Magazyn_Polski_12-2013.pdf

7/21/2019 Magazyn_Polski_12-2013.pdf

1/40

S MOOBRON LITWY I BI ORUSISAMOOBRONA LITWY I BIAORUSI SERGIUSZ PI SECKISERGIUSZ PIASECKI

NR 12 96) GRUDZIE

2013

NR 12(96) GRUDZIE2013

WIDM W GRODNIEWIDMA W GRODNIE


2/40


3/40

OD REDAKTORA

M A G A Z Y N 1

Wezwanie artystyczne

IRENAWALUREDAKTORNACZELNA

MAGAZYNUPOLSKIEGONAUCHODSTWIE

Zesp Grodzieskie Sowi-ki synie z ciekawych i ambitnychprojektw artystycznych, za ka-dym razem zadziwia publicznodoskonaym warsztatem, kreatyw-noci i stawianiem coraz miel-szych wezwa

W dn. 29 listopada w kociele

na Dziewiatwce w Grodnie od-bya sipremiera kantaty Stanisa-wa Moniuszki Widma do drugiejczci Dziadw Adama Mic-kiewicza. Reyserii i inscenizacjidokona solista Teatru WielkiegoOpery Narodowej w WarszawieRobert Dymowski. Wybitne dzie-o wykonali czterej solici z OperyNarodowej wsplnie z orkiestrkameralni chrem zespou Gro-

dzieskie Sowiki pod kierownic-twem muzycznym Alicji i AndrzejaBinertw. Ogldajc przedstawie-nie, byam bardzo dumna, e owe

wydarzenie kulturalne ma miejscew Grodnie.

Byo to ogromne wezwanieartystyczne, utwr wymaga bar-dzo wiele wysiku i pracy zarwnood orkiestry, chru, jak i solistw.

Przeciesto muzyka kompozyto-ra narodowego i strofy Wieszcza!

To dodatkowo zobowizuje po-wiedziaRobert Dymowski. Cie-sz si, e w Grodnie dla realiza-

cji dziea znalazem partnerw ifantastycznych przyjaci, ktrzynie zawahali si podj wezwania.Owe przedstawienie nadaje sidlaprofesjonalnych teatrw z profe-sjonalnymi orkiestrami, ktrzy niezawsze potrafi sprosta zadaniu.Sowiki jak najbardziej podoay.

Partytur przygotowa AndrzejBinert, wspaniay araner i autor

opracowania. Piknie zagrali mu-zycy z orkiestry kameralnej Gro-dzieskich Sowikw, towarzy-szc piewakom i chrowi podnieomyln batut Alicji Binert. Muzyka jest przecieprzeznaczonana skad symfoniczny podkrelireyser misterium. Tym bardziejnaley siim podziw.

Warto wspomnie, e zespGrodzieskie Sowiki od dzie-

siciu lat wsppracuje z solistamiOpery Narodowej z Teatru Wiel-kiego. Do wsplnych realizacjinalem.in. koncerty: Moniuszkona wesoo, Witaj, Majowo Ju-trzenko, z okazji 20-lecia zespo-u, Santo Subito powiconyb. Janowi Pawowi II, koldy. Jakpodkrelaj Binertowie, dziki tej

wsppracy wzbogacajswojwie-dz, zdobywajdowiadczenia mu-zyczne, uczsii doskonalswojeumiejtnoci artystyczne.

Widma jednak to najwik-sze nasze wsplne przedsiwziciemuzyczne. Pracowalimy staranniei duo. Po przyjedzie solistw niemielimy ani jednego dnia w tygo-dniu wolnego, prby byy od ranado pnego wieczora mwia popremierze Alicja Binert. Jestem

wdziczna wszystkim swoim arty-stom, e wytrzymali takie tempopracy i nasze z mem wysokie

wymagania. Oczywicie, spektaklmona doskonali bez koca: tak

piew, jak i grorkiestry.Bardzo szkoda, e jedynie tysic

grodnian obejrzao to niezwykeprzedstawienie. A jest warte tego,eby byo grane na scenie teatruprzez pewien czas, eby wszyscychtni nie tylko grodnianie, leczmionicy sztuki z innych miast imiasteczek mogli je obejrze. Napewno w cigu kilku tygodni sala

byaby penaRealia s, jednak, inne. Nieste-

ty, nie udao siw miecie wyna-j adnej sceny. To le wiadczyo decydentach, ktrzy pozbawiajpublicznogrodziesktak wspa-niaej oferty kulturalnej, ktra i takjest biedna, a nawet bardzo. Jeeliporwnaafisze, powiedzmy, Bia-egostoku i Grodna, to jestemy

prowincj, mimo

e mamy pu-blicznoz dobrym gustem, aspi-

racjami i wysokim poziomem kul-tury.

Przedstawienie wcale nie straci-o, a moe i zyskao, e byo gra-ne w scenerii wityni. Jest jednaknadzieja, e nie byo to ostatnieprzedstawienie misterium Dzia-dw w Grodnie.

Binertowie marz o festiwa-

lu Moniuszkowskim i zagraniufragmentw opery kompozyto-ra Straszny Dwr w Grodnie.Przed premier Widm mogobysi wydawa, e to s zbyt am-bitne i nierealne plany, jak na ze-spamatorski. Po przedstawieniumona powiedzie, e jest na mia-r moliwoci artystycznych i or-ganizatorskich Sowikw i jego

kierownikw.Wic czekamy na nowe wezwa-nia tego zespou i ich wspaniaychprzyjaci z Opery Narodowej w

Warszawie!

Sukces naley siodwanym


4/40

2 M A G A Z Y N

BIAORUBIAORU

Ukazaa si ksika Tade-usza Gawina O bycie Polakiem.Polacy w Biaoruskiej Socjalistycz-nej Republice Sowieckiej 1944-1991.

Z bada Midzynarodowe-go Instytutu Konwersji w Bonn

wynika, e Biaoru jest wrd20 najbardziej zmilitaryzowanychpastw wiata.

Rada Unii Midzyparlamen-tarnej (z siedzibw Genewie) przy-

ja rezolucj w sprawie zaginio-nych Biaorusinw: W. Gonczara,

A. Krasowskiego, J. Zacharenki, D.Zawadzkiego.aden kraj b. ZSRR nie chc

pamitao rocznicy rewolucji bol-szewickiej, nawet Rosja. Tylko Bia-oru w ten dzie, jak za czaswZSRR, ma wito pastwowe.

Pi obrazw z widokamiGrodna z ll. 1942-43 pdzla Wa-cawa Markowskiego, ur. w So-pokiniach mona nabyna aukcji,

zorganizowanej przez polski por-tal artinfo.pl. Informacjtznalaz

Andrej Waszkiewicz z MuzeumHistorycznego w Grodnie.

W Smorgoniach powsta-nie pomnik kompozycja Aka-demia Niedwiedzia (dwchskomorochw taczcych z nied-

wiedziem), ktr wykona znanyrzebiarz, pochodzcy z tego mia-sta Wadimir Cierebun.

PRZYGOTOWAAWANDAROMACZUK

W skrcie

ElektrowniajdrowaJednak powstaniew Ostrowcu na

Grodzieszczynie.2 listopada ukaszenko

podpisadekret. Zbuduje jAtomstrojeksport, firmarosyjska, jusam ten fakt budziniepokj o bezpieczestwou mieszkacw Biaorusii ssiedzi. Elektrowniaznajduje si40 km od Wilnai 200 km od Polski. Niepokjjest uzasadniony, bo rzdbdzie dydo zbudowania

elektrowni jak najtaszymkosztem. Nie przeprowadzononiezbdnych badasejsmicznych i nie wiadomo,jak bdochadzane reaktory.

Woda bdzie pobierana z Wilii,oddalonej o 10 km od obiektu.

Inwestycja bdzie kosztowaaok. 10 mld USA, kredytu najej budownictwo udziela Rosja.Elektrownia w Ostrowcu

bdzie siskadaa z dwchblokw, pierwszy zostaniezbudowany w 2018 r., a drugi

w 2020 r.Jaki bdzie jej wpyw na

rodowisko to jeszcze jednopytanie, na ktre nie madokadnej odpowiedzi. A mamyprzecieXXI wiek!

Pomnik PiaseckiegoPowstaKomitet BudowyPomnika SergiuszaPiaseckiego w Rakowie,ktry zrzesza znanych ludziz Polski, Biaorusi i Woch.

W jego skadzie s m.in. prof.Mikoaj Iwanow, prof. Zdzisaw

Julian Winnicki, Feliks Januszkie-wicz, Marek Buko, prof. RyszardDemel.

Posadowienie pomnika w uko-chanym przez Sergiusza Piaseckie-go Rakowie, w oparciu o dziaal-no Muzeum Januszkiewiczwstanie si pocztkiem przywraca-nia pamici o bohaterze w jegostronach rodzinnych, organizowa-nia merytorycznych konferencjinaukowych i popularyzatorskich,promowania Rakowa jako kreso-

wego miasteczka o wielkiej histo-rii, zwizanej take z dziaalnociinnego wielkiego rakowianina,historiozofa, rektora Uniwersy-tetu Wileskiego prof. MarianaZdziechowskiego, ktry w swoimtutejszym dworze zorganizowamiejsce spotka, nazwane pniej

AkademiRakowsk, w ktrej by-wali intelektualni luminarze epoki

napisano w owiadczeniu komi-tetu.Komitet rozpoczyna dziaa-

nia majce na celu upamitnieniepostaci oraz twrczoci pisarza,onierza biaoruskich formacjiZielonego Dbu, Dywizji Litew-sko-Biaoruskiej Wojska Polskiego,

wsppracownika Armii Krajowejw okupowanym Wilnie.

MUZEUM GALERIAJANUSZKIEWICZWWRAKOWIE, NAPODWRKUKTREGOSTANIEPOMNIKPIASECKIEGO


5/40

M A G A Z Y N 3

POLSKA

Pod honorowym patro-natem prezydenta RP Bronisa-

wa Komorowskiego w dn. 4-29listopada przed Uniwersytetem

Warszawskim przy KrakowskimPrzedmieciu bya czynna wystawaUnia Horodelska dzieje i pa-mi(1413-2013).

Polska jest zwolennikiempenego zniesienia wiz dla obywa-teli Biaorusi powiedziapodczaskonferencji prasowej ambasador

RP w Misku Leszek Szerepka,podkrelajc, e kwesti t trzebajeszcze skonsultowaz innymi kra-jami UE.

W gmachu MinisterstwaSpraw Zagranicznych RP w dn.16-17 listopada zorganizowanoDni otwarte, umoliwiajc zwie-dzanie obiektw nalecych do re-sortu oraz przygotowanych na tokazjwystaw.

Z okazji 200-setnej rocznicybohaterskiej mierci Jzefa Po-

niatowskiego w Muzeum WojskaPolskiego w Warszawie urzdzono

wystaw, Usque ad finem. KsiJzef Poniatowski w Bitwie Naro-dw pod Lipskiem.

'89 Korzenie Wolno-

ci to haso II Midzynarodo-wego Festiwalu HistorycznegoWiek XX. Anamneses, ktry od-bysiwe Wrocawiu w dn. 24-27listopada.

PRZYGOTOWAAMARIAZANIEWSKA

W skrcie

Szczyt klimatycznyw WarszawieKonferencja NarodwZjednoczonych w

sprawie zmian klimatuodbya siw

dn. 11 22 listopada naStadionie Narodowym wWarszawie.

Gomi spotkania byydelegacje ponad 200 krajw.Porozumienie, ktre zostaoosignito w Warszawie,

wyznacza drogdo dalszychnegocjacji. Pozwala tomienadziej, e w 2015

roku zostanwypracowaneglobalne rozwizania, ktre

bdkrokiem w stronochrony klimatu.

194 delegacje podpisayporozumienie kocowe, ktreustala zasady finansowania

walki ze zmianami klimatu,w tym pomocy dla pastwnajuboszych. Niestety,

w sprawie redukcji CO2

osignity kompromisoznacza wygrannajwikszych trucicieli Chini Indii, ktrzy nie podpisaliporozuminia. Ustalono, e coroku bdzisiprzeznaczana walkze zmianamiklimatycznymi 10 mld USA zerodkw publicznych.

W sprawie UkrainyWsplnie z rzdempodejmiemy wysiek

zbudowania nowegoplanu dziaania Polskiwobec Ukrainy powiedziaprezydent RPBronisaw Komorowskipo posiedzeniu RadyBezpieczestwaNarodowego.

Prezydent podkreli rwnie,e umowa stowarzyszeniowa UE--Ukraina jest wynegocjowana iczeka na podpis, za wane uznagosy o koniecznoci utrzymania

wszystkich kanaw oddziaywa-nia na sytuacj na Ukrainie oraz

wszystkich kontaktw, ktre mogbydecydujce dla odegrania przezPolskpozytywnej roli uatwiajcejUkrainie powrt do stou negocja-cji i podpisania umowy stowarzy-

szeniowej. Chodzi o kontakty zpartiami rzdzcymi i opozycyjny-

mi na Ukrainie oraz kontakty napoziomie rzdw i prezydentw.

Z kolei premier Donald Tuskpo posiedzeniu RBN zaznaczy,e Polska uznaa jako pierwszena wiecie pastwo niepodlegoUkrainy i jak mwi od tegoczasu jestemy uczestnikami pozy-tywnego fenomenu w polskiej po-lityce: sprawy Wschodu, a przede

wszystkim nasze relacje z Ukrainbyy zawsze obszarem konsensusupolitycznego w Polsce. Jak pod-kreli, jest to wane, poniewagra o zblienie Ukrainy do Europyi do Polski jest niezwykle skompli-kowana ze wzgldu na relacje we-

wntrz Ukrainy, jak i relacje Ukra-iny z pastwami ssiednimi.

PROTESTYNAMAJDANIEWKIJOWIE


6/40

4 M A G A Z Y N

POLSKARODACY W WIECIE

Czechy: zjazd PZKOXXII Zjazd PolskiegoZwizku Kulturalno-Owiatowego w RepubliceCzeskiej odbysi24listopada w Mostach kooJabonkowa. Wybranonowe wadze Zwizku iwytyczono plany dziaaniana najblisze cztery lata.

W Zjedzie wzio udzia175delegatw z 81 kPZKOz caego kraju. Przybyli teliczni gocie, m.in. konsulgeneralna RP w Ostrawie, AnnaOlszewska, przedstawiciel

polskiego Ministerstwa SprawZagranicznych, Adam Borkowski,przedstawiciele StowarzyszeniaWsplnota Polska.

Uchwalono nowy statut PZKO.Dokument wielokrotnie by pod-dawany przed zjazdem pod dysku-sj, dlatego zosta szybko uchwa-lony.

Delegaci Zjazdu zapoznali size sprawozdaniem z dziaalnociPZKO, jego rad, sekcji i komisjioraz uzgodnili program dziaaniana nastpny okres. Zjazd uchwa-

li ponadto m.in. nowy podziadochodw ze skadek czonkow-skich: 70 procentw dla ZG, 30 dla k.

Wybory naczelnych wadzZwizkowych odbyway ju we-dug nowego statutu. W tajnym

gosowaniu wybrano prezesa. Je-dynym kandydatem by dotych-

czasowy prezes PZKO Jan Ryko,potem wybrano Zarzd Gwny i

KomisjRewizyjn.Poinformowano, e minister

finansw i wicepremier RC pod-pisa decyzj o przekazaniu 750tys. koron, poza ramami tegorocz-nych programw dotacyjnych, namiesicznik Zwrot i dziaalno

PZKO. To wynik wizyty prezesaZwizku w ministerstwie finansworaz poparcia ze strony ministraPolaka Jerzego Cieciay.

PODCZASOBRADZJAZDU

Obrady Rady Polonii wiataW dniach 9-11 listopada br.

w Domu Polonii Zamku w

Putusku obradowaa RadaPolonii wiata, zoona zdelegatw reprezentujcychniemale wszystkie kraje,w ktrych zamieszkuje

zorganizowana Polonia.

W obradach wzili udzia pre-zes ZPB Mieczysaw Jakiewicz i

Andelika Borys, prezes RN ZPB.Podczas obrad w Putusku dys-kutowano o przyszoci Polonii,jej integracji i roli w krajach za-mieszkania, a take m.in. o KarciePolaka oraz sprawie podwjnegoobywatelstwa. Wieczorem pierw-

szego dnia zjazdu odbyy si wy-bory nowych wadz Rady. Nowym

prezesem Rady Polonii wiata zo-staJan Cytowski z Kanady. Z gro-na czonkw prezydium Rady po-przez aklamacj wybrano dwch

wiceprzewodniczcych: HelenMiziniak, prezydent EuropejskiejUnii Wsplnot Polonijnych, i Mi-chaa Mackiewicza, prezesa Zwiz-ku Polakw na Litwie.

11 listopada delegaci Poloniiwiata wzili udziaw uroczysto-ciach z okazji wita Niepod-legoci Polski na zaproszenieprezydenta RP Bronisawa Ko-morowskiego. Uczestniczyli w

uroczystociach przy Grobie Nie-znanego onierza oraz w marszu

Razem dla Niepodlegej. Marszprzeszed szlakiem szeciu po-

mnikw postawionych bohaterompolskiej niepodlegoci: prymaso-

wi Stefanowi kard. Wyszyskiemu,Wincentemu Witosowi, StefanowiGrot Roweckiemu, Ignacemu Ja-nowi Paderewskiemu, RomanowiDmowskiemu i Jzefowi Pisud-skiemu. Pochd zakoczysipodpomnikiem Marszaka przy Belwe-

derze. Wieczorem przedstawicie-le Polonii gocili w Paacu Prezy-denckim.

PRZYGOTOWAAWANDAROMACZUK


7/40

M A G A Z Y N 5

KALENDARZ

Ordownik niepodlegej PolskiW Muzeum azienki Krlewskie,w rocznicurodzin Ignacego JanaPaderewskiego 6 listopada, odbysiwernisawystawy I. J. Paderewski,poczony z prapremierowym pokazemfilmu dokumentalnego.

Film Paderewski czowiek czynu, sukcesu i sa-wy wyreyserowaWiesaw Dbrowski. Przedstawiahistoriwiatowej sawy pianisty i kompozytora, po-lityka i filantropa, ktry przyczynisido odzyskaniaprzez Polskniepodlegoci.

W 1915 r. wraz z Henrykiem Sienkiewiczem zao-yw Vevey Szwajcarski Komitet Generalny Pomo-cy Ofiarom Wojny w Polsce. W USA przed kadym

wystpem przemawiana temat niepodlegoci Pol-

ski. Udao mu si

zbli

ydo prezydenta W. Wilsona,ktremu w styczniu 1917 r., przekazamemoriana

temat Polski. Dziki temu sprawa niepodlegoci zna-laza siw synnych 14 punktach Wilsona. Wspieragen. Rozwadowskiego w planach tworzenia Legionu

Amerykaskiego, ktry miawalczyw Polsce z bol-szewikami. W wyniku tych dziaapowstaa polsko--amerykaska Eskadra Lotnicza im. Tadeusza Ko-ciuszki.

Paderewski otrzyma wiele tytuw i odznacze,m.in. tytu lordowski od brytyjskiego monarchy Je-

rzego V, Order Ora Biaego, LegiHonoroworazpomiertnie order wojenny Virtuti Militari. Po wy-buchu II wojny wiatowej w 1940 r. ponownie uda

Liceum KrzemienieckieTo polska szkoa wKrzemiecu, istniejcaw latach 1805-1831,

reaktywowana w ll. 1922-1939, nazywana takeAtenami Woyskimi.Jej najbardziej znanymuczniem byJuliuszSowacki.

Szko zaoy Tadeusz Czac-ki, wczesny wizytator placwekowiatowych guberni woyskiej,podolskiej i kijowskiej, przy udzia-

le Hugona Ko

taja. Dat za

o-enia liczy si 19 grudnia 1805 r.

Miecia si w siedzibie dawnegokolegium jezuickiego w zespolearchitektonicznym paacu Winio-

wieckich, ktry po kasacie zakonuprzeja Komisja Edukacji Naro-dowej. Szkoa miaa penifunkcj

orodka edukacyjnego i kultural-nego dla poudniowo-wschodnichKresw byej Rzeczypospolitej,oferujc wyksztacenie od ele-mentarnego poprzez rednie, za-

wodowe, ado pwyszego. Jakoliceum szkoa moga nadawani-sze tytuy naukowe.

Liceum szczycio si wasndrukarni oraz bogat bibliotek

opartna ksi

gozbiorze Stanis

awaAugusta Poniatowskiego. W roku

1825 biblioteka miaa blisko 31 tys.ksig (bez dubletw). Po upadkupowstania listopadowego Liceum

Krzemienieckie zostao zamkniteprzez wadze carskie. Czkadryoraz wikszo majtku szkoy

wchon tworzcy si Uniwersy-tet Kijowski, natomiast biblioteka(jedna z najcenniejszych i najbo-gatszych w wczesnej Polsce) orazbezcenna galeria Stanisawa Au-gusta Poniatowskiego zostay zra-bowane i umieszczone w Kijowie.Biblioteka ta staa sipocztkiemdla utworzenia Narodowej Biblio-teki Ukrainy w Kijowie. W 1836r. w budynku odebranym Liceumrozlokowano prawosawne semi-narium duchowne w Krzemiecu.

PRZYGOTOWAAMARIAZANIEWSKA

IGNACYJANPADEREWSKI

sido Ameryki, aby tam prowadzidziaalnonie-podlegociow.

Zmar29 czerwca 1941 r. w Nowym Jorku. Przed

mierciartysta wyraziwol, eby jego ciao trafiodo wolnej Polski, zaserce postanowiprzeznaczyPolonii.


8/40

6 M A G A Z Y N

FOTOFAKT

Widma w Grodnie

FOTOREPORTA

To bya wspaniaa uczta

muzyczna i wane wydarzeniekulturalne tak mogpowiedzie

ci, ktrzy ogldali misterium wedug

Dziadw w wykonaniu zespou

Grodzieskie Sowiki i solistw z

Opery Narodowej Teatru Wielkiego

w Warszawie, ktre odbyo siw

wityni Najwitszego Odkupiciela

na Dziewiatwce w Grodnie.

J

EDNA

ZE

SCEN

MISTERIUM

D

ZIADW

JEDNAZESCENMISTERIUMDZIADW

I

R

W

IRENAWALU

Dzieo muzyczne dostarczyo

publicznoci wielu doznai przeyduchowych, jakie towarzyszprzyzetkniciu siz prawdziwsztuk.Wszyscy artyci zasuyli na pochwa,take ci najmodsi, ktrzy po raz pierwszywystpili przed szerokpublicznocii w jake wspaniaym towarzystwie! Pozakoczeniu przedstawienia publicznowyrazia swj aplauz dugimi oklaskamina stojco.


9/40

M A G A Z Y N 7

N

AJM

ODSZE

ARTYSTKI

WIDOWISKA

TEATRALNEGONAJMODSZEARTYSTKIWIDOWISKATEATRALNEGO

O

D

LEWEJ

: A

NDRZEJ

I

A

LICJA

B

INERTOWIE

KIEROWNICY

ZESPO

U

G

RODZIE

SKIE

S

OWIKI

ORAZ

ODLEWEJ: ANDRZEJIALICJABINERTOWIE KIEROWNICYZESPOUGRODZIESKIESOWIKI, ORAZSOLISTA

O

PERY

N

ARODOWEJ

W

W

ARSZAWIE

R

YSZARD

W

RBLEWSKI

KTRY

SI

WCIELI

SOLISTAOPERYNARODOWEJWWARSZAWIERYSZARDWRBLEWSKI, KTRYSIWCIELIW

ROL

Z

EGO

PANA

WROLZEGOPANA

I

R

W

IRENAWALU

I

R

W

IRENAWALU


10/40

8 M A G A Z Y N

PAMI

Kronika wydarzeZPB

W Dniu Wszystkich witychna Cmentarzu Garnizonowym i na

kwaterzeonierzy polskich z lat1919-1920 na kadym grobie za-

pony znicze, a 2 listopada nagrobach polskich onierzy pol-skich w Sonimiu.

Wernisawystawy AndrzejaFilipowicza pt. Miasto witegoHuberta miamiejsce 5 listopada

w galerii Kryga w Grodnie w ra-mach obchodw dni patrona mia-sta.

Wiktoria Szyszko, uczenni-ca XI klasy PSS w Grodnie zajapierwsze miejsce w biaoruskiejedycji konkursu recytatorskiegoKresy. Laureatka bdzie uczest-niczya w finaowym midzynaro-dowym konkursie w Biaymstoku.

11 listopada, w 95. rocz-nicodzyskania przez Polsknie-podlegoci, w kociele Pober-nardyskim w Grodnie w intencji

Ojczyzny odprawiono Mszw.Chr Gos znad Niemna

sporo koncertuje. W Dniu Niepod-legoci wystpiz koncertem pie-ni patriotycznych w kinie Ton wBiaymstoku na zaproszenie posado Sejmu RP Krzysztofa Jurgiela.

Na zaproszenie UrzduMiasta Wrocawia 47-osobowagrupa dziaaczy ZPB w dn. 14-17listopada zwiedzia stolic Dolne-go lsku. W Ratuszu odbyo sispotkanie z prezydentem miastaRafaem Dutkiewiczem, przedsta-

wiono prezentacj przygotowamiasta do objcia w 2016 rokuzaszczytnego tytuu EuropejskiejStolicy Kultury.

Spotkanie z pisarzem z Bia-egostoku Ignacym Karpowiczem,ktry wczeniej spotkasize stu-

dentami Uniwersytetu Grodzie-skiego, odbyo sidn. 15 listopadaw Konsulacie RP w Grodnie. Pi-sarz jest laureatem Paszportu Poli-tyki za rok 2010.

W dn. 15 listopada od-byo si podsumowanie konkursuplastyczno-fotograficznego ZotaPolska Jesie dla uczniw PolskiejSzkoy Spoecznej w Grodnie, wktrym wzio udzia31 osb.

W ramach obchodw DniaNiepodlegoci Polski 16 listopa-da w katedrze grodzieskiej odby-a si Msza w., a potem koncertChru Akademickiego Uniwersy-tetu w Biaymstoku.

20 listopada w Sejmie RPmiaa miejsce konferencja powi-cona 25-leciu Zwizku Polakw naBiaorusi z przedstawieniem trzechtematw. Na konferencjprzybyo

wielu parlamentarzystw z r-nych opcji politycznych. Wspor-ganizatorem konferencji bya fun-dacja Wolnoi Demokracja.

W Muzeum Historyczno--Archeologicznym w dn. 20 listo-pada zostaa otwarta wystawa po-

wicona 150. rocznicy powstaniastyczniowego.Kolejne Spotkanie Czwart-

kowe odbyo siw dn. 21 listopa-da. Na spotkaniu wystpidr Jerzy

Milewski z oddziau Instytutu Pa-mici Narodowej w Biaymstoku zprelekcj Droga do niepodlego-ci.

Wystawa wspczesnychikon zatytuowana wici PascyMczennicy i Wyznawcy Niepo-dzielonego Kocioa z Polski zo-staa otwarta w dn. 21 listopada wwityni na Kooy w Grodnie.

W Domu Polonii w Putuskuw dn. 23 listopada zostaa otwar-ta wystawa pt. Kobiety i kwiaty

malarza z Towarzystwa PlastykwPolskich na Biaorusi GenadiuszaPicki.

V Festiwal NiezalenejKultury Biaoruskiej odby siwe

Wrocawiu w dn. 19-23 listopada.W dyskusji na temat Stosunek de-mokratycznych elit Biaorusi domniejszoci polskiej podczas fe-stiwalu udzia wzili Mieczysaw

Jakiewicz, prezes ZPB, AndelikaBorys, prezes RN ZPB, oraz prezeshonorowy ZPB Tadeusz Gawin.

PRZYGOTOWAAELIZAANDRUSZKIEWICZ

PODCZASKONFERENCJIWSEJMIERP, POWICONEJ25-LECIUZPB. ODLEWEJ: ADAMLIPISKI,PRZEWODNICZCYSEJMOWEJKOMISJICZNOCIZPOLAKAMIZAGRANIC, MIECZYSAWJAKIEWICZ,PREZESZPB, ORAZANDELIKABORYS, PREZESRN ZPB

InessTODRYK-PISA

LNIK


11/40

M A G A Z Y N 9

AKTUALNY FELIETON

Twarde stanowiskoJERZYWASZKIEWICZ

20 listopada minister sprawzagranicznych BiaorusiWadimir Makiej udzieliwywiadu polskiemu pismuDziennik Gazeta Prawna,w ktrym poruszyszereg istotnych kwestii,dotyczcych politykibiecej.

Fakt udzielenia wywiadu przed-stawicielowi polskich mediw, zktrymi biaoruscy oficjele od latunikali kontaktw, opublikowane-go na stronie internetowej biao-ruskiego MSZ, jest wydarzeniemsymptomatycznym, gdy moewiadczyo zamiarze zmiany sta-nowiska wobec Zachodu, zwasz-cza Polski, oraz oficjalnym sfor-muowaniu warunkw, na ktrychmoe siodbyzblienie.

W trakcie rozmowy poruszonazostaa kwestia Zwizku Polakw.Z odpowiedzi ministra wynika, e

wadze widz tylko jeden sposbrozwizania tego problemu le-galizacj ZPB poprzez pocze-nie zrzeszenia z zarejestrowanatrap organizacji o tej samej na-zwie, utworzonej przez pastwo w2005 r.

Zwolennicy podobnej meta-

morfozy maj moliwo zasta-nowienia si, kto w tym nowym

wymuszonym tworze bdzie za-wiadywai zapewniawsppracz wadzami.

W trakcie dalszych rozwaaZPB tradycyjnie ju posdzonyzosta o dziaalno polityczn,bez wyjanienia jednak na czymona polega. Minister da te wy-

raz zdumieniu: dlaczego to obcepastwo (Polska) w niejednakowysposb traktuje obcych obywateli

wasnej narodowoci (biaoruskichPolakw), jak gdyby w Misku ni-

gdy nad tym gbiej sinie zastana-wiano. A moe wanie dlatego, ewasne pastwo przedtem zaczo

traktowa swych obywateli innejnarodowoci w podobny sposb.

Wbrew ustawicznym oficjalnymzapewnieniom, e sankcje zachod-nie wobec Biaorusi s niesku-teczne, zostay one uznane przezministra za gwny problem wstosunkach z Zachodem. Da ondo zrozumienia, e wanie sank-cje sprzeszkoddo zgody wadzna propozycj UE z roku 2011,dotyczc uproszczenia systemu

wydawania wiz Schengen dla oby-wateli biaoruskich. Czyby z tegowynikao, e wszyscy obywatelekraju majponosikoszta ukaraniakilkuset urzdnikw i obsuguj-cych ich firm? Kontynuujc reflek-sje nad uoeniem stosunkw zZachodem, Makiej skwitowazna-czenie Partnerstwa Wschodniegodla Biaorusi jako niezbyt waninicjatyw.

Jeszcze raz potwierdzono wcze-niejsze owiadczenia rzecznikaprasowego MSZ, e porozumie-nie o maym ruchu granicznym,dawno jupodpisane z Polsk, aledotychczas nieratyfikowane przezstron biaoruska, uzalenione

jest od wzajemnych stosunkwpolitycznych. Poniewa Polskadokument ten ratyfikowaa, za-strzeenia ma widocznie Biaoru.Minister jednak nie sprecyzowa, o

co tu chodzi, podkrelajc tylko, idenie do postpu powinno byoboplne.

Zapewniono take, e w ar-chiwach biaoruskich nie ma tzw.biaoruskiej listy katyskiej, snu-jc przypuszczenie, e by moegdziesizaprzepacia. Nawizu-jc do powyszego, minister nie-oczekiwanie zaznaczy, i historiinie mona miesza z polityk, coniewtpliwie moe stanowi po-ywk do dyskusji na temat: czyistnieje bardziej upolityczniona na-

uka nihistoria.Przedrukowujc tekst wywiadu,

pismo Narodnaja wola umieci-o w pierwszej kolumnie informa-cj o tym, e szef biaoruskiegoMSZ nie wyklucza przystpieniaBiaorusi do UE za 4050 lat, po-dajc to jako gwnwiadomo.Musi to by albo przesadna eu-foria, albo dziennikarski wybiegimitujcy sensacj. Obecni rzdz-

cy w cigu wielu lat sprawowaniawadzy dowiedli, e s wadcamichwilowymi, nieukadajcymi dale-kosinych planw, kierujcymi tui teraz, nieprzewidujcymi rozwo-ju wydarze na duszmet. Coich zatem moe obchodzidalekaprzyszoi to, co bdzie sidziaona Biaorusi za 50 czy te100 lat.Mogudziobietnicami, bo ww-czas jurzdzili nie bd.

Natomiast prawdziwym mottemdo tego wywiadu mogoby sista

wyznanie towarzysza ministra, enajbardziej imponujcym mu poli-tykiem jest Otto von Bismarck. Wcakowitej zgodnoci z pogldamiswego mistrza, szef resortu uwaa,i na dzisiejszym etapie rozwojuspoeczestwa niezbdna jest silna

wadza, by zapewniaspokj i po-

rzdek, ktre panujna Biaorusi.Co konkretnie spowodowao spe-cyfik tego etapu, wymagajcegozachowania silnej wadzy Wadi-mir Makiej nie wytumaczy

Wadze widztylko jeden sposb legalizacjZPBpoprzez poczenie

zrzeszenia zzarejestrowan

atraporganizacjio tej samej nazwie


12/40

10 M A G A Z Y N

HISTORIA

Powstanie 1863:twarze, imiona, historie

HISTORIA

IRENAWALU

IRENAWALU

Jest to nazwa wystawy, ktra

zostaa otwarta 20 listopadaw Muzeum Historyczno-Archeologicznym w Grodnie

jako wsplny projektdanej placwki z MuzeumAuszra z miasta Szawlena Litwie, skd ekspozycjaprzybya. Zobaczynaniej mona ponad 120unikatowych, oryginalnych

eksponatw z czaswpowstania styczniowegopochodzcych ze zbiorw wGrodnie oraz kilku muzewz Litwy.

Wystawa, ktra odbywa sipod-czas obchodw jubileuszowych: w150. rocznicpowstania, jest bar-dzo istotna dla muzeum i miasta.

Na Litwie ten rok zostaogoszo-ny Rokiem Powstania Stycznio-

wego. Muzeum Auszra z Szaw-li, inicjator projektu, zaplanowao

wydanie 400-stronicowego katalo-gu w kilku jzykach, obejmujcegoeksponaty dotyczce powstaniaz caego regionu: z muzew Li-twy, Grodna oraz Suwalszczyzny.

Jak zaznaczy komisarz wystawy

w Grodnie Andrej Waszkiewicz,zbierajc eksponaty i tworzc do-kumentacj, powsta pomys, bypo kolei prezentowa wystaw wmuzeach, ze zbiorw ktrych po-

chodz pamitki powstaniowe. WGrodnie wystawa bdzie gociprzez dwa miesice do 19 stycz-nia, nastpnie zawrci na Litw.

Wedug koncepcji, wchodzcna wystawtrafiamy jakby do lasui moemy zobaczy, co si dziejeu powstacw. Zobaczymy bro,ktr walczyli z wrogiem, w tymkosy, szable z symbolikpowsta-cz ze zbiorw litewskich, wyko-nane przez kowali, take jak byliubrani. Np., zobaczymy klamrdo pasu z symbolik powstacz,

biuteri

aobn

, ktr

w tymczasie nosiy panie. Na wystawie

soryginalne zdjcia KonstantegoKalinowskiego, Zygmunta Siera-kowskiego, ks. Mackiewicza. Naj-

ANDREJWASZKIEWICZPRZEDSTAWIANAJNOWSZYNABYTEKMUZEUMWGRODNIE


13/40

M A G A Z Y N 11

IRENAWALU

cenniejszym eksponatem wystawyjest sztandar powstacw z Litwy.

Kady eksponat ma swoj hi-stori, co do tego, w jaki sposbtrafido zbiorw muzealnych. Jakpodkrela Andrej Waszkiewicz, wGrodnie rozpocz je zbiera J-

zef Jodkowski, np., pieczcie po-wstacze trafiy do muzeum zaczasw jego dyrektorstwa. Rw-niealbum, nalecy do grodzie-skiego lekarza powstaca JzefaMarkiewicza, ktry po powrocie zSyberii mieszka w Warszawie. WGrodnie, natomiast, mieszkajegosyn, onaty z siostrJodkowskiego,ktry w 1922 roku przekazatpa-mitkdo muzeum.

W 1973 roku zosta przekaza-ny dziennik powstaca, napisany

w jzyku polskim przez 14-letnie-go chopca z Mohylewa, ucznia zmiasta Gorki, pieszo pdzonegona Syberi. W dzienniku opisywacapodr, swoje obserwacje, za-miecirysunki. Jest wart tego, bygo wyda. Zaledwie 20 lat temuzosta przekazany do muzeum w

Grodnie czepek Krystyny Ostyk--Narbutt, ony Teodora Narbut-ta, matki Ludwika Narbutta, ktrymusiaa nosi podczas zsyki naSyberi. By on przechowywanyjako relikwia w jednej rodzinie.Zobaczymy raniec z chleba, a-cuszek z wosw, laskz koci ma-muta, wykonane przez powsta-cw w wizieniu.

Czy jest wiarygodno tego, e

jakie oryginalne pamitki trafijeszcze do muzeum? Jak naj-bardziej jest to moliwe mwi

Andrej Waszkiewicz. Tak wielerzeczy w zbiorach znalazo si wsposb wrcz fantastyczny. Samhistoryk kilka dni temu odnalaznacmentarzu w Grodnie grb lekarki,uczestniczki powstania Dobrza-skiej. Wiele odkry jeszcze czeka

na badaczy bohaterskich dziejw zlat 1863-1864.Najnowszy nabytek muzeum to

Le Monde Illustr za I pro-cze 1863 roku wydawany w Pary-

u. Std pochodzi synny rysunekWyjcie powstacw z Grodna.

Wtedy w Europie chcieli wiedzieo powstaniu jak najwicej i gazety

wysyay dziennikarzy, a w owymczasie reporter sam robiilustracje

do reportau albo jechaz nim ry-sownik.

Na wystawie zobaczymy litogra-fiGrottgera Pochd na Syberi,dwa due obrazy biaoruskiegomalarza mieszkajcego w Wil-nie, Siergiejewicza pt. KonstantyKalinowski i Walery Wrblewski

wrd powstacw oraz Kon-stanty Kalinowski, sto autorskie

kopie zamwione przez muzeumw Grodnie u malarza w roku 1956i 1959, gdy trway przygotowaniado 100-lecia powstania, oryginayobrazw s w Muzeum Sztuki w

Wilnie.Czy mogaby powstapodobna

wystawa powicona powstaniu zezbiorw muzealnych na Biaorusi,ktra by wdrowaa po muzeachkraju? Zdaniem Waszkiewicza,

przeszkadza w tym biurokracja,trzeba zebramnstwo papierw,a poza tym muzea niechtnie dajcenne eksponaty znajdujce siwekspozycji.

Szkoda, bo byaby to okazja dopoznania dziejw powstania przezmieszkacw Biaorusi. Warto za-znaczy, e przez dwa tygodnie

wystaww Grodnie zwiedzio kil-

ka tysicy osb, w tym du

o m

o-dziey szkolnej. Jest wic szansa,

e podczas ferii zimowych, zapo-zna si z ni jeszcze wicej mo-dziey z caej Biaorusi

EKSPONATYWYSTAWY


14/40

12 M A G A Z Y N

PAMIHISTORIA

Pamio Stefanie Batorymw midzywojennym Grodnie

TACIANAKAZAK

Kade miasto ma w dziejachosoby, ktre pozostawiywany lad w historii nietylko swojej epoki, aleodgryway rwniewanrolprzez stulecia i sznaczcymi postaciamiado dnia dzisiejszego.

Takpostacidla Grodnajest krl RzeczypospolitejStefan Batory. Ma on wpywna wspczesny wizerunekmiasta, take w przyszoci,majc szansstasibrandem miasta.

Podstawy dla tej roli Batoregodla Grodna jako przyszego po-tencjau turystycznego, zostaystworzone w dwudziestoleciu mi-

dzywojennym. Stefan Batory bywwczas najbardziej znanposta-ciw historii Grodna. Jedyn po-staci mogc konkurowa wte-dy w sferze stworzenia wizerunkumiasta bya pisarka Eliza Orzesz-kowa, lecz w tamtym czasie onabya prawie wspczesna grodnia-nom i nie postrzegano jej postacihistorycznej.

Batory by bardziej znaczcosob, w okresie midzywojnia ak-tywnie promowany jako odwanyprzywdca i mdry polityk, ktryduo czasu spdzi w Grodnie,podnoszc tym samym ranggro-du nadniemeskiego. PromocjaGrodna jako miasta Batorego wy-odrbniaa go wrd innych miastPolski midzywojennej. Tak, wksice Grodno, ktra zostaa

opublikowana w 1934 roku i stwo-rzona przez uczniw gimnazjum wGrodno, czytamy: Losy Grodno

to dzieje caej Polski w miniatu-rze: czasy potgi i mocarstwowe-

go znaczenia czasy Jagellonwi Batorego, aden z wadcwpolskich nie powica tyle uwagiGrodnu, aden nie dbao rozwjmiasta, nie otaczago takopiek,jak Batory, co wiadczy o zna-czeniu Batorego rwnie w w-czesnym systemie edukacji histo-rycznej. Kiedy zwrcimy uwagna

inne prace, na przykad na znanyprzewodnik Mieczysawa Oro-

wicza z 1937 roku, to zobaczymynastpne opinie: Krlem, ktregonazwisko specjalnie zroso si z

Grodnem, byStefan Batory.Jednym z najwaniejszych wyda-

rze byo zaoenie serii wydaw-niczej Biblioteka Historyczna m.Grodno, w ktrej pierwszzosta-a opublikowana praca kierownikamiejskiej biblioteki publicznej Ta-deusza Jankowskiego mierSte-fana Batorego w Grodnie, co po

raz kolejny potwierdza znaczeniepostaci krla w historii miasta. Po-nadto naley doda, e wczesneprzewodniki posiaday nie tylkoinformacjo tym, co mona zwie-

PODCZASODSONICIATABLICYPAMITKOWEJNACIANIESZKOYBATORWKIZOKAZJI400. ROCZNICYURODZINSTEFANABATOREGO. 1933 R. FOT. DOMINIKANERYK


15/40

M A G A Z Y N 13

TACIANAKAZAK

Grodnie. Nie jest natomiast Do-mem krla Stefana Batorego, jakto gosi napis na oficjalnej tablicyinformacyjnej na budynku, co nieodpowiada prawdzie historycznej.

W swojej najbardziej znanejpracy na temat historii miasta pt.Grodno, Jzef Jodkowski opisu-

je wczesnBatorwkw nastpu-jcy sposb: ...w rdmieciu przyRynku (dzi plac Batorego) krlpaac kazasobie wystawi, ktre-go znieksztacone lub nawp wruinie szcztki do dzidnia pozo-stay, Batorwk obecnie zwane.Sdzc z zachowanych fragmen-tw paacu od strony podwrza(posiado Szapiro) byy podcie-nia arkadowe, dziczciowo prze-

robione na skady i mieszkania y-dowskie. W jednym z artykuw

J. Jodkowski wspomina legend,wedug niej dawniej istnia most(moe przejcie lub galeria) nadulicBrygidzka, czcy Batorw-kz kocioem Farnym, z ktregokorzystakrl.

Oprcz bezporedniego funk-cjonowania nazw zwizanych z

imieniem krla, jego posta wtamtych czasach zwizana bya z

histori kocioa pojezuickiego,a obecnie katedry grodzieskiej,poniewa Batory by wan po-

staci w historii pojawienia zako-nu jezuitw w RzeczypospolitejObojga Narodw jak rwnie i wgrodzie nadniemeskim. Miano-

wicie Jodkowski we wspomnianejju ksice Grodno pisze: Ba-tory zaznaczy, e koci OO.

Jezuitom wspaniay wybuduje, w

nim grobowiec sobie przygotuje,bo mu to miejsce i do czasowe-go zamieszkania i do wiecznegospoczynku najmilsze. Dzisiaj thistoriz yczeniem Stefana Bato-rego bypochowanym w Grodniemona usyszeod pilotw wycie-czek po miecie, mona jrwnieprzeczyta w przewodnikach pomiecie.

Oczywicie, najwaniejszym z

budynkw grodzieskich z czaswBatorego jest Stary Zamek. Rezy-dencja krlewska jest nierozerwal-nie zwizany z imieniem Batorego.

W prasie okresu midzywojenne-go, a szczeglnie w artykuach pi-sanych przez Jzefa Jodkowskiegopaac krlewski jest okrelany jakomiejsce zgonu Stefana Batorego.Grodno jest opisywane w rnych

publikacjach jako wczesne mia-sto Batorego lub miejsce zgonukrla, w tym nie tylko w pismachgrodzieskich. W przypadku, kie-dy pisz o Starym Zamku, na-

OBECNYWYGLDTABLICY. W CZASACHSOWIECKICHPONIEUDANEJPRBIEZDJCIATABLICYZECIANYPRZEZWADZEJEDYNE, COPOTRAFIONO, TOWYDUBANOTEKST

dzaw Grodnie, ale te informa-cj o ksikach na temat historiimiasta, ktre mona kupi z po-daniem ich kosztu. Pord ksiek

wymieniono publikacje bezpored-nio zwizane z krlem, tak wyej

wspomniana praca kosztowaa

2,5 z, tewydawnictwa KomitetuWojewdzkiego Uczczenia Stefa-na Batorego w Grodnie Krlew-ski Zamek w Grodnie wydany w1936 r. 1,2 z., Sprawozdanie zprac wykopaliskowych na StarymZamku w Grodnie (1933-1937) 1 z.

Chciaabym zwrci uwag naupamitnienie imienia Stefana Ba-

torego w urbanistyce przedwojen-nego Grodna. Najwaniejsz byazmiana nazwy gwnego placumiejskiego, dawnego rynku. W1919 roku nadano mu imikrla.Logicznie, e biorc pod uwagtalent wojskowy Batorego, w 1925roku zadecydowano postawi po-mnik na placu polegym synomziemi grodzieskiej, ktrzy zgi-nli w walkach o niepodlego.

Ale ten pomysnie wszystkim sispodoba. Tak Jzef Jodkowski,dyrektor Muzeum Historycznego

w Grodnie, powiedzia: Plac Ba-torego zupenie nie jest odpowied-nim miejscem, jako zbyt oywionypunkt centralny w miecie i winienby zachowany w charakterze za-bytkowym. [] Plac Batorego

winien pozosta jako reprezenta-

cyjny i tu nie miejsce na pomnik wcharakterze nawp cmentarnym,tem bardziej, e winien mieniecoprzede wszystkiem spokojniejszeotoczenie.

Innym miejscem, ktrego ofi-cjalnie nie ma w nazwie imienia kr-la, ale byo bezporednio zwizanez jego nazwiskiem to budynek,ktry zostamocno zakorzeniony

w pamici mieszkacw Grodnajako Batorwka. Wedug tradycji,Batorwka jest uznana za miejsce,gdzie odbya sianatomiczna sek-cja zwok krla po jego mierci w


16/40

14 M A G A Z Y N

PAMIHISTORIA

tychmiast czy z nim imi krla,na przykad zdanie: Wystawa wZamku Batorego lub ... Zamek wGrodnie, ktrego mury pamitajo zgonie Stefana Batorego, wy-stawa na Zamku Batorego.

Jeszcze jeden budynek w Grod-nie okresu midzywojennego bynazywany Batorwk to Publicz-na Szkoa Powszechna Mska im.

Stefana Batorego przy ulicy Jze-fa Pisudskiego (obecnie Lenina).Budynek przetrwa, dzisiaj miecitu grodzieskie kolegium peda-gogiczne. O odsoniciu tablicy

pamitkowej w dn. 25 listopada1933 roku, wykonanej z funduszypublicznych, pisano w dziennikumiejskim Ostatnie WiadomociGrodzieskie. W reportau jestpodana informacja o uczestnictwieksiy i kuratora wileskiego ob-

wodu szkolnego, o piewaniu pie-ni o Batorym przez chr szkolny.Szachowane wspomnienia Aliny

Boguckiej, crki dyrektora szkoyo ceremonii otwarcia tablicy pa-

mitkowej na elewacji szkoy. JanSzymaczek, rwnie mody, zdol-ny i pracowity nauczyciel. Jemu

UCZNIOWIE, RODZICEIGOCIE, PRZYBYLINAUROCZYSTOCIODSONICIATABLICYNABATORWCEWGRODNIE. 1933 R. FOT. DOMINIKANERYK

szkoa zawdziczaa wykonanie,co osobicie obserwowaam, odle-

wu paskorzeby popiersia StefanaBatorego. Odlew ten stasipod-staw wizerunku krla na tablicy,ktrwykonano, wedug informa-cji mego brata, w Czstochowie,

w pracowni brata Jana Szymaczka.Tablica zostaa umieszczona nafrontowej cianie budynku szkol-nego, jesieni 1933 roku, w 400.rocznic urodzin Stefana Batore-go. W uroczystoci powicenia iodsonicia tablicy braa udzianietylko spoeczno szkoy, ale tak-e przedstawiciele duchowiestwai wadz oraz mieszkacy Grodna.Od uroczystoci odsonicia tabli-cy, oficjalnym patronem szkoy nr2 zosta Krl Stefan Batory, cho-cia ju od dawna szkoa nazy-

wana bya potocznie Batorwk.Uczniowie Batorwki nosili na-krycie gowy, ktre ich wyrnia-o. Bya to czapka z daszkiem wkolorze granatowym z usztywnio-nym, aksamitnym otokiem, prze-duonym materiaem na dugoci

ok. 8 cm. To przeduenie byozakoczone sztywnym kwadrato-wym denkiem. Po woeniu czapkina gowdenko opadao lekko dotyu. Czapka juz daleka pozwala-a poznaucznia Batorwki.

Gloryfikacja Stefana Batore-go osigna swojego apogeum

w 1933 roku, w rocznice 400-le-cia urodzin krla. Dla organizacjiokolicznociowych uroczystoci

powsta Wojewdzki Komitetuczczenia Stefana Batorego podpatronatem prezydenta PolskiIgnacego Mocickiego. Dziaal-noKomitetu czono z nadziejodbudowy Starego Zamku. Jubile-uszowe wydarzenia byy szerokoodzwierciedlane nie tylko w gaze-tach lokalnych, ale tew wileskimSowie, take w oglnokrajowym

pimie Ziemi. Du

o pisano owizycie w Grodnie prezydenta

Rzeczypospolitej Ignacego Mo-cickiego. Wrd innych wydarzejubileuszowych informowano czy-

DOKUMENTZESTEMPLEMBATORWKI


17/40

M A G A Z Y N 15

telnikw o uroczystej Mszyw. wkociele Farnym, o defiladzie woj-

ska, jak rwnieo odsoniciu ta-blicy pamitkowej na Starym Zam-ku. Ostatnie wydarzenie zostaoopisano w pimie miejskim: Nadziedzicu zamkowym ustawiysipoczty sztandarowe, reprezen-tanci wadz, korpus oficerski i pu-bliczno. Przemwienie z ramie-nia komitetu wygosip. Giedroy,

prezes Sdu Okr., dokonujc od-sonicie tablicy. Bezporednio naZamku z udziaem P. PrezedentaRP odbyo si krtkie posiedze-nie Komitetu odnowienia zamku,na ktrem postanowiono w okre-sie trzyletnim tzn. do czasu, gdyPolska bdzie obchodzi350-leciezgonu Wielkiego Krla uko-czy restauracj zamku poda-

way wy

ej wymienione OstatnieWiadomoci Grodzieskie.

Rocznica 350-lecia mierci Ba-torego bya drugim wanym wyda-rzeniem, ale nie bya obchodzona

na tak du

skaljak 400. urodzinymonarchy. Pord wydarzez dnia

12 grudnia 1936 roku byy: wszyst-kie kocioy zadzwoniy w dzwonyo okrelonej godzinie, zapalonowiece w pobliu tablicy na zamku,

w kociele garnizonowym odbyasi uroczysta msza. Na nastpnydzie w teatrze miejskim zosta

wystawiony dramat pt. Stefan Ba-tory.

Osoba krla jest wspaniakartw historii militarnej Rzeczypospo-litej, jest zatem logiczne, e jegonazwisko powinno pojawiasiwnazwach jednostek wojskowychwczesnego Wojska Polskiego. W1933 roku minister obrony Polskinadadla 81 Puku w Grodnie na-zwstrzelcw krla Stefana Bato-rego. onierze tego puku mieli

odznakspecjalnie noszon

na na-ramiennikach inicjay SB z ko-

ron. Wzr znaku zosta zatwier-dzony w 1936 roku przez ministra

Tadeusza Kasprzyckiego.

Interesujcym wydarzeniembyo utworzenie Zwizku Polakw

wyznania prawosawnego. W lu-tym 1938 roku przy ulicy Brygidz-kiej 11 Zwizek otworzyDomPolakw wyznania prawosawnegoimienia krla Stefana Batorego, jakpodaje historyk Jerzy Milewski.

Osoba krla Stefana Batoregobya bardzo popularna i najbardziejznana w midzywojennym Grod-

nie i kady wczesny grodnianinmgby powiedzie, e Grodnoto miasto krla Stefana Batorego.Dzisiaj jest wane, aby populary-zowa posta wspaniaego krlaStefana Batorego nie tylko wrdmieszkacw Grodna, ale take

wrd potencjalnych turystw, abyzainteresowa ich do zwiedzaniamiasta. Sdz, e trzeba najszyb-

ciej, jak to jest moliwe, stworzy

wasnmarkmiasta, ktrz pew-

noci powinien bykrl Rzeczy-pospolitej i wielki ksi litewskiStefan Batory

EKSLIBRISBIBLIOTEKIWOJSKOWEJ81 PUKUSTRZELCWGRODZIESKICHIM. STEFANABATOREGO. OBOK: ODZNAKAPUKU


18/40

16 M A G A Z Y N

WYBITNI RODACYHISTORIA

Samoobrona

Litwy i BiaorusiMIECZYSAWJACKIEWICZ

Przed drugwojnwiatowna cianie paacuHonestich przy ulicyZarzecznej nr 7 w Wilnie

wisiaa tablica nastpujcejtreci: W tym domu w1918 roku miecisisztab Samoobrony Litwyi Biaorusi. SamoobronaLitwy i Biaorusi zostaautworzona w padzierniku1918 roku w Wilnie i ju29grudnia jej jednostki zostaywczone formalnie w skad

Wojska Polskiego.Samoobron dowodzi gen.Wadysaw Wejtko (1859-1933),a szefem sztabu bymajor dr Sta-nisaw Bobiatyski (1887 1928).Organizatorem i dowdc ka-

walerii by rotmistrz WadysawDmbrowski, ktry od 25 listopa-da 1918 r. dowodzi konnym od-dziaem, od 30 listopada 1918 r.

szwadronem kawalerii, a od 25

grudnia 1918 r. dowodzipukiemuanw wileskich.

Samoobrona Wileska obejmo-waa swoim zasigiem take terenpowiatu lidzkiego i miejscowe, lo-kalne samoobrony. Wydarzenia zkoca grudnia 1918 pocztkustycznia 1919 roku w Wilnie takopisuje Lech Wyszczelski w pracyWilno 1919-1920:

Oddziay polskiej samoobrony,nie mogc doczeka si pomocy

od zarzdu polskiego oraz przewi-dujc, e 5 stycznia Niemcy prze-kaWilno bolszewikom, postano-

Z historii walk o polskoKresw

DOWDZTWOOCHOTNICZEGOODDZIAUBRACIDMBROWSKICH. LUTY1919 R. ODLEWEJ: SIEDZBRACIAWADYSAWIJERZY

wiy samodzielnie zajmiasto. Dopierwszych starzbrojnych doszoju31 grudnia. Do akcji przystpi3. batalion zoony z Polakw, by-ych onierzy niemieckich. Zajtoratusz przy ulicy Wielkiej. Przyst-piono do rozbrajania Niemcw.Do potyczki doszo w rejonieOstrej Bramy. Dochodzio tedoinnych incydentw zbrojnych.

W tym czasie prowadzono roz-

mowy z dowdztwem niemieckim,ktre zobowizao si do opusz-czenia czci miasta, zatrzymujckontrol nad Wielk Pohulanki dworcem kolejowym. Polskie

formacje samoobrony przygoto-wyway si1 stycznia do obsadze-nia miasta, gdzie utworzono linidemarkacyjn polsko-niemieck.

Wadzwojskoww Wilnie prze-j gen. Adam Mokrzecki (1856-1921). Wyda 1 stycznia odezw,nawoujc do porzdku oraz gwa-rantujc bezpieczestwo ycia imienia wszystkim, bez rnicy na-rodowoci, zamieszkaym w Wil-

nie, zapewniajc swobod egzy-stencji politycznym partiom.Komunici przeciwstawili si

prbie opanowania Wilna przezPolakw. Nie dochodzio nato-


19/40

M A G A Z Y N 17

miast do wikszych incydentw zNiemcami, ktrzy ewakuowali siz miasta. Walk podjli wanie

znajdujcy siw miecie bolszewi-cy. Ich najwaniejszy punkt oporuznajdowa si przy ulicy Wroniej7. Wieczorem 1 stycznia Polacyrozpoczli atak na ten punkt opo-ru. Dowodzinimi rotmistrz JerzyDmbrowski. Przeciwnik poddasi 2 stycznia o godzinie 14.00.Podczas potyczki zgino 3 bol-szewikw, 5 popenio samobj-stwo. Byli to: Bonifacy Wierzbic-

ki, szewc, Antoni Laudaski, byyksidz katolicki, Julian Szymiele-

wicz, komisarz bolszewicki, JankielSzapiro, yd, agitator, byy furman

wileski.Strzelaw swojpier, jak pisze

Alwida Bajor, komisarz Roman Pi-lar von Pilchau (1895-1937) rodemz podwileskich Mickun, kuzyn sa-mego Feliksa Dzieryskiego, p-

niejszy generaCzeKa.Pi trupw krasnych le-

gionici odwieli do kostnicy po-bliskiego szpitala w. Jakuba. Dotegoszpitala pisze A.A. Bajor

na saloperacyjn odwieli takoniedoszego mczennika komuni-stycznej idei, Romana Pilara. Po-

nadto 76 wzito do niewoli.Straty Polakw pisze dalejWyszczelski wyniosy 1 zabitegoi 4 rannych. Zdobyto znaczne za-pasy broni, gwnie poniemieckiej.Miay liczy ponad 1000 karabi-nw i 600 granatw. W nocy z 2 na3 stycznia zgrupowanie opanowa-o dworzec kolejowy.

Do miasta w tym czasie zaczyzblia si regularne oddziay Ar-

mii Czerwonej. 4 stycznia w rejonNowej Wilejki skierowany zosta1batalion, a na prawo od niego ma-szeroway dwie kompanie 4. bata-lionu. Pododdziay te zatrzymamiay przeciwnika, ktry skoncen-trowany byw Nowej Wilejce, alektry, akurat w tym dniu, nie prze-jawiana tym kierunku inicjatywyzaczepnej. Inaczej zachowywasi

bolszewicki 5. puk wile

ski, ktry4 stycznia przystpido natarcia na

Wilno. Byy to pododdziay pu-kw pskowskiego, dowodzonegoprzez Mochnaczowa i wileskiego,

dowodzonego przez A. Zienkowi-cza. Rozpoczy sizacite walki.

Polacy odparli pierwsze szturmy

oddziaw Armii Czerwonej, bra-kowao im jednak amunicji. Niebyy te przygotowane na podej-ciach do miasta i w nim samympozycje obronne. Byo to pierwszestarcie zbrojne Wojska Polskiego

co prawda oddziaw regular-nych z ArmiCzerwon. Nie zo-stao zaliczone przez historykwjako pocztek regularnej wojnypolsko-bolszewickiej, ale nosio

pewnzapowiedtakowej wojny ito w niedalekiej przyszoci. Tym-czasem regularne oddziay ArmiiCzerwonej zbliay si do Wilna.1 stycznia 2. Brygada StrzelcwDywizji Pskowskiej znalaza siwrejonie Podbrodzia, a 3. BrygadaStrzelcw z tej samej dywizji zbli-aa sido Wikomierza. Ssiademz lewej strony wymienionej dywi-

zji bya Dywizja Zachodnia, kt-rej czowki osigny Lid i Ba-

ranowicze. Zadanie zajcia Wilnaotrzymaa 2. Brygada StrzelcwDywizji Pskowskiej Wadimira Ol-

WILNONAPOCZTKUXX W.


20/40

18 M A G A Z Y N

PAMIHISTORIA

dieroggieja, wzmocniona 5. pu-

kiem wileskim.1 stycznia dowdca 2. Bryga-dy Strzelcw nakaza 4. pukowikierowa si przez Podbrodzie naMickuny, by wsplnie z 1. pukiemzajstacjkolejowNowWilej-k. Na Wilno tras z Podbrodziaprzez Niemenczyn skierowany zo-sta 5. puk wileski. Oddziaomtym nakazano na wypadek polskie-go oporu likwidowago si.

GeneraWadysaw Wejtko ju2 stycznia otrzyma informacj,e oddziay Armii Czerwonej ztrzech stron od Niemenczyna,Moodeczna i Lidy zbliaj sido Wilna. Zarzdzi wysuniciedo Nowej Wilejki czci si, abyzablokowamarsz przeciwnika. Wrejonie tym zerodkowane zostay:cz1. puku uanw wileskich,

3. batalion i Legia Ofi

cerska. WWilnie pozostaa reszta 1. pu-ku uanw wileskich, 4. batalionPOW i inne drobne pododdziay.3 stycznia rankiem doszo do walki

pod NowWilejk. Straty ponieli

uani wilescy, ktrzy zmuszenizostali do odwrotu. Bez powodze-nia zakoczy si take atak pie-choty polskiej. Polacy wycofali sido Wilna. W tym dniu na WielkiejPohulance doszo do potyczki zNiemcami, zakoczonej stratami,

w tym oficerw. Najwiksze zagro-enie stanowiy kolumny bolsze-

wickie zbliajce si od Niemen-czyna i Nowej Wilejki. Po walkach

Polacy zmuszeni zostali do wyco-fania sido centrum miasta. Posi-ki zmusiy bolszewikw do zanie-chania natarcia.

Pomimo jego przerwania gene-ra Stanisaw Wejtko i jego sztabzdawali sobie spraw z przewagiprzeciwnika i wasnej niemocy.Polakom brakowao amunicji. Ro-sjanie po pierwszych potyczkach z

Polakami, ktre byy dla nich za-skoczeniem, koncentrowali siy do

decydujcego uderzenia na Wilno.Zaplanowano koncentryczne na-tarcie na miasto. Utworzono jed-

nolite dowdztwo, ktre miao

przewodzi tej akcji. Najsilniejszeuderzenie kierowao si na cen-trum, a na skrzydach do okreniaprzystpi miano nieco pniej.Odmow prowadzenia natarcia

wyrazio dowdztwo 5. puku wi-leskiego, zarzucajc kierownictwuakcji nieumiejtnozaplanowaniai kierowania ni. Do natarcia przy-stpio natomiast skoncentrowane

w Nowej Wilejce.

5 stycznia rozpocza si cao-dzienna walka na przedmieciach

Wilna. Potem Armia Czerwonaprzystpia do natarcia na centrummiasta. Tego dnia bolszewicy zajligrujcnad miastem GrTrzy-krzysk. Ostrzeliwujc ogniemartyleryjskim zwaszcza dzielnicZarzecze, gdzie mieci si budy-nek (paac Honestich przy ul. Za-

rzecznej nr 7 -MJ) sztabu obronyWilna, broniony przez POW-ia-kw. Do natarcia ruszya piecho-ta. 1., 2. i 4. batalion broniy po-udniowego sektora Wilna, w tym

ONIERZE81 PUKUSTRZELCWGRODZIESKICH, KTRYSWJRODOWDWYWODZIZSAMOOBRONYZIEMIGRODZIESKIEJ, WCZASIEWOJNY1920 R.WCHODZIWSKAD1 DYWIZJILITEWSKO-BIALORUSKIEJ


21/40

M A G A Z Y N 19

Zarzecza, za3 batalion i kawaleriabroniy podejdo Antokola. Prze-

waga bolszewikw bya tak dua,e wynik walk by z gry przes-dzony. Cywilni przedstawicieleRady Miejskiej zaproponowali gen.

Wadysawowi Wejtce zaprzestania

dalszej walki. Obawiano sirepre-sji po zajciu miasta szturmem.Z Warszawy dotary natomiast

informacje o braku moliwocinadejcia odsieczy. Wobec brakujakichkolwiek szans na utrzymaniesi w miecie, 5 stycznia o godz.19.00 kapitan Zygmunt Klingerpodjdecyzjo zakoczeniu walki wycofaniu si z Wilna. Jej reali-zacja miaa si odby 6 stycznia,

kiedy to oddziay polskiej samo-obrony miay przedziera si naRudniki, Radu, Ejszyszki i Szczu-czyn. Wieczorem wydano rozkazopuszczenia miasta przez oddziaypolskie. Ewakuacja odbya si wduym chaosie. Nie byo moliwo-ci wywiezienia zapasw uzbroje-nia, amunicji i ywnoci. onierzenie byli przygotowani do dugo-trwaego marszu. Wikszo kie-rowaa siw stron Landwarowa.Niemcy utrudniali ewakuacj, cza-sowo internujc gen. Wadysawa

Wejtki kapitana Zygmunta Klin-gera. Wikszoonierzy skupiasiw Biaej Wace. Doszo zNiemcami do porozumie-nia, zawartego przez szefasztabu wojsk polskiejsamoobrony bro-

nicych Wilnakpt. Z. Klingera,na mocy ktregooddziay te mia-y by bez bro-ni przewiezioneprzez Niemcw transpor-tem kolejowym do ap.

Tdrogdotaro do Polski154 oficerw i 1035 szeregowychz 1. i 2 batalionu, ktrzy weszli na-stpnie w skad tworzcej siDy-

wizji Litewsko Biaoruskiej.Natomiast rotmistrz Jerzy Dm-

browski wraz z bratem sformowa

PUKARTYLERIIPIECHOTYLITEWSKO-BIAORUSKIEJWBITWIEPODRADZYMINEM

w Biaej Wace pod Wilnem oddziapartyzancki pod nazw Wileski

OddziaWojsk Polskich. Dowdcoddziau zosta jego brat, a JerzyDmbrowski peniw nim funkcjzastpcy dowdcy i komendan-ta 1. Puku Uanw. Po przejciukasy byej Samoobrony, w sumie

ok. 140 tys. marek, braciaDmbrowscy na czele

dwch szwadronw ka-walerii i batalionupiechoty (ok. 600ludzi), wyruszyliprzez Ejszyszki

w stron Grod-na. Oddzia tenprowadzi woj-

n partyzanck przeciwbolszewikom na tere-

nach Litwy i Biaorusi.Walczy m.in. pod Ran,

zdobyPruan, fortecBrzeLi-

tewski, nastpnie zawrci

, dotar

do Piska, zdoby Baranowicze i

przeszed koo Niewiea. Mimomaych si, porusza si swobod-nie po terenie okupowanym przez

wojska bolszewickie, budzc wrdnich postrach.

W kawalerii podrotmistrza Je-rzego Dmbrowskiego walczyo

wiele pniej znanych osobisto-ci midzywojennej Polski, m.in.Stanisaw Cat-Mackiewicz i jegomodszy brat Jzef Mackiewicz,hrabia Eustachy Sapieha, ksi

Wodzimierz Czetwertyski, hra-bia Jan Tyszkiewicz, czy Jan Ka-lenkiewicz, ojciec Macieja Kalen-kiewicza, pniejszego bohatera,onierza Armii Krajowej. Po w-czeniu partyzanckiego oddziaubraci Dmbrowskich w skad gru-py wojsk gen. Antoniego Listow-skiego, oddziaprzemianowano nagrupoperacyjn.

Jerzy Dmbrowski ponowniezosta zastpc swojego brata.Podrotmistrzowi Jerzemu D-browskiemu stopie rotmistrza

zatwierdzono 24 kwietnia 1919 r.W czerwcu tego roku, podczasodpoczynku i reorganizacji w Li-dzie, oddziaDbrowskich stasijednostk regularn WP; z kawa-


22/40

20 M A G A Z Y N

PAMIHISTORIA

lerii utworzono 13. Puk UanwWileskich, natomiast piechotadaa pocztek Lidzkiemu Puko-

wi Strzelcw (pniejszy 76. PukPiechoty). Jerzy Dmbrowski zo-sta zastpc dowdcy 13. PukuUanw, w ktrym dowdc bybrat Wadysaw. Podczas ofensy-

wy radzieckiej, latem 1920. bra-cia Dmbrowscy sformowali 211.Puk Uanw. Dowdc pukuzostamjr Wadysaw Dmbrow-ski, a rtm. Jerzy Dmbrowski jegozastpc. Puk ten 15 padziernika1920 wszedw skad wojsk Litwyrodkowej i braudziaw walkachz Litwinami pod Rykontami, Ru-

dziszkami, Lejpunami, Mejszago-, Szyrwintami. Po zakoczeniudziaa wojennych, Jerzy Dm-browski pozosta w WP jako za-

wodowy wojskowy. W 1928 zostamajorem, a w 1932 r. mianowanogo podpukownikiem, by m.in.zastpc dowdcy 4. Puku Ua-nw Zaniemeskich w Wilnie.

Dalsze losy Jerzego

DmbrowskiegoPodczas wojny obronnej 1939 r.

ppk w stanie spoczynku JerzyDmbrowski obj dowdztwo

110. Rezerwowego Puku Ua-nw, ktry 14 wrzenia wszedwskad Brygady Rezerwowej Ka-

walerii Wokowysk pk. dypl.Edmunda Helduta-Tarnasiewicza.

Jego zastpcbymjr Henryk Do-brzaski, pniejszy Hubal. Pukpocztkowo dziaa na przedpolu

Wokowyska, a nastpnie przezPiaski Mosty Ejsmonty udasi w kierunku Wilna. Po otrzy-maniu faszywej informacji o ka-pitulacji miasta, skierowa si naGrodno. Szedwwczas w strayprzedniej Brygady i realizowaza-danie tumienia komunistycznejdywersji w okolicznych miastecz-

kach i wsiach. W rejonie Grodnappk J. Dmbrowski podj decy-zj (przez czbadaczy uwaanza samowoln) odczenia si odreszty Brygady. W nocy z 20 na 21

wrzenia Puk przeprawisina za-chodni brzeg Niemna i skierowado Puszczy Augustowskiej, gdzietoczywalki z wojskami sowiecki-mi w rejonie Krasnego Boru i pod

Dolistowem Starym nad Biebrz,w czasie ktrych ponisznaczne

straty. W tym czasie ppk J. Dm-browski postanowi ina pomocoblonej Warszawie.

Cz oficerw zdecydowaauda si na Litw lub powrcido domw, na co dostali zgodppk. J. Dmbrowskiego. Pukowi

w nocy z 24 na 25 wrzenia uda-o si oderwa od nieprzyjaciela.Skierowasina poudnie na om-, gdzie odebrano wiadomo, e

Warszawa kapituluje. O wicie 28wrzenia w rejonie Janowa kooKolna chory ppk J. Dmbrowskirozwiza resztki swojego Puku(ok. 100 szabel), przy czym czoficerw i onierzy pod dowdz-twem majora Dobrzaskiego kon-tynuowaa marsz na Warszaw,za sam ppk Dmbrowski z ok.

30 uanami postanowiprowadzidywersjna tyach wroga w Pusz-czy Augustowskiej. Zaszy si napewien czas na nadbiebrzaskichbagnach. W listopadzie chory ppkDmbrowski przedostasina Li-tw. Po zajciu Litwy przez ZSRRzostaujty w czerwcu 1940 rokuprzez NKWD i osadzony w obo-zie w Starobielsku. Za udzia w

walkach z bolszewikami w latach1919-1920 zosta skazany na karmierci i stracony w wizieniu wMisku w nocy z 16 na 17 grudnia1940 r., po straszliwych torturach

UROCZYSTONADZIEDZICUUNIWERSYTETUWILESKIEGO


23/40

M A G A Z Y N 21

LITERATURA

Czowiek przemieniony

w wilkaZDZISAWJULIANWINNICKI

Od przywoania tytuujednej z waniejszychpowieci SergiuszaPiaseckiego zaczniemyskrtowe przedstawieniePostaci i twrczoci, nadNiemnem i wisoczpraktycznie nie znanej.Sergiusz Piasecki to, oczym napisa, oraz jegoskomplikowane dziejeyciowe to zjawiskoniezwyke.

Jeden z recenzentw niemiec-kich, omawiajcy najbardziej znan

powie Piaseckiego KochanekWielkiej Niedwiedzicy napisa,moim zdaniem, najtrafniejszdia-gnoz osobowoci Pisarza i tego,co chcia on swym czytelnikompowiedzie. Oto, co napisawspo-mniany recenzent w 1957 r.: Pol-ska ballada o Wolnym yciu ... al-bowiem obok rozkoszy literackiej,ktrnam sprawia ksika Piasec-kiego, daje ona powd do zastano-

wienia sinad owabsolutnwolwolnoci. Wola ta nie tylko jest te-matem powieci, nie tylko gwiazdprzewodni w yciu Piaseckiego,ale bardziej jeszcze czerwonnici

w historii caego narodu historiinaszego polskiego ssiada. Zasta-nowi si nad tym wydaje mi si

wanie dzisiaj rzeczistotn.Piasecki, co charakterystyczne,

swoje najbardziej znane i popular-ne utwory napisawanie z tsk-noty za Wolnocii w warunkach,gdy brak tej Wolnoci odczubez-porednio. Najpierw osobicie jako

Misk i Miszczyzna Sergiusza Piaseckiego

SERGIUSZPIASECKI. ZDJCIEWYKONANEWLONDYNIEWROKU1947

wiziekryminalny w najciszympolskim przedwojennym wizie-niu na witym Krzyu w Kielec-kiem, pniej jako jeden z wielu

polityczny emigrant w Londynie,gdzie jak to oznajmiw tekcieautobiograficznym z 1947 r.: ...czekam kiedy diabe, obojtniejakiego koloru wydusi nareszcie

bolszewikw, aby mc wrci doPolski, ktrkocham nade wszyst-ko albo, gdy po raz kolejny pro-testujc przeciwko ponownemuzniewoleniu narodu po roku 1945,zaznacza : Ja tak wiele i miaobroniem siprzed rnymi trybu-naami, e nie zawaham si, dop-ki yj, wystpiw obronie Polski


24/40

22 M A G A Z Y N

PAMILITERATURA

i Polakw. Owiadcza to czo-wiek, ktry 16 lat spdzi w wi-zieniach zarwno sowieckich, jak ipolskich.

Najsynniejszpowie...ktra jak sam zaznaczy powstaa zblu i tsknoty za piknem Praw-dy, Natury i Czowieka, napisa

wanie w wizieniu na witymKrzyu na Kielecczynie.

Piasecki pisa czsto brutalnprawd o ludziach i yciu, gdypodobnie jak inny pisarz emigrant

Jzef Mackiewicz podkrela, ePrawda jest podstawowym skad-nikiem dobra, bo otwiera ludziomoczy na zo, pozwala je znajdowai zwalcza.

Pogldy Sergiusza Piaseckiego,te spoza literatury, jak stworzy,moemy pozna z opracowania

jego twrczoci politycznej i spo-ecznej, jakw ksice pt. Auto-denuncjacja zebra i opracowa

wrocawski badacz dr KrzysztofPolechoski (wyd. w r. 2002).

Sergiusz Piasecki urodzi si wpodbaranowickich Lachowiczachjako syn zruszczonego i zuboa-ego szlachcica i jego biaoruskiejpokojwki Klaudii Kukaowicz

pochodzcej z okolic Nowogrd-ka. Niewielki majteczek rodo-

wy na Nowogrdczynie ojcieci wujowie Sergiusza podarowalijako wiano swej jedynej siostrze,

po czym powicili si gwniesubie pastwowej pracujc jakourzdnicy rosyjscy. Nie wadaj-cy poprawnie jzykiem polskimdo poowy lat 30., a do lat II woj-ny wiatowej Sergiusz po matce,zgodnie z wczesnym prawem ro-syjskim, byprawosawny. Na ka-tolicyzm przeszedpod wpywemwiadomego wyboru osobistego

w okupowanym Wilnie, gdy wten sposb postanowi dokonaostatecznego zerwania z ostatnimformalnym znamieniem Wscho-du. Wychowany w kulturze rosyj-skiej literackpolszczyznpoznadopiero jako samouk w wizieniu.

Jako czowiek dojrzay w ankietachwielokrotnie zaznacza: JestemPolakiem pochodzenia szlachec-kiego lub po prostu wyznawa:

Jestem Polakiem. Za modu, wrosyjskiej szkole myla o sobiejako o Rosjaninie, dopki rosyjscykoledzy nie zaczli poniago jakoPolaka wanie.

W swym niezwykym dorosymyciu, w ktre wkroczyw sposbdla siebie specyficzny najpierwjako buntownik i uciekinier z ro-syjskiego gimnazjum, by po ko-

lejnej ucieczce z aresztu, popa

jako biezprizorny w towarzystwomiskiego pwiatka miskichzodziei. Tam, jak napisze pniejpozna gbinow wiedz ycia.

PLACTARGOWYWRAKOWIENAPOCZ. XX W.

Tamten czas i tamten Misk orazMiszczyzn utrwali wiele latpniej, na emigracji, w treci tzw.miskiej trylogii zodziejskiej, najakzoyy sipowieci Jabusz-ko, Spojrz ja w okno i Niktnie da nam zbawienia. Nie sone

znane czytelnikowi miskiemu.A szkoda, bo obok barwnej, kry-minalnej fabuy, daj nigdzie nieopisany klimat i obraz Miska latprzed i tu po rewolucyjnych. Todawny, prawdziwy Misk, jakiegojunie ma.

Okres w uksztatowakilkuna-stoletniego Piaseckiego w sposbtyle niezwyky, co charakterystycz-ny dla jego pniejszych wyborwyciowych. Tu uprzedzajc nieja-ko dalsz narracj podkrelmy, epomimo wydawaoby si obiek-tywnych warunkw, Piasecki b-dc postaci niezwyk i barwn,jakby rodem z Sienkiewiczowskiej

Trylogii, a wic: hultajem, biez-prizornym, miskim zodziejem

miawszelkie warunki, ktre wokolicznociach rewolucji bolsze-

wiskiej stymuloway ideologicznykierunek w lewo!. Ale ani miskizodziej, ani niemal wykolejony,zdemobilizowany i bez rodkwdo ycia onierz, a nastpnie prze-mytnik, pniej polski zakordono-

wy agent wywiadu notoryczniepozostawiany przez przeoonychbez grosza, wreszcie kryminalny

wiziew II RP nigdy nie miadylematw polityczno-cywilizacyj-

nych. Przejrza na wylot perfidibolszewickiego socjalizmu i wal-czyz nim przez cae dorose y-cie. Opowiada o tym w praktycz-nie wszystkich swoich utworachliterackich i daje tego wiadectwo

w wystpieniach publicznych.W roku 1919 wstpi do anty-

bolszewickich biaoruskich od-dziaw partyzanckich na Misz-

czynie, wspieraj

cych WojskoPolskie zdobywajce Misk. Wal-

czyna froncie w 1920 r., ukoczypolsk szko podchorych (ofi-cersk). Po zawarciu pokoju ryskie-


25/40


26/40

24 M A G A Z Y N

HISTORIALITERATURA

jakim... Pojechaem tam powie-dziaWitos eby zrobi robotpartyjn, po tym, co zobaczyem,

muszo niej zapomnie trzebaratowakresy.W tych okolicznociach atwo

zrozumie surowo wyroku, ja-kiemu poddano Piaseckiego i jegokoleg. W wizieniu (Wronki, Lida,wity Krzy) Piasecki spdzi 11lat. Pozbawionego nadziei, ci-ko chorego na grulic2 sierpnia1937 r. uratowa talent. W wi-zieniu, w warunkach strasznych

i skrajnie temu nieprzychylnych,Piasecki zacz pisa, opisywaswoje ycie, tworzy literaturpikn. Z dwu powieci jakie wte-dy napisa(Pity etap i Kocha-nek Wielkiej Niedwiedzicy) tdrugudao siwysana konkurs,jaki ogosio wydawnictwo Rjkierowane przez innego mincza-nina, Melchiora Wakowicza. I

sta si

cud. Powie

zyska

a nie-byway rozgos. Gazety przynosiy

tytuy : Talent, ktry wybuchnw celi wiziennej czy Gejzer ta-lentu wytrysnz celi wiziennej.

Skutkiem starapisarzy i intelektu-alistw oszoomionych skal tegotalentu, ktry w dodatku zaistnia

w tak niezwykych warunkach, za-fascynowanych dramatycznociyciorysu autora, prezydent Rze-czypospolitej uaskawi skazaca,o ktrym mecenas Adam Pragier

w pimie-probie do IgnacegoMocickiego uzasadniajc probpodkrela, e : ...aska ta spotkadzi ju nie dawnego przestpc,ktry, skazany niegdy na mier,istotnie w wizieniu przestpny

ywot zakoczy. aska ta spotkamoralnie odrodzonego czowie-ka, ktry dawne swoje ycie oku-pi zbogaceniem dobytku literaturyojczystej wkadem swego wietne-go talentu, zbudzonego w mcepokuty wiziennej.

Byto jedyny znany przypadek,gdy przestpca dziki ujawnio-nemu talentowi literackiemu od-

zyska wolno

. Tak

e niezwyklerzadki przypadek tryumfu powro-

tu kryminalisty do Prawdy poj-cia i realnoci tak cenionej przezPiaseckiego. W tym samym roku

powstaa powie Bogom nocyrwni. Odniosa kolejny oszaa-miajcy sukces. Piasecki zostanaj-

popularniejszym pisarzem roku.Rok po tym wybucha wojna. Od-td Piasecki nie tylko okupywai zbogaca literaturoraz kulturPolsk. On znw o Polskwalczy.Znw jako onierz i konspirator czowiek przemieniony w wilka.

Po powrocie z walk na fronciew Kampanii Jesiennej 1939 r., naktr wyruszy jako ochotnik, za-angaowa si w konspiracj w

okupowanym przez sowietw,Litwinw, ponownie sowietw, anastpnie Niemcw i znw sowie-tw Wilnie. Dokonywawwczasrzeczy niezwykych ratujc ludzi idokumenty. Dowodzispecjalnymoddziaem tzw. Egzekutyw tro-pic kolaborantw i wykonujc

wyroki Sdu Polski Podziemnejna zdrajcach Narodu Polskiego.

Ta epopeja, kolejne losy niezwykeczowieka niezwykego, znalazy

take pniejsze odzwierciedlenieliterackie.

W emigracyjnej Anglii, gdzie

DWORZECKOLEJOWYWMISKU


27/40

M A G A Z Y N 25

bdc poczytnym i tumaczonymna wiele jzykw pisarzem, yjakebrak, czsto godujc i miesz-kajc w nieogrzewanym pokoiku,stworzy kolejne pery literackie:powie romans Adam i Ewawiadczcy o tragizmie ludzi, kt-

rych mio brutalnie przerwaawojna. Czytelnikw mieszkajcychdzisiaj w Grodnie i Wilnie zainte-resujw tej powieci opisy Wilna,

Trokw i jeziora Narocz. Wreszciejest w niej jedyny znany literackiopis walk w Grodnie w roku 1939.Dwa kolejne utwory z cyklu, jakizatytuowaWiea Babel, to ob-szerne powieci: Czowiek prze-mieniony w Wilka i Dla honoru

organizacji. Poza piknem opisu,ciekaw narracj i sensacyjnymi

wtkami obie powieci to obrazycia Nowogrdczyzny i Wilesz-czyzny pod wszystkimi, wymienio-nymi wyej okupacjami. Wreszcie,to niezwyky, przejmujcy i znwniemal faktograficzny obraz oku-powanego, cierpicego i walcz-cego Wilna. Take dziaa wspo-mnianej Egzekutywy karzcego

ramienia wileskiej Armii Krajo-wej. Szczeglnym odzwierciedle-niem dowiadcze, jakim poddanebyy pnocno-wschodnie KresyII Rzeczypospolitej podczas ostat-niej wojny, jest inny utwr. Tragi-humoreska, opis mentalnoci so-

wieka sowietskogo czieowieka,przybysza z ZSRR lejtnanta Zubo-

wa, jak nazwa bohatera ksikiSergiusz Piasecki. Zapiski oficera

Armii Czerwonej, bo o tym pi-szemy, to parodia i jednoczenietragedia opisana na tle przey

widzianych oczyma, a waciwiejpostpowania wspomnianego

wzorca sowieckiego. Postata i jejpostpowanie parodystycznie od-zwierciedla akulturalnmentalnoruskiego bolszewika wrd kre-sowych Polakw. Starsi czytelnicy

z dzisiejszej Wileszczyzny i Gro-dzieszczyzny z atwociodnajdwe wspomnianej tragisatyrze tam-ten czas i tamte wydarzenia.

Ponowne zajcie Wilna, a na-

stpnie zniewolenie nowej Polskiprzez Stalina i jego polskich sugu-sw zmusio pisarza do emigracjijuwiosn1946 r. Tropiony, yj-cy pod przybranymi nazwiskamizbieg na Zachd. Najpierw dojednostek II Korpusu gen. Ander-

sa, dokd przybyprzez Austri iNiemcy. Po rozformowaniu Kor-pusu przyjechado Anglii. Tam yi tworzydo koca swego ycia. Onajwaniejszych dokonaniach lite-rackich i postawie politycznej na-pisaem na wstpie.

Z Jego twrczoci w Krajumogli sizapoznajedynie nielicz-ni. Odgrodzeni elazn kurtynczytelnicy w Polsce praktycznie nie

znali literatury emigracyjnej, ktramiaa zakaz wstpu do socjali-stycznej Polski Ludowej. Po roku1989 powoli zaczo si to zmie-nia. Wydawao by si, e literaturaz kluczem, ale o wydarzeniach imiejscach zupenie dzisiejszemupokoleniu nieznanych, nie zrobikariery czytelniczej. A tak prze-cie jest praktycznie caa twr-

czo

Piaseckiego.Tymczasem stao si inaczej.Po Jego twrczo zaczy sigaszerokie rzesze czytelnikw, w tymmodzie! Wydania i wznowienia

trwajnieprzerwanie. wiadczy too nieprzemijajcych wartociachtalentu i ... Prawdy wanie. Sko-ro tak si stao we wspczesnejPolsce przeomu XX i XXI wie-ku (!), to sdzi naley, e jesz-cze wikszy rezonans twrczo

ta miaaby w Krainie WielkiejNiedwiedzicy, czyli na terenach,na ktrych rozgrywa sigros akcjipowieci Sergiusza Piaseckiego:na Miszczynie, Wileszczyniei Nowogrdczynie. Ale... tutajsamego Autora i Jego Twrczoznaj tylko jednostki! Pierwszjaskk prbzmiany tej sytu-acji bya sesja naukowa zorgani-zowana w Misku przez Instytut

Polski i OddziaDolnolski Sto-warzyszenia Wsplnota Polska.Wczeniej jedna z biaoruskich ga-zet Hoas Radzimy publikowa-a fragmenty Kochanka WielkiejNiedwiedzicy. Znany autorowininiejszego tekstu naukowiec pol-ski z Grodna nosi siz zamiaremprzetumaczenia na rosyjski, mi-skiej trylogii zodziejskiej, a jeden

z uczestnikw wspomnianej sesjiowiadczy, e dokonajutransla-cji Zapiskw oficera Armii Czer-

wonej na biaoruski. Na poczteknatomiast, co niniejszym serdecz-

MISKWOKRESIEI WOJNYWIATOWEJ. FOT. ZEZBIORWBUNDESARCHIV


28/40

26 M A G A Z Y N

HISTORIALITERATURA

nie polecam, dobrze by byo, gdy-by wiksze biblioteki ZPB zaopa-trzyy si w komplet lub chobynajpopularniejsze powieci Piasec-kiego, w ktrych opisany jest mi-dzy innymi Misk, Rakw, Stopce,Rubieewicze i chutorki pomidzy

Miskiem a Puszcz Nalibock.Byby to specyficzny powrt Pia-seckiego do Ziemi, ktr tak bar-dzo ukocha i za ktr cae ycietskni. O ktrej napisaw jednej zankiet (wyjaniajc miejsce urodze-nia): m. Lachowicze pow. Barano-

wicze na ziemiach zrabowanychPolsce przez imperialistw krem-lowskich.

Piasecki zmar w wieku 65 lat.

Odszedna zawsze 12. 09. 1964 r.Pokonago rak w Polskim Szpitalu

w Penley w Anglii. Zostapocho-wany 18.09. tego roku na cmen-tarzu St. Helens w Hastings. Jako tym wspomina Jego przyjaciel,archiwista i stranik Jego pamiciprof. Ryszard Demel zamieszka-y w Padwie we Woszech napogrzeb przyszo zaledwie paruznajomych. Krzysztof Polecho-

ski dodaje: Na nagrobku Sergiu-sza Piaseckiego, projektu Ryszar-da Demla, widnieje gwiazdozbir

Wielkiej Niedwiedzicy, utrwalonyw tytule najbardziej znanej jegopowieci. Tej, do ktrej we wst-pie kolejnego wznowienia ksiki,juna emigracji w Anglii napisa:...Lubiem liczne poranki wio-senne, kiedy soce bawio si jakdziecko, rzucajc po niebie barwyi byski. Lubiem pne letnie za-chody, gdy ziemia tchna spieko-t, a wiatr mikko piecii chodzipachnce pola. Lubiem i barwn,czarownjesie, gdy zoto i purpu-ra leciay z drzew, i tkay na cie-kach wzorzyste kobierce, a mgysiwe na gaziach jodesihutay.Lubiem i mrone zimowe noce,gdy cisza kleia powietrze, a zadu-

many ksiyc diamentami zdobinienbiel. [...] A nad tym wszyst-kim: nad nami, ziemii chmurami,po pnocnej stronie nieba pdzidziwny Wielki Wz... krlowaa

wspania, jedyna, zaczarowanaWielka Niedwiedzica.

Mia racjniemiecki recenzent,piszcy w roku 1957, gdy w znie-

wolonej Polsce trway echa wypad-kw poznaskich sprzed roku toapoteoza Wolnoci, tego, co Polakkocha najbardziej!

Poznajc przez szereg lat Krainopisanprzez Sergiusza Piaseckie-

go, bdc w miejscach, w ktrychOn byna pewno, ja teto wszyst-ko zobaczyem, gdy znajc Jegotwrczoi realne miejsca w JegoKrainie Wielkiej Niedwiedzicy,take poczuem t wielk magiPikna i Natury, ktra jest poczt-kiem uosobienia Prawdy. Wierz,e jeszcze bardziej odczujto Lu-dzie std, gdy zapoznajsiz twr-

czociich Rodaka.

Misk SergiuszaPiaseckiego

Opis Miska i Miszczyzny,jaki przedstawiPiasecki w swojejtwrczoci literackiej, nie ma do-td sobie rwnych. Misk i okolicesprzed I wojny wiatowej, Misk

wojenny, Misk okresu rewolucji i

Mi

sk w pierwszych latach sowiec-kich utrwalony zosta niemal do-kumentacyjnie. Piasecki opisywaMiasto na tle swoich wczesnychzaj; jako miski zodziej, biao-

ruski partyzant z antysowieckichoddziaw Zielonego Dbu,ochotnik wspierajcy polskie od-dziay Wojska Polskiego zajmuj-ce Misk w roku 1919, rakowskiprzemytnik oraz jako polski agent

wywiadu wojskowego. Obrazy teznajdujemy we wspomnianej trylo-gii miskiej, w Kochanku WielkiejNiedwiedzicy oraz w Pitym

etapie i Bogom nocy rwnych.Piasecki w szczeglnoci wiernieoddawygld i zarazem charakterMiska Litewskiego (w podobnysposb, cho dla nieco pniej-szego okresu ukazapolskie Wilnopoowy lat dwudziestych). Opisa

w sposb oglny Bobrujsk, Koj-danw (Dzieryski) oraz okolicpoza kordonem, czyli granic ry-sk, ustalona tutaj w miejscu, gdzie

w przeszoci nigdy jej nie byo.Wreszcie niezwyke nadgranicznemiasteczka, jakie po stronie pol-skiej wytyczay niejako linie gra-niczna po prawym skraju PuszczyNalibockiej: Rakw. Rubieewicze,Iwieniec. Opisy miast, miejscowo-ci, wiosek, przyrody oraz uwarun-kowa terenowogeograficznychs realne i prawdziwe. Autor uka-

zuje nam wygld i

ycie codzien-ne Stopw, Moodeczna, Homla,

obina, Bobrujska, Zasawia orazwiosek: Wokowszczyzna, Buzuny,Duszkowo, Krasnoje, Stare Sioo,

JEDENZPORTRETWPIASECKIEGOAUTORSTWAWITKACEGO


29/40

M A G A Z Y N 27

Zakabuki, Jarkw, Kuczkuny. Pi-sze o ludziach, ich zajciach, cha-rakterach, zachowaniach.

W Misku wydarzenia powieciPiaseckiego rozgrywaj si w au-tentycznych miejscach. Te miejscaPiaseckiego w Misku to przede

wszystkim osiedla: Komarwka,Zota Grka, lepianka, Trojec-ka Grka, Nini Rynek, Koski

Targ, Dolna Lachwka. Ulice iplace: Koomieska, Gubernator-ska, Zacharzewska, Sierpuchow-ska, Pietropawowska, Podgrna,ohojski i Borysowski Trakty,lepiaska, Plac Katedralny, Do-gobrodzka, Gruszewska, Szeroka,

Jurijewska, Sadowa. Zauki : Bon-darewski, Kamienny.

Istotniejsze wczesne obiektyMiasta z kart powieci: Bibliotekaprzy ul. Kreszczeskiej, CmentarzZotogrski, Archirejski Las i syn-ny (szczegowo opisany) HotelEuropa, obecnie z du staran-noci restaurowany (a waciwiebudowany na nowo) na poudnio-

wej pierzei Wysokiego Rynku.

Wszystkie wymienione miejscas prawdziwe, cho dzisiaj noszw wikszoci inne nazwy. Te ulice,place i zauki Miska od Koma-rwki (dzicentrum handlowe) wkierunku poudniowozachodnim,pooone w samym centrum dzi-siejszego Miska, wwczas stano-

wiy zasadniczy zrb miasta.Jak rolodgryway wspomnia-

ne miejsca w powieciach Piasec-

kiego?Komarwkautor ukazuje bd

jwspomina we wszystkich trzechtomach Trylogii. Tutaj rozgrywasinajwicej dramatw osobistychoraz zawodowych przypadocibohaterw tych ksiek. Bardzodokadnie umiejscawia PiaseckiKomarwk w tomie Spojrz ja

w okno: Na Komarwk jak

dwie rzeki wpywaj

dwa trakty:Borysowski i ohojski. czsiu

wylotu ulicy Zacharzewskiej, prze-cinajcej cae miasto na dwie cz-ci. Niecae pkilometra od tego

miejsca znajdowaa siZota Gr-ka. Na Ninym Rynku, Koskim

Targu, Gubernatorskiej i wspo-mnianych Traktach rozgrywajsisceny powieci. Pracuj zodzie-je, cigajca ich policja, a pniejmilicja, mieszkaj i pracuj inniznajomi autora, maszerujwojska

rosyjskie, niemieckie i bolszewic-kie. Funkcjonuj sklepy i knajpy.

W Hotelu Europa urzduje so-wiecki dygnitarz Kriwoszejn oraznepmani i polscy wywiadowcy.

Proza Piaseckiego po raz pierw-szy w latach 90. XX wieku uzyska-a ilustracje. Wszystkie bowiemmiejsca, o ktrych pisze, ukazujenam pikny album W.I. Kaliado, to

wanie te same, jakie z kronikar-skniemal dokadnociwskazujeS. Piasecki. Czytajc jego powiecimona przeglda album profe-sora Kaliado i niejako na biecoumieszczaakcjna wizerunkach,zawartych w reprodukowanychpocztwkach z okresu okoo lat I

wojny wiatowej. Nie ma biaoru-skiego opisu miasta tego okresu wrozumieniu literackim. Jest w jzy-

ku polskim. Sto w

anie powie

ciPiseckiego.

Przegld spisu ulic dzisiejszegoMiska prowadzi do konstatacji:nieomal nie ma nazewnictwa z

czasu, gdy Misk bymiastem Ser-giusza Piaseckiego (za wyjtkiemkompleksu Trojeckiego Przed-miecia i nazwy Zota Grka zzachowanym tam budynkiem ko-cielnym cmentarz pokryy po-

wojenne blokowiska mieszkalne).Nazewnictwo zmieniono, by ide-

ologicznie zamazaprzeszo. Dodawnych czasw nawizujjednak:ul. Dogobrodskaja, Magazinnaja,Dohinowskij, Staroborysowski iohojski Trakty.

Wspczeni miszczanie wieleby skorzystali z opisw ich miasta,jakie po II wojnie, na wygnaniu,

w dalekiej Anglii, z pietyzmem i zuczuciem nostalgii odtwarza Ser-giusz Piasecki. Takiego Miska bo-

wiem nie poznaj ani z literaturysowieckiej, ani wspczesnej, gdyniemal aden wspczesny miesz-kaniec Miasta nie pochodzi z ro-dziny o miskich tradycjach. To wzdecydowanej wikszoci potom-kowie przybyszy z czasu sowiec-kiego, nieznajcy nie tylko tradycji,ale i pamici o dawnym wygldzieoraz charakterze Miska. Mgby

im w tym pomc przywoywa-ny tutaj Autor. Ale nie ma biao-

ruskich przekadw Jabuszka,Spojrzja w okno i Nikt nie danam zbawienia. Dlaczego?

GRBSERGIUSZAPIASECKIEGONACMENTARZUST. HELENSWHASTINGSWANGLII


30/40

28 M A G A Z Y N

HISTORIA

Jubileusz muzeumWieszcza w Nowogrdku

SOFIAANISIMOWA

W tym roku DomMuzeum

Adama Mickiewiczaobchodzi75-lecie istnienia.Muzeum w Nowogrdkuzostao otwarte dzikipracy KomitetuMickiewiczowskiego,zaoonego podczasdrugiego zwiedzania miastaprzez starszego syna poety Wadysawa Mickiewicza

w maju 1922 roku.Wadysaw Mickiewicz, mimoi si urodzi i mieszka w Pary-u, zna i kochamiasto rodzinneswego wielkiego ojca. Spoeczno

nowogrdzka przygotowaa muserdeczne przyjcie. Wkrtce po

wizycie Wadysawa Mickiewiczazawiza si w Nowogrdku Ko-

mitet Mickiewiczowski. Staraniemtego Komitetu usypano kopiecna Grze Zamkowej, 27 maja 1924roku pierwsz opat ziemi dokopca wrzuci prezydent Rzeczy-pospolitej Stanisaw Wojciechow-ski. Podczas Dni Mickiewiczow-skich, obchodzonych w zwizkuz 75-leciem mierci poety, w FarzeNowogrdzkiej zostaa odsonita

tablica pamitkowa o nast

puj

cejtreci: W murach tego kocioa

zosta ochrzczony dnia 12 lutego1799 r. Adam Mickiewicz.

10 maja 1930 r. podczas posie-

dzenia Komitetu postanowionourzdziw Nowogrdku MuzeumMickiewiczowskie, ale trzeba byonajpierw odkupidom od wcze-

snego waciciela Dbrowskiego.Jednym z zasadniczych zadaKo-mitetu byo rwnie popularne

wydanie dzie Adama Mickiewi-cza, ktre szeroko rozpropagowa-no w kraju i za granic. Uroczysteotwarcie muzeum odbyo si napocztku Dni Mickiewiczow-skich w dn. 11 wrzenia 1938 r.

Aktu powicenia dokonadziekan

nowogrdzki ks. MichaDalecki wobecnoci licznie przybyych za-

proszonych goci. Po powice-niu, wiceprezes Komitetu Mickie-

wiczowskiego hrabia Jan Jundzi

DZIEDZICTWO

WEWNTRZACHNOWOOTWARTEGOMUZEUMADAMAMICKIEWICZAWNOWOGRDKU. 1992 R. ODLEWEJ: WOJCIECHCHMURZYSKI,JANUSZODROW-PIENIEK WCZESNYDYREKTORMUZEUMLITERATURYIM. ADAMAMICKIEWICZAWWARSZAWIE

JAROSAWW

ANIUKIEWICZ


31/40

M A G A Z Y N 29

IRENAWALU

Baliski wygosi przemwienie,obrazujce dziaalno Komitetui historipowstania muzeum orazzebranie i uporzdkowanie licz-nych zbiorw muzealnych.

W ekspozycji zebrano sporocennych eksponatw: szereg por-

tretw, miniatur, rzeb i widokw,fotel poety i obrazek w. Antonie-go z dworku, akta sdowe ojca idziadka poety pisane gsim pi-rem, notatki poety oraz rne za-bytkowe wydania Pana Tadeuszai drobnych utworw z pierwszegookresu twrczoci poety. Przedsta-

wiono take pamitki po Maryli,nuty walczykw, komponowanychprzez ni, gipsowy pozacany kru-cyfiks, szal weniany, lustro, kutymasywnymi obrczami kufer z

Tuhanowicz oraz makiet pomni-ka Mickiewicza, sprowadzon zParya. Wielu turystw z rnychpastw zwiedzao muzeum: nietylko z Polski i Litwy, lecz z caejEuropy, a tei z Ameryki. W roku1938 podczas Dni Mickiewiczow-skich muzeum zwiedzio 3123

osoby. rd zwiedzajcych zna-lazy si rwnie wnuczka MaryliWereszczakwny Zofia hr. Put-tkamerowa i prawnuczka Janinahr. kowska z Bolcenik.

Pierwszym dyrektorem muzeumbyWodzimierz Laroy. WwczasKomitet zamierza stworzy wdworku najwikszy orodek na-ukowy, dotyczcy nie tylko AdamaMickiewicza, lecz dziejw cae-

go wojewdztwa nowogrdzkie-go. Gwnym dziaem zbiorwpowinna bya by biblioteka ze

wszystkimi wydaniami dzie Mic-kiewicza oraz literatura naukowai historyczna, odnoszca si dokraju poety, eby ze zbioru moglikorzysta do celw naukowo-ba-dawczych historycy, literaci, krajo-znawcy i oglnie badacze prze-

szoci kraju. Niestety, muzeumzostao zniszczone podczas II

wojny wiatowej, w dn. 22 czerwca1941 roku w dom trafia niemieckabomba.

Muzeum w Nowogrdku od-budowano po wojnie i otwartogo w jubileuszowym roku 1955 wksztacie przedwojennym. W set-

nrocznicmierci poety otwartoDomMuzeum Adama Mickiewi-cza z wystawbiograficzn, uroz-maiconkilkoma pamitkami i ko-piami portretw oraz fotografiami.

W roku 1987 zostaa podpisanaumowa o wsppracy midzy Mu-zeum Adama Mickiewicza w No-

wogrdku a Muzeum Literaturyim. Adama Mickiewicza w Warsza-

wie. Dziki tej wsplnej inicjatywiew dwa lata pniej przystpiono

do rewaloryzacji domu rodzinnegopoety wraz z caym otoczeniem.

Wykona j ze rodkw biaoru-

skich oddzia polskiego przedsi-biorstwa Budimex w Wilnie wrazz Biaostockim Kombinatem Bu-dowlanym na podstawie projektu

in. architekta Michaa Baasza.Podstawprojektu bya dokumen-tacja zebrana przez WadysawaMickiewicza.

Now ekspozycj muzeumtworzyli pracownicy naukowi zestrony polskiej: Wojciech Chmu-rzyski i Jacek Chromy z MIAM w

Warszawie, z biaoruskiej zastro-ny dyrektor muzeum w Nowo-

grdku Lilia Usenko. Z Polski do-starczono blisko 150 oryginalnychobiektw muzealnych z przeomuXVIII i XIX wiekw. Odnowiononie tylko wygld domu z pocztku

JEDENZPOKOIMUZEUMWNOWOGRDKU

TAKWYGLDADOMMICKIEWICZWW1992 R.

JAROSAWW

ANIUKIEWICZ


32/40


33/40

M A G A Z Y N 31

ne we wspomnienia

bot po modlitwie na ssiednimpodwrku odbywaa si krtka

zabawa. Pewien chopak przynosiguzikowharmoni i na niej gra.Po wojnie nard bywesoy, ludzieumieli sibawii weseli, byli ycz-liwi wobec innych, umieli cieszysi ze wszystkiego i za wszystkodzikowali Panu Bogu. Jak mwiprzysowie : Nie ten bogaty, kt-ry duo ma, ale ten, ktry umiesicieszyz tego, co ma. Dzisiaj,chociaycie nie jest takie cikie

ludzie duo narzekaj.W niedzielszlimy na piechot

do kocioa parafialnego, ktry siznajdowaw odlegoci siedmiu ki-

lometrw od naszej miejscowoci.Szli wszyscy razem: starsi, modsi,

dzieci dopki nie przysza na na-sze ziemie epidemia marksistow-sko-leninowska. Wtedy to zacztozabraniadzieciom chodzido ko-cioa, zaczo sikaleczenie czo-

wieka na duchu. Teraz widzimytego skutki.

Szczliwy jest czowiek wia-ry i nadziei, rado wyraa si wjego oczach. Obcowanie z takimiludmi wzbogaca duchowo. Cz-sto wspominam, jak we wsi byoduo mieszkacw, gdy rodzinybyy wtedy liczne. Pamitam praw-dziwie bratersk przyja midzy

KWODZISZKACH

ludmi i szacunek do starszych lu-dzi.

O tradycjach wiejskich

Wesoe byy wesela wiejskie!Przedtem, zanim ludzi zapdzonodo kochozw, kady gospodarzmia konia, ktrego poycza na

wesele. Koniowi wtedy zawieszanodzwoneczki na szyi, dug upik-szano zieleni, a wz by nakrytypiknym tkanym dywanem. We-sela byy due: w pi lub wicej

furmanek, wiele byo modziey.Dziewczyny pieway pieni dlapanny modej i pana modego. Tosamo opowiadaa temoja babciaze strony taty, ktra lubia i umia-a piewa, a i ukadaa piosenki,ktre potem przekazywano z po-kolenia na pokolenie. Ja jubdcdorospiewaam rne piosenkiludowe. Pieniwitano pana mo-

dego, ktry przyjeda po pannmod. Rodzice przy stole kadliklczniki lub dywan, na ktrymklczeli narzeczeni, rodzice udzie-lali im bogosawiestwa. Modzicaowali krzy lub obraz wity.

W kadej wsi bya osoba, kobietalub mczyzna, ktra wygaszaatekst bogosawiestwa. W naszejparafii Abramowszczyzna, z ktrejpochodzi ks. Antoni Leszczewicz,

mczennik z Rosicy, tak osobby Piotr Mareczko niewysoki,szczuplutki, piknie prosina bo-gosawiestwo. Jego proszono tedo innych wiosek. A przemawiasiedzc na duym mczynie,ktry cay by ukryty dywanem.

Wygldao to tak jakby siedzianasoniu. Dla dzieci to byo wesoe

widowisko, miaymy si. Po bo-

gosawie

stwie dziewczyny

pie-way do modego:

Ju koniki zaoone, pod ga-neczek postawione, siadaj po-jedziem. A od modej by taki


34/40

32 M A G A Z Y N

RELIGIA

IRENAWALU

WSPOMNIENIA

piew: Ja nie bd siadaa, jesz-cze nie wszystkim podzikowaa.Dzikuj tobie, bracie, e my yli

w jednej chacie, wicej nie bd.I tak po kolei do kadej osoby,mieszkajcej w domu rodzinnym.

piew od modej: Sta pannomoda, przeprokadego, starych,maych co do najmniejszego, niechci kady bogosawi, do kocio-a ci

wyprawi, szcz

liw

drog

.Moda podchodzia do kadego,

kaniaa si, dzieci caowaa, a ka-dy j egna na drog. Nastpniedrubanci brali jpod rk i pro-

wadzili do wozu, pomagajc usi.Moda rzucaa piknie upieczonbuk(paks), a kada dziewczynaczy chopiec starali si j zapa,poniewa, kto zapie ten sioe-ni lub wyjdzie za mw pierwszej

kolejnoci. Dzieciom rzucaa cu-kierki, ktre sprawiay maym durado, bo wtedy cukierki monabyo dostatylko na weselu.

Panna moda staraa si du-go staw wozie, co oznaczao, eyczy, by wszystkie dziewczyny

wyszy za m. Jadc z kocioaod lubu, modych znowu witanopieniami, robiono bram, starosta

weselny musia da

cokolwiek naprzepustk.

Wesela odbyway si, jak m-wiono, w dwch stronach. Naza-jutrz przyjedano bawi si do

rodziny modego. Zawsze ze pie-wem dziewczyn, na wz brano po-ciel panny modej, a dziewczynypieway, e nadszedczas egnasi z rodzin. W piewie moda

wyprasza u siostry takimi sowami:Tobie, siostrzyczko, jedna podu-szeczka, a dla mnie dwie, ja odje-dam do obcych ludzi ty nie. Upana modego wesele rwniewi-

tano wesoymi pie

niami, strasz

cmod, e u teciowej nie bdzie

tak dobrze jak u mamy. Moda je-chaa z obrazem, do domu wcho-dzc z Bogiem. Kada prezent nadaszek studni, co oznaczao, ebdzie korzystaz wody. Teciowaprzy spotkaniu staa przy piecu,moda kada prezent tu rwnie,co oznaczao, e bdzie w piecupalia. Kada prezent na st itd.

Wiele takich ciekawych tradycjiistniao, a wesele na wsi byo dladzieci witem.

Na wsiach byo duo dzieci,przyzwyczajonych do pracy, doprzyrody. Przygotowywalimy si

wiosn, aby powita ptaki, maj-stroway domki dla szpakw, cze-kano na te, ktre wracaj w swerodzime strony. Pokonuj wiele

trudnoci po drodze, dlatego takadnie piewaj. Witano bocianw

z radosnym okrzykiem: Bocian,bocian, kle, kle twoja matka w pie-kle, a dzieci w niebie, ogldajcie-

bie. Jesienize smutkiem egnanoje w drog, ktra ukazujc sidajeznak, e nastpuje czas odlotu wciepe kraje.

Dzieciom dziadkowie kazaliobserwowa przyrod. Po wojnienie byo zegarkw, wic mierzo-

no cie, potem go dzielono, ebysi dowiedzie, ktra jest godzi-na, wieczorem lub w nocy orien-towano si na podstawie gwiazd.Na Wielkanoc czsto by pikny

wschd soca, piknie gra, bijcwiatem, potem niejednokrotniedrgnie i egna, bogosawi ziemi.Dzieci bardzo czekay na wi-to Zmartwychwstania Paskiego.

wito, ktre budzio przyrodzesnu do nowego ycia, wielka mi-o zapalaa si w sercach ludzi,szczeglnie dzieci. Kiedy na wsibyo sporo dzieci, biegay radoniez wierszem:

Ja maa panieneczka, nie miaana gowie wianeczka,

Cika zima bya, wszystkiekwiaty pomrozia.

Zota korona, prosz da jajkoczerwone!

Wiele piknych tradycji ju, nie-stety, zapomniano. Ludzie czerpimao radoci z ycia i mao oka-zuj sobie nawzajem wdziczno-ci. Nie ma dawniejszego pikna

w przyrodzie, bo czowiek wlazw plany Boe. Zagina wsplnamodlitwa rodzinna w domach. Dotego wszystkiego doprowadzia

epidemia bezbonoci. Zarwnojak epidemia grypy atakuje orga-nizmy sabe, tak epidemia ateizmupokaleczya sabych na duchu.

Wiara jest fundamentem i podsta-wwszystkich rzeczy i rodzi odwa-g.

W naszym yciu jest mnstwodobrych, uczciwych ludzi, z kt-rych moemy bra przykad. Lu-dzie, ktrzy potrafibroniswychkorzeni, wiary i tradycji. Musimypielgnowate wartoci, z ktrymimona budowanaszlepszprzy-szo

HELENAANDRYCARECYTUJEWASNEWIERSZEPODCZASFESTIWALUKULTURYKRESOWEJWMRGOWIE


35/40

M A G A Z Y N 33

BIBLIOTEKA

witowidziana oczymanajbliszych

KINGAPOLAK-GIERO

W wydawnictwie Znak wKrakowie ukazaa ksikaMiejsce dla kadego zpodtytuem: opowieowitoci Jana Pawa II.

Autorami ksiki s abp Mie-czysaw Mokrzycki, metropolitalwowski, przewodniczcy Konfe-rencji Episkopatu Ukrain

Magazyn_Polski_12-2013.pdf

Documents

Transcript of Magazyn_Polski_12-2013.pdf