anie lub czynno� wykonywana na obiekcie (lub informacji) w celu realizacji okre�lonego celu.

Operatory logiczne (bramki)

Bramki s�u�� do logicznego rozdzielania i scalania �cie�ek procesów, podstawowe operatory to: „AND”, „OR”, „XOR”.

��cznik procesów

Miejsce powi�zania danego procesu z innym procesem.

Jednostka organizacyjna

Konkretne zespo�y ludzi w hierarchii organizacji, realizuj�cych zadania dla osi�gni�cia zadanego celu.

Stanowisko Stanowisko, które realizuje dan� funkcj�.

Dokument Dokument wej�ciowy b�d wyj�ciowy dla okre�lonej funkcji w procesie lub dla ca�ego procesu

(�ród�o: opracowanie w�asne na podstawie [4, 17])

250 Marek Karkula

Formalnie model podstawowego �a�cucha zdarze� EPC jest pi�tk� definiowan� jako: AmCFEEPC ,,,,� (1) gdzie:

E – niepusty zbiór zdarze�; F – niepusty zbiór funkcji; C – zbiór ��czników logicznych;

� �XORORANDCm ,,: � – odwzorowanie, które przypisuje do ka�dego ��cznika jego typ reprezentuj�cy semantyk� operatorów logicznych AND, OR lub XOR (exclusive OR); Je�eli za�o�ymy, �e CFEN ==� jest zbiorem wierzcho�ków, to wtedy NNA �>

jest zbiorem �uków ��cz�cych wierzcho�ki o nast�puj�cych w�asno�ciach [10]: � ),( ANG � jest grafem spójnym skierowanym; � W modelu EPC wyst�puj� co najmniej dwa wierzcho�ki typu (E), ¼½¼ � � oraz co

najmniej jeden wierzcho�ek typu (F), ¼�¼ � �. � ka�dy wierzcho�ek typu (F) ma dok�adnie jeden przychodz�cy i dok�adnie jeden

wychodz�cy �uk; � istnieje co najmniej jeden wierzcho�ek pocz�tkowy typu (E), co najmniej jeden

wierzcho�ek ko�cowy typu (E); ka�dy wierzcho�ek pocz�tkowy typu (E) ma dok�adnie jeden �uk wychodz�cy i �adnego przychodz�cego; ka�dy wierzcho�ek ko�cowy typu (E) ma dok�adnie jeden �uk przychodz�cy i brak �uków wychodz�cych; pozosta�e wierzcho�ki typu (E) maj� dok�adnie jeden przychodz�cy i jeden �uk wychodz�cy;

� po ka�dym wierzcho�ku typu (E) wyst�puje wierzcho�ek typu (F), a po ka�dym wierzcho�ku typu (F) wyst�puje wierzcho�ek typu (E), – mi�dzy wierzcho�kami typu (E) oraz (F) mog� wyst�powa wierzcho�ki typu (C);

� dla wierzcho�ków typu (C) nie dopuszcza si� tworzenia cykli. � po wierzcho�kach typu (C) (w�z�y OR, XOR) nie dopuszcza si� wstawiania

wierzcho�ków typu (E).

Jako przyk�ad wierzcho�ka typu (E) mo�na poda np. e1={przyj�cie zlecenia transportowego}, a nast�puj�cy po nim wierzcho�ek f1={przekaza> zlecenie do realizacji} stanowi przyk�ad w�z�a typu (F). Wyst�pienie serii zdarze� i funkcji tworzy tak zwany �a�cuch procesów sterowanych zdarzeniami. Wa�nym elementem modeli EPC s� operatory logiczne, które odzwierciedlaj� logiczne relacje mi�dzy elementami. Stosowane s� nast�puj�ce typy operatorów logicznych: ,,i” (AND), ,,lub” (OR), ,,albo” (XOR) � s� one wykorzystywane do realizacji rozdzielania oraz scalania �cie�ek procesów.

2.4. NOTACJA OPISU PROCESÓW BPMN

Kolejnym, cz�sto wykorzystywanym narz�dziem s�u��cym do opisu i konstrukcji modeli koncepcyjnych procesów logistycznych jest notacja w standardzie BPMN (ang.

Modelowanie i zarz�dzanie procesami w przedsi�biorstwie transportowym 251

Business Process Model and Notation). Notacja BPMN zosta�a opracowana w 2002 przez Stephena A. White, pracownika firmy IBM. Zosta�a przekazana do dalszego rozwoju jako standard otwarty do konsorcjum Object Management Group (OMG). Notacja BPMN jest standardem i j�zykiem opisu dowolnych procesów biznesowych i mo�e by tak�e odpowiednim narz�dziem do odwzorowania procesów transportowych i dzia�a� je wspomagaj�cych. Na rys. 1 zaprezentowano podstawowe elementy standardu BPMN.

Rys. 1. Podstawowe elementy graficzne notacji BPMN (�ród�o: opracowanie w�asne)

Sk�adowymi notacji BPMN s� zestawy elementów graficznych, które mo�na podzieli na cztery nast�puj�ce podstawowe kategorie [3, 8, 14, 19]: � obiekty przebiegu � s� to g�ówne elementy notacji okre�laj�ce zachowanie procesu,

nale�� do nich: � zdarzenia (ang. events) � odwzorowuj� okre�lone sytuacje wyst�puj�ce w danym

miejscu procesu (np. przyj�cie dostawy); � czynno�ci (ang. activities) � przedstawiaj� zadania wykonywane w ramach

procesu, mo�na im przypisa dowolne atrybuty; � bramki (ang. gateways) � stosowane podobnie jak w notacji EPC do rozdzielenia

lub po��czenia wielu niezale�nych przebiegów procesu; � elementy ��cz�ce � umo�liwiaj� odwzorowanie po��cze� obiektów przebiegu wraz

z innymi informacjami; � miejsca realizacji przebiegu � stosowane do przedstawienia uczestników procesu

biznesowego; � artefakty � s�u�� do przedstawienia informacji uzupe�niaj�cych, nie s� cz��ci�

przebiegu procesu.

252 Marek Karkula

3. MODELE WYBRANYCH PROCESÓW BIZNESOWYCH W PRZEDSI�BIORSWIE TRANSPORTOWYM

W niniejszym rozdziale zaprezentowane zostan� g�ówne za�o�enia wykorzystania koncepcji BPMS jako narz�dzia modelowania, analizy i zarz�dzania procesami biznesowymi w przedsi�biorstwie �wiadcz�cym us�ugi spedycyjno-transportowe. Badana firma specjalizuje si� w krajowym i mi�dzynarodowym transporcie samochodowym, ca�opojazdowym i oferuje kompleksowe rozwi�zania transportowo-logistyczne dla podmiotów ró�norodnych bran�. Przedsi�biorstwo oferuje tak�e us�ugi spedycyjne i obs�uguje zlecenia, realizacja których odbywa si� przy wspó�pracy partnerskich firm przewozowych.

Prezentowane modele zosta�y zbudowane w �rodowisku ARIS Business Architect. Wszystkie procesy nadrz�dne realizowane w badanej firmie transportowej mo�na zakwalifikowa do trzech grup procesów: procesy podstawowe, procesy zarz�dcze oraz procesy wspieraj�ce. W�ród procesów podstawowych jako najwa�niejsze mo�na wymieni procesy sprzeda�y i marketingu, procesy obs�ugi klienta oraz grup� procesów spedycyjnych i transportowych. Do ostatniej grupy zaliczy nale�y mi�dzy innymi procesy: zarz�dzanie przewonikami, zarz�dzanie �adunkami oraz realizacja zlecenia transportowego.

3.1. MODELE FUNKCJI I CELÓW

Modelowanie procesów w przedsi�biorstwie z regu�y rozpoczyna si� od szczegó�owego okre�lenia strategii firmy, alternatywnych kierunków rozwoju oraz podstawowych funkcji realizowanych przez firm�. Model funkcji danego przedsi�biorstwa to graficzna prezentacja czynno�ci realizowanych w celu osi�gni�cia za�o�onych celów, które mo�na przedstawi w formie diagramu celów. Pozwala on definiowa cele organizacji z uwzgl�dnieniem funkcji wspieraj�cych ich realizacj�, a przy jego pomocy mo�liwe jest modelowanie hierarchii celów przedsi�biorstwa pocz�wszy od celów strategicznych, przez taktyczne, a ko�cz�c na operacyjnych. Jednym z nadrz�dnych celów badanego przedsi�biorstwa jest obni�enie kosztów realizowanych procesów transportowych i aby to osi�gn� konieczne jest usprawnienia wykonywanych us�ug transportowych. Na rysunku 2 przedstawiono diagram celów dla celu nadrz�dnego jakim jest usprawnienie realizowanych us�ug transportowych.

Analiza celu podstawowego wykaza�a, �e jego osi�gni�cie jest mo�liwe przez optymalizacj� planowania przewozów (minimalizacja pustych przewozów, poprawne planowanie czasów dostaw, optymalizacja tras). Ponadto nale�y usprawni przep�yw informacji, w trakcie realizowanego procesu. Osi�gni�cie wymienionego celu mo�e przyczyni si� do osi�gni�cia innych zdefiniowanych celów organizacji (poprawa rentowno�ci, poprawa wyniku finansowego, polepszenie wskaników efektywno�ci funkcjonowania organizacji, itp.).

Modelowanie i zarz�dzanie procesami w przedsi�biorstwie transportowym 253

Rys. 2. Diagram celu – usprawnienie us�ug transportowych (�ród�o: opracowanie w�asne)

3.2. MODELE DANYCH

Kolejn� klas� modeli s� modele danych, a w�ród nich eERM (ang. extended Entity Relationship Model) – rozszerzony model zwi�zków encji. Model taki s�u�y do prezentacji danych wyst�puj�cych przedsi�biorstwie oraz zwi�zków, które zachodz� mi�dzy nimi. Graficzn� wizualizacj� modeli eERM s� diagramy encji zwi�zków ERD (ang. Entity Relationship Diagram). W kontek�cie analizowanego procesu realizacji zlecenia transportowego mo�na wskaza dane zamówienia oraz dane pojazdów jako informacje maj�ce najwi�kszy wp�yw na jego realizacj�. Dane pojazdów obejmuj� informacje dotycz�ce dzier�awców oraz dane samochodu (Rys. 3.).

Rys. 3. Diagram eERM – Dane pojazdów (�ród�o: opracowanie w�asne)

254 Marek Karkula

Encja dzier�awca okre�lona jest przez unikalny identyfikator dzier�awcy samochodu, jego nazw� oraz rodzaje uprawnie� do prowadzenia zestawów samochodowych. Encja samochód jest z kolei jednoznacznie okre�lona przez numer podwozia, przebieg w kilometrach oraz rok produkcji pojazdu. Zwi�zek jaki istnieje pomi�dzy encjami dzier�awca oraz samochód okre�lono jako jeden do wielu (jeden dzier�awca mo�e posiada n samochodów, z kolei jeden samochód mo�e by przyporz�dkowany do tylko jednego dzier�awcy).

3.3. MODELE PROCESÓW

Zgodnie z za�o�eniami z podrozdzia�u 2.2 modelowanie procesów odbywa si� na kilku poziomach szczegó�owo�ci. Z regu�y dla podstawowych procesów, które maj� du�e znaczenie dla przedsi�biorstwa przeprowadzana jest ich szczegó�owa identyfikacja i analiza na poziomie 3 z wykorzystaniem notacji EPC. Platforma ARIS oprócz statycznej identyfikacji procesu i zapewnieniu jego semantycznej zgodno�ci z innymi modelami (dost�pne s� odpowiednie narz�dzia walidacji modeli) oferuje narz�dzia analizy dynamicznej jak� jest symulacja zbudowanego modelu. Cecha ta pozwala na wielowariantowe analizy zachowania si� modeli procesów biznesowych przy za�o�eniu okre�lonych parametrów procesów dotycz�cych m.in. zasobów technicznych (samochody, zestawy), zasobów personalnych (kierowcy, osoby realizuj�ce czynno�ci spedycyjne) oraz inne zasoby ilo�ciowe i koszty. Jednym z najwa�niejszych procesów biznesowych nale��cym do grupy procesów g�ównych transport i spedycja jest proces realizacji zlecenia transportowego. Od efektywno�ci realizacji tego procesu zale�� ewentualne zyski przedsi�biorstwa, z perspektywy klienta jest on tak�e najistotniejszy. Na wej�ciu procesu nast�puje przekazanie zlecenia transportowego do realizacji za po�rednictwem telefonu, faksu, b�d poczty elektronicznej. Wynikiem procesu (wyj�ciem) jest otrzymanie kompletu poprawnie przygotowanych dokumentów od przewonika (m.in. dokument CMR, list przewozowy, faktura). Na rys. 4 przedstawiono fragment modelu EPC procesu realizacji zlecenia transportowego.

W zbudowanym modelu wykorzystano nie tylko informacje dotycz�ce kolejnych operacji (funkcji i zdarze�) realizowanego procesu, ale tak�e dokonano po��czenia z�modelami struktury organizacyjnej (stanowiska odpowiedzialne za realizacj� poszczególnych funkcji) i danych (obiekty informacyjne � dokumenty potrzebne i generowane w wyniku realizowanych funkcji) oraz rodzaje systemów informatycznych, z którymi poszczególne elementy procesu wymieniaj� informacje. Zbudowany model jest obrazem aktualnego stanu (AS-IS) rzeczywistego procesu. Analiza modelu wykaza�a wiele problemów wyst�puj�cych w procesie. Niekorzystne s� zestawienia dotycz�ce terminowo�ci przyjazdu samochodu na miejsce za�adunku i roz�adunku oraz oczekiwania na za�adunek i roz�adunek, z których wynika, jedynie oko�o 8 % za�adunków realizowanych jest dok�adnie o czasie awizacji. W przypadku roz�adunku sytuacja jest jeszcze gorsza, gdzie odsetek realizowanych procesów dok�adnie na czas wynosi zaledwie 5%. Nieterminowo� realizacji tych dzia�a� wi��e si� z obci��eniami firmy karami umownymi wynikaj�cymi z zawartych umów. Kolejnym s�abym punktem procesu

Modelowanie i zarz�dzanie procesami w przedsi�biorstwie transportowym 255

wykrytym w trakcie analizy jest wysy�ka dokumentów zwi�zanych z realizacj� zlecenia transportowego przez przewoników do badanej firmy.

Rys. 4. Fragment modelu EPC procesu realizacji zlecenia transportowego (�ród�o: opracowanie w�asne)

Analiza stanu obecnego procesu prowadzi do zebrania informacji o jego s�abych

punktach i stanowi podstaw� do podj�cia próby wprowadzenia usprawnie�. W momencie okre�lenia potencjalnych miejsc i �cie�ek poprawy realizacji procesu powstaje mapa stanu przysz�ego (TO-BE), która mo�e zosta poddana weryfikacji np. na drodze eksperymentu

256 Marek Karkula

symulacyjnego przeprowadzonego na modelu. Wst�pne badania w rozpatrywanym przedsi�biorstwie wykaza�y te miejsca w procesie realizacji zlecenia transportowego, dla których mo�na wprowadzi usprawnienia. Efekty tych usprawnie� zaimplementowano w modelu (stan przysz�y), a wyniki eksperymentu symulacyjnego wykaza�y mo�liwo� redukcji �redniego czasu realizacji zlecenia transportowego o ponad 45 godzin.

4. PODSUMOWANIE

Transport to podstawowy czynnik stanowi�cy ��cznik pomi�dzy dostawc� a odbiorc�. G�ównym zadaniem us�ug transportowych, spedycyjnych i logistycznych jest zaspokojenie potrzeb stawianych przez obie powy�sze jednostki, a tym samym zaspokojenie potrzeb i wymogów rynku. Przed firmami �wiadcz�cymi us�ugi spedycyjne i transportowe stawia si� nowe i coraz trudniejsze wyzwania w celu osi�gni�cia zadowolenia zarówno ze strony przewonika jak i odbiorcy oraz podmiotów nie uczestnicz�cych bezpo�rednio w realizowanych procesach.

Efektywno� procesów transportowych jest wa�na pod wzgl�dem ekonomicznym, spo�ecznym i �rodowiskowym, dlatego firmy transportowe i spedycyjne musz� poddawa ci�g�ej i szczegó�owej analizie swoje kluczowe procesy biznesowe. Zaprezentowane w artykule koncepcje zastosowania podej�cia procesowego i narz�dzi BPMS mog� stanowi wa�ny element dzia�alno�ci przedsi�biorstw w ich d��eniu do usprawnienia tych procesów i szybkiej reakcji na zmiany w z�o�onym, ci�gle zmieniaj�cym si� otoczeniu, co mo�e sprzyja podnoszeniu ich konkurencyjno�ci. W artykule zaprezentowano jedynie wybrane elementy modelowania i analizy procesów. Kolejnym krokiem powinna by ich optymalizacja i wdro�enie potencjalnych zmian, a nast�pnie ci�g�e monitorowanie i sterowanie procesami w celu udoskonalania funkcjonowania przedsi�biorstwa w ca�ym cyklu �ycia procesów.

Bibliografia

1. Anders A.: Zarz�dzanie procesowe i mapowanie procesów biznesowych, PWE, Warszawa 2008. 2. Bartoszewicz G.: Projektowanie wdro�enia modu�ów logistycznych zintegrowanych systemów klasy

ERP: podej�cie procesowe, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Pozna� 2007. 3. Chinosi, M., Trombetta, A.: BPMN: An introduction to the standard. Computer Standards & Interfaces,

34(1):124–134, 2012. 4. Davis R.: ARIS Design Platform: Advanced Process Modelling and Administration, Springer-Verlag,

London Limited 2008. 5. Dijkman R. M., Dumas M., Ouyang C.: Semantics and analysis of business process models in BPMN,

Information and Software Technology, 50(12):1281–1294, 2008. 6. Friedenthal S., Moore A., Steiner R.: A Practical Guide to SysML: Systems Modeling Language.

Elsevier Science, 2008. 7. Jacyna M.: Modelowanie i ocena systemów transportowych, Oficyna Wydawnicza Politechniki

Warszawskiej, Warszawa 2009. 8. Ko R.K., Lee S.G., Lee E.W.: Business Process Management (BPM) Standards: A Survey, Business

Process Management Journal 15(5):744–791, 2009.

Modelowanie i zarz�dzanie procesami w przedsi�biorstwie transportowym 257

9. �ebkowski P.: Petri nets as tool for modelling materials flow at a continuous steel casting plant. (in:) �ebkowski P., Sas J., (eds.), Management: theory and practice. Polish and Kazakh experiences, AGH Univeristy of Science and Technology Press, 2008, pp. 83–207.

10. Mendling J., van der Aalst W.: Formalization and verification of EPCs with OR-joins based on state and context. (in:) Proceedings of the 19th international conference on Advanced information systems engineering, Krogstie J., Sindre G., and Opdahl A. (eds.), Springer-Verlag, Berlin, Heidelberg, 2007, pp. 439–453.

11. Nowicki T., Marczak M.: The modeling analysis and simulation of transport company functioning. (in:) Modeling of modern enterprises logistics, (eds.) Fertsch M., Grzybowska K., Stachowiak A., Publishing House of Poznan University of Technology, Pozna� 2009.

12. Nowosielski S.: Procesy i projekty logistyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wroc�awiu, Wroc�aw 2008.

13. Nowosielski S.: Modelowanie procesów gospodarczych w literaturze i praktyce, (w:) Podej�cie procesowe w organizacjach, Nowosielski S. (red.), Wyd. Uniw. Ekonomicznego, Wroc�aw, 2009.

14. Piotrowski M.: Notacja modelowania procesów biznesowych, Wydawnictwo BTC, Warszawa 2007. 15. Richter H., März L: Toward a standard process: the use of UML for designing simulation models. (in)

Proceedings of the 32nd conference on Winter simulation (WSC '00). Society for Computer Simulation International, San Diego, CA, USA, 2000, pp. 394-398.

16. Scheer A.W., Jost W., Heß H., Kronz A. (eds.): Corporate Performance Management. ARIS in practice, Springer-Verlag, Berlin Heidelberg 2006.

17. Seidlmeier H.: Process Modeling with ARIS: A practical Introduction, Friedr. Vieweg & Sohn Verlagsgesellschaft/ GWV Fachverlage GmbH, Wiesbaden 2004.

18. Seiler T.: Operative Transportation Planning: Solutions in Consumer Goods Supply Chains, Springer 2012.

19. Stajniak M.: Za�o�enia metodyczne bada� procesów transportowych w �a�cuchach dostaw, Logistyka, nr 4, 2009.

20. Szpyrka, M.: Sieci Petriego w modelowaniu i analizie systemów wspó�bie�nych. Wydawnictwo Wy�szej Szko�y Pedagogicznej, Warszawa 2008.

BUSINESS PROCESS MODELS IN A TRANSPORT COMPANY

Summary: The growing competition between companies causes that they must continually optimize their business processes. This situation also applies to transport and forwarding companies. Currently, the most important is the ability to react quickly and accurately to new situations, the choice of appropriate actions and the skill to immediately make the right decisions. The idea of application of business process management systems (BPMS) supports all stages of their identification, definition, design and control through appropriate IT tools. Keywords: business process, business process management systems, modeling, transport company