Magorzata Horaa
Teoria w piguce Jak skutecznie zarzdza zespoem Co bra pod uwag przystpujc do planowania lekcji
Jak utrzyma dyscyplin na lekcji jzyka angielskiego
Rytuay klasowe
Recenzja dr Barbara Muszyska
Projekt graficzny, projekt okadki Wojciech Romerowicz, ORE
Skad i redakcja techniczna Joanna Suska
Projekt motywu graficznego „Szkoy wicze” Aneta Witecka
ISBN 978-83-65890-00-9 (Zestawy materiaów dla nauczycieli szkó wicze – jzyki obce) ISBN 978-83-65890-33-7 (Zestaw 9, Planowanie lekcji) ISBN 978-83-65890-34-4 (Zeszyt 1)
Warszawa 2017
Po przeczytaniu tego zeszytu 6
Zestaw poj 7
Planowanie i organizacja zaj jzykowych na przykadzie jzyka angielskiego 7
Jak skutecznie zarzdza zespoem 7
Co powinnimy bra pod uwag, przystpujc do planowania lekcji 9
Wyznaczanie celów 10
Czym kierowa si planujc kolejno zada 12
Sekwencje wprowadzania nowego materiau 13
Podstawowe zasady planowania 15
Planowanie cyklu lekcji 19
Optymalne etapy pracy w grupach 22
Jak pracowa z grup o zrónicowanym poziomie wiedzy i umiejtnoci (mixed-ability group) 22
Jak poprawia bdy 24
Techniki poprawiania bdów 24
Czynniki wpywajce na brak dyscypliny 26
Zapobieganie problemom z dyscyplin 26
Sposoby radzenia sobie w sytuacjach naruszenia dyscypliny 27
Czy na lekcji angielskiego mona uywa jzyka polskiego 27
Konieczno uywania jzyka angielskiego 28
Uzasadnione uywanie jzyka polskiego 28
Nieuzasadnione uywanie jzyka polskiego 29
Jak zachowa równowag midzy TTT a STT 30
Cechy TTT 30
Funkcje TTT 30
Cechy STT 30
Ograniczanie TTT 30
Bezporednio po lekcji 33
6
Wstp Kiedy pocztkujcy nauczyciel jzyka angielskiego staje przed klas uzbrojony w szczegóowy konspekt, w którym starannie zaplanowa kad minut lekcji, powinien mie wiadomo, co tak naprawd sprawia, e lekcja jest udana. W sali lekcyjnej dochodzi do spotkania wiedzy i dowiadczenia nauczyciela z oczekiwaniami i umiejtnociami kadego z uczniów. Nauczyciel zarzdza grup i kontroluje przebieg interakcji midzy wszystkimi jej elementami. Zrozumienie istoty tej interakcji stanowi klucz do udanej lekcji. Udanej, czyli zaprojektowanej w taki sposób, by uczniowie czuli si zaangaowani w proces przyswajania wiedzy. Nauczyciel moe zaplanowa, czego bdzie uczy, ale nie moe zaplanowa tego, czego naucz si jego uczniowie. Dobrze zaplanowana i przeprowadzona lekcja rozwija kompetencje kluczowe zarówno nauczyciela, jak i uczniów.
Gówne tezy, zaoenia i przekonania
Planowanie lekcji to proces, w którym nauczyciel wyobraa sobie, jak bd przebiegay nastpne zajcia.
Konspekt to zapis tego procesu mylowego. Planujc lekcj, bierzemy pod uwag naszych uczniów, wymagania podstawy programowej oraz warunki panujce w sali lekcyjnej. Wyznaczamy cel szczegóowy i zastanawiamy si, jakie materiay, metody i techniki aktywizujce oraz modele interakcji najlepiej przybli nas do osignicia tego celu. Po lekcji zastanawiamy si, czy nasze dziaania dydaktyczne okazay si skuteczne, czego nauczyli si nasi uczniowie. Planowanie kolejnej lekcji zawsze zaczynajmy od wycignicia wniosków z poprzedniej.
Po przeczytaniu tego zeszytu
• bdziesz wiedzia, jak zaplanowa lekcj; • bdziesz potrafi sporzdzi konspekt lekcji; • zrozumiesz na czym polega praca z grup; • zastanowisz si, kiedy uy jzyka polskiego na lekcji angielskiego; • zrozumiesz, jak rol peni rytuay klasowe; • zaczniesz praktykowa autorefleksj.
Planowanie lekcji
Zestaw poj Mingle – rodzaj wiczenia, którego wykonanie wymaga przemieszczania si po klasie i zbierania informacji od wszystkich uczniów.
Sign-posting – w czasie lekcji nauczyciel podsumowuje to, co zostao zrobione i informuje, co wydarzy si dalej.
Warmer – krótkie wiczenie na rozgrzewk, moe by uywane na kadym etapie lekcji.
PPP – model wprowadzania i utrwalania nowego materiau, skrót od Presentation, Practice, Production, czyli prezentacja, praktyka, produkcja.
ESA – model wprowadzania i wiczenia nowego materiau, skrót od Engage, Study, Activate, czyli angauj, ucz, uaktywniaj.
Mind map – mapa myli.
Mixed-ability group – grupa o zrónicowanym poziomie wiedzy i umiejtnoci.
TTT – (Teacher Talking Time) – czny czas wypowiedzi ustnej nauczyciela w trakcie lekcji.
STT – (Student Talking Time) – czny czas wypowiedzi ustnej ucznia w trakcie lekcji.
Planowanie i organizacja zaj jzykowych na przykadzie jzyka angielskiego Jak skutecznie zarzdza zespoem
Nauczyciel, stajc przed zespoem uczniów, powinien by odpowiednio przygotowany do wykonywania zawodu pod wzgldem merytorycznym i pedagogicznym. Jednak nie kady wysokiej klasy specjalista jest te dobrym przywódc grupy. Dobry przywódca to osoba, która potrafi wytworzy poczucie misji i uczestnictwa w czym wanym i jednoczenie stworzy warunki, w których ta wizja moe by zrealizowana. Przywódca to lider charakteryzujcy si samowiadomoci (trafn samoocen, pewnoci siebie), wiadomoci spoeczn (empati i wiadomoci organizacyjn), umiejtnociami spoecznymi (rozwijaniem zdolnoci u innych, zaegnywaniem konfliktów) i chci pracy nad sob (samokontrol, inicjatyw). Wykonujc swój zawód, nauczyciel jednoczenie rozwija kompetencje kluczowe wasne i swoich uczniów.
Teoria w piguce
8
Oto kilka podstawowych zasad dobrego przywództwa wedug Golemana (2012: 10–11):
• precyzyjne stawianie celów – realizacja zaoe wymaga wspópracy zespou w celu osignicia zamierzonego efektu;
• umiejtne tworzenie planów – plan bierze pod uwag moliwoci i ograniczenia zespou, pozwala na alternatywne scenariusze;
• podzia zada – kady czonek zespou wie, za co jest odpowiedzialny i ile ma czasu na wykonanie zadania;
• egzekwowanie wykonania – nadzór i sprawdzanie wyników; • efektywne motywowanie – podejmowanie dziaa skutkujcych wzrostem motywacji
wewntrznej poszczególnych czonków grupy; • dyrektywno – dobry przywódca ma poczucie autorytetu i wasnej wartoci, jest
asertywny, dla wzmocnienia przekazu uywa rodków niewerbalnych, takich jak ton gosu, gesty, ubiór;
• empatia – pozwala na zindywidualizowanie sposobów zarzdzania zespoem, stwarza klimat poczucia bezpieczestwa, nie oznacza pobaliwoci;
• skuteczne rozwizywanie konfliktów – zapobieganie konfliktom poprzez wyznaczanie wspólnych celów, umiejtno proponowania rozwiza zadowalajcych obie strony.
Kady nauczyciel na pozycji lidera bdzie stosowa róne style przywództwa, wynikajce z innego obszaru inteligencji emocjonalnej. 6 podstawowych stylów przywództwa to:
• nakazowy – „Róbcie, co ka” – sprawdza si w sytuacjach kryzysowych; • autorytatywny – „Chodcie ze mn” – gdy potrzeba wyranie zarysowanego
kierunku dziaania; • jednoczcy – „Na pierwszym miejscu s ludzie” – do motywowania; • demokratyczny – „Co o tym sdzicie?” – do budowy konsensusu; • normatywny – „Róbcie, to co ja, bez namysu” – do osigania szybkich rezultatów; • wychowawczy – „Spróbujcie w ten sposób” – by poprawi efekty pracy (Goleman,
2012: 10-11).
Od nauczyciela oczekuje si wic, e bdzie nieustannie rozwija swoje kompetencje kluczowe, nie tylko z zakresu porozumiewania si w jzykach obcych, ale równie kompetencje spoeczne i obywatelskie, ze szczególnym uwzgldnieniem umiejtnoci przywódczych. Te same kompetencje bd rozwijane przez uczniów na zajciach z jzyków obcych. Przyjrzyjmy si, jak zasady dobrego przywództwa przekadaj si na dziaania podejmowane przez nauczyciela przed, w trakcie i po lekcji.
Pamitaj! Nauczyciel jest przywódc grupy – okrela cele, planuje, przydziela zadania i motywuje. Nadzoruje wykonanie zada i ocenia rezultaty. W zalenoci od celu lekcji moesz stosowa róne style przywództwa.
Planowanie lekcji
Celem planowania lekcji jest stworzenie warunków, w których ucze bdzie aktywnie uczestniczy w procesie przyswajania wiedzy.
Dobrze zaplanowana lekcja to taka, w czasie której wiadomo co i dlaczego si dzieje, jak dugo potrwa kade wiczenie, nauczyciel spokojnie rozdaje karty pracy, a uczniowie ani przez chwil si nie nudz. Jednak to, co dzieje si w klasie, jest interaktywnym systemem, gdzie sytuacja rozwija si w sposób nieprzewidywalny i nielinearny. Lekcj mona porówna do probówki, w której na skutek spotkania wielu elementów, zachodzi kontrolowana reakcja chemiczna. Te elementy to nie tylko nauczyciel, jego wiedza, osobowo i zdolnoci przywódcze – to take wkad, jaki do klasy wnosi kady ucze: jego dowiadczenia szkolne, talenty i oczekiwania. Scenariusz lekcji, przemylany i zapisany przez nauczyciela, jest wiadectwem procesu mylowego, w którym wyobraa on sobie przebieg lekcji. Tak naprawd wana jest sama myl, a nie sposób jej zapisu. Plan czy wymogi programu nauczania i nasze pomysy na to, jak skutecznie przeoy te wymogi na prac w konkretnej grupie uczniów, biorc pod uwag ich potrzeby i moliwoci, wykorzystujc dostpne techniki i metody aktywizujce.
W czasie lekcji poszczególne zadania przebiegaj w okrelonym porzdku, jej elementy starannie wybieramy i organizujemy, kierujc si obranym celem. Cele dugoterminowe opisane s w podstawie programowej, a cele szczegóowe – w sylabusie dla danej klasy i najczciej wynikaj z uywanego podrcznika. Wyznaczajc cele krótkoterminowe nauczyciel powinien bra pod uwag zachowanie uczniów na lekcji. Zachowanie to nic innego, jak jasna informacja zwrotna pokazujca, czy proponowane techniki i metody prowadz do zaangaowania uczniów. Cele mog by negocjowane z uczniami – takie planowanie prowadzi do wikszego poczucia odpowiedzialnoci za realizacje zada z ich strony. Kiedy uczniowie dokonuj wyborów dotyczcych swojej nauki, s bardziej zmotywowani i mniej skonni do zakócania przebiegu lekcji.
Sporzdzenie konspektu jest zapisem procesu mylenia nauczyciela o lekcji i nie powinno by traktowane jak kolejny czasochonny obowizek, z którego nic nie wynika. To przecie tak samo wane narzdzie pracy, jak podrcznik czy tablica, to istotny punkt odniesienia w trakcie i po odbytej lekcji. Planujc, przygotowujemy si do lekcji tak samo, jak uczniowie odrabiajcy prac domow. Prowadzenie lekcji nie polega na przerabianiu kolejnych stron z podrcznika, ale na zaprojektowaniu procesu nauczania w taki sposób, aby uczniowie rozwijali swoje kompetencje jzykowe i spoeczne oraz umiejtno uczenia si. Odpowiednia, wiadoma selekcja celów, materiaów dydaktycznych, treci i technik nauczania, rozwija warsztat pracy nauczyciela. Poszukiwanie i wybór najlepszej metody do osignicia zaoonego celu jest zajciem kreatywnym – nie pozwala na popadnicie w rutyn i znuenie prac dydaktyczn, a w konsekwencji wypalenie zawodowe.
Pamitaj! Planujc lekcj, wyobraamy sobie jej przebieg. Moemy zaplanowa to, czego bdziemy uczy, ale nie to, czego naucz si nasi uczniowie.
Teoria w piguce
Wyznaczanie celów
Cel lekcji najlepiej sformuujemy kierujc si zasad SMART, co oznacza, e powinien by on S (specific): szczegóowy, M (measurable): mierzalny, A (achievable): moliwy do osignicia, R (realistic): realistyczny i T (timed): terminowy (O’Neil, Conzemius, 2006: 33). Dobrze opisany cel lekcji to, np. „Ucze nauczy si zadawa i odpowiada na pytanie «Have you ever been to…?»”, a nie „Ucze zapozna si z czasem Present Perfect”. Cel powinien by sformuowany tak, abymy mogli jednoznacznie stwierdzi, czy zosta osignity. Osignicie celu daje nauczycielom i uczniom poczucie sukcesu.
Dany cel dydaktyczny moemy osign przy pomocy rozmaitych dostpnych metod i technik aktywizujcych. Magorzata Taraszkiewicz (2002) wyrónia 16 metod nauczania: wykad, pisanie, czytanie, pytania i odpowiedzi, dyskusja, obserwacja (pokaz/demonstracja), gry dydaktyczne, granie ról, drama, symulacja, analiza przypadków, karty dydaktyczne, organizacja graficzna (np. mapy myli), metody kreatywne, metody zintegrowane, wiczenia. Kada z wymienionych metod nadaje si do wiczenia rónych kompetencji kluczowych, np. dyskusja umoliwi rozwój wyraania i interpretowania poj, udzia w projekcie rozwinie umiejtno pracy grupowej, a odgrywanie ról przyczyni si do wiadomoci typów interakcji sownych i rejestrów jzyka. Dlatego naley tak planowa przebieg lekcji, by nie ogranicza si do stosowania jednej, dobrze opanowanej, ulubionej metody, poniewa w ten sposób pozbawiamy uczniów moliwoci rozwoju wielu innych niezbdnych kompetencji spoecznych i jzykowych.
Pamitaj! Cele kadej lekcji powinny by SMART. Od ciebie zaley, jak technik je zrealizujesz. Po lekcji zastanów si, czy zrealizowae swój plan.
Wybór modeli interakcji
• prac z ca klas; • pytania zamknite zadawane przez nauczyciela; • pytania otwarte zadawane przez nauczyciela; • pytania zamknite zadawane przez ucznia; • pytania otwarte zadawane przez ucznia; • odpowiedzi chóralne; • prac indywidualn; • prac w parach otwartych (nauczyciel wyznacza do pracy uczniów siedzcych dalej od
siebie, pozostali mog przysuchiwa si ich wypowiedziom); • prac w parach zamknitych (uczniowie siedzcy obok siebie); • wiczenie typu mingle (wymaga swobodnego przemieszczania si po sali lekcyjnej w celu
wymiany informacji z kad osob w klasie); • prac w grupach.
Planowanie lekcji
11
Na wstpnym etapie planowania bierzemy pod uwag wszystko to, co wiemy o naszej grupie – jak jest liczna, jak zrónicowany jest poziom wiedzy i zdolnoci poszczególnych uczniów, jakie s ich dobre strony, a z czym zwykle maj problemy. Wiemy, jaki materia by omawiany na poprzedniej lekcji. Moemy przewidzie nastrój uczniów wiedzc, e angielski zaplanowany jest po wychowaniu fizycznym. Znamy wyposaenie sali lekcyjnej. Koniecznie naley uwzgldni czas potrzebny na dostosowanie sali lekcyjnej do naszych potrzeb, np. na przestawienie stoów czy uruchomienie rzutnika.
Materiay, metody, techniki
Powinnimy zaplanowa, z jakich dodatkowych materiaów dydaktycznych bdziemy korzysta (podrcznik, piosenka, film, karty dydaktyczne, fragmenty tekstów z gazety, wiersz), jakie metody i techniki aktywizujce i jakie modele interakcji bd odpowiednie na danym etapie lekcji, ile przygotowa kart pracy, ile czasu przewidujemy na poszczególne wiczenia. W konspekcie lekcji ujmiemy równie stae, rutynowe elementy (powtórk ostatnio omawianego sownictwa, sprawdzanie zada domowych). Dobrze jest zastanowi si, jak pynnie przej od jednego etapu lekcji do drugiego. Takie przejcie okrelamy terminem signposting – informujemy uczniów, co ju zrobilimy i uprzedzamy, czym bdziemy si zajmowali nastpnie.
Pamitaj! Planujc lekcj zastanawiamy si, co nasza klasa ju wie i umie, czego chcemy nauczy ich teraz, jakie techniki najlepiej nadaj si do osignicia tego celu, decydujemy z jakich materiaów bdziemy korzysta i jak zaplanujemy prac w grupach.
Przewidywanie potencjalnych trudnoci
Wanym elementem planowania jest przewidywanie potencjalnych trudnoci, po to aby wyeliminowa je, zanim si pojawi. Moe powinnimy przewidzie kilkukrotne suchanie dialogu, jeli dana klasa ma problemy z rozumieniem tekstu mówionego, moe zapisa na tablicy pierwsze sowa kadej linijki tekstu, a moe pozwoli na jednoczesne suchanie i czytanie tekstu? Jeli na poprzedniej lekcji klasa nie moga zrozumie polece, moe problemem jest to, jak s sformuowane? Czy w tym wypadku lepiej uy jzyka polskiego? Wiedzc, e kilkoro uczniów choruje, zaplanujmy prac w parach, a nie w grupach trzyosobowych. Po sprawdzeniu kartkówki wiemy, e uczniowie bd mieli problem z pisowni liczebników, zaplanujmy wic warmer (rozgrzewk), w którym powtórzymy to zagadnienie. Przewidywanie potencjalnych trudnoci to jednak przede wszystkim próba spojrzenia na projektowan lekcj z perspektywy ucznia i modyfikacja planu pod ktem jego wiedzy, moliwoci, nastroju i zainteresowa.
Planujc lekcj nauczyciel powinien wykaza si samodzielnoci i kreatywnoci. Praca dydaktyczna w sposób naturalny sprzyja rozwojowi kompetencji kluczowych, takich jak umiejtno uczenia si przez cae ycie oraz kompetencji spoecznych i obywatelskich, ze szczególnym uwzgldnieniem konstruktywnego porozumiewania si, tolerancji i empatii. Kada lekcja moe by okazj do postawienia sobie osobistych celów zwizanych z rozwojem
Teoria w piguce
zawodowym, np. „przygotuj prezentacj sownictwa w PowerPoincie”, „wypróbuj now gr”, „postaram si, aby moje polecenia byy bardziej zrozumiae”.
Pamitaj! Ten sam plan lekcji nie sprawdzi si we wszystkich klasach na tym samym poziomie.
Reagowanie na niezaplanowane trudnoci
Konspekt lekcji to nie scenariusz sztuki teatralnej, gdzie aktorzy odgrywaj wietnie przygotowane role, w kolejnoci wyznaczonej przez reysera. Lekcja to dynamiczny system z wieloma niewiadomymi, nie mona skupi si tylko na wykonaniu swojego planu, trzeba by „tu i teraz”, przewidywa rozwój wypadków i reagowa na kad ewentualno. Zawsze wykorzystuj okazj do autentycznej, spontanicznej komunikacji, nawet niezaplanowanej. Wykorzystaj popeniony przez ucznia bd do skorygowania problemu, podaj synonimy sowa, które pojawio si w trakcie autentycznej wymiany opinii. Dobry plan jest elastyczny, pozwala na zmiany w trakcie lekcji, reagowanie na nieprzewidziane okolicznoci, np. strata 5 minut na przywoanie klasy do porzdku, nie odrobienie przez uczniów pracy domowej, przekroczenie zaplanowanego czasu na wykonanie zadania, wybrane zadanie okazao zbyt trudne albo mao interesujce, brak czasu na rozpoczcie nowego tematu na 10 minut przed kocem lekcji. W takiej sytuacji decydujemy, e zaplanowane zadanie uczniowie wykonaj w domu albo przesuwamy je na kolejne zajcia, a pozostay czas wypeniamy w inny sposób. Warto mie pod rk folder z pomysami na dodatkowe wiczenia, które nadaj si dla kadej grupy i nie s powizane z adnym konkretnym tematem. Oto kilka przykadów:
• hangman, czyli wisielec do powtórki sówek; • koperta z anegdot pocit na paski, do szybkiego uoenia w odpowiedniej kolejnoci; • podaj przymiotniki opisujce koleg, tak by ich pierwsze litery tworzyy jego imi; • zestaw pyta do swobodnej rozmowy ( „Which do you like better...or…?”); • zrób list rzeczy, które s okrge, drewniane, przeznaczone do recyklingu.
Pamitaj! Hope for the best and prepare for the worst.
Czym kierowa si planujc kolejno zada
Naczeln zasad, któr powinnimy si kierowa, ukadajc scenariusz lekcji, jest rónorodno, która moe dotyczy typów aktywnoci uczniów, rodzajów interakcji, metod i technik oraz materiaów dydaktycznych. Takie zrónicowanie pozwoli unikn znuenia, a w konsekwencji nudy i braku zaangaowania ze strony uczniów, które nieuchronnie doprowadz do problemów z dyscyplin. Jeli ucze czuje, e jego wysiek prowadzi do osignicia celu i jest odpowiednio doceniony przez nauczyciela, jeli odbiera zajcia jako ciekawe i przyjemne, nie bdzie zakóca przebiegu lekcji.
Planowanie lekcji
13
Rónicujc typy interakcji moemy zaplanowa prac indywidualn ucznia, prac w grupach, parach lub prac caej klasy. Po spokojnym czytaniu duszego artykuu zagrajmy w krótk gr na czas. Jeli uczniowie przez dusz chwil skupiali si na pisaniu tekstu, zaplanujmy wiczenie wymagajce zmiany miejsca. Przeplatajmy trudniejsze zadania atwiejszymi, wymagajce aktywnoci – pasywnymi. Zadania, które ze swojej natury swojej nie s komunikatywne, np.czytanie, równie przyczyniaj si do wzrostu kompetencji jzykowych. Staramy si zrównoway ilo wprowadzanego nowego materiau i czas przeznaczony na jego wiczenie. Moemy zaplanowa lekcj rotacyjn, na któr przygotowujemy stacje z rónymi zadaniami lub lekcj odwrócon (uczniowie maj zadan prac domow z materiau, który nie by jeszcze omawiany w klasie). Organizujc lekcj na róne sposoby odwoujemy si do odmiennych stylów uczenia si, reprezentowanych przez poszczególnych uczniów.
Pamitaj! Podstawowym skadnikiem dobrej lekcji jest zrónicowanie.
Sekwencje wprowadzania nowego materiau
Zrónicowanie powinno równie dotyczy sposobu wprowadzania nowego materiau. Przyjrzyjmy si nastpujcej sekwencji:
1. Nauczyciel podaje wzór; 2. Uczniowie powtarzaj wzór; 3. Uczniowie uzupeniaj podane zdania wedug wzoru – wiczenie kontrolowane; 4. Uczniowie w parach tworz nowe zdania wedug wzoru – wiczenie swobodne; 5. Uczniowie zapisuj pi wybranych zda – wzmocnienie.
Obserwujemy tu klasyczny, zgodny z zasadami metodyki, sposób wprowadzania nowego materiau. Technika PPP (Presentation, Practice, Production czyli prezentacja, praktyka, produkcja) zwykle dotyczy wyizolowanego zagadnienia gramatycznego lub sownictwa, sprawdza si na niszych poziomach, jednak nie jest skuteczna w wiczeniach nastawionych na komunikacj. Prezentujc nowe zagadnienie, nauczyciel wyjania form, znaczenie i kontekst, w jakim si pojawia, korzystajc z tablicy, ilustracji, nagra, filmu, przyniesionych na lekcj przedmiotów czy opowiadajc anegdot. Na tym etapie czsto korzysta z techniki elicytacji. Nastpnie uczniowie maj okazj do kontrolowanych wicze poprawnoci – wstawiaj sowa w luki, uzupeniaj wiczenia, powtarzaj chóralnie, bior udzia w dyktandzie. Ostatni etap to swobodne wiczenia, które koncentruj si na poprawie pynnoci. Uczniowie bior udzia w odgrywaniu ról, w dyskusjach, pisz krótki artyku. Model, cho poprawny, jest jednak w duej mierze przewidywalny, a naduywany bdzie prowadzi do znuenia i spadku poziomu zaangaowania uczniów. Model PPP zakada, e wiedza przyswajana jest w sposób linearny, po jednorazowej prezentacji.
Ryc. 1. Linearny model PPP
Teoria w piguce
14
Donn Byrne (1986) zaproponowa, aby trzy fazy PPP zostay zapisane w formie okrgu, a nie linii. Wprowadzajc nowe treci moemy rozpocz od fazy produkcji, a jeli ucze sobie nie radzi, mona przej albo do fazy prezentacji, albo wiczenia. Ksztat koa odzwierciedla powtarzalno i cykliczno procesu nauczania.
Ryc. 2. Model PPP w formie okrgu
Wedug Jeremiego Harmera (2007) lepiej sprawdzi si inna sekwencja – ESA, czyli Engage, Study, Activate. „E” oznacza pobudzenie ciekawoci ucznia, tak by by emocjonalnie gotowy na podjcie skutecznego wysiku uczenia si. „S” to skupienie uwagi na danym aspekcie jzyka, w celu przyswojenia prezentowanej treci. „A” to faza, w której ucze uywa jzyka aktywnie, kreatywnie i z przyjemnoci, wykonujc zadania powizane z nowo poznanym materiaem. Kade zadanie, wiczenie, praktycznie kada cz planowanej lekcji, powinny zawiera trzy elementy ESA, jednak niekoniecznie uoone w kolejnoci przedstawionej powyej.
Ryc. 3. Linearne modele EAS oraz ESA
W modelu EAS (Harmer, 2007a: 67) „nauczyciel pobudza zaangaowanie uczniów, proszc ich o wykonanie zadania pisemnego, wzicia udziau w grze komunikacyjnej lub odgrywaniu ról. W zalenoci od tego, co si wtedy dzieje, po zakoczeniu wiczenia uczniowie zapoznaj si z tym aspektem jzyka, który jest im nieznany lub z którym maj problemy”.
Ryc. 4. Patchworkowy model ESA
Planowanie lekcji
15
Kolejny model sekwencji ESA (na poprzedniej stronie) zwany jest „patchworkowym”. Tutaj kolejno moe by rozmaita. „Zaangaowani uczniowie s zachcani do aktywnego zastosowania swojej wiedzy zanim skupi si na nauce kolejnych elementów jzyka i ponownie zaangauj si w wiczenia aktywujce, po których s znowu zachcani do nauki” (Harmer, 2007b: 67).
Pamitaj! Sekwencja wprowadzania nowego materiau musi wspógra z tym, jak uczy si mózg.
Podstawowe zasady planowania
Warto pamita o nastpujcych, prostych zasadach:
• Planujc lekcj, bierzemy pod uwag to, e jest czci cyklu nauczania, powinna by powizana zarówno z lekcj poprzedni, jak i z nastpn.
• Dobrze jest przedstawi uczniom cel lekcji, np. „Dzi nauczymy si, jak zamawia posiek w restauracji” i przypomnie go na zakoczenie („Dzi nauczylimy si…”), mona te poprosi uczniów o podsumowanie lekcji.
• Ogólny plan lekcji zapisany na tablicy daje uczniom poczucie kontroli nad przebiegiem zaj.
• Zaczynamy i koczymy lekcj pracujc z ca klas, prac w grupach planujemy w trakcie lekcji.
• Wprowadzamy i podsumowujemy materia w caej klasie, wiczymy w grupach; • Trudniejsze zadania powinny poprzedza atwiejsze. • Zadania wymagajce aktywnoci fizycznej i przemieszczania si po klasie planujemy
w drugiej poowie lekcji. • Nie czekamy z zadawaniem pracy domowej do samego koca lekcji (tu przed dzwonkiem
uczniowie mylami s ju na przerwie). • Koniecznie przemyl sposób, w jaki przejdziesz z jednego etapu lekcji do drugiego, jak
podsumujesz to, co dotychczas zostao zrobione i jak zasygnalizujesz kolejne zadanie. • Trzeba kontrolowa czas – czsto spogldaj na zegarek, miej pod rk plan lekcji. • Dobry plan jest elastyczny, pozwala na dokonywanie zmian w trakcie lekcji i reagowanie
na nieprzewidziane sytuacje.
Pamitaj! „A goal without a plan is just a wish”. Antoine de Saint-Exupéry
Jak zapisywa plan lekcji
Stayci i nauczyciele na pocztku swojej drogi zawodowej, pracujcy pod opiek Mentora, metodyka lub dyrektora s zobowizani do przedstawienia pisemnych, rozbudowanych scenariuszy lekcji, zwaszcza kiedy na lekcji ma pojawi si obserwator. W tym wypadku format bdzie zalea od formalnych wymogów danej instytucji i bdzie zawiera nastpujce elementy:
Teoria w piguce
• opis grupy uczniów/klasy, ich poziomu, temat lekcji, czas trwania; • jasno sformuowane cele ogólne i szczegóowe; • proponowane techniki i metody aktywizujce, czyli formy aktywnoci uczniów; • uywane materiay dydaktyczne: podrcznik, karty pracy czy kostki do gry; • modele interakcji – praca w parach, praca w grupach; • czas potrzebny na realizacj poszczególnych zda; • przewidywane trudnoci z osigniciem celu i sposoby radzenia sobie z nimi.
Najprociej bdzie uoy wszystkie elementy w tabel:
Temat Cele lekcji Opis klasy/ grupy
Przewidywane problemy
Etap lekcji Treci Czas Interakcja Materiay
Plan mona zapisa w jzyku polskim lub angielskim, na kartce papieru lub w komputerze, kolejno elementów równie zaley od nas. Plan mona zapisa po angielsku, a elementy uoy w wygodnej kolejnoci.
Subject Aims Class profile
Activity Aids Time Procedure Interaction
Moemy te przygotowanie do lekcji opisa inaczej, np. tak, jak to zrobiono na poniszych przykadach:
• http://www.interklasa.pl/portal/index/dokumenty/interklasa/christmas. pdf?page=info&action=showdoc&oid=297205;
• http://www.wodn.lodz.pl/wodn/images/stories/NN/2012/konspekt.pdf.
Sporzdzenie takiego planu, mimo e bardzo rozwijajce, jest zajciem niezwykle czasochonnym. Nauczyciel prowadzi nawet do kilkunastu lekcji tygodniowo, jest dodatkowo obciony przygotowywaniem testów i sprawdzaniem prac domowych, trudno wic wymaga, by przed kad lekcj pisa podobny scenariusz. Natomiast konieczno przygotowania si do lekcji nie podlega dyskusji. Dobrze wic uj swoje przygotowania w okrelonej formie, która uatwi nam nie tylko samo przeprowadzenie lekcji, ale równie dostarczy materia na przygotowanie powtórek i testów, da nam poczucie sukcesu i poczucie, e zawód, który wykonujemy, moe by ródem naszego rozwoju osobistego. Mona opracowa wasny wzór tabeli, odpowiedniej do zapisu procesu planowania lekcji w kadej grupie i na kadym poziomie. Prosz przyjrze si tabeli opracowanej i stosowanej przez Katarzyn Bruder (2009).
Ryc. 5. Proces planowania lekcji. Tabela opracowana przez Katarzyn Bruder
Podany przykad konstruowania indywidualnego wzoru planu lekcji zasuguje na uwag z wielu wzgldów. Po pierwsze, chocia samo uzupenienie tabeli nie zabiera duo czasu, bo jest przejrzysta i mieci si na jednej stronie, wymaga jednak starannego przemylenia zaj. Po drugie, cele zostay opisane w sposób, który podsuwa nam pomysy na dobór odpowiednich technik aktywizujcych. Po trzecie, nie pozwala zapomnie o koniecznoci rónicowania modeli interakcji. Poza tym, atwo w niej zanotowa zadan prac domow.
W przedstawionej tabeli nauczyciel uywa wasnego sposobu zapisu staych elementów lekcji, np. CW – to „class work”, czyli praca w grupie, a PL – „praca caej klasy”, IW – individual work, czyli „praca indywidualna”. Mona zastosowa inne symbole, np. T – SS (nauczyciel zwraca si do caej klasy), S – S (praca w parach), SS – T (uczniowie zadaj pytania nauczycielowi), SSS (caa klasa), SS (praca w grupach).
Z czasem, kiedy nabierzemy wikszego dowiadczenia w planowaniu lekcji, wzory naszych scenariuszy mog ulec skróceniu, np.:
Teoria w piguce
Co robi nauczyciel Co robi ucze
Zapis w tabeli tego typu uwiadamia nam na pierwszy rzut oka, czy zostanie zachowana niezbdna równowaga midzy aktywnoci nauczyciela i uczniów.
Oto inny, moliwy do zastosowania format, tzw. flow chart:
Ryc. 6. „Flow chart” prezentujcy plan przeprowadzenia lekcji
Plan lekcji moemy równie zapisa na podrcznych fiszkach.
Ryc. 7. Plan lekcji zapisany na fiszkach
Planowanie lekcji
19
Fiszki pozwalaj na swobodn zmian kolejnoci wczeniej zaplanowanych etapów lekcji. Mona mie je zawsze przy sobie, przemieszczajc si po klasie. Fiszki z opisanymi grami, wiczeniami czy sownictwem, bd atwe do powtórnego wykorzystania na innej lekcji.
Wspominalimy ju, e klasa jest rodowiskiem nielinearnym, dynamicznym, zalenym od wielu elementów. Wydarzenia nie zmierzaj bezkolizyjnie w jasno okrelonym kierunku, od punktu A do punktu B. Po drodze wiele si moe zdarzy. Pomylmy o lekcji jako podróy. Znamy nasz wspólny cel, wiemy, który z naszych towarzyszy zawsze siada przy kierowcy, a który cierpi na chorob lokomocyjn. Po drodze moemy natkn si na liczne czerwone wiata i roboty drogowe. A moe szybko przemkniemy odcinkiem nowej obwodnicy… Dlatego warto rozway zapisywanie scenariusza lekcji w formie mapy myli (mind map), formacie który najdokadniej odzwierciedla zoone procesy zachodzce w czasie lekcji.
Ryc. 8. Scenariusz lekcji w formie mapy myli
Pamitaj! Sporód wielu moliwych schematów moesz wybra taki sposób zapisu planu lekcji, który jest dla ciebie najbardziej wygodny i przejrzysty.
Planowanie cyklu lekcji
Kada lekcja, któr planujemy, jest integraln czci duszego kursu nauczania, dlatego powinna nawizywa do lekcji poprzedniej i przygotowywa uczniów do kolejnej. Mylc o pojedynczej lekcji skupiamy si na celach szczegóowych, natomiast planujc duszy cykl lekcji, w perspektywie tygodniowej, miesicznej lub semestralnej, koncentrujemy
Teoria w piguce
si na celach ogólnych, wyznaczonych przez podstaw programow bd sylabus danego przedmiotu.
Zasady planowania pozostaj takie same. Kady plan, dugo- lub krótkoterminowy, moe i powinien ulec modyfikacji w zalenoci od potrzeb i reakcji uczniów. Powinien zakada zrónicowanie w zakresie uywanych materiaów, technik, modeli interakcji, tak by odwoywa si do rónych stylów uczenia si. Na pojedynczej lekcji nie zawsze jest wystarczajco duo czasu, by wiczy 4 podstawowe umiejtnoci. Planujc cykl lekcji moemy tak zorganizowa prac uczniów, by mieli moliwo zrównowaonego rozwijania wszystkich umiejtnoci w okrelonym przedziale czasowym.
Najatwiej osign ten cel organizujc cykl lekcji wokó okrelonego tematu, np. „Wakacje”. Na pocztku zastanawiamy si, jakie zagadnienia byyby odpowiednie dla naszych uczniów i jakich materiaów moemy uy. Bierzemy pod uwag:
• czytanie (strony internetowe biur podróy, prognozy pogody, opis atrakcji turystycznych); • pisanie (rezerwowanie hotelu/wycieczki, reklamacja); • mówienie (dialog na temat planów wakacyjnych, rozmowa telefoniczna
z recepcj hotelu); • suchanie (audioprzewodnik po muzeum); • wprowadzenie sownictwa (pogoda, miejsca, rzeczy, które robimy na wakacjach); • wprowadzenie struktur gramatycznych („I’m going to...”, „You should...”, „We visited...”,
„I’d like to...”, „Why don’t we…”); • wiczenie funkcji jzykowych (planowanie, udzielanie rad, rozmowa o przeszoci); • prac domow (przeczytanie fragmentu bloga podróniczego).
Potem ustalamy konkretny cel, np. uczniowie maj wybra i zarezerwowa hotel na terenie parku narodowego Yellowstone. Wyszukujemy materiay i dobieramy odpowiednie techniki aktywizujce, które przybli nas do celu. Bierzemy pod uwag wszystkie podane powyej umiejtnoci i zagadnienia. Kierujc si zasad rónorodnoci, dzielimy zadania na okrelon liczb lekcji. Takie planowanie cyklu lekcji wyzwala kreatywno nauczyciela, poniewa pozwala mu swobodnie dobiera materiay i techniki dydaktyczne, tak by dopasowa temat i zadania do konkretnej grupy uczniów. Chocia korzystanie z jednego podrcznika jest wygodne dla nauczyciela, na dusz met bywa przewidywalne i nuce.
Pamitaj! Rol nauczyciela jest uczenie jzyka, a nie przerabianie podrcznika.
Podstawowe zasady zarzdzania grup
Zalety pracy w grupach
Planowanie lekcji
Aby te korzyci zrealizowa, czonkowie zespou musz zrobi znacznie wicej, ni tylko sucha, konstruktywnie reagowa i wspiera si wzajemnie. Oprócz wyznawania tych wartoci zespoowych czonkowie zespou musz równie przestrzega dyscypliny” (Katzenbach, Smith, 2012: 195). Praca w grupach wspomaga rozwój kompetencji kluczowych u uczniów. Rozwija zdolno konstruktywnego porozumiewania si, wyraania i rozumienia rónych punktów widzenia i negocjowania.
Zalety pracy w grupach:
1. ogranicza TTT na rzecz STT; 2. stwarza okazj do autentycznej komunikacji w jzyku docelowym; 3. pozwala na wiczenie funkcji jzykowych, takich jak wyraanie pogldów, zgaszanie
wtpliwoci, szukanie potwierdzenia, pytania o powtórzenie itp.; 4. pozwala na efektywne wykorzystanie czasu; 5. peni rol integrujc uczniów, poniewa pomagaj sobie nawzajem; 6. pobudza energi, wzmacnia motywacj; 7. pozwala niemiaym uczniom nabra wiary w siebie, bo kady moe mie wkad
w wykonanie zadania na miar swoich moliwoci; 8. przygotowuje do wystpie publicznych; 9. stwarza moliwo zaangaowania wszystkich uczniów, niezalenie od poziomu wiedzy
i umiejtnoci czy stylu uczenia si; 10. daje okazj do peer teaching – uczniowie mog dzieli si swoj wiedz z rówienikami; 11. daje okazj do peer correction – uczniowie mog nawzajem poprawia swoje bdy; 12. umoliwia indywidualizacj informacji zwrotnej.
Zdarza si, e uczniowie wywoywani do odpowiedzi na forum caej klasy s tak zestresowani, e nie udzielaj waciwej odpowiedzi, nawet jeli j znaj. Boj si, e popeni bd lub nie lubi by poprawiani. Praca w grupie pozwala na ograniczenie takich lków do minimum. Podejmujc ryzyko swobodnej, skierowanej do rówieników, niekoniecznie doskonale skonstruowanej pod wzgldem jzykowym wypowiedzi, uczniowie eksperymentuj z jzykiem, mog skupi si na treci, a nie bezbdnej formie, rozwijajc swoje kompetencje komunikacyjne. Kiedy nauczyciel pracuje z ca klas, a uczniowie jedynie odpowiadaj na pytania i wykonuj polecenia, ich rola jest bierna. Praca w grupie pozwala na inicjowanie, na aktywne i nieuwiadomione przyswajanie jzyka.
Technika pracy w grupach istotnie wpywa na postrzeganie roli nauczyciela w klasie. Jeli w wyniku wspólnej pracy uczniowie samodzielnie poszukuj informacji, rozwizuj problemy i przygotowuj prezentacj wyników, jeli ucz si od siebie nawzajem, nauczyciel przestaje by jedynym ródem wiedzy, a staje si organizatorem procesu nauczania, wspierajcym autonomi uczniów. W pewnym sensie zostaje pozbawiony wadzy absolutnej.
Pamitaj! Praca w grupach najlepiej przygotowuje uczniów do autentycznej komunikacji w jzyku obcym.
Teoria w piguce
Optymalne etapy pracy w grupach
• Nauczyciel wyjania, na czym polega zadanie (lub zadania, jeli s inne dla poszczególnych grup), rozdaje materiay, wyjania, co ma by efektem pracy poszczególnych grup i w jakim czasie naley j zakoczy.
• Nauczyciel dzieli klas na grupy albo w sposób przypadkowy (uczniowie, którzy siedz obok siebie), albo dobierajc osoby o zrónicowanych umiejtnociach.
• Uczniowie rozdzielaj midzy siebie role (lider, sprawozdawca) i zadania. • Nauczyciel kry po klasie, monitoruje prac wszystkich grup (nie tylko tych sabszych),
sugeruje rozwizania, poprawia bdy (tylko te uniemoliwiajce pynn komunikacj w grupie), kontroluje czas.
• Prezentacja i omówienie wyników. • Ocena (niekoniecznie wyraona stopniem).
Prawidowe przeprowadzenie pracy w grupie wymaga od nauczyciela starannego przygotowania, bo tylko wtedy jest w stanie osign zakadane korzyci. Planujc j naley by przygotowanym na potencjalne problemy:
• uycie przez uczniów jzyka polskiego w trakcie realizacji zadania; • haas w klasie, uniemoliwiajcy skupienie; • uczniowie rywalizujcy ze sob, zamiast wspópracowa; • planowana liczebno grup nie zgadza si z liczb obecnych na lekcji uczniów (zadanie dla
grup picioosobowych w klasie liczcej dwudziestu dwóch uczniów); • dysproporcje w aktywnoci uczniów (jedni wykonuj ca prac, pozostali si nudz); • grupy wymieniajce si odpowiedziami; • grupy koczce prac szybciej, ni inne; • grupy nie doprowadzajce zadania do koca, nie s gotowe do prezentacji wyników.
Przy wszystkich zaletach pracy grupowej nie naley jednak cakowicie rezygnowa z innych form interakcji. Gdy nauczyciel przekazuje te same informacje caej klasie, zapisujc je na tablicy, oszczdza czas, a wszyscy uczniowie ucz si dokadnie tego samego w tym samym momencie, co umoliwia sprawdzanie wiedzy przy pomocy identycznego zestawu pyta na tecie.
Pamitaj! Praca w grupach wymaga starannego przygotowania i przestrzegania kolejnoci poszczególnych etapów, w przeciwnym razie moemy spodziewa si wielu problemów.
Jak pracowa z grup o zrónicowanym poziomie wiedzy i umiejtnoci (mixed-ability group)
Kada klasa jest grup o zrónicowanym poziomie wiedzy i umiejtnoci, kady ucze ma inny zasób wiedzy, oczekiwania, potrzeby i korzysta z innych strategii uczenia si. Rol nauczyciela jest takie zaplanowanie pracy z grup, by niezalenie od poziomu znajomoci jzyka obcego,
Planowanie lekcji
23
kady ucze mia poczucie, e jest jej czci – w przeciwnym razie straci motywacj do nauki. Bardziej zaawansowani uczniowie czuj si dowartociowani, jeli mog podzieli si swoj wiedz z innymi, pozostali – jeli bd mieli poczucie osignicia zaoonych celów. Oczekiwanie, e wszyscy uczniowie naucz si na lekcji dokadnie tych samych rzeczy, jest nierealistyczne. Pracujc z grup o zrónicowanym poziomie wiedzy i zdolnoci musimy tak zaprojektowa lekcj, aby kady ucze wykonywa zadania na miar swoich moliwoci. Moemy to zrobi rónicujc treci, zadania, role lub przydzielajc dodatkowe zadania. Moemy te umieszcza uczniów w odpowiednio dobranych grupach i podawa im rón informacj zwrotn, chwalc za podjcie wysiku na lekcji. Zadania wymagajce kreatywnoci s interesujce dla wszystkich uczniów, niezalenie od poziomu zaawansowania.
Rónicowanie treci Na lekcj o podróowaniu nauczyciel przygotowuje trzy rodzaje tekstów o rónym poziomie trudnoci i rónej dugoci – artyku prasowy o zagroeniach pyncych z rozwoju turystyki masowej, tekst z bloga podróniczego, ogoszenie biura podróy o dostpnych wycieczkach. Caa klasa pracuje nad sownictwem z tego samego obszaru tematycznego, ale na rónym poziomie zaawansowania.
Rónicowanie zada Po przeczytaniu fragmentu bloga podróniczego, jedna grupa odpowiada na pytania typu prawda/fasz, druga na pytania otwarte, a trzecia pisze wspomnienia z weekendowego wypadu do wasnego miasta.
Rónicowanie ról Planujc granie ról, debat lub symulacj przydzielajmy bardziej rozbudowane role lepszym uczniom. Sabsi uczniowie mog wykorzysta swoje inne talenty – plastyk przygotuje plakat, a informatyk wyszuka stron z dodatkowymi informacjami na omawiany temat.
Dodatkowe zadania Sabsi uczniowie otrzymuj dodatkow prac domow, by mogli utrwali sobie omawiane treci. Pozostali uczniowie w pracy domowej skupi si na aktywnym lub kreatywnym zastosowaniu zdobytej wiedzy.
Zadania kreatywne Kady ucze z przyjemnoci pomyli jak uzupeni zdanie typu „If I were an old man…” niezalenie od poziomu zaawansowania. Im bardziej kreatywne zadanie, tym bardziej sprawdzi si w takiej sytuacji.
Pamitaj! Przydzielajc uczniom zadania zrónicowane pod wzgldem poziomu i treci, nie zaznaczaj czy zadania s atwiejsze, czy trudniejsze. Unikaj dzielenia uczniów na lepszych i gorszych.
Inne sposoby W grupach o zrónicowanym poziomie wiedzy i zdolnoci powinnimy wszelkimi sposobami wspiera rozwój kompetencji kluczowych w zakresie rozumienia ze suchu, mówienia,
Teoria w piguce
24
czytania i pisania. Rozumienie ze suchu moemy uatwi pozwalajc na suchanie z jednoczesnym czytaniem transkrypcji tekstu. Sabsi uczniowie bd mieli wicej czasu na przygotowanie si do wypowiedzi ustnej, mog korzysta ze sporzdzonych wczeniej notatek, inni mog nagra swoj wypowied i samodzielnie analizowa popenione bdy. Na lekcji rozwijajcej umiejtno czytania ze zrozumieniem, bardziej zaawansowani uczniowie wypisuj na tablicy sówka i ich definicje, pozostali czytaj krótszy fragment tekstu. Na lekcji pisania moemy zada stworzenie krótszego albo duszego tekstu. Grupa, która upora si z wiczeniem przed czasem, moe otrzyma dodatkowe zadanie, trzeba tylko uwaa, by nie odebraa tego jako kary.
Wydajc polecenia lub organizujc prac w grupach, uywamy jzyka angielskiego. Dajc mniej zaawansowanym uczniom moliwo zrozumienia komunikatu, moemy wzmocni przekaz uywajc gestów lub symboli graficznych, moemy powtórzy polecenie w tej samej formie lub nieco je uproci. Jeli zadajemy pytanie otwarte caej klasie, skierujmy je do konkretnego ucznia, eby kady mia szans wypowiedzi. Zapisujmy wane informacje na tablicy i upewnijmy si, e kady ucze zdy wszystko przepisa, zanim je zmaemy.
Pracujc z grup o zrónicowanym poziomie wiedzy i umiejtnoci zakadamy, e uczniowie realizuj swoje indywidualne cele na miar wasnych moliwoci. Istotne jest, by po lekcji kady z nich mia poczucie, e nie zosta wykluczony z grupy, e nauczy si czego nowego i mia okazj do komunikowania si w jzyku angielskim.
Pamitaj! Kada grupa to grupa o zrónicowanym poziomie wiedzy i umiejtnoci, dlatego kada klasa wymaga innego podejcia.
Jak poprawia bdy
Bd popeniony przez ucznia jest wan informacj dla nauczyciela, poniewa wiadczy o niedostatecznym utrwaleniu reguy gramatycznej czy sownictwa. Poprawiamy bdy systemowe, a nie przejzyczenia wynikajce z nieuwagi. Brak reakcji na bd bdzie powodowa jego utrwalanie, a co za tym idzie, uniemoliwi jego skorygowanie w przyszoci. Zwracamy uwag na bdy pojawiajce si w trakcie wiczenia kontrolowanego okrelonej struktury gramatycznej. Poprawiamy bdy w wymowie, jeli zakócaj lub uniemoliwiaj skuteczn komunikacj. Wraliwsi uczniowie mog odbiera zwracanie uwagi na bdy jako krytyk, co moe doprowadzi do spadku motywacji, a w konsekwencji do braku podejmowania przez nich jakichkolwiek prób mówienia po angielsku.
Techniki poprawiania bdów
Oto kilka skutecznych sposobów na traktowanie bdów popenianych w trakcie wypowiedzi ustnej:
• Podajemy prawidow odpowied i prosimy o jej powtórzenie; • Scenicznym szeptem podrzucamy prawidow odpowied;
Planowanie lekcji
25
• Zachcamy ucznia do samodzielnej poprawy, np. mówic: „Can you say that again?”; • Zachcamy wszystkich uczniów do poprawy bdów, np. mówic: „Anyone?”; • Mona powtórzy zdanie do momentu wystpienia bdu, zawiesi gos i czeka, a ucze
poda prawidow form; • Jeli ucze uy czasu teraniejszego zamiast przeszego, moemy powtórzy pytanie
z naciskiem na sowo „did”; • Umówionym gestem (np. ukadajc donie na ksztat litery T) sygnalizujemy bd w uyciu
czasu; mona w ten sposób wskaza, e wypowied nie jest w peni poprawna i poczeka na samodzieln analiz i popraw bdu;
• Jeli bd pojawia si w trakcie duszej wypowiedzi lub dyskusji, notujemy go na kartce i wracamy do niego po zakoczeniu wiczenia. Taki sposób ma dodatkow zalet – nie przypisujemy bdu konkretnemu uczniowi, a z poprawy odnosi korzy caa klasa;
• Prosimy uczniów o nagranie fragmentu lekcji, odsuchanie, odszukanie i wspóln popraw bdów;
• Nigdy nie zapisujemy bdnych form na tablicy.
Pamitaj! Samodzielne poprawienie bdu przez ucznia jest bardziej skutecznym sposobem rozwijania wiedzy o jzyku, ni powtórzenie prawidowej formy po nauczycielu.
Organizacja zaj
Jak utrzyma dyscyplin na lekcji jzyka angielskiego
Zdarzaj si pedagodzy obdarzeni naturaln charyzm, którzy nie maj problemów z utrzymaniem dyscypliny w klasie, jednak dla wielu modych nauczycieli stanowi to najwiksze wyzwanie. Zastanówmy si, z czego to wynika i poszukajmy skutecznych rozwiza.
Klasa to zbiór jednostek. Rol nauczyciela-przywódcy jest sformuowanie klarownych regu postpowania oraz takie wyznaczenie celu ogólnego i celów szczegóowych, aby grupa nauczya si wspólnie podejmowa odpowiedzialno za swoje dziaania. Jest to moliwe tylko przy wzajemnym zaufaniu i zaangaowaniu. Poczucia odpowiedzialnoci grupowej nie mona wymusi nakazem ani grob, natomiast mona je wzmocni pozytywn informacj zwrotn, nagrod i uznaniem. Jeli kady czonek zespou czuje si jego istotn czci, nie bdzie zakóca wspólnej pracy. Integrujc grup wokó jasno okrelonych celów, nauczyciel zapobiega problemom z dyscyplin. Idealna lekcja przebiega we waciwym tempie, czas jest doskonale wykorzystany, nikt i nic nie zakóca wykonania planu.
Dyscyplina czsto utosamiana jest z cisz panujc na lekcji. Spokój w klasie oznacza co prawda, e nauczyciel kontroluje zachowanie uczniów, nie oznacza jednak, e omawiany materia jest skutecznie przyswajany. W czasie pracy w grupach na lekcji z reguy panuje haas, ale jest on nieodzowny w procesie dochodzenia do wspólnych ustale. Wedug Penny
Teoria w piguce
26
Ur (1996: 270) dyscyplina to „sytuacja kiedy zarówno nauczyciel, jak i uczniowie, akceptuj i konsekwentnie przestrzegaj zasad dotyczcych takiego zachowania w klasie, które prowadzi do bezproblemowego i skutecznego procesu nauczania i przyswajania wiedzy”.
Czynniki wpywajce na brak dyscypliny
Podstawowym czynnikiem powodujcym zakócanie przebiegu lekcji przez uczniów jest nieznajomo lub brak akceptacji regu zachowania obowizujcych w danej placówce szkolnej (regulamin szkoy). Kady nauczyciel powinien te ustali jasne i proste zasady uczestnictwa w swoich zajciach. Brak dyscypliny jest te czsto efektem znudzenia. Mówilimy ju, jak istotnym czynnikiem dobrego projektowania zaj jest ich zrónicowanie. Jeli stale uciekamy si do kilku technik, które mamy dobrze opanowane, doprowadzimy do spadku zainteresowania i obnienia motywacji, co byskawicznie przeoy si na zakócanie przebiegu lekcji przez uczniów. Brak zaangaowania moe by równie skutkiem braku identyfikacji z celami wyznaczonymi przez nauczyciela. Ucze, który z rónych powodów nie ma ochoty zaangaowa si w wykonanie zadania, bdzie sprawia kopoty. Aranacja przestrzeni sali lekcyjnej równie moe wpywa na niewaciwe zachowania uczniów. Jeli stoy ustawione s w taki sposób, e nauczyciel nie jest w stanie podej do kadego ucznia i nawiza z nim kontaktu wzrokowego, dyscyplinowanie jest utrudnione. (Wicej informacji na ten temat w Zestawie nr 3). Pamitajmy, e motywacj moe równie obniy zbyt czste i nieprzemylane poprawianie bdów. Postawa nauczyciela ma wpyw na wszystkie wymienione wyej czynniki.
W sytuacji, kiedy mamy do czynienia z uczniami, którzy przejawiaj wrodzon niech do podporzdkowania si reguom grupy, najlepiej zwróci si o pomoc do wychowawcy, psychologa szkolnego lub dyrektora szkoy. Na zmian niepodanej postawy przejawiajcej si brakiem dyscypliny, moemy wpyn na poziomie poznawczym (ucze zrozumie skutki swojego zachowania), emocjonalnym (ucze uwiadomi sobie, co czuj inne osoby w klasie) i behawioralnym (ucze poniesie konsekwencje swojego zachowania).
Pamitaj! Odpowiednie planowanie lekcji ma wielki wpyw na zapobieganie problemom z brakiem dyscypliny.
Zapobieganie problemom z dyscyplin
Jeli przypadki naruszania dyscypliny zwizane s z nieznajomoci regu, upewnijmy si, e wymagania dotyczce zachowania s jasne i zrozumiae, wyjanijmy dlaczego wymagamy ich stosowania. W ramach pracy w grupach zachmy uczniów do stworzenia plakatów, gdzie zapisane bd zasady uczestnictwa w zajciach angielskiego („Say «hello» when you enter the classroom”, „Raise your hand when you want to ask a question”, „Listen when your teacher speaks”). Moemy wywiesi w klasie tabel z imionami, na której uczniowie po kadej lekcji sami wystawi sobie ocen za prac. W bardziej zaawansowanych klasach warto poprosi uczniów o zaprojektowanie i spisanie kontraktu w jzyku angielskim.
Planowanie lekcji
27
Pamitajmy, e lekcja ma by ciekawa i zaskakujca. Dlatego tak wane jest uywanie rozmaitych dostpnych metod i technik aktywizujcych, zmiana tempa zaj czy modeli interakcji. Niech podrcznik, z reguy powtarzalny w swojej strukturze, nie bdzie jedynym ródem, z którego korzystamy. Moemy na potrzeby lekcji adaptowa materiay z filmików na YouTube, z prezentacji TED, seriali komediowych, programów dla dzieci, fragmentów podcastów, informacji ze stron internetowych, z prasy, prognozy pogody, fragmentów opowiada, instrukcji obsugi rozmaitych urzdze.
Jeli brak dyscypliny jest skutkiem braku identyfikacji z celami okrelonymi, mniej lub bardziej jasno, przez nauczyciela, spróbujmy zaangaowa uczniów w proces wyznaczania celów. Mog oni dokona wyboru tematów kolejnych lekcji, metod pracy, filmu do obejrzenia w domu i omówienia na lekcji, sówek do powtórzenia na kartkówk, iloci zadawanej pracy domowej czy tematu wypracowania.
Pamitaj! Im bardziej zaangaujesz uczniów w proces decydowania o celach i przebiegu lekcji, tym mniejsze prawdopodobiestwo naruszania dyscypliny.
Sposoby radzenia sobie w sytuacjach naruszenia dyscypliny
Oto kilka prostych sposobów zachowania si w sytuacjach naruszenia dyscypliny:
1. Zachowaj spokój; 2. Nawi kontakt wzrokowy z winowajc; 3. Przypomnij zasady obowizujce na lekcji; 4. Odwoaj si do zasad obowizujcych w szkole; 5. Odczekaj chwil, daj uczniowi czas na zmian zachowania; 6. Skró dystans fizyczny – podejd; 7. Poó do na awce; 8. Wyra niezadowolenie w jzyku angielskim; 9. Wyra niezadowolenie w jzyku polskim; 10. Przesad ucznia; 11. Wywoaj ucznia do odpowiedzi; Popro o chwil indywidualnej rozmowy po lekcji.
Pamitaj! Jeli grupa nie przykada si do wykonania zadania, moesz odj jej punkty i przydzieli je drugiej.
Czy na lekcji angielskiego mona uywa jzyka polskiego
Nowa podstawa programowa zaleca „uywanie jzyka obcego nowoytnego nie tylko jako treci swoistej dla przedmiotu nauczania, ale równie jako jzyka komunikacji podczas zaj w rónych rodzajach interakcji, tj. zarówno nauczyciel – ucze, jak i ucze – ucze”. Oznacza to, e obok zapoznania ucznia z treciami nauczania okrelonymi w sylabusie, istotnym
Teoria w piguce
celem jest rozwijanie umiejtnoci praktycznej komunikacji w jzyku angielskim. Nauka kadego jzyka obcego sprzyja rozwojowi kompetencji kluczowych „mikkich”, takich jak umiejtno wspópracy w grupie, organizowania wasnego procesu uczenia si, obserwacja rónic midzykulturowych i wiele innych. Od innych przedmiotów szkolnych odrónia j to, e przedmiot nauki jest jednoczenie rodkiem przekazu.
W latach 80. najwikszy wpyw na sposób nauki jzyków mia Stephen Krashen i jego teoria przyswajania drugiego jzyka. Rozrónia on proces naturalnej, podwiadomej akwizycji (nabywania) jzyka ojczystego przez native speakerów oraz proces wiadomego uczenia si jzyka obcego, wymagajcego znajomoci regu gramatycznych i formalnej instrukcji (Harmer, 2007: 50). Akwizycja jzyka w warunkach naturalnych, bdca skutkiem otrzymywania zrozumiaej treci, prowadzi do autentycznej komunikacji. Mona wic zaoy, e im bardziej okolicznoci nauki jzyka obcego przypominaj przyswajanie jzyka ojczystego, tym bardziej prawdopodobne, e proces opanowania jzyka obcego bdzie uwieczony sukcesem. Skutkiem tego zaoenia byo gbokie przekonanie nauczycieli jzyków obcych, e jzyk ojczysty uczniów bdzie przeszkod w rozwijaniu nowego, niejako równolegego systemu jzykowego, m. in. ze wzgldu na potencjalne interferencje, powodujce bdy. Obecnie celem nauczania jzyka obcego w polskiej szkole nie jest jednak rozwój dwujzycznoci. Nauczyciele powinni wiadomie korzysta z dodatkowych korzyci, jakie niesie za sob uywanie jzyka polskiego na lekcjach jzyka obcego.
Konieczno uywania jzyka angielskiego
Nadrzdnym celem nauczania jzyka angielskiego jest rozwój kompetencji komunikacyjnych uczniów. Nauczyciel jest najwaniejszym ródem wiedzy na temat jzyka, poniewa dostarcza podstawowego modelu do naladowania. Rol nauczyciela jest takie zaplanowanie procesu edukacyjnego, by wykorzysta rónorodne techniki aktywizujce, tak by uczniowie mieli jak najwicej okazji do suchania, powtarzania i konstruowania rónych wypowiedzi ustnych. Nauczyciel komunikujc si z uczniami po angielsku modyfikuje swój jzyk tak, by treci byy zrozumiae, mówi wolniej, z przesadn intonacj, akcentujc sowa kluczowe, stosujc uproszczone struktury gramatyczne i sownictwo. Uywany wiadomie i w odpowiednim wymiarze TTT, czyli Teacher Talking Time, peni bardzo wan rol dydaktyczn. Dostarcza zrozumiaej treci, przyczyniajc si do rozwoju kompetencji jzykowej uczniów, dlatego ograniczenie go na rzecz komunikacji w jzyku polskim, pozbawia uczniów odpowiedniej ekspozycji na jzyk docelowy.
Uzasadnione uywanie jzyka polskiego
Istniej jednak sytuacje, w których uycie jzyka polskiego na zajciach jest uzasadnione, np. wtedy, gdy uycie angielskiego jest nieefektywne (moemy wyda polecenie po polsku, jeli wykonanie zadania przynosi wiksz korzy ni wysiek woony w zrozumienie instrukcji), nieskuteczne (uycie angielskiego nie skutkuje lepszym przyswojeniem omawianego materiau) i nienaturalne (w danym momencie uczniowie lepiej funkcjonuj w jzyku ojczystym).
Planowanie lekcji
Uczniowie maj naturaln potrzeb komunikowania si w jzyku ojczystym i potwierdzania, czy dobrze zrozumieli omawiane zagadnienia, polecenia, wyjanienia. Daje im to poczucie bezpieczestwa. Pracujc w grupach i wykonujc zadania, czsto konsultuj si midzy sob po polsku. Nie naley im tego zabrania (zwaszcza, e nauczyciel nie jest w stanie nadzorowa jednoczenie kilku grup), jeli efektem wspólnej pracy bdzie tekst w jzyku angielskim. Powinnimy odwoywa si do jzyka polskiego w sytuacji, kiedy stykamy si z bdami wywoanymi interferencj (uywanie czasu przeszego zamiast Present Perfect). Porównanie obu jzyków pomaga zrozumie i eliminowa bdy. Moemy wykorzysta jzyk polski w wiczeniach na tumaczenie (grupa streszcza duszy tekst po polsku), do powtórki sownictwa czy sprawdzenia znajomoci gramatyki. Jeli polecenie wydane w jzyku angielskim jest niezrozumiae, moemy najpierw je uproci w jzyku angielskim, a dopiero potem poda je po polsku. Wprowadzajc nowe sowo moemy poda jego definicj po angielsku, moemy zademonstrowa znaczenie, moemy posuy si ilustracj, moemy równie, jako jeden z dostpnych sposobów, poda wyjanienie po polsku (zwaszcza pojcia abstrakcyjne lub silnie nacechowane kulturowo). Tumaczenie, przez lata kojarzone wycznie z mocno krytykowan metod grammar translation, to bardzo istotna umiejtno, niezbdna we wspóczesnym wiecie, jeli bdziemy j rozumie jako mediacj midzy dwoma systemami jzykowymi i kulturowymi, która jest jedn z kompetencji kluczowych.
Nieuzasadnione uywanie jzyka polskiego
Kady przypadek uycia jzyka polskiego na lekcji powinien by uzasadniony i uwiadomiony. Im wyszy poziom znajomoci jzyka obcego, tym mniejsza potrzeba uywania jzyka polskiego. Tumaczenie zasad tworzenia pyta w czasie Simple Present po polsku na poziomie A1 jest zrozumiae, natomiast nie ma potrzeby uywania jzyka polskiego do wyjaniania rónic midzy czasem Past Perfect a Past Perfect Continous na poziomie B2. Jeli nauczyciel naduywa tego narzdzia komunikacji, moe doprowadzi do sytuacji, kiedy uczniowie przestan podejmowa jakikolwiek wysiek rozumienia tekstów w jzyku bdcym przedmiotem nauczania, oczekujc natychmiastowego tumaczenia na polski, co nie prowadzi do rozwoju kompetencji komunikacyjnych w jzyku docelowym i stawia pod znakiem zapytania zasadno procesu dydaktycznego. Mona zastanawia si, z jakich powodów nauczyciel komunikuje si z uczniami w jzyku polskim. Przypumy, e wynika to z faktu braku wiary we wasne umiejtnoci jzykowe. W takim przypadku unikanie mówienia po angielsku doprowadzi do pogorszenia kompetencji jzykowych nauczyciela. Tylko jeli próbujesz coraz lepiej dostosowa swój TTT do potrzeb grupy i poszukujesz najlepszych sposobów takiego wyraenia treci w jzyku angielskim, aby byy jak najbardziej przystpne dla uczniów i odpowiednie do ich poziomu znajomoci jzyka, rozwijasz si jako nauczyciel i anglista w procesie uczenia si przez cae ycie.
Pamitaj! Jzyk angielski jest przedmiotem i rodkiem nauczania. Nie moesz ogranicza ekspozycji uczniów na ten jzyk, chyba, e jest to uzasadnione w okrelonych sytuacjach.
Teoria w piguce
TTT jest jednym z najistotniejszych narzdzi dydaktycznych pozostajcych w dyspozycji nauczyciela. Oznacza czny wymiar czasu przypadajcy na wypowied ustn nauczyciela w czasie lekcji, w trakcie prezentacji, dyskusji, organizowania pracy klasy. Sposób, w jaki uywa on jzyka, wywiera zasadniczy wpyw na rozwój kompetencji komunikatywnych u uczniów.
Cechy TTT
TTT powinien charakteryzowa si nastpujcymi cechami:
• jest uproszczony, ale pozostaje naturalny; • jest zrozumiay dla uczniów w okoo 85 – 95%, zawsze lekko powyej ich
poziomu kompetencji; • zachca do interakcji poprzez zadawanie pyta, robienie przerw
umoliwiajcych komentowanie; • nawizuje do tego, co uczniowie ju wiedz; • zawiera wiele powtórze, podkrela znaczenia i kontekst uycia sów, które poddaje
swoistemu „recyklingowi”.
Funkcje TTT
Peni wiele funkcji bezporednio przyczyniajcych si do skutecznej nauki jzyka. Poprzez zadawanie pyta angauje uczniów do wypowiedzi. Pozwala na spersonalizowanie omawianych treci i stanowi model naturalnej komunikacji na tematy interesujce uczniów w danej chwili. Stanowi model wymowy i intonacji. Niezastpiony w storytellingu. Jest równie wzorem etykiety jzykowej – przyjtych w kulturze anglosaskiej zachowa jzykowych i norm grzecznociowych. Jest narzdziem organizacji pracy w klasie. Przy wszystkich zaletach TTT przyjmuje si, e w najlepszym razie nie powinien zabiera wicej ni 30% czasu na lekcji. Jednorazowo wypowied nauczyciela nie moe trwa duej ni 10 min.
Cechy STT
STT, czyli Student Talking Time, to czny czas przeznaczony na indywidualn wypowied ucznia. Jest najlepsz okazj do wiczenia jzyka, przeamywania wasnych trudnoci z mówieniem, okazj do suchania opinii kolegów. Chocia STT moe zawiera liczne bdy, stanowi dla nauczyciela wane ródo informacji o tym, które zagadnienia sprawiaj uczniom problemy. Na lekcji niewaciwie zaplanowanej przez dominujcego nauczyciela, STT moe nie przekracza nawet paru minut. Jeli uczniowie nie bd mieli okazji aktywnie uczestniczy w interakcji, zajm si innymi rzeczami, co moe skutkowa brakiem dyscypliny.
Ograniczanie TTT
Sposób korzystania z TTT jest odbiciem postawy nauczyciela wobec jego wasnej pozycji w klasie. Jeli uwaa on, e jest centraln postaci, dominujc z racji wieku i wyksztacenia,
Planowanie lekcji
bdzie mia tendencje do naduywania TTT. Obecnie zaleca si nauczycielom ograniczanie dugoci swoich wypowiedzi i korzystanie z innych dostpnych rodków dydaktycznych po to, eby zapewni uczniom jak najwicej czasu na aktywno.
Oto propozycje rónych sposobów redukowania TTT:
• planowanie lekcji tak, by uywa rozmaitych technik aktywizujcych i modeli interakcji, np. pracy w grupach;
• zadawanie pyta naprowadzajcych (elicytacji), gdzie ucze sam dochodzi do prawidowej odpowiedzi;
• zadawanie pyta otwartych, które daj okazj do duszej, bardziej spersonalizowanej wypowiedzi;
• czste sprawdzanie rozumienia; • unikanie powtarzania pyta, polece, instrukcji (lepiej poprosi, eby zrobili
to uczniowie).
Dobr praktyk jest podanie uczniom klucza z rozwizaniami zadania – lepiej eby sprawdzili je samodzielnie w grupach, ni jednoczenie ca klas. Jeli po zadaniu pytania w klasie zapanuje cisza, spokojnie poczekaj, nie powtarzaj i nie parafrazuj pytania. Daj uczniom szans na wymylenie odpowiedzi. Nigdy nie powtarzaj bdnych odpowiedzi uczniów.
Aby mie wiadomo, czy w naszej praktyce zawodowej uywamy TTT w odpowiednim wymiarze, moemy nagra fragment swojej lekcji i przeanalizowa j w domu. Jeli spodziewamy si hospitacji, popromy Mentora o zwrócenie uwagi na ten aspekt naszej pracy.
Niewerbalne ograniczanie TTT
Zalewanie uczniów potokiem sów moe okaza si bezproduktywne. Ograniczajc TTT warto wiadomie skorzysta z szerokiego zasobu rodków komunikacji niewerbalnej. Polecenie mona zapisa na tablicy. Wystarczy podnie do góry ilustracj, uczniowie chóralnie powtórz sówko. Dowiadczeni nauczyciele chtnie stosuj gesty do dzielenia klasy na grupy, wywoywania do odpowiedzi, wskazywania bdu, miejsca w tekcie, gdzie znajduje si odpowied. Krc po klasie i utrzymujc kontakt wzrokowy z uczniami, nauczyciel motywuje ich do wysiku.
Pamitaj! Nagraj swoj lekcj, eby sprawdzi, czy twój TTT nie zajmuje wicej ni 30% czasu lekcji. Sprawd te, jak dugo mówi twoi uczniowie.
Rytuay klasowe
„Rytuay to ogólnie przyjte w danej grupie zwyczaje, dajce poczucie wspólnoty i odróniajce j od innych grup. Maj one silny zwizek z poczuciem przynalenoci i przemiany z grupy formalnej (klasy narzuconej instytucjonalnie) w grup nieformaln
Teoria w piguce
Rytuay klasowe peni istotn rol w organizacji pracy przed i w trakcie lekcji. S ustalone i przewidywalne, przez co wpywaj na obnienie poziomu stresu u uczniów, spowodowanego wymaganiem komunikacji w jzyku obcym, zapewniajc poczucie bezpieczestwa. Klarownie wyartykuowane i przestrzegane reguy wspópracy w grupie zapewniaj poczucie przynalenoci i dziaaj integrujco. Rytuay stanowi niezbdne, z punktu widzenia nauczyciela, narzdzie organizacji pracy na lekcji, poniewa jasno okrelaj oczekiwania stawiane uczniom, zapobiegajc problemom z dyscyplin. Uatwiaj uporzdkowanie przestrzeni i kontrolowanie przebiegu lekcji. Stwarzaj bezpieczne otocznie.
Rytuay uatwiaj prac
• uczniowie powinni wiedzie, dlaczego maj zachowywa si w okrelony sposób; • zasada jest jasno sformuowana i przewiczona; • zamanie zasady niesie za sob nieuniknione konsekwencje; • zasady trzeba przypomina, werbalnie lub niewerbalnie (plakat, gest); • zasady obowizuj wszystkich, równie nauczyciela; • im modsi uczniowie, tym wiksza potrzeba rytuaów.
Przestrzeganie rytuaów moe zacz si ju przed lekcj, jeli nauczyciel wymaga okrelonego zachowania przed wejciem do klasy. Uczniowie wiedz, jak rozpoczyna si lekcja, a jak koczy, jak wytumaczy swoje spónienie, jak prosi o pozwolenie na wyjcie z klasy, jak zgasza si do odpowiedzi. Grupa rozumie i reaguje na ustalone gesty, jakich uywa nauczyciel, kiedy przywouje klas do porzdku, rozpoczyna lub koczy zadanie. Jednak nadmierne skupianie si na rytuaach, na utrzymywaniu w klasie porzdku i tworzeniu przewidywalnego otoczenia moe doprowadzi do spadku zaciekawienia i poczucia zaangaowania uczniów.
Przykady rytuaów na lekcji angielskiego
Lekcja jzyka obcego tym róni si od innych, e przedmiot nauki jest jednoczenie narzdziem komunikacji. Dlatego przedstawienie regu w formie infografiki i umieszczenie ich w widocznym miejscu w klasie peni podwójn rol – po pierwsze: przypomina o przyjtych zasadach, po drugie: utrwala znajomo sów i zwrotów w jzyku angielskim (uczenie peryferyjne). Rytuaem werbalnym moe by te klasowa „przysiga” powtarzana chóralnie zawsze na pocztku lekcji, np. „I swear to speak English, and nothing but English” lub „I will work hard in class today”. A po lekcji nauczyciel moe zasign opinii uczniów na temat lekcji mówic „Raise your hand if you liked our class today.”
Spójrzmy na przykadowe sposoby prezentowania i utrwalania rytuaów klasowych. Wymylenie i wykonanie plakatów tego typu idealnie nadaje si na temat pracy w grupach.
Planowanie lekcji
Ryc. 9. Przykady tablic z rytuaami klasowymi
Pamitaj! Rytuay powinny stanowi bezpieczn ram, ale rzeczy, które si w niej dziej, mog by nieprzewidywalne.
Co si dzieje po lekcji
Dobrze zaprojektowana lekcja nawizuje do poprzedniej (powtarza i rozwija omawiane treci, aktywizuje przyswajan wczeniej wiedz) i przygotowuje grunt dla wprowadzania nowego materiau. Dlatego nauczyciel musi mie wiadomo, czy w przeprowadzonej lekcji osign zaoone cele. Jeli nie, materia trzeba bdzie omówi ponownie, przy uyciu innych technik, jeli tak – mona zaplanowa zadania aktywizujce posiadan przez uczniów wiedz. Mona powiedzie, e planowanie kolejnej lekcji zaczyna si w momencie zakoczenia poprzedniej.
Bezporednio po lekcji
Konspekt dopiero co zakoczonej lekcji bdzie stanowi punkt wyjcia do planowania nastpnej. Wiemy, które zadania okazay si mao interesujce, a które spowodoway zbyt duy haas i zamieszanie. Powinnimy pamita, jakie nieprzewidziane problemy pojawiy si w trakcie lekcji i jak sobie z nimi poradzilimy (przykadowo, jeli uczniowie mieli problem ze zapamitaniem nowych sówek, prawdopodobnie dodatkowe wyjanienia umiecilimy na tablicy). Dlatego po zakoczonej lekcji warto zaznaczy na konspekcie, co zadziao dobrze, a co nie, dodatkowo zrobi zdjcie tablicy przed wytarciem, eby nie zapomnie w jakim kierunku przebiegaa lekcja. Notatki na konspekcie i zdjcie tablicy pomog nam precyzyjniej okreli przewidywane trudnoci w czasie nastpnej lekcji, wic nasz kolejny plan powinien jeszcze lepiej odpowiada za potrzeby uczniów.
Teoria w piguce
Autorefleksja, rozumiana jako zwrócenie si podmiotu ku wasnej aktywnoci, jest narzdziem samodoskonalenia. To cigy proces zadawania sobie pyta: „Co si zdarzyo?”, „Jak?”, „Dlaczego?”, „Co z tego wynika?”, „Jaka bya moja rola w ksztatowaniu zdarze?”, „Co czuem?”, „Czy mog to zrobi inaczej?”, „Czy mog to zrobi lepiej?”. Poszukujc odpowiedzi na tak postawione pytania, zaczynamy dostrzega nowe rozwizania, powizania czy zalenoci. Stajemy si lepszymi nauczycielami. Jeli wychodzc z lekcji stwierdzimy, e bya udana, to taki bezrefleksyjny opis dowiadczenia nie przyczyni si gbszego zrozumienia naszego stylu nauczania. Autorefleksja to obserwacja i samoocena, ocena wasnych czynów z pewnego dystansu, który umoliwia korekt pewnych zachowa (uczymy si na bdach). Poprzez takie rozwaanie monitorujemy wasny rozwój zawodowy i osobisty, dziaania nieuwiadomione i rutynowe zastpujemy wiadom aktywnoci, stajc si ekspertami w naszej dziedzinie.
Ryc. 10. Proces autorefleksji
Istnieje wiele narzdzi, przy pomocy których moemy wiczy i pogbia umiejtno autorefleksji.
• Prowadzenie pamitnika – eby opisa nasze obserwacje i subiektywne uczucia musimy najpierw gboko si zastanowi. Pisanie to wyraz naszych myli, a nawet forma terapii. Pamitnik moe przybra form bloga lub vloga.
• Nagrywanie lekcji – odsuchujc nagranie moemy sprawdzi proporcje TTT do STT: na ile jasne s nasze polecenia i czy mówimy wystarczajco gono. Nagrywajc si na wideo widzimy, jak poruszamy si po klasie.
• Obserwacja lekcji przez zaprzyjanionego nauczyciela – uzyskujemy bezstronny i yczliwy opis przebiegu lekcji i atmosfery panujcej w naszej klasie.
• Proba o ocen uczniów – uczniowie to najlepsi specjalici od edukacji, mog oceni lekcj podnoszc rk w odpowiedzi na pytanie „Kto uwaa, e dzisiejsza lekcja bya
Planowanie lekcji
za trudna?”, mog wypeni specjalny kwestionariusz. Pytanie uczniów o opini nie prowadzi do utraty autorytetu.
• Badania w dziaaniu – czc rol badacza i praktyka moesz postawi sobie pytanie, na które poszukasz odpowiedzi obserwujc wasne lekcje, np: „Czy sposób, w jaki poprawiam bdy, prowadzi do wikszej poprawnoci wypowiedzi ustnych moich uczniów?”.
• Dzielenie si problemami z innymi nauczycielami – najlepsz grup wsparcia s anglici pracujcy w tej samej szkole, mona czyta i publikowa w sieci blogi i vlogi, które umoliwiaj dodawanie komentarzy, warto przyczy si do jednej z licznych grup nauczycielskich na Facebooku lub zaoy swoj, mona te ledzi #reflectiveteacher na Twitterze.
Pamitaj! Po kadej lekcji zastanów si, czy zastosowane przez ciebie techniki okazay si skuteczne, czy zaoone cele mona byo osign w inny sposób, jak poradzie sobie z nieoczekiwanymi problemami, czy niektóre z nich si powtarzaj? Refleksja jest nieodzownym elementem samorozwoju.
Przykady dobrych praktyk Planujc lekcj naley starannie przemyle i okreli cel lekcji. Wszystkie czci lekcji powinny by zwizane z osigniciem tego celu.
Na kad lekcj naley sporzdzi konspekt. Po zmodyfikowaniu, ten sam konspekt moe by uyty na innej lekcji.
Przed lekcj sprawdzamy, czy w sali lekcyjnej znajduje si wszystko, co bdzie nam potrzebne.
Dodatkowe materiay dydaktyczne potrzebne na danej lekcji, powinny by przygotowane i uoone w odpowiednim porzdku.
Przykady dodatkowych zada, które mog by przeprowadzone na dowolnym etapie lekcji, przechowujemy w specjalnym folderze, który suy jako koo ratunkowe w nieprzewidzianych momentach.
Klasowe rytuay pomagaj utrzyma dyscyplin na lekcji.
Kreatywno i innowacyjno
Zawód nauczyciela jzyka obcego daje nam wiele moliwoci rozwijania wasnej kreatywnoci i innowacyjnoci. Po pierwsze – planowanie lekcji jest jak pisanie scenariusza sztuki teatralnej, zmusza nas do nieustannych poszukiwa nowych rozwiza z wykorzystaniem rozmaitych materiaów dydaktycznych i technik aktywizujcych. Po drugie – piszc
Teoria w piguce
Uczniowie, poprzez medium jzyka obcego, maj okazj wyraa siebie w pracach plastycznych, tworz teksty, komentuj filmy, suchaj piosenek, rozwijajc swoje kompetencje ekspresji artystycznej.
Kompetencje kluczowe
Nauczyciel rozwija nie tylko swoj umiejtno porozumiewania si w jzyku obcym. Poprzez autorefleksj uczy si analizowa swoj praktyk pedagogiczn, eksperymentowa i wprowadza zmiany, co przyczynia si do rozwoju umiejtnoci uczenia si. Wyszukujc w internecie nowe materiay do nauczania i adaptujc je na potrzeby swoich uczniów, nauczyciel rozwija kompetencje informatyczne. Kiedy nauczyciel wyznacza cele, przydziela i nadzoruje wykonanie zada czy motywuje uczniów do pracy, rozwija swoje kompetencje spoeczne i obywatelskie.
Na lekcjach jzyka angielskiego uczniowie nie tylko rozwijaj umiejtno porozumiewania si w jzyku obcym. Pracujc w grupach, ksztatuj swoje kompetencje spoeczne i obywatelskie. Korzystajc z rozmaitych metod i technik aktywizujcych, doskonal umiejtno uczenia si. Wyszukujc materiay do pracy domowej w internecie, rozwijaj kompetencje informatyczne.
Chcesz wiedzie wicej?
Aronson, E. (2005). Czowiek istota spoeczna. Warszawa: PWN. Warto przeczyta, eby lepiej zrozumie zachowania innych ludzi (i siebie te).
Cialdini, R. (2016). Pre-swazja. Sopot: GWP. W tej ksice moe zainteresowa ci rozdzia „Jedno 2 – Dziaanie razem”, strony 245 – 264.
Rod Bolitho The Dimensions of Continuing Professional Development. Niezwykle ciekawy mówca i peen pasji nauczyciel, który wyjani ci istot wykonywanego zawodu.
Bring on the learning revolution!. Sir Ken Robinson z humorem przedstawia perspektywy edukacji szkolnej w zmieniajcym si wiecie.
W artykule na stronie http://www.est-translationstudies.org/research/2012_DGT/ documents/2001_cook.pdf zapoznasz si z teoriami badajcymi skutek uywania jzyka ojczystego na lekcjach jzyka obcego.
Pobierz za darmo ksik Creativity in the English language classroom (red. Maley, A., Peachey, N.). To kopalnia wietnych pomysów do wykorzystania na lekcjach.
Znajdziesz w internecie
Artyku na temat autorefleksji. Edutopia to blog pisany przez i dla nauczycieli z pasj.
Strona, gdzie znajdziesz wietnie opracowane plany lekcji, uporzdkowane tematycznie i wedug poziomów nauczania.
Artyku na temat dyscypliny w blogu dla nauczycieli www.thoughtco.com. A tutaj znajdziesz wiele ciekawych wicze powiconych sownictwu, jak równie artykuy z zakresu metodyki nauczania.
Na stronie www.teachingenglish.org.uk znajdziesz te artykuy z zakresu metodyki nauczania.
Artyku na temat Teacher Talk and Student Talk.
Ciekawy wykad na temat TTT.
Poczytaj o komunikacji niewerbalnej w klasie.
38
Bibliografia Biskupski, M., Krzyanowska, E. (2009). Z nami przemoc nie ma szans. Warszawa: WSIP.
Bruder, K. (2010). 15 powodów, dla których warto napisa…plan lekcji. „Jzyki Obce w Szkole” nr 6: s. 155–166.
Byrne, D. (1986). Teaching Oral Skills. Londyn: Pearson Education Ltd.
Gerngross, G., Puchta, H. (1994). Creative Grammar Practice. Londyn: Longman.
Goleman, D. (2012). Przywództwo, które przynosi efekty. [W:] O zarzdzaniu ludmi (red. Kubisiak, P.). Warszawa: ICAN Institute.
Hadfield, J. (1992). Classroom Dynamics. Oksford: Oxford University Press.
Harmer, J. (2007). The Practice of English language Teaching. Londyn: Pearson.
Hedge, T. (2000). Teaching and Learning in the Language Classroom. Oksford: Oxford University Press.
Katzenbach, J.R., Smith, D.K. (2012). Dyscyplina zespoów. [W:] O zarzdzaniu ludmi (red. Kubisiak P.). Warszawa: ICAN Institute.
Komorowska, H. (2002). Metodyka nauczania jzyków obcych. Warszawa: Fraszka Edukacyjna.
O’Neil, J., Conzemius, A. (2006). The Power of SMART Goals : Using Goals to Improve Student Learning. Bloomington: Solution Tree Press.
Taraszkiewicz, M. (2002) Metody aktywizujce proces uczenia si. Warszawa: Verlag Dashofer Sp. z o.o.
Tsui, A.B.M. (1995). Introducing Classroom Interaction. Londyn: Penguin.
Ur, P. (1996). A Course in Language Teaching. Cambridge: Cambridge University Press.
Woodward, T. (1994). Models and Metaphors in Language Teacher Training. Cambridge: Cambridge University Press.
Woodward, T. (1992). Ways of Training. Londyn: Longman.
Planowanie lekcji
Ryc. 4. Patchworkowy model ESA 13
Ryc. 5. Proces planowania lekcji. Tabela opracowana przez Katarzyn Bruder 16
Ryc. 6. „Flow chart” prezentujcy plan przeprowadzenia lekcji 17
Ryc. 7. Plan lekcji zapisany na fiszkach 17
Ryc. 8. Scenariusz lekcji w formie mapy myli 18
Ryc. 9. Przykady tablic z rytuaami klasowymi 32
Ryc. 10. Proces autorefleksji 33
Wstp
Po przeczytaniu tego zeszytu
Jak skutecznie zarzdza zespoem
Czym kierowa si planujc kolejno zada
Podstawowe zasady zarzdzania grup

Jak zachowa równowag midzy TTT a STT
Rytuay klasowe
Przykady dobrych praktyk
Kreatywno i innowacyjno
Po przeczytaniu tego zeszytu
Jak skutecznie zarzdza zespoem
Wyznaczanie celów
Sekwencje wprowadzania nowego materiau
Jak pracowa z grup o zrónicowanym poziomie wiedzy i umiejtnoci (mixed-ability group)
Jak poprawia bdy
Techniki poprawiania bdów
Czynniki wpywajce na brak dyscypliny
Zapobieganie problemom z dyscyplin
Czy na lekcji angielskiego mona uywa jzyka polskiego
Konieczno uywania jzyka angielskiego
Uzasadnione uywanie jzyka polskiego
Nieuzasadnione uywanie jzyka polskiego
Cechy TTT
Funkcje TTT
Cechy STT
Ograniczanie TTT
Bezporednio po lekcji