Agnieszka Zdancewicz

Pigmeje Bongo (Ba-Bongo) znad rzeki Ogowe w Gabonie i Mbuti (Bambuti) z lasu Ituri w pnocnym Kongo.Mianem Pigmejw okrela si rne grupy ludzi, charakteryzujce si niskim wzrostem (140-150 cm), nie tylko tych zamieszkujcych rodkow Afryk, lecz take niektre ludy Oceanii czy poudniowej Ameryki. Najstarsze doniesienia o wyjtkowo niskich ludziach z tropikalnej Afryki pochodz ze staroytnoci. Co prawda byy one podwaane w redniowieczu, jednak naukowcy, a zwaszcza geografowie i biolodzy, czsto wracali do tego tematu. Dyskusj zwizan z istnieniem niskorosych ludzi zakoczyo w 1868 roku odkrycie botanika Georg'a Schweinfurt'a, ktry stan twarz w twarz z Pigmejami w poudniowym Sudanie. Zgodnie z zaoeniami panujcego wczenie ewolucjonizmu upatrywano w nich ludzi, ktrzy zatrzymali si na niszym stadium rozwoju i przez badanie nich chciano dowiedzie si czego wasnej historii, w zwizku z czym powstao wiele monografii opisujcych tamtejsze plemiona. Pigmejw rodkowej Afryki ze wzgldu na zamieszkiwane obszary mona podzieli na trzy grupy.: pierwsza to mieszkacy okolic rzeki Ituri nazywani Bambuti lub Mbuti, druga zamieszkuje okolice wielkich jezior afrykaskich, a trzecia, do ktrej nale Bongo, zajmujca zachd centralnej Afryki. Tradycyjnie s to ludy koczownicze i p-koczownicze, owiecko-zbierackie, jednak wspczenie (z powodu ograniczenia powierzchni lasw, budowy drg i powszechnej ingerencji w rodowisko w ktrym yli) cz z nich prowadzi osiady tryb ycia, a w miar moliwoci przenosi si do miast.

Geografia i rodowisko naturalneBongo oraz Mbuti yj w strefie rwnikowej, po przeciwnych stronach kotliny Konga. Oba ludy yj w bardzo podobnych warunkach, na terenie rwninnym z glebami laterytowymi (ktre cechuj si du zawartoci elaza i niewielk yznoci) na ktrych ronie bujny wilgotny las rwnikowy, z tym e las Ituri uwaany jest za nieco rzadszy i przestronniejszy, ni ten znad Ogoue. Las w duym stopniu warunkuje styl ycia jego mieszkacw.

(mapa przedstawiajca rozmieszczenie terytoriw zamieszkaych przez pigmejw*)*

rdo mapy: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/27/African_Pygmies_(labeled).png

Szacunki dotyczce liczby gatunkw rolin i zwierzt wahaj si od 3 mln nawet do 30 mln. Rnice te wynikaj gwnie ze sabego poznania lasu przez europejskich badaczy, nie zmienia to jednak faktu, e Pigmeje, dla ktrych ten las jest domem, doskonale je znaj. Drzewa rosnce wzwy do 60 m niemal cakowicie blokuj dostp wiata, w lesie rwnikowym panuje wieczny pmrok i wilgo. Deszcze padaj waciwie codziennie, a wilgotno powietrza utrzymuje si na poziomie 80%, co w poczeniu z wysokimi temperaturami (rednio 30C w cigu dnia i 20C noc) powoduje bardzo szybkie gnicie szcztkw organicznych i intensywn erozj gleb czynic je prawie zupenie nieprzydatnymi do celw rolniczych. Z drugiej strony las deszczowy obfituje w rne gatunki zwierzt, z ktrych cz przystosowaa si do warunkw ycia w lenej gstwinie, na przykad zmniejszajc rozmiary swojego ciaa jak leny so afrykaski, czy miniaturowe antylopy. By moe to wanie dlatego Bongo oraz Bambuti pozostali myliwymi nigdy nie decydujc si na osiedlenie i upraw roli. Niestety rozmiary wilgotnego lasu rwnikowego nieustannie si zmniejszaj, gwnie za spraw wycinania rzadkich i drogich drzew (jak na przykad maho) i chci eksploatacji z surowcw (rudy uranu wystpujce w Gabonie, wanie nad rzek Ogoue) i zakadania plantacji bananowcw, trzciny cukrowej czy kawy; co jest niekorzystne nie tylko ze wzgldu na ginicie dziesitkw gatunkw rolin i zwierzt, lecz take dlatego, e tysice ludzi traci miejsce w ktrym od wiekw yli ich przodkowie.

HistoriaNie istniej znaleziska archeologiczne ktre wskazywayby jednoznacznie od kiedy Pigmeje zamieszkuj rwnikowe lasy Afryki. Badania z lat 70. i 80. w lesie Ituri w jaskini Matupi wskazuj najstarsz obecno czowieka na 32,000-40,700 lat przed nasz er, jednak wtedy bya to sawanna (wiadcz o tym charakterystyczne koci zwierzt). W I w. p.n.e. i I w. n.e. rolnicze ludy Bantu zepchny Mbuti w gb lasu, dominujc politycznie, gospodarczo i kulturowo cay teren Konga. Niewielkie spoecznoci Pigmejw pomimo pewnych kontaktw z ludami Bantu (gwnie dotyczcych wymiany misa i skr na metalowe narzdzia) zachoway dawny styl ycia i swoj odrbno. Przez wieki yjc w lesie niedostpnym i niebezpiecznym dla innych nie angaowali si w zjawiska zachodzce w okolicy. Kongo zostao przemierzone przez Portugalczykw, tych zmienili Hiszpanie, nastpnie w XVII pojawili si tam Holendrzy, Francuzi i Brytyjczycy oraz Arabowie. Mbuti ukryci w dungli uniknli handlu niewolnikami, nie miao na nich wypywu to jak w XIX w. Kongo stao si Wolnym Pastwem a na pocztku XX w. zostao Kongiem Belgijskim. W lesie niewiele zmienio to, e w roku 1960 Kongo zostao niepodlegym pastwem, ani wojny midzy Tutsi a Hutu, ktre rozgryway si w ich bliskim ssiedztwie. Jedynie wycinanie lasw i budowa drg przez ich terytorium maj wpyw na ycie w okolicach Ituri. Mbuti yjcy w bliskim ssiedztwie drg, lub Ci ktrych tradycyjne terytorium zmniejszono wycinajc las powoli przejmuj europejskie stroje, uywaj broni palnej, myl o zmianie stylu ycia i wyjedzie do miasta. (U Bambuti nie jest to jeszcze zjawisko powszechne). Mbuti nie uczestniczyli w historii pastwa Kongo, jednak z pewnoci maj wasn histori i wasnych bohaterw. Niestety nie zostao to do tej pory spisane. Pewn nadziej dla lepszego poznania historii i kultury Mbuti s paradoksalnie Ci, ktrzy je odrzucaj wyjedajc i uczc si w zachodnim systemie szkolnym. Bardzo podobnie toczyy si losy Bongo w Gabonie. Co prawda silnie podkrela si, e Pigmeje byli tymi, ktrzy pierwotnie zamieszkiwali tamte tereny, jednak oni rwnie zostali wyparci przez ludy Bantu, a ich liczebno wspczenie jest znacznie mniejsza (ok. 2 tys. osb*) ni Mbuti (szacunkowo 2,5-5 tys. osb**). Moe to mie zwizek z faktem, e Ba-Bongo sami siebie uznaj za*

*

rdo: Hounter-Gatherer Wiki, Anthropology Department, The Ohio State University, 2008, World Wide Web: http://foragers.wikidot.com/http:foragers-wikidot-com-thebabongopeople * rdo: za Survival International (http://www.survivalinternational.org/ ), http://tpitman.blogspot.com/search/label/Congo:%20The%20Forest%20People

pierwszych ludzi na wiecie, z ktrych dopiero powstali wszyscy inni. Pewn rnic w stosunku do Pigmejw zamieszkujcych Kongo jest to, e dzieje Gabonu byy zdecydowanie mniej burzliwe, zatem znacznie mniej zmian w pewnym sensie omino Bongo znad Ogoue. Pierwszymi Europejczykami w Gabonie byli Portugalczycy, ktrzy zajmowali si gwnie handlem. Nastpnie (w zwizku z wydarzeniami w Europie, wczeniu Portugalii do Hiszpanii) ich miejsce zajli Holendrzy handlujcy niewolnikami, eby w XIX w. Francuzi pod sztandarem walki z niewolnictwem podporzdkowali sobie wybrzee, zaoyli misj katolick a nastpnie utworzyli koloni Gabon i wczyli j do zachodniego Konga. Od 1960 roku w Gabonie jest spokojnie. Jest niepodlegym pastwem cile wsppracujcym z Francj, bardzo bogatym (dziki surowcom naturalnym i ich racjonalnemu wykorzystywaniu) i intensywnie rozwijajcym si. W Libreville, stolicy kraju, mieszka ok. 580 tys. osb. Jest to olbrzymi orodek przemysowo-handlowy ale take kulturowy. Znajduje si tam Uniwersytet Omara Bongo, szkoa administracji, szkoa prawa, biblioteka, muzea. Nowoczesne miasto nie pozostaje bez wpywu na mieszkacw prowincji, take Pigmejw, ktrzy dziki sieci drg (o wiele gstszej ni w pnocnym Kongo) maj do niego stosunkowo prosty dostp. Na zdjciach z pocztku wieku i tych wspczesnych wyranie wida zmian kanonw mody, czy sposobw budownictwa. Wspczenie te coraz wicej Pigmejw mwi po francusku (w jzyku urzdowym Gabonu). Niewtpliwie ma to swoje dobre strony, wzrasta dostpno edukacji czy opieki zdrowotnej, jednak kategorie Europejskie nie do koca przystaj do Afrykaskiej rzeczywistoci. Aby chroni lasy deszczowe w Gabonie utworzono 13 parkw narodowych, w tym 6 w dorzeczu Ogowe. Z pewnoci chroni to las przed nadmiern eksploatacj ze strony koncernw midzynarodowych czy zagranicznych przedsibiorcw, lecz jednoczenie sprawia e Pigmeje ktrzy yj dziki bogactwom lasu prawnie staj si kusownikami.

Struktura spoeczna i system wadzyPomimo tego, e rne grupy Pigmejw nie maj ze sob kontaktu od setek (jeli nie tysicy) lat, wszystkie charakteryzuj si bardzo podobn struktur spoeczn, wynikajc w duej mierze z zalenoci od lasu. Kady Pigmej zna swoje powizanie z lasem i innymi ludmi, co sprawia e respektuje zwyczaje i zobowizania przekazane mu przez starsze pokolenia. Jest wychowywany tak, aby nie przyszo mu do gowy odrzucanie obowizkw i buntowanie si przeciw tradycji. Kady czonek spoecznoci przestrzega niepisanych zasad, chocia nie s one uregulowane prawnie i nie ma instytucji ktra by nakadaa sankcje za ich amanie. Podstawow jednostk w ktrej toczy si codzienne ycie jest komrka, okrelana mianem band* lub extended family a co oznacza grup krewniacz (zoon z mczyzn powizanych wizami krwi. Kobieta podczas lubu przechodzi do band ma, jednak jest zobowizana do utrzymywania kontaktu z wasnymi krewnymi). Czonkowie grup krewniaczy wsplnie koczuj, ochraniaj si nawzajem w obliczu niebezpieczestwa, wsplnie opiekuj chorymi, rannymi i starymi. Polowaniem i zbieraniem na wasny uytek zajmuj si nuclear families czyli rodziny, skadajce si z kobiety, mczyzny i ich dzieci. Obowizuje niepisany obowizek dzielenia si zdobyt ywnoci z innymi czonkami grupy krewniaczej, tak wic jeli danego dnia danej rodzinie i uda si zdoby poywienia, ich extended family gwarantuje im przetrwanie. Generalnie wszyscy czonkowie band od wiekw byli sobie rwni. U Bambuti czsto starzec cieszcy si uznaniem i autorytetem caej grupy staje si liderem, zwouje wsplne polowania, decyduje o przeniesieniu obozowiska i rozstrzyga konflikty. Jednak przyjmowanie jego sdw jest cakowicie dobrowolne i bazuje na wierze caej spoecznoci w dowiadczenie i mdro lidera. O wikszoci wanych dla grupy wydarze decyduje starszyzna, do ktrej zaliczaj si mczyni z odpowiednim dowiadczeniem i uznaniem innych. Takim wydarzeniem jest na przykad wydanie dziewczyny z band za m do innego plemienia, lub przyjcie do swojej grupy obcej dziewczyny i odwzajemnienie si jej band darami. Dziewczyna po lubie staje si penoprawnym czonkiem nowej grupy, musi si z nimi dzieli swoj prac i moe oczekiwa od nich pomocy.*

Nie znalazam polskiego odpowiednika tego sowa, dalej w tekcie posuguj si przewanie terminem angielskim.

Kada grupa krewniacza posiada do swojej dyspozycji pewien obszar lasu, w obrbie ktrego przemieszcza si zmieniajc obozowisko co kilkanacie dni do kilku tygodni. Na tym obszarze moe polowa i zbiera, eksploatowa wszystkie bogactwa lasu; nie moe natomiast zapuszcza si na terytorium ssiedniej grupy i polowa tam bez ich pozwolenia. O ile Mbuti nadal wietnie funkcjonuj w tym systemie, o tyle wikszo Ogowe, ze wzgldu na o wiele blisze kontakty z ludami Bantu (gwnie Fang, Eszira i Adouma) zmienio dotychczasowy tradycyjny styl ycia. Zatracili oni cz umiejtnoci sprawiajcych e byli oni samowystarczalni w lesie tropikalnym i zaczli przebywa coraz czciej w pobliu rolniczych osad Bantu. Wspczenie dua cz Pigmejw znad Ogoue przeszo w zupenie osiady tryb ycia i usytuowao swoje osady w pobliu wiosek Fang czy Eszira. W wikszoci ci, ktrzy osiedli najmuj si do pracy u Bantu i staj si od nich zaleni. Zazwyczaj jedna grupa krewniacza stara si pracowa w jednej wiosce, jednak nie jest to regu. Powoli od wizw rodzinnych waniejsze staj si zalenoci ekonomiczne, lecz naley zaznaczy e tradycje podziau dbr nadal funkcjonuj. Jak ju wspominaam rodzina Pigmejw skada si z mczyzny, jego ony i dzieci. Pary wi si na cae ycie. Gdy kobieta owdowieje, powraca do swojej band wraz z najmodszymi dziemi. Dzieci, ktre przeszy ju inicjacj nale do band ojca i w niej pozostaj. Modzi mog bardzo dowolnie wybiera partnerw, starszyzna sprzeciwia si maestwu jedynie wtedy, gdy s bliskimi krewnymi. Zdarza si, e gdy maestwa s czsto zawierane midzy danymi dwiema grupami krewniaczymi, w pewnym momencie (zwaszcza gdy obie s niewielkie) nastpuje zacienienie relacji i poczenie si bands. Ssiadujce ze sob grupy krewniacze identyfikuj si ze sob, utrzymuj dosy bliskie stosunki a nawet wybieraj wsplnego lidera(najstarszy czonek powizanych bands), ktra to funkcja jest czysto tytularna.

GospodarkaCiko jest mwi o gospodarce w odniesieniu do ludw koczowniczych. W okolicach rwnika waciwie nie ma pr roku, wegetacja rolin utrzymuje si na podobnym poziomie przez cay rok, co skutkuje tym e nie s potrzebne adne strategie gromadzenia zapasw. Mbuti ywi si tym co sami zbior i upoluj, a to czego nie s w stanie wytworzy (poza metalowymi narzdziami s to jedynie towary zbytku) wymieniaj, lub kupuj za sprzedane skry, miso, mid. Ogoue yjcy osiadle poza zbieractwem i owiectwem najmuj si rwnie do pracy w polu i za pienidze tam zarobione kupuj ywno i ubrania. Pigmeje s wietnymi myliwymi. Tradycyjnie poluj uywajc niewielkiego uku i strza nasczonych trucizn, oraz (zwyczaj ten ma znacznie krtsz tradycj od ucznictwa) przy pomocy

sieci. Powysza tabela* przedstawia skuteczno obu sposobw polowania w pierwotnym lesie Ituri*

rdo: Curran Bryan, Wilkie David, Why Do Mbuti Hunters Use Nets?(...), American Anthropologist, Vol. 93, No. 3, 1991, World Wide Web: http://www.jstor.org/pss/679942

oraz na szerszym terenie, ktrego cz pokrywa las wtrny. Jak wida sieci maj o wiele wysz skuteczno, lecz polowanie przy ich pomocy jest bardziej czasochonne. Dlatego na co dzie Mbuti nastawiaj sieci, a w razie koniecznoci szybkiego zdobycia misa wyruszaj na polowanie z ukiem. Pigmeje bardzo dobrze znaj waciwoci rolin rosncych w tropikalnym lesie. Nie tylko wiedz ktre z nich s jadalne i smaczne, lecz znaj rwnie ich waciwoci lecznicze. Niektrzy Bongo wykorzystuj t wiedz do leczenia nie-Pigmejw i zarabiania. Innym zwizanym ze zbieractwem zajciem jest tropienie pszcz i wybieranie miodu. Wikszo Pigmeje zuywaj na wasne potrzeby, lecz to co zostanie sprzedaj (zwaszcza Ci blisko zwizani z ludami Bantu).

Kultura materialna i architekturaTradycyjne domy zarwno Bambuti jak i Bongo maj ksztat kopu. U Ba-bongo nosi on nazw tudi. Szkielet budowany jest z gitkich modych pdw o dugoci okoo 4m, a poszycie stanowi wielkie licie. Dom taki buduje si mniej ni p dnia i jest w stanie przetrzyma kilkanacie dni do kilku tygodni, akurat tyle ile grupa koczuje w jednym miejscu.

(budowa domu w lesie Ituri)*

Pigmeje ktrzy przeszli w osiady tryb ycia, przejmuj architektur od ssiadw, np.: mieszkacy okolic Ogoue przejli styl budowania od rolnikw Mitsogo i yj w znacznie trwalszych, szeciennych domach z bota i gliny, o jednej cianie dwukrotnie duszej od drugiej, pokrytych suszonymi limi. Pigmeje nie maj rozbudowanej kultury materialnej. Wystarcza im absolutne minimum narzdzi. Najwaniejszym z nich jest niewielki uk, oraz strzay wyrabiane z systemu przewodzcego lici roliny o nazwie duru (ac. Calathea). eby ustabilizowa lot strzay wykonuj lotk z kawaka tego samego licia i zatykaj j na kocu strzay. Do polowania uywaj te czsto wczni zrobionych z twardego drewna i zakoczonych metalowymi grotami (kupowanymi u innych ludw zamieszkujcych w ssiedztwie). Innym narzdziem jest duy drawniany n sucy do torowania drogi w gszczu. Kobiety uywaj krtkich kijw do kopania (na przykad wykopywania bulw) i plecionych koszy noszonych na plecach do transportowania zebranej ywnoci. Przy pomocy specjalnych skrzanych pasw nosz na biodrze mae dzieci. Tradycyjnym ubiorem na co dzie zarwno dla kobiet jak i mczyzn s paski z yka drzewa figowego zasaniajce jedynie podbrzusze. W chwilach odwitnych s one zastpowane spdnicami z lici luno zwisajcymi dookoa ciaa. Wspczenie grupy mieszkajce w*

rdo: http://tpitman.blogspot.com/search/label/Congo:%20The%20Forest%20People

odosobnieniu dalej ubieraj si w ten sposb, natomiast Ci prowadzcy osiady tryb ycia przejli europejskie wzorce ubioru.

Religia, symbolika i sztukaTotemizm Pigmejw i przekonania z nim zwizane maj wpyw na codzienne czynnoci. Kada osoba posiada swj dziedziczny totem i wierzy e jest on jego bezporednim przodkiem. Co wicej jest od z nim zwizany rnymi cechami oraz si nazywan mgebe. Ludzie dzielcy ten sam totem tworz klan, jednak nie jest on w aden sposb zinstytucjonalizowany. Wrd Mbuti najpopularniejszymi totemami s lamparty i szympansy, a oglniej zwierzta zamieszkujce las. Czstymi totemami s rwnie zwierzta ktre trudno zapa lub s niesmaczne jak sp, legwan, krokodyl. Lampart jest dobrym totemem ze wzgldu na swoj drapieno, to e zabija. Mbuti rwnie zabijaj, eby przey, dlatego atwo jest im si utosamia z drapienikiem, a ponadto mier traktowana jest przez Pigmejw jako brama do nowego ycia. Natomiast so nigdy nie zostanie totemem, poniewa jest jedynym zwierzciem, ktre biegnc przez las niszczy go tratujc drzewa. Wspczenie czsto utosamiany jest z obcymi, ktrzy wycinaj las i zakadaj tam plantacje lub eksploatuj zoa surowcw. Totem dla klanu jest tabu, jego czonkowie nie mog je ani nawet dotyka zwierzt, ktrym oddaj cze. Niektrzy Pigmeje unikaj nawet pokarmw spoywanych przez totemiczne zwierz. Jeeli totemem jest rolin (co nie zdarza si czsto, ale jest moliwe) przedstawicielom klanu nie wolno jej depta ani zrywa. Ktokolwiek zamie zakazy, bez wzgldu na to czy zrobi to wiadomie czy te nie, moe spodziewa si choroby lub nagej mierci. Ze wzgldu na wi czc totem i wszystkich przedstawicieli klanu, nieszczcia mog dotkn te innych. Z drugiej strony wi ta objawia si take tym, e gdy umiera czonek klanu zwierzta totemiczne (pochodzce od tego samego przodka co ludzie spod tego totemu) rwnie go opakuj, a co wicej zmary przyjmuje po mierci posta takiego zwierzcia. Naley zaznaczy e w totemizmie uczestnicz jedynie mczyni i chopcy, kobiety s wykluczone z tego systemu. Magia w yciu tak Mbuti jak i Bongo jest wszechobecna, jednak nie determinuje ona ycia i nie jest gwnym czynnikiem wok ktrego budowany jest plan dnia. Pigmeje nosz amulety majce przynosi szczcie, i specjalne magiczne zaklcia majce da lepsz pogod, powodzenie na polowaniu i inne leczce choroby. Wiadomo rwnie e mieszkacy lasu Ituri oraz okolic rzeki Ogowe wierz w istnienie duchw i personifikowanych si natury, oraz e naley tych zjaw unika. Wierz te w istnienie duszy czowieka i sporadycznie odwouj si do duchw przodkw, lecz nie jest to zorganizowany kult. Pigmeje wierz rwnie w Istot Najwysz, ktr otaczaj najwiksz czci. Bongo nazywaj go Nyambi, a Mbuti Kalisia. W modlitwach nazywaj Go Ojcem, Stwrc i Mistrzem. Zazwyczaj jest niewidzialny, lecz moe te si objawia w postaci wysokiej wrki o bujnych wosach. Mwi o nim e yje na grze, jest wszechwiedzcy i wszechobecny. Wierzy si e y od zawsze i stworzy wszystko co jest widzialne. Ustanowi prawa moralne ktrymi poczy wszystkich ludzi. Jest yczliwy i skonny do wysuchania ich modlitw. W codziennym yciu daje wskazwki i pilnuje moralnoci. Czsto utosamiany jest z lasem. To wanie las jest najwaniejszy w yciu Pigmejw. Mbuti nazywaj go raz matk, raz ojcem, poniewa tak jak rodzice daje im poywienie, schronienie i ubranie. Sami mwi e las tak jak nasi rodzice, kocha nas. Co prawda las Ituri jest peen drapienikw i trujcych rolin i zwierzt, jednak Mbuti doskonale je znaj, tak e nie s dla nich zagroeniem. Jedyne niebezpieczestwo moe pochodzi spoza lasu. wiat Bambuti jest wyranie podzielony na uwicon przestrze lasu i wieck, profaniczn przestrze wioski. W samym centrum Ituri znajduje si ziemia niczyja, nie naleca do adnego z bands. Jest to obszar wity, gdzie nikomu nie mona polowa. Stanowi swego rodzaju azyl dla zwierzt, obszar na ktrym nic im nie grozi, gwarantujcy e cigo gatunkw zostanie zachowana. Jako e na zaspokojenie swoich potrzeb Pigmeje potrzebuj okoo 3-4 godzin pracy dziennie, maj duo czasu na rozwj wizi rodzinnych i sztuki. Do poudnia poluj i zbieraj ywno aby zaspokoi potrzeby ciaa, a reszt dnia pochaniaj zajcia dajce pokarm i rwnowag umysowi i

duszy. Szczeglnie ceniona przez nich jest sztuka opowiadania ciekawych i zabawnych historii. Wok najlepszych gawdziarzy koncentruje si ycie band. Duo czasu powicaj te na piew i tworzenie muzyki, lubi te taniec i odgrywanie scenek. Tacz niemal kadego wieczoru i adna uroczysto nie moe si obej bez taca. Do tworzenia muzyki uywaj piszczaek i fletw, bbnw, instrumentw przypominajcych lutni, grzechotek i doni, lecz najwaniejszym instrumentem jest ich wasny gos. piewaj pikne rytmiczne polifoniczne pieni, czsto wykorzystujc technik jodowania. Sztuki plastyczne nie s zbytnio rozwinite ani u Mbuti ani u Bongo. Ograniczaj si do wytwarzania witecznych strojw z rnych rodzajw kory i ozdabiania ich geometrycznymi ksztatami malowanymi przy pomocy barwnikw dostpnych w lesie.

Stosunki ssiedzkie i wspczesna sytuacja politycznaGeneralnie Pigmeje w miar moliwoci tworz zamknite spoecznoci i ograniczaj kontakty z przedstawicielami innych ludw do wymiany handlowej. Zazwyczaj nawizuj i utrzymuj kontakty tylko z jedn lub dwoma ssiadujcymi grupami i na tym poprzestaj. Pigmeje Bambuti dziel si wewntrznie ze wzgldu na jzyk ktrym posuguj si w kontaktach z innymi ludami na trzy grupy: Ef, Basa i Aka. Poniszy schemat* przedstawia sposb postrzegania lasu Ituri wraz z ssiadujcymi ludami.

Jak ju wspominaam, Bongo utrzymuj cise kontakty z ssiadami. Cz plemienia stara si kultywowa tradycj, jednak fakt, e wikszo czonkw bands jest zmuszona do pracowania na okolicznych farmach i plantacjach zmusi ich do zmiany stylu ycia. Mbuti zupenie nie czuj wizi z pastwem w ktrym yj, instytucja pastwowoci nie przystaje do ich sposobu postrzegania wiata. Nie s oni a tak zmuszani do przystosowania si do systemu pastwowoci, jak Bongo*

rdo: Mosko Mark, A Structural Analisys of Mbuti Culture and Social Organization, American Anthropologist, Vol. 89, No. 4, 1987, World Wide Web: http://www.jstor.org/stable/677863?origin=JSTOR-pdf

pozostajcy w bliszych stosunkach z dominujcymi Bantu. Niestety Pigmeje traktowani s z pogard, jako obywatele gorszej kategorii. Wyjcie z lasu sprawia e zatracaj swoje umiejtnoci i musz od podstaw budowa swoj pozycj w innym spoeczestwie. Ich najwikszym wspczesnym wyzwaniem jest zachowanie tradycji i tosamoci jednoczenie odnajdujc si w wiecie korporacji i fabryk. Sytuacj Pigmejw zajmuj si organizacje takie jak UNICEF, FAO czy UNESCO; skupiajc si na zachowaniu tradycyjnej kultury, lecz nie promujc strategii odnalezienia si poza lasami (ktrych powierzchnia cigle maleje). S te w centrum zainteresowania zagranicznych podrnikw. Niestety rzdy pastw zamieszkiwanych przez mniejszoci Pigmejw nie interesuj si ich losem.

Bibliografia:1. Curran Bryan, Wilkie David, Why Do Mbuti Hunters Use Nets? Ungulate Hunting Efficiency of Archers and Net-Hunters in the Ituri Rain Forest, American Anthropologist, Vol. 93, No. 3, 1991, World Wide Web: http://www.jstor.org/pss/679942 2. Devin Louis, Pygmies Org, African Pygmies,World Wide Web: http://www.pygmies.org/ 3. Finney Dee, More, [w:] Religions and cultures of moon warship, World Wide Web: http://www.greatdreams.com/moon/moon_worship.htm 4. Garner R.L., Native Institutions of the Ogowe Tribes of West Central Africa, Journal of the Royal African Society, Vol. 1, No. 3, 1902, World Wide Web: http://www.jstor.org/pss/715008 5. Gusinde Martin, Pygmies and Pygmoids: Twides of Tropical Africa, Anthropological Quarterly, Vol. 28, No. 1, 1955, World Wide Web: http://www.jstor.org/pss/3316712 6. Hart Terese, Hart John, The Ecological Basis of Hunter-Gatherer Subsistence in African Rain Forests: The Mbuti of Eastern Zaire, Human Ecology, Vol. 14, No. 1, 1986, World Wide Web: http://www.jstor.org/stable/4602799 7. Mosko Mark, A Structural Analisys of Mbuti Culture and Social Organization, American Anthropologist, Vol. 89, No. 4, 1987, World Wide Web: http://www.jstor.org/stable/677863? origin=JSTOR-pdf 8. Parry Bruce, The Babongo, BBC two, 2008, World WideWeb: http://www.bbc.co.uk/tribe/tribes/babongo/index.shtml 9. Parry Bruce, Tribe Babongo- Gabon, Africa, World Wide Web: http://www.mazalien.com/tribe-babongo-gabon.html 10. Pittman Todd, The Forest People, 2010, World Wide Web: http://tpitman.blogspot.com/search/label/Congo:%20The%20Forest%20People , http://hosted.ap.org/specials/interactives/_international/forest_people/ 11. Salopek Paul, Olson Randy, Mbuti Pygmies, National Geographic, 2005, World Wide Web: http://ngm.nationalgeographic.com/ngm/0509/feature5/index.html 12. Turnbull Colin, Processional Ritual among the Mbuti Pygmies, The Drama Review: TDR, Vol. 29, No. 3, 1895, World Wide Web: http://www.jstor.org/pss/1145649 13. The Babongo People, [w:] Hounter-Gatherer Wiki, Anthropology Department, The Ohio State University, 2008, World Wide Web: http://foragers.wikidot.com/http:foragers-wikidotcom-thebabongopeople 14. Gabon, [w:] Encyklopedia PWN [online], World Wide Web: http://encyklopedia.pwn.pl/haslo.php?id=4169038 15. Konga, Demokratyczna Republika, [w:] Encyklopedia PWN [online], World Wide Web: http://encyklopedia.pwn.pl/haslo.php?id=4169074 16. The Mbuti of Zaire, World Wide Web: http://www.ucc.uconn.edu/~epsadm03/mbuti.html 17. Mbuti, [w:] Hounter-Gatherer Wiki, Anthropology Department, The Ohio State University, 2008, World Wide Web: http://foragers.wikidot.com/mbuti 18. Mbuti arts and traditions- a culture derived from the forest, FAO Corporate Document Repository, World Wide Web: http://www.fao.org/DOCREP/005/y9882E/y9882e09.htm 19. [film], World Wide Web: http://video.google.co.uk/videoplay?docid=1223549498763816373&hl=en# 20. [film], World Wide Web: http://www.youtube.com/watch? v=yKLxFmnYO_I&feature=related