Metodologia badań psychologicznych

Kogo badać i jak… czyli o doborze próby i trafności eksperymentu

Zajęcia 6 Karol Wolski

Dobór próby

• Dobór celowy – według tego jak chce badacz „ekspert”

– Dobór kwotowy

• Udział osób w próbie ustalany jest w taki sposób, żeby był proporcjonalny do ich rzeczywistego udziału w całej populacji. Przy doborze kwotowym uwzględniana jest zwykle płeć, wiek i miejsce zamieszkania badanych osób.

– Dobór przypadkowy

• Na podstawie zgłoszeń ochotników

• Dobór losowy

Próba dobrana z ochotników

• Co jest „NIE TAK” z ochotnikami?

• Według Rosenthala i Rosnowa ochotnicy różnią się od nie-ochotników w następujący sposób: – Wyższy poziom wykształcenia

– Wyższy status społeczny

– Wyższy poziom inteligencji

– Wyższy poziom zmiennej aprobaty społecznej

– Większe zsocjalizowanie

Próba dobrana z ochotników

• Pozostałe czynniki wymienione przez Rosenthala i Rosnowa

– Zwiększona tendencja do poszukiwania stymulacji (np. badania nad stresem)

– Zwiększona tendencja do zachowań niekonwencjonalnych

– Ochotnikami są raczej kobiety, ALE: przeciwnie w nadań nad stresem

– Niższy poziom autorytaryzmu

Próba dobrana z ochotników

• Pozostałe czynniki wymienione przez Rosenthala i Rosnowa

– W USA ochotnikami są raczej żydzi niż protestanci i raczej protestanci niż katolicy

– Niższy poziom konformizmu, ALE: inaczej w przypadku kobiet biorących udział w badaniach klinicznych

Próba kwotowa

• Ma odzwierciedlać procentowy udział osób w populacji – Jeśli w populacji jest 30% kobiet, to w naszej próbie

też powinno być ich tyle

• Co jest NIE TAK? – Trudno osiągnąć reprezentatywność choć wiele badań

prowadzonych jest na próbach dobranych w ten właśnie sposób

– Często nasze badanie jest właśnie po to aby poznać parametry populacji (nie ma więc danych pozwalających na dobry dobór kwotowy)

Próba losowa

• „Losowość próby statystycznej nie tylko sprzyja uzyskaniu prób reprezentatywnych (tzn. charakteryzujących się rozkładem badanej cechy nieistotnie różniącym się od rozkładu populacji), ale umożliwia ponadto wnioskowanie o populacji oparte na gruncie probabilistycznym (tzn. rachunku prawdopodobieństwa, pozwalającym na ocenę dokładności wnioskowania)” (Greń, 1987, za: Brzeziński 2004)

Próba losowa

• Losowanie niezależne vs zależne – zależne – losowane bezzwrotne, raz wylosowany

element nie trafia z powrotem do populacji • Pierwsze losowanie z N

• Drugie z N-1

• Trzecie z N-2 itd. Aż do N-n

– Niezależne – zwrotne– raz wylosowany element trafia z powrotem do puli • Wylosowanie pierwszego i ostatniego elementu jest takie

samo

• Przy populacjach nieskończonych

Próba losowa

• Losowanie indywidualne vs losowanie zespołowe

– Indywidualne – np. losowanie uczniów do badania

– Zespołowe (grupowe) – np. losowanie klas szkolnych, w których przeprowadzone zostanie badanie

• Losowanie jednostopniowe vs wielostopniowe

– Jednostopniowe – losujemy pojedyncze elementy

– Wielostopniowe – losujemy najpierw zbiory a potem pojedyncze elementy np.: szkoły -> klasy -> uczniów

Próba losowa

• Losowanie nieograniczone vs ograniczone

– Nieograniczone – bezpośrednio z populacji (jednostopniowo)

– Ograniczone – najpierw dzielimy populację na warstwy (zbiory) a potem losujemy z tych zbiorów

Próba losowa

• Operat losowania – Ponumerowany spis wszystkich jednostek danej populacji

Tablice liczb losowych

Trafność planu eksperymentalnego

• Zewnętrzna

• Wewnętrzna

Trafność wewnętrzna

• Trafność wewnętrzna odnosi się do tego czy zmienność Y rzeczywiście spowodowana była manipulacją dokonaną przez badacza.

• Trafny plan to taki, który pozwala wyeliminować alternatywne – do ujętych w hipotezie badawczej – wyjaśnienia zaobserwowanej zmienności Y

Trafność wewnętrzna

• Trafny plan

– Musi być adekwatny do testowanej hipotezy (np. plan „0-1” NIE jest adekwatny do testowania związków krzywoliniowych)

– Badacz powinien kontrolować wszystkie czynniki mogące wpływać na zachowanie się badanych (kontrola zmiennych)

– Badacz powinien efektywnie manipulować zmienną X (powinien stworzyć warunki maksymalizujące wielkość wariancji kontrolowanej)

Trafność wewnętrzna – czynniki zakłócające

• Historia – im dłuższy czas pomiędzy pretestem i posttestem tym większe prawdopodobieństwo zadziałania innych czynników

– Np. badania w szkołach, na początku i końcu roku szkolnego

• Dojrzewanie – szczególnie istotne w badania podłużnych (longitudinalnych) dzieci

Trafność wewnętrzna – czynniki zakłócające

• Nieprawidłowa selekcja – stronniczy dobór próby

• Testowanie zmiennej Y (pretest)

• Instrumentalnizacja – błąd związany ze zmianami procedur badawczych, narzędzi i sposobu ich stosowania (np. różne osoby kodują wyniki osób badanych)

Trafność wewnętrzna – czynniki zakłócające

• Regresja do średniej – zjawisko związane z tendencją do podwyższania skrajnie niskich wyników i obniżania skrajnie wysokich wyników w preteście Y. Wyniki mają tendencję do uśredniania się (patrz zajęcia 7 ze statystyki)

– Co zrobić? – nie dobierać do badania osób według skrajnego natężenia zmiennej Y

Trafność wewnętrzna – czynniki zakłócające

• Utrata osób badanych – np. przy badaniach podłużnych – badamy jedną klasę na początku i końcu liceum, w drugim pomiarze odpadli nam uczniowie „jedynkowi”, bo nie zdali – ostateczny wynik może zostać zniekształcony

• Interakcja selekcji z historią, dojrzewaniem i intumetalizacją

Trafność wewnętrzna – czynniki zakłócające

• Przenikanie informacji związanych z eksperymentem z jednej grupy do drugiej

• Wyrównywanie traktowania grup eksperymentalnych - np. przez społeczność lokalną

• Kompensacja mniej pożądanych warunków

• Obrażanie się osób badanych, które znalazły się w mniej pożądanej grupie

Trafność zewnętrzna

• Trafność zewnętrzna planu badawczego odnosi się do możliwości generalizacji wniosków badania

– Konieczny jest odpowiedni dobór próby

– Reprezentatywność warunków

– Operacjonalizacja a natężenie danej cechy w życiu realnym

– Czas w jakim przeprowadzone było badanie np. podczas ataku na WTC

Trafność zewnętrzna – czynniki zakłócające

• Interakcja selekcji z postępowanie eksperymentalnym – np. przy niezachowaniu zasady randomizacji

• Interakcja warunków badania z postępowaniem eksperymentalnym – np. stałe prowadzenie badań w tej same „zaprzyjaźnionej” szkole

Trafność zewnętrzna – czynniki zakłócające

• Interakcja historii z postępowanie eksperymentalnym

• Interakcja pretestu Y z warunkami eksperymentalnymi – tu może nam pomóc plan Solomona