M. BOGACZYK-VORMAYR

HISTORIA FILOZOFII

ANTYCZNEJ I ŚREDNIOWIECZNEJ

Ciąg dalszy: Wykłady 13-14 10.01.-23.01.

2013

MISTYKA:

MISTRZ ECKHART,

MIKOŁAJ KUZAŃCZYK

Wykład 13 10.01.2013

Spekulacja metafizyczna

Samorealizacja religijna

Teologumenon

Metoda mistyki Eckharta

10.01.2013

Esse est deus – deus est intelligere

(nicość, byt, stwórca, Bóg)

„Byt to przedsionek Boga, jego świątynia to intelekt”

( Pr. 9, DN I, 150)

Verbum – Bezgraniczność Intelektu – Bóg jako Logos

Und daz Ein machet uns saelic

10.01.2013

1. O bycie/będącym i o nicości

2. O jednym i wielości

3. O prawdzie i fałszu

4. O dobru i złu

5. O miłości, miłości nadprzyrodzonej i o grzechu

6. O dobru moralnym, cnocie i słuszności oraz o złu, występku i niesłuszności

7. O całości i o części

8. O ogólnym i niezróżnicowanym oraz o właściwym i niezróżnicowanym

9. O pierwszym i ostatnim

10. O idei i przyczynie oraz o braku

11. O tym, że coś jest i o tym, czym coś jest

12. O Bogu, najwyższym bycie

13. O substancji i akcydencie

„Opus propositionum”

10.01.2013

Eckharta Koncepcja Głębi i Daru

10.01.2013

Co to jest cel ostateczny? Jest to ukryta ciemność wiekuistego Bóstwa. Jest On nienzany i nigdy nie zostanie poznany. Tam Bóg trwa w sobie, nieznany.

Kazania, tłum. W. Szymona, Poznań 1996, s. 195

We wszystkim, co Bóg czyni w dobrym i złym, w udrękach i utrapieniach, zawsze musi się dawać. (...) Tak wielka jest w Bogu potrzeba dawania tobie, że nie może czekać i pierwszy daje ci siebie samego. Jest w nas tak do szaleństwa zakochany, jakby zapomniał o niebie i ziemi, o całej swej szczęśliwości i swoim Bóstwie. Tak jakby o mnie tylko myślał i pragnął dać mi wszystko, co może mnie pocieszyć.

tamże, s. 372 i 484

„Oko duszy“

10.01.2013

Tutaj głębia Boga jest moją głębią, a moja – Jego.

Tutaj żyję moim własnym życiem, tak jak Bóg swoim.

Kto choćby na jeden tylko moment zajrzał w tę

głębię, ten tysiąc marek w szczerym złocie będzie

cenił nie więcej niż jednego fałszywego halerza

[drobna moneta srebrna]. Wszystkieb twoje

wewnętrzne uczynki powinny wychodzić z tej

wewnętrznej głębi, bez żadnego „dlaczego”.

Kazania, wyd. cyt., s. 104

Etyka Eckharta:

moralność bytowania; przemiana woli

10.01.2013

Niech ludzie zbyt wiele się nie zastanawiają, co

mają robić, więcej natomiast myślą o tym, jacy mają

być. Gdyby oni sami, ich postawa, były dobre,

wtedy również ich uczynki mogłyby jaśnieć

pełniejszym blaskiem. Jeśli ty jesteś sprawiedliwy,

takie będą również twoje uczynki. Nie próbujmy

opierać świętości na działaniu, budujmy ją raczej na

bytowaniu, bo nie uczynki nas uświęcają, lecz my

mamy je uświęcać.

Traktaty, tłum. W. Szymona, Poznań 1986, s. 22

Granum sinapis, przypisywane Eckhartowi

10.01.2013

Na początku wysoko ponad pojęciem Zawsze jest słowo. Bogata skarbnica, gdzie się stale początek rodził! (...) Szczyt tego źródła Zdobywaj bez pracy, rozsądku! Droga cię poniesie W cudowną pustynię, co szeroka i daleka Leży tam bez miary. (...) Dobra pustyni Nie dotknęła nigdy stopa. Stworzony rozum Nigdy tam nie doszedł: Jest, a przecież nikt nie wie, czym. Jest tu, jest tam, Jest daleko, jest blisko Jest głęboko, jest wysoko A jednak jest tak, że nie jest ani tym, ani tamtym. cyt. za. W. Beierwaltes, tłum. P. Domański, Kęty 2003, s. 115-116.

1. De coniecturis – O domysłach

2. Idiota de sapientia – Głupiec o mądrości

3. De mente – O umyśle

4. De venatione sapientiae – O pogoni za mądrością

Dzieła Kuzańczyka

17.01.2013

„O oświeconej niewiedzy”

Sokratyzm Kuzańczyka

17.01.2013

„O grze kulą”

17.01.2013

„(...) dobry i stanowczy zamiar wspiera Bóg: Ten, którego szuka sią poprzez ruch, i Ten, który wolnej woli przynosi doskonałość. On sam bowiem prowadzi wierzącego i wynosi go do stanu doskonałości, a i tego, kto pokłada w Nim nadzieję, miejsce słabości zajmuje jego wszechmocna łaskawość (clementia). Przeto chrześcijanin, który czyni wszystko, co jest w jego mocy, chociaż doświadcza tego, że jego kula biegnie w sposób nieuporządkowany, to jednak nie lęka się, mając ufność w Bogu, który nie opuszcza tych, którzy pokładają w Nim nadzieję” (I, 59)

cyt. za: A. Kijewska, Mikołaj Kuzańczyk, Kraków 2009, s. 8-9.

„O Bogu ukrytym”

17.01.2013

Bóg jest ponad Niczym i Czymś, gdyż Nic, własnym

prawem się rządząc, tworzy Coś. I w tym jest jego

wszechpotęga, iż jej mocą przekracza on wszystko,

co jest lub co nie jest. Albowiem On sprawia, że

niebyt przechodzi w byt, a byt – w niebyt. Wszystko

zatem, co poniżej niego, jest Nicość, bo nad

wszystkim jest Jego wszechmoc.

tłum. I. Kania, „Znak” 491 (1996), s. 63.

Zwinięcie (complicatio) i rozwinięcie (explicatio)

„Bóg zatem jest zwinięciem wszystkich rzeczy o tyle,

że wszystkie one są w Nim.

Rozwinięciem ich jest o tyle, że sam jest we wszystkich.”

„O oświeconej niewiedzy” II, III, s. 127-128; cyt. za: A. Kijweska, s. 73.

Koncepcja stworzenia,

kosmologia i fizyka

17.01.2013

Antropologia Kuzańczyka

17.01.2013

Człowiek bowiem jest Bogiem, choć nie w czystej formie,

boć jest i człowiekiem; jest więc ludzkim Bogiem.

Człowiek jest też światem, lecz nie tak, iżby był w

ograniczony sposób wszystkim, bo jest właśnie

człowiekiem; człowiek jest więc mikrokosmosem albo

ludzkim światem. Ludzka natura mieści w swoich

ludzkich możliwościach Boga i wszechświat.

De coniecturis II, 14, cyt. za: R. Heinzmann, Filozofia średniowiecza, Kęty 1999, s. 285.

„Jedna jest więc religia i kult wszystkich ludzi

obdarzonych umysłem, a jest ona

przedzakładana we wszelkiej różnorodności

obrzędów i zwyczajów”

O pokoju wiary 16, 7

Irenizm Kuzańczyka

17.01.2013

1. Mistyka oraz działalność reformatorsko-moralna

Mistrza Eckharta

2. Mikołaj Kuzańczyk – jego poglądy społeczno-

religijne oraz nauka o Bogu

Pytania egzaminacyjne

01.02.2013

HERMENEUTYKA

PROBLEMÓW

FILOZOFICZNYCH

Wykład 14, ostatni 23.01.2013

Wierzę, że wszechświat jest Ewolucją.

Wierzę, że Ewolucja zmierza ku duchowi.

Wierzę, że Duch osiąga pełnię w Osobie.

Wierzę, że najwyższym stopniem osobowości jest

Chrystus Uniwersalny

Cyt. z: Moja wiara, w: Heller/Życiński, Drogi myślących, s. 223.

P. Teilhard de Chardin

23.01.2013

Hans Georg Gadamer:

historia oddziaływań

23.01.2013

Rozumienie jako naukowa metoda

Rozumienie jako sposób egzystencji

Całość – Jedność/Koło (Arche, Horyzont mojej

interpretacji; Tradycja jako dialog, czasowość

rozumienia)

Wirkungsgeschichte (modus rozumienia: Erfahrung –

Wirkung – Wirkungskraft – Wirkungszusammenhang

– Verstehen – Weiterwirken)

Hartmanna kategoria Wiedererkennen

23.01.2013

Nasze współczesne badania pojawiają się często niejako na tle problemów postawionych już przez innych myślicieli, albo: „kryją się za nimi”. Aktualne i ważne w pewnym czasie historycznym, przy pewnym stanie wiedzy, problemy i idee ukazują się nam w kontekście pytań i problemów już postawionych, niejednokrotnie w związku z dokonanymi już rozstrzygnięciami. Zrozumienie ich historyczności i wykorzystanie tego historycznego materiału (tego, co nazywamy historią idei) odbywa się jednak dopiero na gruncie własnego ich przemyślenia, na gruncie dziedziny badawczej i jej aktualnego stanu, nie na gruncie historii badań – jak mawiał Husserl: matematyk uprawia matematykę. Taki pogląd właśnie podzielali Hartmann i Gadamer. Pierwszy z nich powiada, iż rozpatrywać i zrozumieć historycznie można „to tylko, na czym wypróbowano własne myślenie”.

Por. N. Hartmann, Myśl filozoficzna i jej historia, tłum. J. Garewicz, COMER, Toruń 1994, s.17.

Ponowne rozpoznanie

23.01.2013

„Wedle Platona filozofia ma za zadanie obudzić w naszym myśleniu to, co jest już w istocie zawarte w naszym doświadczeniu świata przeżywanego i jego językowej artykulacji – dlatego wszelkie poznanie nazywał ponownym rozpoznaniem. Ponowne rozpoznanie nie jest po prostu powtórzeniem poznania, lecz w najbardziej autentycznym sensie słowa ‘doświadczeniem’ – Erfahrung –, drogą – Fahrt, u której celu to, co już znane, jednoczy się z nowym poznaniem w trwałą wiedzę.”

H.-G.Gadamer, Obywatele dwóch światów, tłum. M. Łukasiewicz, w: K. Michalski (red.), Człowiek w nauce współczesnej. Rozmowy w Gastelgandolfo 1983, dialogue/znaki czasu – Éditions du Dialogue,

Société d' éditions Internationales, Paris 1988, s. 226.

„Dla myśli współczesnej, i dla nas wszystkich, konfrontacja z filozofią grecką jest pewnym rodzajem spotkania z samym sobą.”

H.-G. Gadamer, Die griechische Philosophie und das moderne Denken, s. 152. [Tłum. własne].

Zdaniem Gadamera pewien obraz metody ponownego rozpoznania znajdujemy w dialogach Platona. Hermeneutyczna interpretacja platońskiej anamnesis służy sformułowaniu kategorii poznania i rozumienia poprzez przypomnienie, tzn. kategorii ponownego rozpoznania.

ponowne rozpoznanie

23.01.2013

Eugen Fink: „udawanie Greka”?

23.01.2013

Autentyczna relacja z filozofią Greków nie jest utopiczną i w rzeczywistości bezcelową rekonstrukcją początku tej filozofii, nie jest postawieniem-się-w sytuacji-Greków, lecz historycznym spotkaniem (Begegnung) z nimi – w naszej sytuacji. To my, tutaj i teraz, musimy szukac drogi do filozofii antycznej. A jest to droga powrotu; nasze myślenie na tej drodze nie jest, jak w naukach, ‘postępowe’, lecz – nie waham sie tego powiedziec – ‘cofające‘ (rückschrittlich), prowadząc nas w obszar, na którym wyrosła cała nasza zachodnioeuropejska egzystencja. Dlatego po pierwsze trzeba zwrócić uwagę na to, iż historyczny stosunek wobec filozofii antycznej nie może być w pełni określany przez ograniczenia niewymiernej metody doksograficznej, a dalej przez niby-naukowe ujęcia filozofii i przez wykładnię zorientowaną ściśle historycznie (Geistesgeschichte). (...) Zatem ta historyczna relacja między nami, tzn. naszą przez tradycję Greków współokreśloną egzystencją, a filozofią Greków, musi być rozumiana jako stosunek odniesienia (Bezug). Zatem punktem wyjścia ku zrozumieniu tzw. początków filozofii jest nasza własna tradycja – w jej sięgającym antyku charakterze.

E. Fink, Grundfragen der antiken Philosophie, hg. v. F. A. Schwarz, Königshausen & Neumann, Würzburg 1985, S. 14-15. [Tłum. własne].

Begriffsgeschichte... Historia pojęć

23.01.2013

„‘Pojęcia podstawowe’ (Grund-Begriffe) – cóż to dla nas oznacza? Aby pojąć podstawę (Grund begreifen), aby dotrzeć do niej (...). ‘Pojąć podstawę’, to znaczy, dosięgnąć podstawy wszystkiego w swym poznaniu (Erkennen). Nie oznacza to tylko tzw. przyjęcia do wiadomości, lecz wyraża samą wiedzę (Wissen) i jako wiedza oznacza pewność oraz przyjęcie określonej postawy (Haltung). Owa wiedza o tym, co podstawowe, jest bardziej źródłowa, tzn. rozleglejsza, niż powszechne poznanie, tzn. bardziej rozstrzygająca niż jakiekolwiek ‘chcenie’, a to oznacza także uczucie bardziej wewnętrze, głębsze niż wszelkie inne.”

M. Heidegger, Grundbegriffe (Gesamtausgabe, B. 51), Vittorio Klostermann,

Frankfurt am Main 1981, S. 3. [Tłum. własne].

Carl-Friedrich von Weizsäcker,

albo platonizm fizyka

23.01.2013

Temat „Jednego“ i Wielu“ w „Parmenidesie“

Dialektyka Platona jako fizyka

Ewolucja (ogólność, zasada tak-nie, przewaga pozytywu, prawdziwość jako zgodność). Praxis (świat jako pełen nie-słoni, życie ludzkie jest pełne nie-teorii) ; „Naczela wartość praxis nazywa się dobrem”

Kultura: „Filozofujemy dzisiaj. Nie filozofujemy w wieczności. W czasie mówimy o czasie. W wieku techniki pytamy o pochodzenie i sens pojęć narzucanych nam przez ten wiek”

Etyka – w jej radykalności musi być moralnością

Prymat Jedności jako doświadczenia mistyczno-moralnego: „Filozofujemy dzisiaj. Nie znam nikogo, kto mógłby powiedzieć, jak łączą się w całość czas, fizyka i metafizyka albo oświecenie albo objawienie. Może następne doświadczenie nie będzie kontemplatywne, lecz będzie spowodowanym przez nas samym kryzysem kultury” (tenże, Czas, fizyka, metafizyka)

Platonizm a naturalna ontologiczność rzeczywistości matematycznej

23.01.2013

„Pojęcie liczby obecnie zwanej naturalną wydaje się być dobrym przykładem ‘niezmiennej i stałej’ struktury w myśleniu. Obecność takich struktur może być argumentem na rzecz istnienia platońskich ‘obiektów’. Ahistoryczność sensu może być związana np. z aczasowością obiektu. Ahistoryczność sensu jest chyba także warunkiem czystej analizy ejdetycznej w sensie Husserla albo Ingardena i czystej analizy istotowej w sensie matematycznym, np. u Gödla w jego koncepcji filozofii jako analizy pojęć.”

Z. Król, Platonizm i podstawy matematyki współczesnej. Pojęcie liczby u Platona, Wyd. Rolewski, Nowa Wieś 2005, s. 27.

Dialektikos – filozofujący matematyk?

23.01.2013

„Więc o to – powiedziałem – nikt się z nami spierać nie będzie, że jeśli chodzi o te rzeczy same, to tylko pewna metoda stara się systematycznie chwytać, czym każda rzecz jest. A wszystkie inne umiejętności albo zaspokajają mniemania ludzkie i pragnienia, albo jakąś produkcję i jakieś syntezy mają na oku, albo są całkowicie oddane dbaniu o to, co żyje i o produkty syntez. A pozostałe, które – powiedzielibyśmy – mają coś do czynienia z bytem, jak te tam geometrie, i te które się z nią wiążą, że tylko przez sen marzą na temat bytu, a na jawie dojrzeć go nie mogą [podkr. – M.B.], jak długo się założeniami posługują i nie tykają ich w ogóle, bo nie umieją ich zanalizować ściśle. Przecież, jeżeli się coś zaczyna od samych niewiadomych – to jakim sposobem zbiór takich ustaleń może być nauką?” Państwo, 533b-c

Metafory – nagie prawdy

Mity – opowieści egzystenjalne; ich rola terapeutyczna

Polemika z Freudem, Jungiem, Cassirerem, Adornem

Hans Blumenberg: Obecność mitu

23.01.2013

Heurystyka i interdyscyplinarność

23.01.2013

„Po upadku wszelkich prób, aby całość świata (Totalität des Weltganzen) ująć w jeden system myślowy, filozofia albo, jako tzw. rozważanie problemów, ogranicza się do badania wybranych zagadnień albo stara się przez nadanie charakteru ogólności (Verabsolutierung) pewnej ograniczonej wybranej dziedzinie, lub mówiąc inaczej, poprzez pozostawienie na boku pewnych zagadnień podjętego obszaru – czy to przyrodniczego czy tzw. humanistycznego (Humansphäre), teoropoznaczego lub innego jeszcze – pojmować byt i zjawiska w ich jedności i całości. Bez wątpienia filozoficzny i naukowy postęp nie jest możliwy bez prowadzenia badań o szczegółowym diferencyjnym i analitycznym charakterze, dotyczących konkretnych fenomenów, które osiągalne są tylko w skrupulatnej szczegółowej pracy, a jednak to, co nazywam momentem filozoficznym, musi w przypadku wszelkiego naukowego wysiłku poznawczego wchodzić w grę jako ukierunkowanie na to, co uniwersalne, na to, co przekracza koncentrację na samym szczególe. Dokładnie ten obszar zaniedbywany jest we współczesnej refleksji, tak że w przypadku wszechobecnie przecenianych badań szczegółowych czy też skłonności, aby to, co całościowe oglądać pod kątem własnego, zawsze ograniczonego, stanowiska. Mówimy o zaniedbaniu, gdyż także pewne koncepcje interdyscyplinarne pozostają badaniami zamkniętymi we własnych ramach, jesteśmy zarzucani masą konkurujących ze sobą specjalistycznych koncepcji, ale rzadko w jakiejś z nich można dopatrzyć się uniwersalnej filozoficznej refleksji.”

W. Hartkopf, Dialektik – Heuristik – Logik. Nachgelassene Studien, hrsg. v. H. Baum et al. Frankfurt am Main 1987, S. 46 (tłum. własne).

Sophia (krytyka filozofii mądrościowych?)

Telos (celowość niehistoryczna) i entelechia

Sacrum – Homo sacer (Biopolityka; etyka po Auschwitz)

Teleologiczność i eudajmonizm

Unum – Verum – Bonum

Hermeneutika – postulat nauki i praktyki

Pamięć słów

23.01.2013

1. Definicja heremeneutyki i heurystyki

2. Gadamera koncepcja historii oddziaływań

3. Przykład jednej kategorii filozoficznej ilustrującej

zasadę „ponownego rozpoznania”

Zagadnienia egzaminacyjne

23.01.2013