OD JELITA DO ALERGII

czyli znaczeniebariery jelitowej

w chorobach alergicznych

dr nauk biologicznych Patrycja Szachtadr nauk medycznych Miros³awa Ga³êcka

Instytut Mikroekologii

OD JELITA DO ALERGII

132

Alergie pokarmowe

Prawidłowy skład ekosystemu jelito-

wego, czyli zespołu bakterii fizjolo-

gicznie bytujących w ludzkim prze-

wodzie pokarmowym – mikrobiota,

jest niezbędny dla zachowania zdrowia i pra-

widłowego funkcjonowania naszego organi-

zmu. Oddziaływanie bakterii jelitowych nie

ogranicza się bowiem jedynie do przewodu

pokarmowego, lecz wpływa na właściwe funk-

cjonowanie praktycznie całego organizmu.

Tak wszechstronna aktywność opisywanego

ekosystemu wynika z mnogości pełnionych

przez niego funkcji. Do najważniejszych zadań

bakterii jelitowych zaliczyć należy funkcję

ochronną, immunologiczną i trawienną.

Zaryzykować można stwierdzenie, iż

bez bakterii jelitowych nie ma naszej odpor-

ności. Przewód pokarmowy dziecka w mo-

mencie porodu jest jałowy, całkowicie wolny

od mikroorganizmów i pierwszymi bakteria-

mi, z którymi ma kontakt są drobnoustroje

pochodzące z dróg rodnych matki. W przy-

padku porodu drogą cesarskiego cięcia

pierwsze mikroorganizmy zasiedlające nowo-

rodka pochodzą niestety ze środowiska szpi-

talnego (np. ręce personelu medycznego). Te

właśnie drobnoustroje, które kolonizują prze-

wód pokarmowy w pierwszej kolejności sta-

nowią swoistą „bazę” dla dalszego rozwoju

ekosystemu jelitowego dziecka, wywierając

olbrzymi wpływ na późniejszy skład mikro-

bioty. Opisywani „pionierzy bakteryjni” za-

siedlający jelita dziecka są zarazem pierwszy-

mi antygenami (czyli elementami obcymi dla

komórek naszego organizmu), z którymi

układ odpornościowy przewodu pokarmo-

wego GALT ma kontakt.

Odporność dzięki jelitom

Dzięki pojawieniu się bakterii w jelitach do-

chodzi do aktywacji komórek immunologicz-

nych i ostatecznego dojrzewania układu od-

pornościowego. Obecność bakterii jelito-

wych jest wiec właściwie niezbędna dla pra-

widłowego funkcjonowania układu odporno-

ściowego GALT. Bez mikrobioty jelitowej

układ immunologiczny żadnego człowieka

nie mógłby funkcjonować prawidłowo.

W przewodzie pokarmowym występuje naj-

większy zbiór komórek immunokompetent-

nych, czyli odpowiadających za odporność

w całym organizmie, stąd też śmiało można

zaryzykować stwierdzenie, iż 70 proc. odpor-

ności pochodzi z jelit. Ta niezwykle istotna

funkcja bakterii jelitowych sprawia, iż są to

tak naprawdę jedyne mikroorganizmy, wzglę-

dem których ludzki układ immunologiczny

wytworzył swoisty rodzaj tolerancji immuno-

logicznej. Wszelkie bakterie, które przenikną

do naszego ustroju niezwłocznie aktywują

układ odpornościowy, którego celem jest wy-

eliminowanie patogenów. Tymczasem mikro-

organizmy jelitowe są nie tylko doskonale to-

lerowane, lecz wręcz niezbędne dla prawidło-

wego funkcjonowania układu odpornościo-

wego przewodu pokarmowego i utrzymują go

w ciągłej aktywności. Bakterie wchodzące

w skład ekosystemu jelitowego, takie jak Lac-tobacillus czy Bifidobacterium wpływają rów-

nież na odporność komórkową i humoralną,

aktywując syntezę przeciwciał, nasilając pro-

ces fagocytozy oraz równowagę cytokinową

(stymulacja wytwarzania cytokin przeciwza-

palnych i hamowanie syntezy cytokin proza-

palnych). Dzięki temu ludzki organizm spraw-

niej eliminuje wszelkie drobnoustroje choro-

botwórcze, co znacznie skraca czas trwania

infekcji. Konkludując, widzimy więc, iż prawi-

dłowy skład mikrobioty w jelitach jest gwa-

rantem właściwej odporności.

Funkcja ochronna pełniona przez mikro-

organizmy jelitowe polega przede wszystkim

na konkurencji z drobnoustrojami chorobo-

twórczymi w przewodzie pokarmowym. Dzięki

ścisłemu przyleganiu do śluzówki jelita, drob-

noustroje autochtoniczne współtworzą barierę

jelitową, a zajmując receptory na powierzchni

nabłonka zapobiegają kolonizacji jelita przez

bakterie patogenne czy grzyby. Hamowanie na-

mnażania patogenów w przewodzie pokarmo-

wym odbywa się także na drodze enzymatycz-

nego przekształcania receptorów dla tych

chorobotwórczych bakterii oraz intensywniej-

Zanieczyszczenie środowiska,

dodatek konserwantów i barwni-

ków do żywności wybitnie sprzyja

uszkodzeniu bariery jelitowej.

Funkcja

immunolo-

giczna

Funkcja

ochronna

133

Alergie pokarmowe

szemu wykorzystywaniu dostępnych w jeli-

tach składników pokarmowych. Innymi słowy,

bakterie jelitowe zasiedlające nasze jelita od

momentu narodzin, są doskonale przystosowa-

ne do warunków tu panujących. Gdy tylko wy-

stępują w odpowiedniej liczebności i składzie

jakościowym, wszelkie drobnoustroje choro-

botwórcze, które przenikną do przewodu po-

karmowego, są szybko eliminowane.

Odżywianie nabłonka

Część bakterii zasiedlających fizjologicznie

przewód pokarmowy produkuje związki o sil-

nej aktywności przeciwdrobnoustrojowej:

bakteriocyny, kwasy organiczne, nadtlenek

wodoru i inne. Dzięki wytwarzaniu krótkołań-

cuchowych kwasów tłuszczowych czy polia-

min bakterie jelitowe dostarczają także nie-

zbędnych substratów dla odżywiania komó-

rek nabłonka jelita. Co więcej – bakterie te

pobudzają sekrecję mucyny, stanowiącej ele-

ment śluzu jelitowego i uszczelniającej nabło-

nek jelitowy. Bez właściwego składu mikro-

biota dochodzi wiec do zaburzenia ciągłości

bariery jelitowej, pełniącej rolę głównego fil-

tra pomiędzy wnętrzem organizmu a środo-

wiskiem zewnętrznym.

Ekosystem jelitowy wywierają bardzo

korzystny wpływ na ludzkie zdrowie również

na drodze syntezy rozlicznych witamin z gru-

py B, K i PP. Z korzyścią dla organizmu

jest także zapewniane przez bakterie jelitowe

zwiększenie puli enzymów trawiennych,

dzięki czemu biorą one udział w rozkładzie

niestrawionych resztek pokarmowych. Szlak

metaboliczny wybranych bakterii jelitowych

prowadzi także do rozkładu związków poten-

cjalnie kancerogennych, czyli zwiększają-

cych ryzyko rozwoju nowotworu. Dzięki ak-

tywności mikrobiota związki toksyczne i po-

tencjalnie rakotwórcze, pochodzące z żywno-

ści bądź będące produktami przemiany mate-

rii bakterii chorobotwórczych, zostają prze-

kształcone w substancje nieszkodliwe dla na-

szego organizmu.

Rola mikroflory jelitowej w podtrzyma-

niu odporności i dobrego funkcjonowania

ludzkiego organizmu jest więc nie do przece-

Funkcja

trawienna

134

Alergie pokarmowe

nienia. Nawet niewielkie naruszenie równo-

wagi tego delikatnego ekosystemu bakteryj-

nego musi odbić się niekorzystnie na całym

organizmie. Zaburzenia w składzie bakterii jeli-

towych, zwane dysbiozą, prowadzą do rozwo-

ju bądź towarzyszą występowaniu licznych

chorób. Nieprawidłowy skład ekosystemu je-

litowego obserwowany jest chociażby u pa-

cjentów z alergiami, chorobami atopowymi,

dolegliwościami żołądkowo – jelitowymi, otyło-

ścią a nawet chorobami neuropsychiatrycznymi,

takimi jak depresja czy ADHD.

Bakterie jelitowe a alergie

Szczególnie ciekawym tematem jest związek

pomiędzy zwiększoną częstotliwością wystę-

powania chorób alergicznych, a zwiększoną

higienizacją życia w XXI wieku. Wzrost steryl-

ności naszego otoczenia, powszechna dostęp-

ność antybiotyków i jednoczesna migracja

ludności ze wsi do miast znacznie ograniczyła

kontakt człowieka ze światem mikrobiologicz-

nym - bakteriami, wirusami czy pasożytami.

Te zaś są głównym celem działania układu od-

pornościowego. W konsekwencji nasz układ

immunologiczny, poszukując nowych „prze-

ciwników”, począł aktywnie reagować na

w gruncie rzeczy nieszkodliwe cząsteczki po-

karmu czy pyłki. Ponieważ prawidłowy eko-

system jelitowy reguluje działanie układu im-

munologicznego, ryzyko alergii czy atopii jest

prawdopodobnie tym większe, im silniejsza

jest dysbioza przewodu pokarmowego.

Wiadomo bowiem, iż bakterie jelitowe

odgrywają znaczącą rolę w kształtowaniu pra-

widłowych reakcji układu odpornościowego.

Gdy skład mikrobiota jest prawidłowy, obser-

wujemy z reguły równowagę stosunku limfocy-

tów Th1/ Th2 i tolerancję spożywanego pokar-

mu. U pacjentów z zaburzeniami ekosystemu

jelitowego stosunek Th1/ Th2 przesuwa się

w kierunku spadku aktywności limfocytów Th

1. W konsekwencji dochodzi do upośledzenia

procesu wychwytywania alergenów pokarmo-

wych, przez co przenikają one do krwi.

W następstwie wytwarzane są przeciw-

ciała IgE, związane z alergią pokarmową typu

I, o tzw. natychmiastowym typie reakcji. Silna

zależność pomiędzy składem ekosystemu

jelitowego występowaniem alergii pokarmo-

wych czy wziewnych wykazano w wielu ba-

daniach naukowych. Przykładowo, porównu-

jąc skład ekosystemu jelitowego dzieci aler-

gicznych i dzieci zdrowych, wykazano silne

zmniejszenie liczby pożądanych bakterii z ro-

dzaju Lactobacillus oraz Bacteroides i jedno-

czesny wzrost liczebności Escherichia colii Staphylococcus aureus (gronkowiec złoci-

sty) u dzieci alergicznych. W kolejnym bada-

niu porównywano skład mikrobioty dzieci

z kraju bogatszego, wyżej rozwiniętego go-

spodarczo (Szwecja) z dziećmi z kraju rozwi-

jającego się (Estonia). U dzieci szwedzkich

stwierdzono silne zaburzenia mikroflory,

przede wszystkim niższą liczebność Lactoba-cillus spp. i wyższą liczebność Clostridiumspp. w przewodzie pokarmowym, co łączyło

się z wyższą zapadalnością na alergie.

Nie myliæ alergii

Nie nale¿y myliæ alergii typu IgE z alergi¹ typu IgG (tzw. póŸ-

n¹). W pierwszym przypadku niepo¿¹dane objawy o zró¿ni-

cowanym nasileniu pojawiaj¹ siê niezw³ocznie po kontakcie

z alergenem (np. po spo¿yciu alergizuj¹cego pokarmu).

Identyfikacja szkodliwej substancji nie sprawia wiêc wiêk-

szych trudnoœci. Tymczasem reakcje typu IgG pojawiaj¹ siê

ze znacznym opóŸnieniem od kontaktu z alergenem – nawet

po 48 godzinach. OpóŸnienie to jest przyczyn¹ istotnych

problemów z identyfikacj¹ substancji alergizuj¹cej.

Źródło: Instytut Mikroekologii

135

Alergie pokarmowe

Zaburzenie składu bakterii jelitowych

jest również czynnikiem predysponującym

do rozwoju alergii pokarmowej IgG – zależ-

nej, o opóźnionym mechanizmie reakcji.

W tym typie nadwrażliwości pokarmowej,

w przeciwieństwie do alergii IgE – zależnej,

objawy nie pojawiają się natychmiast po spo-

życiu pokarmu, lecz nawet z kilkudniowym

opóźnieniem. Pokarm spożyty w poniedzia-

łek może więc pierwsze objawy alergii ujaw-

nić dopiero w środę, co uniemożliwia samo-

dzielna identyfikację alergenu przez pacjen-

ta. Przyczyną alergii opóźnionej jest uszko-

dzenie ciągłości bariery jelitowej. Rolą owej

bariery jest selektywne, wybiórcze przepusz-

czanie przez ścianę jelita niezbędnych skład-

ników odżywczych, płynów i elektrolitów

i jednoczesne zatrzymywanie toksyn, antyge-

nów bakteryjnych i innych szkodliwych dla

ustroju substancji.

Zespół przesiąkliwego jelita

Gdy opisywana bariera działa sprawnie, do

układu krwionośnego transportowane są tyl-

ko i wyłącznie właściwie rozłożone cząstki

pokarmowe, a bakterie, toksyny i inne sub-

stancje potencjalnie szkodliwe są zatrzymy-

wane na jej powierzchni. Uszkodzenie owego

swoistego filtra prowadzi do rozwoju tzw. ze-

społu przesiąkliwego jelita (Leaky Gut Syn-

drome), równoważnego z utratą kontroli nad

rodzajem substancji przenikających do krwi.

W naszym układzie krwionośnym pojawiają

się wówczas cząsteczki spożywanych pokar-

mów, większe jest również ryzyko przenika-

nia bakterii, wirusów czy toksyn. Pojawienie

się jakichkolwiek antygenów, czy to pokar-

mowych, czy mikrobiologicznych we krwi,

aktywuje wytwarzanie swoistych przeciwciał

IgG i rozwój reakcji zapalnej. Reakcja układu

odpornościowego na pokarm jest analogicz-

na, jak w przypadku bakterii, toksyn czy wi-

rusa. Mimo że cząsteczki pokarmu nie mogą

się namnażać we krwi i nie są potencjalnie

szkodliwe. Jak już wspominaliśmy, stan ten

nosi nazwę alergii[M6][RTF annotation: Obja-

wy alergii opóźnionej ] opóźnionej, IgG – za-

leżnej. Alergia ta charakteryzuje się wysoce

zróżnicowanymi objawami: począwszy od

dolegliwości żołądkowo – jelitowych, proble-

mów skórnych, migren, depresji itp. i wspo-

mnianym wcześniej znacznym opóźnieniem

czasu ich występowania.

Współczesny styl życia, zanieczyszcze-

nie środowiska, dodatek konserwantów

i barwników do żywności wybitnie sprzyja

uszkodzeniu bariery jelitowej. Ważnym ele-

mentem bariery są właśnie bakterie jelitowe.

Równowaga ekosystemu mikrobiologicznego

w jelitach jest istotnym czynnikiem zapobie-

gającym występowaniu alergii opóźnionej.

Warto zaznaczyć, iż u pacjentów poddawa-

nych wielokrotnym terapiom antybiotykami,

zwłaszcza o szerokim spektrum działania,

często rozwija się alergia pokarmowa opóź-

niona. Zyskując coraz więcej dowodów, iż

rozwój alergii powiązany jest z zaburzeniami

składu ekosystemu jelitowego, naukowcy roz-

poczęli próby eliminacji dysbiozy bakteryj-

nej u osób z alergią bądź predysponowanych

do rozwoju chorób alergicznych. Przywrócenie

równowagi jelitowej, obok eliminacji alergizują-

cych pokarmów, wydaje się być obiecującą

metodą profilaktyki chorób atopowych.

Sposób na zdrowe jelita

W chwili obecnej zmianę ekosystemu jelito-

wego osiągnąć można przede wszystkim po-

przez wykorzystanie probiotyków i prebioty-

ków. Probiotyki to żywe szczepy pewnych

bakterii, które korzystnie wpływają na ludz-

kie zdrowie i samopoczucie, o ile podawane

są w odpowiednich ilościach. Należy zdać

sobie sprawę, iż bakterie obecne w prepara-

tach probiotycznych pochodzą od szczepów

kolonizujących ludzki przewód pokarmowy.

U pacjentów poddawanych wielokrotnym terapiom antybiotykowym

często rozwija się alergia pokarmowa opóźniona.

136

Alergie pokarmowe

Są to najczęściej bakterie z rodzaju Lactoba-cillus i Bifidobacterium. Te właśnie szczepy

bakteryjne wykazują wysoce pożądany

wpływ na ludzkie zdrowie, podobnie jak opi-

sane powyżej mikroorganizmy jelitowe.

Wzbogacenie terapii probiotycznej w podaż

prebiotyków – składników nie podlegających

trawieniu w naszym przewodzie pokarmo-

wym – zapewnia szczepom probiotycznym

optymalne warunki do wzrostu i rozwoju

w jelitach. Do prebiotyków zaliczamy frukto-

oligosacharydy czy tez galaktooligosachary-

dy. Coraz częściej producenci łączą probiotyk i

prebiotyk w jeden preparat, noszący wówczas

nazwę synbiotyku.

Główny mechanizm efektywności pro-

biotyków u pacjentów z alergią i chorobą ato-

pową opiera się najprawdopodobniej na zdol-

ności owych bakterii do korzystnej modulacji

odpowiedzi immunologicznej.

W badaniach wykazano, iż wybrane

szczepy bakterii probiotycznych korzystnie

modulują odpowiedź komórkową i humoral-

ną organizmu, wpływając jednocześnie na

stan całego ustroju za pośrednictwem układu

immunologicznego przewodu pokarmowego.

Bakterie jelitowe i schorzenia

Prof. Jeremy K. Nicholson z Imperial College w Londynie

dowodzi, ¿e zaburzenia w sk³adzie bakterii jelitowych mo-

g¹ przyczyniaæ siê do rozwoju wielu powa¿nych schorzeñ.

I to nie tylko schorzeñ uk³adu pokarmowego, ale te¿ cho-

rób metabolicznych, jak oty³oœæ i cukrzyca typu 2, alergia

i astma, choroby autoimmunizacyjne i zapalne, w tym cho-

roba Leœniowskiego-Crohna. (Ta ostatnia to zapalna cho-

roby jelita o niewyjaœnionej do koñca przyczynie). Proble-

my z flor¹ bakteryjn¹ mog¹ prowadziæ tak¿e do zaburzeñ

neurologicznych, a nawet psychicznych, jak autyzm. Prof.

Bo¿ena Cukrowska, kierownik Pracowni Immunologii Cen-

trum Zdrowia Dziecka w Warszawie, zachêca, aby siêgaæ

po probiotyki, których zdrowotne dzia³anie zosta³o po-

twierdzone w badaniach. Ale tak¿e po jogur ty zawieraj¹ce

priobiotyczne bakterie (prof. Cukrowska wymienia np. bak-

terie Lactobacillus bulgaricus i Streptococcus thermophi-

lus, bo ich pozytywny wp³yw na œrodowisko jelitowe na-

ukowcy potwierdzili w badaniach). O znaczeniu mikroflory

jelitowej dyskutowali naukowcy na œwiatowym spotkaniu

„Gut Microbiota for Health 1st World Summit” w Evian we

Francji w 2012 r.

(Źródło: Serwis Nauka w Polsce - www.naukawpolsce.pap.pl).

137

Alergie pokarmowe

Suplementacja organizmu szczepami probio-

tycznymi zmniejsza również tzw. wtórną aler-

gizację, dzięki czemu obserwuje się zmniej-

szenie objawów alergii. Zjawisko to wynika

zarówno z uszczelniania bariery jelitowej

– na drodze stymulacji wytwarzania śluzu,

jak i poprawy stanu czynnościowego komó-

rek nabłonka jelita (np. na drodze wytwarza-

nia odżywczego dla komórek substratu

– kwasu masłowego). Wzmocnienie bariery

immunologicznej i stymulacja wytwarzania wy-

dzielniczej immunoglobuliny A (sIgA) również

zwiększa tolerancję pokarmową organizmu i re-

dukuje przenikanie alergenów pokarmowych

do układu krwionośnego. Opisywane zdolno-

ści szczepów probiotycznych do zapobiega-

nia czy łagodzenia objawów alergii potwier-

dzone zostały w próbach klinicznych.

Badanie Kalliomäki

W głośnym fińskim badaniu M. Kalliomäki

podawano ciężarnym kobietom w ostatnim

trymestrze ciąży – z rodzin obciążonych alergią

– probiotyczny szczep LGG (Lactobacillusrhamnosuss GG) lub też preparat placebo. Inter-

wencję terapeutyczną kontynuowano następnie

u niemowląt. Gdy matka karmiła naturalnie,

to ona otrzymywała probiotyk lub placebo,

natomiast dzieciom karmionym sztucznie

preparat dodawano do mieszanek mlekoza-

stępczych. Obserwację występowania obja-

wów alergicznych prowadzono w 2, 4 i 7 roku

życia dziecka. Naukowcy wykazali istotne, kil-

kudziesięcioprocentowe, zmniejszenie skłon-

ności do wyprysku atopowego u dzieci z gru-

py otrzymującej probiotyk, w porównaniu

z grupą suplementowaną placebo, w każdym

roku prowadzonych obserwacji.

Zachęcony zaprezentowanymi wynika-

mi, świat nauki rozpoczął dalsze próby stoso-

wania probiotyków u pacjentów alergicz-

nych. Metaanaliza mająca na celu zgrupowa-

nie i ocenę szeregu badań odnośnie efektyw-

ności probiotykoterapii u pacjentów alergicz-

nych wykazała, iż probiotyki, owszem, są

skuteczne, ale raczej w zapobieganiu, aniżeli

leczeniu alergii. Kolejna metaanaliza opubli-

kowana w roku 2013 potwierdziła skutecz-

ność probiotyków raczej w prewencji, niż le-

czeniu zmian alergicznych, wskazując również

na wyższą skuteczność probiotyków złożo-

nych z kilku szczepów probiotycznych, aniżeli

z jednego.

Wydaje się, iż nie tylko żywe, lecz rów-

nież martwe szczepy probiotyczne mogą sku-

tecznie obniżać ryzyko wystąpienia alergii (Lau

S., 2012). Wykazano, że preparat ProSymbioflor

zawierający wyselekcjonowane martwe szcze-

py E.coli i E. feacalis silnie zmniejsza ryzyko

choroby atopowej u niemowląt z obciążonym

alergią wywiadem rodzinnym ze strony jedne-

go rodzica (zwłaszcza ojca). ProSymbioflor wy-

kazał bardzo silną stymulację układu odporno-

ściowego, a dodatkowo jest całkowicie bez-

pieczny, nawet dla niemowląt (nie zawiera ży-

wych szczepów bakteryjnych).

Probiotyk + prebiotyk

Godną uwagi opcją jest również stosowanie

probiotyku wespół z prebiotykiem u pacjen-

tów z alergią. Zespół badawczy Kukkonema

oceniał skuteczność probiotyku złożonego

z kilku szczepów bakteryjnych, podawanego

Mikroflora, czyli mikrobiota

Flora bakteryjna jelit, mikroflora jelitowa – zespó³ mikroorga-

nizmów (mikrobiom), g³ównie bakterii, tworz¹cy w uk³adzie

pokarmowym z³o¿ony ekosystem; u cz³owieka jeden z ele-

mentów jego flory fizjologicznej. Ze wzglêdu na wy³¹czenie

bakterii i grzybów z królestwa roœlin, s³owo flora (mikroflora)

w odniesieniu do mikroorganizmów bywa zastêpowane pojê-

ciem biota (mikrobiota), zw³aszcza w literaturze anglojêzycz-

nej (ang. microbiota) oraz mikrobiom. Z badañ wynika, ¿e ma-

sa mikrobioty jelitowej cz³owieka mo¿e wynosiæ 1,5 – 2 kilo-

gramów (!) i posiada ona ponad 3 miliony ró¿nych genów. Naj-

wiêksz¹ aktywnoœæ, liczebnoœæ i zró¿nicowanie wykazuje mi-

kroflora zamieszkuj¹ca jelito grube. Szacuje siê, ¿e wystêpu-

je tam od 500 do 1000 gatunków nale¿¹cych do 45 rodza-

jów i 17 rodzin drobnoustrojów, które stanowi¹ 80 proc. su-

chej masy ka³u. Ze wzglêdu na charakter œrodowiska w któ-

rym ¿yj¹, bakterie jelitowe s¹ bezwzglêdnie beztlenowe lub

wzglêdnie beztlenowe a przemiany metaboliczne z ich udzia-

³em maj¹ charakter procesów fermentacyjnych.

(Źródło: Naukowy.pl – Polski Serwis Naukowy, Serwis Nauka w Polsce - www.naukawpolsce.pap.pl)

138

Alergie pokarmowe

wespół z prebiotykiem, w redukcji ryzyka

występowania atopii. Okazało się, iż podaż

synbiotyku (probiotyk + prebiotyk) kobietom

ciężarnym w ostatnim trymestrze ciąży, a na-

stępnie ich dzieciom przez pierwsze pół roku

życia, nie redukuje co prawda ryzyka wystę-

powania alergii, ale znacznie zmniejsza wy-

stępowanie wyprysku atopowego. To ochron-

ne działanie synbiotyku rejestrowano do dru-

giego roku życia dziecka (jest to etap, w któ-

rym ryzyko pojawienia się chorób alergicz-

nych jest największe). Ciekawym aspektem

przytaczanego badania była analiza kału dzie-

ci, w której oceniano liczebność wybranych

bakterii w przewodzie pokarmowym u dzieci

otrzymujących synbiotyk i placebo. Odkryto,

iż podaż probiotyku wespół z prebiotykiem

prowadzi do wzrostu liczebności pożądanych

szczepów Lactobacillus oraz Bifidobacterium,

o właściwościach prozdrowotnych.

Dodatkowym argumentem o istotnej ro-

li zaburzonej mikrobioty w rozwoju chorób

alergicznych był fakt, iż u dzieci, u których

kwasu mlekowego (Lactobacillus, Bifidobac-terium) występowały rzadziej, doszło do roz-

woju atopowego zapalenia skóry.

W świetle coraz liczniejszych dowodów,

ukazujących silne powiązanie pomiędzy bakte-

riami jelitowymi a rozwojem chorób alergicz-

nych, wprowadzenie probiotyków do kanonu

profilaktyki i leczenia alergii wydaje się jedy-

nie kwestią czasu. Wprowadzenie probiotyków

i prebiotyków do diety alergika jest pożądaną

i co równie ważne – nieszkodliwą – opcją tera-

peutyczną, która może pomóc w poprawie stanu

zdrowia pacjenta.

Dostępność probiotyków

W tym miejscu należy jednak podnieść bar-

dzo ważną kwestię jaka jest nie tylko ro-

dzaj, ale i jakość preparatów probiotycz-

nych, dostępnych w Polsce. Pamiętać nale-

ży, iż nie każdy probiotyk będzie równie

skuteczny w określonej jednostce chorobo-

wej. U pacjentów z nieswoistą choroba za-

palną jelit należy zastosować preparaty za-

wierające niepatogenne szczepy bakteriiEscherichia coli (Mutaflor, Symbioflor 2),

gdyż szczepy z rodzaju Lactobacillus są

u tych pacjentów nieskuteczne. Według ak-

139

Alergie pokarmowe

tualnych badań potencjalnie skuteczne

w profilaktyce atopowego zapalenia skóry

są takie szczepy probiotyczne jak: Lactoba-cillus rhamnosus GG czy Escherichia coliO83, natomiast w łagodzeniu już istnieją-

cych zmian pomocne mogą być Lactobacil-lus rhamnosus GG, Lactobacillus rhamno-sus 19070-2, Lactobacillus reuteri DSM

122460, Lactobacillus fermentum VRI-003

PCC, Bifidobacterium lactis Bb-12. Prawdo-

podobnie większą skutecznością w łago-

dzeniu zmian atopowych charakteryzują

się probiotyki zawierające więcej niż jeden

szczep probiotyczny. Do interesujących

probiotyków wieloszczepowych należą

chociażby VSL#3 (szczepy Bifidobacteriumbreve, Bifidobacterium longum, Bifidobac-terium infantis, Lactobacillus acidophilus,Lactobacillus plantarum, Lactobacillus pa-racasei, Lactobacillus bulgaricus and Strep-tococcus thermophilus), czy SymbioLact

comp (szczepy Bifidobacterium bifidum,Bifidobacterium lactis, Lactobacillus acido-philus, Lactobacillus lactis, Lactobacilluscasei, Lactobacillus salivarius).

Innymi słowy, wybierając probiotyk na-

leży pamiętać, iż każdy szczep bakteryjny

wykazuje inną aktywność i mechanizm dzia-

łania, przez co będzie skuteczny w jednej jed-

nostce chorobowej, podczas gdy w innej już

nie. Dla osiągnięcia pożądanego efektu lecz-

niczego, musimy spożyć także określoną licz-

bę bakterii probiotycznych, gdyż podane

w zbyt małej ilości po prostu nie zadziałają.

Niestety polski rynek preparatów probiotycz-

nych stoi nadal na niskim poziomie. Duża

część oferowanych probiotyków zawiera

szczepy o niepotwierdzonej w badaniach

skuteczności, bądź liczebność bakterii w pre-

paracie jest znacznie niższa od deklarowanej

przez producenta. Bardzo niepokojący jest

fakt, iż w niektórych preparatach probiotycz-

nych znajdowano wręcz mikroorganizmy po-

tencjalnie chorobotwórcze. Na całym świecie

probiotyki postrzegane są jako nowa i wielce

obiecująca metoda profilaktyki i terapii roz-

licznych chorób. Aby wyniki owych badań

naukowych mogły być w praktyce wdrażane

w terapii polskich pacjentów, konieczna jest

jednak poprawa jakości preparatów probio-

tycznych. Niezbędne jest podjęcie odpowied-

nich działań prawnych i regulacyjnych, które

zagwarantują odpowiednią jakość probioty-

ków i umożliwią nam pełne wykorzystanie

unikatowych właściwości leczniczych szcze-

pów probiotycznych.

Wybrana literatura:

1. Wall R, Ross RP, Ryan CA, Hussey S, Murphy

B, Fitzgerald GF, Stanton C, Role of gut

microbiota in early infant development,

Clinical Pediatric Emergency Medicine, 2009

Mar 4;3:45-54. Print 2009.

2. Haevy P.M., Rowland I.R, The gut microflora

of the developing infant: microbiology and

metabolism, Microbial Ecology in Health and

Disease, 1999, 11: 75-83.

3. Kirjavainen P.V., Apostolou E., Salminen S.J.,

Isolauri E., New aspects of probiotics – a novel

approach in the management of food allergy,

Allergy 1999, 54: 909-915.

4. Bjorksten B. Naaber P., Sepp E. et al., The

intestinal microflora In allergic Estonian and

Swedish 2-year-old children, Clinical

& Experimental Allergy, 1999, 29: 342-446.

5. Tlaskalova-Hogenova H., Stepankova R.,

Hudcovic T., Commensal bacteria (normal

microflora), mucosal immunity and chronic

inflammatory and autoimmune diseases,

Immunology Letters, 2004, 93: 97-108.

6. Kalliomäki M., Salminen S., Poussa T.,

Isolauri E., Probiotics during the first 7 years

of life: a cumulative risk reduction of eczema

in a randomized, placebo-controlled trial,

Journal of Allergy and Clinical Immunology,

2007, 119: 1019-1021

7. Lau S., Gerhold K., Zimmermann K., Ockeloen

C.W., Rossberg S., Wagner P., Sulser C.,

Bunikowski R., Witt I., Wauer J., Beschorner J.,

Menke G., Hamelmann E., Wahn U., Oral

application of bacterial lysate in infancy

decreases the risk of atopic dermatitis in

children with 1 atopic parent in a randomized,

placebo-controlled trial., Journal of Allergy and

Clinical Immunology, 2012, Apr; 129(4):1040-7.

8. Lee J., Seto D., Bielory L., Meta-analysis of

clinical trials of probiotics for prevention and

treatment of pediatric atopic dermatitis, Journal

of Allergy and Clinical Immunology, 2008,

121(1):116-121.

140

Alergie pokarmowe

9. Hardy H., Harris J., Lyon E., Beal J., Foey

A.D., Probiotics, prebiotics and immunomo-

dulation of gut mucosal defences: homeosta-

sis and immunopathology, Nutrients, 2013,

May 29;5(6):1869-912.

10. Eigenmann P.A., Evidence of preventive ef-

fect of probiotics and prebiotics for infantile

eczema, Current Opinion in Allergy and Cli-

nical Immunology, 2013 Aug;13(4):426-31.

11. Ewaschuk J.B., Dieleman L.A., Probiotics

and prebiotics in chronic inflammatory bo-

wel diseases, World Journal of Gastroentero-

logy, 2006, Oct 7;12(37):5941-50.

12. Cukrowska B., Czarnowska E., Wpływ pro-

biotyków na układ immunologiczny, Zakaże-

nia 2007, 1: 59-64.

13. Isolauri E., Arvola T., Sutas Y., Moilanen E.,

Probiotics in the management of atopic ecze-

ma, Clinical & Experimental Allergy, 2000,

30:1604-1610.

14. Szajewska H., Fordymacka A., Badrowski J.,

Microbiological and genetic analysis of pro-

biotic products licensed for medicinal pur-

poses, Medical Science Monitor, 2004, 10:

BR346-350.

15. Szajewska H., Probiotyki w Polsce – kiedy,

jakie i dlaczego? Gastroenterologia Klinicz-

na, 2010, tom 2, nr 1, 1-9.

Podsumowanie:

!"Bariera jelitowa pełni rolę głównego

filtra pomiędzy środowiskiem ze-

wnętrznym a wnętrzem naszego or-

ganizmu.

!"Bez mikrobioty jelitowej układ im-

munologiczny żadnego człowieka nie

mógłby funkcjonować prawidłowo.

W przewodzie pokarmowym wystę-

puje największy zbiór komórek im-

munokompetentnych, czyli odpo-

wiadających za odporność w całym

organizmie.

!"Mikroorganizmy jelitowe są nie tyl-

ko doskonale tolerowane, lecz wręcz

niezbędne dla prawidłowego funkcjo-

nowania układu odpornościowego

przewodu pokarmowego i utrzymują

go w ciągłej aktywności.

!"Zmianę ekosystemu jelitowego osią-

gnąć można przede wszystkim po-

przez wykorzystanie probiotyków

i prebiotyków. Probiotyki to żywe

szczepy pewnych bakterii, które ko-

rzystnie wpływają na ludzkie zdro-

wie i samopoczucie, o ile podawane

są w odpowiednich ilościach.

!"Prawdopodobnie większą skutecz-

nością w łagodzeniu zmian atopo-

wych charakteryzują się probiotyki

zawierające więcej niż jeden szczep

probiotyczny.

O autorkach:

Patrycja SzachtaDoktor nauk biologicznych. Autorka licznych publi-

kacji medycznych w czasopismach polskich i zagra-

nicznych oraz rozdziałów w monografiach nauko-

wych. Jest również wykładowcą na konferencjach

medycznych oraz prowadzi warsztaty praktyczne

dla lekarzy i pacjentów. Stopień doktora uzyskała

w Klinice Gastroenterologii Dziecięcej i Chorób Me-

tabolicznych Uniwersytetu Medycznego w Pozna-

niu. Do jej głównych zainteresowań naukowych na-

leżą alergie pokarmowe, probiotyki i prebiotyki

oraz ekosystem jelitowy. W Instytucie Mikroekologii

w Poznaniu zajmuje się między innymi oceną i in-

terpretacją wyników badań oraz doradztwem w sto-

sowaniu probiotykoterapii, prebiotykoterapii i tera-

pii mikrobiologicznej.

Miros³awa Ga³êckaDoktor nauk medycznych, doktorat uzyskała w Berli-

nie, gdzie pracowała m.in. w Klinice Uniwersyteckiej

im. B. Franklina. Od 2006 roku prowadzi w Poznaniu

Instytut Mikroekologii zajmujący się badaniem mi-

kroflory przewodu pokarmowego. Prowadzi liczne

szkolenia dla lekarzy i pacjentów. W Instytucie wpro-

wadza badania umożliwiające wczesną diagnostykę

raka jelita grubego, polipów oraz nieswoistych zapa-

leń jelit. Zajmuje się również terapią mikrobiologicz-

ną u pacjentów z dolegliwościami ze strony przewo-

du pokarmowego, alergiami, nietolerancjami pokar-

mowymi. Od lat 90. jest intensywnie zaangażowana

w szerzenie profilaktyki i promocji zdrowia.