Model społeczny mieszkalnictwa

Dr Jacek Pluta

Plan wystąpienia

1. Wprowadzenie: społeczny model mieszkalnictwa w interpretacji socjologicznej• Miedzy socjologią mieszkalnictwa (I) i socjologia zamieszkiwania (II)• (I) Społeczna przestrzeń zamieszkiwania: osiedle i jego atrybuty: dzielnica,

osiedle, (habitat mieszkaniowy).• (II) mieszkanie i zamieszkiwanie: styl zycia, biografia rodziny i

zamieszkiwania, relacje społeczne w przestrzeni zamieszkania 2. Problemy szczególowe mieszkalnictwa i zamieszkiwania• wyobrażenie domu i mieszkania• potrzeby mieszkaniowe i warunki ich zapokajania (potrzeby w miejscu

zamieszkania)• więzi sąsiedzkie i poczucie związku z miejscem zamieszkania• działanie w przestrzeni zamieszkiwania –warunki integracji społecznej• jakość i styl zycia (standard zamieszkiwania - komfort)

Wprowadzenie – społeczny model mieszkalnictwa

Wprowadzenie – dwie perspektywy badań w modelu społecznym – socjologia mieszkalnictwa

„Stara” socjologia mieszkalnictwa – identyfikuje i określa najczęściej w sposób empiryczny społeczny model zamieszkiwania. Ewa Kaltenberg-Kwiatkowska problematyzuje ją nast.:• potrzeby mieszkaniowe, poziom i sposoby ich zaspokajania (np.

poznanie opinii respondentów na temat metrażu ich własnych mieszkań czy preferowanej liczby pokoi),

• dostęp do mieszkań – kwestia posiadania odpowiednich warunków mieszkaniowych,

• społeczno-przestrzenne zróżnicowanie warunków mieszkaniowych,

• model jednostki mieszkaniowej (osiedla): wpływ różnych rozwiązań architektoniczno-urbanistycznych na życie mieszkańców i ich zadowolenia z warunków, w jakich się znajdują (wielkość jednostki mieszkaniowej, wielkość i wysokość budynku, gospodarowanie przestrzenią osiedla, wyposażenie w usługi i instytucje),

• wzory użytkowania mieszkań (socjologia mieszkania).

Zwrot kulturowy – socjologia zamieszkiwania

• Mikrośrodowisko mieszkaniowe: mieszkanie i zamieszkiwanie jako rama interpretacyjna zachowań społecznych, gdzie kluczową rolę odgrywa doświadczenie (nie zaś potrzeba)

• Uchwycenie kontekstu w jakim współczesność powoduje zmiany w praktykach zamieszkiwania (przemiany rodziny, moda, praca, prywatny vs publiczny charakter zamieszkiwania, etc.)

• Przyjmuje perspektywę indywidualistyczną – doświadczenie to podstawowy obszar eksploracji danych*

• Wykorzystuje perspektywę antropologiczną w badaniach (obserwacja – metody jakościowe)

Perspektywa społeczna zamieszkiwania w dużym mieście

• Perspektywa społeczna zamieszkiwania oznacza badanie środowiska miejskiego jako środowiska zamieszkiwania określone przez poziom struktur społecznych i przestrzennych, stąd….

• Podmiotem badań czyni: jednostkę, rodzinę (gospodarstwo domowe), społeczność (zbiorowość terytorialną), populację mieszkańców miasta, dzięki czemu wyróżnić można…

Mikrośrodowisko mieszkalne (mieszkanie, dom, otoczenie przydomowe) Mezośrodowisko mieszkalne (zespół mieszkalny, osiedle*, dzielnica) Makrośrodowisko mieszkalne (miasto i jego atrybuty funkcjonalne: układ drogowy,

warunki naturalne, usługi publiczne, etc.)• Podejmuje kwestie zamieszkiwania w aspekcie struktury społeczno-przestrzennej

(łączy formy społeczne – z formami zamieszkiwania**)• Dotyczy relacji sfery prywatnej i publicznej• Dotyczy aspektów kulturowych, społecznych i przestrzennych (dom-nie dom, miejsce-

nie miejsce, sfera prywatna-publiczna, prawa lokatorskie, konflikt społeczny, jakość i styl życia)***.

• Obejmuje zarówno podejście: ekonometryczne (stan i dostępność zasobów), psychospołeczne (pomiar postaw – zadowolenia), socjo-kulturowe (relacje społeczne, perspektywa działania, konflikt)

• Wykorzystuje dane ilościowe – jakościowe

Wybrane problemy mieszkalnictwa i zamieszkiwania

wyobrażenie domu i mieszkania

Dom i mieszkanie – to dwa bieguny określające (głównie) przestrzeń prywatną i osobistą jednostki stanowiące jej substrat niematerialny i materialny

„W XX wieku prywatnosc, dom i rodzine charakteryzuje juz przede wszystkim niejednoznacznosc. Dla kobiet, niepełnosprawnych i ludzi starszych dom moze byc wiezieniem z racji ich wyłaczenia z szer szych relacji społecznych i niemozliwosci uczestniczenia w sferze publicznej. Dla dzieci, jak mowia dane statystyczne, dom jest w wiekszym stopniu miejscem zagrozenia niz ulica.Dom – do niedawna jeszcze azyl i sanktuarium – przekształcił sie w XX wieku w arene przemocy i symbol wykluczenia. Dom czy mieszkanie, a wraz z nimi prywatnos stały sie ostatecznie ‘publicznym ćdobrem’ i ostatecznie kwestia polityczna w tym sensie, ze aby w jakikolwiek sposob mogły sie one znowu przyblizyc do owego wyidealizowanego, uswieconego miejsca, musza byc stale dogladane i nadzorowane przez ekspertow”M. Jacyno, Mieszkanie i moralna architektura kultury indywidualizmu, [w:] Co znaczy mieszkac. Szkice antropologiczne, red. G. Woroniecka, Warszawa 2007, s. 31-45.

Zadowolenie z miejsca zamieszkania

CBOS Zadowolenie z życia Komunikat z badań NR 4/2016

Potrzeby mieszkaniowe

JAK POLACY MIESZKAJA, A JAK CHCIELIBY MIESZKAC BS/120/2010 Badanie „Aktualne problemy i wydarzenia” (241) przeprowadzono w dniach 10 – 16 czerwca 2010 roku na liczącej 977 osób reprezentatywnej próbie losowej dorosłych mieszkańców Polski. http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2010/K_120_10.PDF

Potrzeby mieszkaniowe i w m-cu zamieszkania

JAK POLACY MIESZKAJA, A JAK CHCIELIBY MIESZKAC BS/120/2010 Badanie „Aktualne problemy i wydarzenia” (241) przeprowadzono w dniach 10 – 16 czerwca 2010 roku na liczącej 977 osób reprezentatywnej próbie losowej dorosłych mieszkańców Polski.

Zadowolenie z życia w mieście (WDS 2014)

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

3.80

3.90

4.00

4.10

4.20

4.30

4.40

4.50

4.60

4.70

75.1 77.291.3

80.6

92

95.5

4.134.17

4.61

4.14

4.42

4.62

Czy jest P. zadowolony(a) z

WDS 2010 n=5000 (15-64 lata)

WDS 2014 n=2000 (15-80 lat)

WDS 2010 n=5000 (15-64 lata)

WDS 2014 n=2000 (15-80 lat)

Proc

ent o

dpow

iedz

i rac

zej t

ak i

tak

śred

nia

skal

i

Skala odpowiedzi:1- Nie2- Raczej nie3- Ani ak, Ani nie4- Raczej tak5 - Tak

Poczucie związku z miejscem zamieszkania

Robert Bartłomiejski: UWARUNKOWANIA PRZESTRZENNO-SPOŁECZNE SRODOWISKA MIESZKALNEGO (2013) (Osiedle Międzymorze – Wyspa Pucka. Szczecin)

Remont domu (części wspólnej)

Poprawa infrastruktury drogowej

Poprawa infrastruktury czasu wolnego

Poprawa estetyki i czystości

Zapewnienie bezpieczeństwa

Inne

0 10 20 30 40

19.7

39.2

12.0

17.5

15.0

3.1

procent

W kategorii „poprawa infrastruktury (drogowej)” pojawiały się najczęściej wypowiedzi wskazujące na:• miejsca parkingowe,• chodniki,• drogi dojazdowe oraz, nieco rzadziej,• bezpieczeństwo przejść dla pieszych i dróg (w tym również oświetlenie),• place zabaw i ścieżki rowerowe.W kategorii „remont domu, poprawa części wspólnej” pojawiały się najczęściej wypowiedzi wskazujące na:• ocieplenie budynku,• remont elewacji,• remont klatki schodowej i czasami• remont dachu oraz monitoring (w tym domofony).W kategorii „poprawa estetyki i czystości” pojawiały się najczęściej wypowiedzi wskazujące na:• brud w okolicy (brak porządku) i to głównie w kontekście zabrudzonych terenów zielonych, spacerowych, gdzie ten brud jest najbardziej dokuczliwy (w tym również odchody zwierzęce),• brak zieleni (parków, terenów spacerowych, drzew),• wywożenie śmieci i sprzątanie w okolicach śmietników,• tereny spacerowe (ławki, alejki itp.) – ich brak oraz niezadawalający stan już istniejących.Kategoria „zapewnienie bezpieczeństwa” ma charakter zgeneralizowany i obejmuje głownie wezwania do zwiększenia bezpieczeństwa, z pojawiającymi się dodatkowo określeniami takimi jak:• najbliższa okolica, osiedle, sąsiedztwo,• hałas, awantury,• pora nocna (po mroku).Kategorię „poprawa infrastruktury czasu wolnego” zdominowały postulaty związane z dziećmi i młodzieżą, takie jak:• place zabaw,• boiska i, czasami• ławki i ścieżki spacerowe.

Problemy w miejscu zamieszkania wymagającenajpilniejszego załatwienia

Potrzeby w miejscu zamieszkania (WDS 2014)

ILOŚĆSĄSIADÓW

WIEDZA OSĄSIADACH

ŚWIADCZENIE

PRZYSŁUG

ODWIEDZINYBEZ

ZAPOWIEDZI% S% % S% % S%

0 8,9 8,9 16,1 16,1 19,9 19,91 7,4 16,3 27,3 43,4 33,9 53,82 23,9 40,2 34,1 77,5 31,5 85,23 21,2 61,4 14,6 92,1 10,3 95,54 14,3 75,7 4,5 96,6 3,1 98,65 13,0 88,7 2,4 98,9 1,2 99,86 5,4 94,1 0,5 99,4 0,1 99,97 2,4 96,4 0,2 99,6    8 2,0 98,4 0,2 99,8    9 0,5 98,9        

10 0,9 99,8 0,2 100,0 0,2 100,012 0,1 99,8        15 0,2 100,0        20 0,1 100,0        32     0,1 100,0    

Wskaźniki więzi mierzone są ilością sąsiadów:

• o których badany wie czym się zajmują,• z którymi świadczy sobie drobne przysługi,• do których może się udać z wizytą bez uprzedniej zapowiedzi.

Więź sąsiedzka i aktywność lokalna

Dominujący model sąsiedztwa można określić jako mikro lokalny. Większość badanych wskazuje, że trwalsza więź łączy ich z dwoma – trzema (najpewniej najbliższymi) sąsiadami.

Źrodło: WDS 2014 n=2000

Silny li

der

Ciekaw

y pomysł

Istotny d

la tyc

h mies

zkańców pro

blem

Ważny c

el dla w

spółm

ieszka

ńców

Upominki dla

uczestn

ików

Przyjaz

na gru

pa osó

b wspólnie d

ziałaj

ących

Przykła

d dawan

y prze

z prac

owników in

stytucji

miejskic

h

Coś innego Nic

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0

30.0

35.0

40.0

45.0

50.0

55.0

Co by P. zdaniem zachęciło biernych mieszkańców kwartału ulic/osiedla do wz-ięcia udziału we

wspólnych działaniach sąsiedzkich? Osoby w wieku 15-24 lat

Siła „włączającą” działań są 1. Pomysły, 2. Interesy. Wsparcie instytucjonalne jest umiarkowanie potrzebne, stąd sukces Budżetu Obywatelskiego, jak też bardziej negatywnych działań „przeciwko” , niż „za czymś”. To nie wyłącznie niechęć, lecz także po prostu preferowany sposób działania.

Więź sąsiedzka i aktywność lokalna (WDS 2014)

• dominujący model sąsiedztwa jest względnie słaby mikro lokalny. Więź bowiem łączy badanych z dwoma – trzema (najpewniej najbliższymi) sąsiadami

• główne problemy miejsca zamieszkania dotyczą poprawy stanu infrastruktury technicznej dróg i osiedli w przestrzeni publicznej

• potencjał do podejmowania działań wspólnych jest niski i pozainstytucjonalny

• niepokoi przekonanie młodego pokolenia o braku motywacji do takich działań

Więź sąsiedzka i aktywność lokalna

Osiedla grodzone jako element stylu i jakości życia

Szybkie upowszechnianie się osiedli grodzonych w polskich miastach, zwłaszcza w stołecznej Warszawie (…), można w związku z tym interpretować także jako lokalnie napędzane cwiczenie w wytyczaniu społecznych granic i dystansow za pomoca ostentacyjnej konsumpcji produktow mieszkaniowych, jakie sa dostepne na polskim rynku nieruchomosci.

Atrybuty jakości i stylu życia życia w osiedlu grodzonym:• „srodki bezpieczenstwa” (security measures), ktorych głowna chec kupowania

„bezpieczenstwa” (security),• sposob wyrazania prestizu, • atrakcyjny projekt architektoniczny budynku,• ponadstandardowa aranzacja wnetrza mieszkania, • znacznie podniesiony standard uzytkowania mieszkania, dostepnosc wysokiej jakosci i/lub

ekskluzywnych (indywidualnych i zbioro wych) usług itd. (por. Jałowiecki 2004; Lewicka, Zaborska 2007).

Anna Gasior-Niemiec, Georg Gasze, Dorothea Lippok, Robert PützGrodzenie miasta: casus Warszawy. Studia Regionalne i Lokalne Nr 4(30)/2007

„Mieszkańcy osiedli rezydencjalnych stwierdzają, że ‘są wśród swoich’ i mniejsze zainteresowanie przejawiają ogólnymi problemami miasta jako całości, a także mniej gotowi są aktywizować się pro publico bono”

W. Misiak. Smutek enklaw biedy i blichtr osiedli rezydencjalnych w badaniach metodą fotograficzną”, IPSiR UW, Warszawa 2014 (s. 73).

Dziękuję za uwagęjpluta@uni.wroc.pl