Linux Ubuntu

O systemie

Linux to system operacyjny utworzony na bazie systemu operacyjnego Unix. Jest przykładem wolnego

i otwartego oprogramowania, którego kod źródłowy może być przez użytkowników dowolnie zmieniany

i rozpowszechniany.

Historia systemu Linux sięga roku 1991, kiedy to Linus Torvalds, fiński programista, poinformował o pracach

nad nowym systemem operacyjnym.

System ten znalazł szerokie zastosowanie w komputerach domowych i biurowych. Ponieważ jest bezpieczny,

korzystają z niego także instytucje rządowe, finansowe, banki i wojsko. Możesz bez żadnych opłat w każdej

chwili pobrać jego dowolną wersję z internetu, możesz go także rozpowszechniać, na co pozwala licencja GNU

GPL.

Powszechna Licencja Publiczna GNU (GNU General Public License) to jedna z odmian licencji wolnego

oprogramowania, której celem jest przekazanie użytkownikom czterech podstawowych wolności. Są to:

• wolność uruchamiania programu w dowolnym celu (wolność 0),

• wolność analizowania, jak program działa, i dostosowywania go do swoich potrzeb (wolność 1),

• wolność rozpowszechniania niezmodyfikowanej kopii programu (wolność 2),

• wolność udoskonalania programu i publicznego rozpowszechniania własnych ulepszeń, dzięki czemu

może z nich skorzystać cała społeczność (wolność 3).

Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/GNU_General_Public_License

Linux to system operacyjny, który ma następujące cechy:

• cechuje go duże bezpieczeństwo,

• wraz z systemem instalowanych jest wiele programów,

• możliwa jest zmiana wyglądu,

• jest dostępny za darmo,

• wspiera ideę wolnego oprogramowania.

Nazwa systemu Linux pochodzi od imienia twórcy (Linus) i nazwy UNIX. Ciekawostką jest to, że Rada Języka

Polskiego zaleca pisownię Linux tylko w mianowniku, natomiast w pozostałych przypadkach pojawia się ks:

Linuksa, Linuksowi, Linuksa, o Linuksie.

Zaprezentowana w opracowaniu wersja to Linux Ubuntu 8.04. Skąd pochodzi ta nazwa? Otóż ubuntu to

afrykańska ideologia, którą w uproszczeniu można by scharakteryzować jako „człowieczeństwo wobec innych”

lub „wiara w powszechną więź, która łączy całą ludzkość”. Pierwsza edycja Ubuntu pojawiła się w roku 2004.

Od tego momentu projekt był doskonalony i modyfikowany, co zapoczątkowało cykliczne wydawanie nowych

wersji. Wypuszczane są one co 6 miesięcy, a co półtora roku pojawia się wersja, która ma zagwarantowane

dłuższe wsparcie techniczne. Wychwycone słabe strony czy ewentualne usterki danej wersji są w wyniku

dalszych prac poprawiane, co pozwala udoskonalić kolejne edycje.

System obsługuje ponad 100 języków, dlatego uznano go za międzynarodowy. Wszelkie działania związane

z systemem, takie jak udoskonalenia, modyfikacje, tłumaczenia, pisanie nowego oprogramowania, testowanie,

rozwiązywanie problemów, firmuje społeczność, jaką tworzą wszyscy, którzy współpracują nad projektem.

Społeczność tę obowiązuje Kodeks postępowania Ubuntu, który jednoznacznie określa zasady właściwego

zachowania podczas prac nad systemem.

W użyciu jest wiele odmian Ubuntu różniących się podstawowym zestawem oprogramowania. Wśród nich

warto wymienić: Po prostu Ubuntu, Edubuntu (wersja zawierająca wiele programów dla dzieci i młodzieży

oraz gier), Ubuntu Server Edition, Ubuntu Studio, Kubuntu oraz najmłodszą wersję — Xubuntu.

System po zainstalowaniu jest gotowy do pracy, gdyż zawiera niezbędne programy użytkowe, między innymi

pakiet biurowy OpenOffice.org, program graficzny Gimp czy przeglądarkę internetową Firefox. System jest

tak zaprogramowany, aby można było bezpośrednio z internetu pobrać także inne programy. Dużym atutem jest

wsparcie techniczne, które jest dostępne na forum Ubuntu.pl.

Uruchomienie Ubuntu

Ubuntu można uruchomić z płyty instalacyjnej. Po jej włożeniu do napędu i ponownym uruchomieniu

komputera będzie możliwe albo zainstalowanie, albo wczytanie systemu z płyty w celu poznania środowiska.

Pliki instalacyjne można też pobrać z internetu, pożyczyć lub nabyć z dowolnego źródła. W internecie, na

polskim forum Ubuntu można sprawdzić, gdzie można otrzymać płytę instalacyjną.

Pierwsze kroki

Po uruchomieniu systemu wygląd pulpitu podobny jest do zaprezentowanego na rysunku 1.

Rysunek 1. Pulpit systemu Linux Ubuntu

Zmianę wyglądu pulpitu umożliwia wybranie polecenia System/Preferencje/Wygląd (rysunek 2).

Rysunek 2. Dostosowywanie wyglądu pulpitu

W górnej części pulpitu widnieje pasek z nazwą aktualnie zalogowanego użytkownika, regulatorem głośności,

datą, godziną, opcją wyłączania systemu i odnośnikami do najważniejszych menu, takich jak Aplikacje

(Applications), Miejsca (Places) i System (System)(rysunek 3).

Rysunek 3. Górny pasek widoczny na pulpicie

W dolnej części pulpitu znajduje się drugi pasek, którego zawartość przedstawia rysunek 4.

Rysunek 4. Dolny pasek pulpitu

Widoczne na górnym pasku nazwy umożliwiają wybranie określonych poleceń. Rozwinięcie listy Applications

pozwala na wybór kolejnych opcji (rysunek 5).

Rysunek 5. Rozwinięta lista Applications

Znajdują się tu Akcesoria, a wśród nich między innymi Kalkulator, Słownik, Terminal (do wpisywania poleceń)

czy Edytor tekstu. Kolejna pozycja to Biuro z dostępnymi programami pakietu OpenOffice.org, w skład którego

wchodzą edytor tekstu (rysunek 6), arkusz kalkulacyjny, program do obsługi poczty i kalendarza Evolution oraz

program do tworzenia prezentacji.

Rysunek 6. Zaznaczona opcja Biuro z dostępnymi programami pakietu OpenOffice.org

Przycisk Wyświetl pulpit, po wciśnięciu którego następuje minimalizacja wszystkich otwartych okien na pulpicie

Widoczne na pasku uruchomione programy

Wirtualne pulpity Kosz

Wybór opcji Grafika umożliwia uruchomienie programu graficznego Gimp (rysunek 7).

Rysunek 7. Uruchomiony program graficzny Gimp

Kolejne dostępne opcje to Gry oraz Internet z przeglądarką WWW Firefox.

Użycie polecenia Dodaj/Usuń… w menu Applications umożliwia zainstalowanie programów (rysunek 8), z

których większość dostępna jest w języku polskim.

Rysunek 8. Okno dodawania i usuwania programów

Aby zainstalować dany program, można również posłużyć się charakterystycznym dla systemu wierszem

poleceń. W tym celu należy wybrać polecenie Applications/Akcesoria/Terminal (rysunek 9).

Rysunek 9. Polecenie Applications/Akcesoria/Terminal

Następnie w wierszu poleceń w miejscu widniejącego kursora (rysunek 10) należy wpisać apt-get install nazwa_

programu, na przykład:

• apt-get install acroread do instalacji programu Adobe Reader,

• apt-get install skype do instalacji komunikatora Skype,

• apt-get install –y mpg123 do instalacji odtwarzacza plików mp3.

Można również po wpisaniu jednego polecenia zainstalować kilka programów. Będzie to możliwe, jeśli w

wierszu poleceń wpiszemy nazwy kilku programów, oddzielając je spacją. Warto jednak wiedzieć, że polecenie

apt-get zadziała, jeśli w komputerze będzie skonfigurowane połączenie z internetem.

Rysunek 10. Okno Terminala

Kolejna widoczna na górnym pasku pulpitu opcja to Places(Miejsca) (rysunek 11), po rozwinięciu której można

korzystać z zaprezentowanych na rysunku poleceń.

Rysunek 11. Rozwinięta lista polecenia Places

Znajdują się tu odnośniki do różnych miejsc, na przykład wciśnięcie opcji Komputer umożliwia wyświetlenie

partycji, nośników danych czy przejrzenie zasobów systemu (rysunek 12). Opcja Wyszukaj pliki... służy do

wyszukiwania zapisanych plików.

Rysunek 12. Widoczne w oknie zasoby systemu

Linux w odróżnieniu od systemu Windows nie posiada dysków nazwanych literami „C”, „D”, „E”. Dyski w nim

nazywane są kolejno: hda, hdb, hdc itd. Dysk, na którym zainstalowany jest Linux, oznaczony jest znakiem „/”

(slash). To on jest katalogiem (folderem) głównym. Po wybraniu polecenia Places/Komputer i dwukrotnym

kliknięciu nazwy Filesystem (Pliki systemowe) zostaną wyświetlone wszystkie elementy systemu zapisane na

dysku twardym komputera (rysunek 13).

Rysunek 13. Zawartość głównego folderu systemowego

Kolejna widoczna na górnym pasku pulpitu opcja to System. Umożliwia ona korzystanie z różnych narzędzi

służących do administrowania systemem. Uruchomienie polecenia System/Quit… (System/Koniec pracy)

(rysunek 14) spowoduje wyświetlenie okna, w którym między innymi można zrestartować komputer lub

zakończyć pracę z systemem (rysunek 15).

Rysunek 15. Rozwinięta lista poleceń opcji System

Rysunek 15. Przycisk umożliwiający zakończenie pracy z systemem

Tryb tekstowy, czyli praca w wierszu polece ń

Rozpoczynając pracę w systemie Linux, widzimy pulpit, dzięki któremu możemy wykonać określone czynności.

Tego typu środowisko graficzne, które jest wciąż udoskonalane, ułatwia pracę w systemie, zwłaszcza

początkującym użytkownikom. Istnieje możliwość pobrania z internetu nowych ikon, ekranów uruchamiania,

wyglądu okien i wielu innych dodatków. Jednak znajomość środowiska graficznego to za mało, aby mówić

o znajomości systemu Linux. U jego podstaw tkwi obsługa wiersza poleceń, dzięki któremu po wpisaniu

odpowiednich komend są wykonywane określone operacje.

Wróćmy na chwilę do rysunku 10 pokazującego okno uruchomionego terminala

(Applications/Akcesoria/Terminal). Widoczny jest w nim pierwszy wpis: jola@jola-desktop:~$, w którym

można wyróżnić następujące elementy:

• jola — nazwa użytkownika (login),

• jola-desktop — nazwa komputera,

• $ — znak, który oznacza zwykłego użytkownika (znak # oznacza roota, czyli

administratora).

Na końcu tego wiersza miga kursor, oczekując na wpisanie poleceń.

Podstawowe polecenia

Aby otworzyć plik znajdujący się na twardym dysku komputera, należy po wpisie początkowym jola@jola-

desktop:~$ dodać nazwę pliku. Inne popularne polecenia to:

• mkdir nazwa_katalogu — tworzy katalog,

• rmdir nazwa_katalogu — usuwa katalog,

• rmdir nazwa_pliku — usuwa plik,

• rm* — usuwa wszystkie pliki z danego katalogu,

• rm — usuwa pliki,

• ls — wyświetla pliki w podanym katalogu,

• ls -a — pokazuje ukryte pliki,

• ls -l — wyświetla zawartość katalogu z informacjami (pierwsze trzy znaki to prawa właściciela, kolejne

trzy to prawa grupy, następne trzy to prawa innych użytkowników)

• pwd — pokazuje, w jakim jesteś katalogu,

• date — wyświetla bieżącą datę,

• w — pokazuje, kto jest zalogowany do systemu,

• cal — wyświetla kalendarz z zaznaczoną aktualną datą,

• sudo reboot — ponowne uruchomienie komputera,

• sudo halt — zamykanie systemu.

Bezpiecze ństwo w Linuksie

Wielu zwolenników Linuksa podkreśla, że główną jego zaletą jest bezpieczeństwo. Już podczas instalacji

systemu użytkownik proszony jest o podanie swojej nazwy i hasła oraz o potwierdzenie hasła. System domaga

się podania hasła również przed wykonaniem określonych operacji. Większość operacji jest wykonywana

z ograniczonymi prawami (na ten temat więcej w dalszej części tekstu), jednak w przypadku niektórych

niezbędna jest zgoda administratora, tzw. roota, i podanie hasła. Hasło powinno zawierać kombinację małych

i wielkich liter, cyfr lub innych znaków. Hasła w systemie zapisywane są w pliku /etc/shadow.

Root, czyli administrator

Edytowanie określonych plików zarezerwowane jest tylko dla administratora. Aby nabyć jego prawa, należy

skorzystać z polecenia sudo. Dodanie sudo przed poleceniem spowoduje uruchomienie danego pliku

i zarządzanie nim z prawami administratora.

Administrator, nazywany także superużytkownikiem, ma szczególne prawa dostępu do wszystkich plików,

folderów oraz do zarządzania całym systemem. Zawsze przed wykonaniem polecenia z prawami administratora

system prosi o podanie hasła. Należy jednak pamiętać, że nieumiejętne administrowanie systemem może

spowodować nieodwracalne skutki, włącznie z uniemożliwieniem pracy w systemie.

Prawa u żytkowników

Przyznawanie praw użytkownikom jest charakterystyczną cechą systemu Linux. Chodzi o określenie, kto może

otworzyć, kto zapisać, a kto uruchomić plik lub folder.

Określanie praw umożliwiają litery oraz myślnik:

• r (ang. read) — prawo do odczytu,

• w (ang. write) — prawo do zapisu,

• x (ang. execute) — prawo do uruchomienia

• myślnik „ –” — pozbawienie praw.

Inne prawa ma root, inne użytkownik, a inne można przypisać grupie. Przypisując prawa, podajemy kolejno:

prawa dla właściciela (wszystkie trzy), prawa dla grupy (również wszystkie trzy), prawa dla innych

użytkowników (również wszystkie trzy). Na przykład zapis: rwx------ oznacza, że właściciel ma wszystkie

prawa, grupa nie ma żadnych praw, podobnie jak użytkownik.

Prawa można przypisywać również za pomocą cyfr od 1 do 7. Oznaczają one odpowiednio:

• 1 — tylko uruchomienie,

• 2 — tylko zapis,

• 3 — zapis i uruchomienie,

• 4 — odczyt,

• 5 — odczyt i uruchomienie,

• 6 — odczyt i zapis,

• 7 — odczyt, zapis i uruchomienie.

Prawa dostępu zaprezentowano na poniższym schemacie.

r odczyt 4

w zapis 2

x uruchom 1

Wpisanie parametru umask i wartości spowoduje, że od tej pory każdy utworzony plik będzie miał takie prawa.

Na przykład zapis umask 724 oznacza, że właściciel ma pełne prawa do odczytu, zapisu i uruchamiania, grupa

ma przypisane prawo do zapisu, a reszta użytkowników prawa do odczytu.

Oto kilka innych poleceń:

• chown inny_właściciel nazwa_pliku — przypisuje prawa do pliku innemu właścicielowi,

• who — wyświetla informacje o wszystkich użytkownikach zalogowanych do systemu,

• passwd — ustawia nowe hasło dla użytkownika,

• whoami — wyświetla nazwę użytkownika, który obecnie pracuje.

Pomoc systemu

Podczas pracy można skorzystać z Pomocy Ubuntu, wciskając znajdujący się w górnej części pulpitu przycisk ze

znakiem zapytania. W oknie, które się wyświetli, można poszukać rozwiązania problemu (rysunek 16).

6 7

3 5

Rysunek 16. Okno Centrum pomocy Ubuntu