Podręcznik do szkoły podstawowej � klasa 5

Literatura i kultura

5

Autorzy: Ewa Horwath, Anita Żegleń

Podręcznik dopuszczony do użytku szkolnego przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania i wpisany do wykazu podręczników przeznaczonych do kształcenia ogólnego do nauczania języka polskiego, na podstawie opinii rzeczoznawców: dr. Wojciecha Kaliszewskiego, dr Marii Kopsztejn, mgr Agnieszki Pukowskiej.

Etap edukacyjny II.Typ szkoły: szkoła podstawowaRok dopuszczenia: 2013

Numer ewidencyjny w wykazie dla wersji tradycyjnej i elektronicznej podręcznika: 551/2/2013

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o. Warszawa 2013

Wydanie I (2013) ISBN 978-83-02-13829-4

Opracowanie merytoryczne i redakcyjne: Robert Wyszomierski (redaktor koordynator, redaktor merytoryczny)Redakcja techniczna: Iwona BiałkowskaRedakcja językowa: Agnieszka Czerepowicka, Mirella Hess-RemuszkoProjekt okładki: Katarzyna Trzeszczkowska, Anna WielbutProjekt strony tytułowej i stron działowych: Anna WielbutProjekt graficzny i opracowanie graficzne: Anna WielbutFotoedycja: Pola RożekSkład i łamanie: auroraborealis

Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne spółka z ograniczoną odpowiedzialnością 00-807 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 96Tel.: 22 576 25 00Infolinia: 801 220 555www.wsip.pl

Zalecane wymagania systemowe i sprzętowePodręcznik elektroniczny w formacie PDF otwierany na komputerach PC i MAC wymagazainstalowania bezpłatnego programu Adobe Reader (http://get.adobe.com/reader/); otwierany natabletach i telefonach z systemem Apple iOS wymaga zainstalowania bezpłatnego programu iBooks(do pobrania ze sklepu App Store); otwierany na tabletach i telefonach z systemem Android wymagazainstalowania bezpłatnego programu Adobe Reader (do pobrania z Google Play).

Pomoc techniczna: epomoc@wsip.com.pl

Materiały, do których masz dostęp, nie mogą być rozpowszechniane publicznie, nie mogą byćprzedmiotem dalszego obrotu. Rozporządzanie ich opracowaniem wymaga uzyskania zgody.

Publikacja, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują. Jej zawartość

możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty,

nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując jej część, rób to jedynie na użytek osobisty.

Szanujmy cudzą własność i prawo.

Więcej na www.legalnakultura.pl

Polska Izba Książki

3

Spis treściJak korzystać z podręcznika ● 6

Rozdział 1 Bratnie duszeMarian Kowalski Rozrabiaki z osiedla (fragment) ● 10Dziennik – rady dla piszących; Joanna Olech Dynastia Miziołków (fragment) ● 13Katarzyna Majgier Przebój na pięć (fragment) ● 18Ałbena Grabowska-Grzyb Julek i Maja w labiryncie (fragment) ● 23 Opis postaci – rady dla piszących; Barbara Kosmowska Buba (fragment) ● 28Olga Masiuk Tydzień Konstancji (fragment) ● 33Roksana Jędrzejewska-Wróbel Kosmita (fragment) ● 38Tadeusz Śliwiak Świat dzieci ● 42Edmunt Niziurski Sposób na Alcybiadesa (fragment) ● 44Plan szczegółowy – rady dla piszących; Iwona Czarkowska Duchy ze Wzgórza Rabowników (fragment) ● 50Małgorzata Musierowicz Dziecko piątku (fragment) ● 56A może to cię zainteresuje? Liliana Fabisińska Amor z ulicy Rozkosznej (fragment) ● 61Wszyscy to czytali Wiktor Gomulicki Wspomnienia niebieskiego mundurka (fragment) ● 63To już znamy, powtarzamy: Znajomi z literackich światów ● 66Pół żartem, pół serio: Zapiski ze szkolnej ławki ● 68Wiem, umiem, rozumiem: Zofia Beszczyńska Jajko Księżyca (fragment) – sprawdzian ● 70

Rozdział 2 Mali i wielcy w historiiAntonina Domańska Historia żółtej ciżemki (fragment) ● 76Maria Krüger Złota korona (fragment) ● 82 Opowiadanie z elementami opisu – rady dla piszących; Wanda Chotomska Pomnik Kopernika ● 88

Tadeusz Biernacki, Andrzej Hałaciński My, Pierwsza Brygada (fragment) ● 93Leon Łuskino Piechota (fragment) ● 94Agnieszka Holland Korczak (fragment) ● 96Roksana Jędrzejewska-Wróbel Halicz (fragment); Józef „Ziutek” SzczepańskiPałacyk Michla (fragment) ● 102Mariusz Zaruski Na bezdrożach tatrzańskich (fragment) ● 108

4

Kazimierz Wierzyński Na start ● 114 Gratulacje – rady dla piszących; Janusz Pindera Życie pokaże (fragment) ● 116Stefan Majchrowski Pan Sienkiewicz (fragment) ● 120A może to cię zainteresuje? Anna Czerwińska-Rydel W poszukiwaniu światła. Opowieść o Marii Skłodowskiej-Curie (fragment) ● 124Wszyscy to czytali Jan Pietrzak Żeby Polska była Polską ● 127To już znamy, powtarzamy: Na historycznym szlaku ● 128Pół żartem, pół serio: Gra miejska ● 130Wiem, umiem, rozumiem: Seweryna Szmaglewska Czarne Stopy(fragment) – sprawdzian ● 132

Rozdział 3 Herosi mitów i legendNikos i Ares Chadzinikolau Ilustrowana księga mitów greckich(fragment: Bogowie i bóstwa) ● 138Wanda Markowska Prometeusz ● 146Gerard Moncomble O tym, jak Demeter straciła swoją ukochaną córkę i przemieniła ziemię w pustynię (fragment) ● 151Jan Parandowski Syzyf ● 157 Zawiadomienie – rady dla piszących; Grzegorz Kasdepke Złoto i uszy króla Midasa ● 160 Pamiętnik – rady dla piszących; Jan Parandowski Przygody Odyseusza (fragment) ● 166Cecylia Niewiadomska Piast ● 172Hanna Zdzitowiecka Bursztynowa korona ● 177Mariusz Wollny Tropem smoka. Bajeczny przewodnik po magicznym Krakowie dla dzieci i młodzieży (fragment); Barbara Suchy Promują i brudzą Kraków. Jest sposób na gołębie? ● 182Adam Oppman Złota kaczka ● 186Adam Mickiewicz Pani Twardowska ● 191A może to cię zainteresuje? Eliza Piotrowska Franek, Hela, Bobas i koń trojański(fragment) ● 198Wszyscy to czytali Howard Pyle Wesołe przygody Robin Hooda (fragment) ● 200To już znamy, powtarzamy: W gościnie u bogów i bohaterów ● 206Pół żartem, pół serio: Od Zeusa do Piasta – wędrówki po krainie mitów, podań i legend ● 208Wiem, umiem, rozumiem: Dorota Terakowska Władca Lewawu (fragment) – sprawdzian ● 210

5

Rozdział 4 Bawiący się słowamiJan Sztaudynger Fraszki (wybór) ● 218Maciej Wojtyszko Saga rodu Klaptunów (fragment) ● 220Wanda Chotomska Duch poety ● 226Julian Tuwim Słowocowe hybrydy ● 230Jan Twardowski Klasówka z religii ● 232Józef Ratajczak Cień ● 235Stanisław Młodożeniec Kulawa droga ● 238 Opis krajobrazu – rady dla piszących; Zbigniew Nienacki Uroczysko (fragment) ● 241A może to cię zainteresuje? Ludwik Jerzy Kern Gitara ● 247Wszyscy to czytali Jan Brzechwa Ptasie plotki ● 248To już znamy, powtarzamy: Poetyckie języki i ich tajniki ● 250Pół żartem, pół serio: Na tropie muz ● 252Wiem, umiem, rozumiem: Joanna Kulmowa Wio, Leokadio (fragment) – sprawdzian ● 255

Rozdział 5 Mali i wielcy podróżnicyJuliusz Verne W osiemdziesiąt dni dookoła świata (fragment) ● 262 Instrukcja – rady dla piszących; Daniel Defoe Robinson Crusoe (fragment) ● 268Szarlota Pawel Złoto Alaski (fragment) ● 274Łukasz Wierzbicki Afryka Kazika (fragment) ● 280Sprawozdanie – rady dla piszących; Magdalena Nitkiewicz, Paweł Opaska Przez świat na rowerach w dwa lata (fragment) ● 286Adam Bahdaj Podróż za jeden uśmiech (fragment) ● 293Czesław Miłosz Wyprawa do lasu ● 299A może to cię zainteresuje? Jasiek Mela Poza horyzonty (fragment) ● 301Wszyscy to czytali Antoine de Saint-Exupéry Mały Książę (fragment) ● 303To już znamy, powtarzamy: Podróże małe i duże ● 306Pół żartem, pół serio: W drodze – śladami wielkich podróżników ● 308Wiem, umiem, rozumiem: Maureen Johnson 13 małych b łękitnych kopert (fragment) – sprawdzian ● 310

Indeks pojęć literackich i kulturowych ● 314Źródła ilustracji i fotografii ● 315

Jak korzystać z podręcznika

Rady dla piszącychWskazówki, które pomogą ci opanować umiejętność tworzenia wypowiedzi ustnych i pisemnych.

Poznaj autora Informacje o autorach tekstów.

Wiem więcejInformacje i ciekawostki poszerzające twoją wiedzę.

hhomogą ci

WiWiInfopos

jInformatekstów

Ćwiczenia w wersji elektronicznej, które rozwiążesz na stronie internetowej

Rozumiem! Myślę! Działam!Zestawy zadań i poleceń, które ułatwią ci pracę z tekstem.

ąpracęę z teksstem.

Zabawy wyobraźniZadania zachęcające do twórczego myślenia.

Zadanie projektoweTyp zadania, które można wykonywać wspólnie z koleżankami i kolegami.

Zapamiętaj! Ważne pojęcia, którewarto zapamiętać.

Wiem, umiem, rozumiemTest sprawdzający wiedzę i umiejętności.

Pół żartem, pół serioGry i zabawy powtórzeniowe.

To już znamy, powtarzamy Podsumowanie w formie graficznej.

Wszyscy to czytaliA może to cię zainteresuje? Lekcje dodatkowe zawierające utwory do samodzielnego czytania.

W li T j ż

ół iPół ż

iWi iZWww

Poznasz bohaterów:● z Miziołkiem pośmiejesz się

ze szkolnych wybryków,● z Karoliną wystąpisz w konkursie

piosenki,● z Julkiem wejdziesz do świata gry

komputerowej, ● z Konstancją odkryjesz kolory słów,● z Alcybiadesem poznasz Wielki Bluff, ● z bohaterami Jeżycjady zagrasz

w teatrze.

Dowiesz się:● jakich bohaterów można spotkać

w utworach literackich, ● czym się różni narracja

pierwszoosobowa od trzecioosobowej,● jak rozpoznać wiersz wolny,● co składa się na język teatru.

Nauczysz się: ● prowadzić zapiski w dzienniku, ● poprawnie pisać i odczytywać daty,● opisywać postacie,● tworzyć plan szczegółowy.

Bratniedusze

10 B r a t n i e d u s z e

I zabrzmiał dzwonek…

Marian Kowalski

Rozrabiaki z osiedla (fragment)

Rok szkolny […] w podstawówce imienia Kornela Makuszyńskiego roz-począł się jak poprzednie: od uaktualnienia spisu podręczników, po-

dania przez nauczycieli listy lektur […], przedstawienia obowiązkowego stroju na lekcje gimnastyki, ogłoszenia wykazu zajęć dodatkowych, po-dania dat spotkań z rodzicami i, na krótko przed dzwonkiem kończącym pierwsze zajęcia, przedstawieniem nowej uczennicy.

Oczy wszystkich zwróciły się w stronę kruczowłosej dziewczyny, sie-dzącej w trzeciej ławce, w trzecim rzędzie, pod lekko uchylonym oknem. Wychowawczyni, będąca jednocześnie nauczycielką języka polskiego (zwana Metaforą, a to dlatego, że w każdym wierszu z pasją tropiła prze-nośnie, ostro nimi nękając pytanych uczniów), wprowadziła ją do klasy, wskazała miejsce, ale z pierwszym szkolnym dzwonkiem, otwierającym nowy szkolny rok, było jak zwykle tyle zamieszania, że nie przywiązy-wano do tego faktu większej wagi. Tym bardziej że Medardowi […] zgi-nęło przyniesione z domu śniadanie i wielu uczniów zaangażowało się w  poszukiwanie go pod ławkami, pod suchą jak wiór ścierką do tabli-cy, w koszu na śmieci, a nawet na szafie z pomocami dydaktycznymi. Dopiero gdy padło imię i nazwisko nowej koleżanki – Tamara Bajsangur – zainteresowano się jej osobą, rozległy się szepty, próbowano wymówić nazwisko, co okazało się tak nieskuteczne jak wcześniejsze poszukiwanie bułki Medarda. […]

– Tamara jest po kursie języka polskiego, ale może mieć pewne trudności z komunikowaniem się. Jestem pewna, że to zrozumiecie i pomożecie jej. […]

– Powiedz koleżankom, skąd do nas przyjechałaś. Dziewczynka wsłuchiwała się przez chwilę w zadane

pytanie, jakby docierało ono do niej z wielkiej odległości. Sytuacja przypominała łączenie się dziennikarza

Poznaj autora

Marian Kowalski (ur. 1936) – pisarz i dziennikarz. Pracował jako nauczyciel języka polskiego, ale także pływał na statkach handlowych. W jego dorobku znajdują sięutwory sceniczne, recenzje teatralne, słuchowiska radiowe oraz książki dla dorosłych, dzieci i młodzieży, m.in. Mój przyjaciel delfin, Skarb Morza Sargassowego, Aneta z klifowego brzegu.

11

z krajowego studia telewizyjnego z kolegą w studiu zagranicznym, w da-lekim, zaoceanicznym kraju.

– Proszę pani – przerwał ciszę Medard Olszanowski.– Co się stało? – Metafora skierowała wzrok w stronę nerwowo zacho-

wującego się rudzielca.– Mogę wyjść? […] Chyba zostawiłem w szatni śniadanie – wyznał pra-

wie z płaczem. […]W pełnej napięcia ciszy z trzeciej ławki trzeciego rzędu, pod oknem,

dobiegł słodki śpiewny głosik: – Małgobek. – Dziewczynka wypowiedziała to słowo tak nieśmiało, tak

cicho, że zewsząd rozległy się domagania, by mówiła głośniej i powtórzy-ła te trzy sylaby, rozpływające się pomiędzy trzema rzędami ławek. […]

– Małgobek – wyręczyła zakłopotaną dziewczynę Metafora […]– A wiecie, w jakiej części świata szukać Małgobeku? Gdzie leży?W klasie urwisów zapadła głęboka cisza, która zwykle nastaje po kłopo-

tliwych pytaniach, jakich w szkole nigdy nie brakuje. […]Opatrzność czuwa nad uczniami. W tym momencie, niczym głos wy-

bawienia, przebiegł przez szkolne korytarze metaliczny, wibrujący dźwięk dzwonka. Koniec i bomba! Przerwa należy do uczniów i kropka! Pani nie zmieściła się z tym, co chciała powiedzieć, no to jej strata. Jutro dokończy. I Medard pierwszy ruszył do drzwi, by pomknąć po bułkę […]