Makroekonomia 1

Gospodarka otwarta: podstawowe pojęcia

Mgr Łukasz Matuszczak

Spis treści Autarkia, a gospodarka otwarta Bilans płatniczy (BP)

Definicja Podwójne księgowanie Rachunki BP Podstawowa tożsamość BP Nierównowaga BP

BP a SNA Podstawowa tożsamość SNA w gospodarce otwartej i zamkniętej

Kurs walutowy System kursowy Kwotowanie Zmiana kursu walutowego Kurs kupna a kurs sprzedaży

Gospodarka zamknięta - autarkia

Gospodarka otwarta

Szybkie zadanie

Posługując się danymi z bazy danych Banku Światowego porównaj stopień otwarcia różnych gospodarek. Czy widoczne są jakieś prawidłowości, jeśli chodzi o relację między otwarciem a wielkością gospodarek, stopniem ich rozwoju ekonomicznego?

Jak w porównaniu z innymi krajami można ocenić stopień otwarcia gospodarki Polski?

Jak to jest możliwe, że niektóre kraje mają stopień otwarcia (mierzony eksportem do PKB) powyżej 100%?

Bilans płatniczy

Zestawienie wszystkich transakcji zawieranych w jakimś okresie między rezydentami a nierezydentami danego kraju: Co to znaczy rezydent? Typy transakcji Bilans jako kategoria strumieniowa (jak PKB)

Kto odpowiada za kompilację bilansu płatniczego?

Kompilacją bilansu płatniczego zajmuje się NBP. Sporządzane są następujące dokumenty: Kwartalny Bilans Płatniczy Rzeczpospolitej

Polskiej Miesięczny Bilans Płatniczy Rzeczpospolitej

Polskiej Coroczna publikacja bilansu płatniczego Międzynarodowa pozycja inwestycyjna

6

Skąd pochodzą definicje?

Balance of Payments and International Investment Position Manual Sixth Edition (BPM6)

Manual on Statistics of International Trade in Services 2010 (MSITS 2010)

System of National Accounts(SNA 2008) European System of Accounts (ESA 2010)

Podwójny zapis

Konwencja podwójnego księgowania

po stronie kredytowej

po stronie debetowej

Co oznaczają te zapisy?

Zapis po stronie debetowej oznacza wzrost aktywów zagranicznych posiadanych przez rezydentów lub zmniejszenie się ich zobowiązań wobec zagranicy (przychody)

Zapis po stronie kredytowej oznacza wzrost zobowiązań wobec zagranicy (np. wzrost aktywów krajowych posiadanych przez zagranicę) lub spadek należności rezydentów (rozchody)

Zapisy po stronie kredytowej

Po stronie kredytowej bilansu płatniczego zapisujemy: eksport dóbr i usług dochody rezydentów należne z zagranicy transfery otrzymane z zagranicy zwiększenie krajowych zobowiązań wobec zagranicy zmniejszenie aktywów zagranicznych posiadanych przez

rezydentów Z punktu widzenia rynku walutowego zapisy po

stronie kredytowej powodują zwiększanie się podaży walut obcych

Zapisy po stronie debetowej

Po stronie debetowej bilansu płatniczego zapisujemy: import dóbr i usług dochody nierezydentów należne z kraju transfery dla zagranicy spadek krajowych zobowiązań wobec zagranicy wzrost aktywów zagranicznych posiadanych przez

rezydentów Z punktu widzenia rynku walutowego zapisy po

stronie debetowej powodują zwiększanie się popytu na waluty obce

Struktura bilansu płatniczego

Bilans płatniczy składa się z kilku rachunków, gdzie zapisywane są poszczególne typy transakcji

1. Rachunek obrotów bieżących Towary (dobra nabyte/zbyte, złoto niemonetarne,

merchanting, uszlachetnianie, naprawy) Usługi (transportowe, turystyczne, komunikacyjne,

ubezpieczeniowe, finansowe itd.) Dochody czynników produkcji

Wynagrodzenia siły roboczej Dochody inwestycyjne z kapitału Inne dochody

Transfery bieżące

Struktura bilansu płatniczego

2. Rachunek obrotów kapitałowych – obejmuje transfery kapitałowe, do których zalicza się dary i środki z tytuł pomocy bezzwrotnej, dokonane z wyraźnym przeznaczeniem na finansowanie Śródków trwałych, jak również umorzenie długów oraz nabywanie/zbywanie aktywów kapitałowych o charakterze niefinansowym (patenty, licencje, prawa własności, znaki handlowe, grunty pod budowę ambasad)

Struktura bilansu płatniczego

3. Bilans obrotów finansowych Inwestycje bezpośrednie – transakcje związane z

ustanawianiem trwałych i bezpośrednich więzi ekonomicznych (nabycie co najmniej 10% udziałów w kapitale firm)

Inwestycje portfelowe – płatności z tytułu zakupu i sprzedaży udziałowych (nie będących inwestycjami bezpośrednimi) oraz dłużnych papierów wartościowych

Pozostałe inwestycje – transakcje finansowe, które nie są ujmowane z inwestycjach bezpośrednich, inwestycjach portfelowych ani oficjalnych aktywach rezerwowych, a które wpływają na krajowe należności i zobowiązania

Struktura bilansu płatniczego

4. Saldo błędów i opuszczeń – wynika z transakcji niezarejestrowanych lub nieprawidłowo ujętych w sprawozdaniach

5. Oficjalne aktywa rezerwowe – transakcje dokonywane przez bank centralny w zakresie obrotów na rachunkach bieżących i lokat w bankach zagranicznych, obrotów zagranicznymi papierami wartościowymi, transzy rezerwowej MFW oraz zakupów i sprzedaży złota monetarnego.

Podstawowa tożsamość bilansu płatniczego Podstawowa tożsamość bilansu płatniczego (z

zasady podwójnego księgowania):CA + KA + FA + SD + RES = 0

Gdzie: CA – current account (rachunek bieżący) KA – capital account (rachunek kapitałowy) FA – financial account (rachunek finansowy) SD – statistical discrepancy (saldo błędów) RES – reserves (zmiana rezerw)

Bilans płatniczy zawsze sumuje się do 0 (w sensie księgowym)!I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

-20,000

-15,000

-10,000

-5,000

0

5,000

10,000

15,000

20,000

Rachunek bieżący Rachunek kapitałowy Rachunek finansowy Saldo błędów i opuszczeń Oficjalne aktywa rezerwowe

W ml EUR

I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

-20,000

-15,000

-10,000

-5,000

0

5,000

10,000

15,000

20,000

Rachunek bieżący Rachunek kapitałowy Rachunek finansowy Saldo błędów i opuszczeń Oficjalne aktywa rezerwowe

W ml EUR

(Nie)równowaga bilansu płatniczego

Bilans płatniczy w sensie księgowym zawsze sumuje się do 0. Dlaczego zatem mówi się o nadwyżce, deficycie lub równowadze bilansu płatniczego?

O równowadze bilansu płatniczego (lub nierównowadze w postaci nadwyżki bądź deficytu) mówimy jedynie w odniesieniu do rachunków bilansu z wyłączeniem pozycji finansujących (czyli oficjalnych aktywów rezerwowych).

Pozycje bilansu płatniczego z wyłączeniem rezerw nazywa się bilansem płatniczym w wąskim rozumieniu: BP = CA + KA + FA + SD

Jeśli suma sald powyższych rachunków jest dodatnia, mówimy o nadwyżce bilansu płatniczego w wąskim rozumieniu. Gdy jest ujemna – mówimy o jego deficycie

I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

-10,000

-8,000

-6,000

-4,000

-2,000

0

2,000

4,000

6,000

8,000

10,000BOP w wąskim roumieniuW mln EUR

Nierównowaga BP a zmiana rezerw

Z definicji bilansu płatniczego w wąskim rozumieniu wynika, że: BP = −RES

Oznacza to, że bilans płatniczy jest w równowadze, gdy saldo rezerw nie zmienia się.

Deficyt bilansu płatniczego oznacza sytuację, w której obserwujemy zmniejszenie się rezerw (UWAGA: zmniejszenie rezerw księgowane jest po stronie kredytowej ze znakiem dodatnim, gdyż jest to zmniejszenie się aktywów zagranicznych posiadanych przez rezydentów; na rynek walutowy napływają waluty obce).

Odwrotnie w przypadku nadwyżki BPI II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

-10,000

-8,000

-6,000

-4,000

-2,000

0

2,000

4,000

6,000

8,000

10,000

BOP w wąskim roumieniu Oficjalne aktywa rezerwowe

W mln EUR

Zadania dotyczące BoP

Posługując się danymi dotyczącymi polskiego bilansu płatniczego w okresie 1994-2013, oceń prawdziwość następujących stwierdzeń: Gospodarka Polski charakteryzuje się trwałą nadwyżką na rachunku

obrotów finansowych i deficytem na rachunku obrotów kapitałowych. W ostatnich latach, dwoma składnikami rachunku obrotów bieżących o

dodatnim saldzie były usługi i transfery. Deficyt rachunku obrotów bieżących finansowany jest przede wszystkim z

inwestycji bezpośrednich. W ostatnich latach obserwujemy dodatnie saldo błędów i opuszczeń. W 2010 roku bilans płatniczy Polski w wąskim rozumieniu zamknął się

deficytem. Wejście Polski do UE znalazło swoje odzwierciedlenie w polskim BP

między innymi w postaci wzrost dodatniego salda transferów netto z zagranicy.

Które kraje UE mają nadwyżkę, a które deficyt rachunku obrotów bieżących? Czy to trwałe, czy nietrwałe - odwołaj się do danych z przeszłości?

Od wydatków do dochodu rozporządzalnego w gospodarce zamkniętej PKB = C + I + G PNB = PKB PNN = PNB – Amort. DN = PNN - TVAT

DDO = DN + B – TPIT

DDO = C + S Czyli C + I + G – Amort. – TVAT + B – TPIT = C + S I = S + (TVAT + TPIT- B – G) + Amort. Inwestycje = Oszczędności prywatne + Oszczędności rządu +

Amortyzacja Inwestycje = Oszczędności prywatne + Saldo budżetu państwa +

Amortyzacja Inwestycje netto = Oszczędności prywatne + Saldo budżetu państwa

Od wydatków do dochodu rozporządzalnego w gospodarce otwartej

PKB = C + I + G + NX PNB = PKB + dochody netto z własności za granicą (R) PNN = PNB – Amort. DN = PNN + transfery jednostronne z zagranicy (TR)– TVAT

DDO = DN + B – TPIT

DDO = C + S Czyli C + I + G + NX+ R – Amort. + TR – TVAT + B – TPIT = C + S I = S + (TVAT + TPIT- B – G) - (NX + R + TR) + Amort. Inwestycje = Oszczędności prywatne + Oszczędności rządu +

Oszczędności zagranicy + Amortyzacja Inwestycje = Oszczędności prywatne + Saldo budżetu państwa –

Saldo rachunku obrotów bieżących + Amortyzacja Inwestycje netto = Oszczędności prywatne + Saldo budżetu

państwa – Saldo rachunku obrotów bieżącychI = S – deficyt budżetu – CA

Tożsamość oszczędności i inwestycji: interpretacja I = S – deficyt budżetu – CA S = I + deficyt budżetu + CA W gospodarce zamkniętej źródłem finansowania inwestycji

są tylko oszczędności krajowe; w gospodarce otwartej można je finansować z oszczędności zagranicznych

Gospodarka zamknięta może przeznaczyć oszczędności prywatne na inwestycje lub finansowanie deficytu budżetowego

Gospodarka otwarta może przeznaczać oszczędności na budowę własnego zasobu kapitału, finansowanie deficytu budżetowego lub na zakup aktywów zagranicznych (inwestowanie zagranicą, pożyczanie zagranicy)

Tożsamość oszczędności i inwestycji: interpretacja

W przeciwieństwie do gospodarki zamkniętej, gospodarka otwarta mająca zyskowne możliwości do inwestowania nie musi zwiększać krajowych oszczędności, aby je wykorzystać

Możliwe jest jednoczesne zwiększanie inwestycji i zwiększanie zadłużenia zagranicznego, bez zmiany krajowych oszczędności

Deficyty bliźniacze: przykład USA

Powiązanie miedzy saldem rachunku obrotów bieżących, inwestycjami oraz prywatnymi i rządowymi oszczędnościami jest tożsamością i nie bazuje na żadnej teorii ekonomicznej, nie możemy prognozować skutków polityki bez jakiegoś modelu gospodarki

W okresie prezydentury Ronalda Reagana w pierwszej połowie lat osiemdziesiątych, Stany Zjednoczone obniżyły podatki i podniosły niektóre wydatki rządowe, znacznie zwiększając deficyt budżetowy oraz gwałtownie pogłębiając deficyt rachunku obrotów bieżących

Wydarzenia te doprowadziły do pojawienia się opinii, że deficyt rządowy i rachunku obrotów bieżących to tzw. „deficyty bliźniacze”

CA = S – I – (G-T) Jeśli rośnie deficyt rządowy (G – T rośnie), a oszczędności prywatne i

inwestycje nie zmieniają się znacząco, nadwyżka rachunku obrotów bieżących musi spaść o mniej więcej tyle samo, o ile wzrósł deficyt fiskalny

Zadanie W latach dziewięćdziesiątych w polityce fiskalnej

krajów należących do UE obserwowaliśmy redukcję wydatków wymuszoną w dużej mierze przez kryteria konwergencji z Maastricht, od spełnienia których zależało przyjęcie kraju do UGW. Znajdź informacje o saldzie budżetu, saldzie rachunku

obrotów bieżących oraz oszczędnościach krajowych za lata 1994 - 2004 kraju, który miał ogromne kłopoty ze spełnieniem fiskalnych kryteriów konwergencji - Belgii.

Czy w przypadku Belgii zadziałał mechanizm opisywany przez teorię deficytów bliźniaczych. Jeśli nie, to czemu mogło się tak stać?

Kurs walutowy Kurs walutowy jest ceną jednej waluty wyrażoną w innej

walucie Każdy kurs walutowy można wyrazić na dwa sposoby:

w kwotowaniu bezpośrednim – podając cenę walut obcych w walucie krajowej

w kwotowaniu pośrednim – podając ile kosztuje waluta krajowa w walutach obcych

Jeden sposób kwotowania jest odwrotnością drugiego W Polsce najczęściej posługujemy się kwotowaniem

bezpośrednim Zapis 3,08 PLN/USD oznacza kurs (cenę) dolara wyrażony w

złotych Często posługujemy się zapisem: USD/PLN 3,08

System walutowy danego kraju

System walutowy (system kursowy, reżim kursowy) to zamierzony przez władze monetarne zakres zmienności kursu walutowego

Władze mogę zdecydować, iż kurs w ogóle nie powinien się wahać lub że może zmieniać się dowolnie w zależności od sytuacji rynkowej (układu popytu i podaży) lub wybrać różne warianty pośrednie

Systemy walutowe

System kursu

stałego

System kursu

sztywnego

System kursu pełzającego

Pasmo wahań

System kursu

płynnego

Stały i nieodwracalnie

usztywniony poziom kursów. O poziomie kursu

zdecydował parlament / rząd

Kurs wyznacza BC, ale z góry ustala ścieżkę

jego zmian (np. tempo dewaluacji )

Kurs stały, ale z możliwością zmiany jego

poziomu przez BC. O poziomie kursu decyduje BC/ rząd etc.

S T O P I E Ń P Ł Y N N O Ś C I K U R S U W A L U T O W E G O

BC wyznacza kurs oficjalny, ale kurs

rynkowy może wahać się wokół niego w ramach ustalonego przez BC pasma wahań

Kurs ustalany tylko przez

rynek (mechanizm popytowo-podażowy)

Skąd się bierze kurs walutowy w systemie kursu płynnego?

Kurs walutowy to cena Cena jest parametrem ustalanym na

rynku W systemie kursu płynnego kurs

walutowy jest wynikiem interakcji miedzy popytem a podażą na waluty na rynku walutowym

Kurs ustala się na rynku

Md1

E0

Ms

E1

M1 M2

Md2

Podaż waluty, czyli oferta sprzedaży waluty (np. euro) w zależności od jej ceny wyrażonej w drugiej walucie (np. w złotych)

Popyt na walutę, czyli chęć kupna waluty (np. euro) w zależności od jej ceny wyrażonej w drugiej walucie (np. w złotych)

Ilość walut obcych

Kurs

Popyt i podaż walut obcych

• Kurs ustala się pod wpływem popytu na daną walutę i jej podaży; przykładowe czynniki powodujące ich zmiany: Handel zagraniczny, np. jeśli polska firma eksportuje swój produkt do

Niemiec, jej kontrahent płaci należność w euro. Firma ponosi koszty w złotych (płace pracowników, surowce, energia itp.), a zatem musi sprzedać euro na rynku walutowym (zamienić je na złote) podaż euro rośnie

Wynagrodzenia czynników produkcji zatrudnionych zagranicą, np. jeśli amerykańska firma ma filie w Polsce działającą na polskim rynku, osiąga ona zyski w złotych, a zysk firmy transferowany jest do USA – najpierw złote muszą zostać zamienione (na rynku walutowym) na dolary popyt na dolary rośnie

Przepływ kapitału, np. fiński fundusz emerytalny kupuje obligacje polskiego rządu; fundusz ma euro, zaś rząd sprzedaje obligacje za złotówki; nabywca obligacji musi najpierw na rynku walutowym kupić złote podaż euro rośnie

Rynek i kurs walutowy „w praktyce”

Rynek walutowy opiera się o instytucję pośrednika

Pośrednik sprzedaje i skupuje waluty zarabiając na różnicy ceny kupna i sprzedaży Kurs bid i ask Widełki kursowe (spread)

Źródło: http://kantory.pl/?id=kursy

Zadania dotyczące kursów walutowych

Znajdź definicję kwotowania amerykańskiego i europejskiego kursu walutowego

Porównaj kwotowania tych samych par walut w Polsce i UK, Pokaż na danych Paradoks Siegela.

Korzystając z portalu prezentującego dane historyczne o kurach walutowych:

http://www.oanda.com/currency/historical-rates/ oceń jak w okresie ostatnich 36 miesięcy zmieniał się kurs CHF

względem PLN Jak wpływało to na sytuację eksportów, a jak importerów Szwajcarii oraz USA. ?

Makroekonomia I Ćwiczenia

Dostępne kraje OECD (Organization for Economic Co-operation and Development):

1.Belgia 9.Hiszpania 17.Niemcy 24.Szwajcaria2.Chile 10.Islandia 18.Norwegia 25.Szwecja

3.Czechy 11.Izrael 19.Nowa Zelandia 26.Turcja

4.Dania 12.Japonia Polska 27.Węgry

5.Estonia 13.Kanada 20.Portugalia28.Wielka Brytania

6.Finlandia14.Korea Południowa 21.Słowacja 29.Włochy

7.Francja 15.Luksemburg 22.Słowenia  

8.Grecja 16.MeksykStany 23.Zjednoczone