Wydawnictwo Helion

ul. Chopina 6

44-100 Gliwice

tel. (32)230-98-63

e-mail: helion@helion.pl

PRZYK£ADOWY ROZDZIA£PRZYK£ADOWY ROZDZIA£

IDZ DOIDZ DO

ZAMÓW DRUKOWANY KATALOGZAMÓW DRUKOWANY KATALOG

KATALOG KSI¥¯EKKATALOG KSI¥¯EK

TWÓJ KOSZYKTWÓJ KOSZYK

CENNIK I INFORMACJECENNIK I INFORMACJE

ZAMÓW INFORMACJEO NOWO�CIACH

ZAMÓW INFORMACJEO NOWO�CIACH

ZAMÓW CENNIKZAMÓW CENNIK

CZYTELNIACZYTELNIA

FRAGMENTY KSI¥¯EK ONLINEFRAGMENTY KSI¥¯EK ONLINE

SPIS TRE�CISPIS TRE�CI

DODAJ DO KOSZYKADODAJ DO KOSZYKA

KATALOG ONLINEKATALOG ONLINE

Linux. LeksykonkieszonkowyAutor: Daniel J. Barrett

T³umaczenie: Moch Wojciech

ISBN: 83-7361-586-5

Tytu³ orygina³u: Linux Pocket Guide

Format: B5, stron: 260

Linux staje siê coraz popularniejszy i rozwija siê coraz bardziej dynamicznie, wypieraj¹c

w wielu miejscach komercyjne systemy operacyjne. Powstaje dla niego coraz wiêcej

aplikacji. Graficzne �rodowiska pracy, takie jak GNOME czy KDE coraz czê�ciej

wypieraj¹ tryb tekstowy Linuksa. Nadal jednak wiêkszo�æ zadañ zwi¹zanych

z administracj¹ systemem i dostêpem do systemu plików wykonuje siê za pomoc¹

poleceñ wydawanych w trybie tekstowym. Jednocze�nie to w³a�nie polecenia s¹ tym

elementem Linuksa, który odstrasza od niego wielu potencjalnych u¿ytkowników.

„Linux. Leksykon kieszonkowy” to ksi¹¿ka dla tych, których do Linuksa zniechêca

konieczno�æ zapamiêtania niezliczonej ilo�ci poleceñ i parametrów oraz dla tych,

którzy pracuj¹ z nim na co dzieñ i potrzebuj¹ podrêcznej „�ci¹gi” przydatnej przy pracy.

Zawiera zestawienie najbardziej przydatnych i potrzebnych w codziennej pracy poleceñ

systemu Fedora Linux, pogrupowanych wed³ug realizowanych przez nie funkcji, lecz

wiêkszo�æ zawartych w niej informacji bêdzie przydatna równie¿ u¿ytkownikom innych

dystrybucji Linuksa. Przedstawia równie¿ opcje i argumenty ka¿dego z opisywanych

poleceñ.

• Korzystanie z systemu plików

• Funkcje pow³oki bash

• Instalowanie nowego oprogramowania

• Operacje na plikach

• Obs³uga kont u¿ytkowników

• Korzystanie z internetu

• Programowanie skryptów pow³oki

Spis treści 3

Spis treści

Co zawiera ta książka?..........................................................7Czym jest Linux?........................................................................................8Czym jest Fedora Linux? ..........................................................................9Czym jest polecenie?................................................................................10Użytkownicy i superużytkownicy ........................................................11Jak czytać tę książkę?...............................................................................12

Gdzie szukać pomocy?..........................................................16

Fedora. Pierwsze spojrzenie ................................................18Rola powłoki.............................................................................................20Jak uruchomić powłokę ..........................................................................20

Logowanie, wylogowanie i kończenie pracy ...................21

System plików........................................................................23Katalogi domowe.....................................................................................25Katalogi systemowe.................................................................................26Katalogi systemu operacyjnego .............................................................30Zabezpieczenia plików............................................................................32

Powłoka...................................................................................34Powłoka a programy ...............................................................................35Wybrane funkcje powłoki bash .............................................................35Kontrola zadań .........................................................................................46Zabijanie działającego polecenia............................................................49Kończenie działania powłoki .................................................................50Dostosowywanie zachowań powłoki ...................................................50

Instalowanie oprogramowania...........................................51

Podstawowe operacje na plikach.......................................56

Operacje na katalogach........................................................61

4 Linux. Leksykon kieszonkowy

Przeglądanie plików .............................................................63

Tworzenie i edytowanie plików .........................................75

Właściwości plików..............................................................83

Lokalizacja plików ...............................................................95

Manipulowanie plikami tekstowymi ..............................104

Kompresowanie i pakowanie plików..................................119

Porównywanie plików .......................................................125

Dyski i systemy plików .....................................................131

Kopie bezpieczeństwa i zdalne przechowywanie..........138

Drukowanie...........................................................................147

Sprawdzanie pisowni..........................................................149

Przeglądanie procesów .......................................................151

Kontrola procesów ..............................................................157

Użytkownicy i ich środowisko.........................................160

Praca z kontami użytkowników......................................166

Jak zostać superużytkownikem? ......................................171

Praca z grupami...................................................................172

Podstawowe informacje o komputerze ...........................175

Umiejscowienie komputera................................................178

Połączenia sieciowe ............................................................183

Poczta elektroniczna...........................................................188

Przeglądanie stron WWW .................................................193

Spis treści 5

Grupy dyskusyjne ................................................................199

Przesyłanie komunikatów .................................................201

Pisanie na ekranie ...............................................................204

Obliczenia matematyczne..................................................211

Czas i data............................................................................215

Planowanie zadań...............................................................219

Grafika i wygaszacze ekranu............................................224

Audio i wideo .......................................................................229

Programowanie skryptów powłoki .................................233Znaki białe i łamanie wierszy ..............................................................234Zmienne...................................................................................................234Wejście i wyjście.....................................................................................235Wartości logiczne i kody powrotu ......................................................235Instrukcje warunkowe...........................................................................239Pętle..........................................................................................................242Break i Continue.....................................................................................244Tworzenie i uruchamianie skryptów powłoki ..................................246Argumenty wiersza poleceń.................................................................247Zwracanie kodów powrotu ..................................................................248Więcej niż skrypty..................................................................................249

Posłowie ................................................................................250Podziękowania .......................................................................................250

Skorowidz .............................................................................251

Kopie bezpieczeństwa i zdalne przechowywanie 138

Partycjonowanie i formatowanie dysków

Operacje związane z partycjonowaniem i formatowaniem dyskóww systemie Linux nie należą do najprostszych. Poniżej podajemywskazówki do kilku programów, które przydają się przy tegorodzaju operacjach (najlepiej zacząć od zapoznania się z ich stro-nami podręcznika man).

������������lub ���� Programy dzielące dysk napartycje. Każdy z nich doskonale spełnia swojezadanie, mają one jednak zupełnie różne interfejsy.

�� Formatuje twardy dysk, czyli zakłada na nim nowysystem plików.

����� Formatuje dyskietkę.

Kopie bezpieczeństwai zdalne przechowywanie � Program kontrolujący napęd taśmowy.

�� � Zapisuje partycję na napędzie taśmowym.

������� Odtwarza partycję zapisaną programem �� �.

��� Odczytuje i zapisuje archiwa z taśm.

�������� Nagrywa płyty CD-R.

����� Na innym dysku lub komputerze tworzy lustrzanąkopię pewnego zbioru plików.

System Linux udostępnia kilka sposobów na utworzenie kopiibezpieczeństwa swoich cennych plików:

• skopiowanie ich na napęd taśmowy,

• zapisanie ich na płycie CD-R,

Kopie bezpieczeństwa i zdalne przechowywanie 139

• wykonanie lustrzanej kopii na innym komputerze.

Urządzenie do wykonywania kopii bezpieczeństwa reprezento-wane jest najczęściej przez plik /dev/ht0 (podłączone do magistraliIDE) lub /dev/st0 (urządzenie podłączone do magistrali SCSI lubpodłączone do magistrali IDE, ale korzystające z emulacji IDE-SCSI). Bardzo często tworzone jest dowiązanie o nazwie /dev/tape,wskazujące na rzeczywisty plik urządzenia:

��������������������������

Nie zaprezentujemy tutaj wszystkich poleceń, pozwalających natworzenie kopii bezpieczeństwa. Niektórzy użytkownicy prefe-rują stosowanie polecenia ��� zamiast ���, a do wykonywanianiskopoziomowych kopii dysków niezbędne jest zastosowaniepolecenia ��. Osoby zainteresowane tymi poleceniami odsyłamydo ich stron podręcznika man.

mt [-f urządzenie] polecenie mt-st/bin stdin stdout - file -- opt --help --version

Polecenie � (magnetic tape — taśma magnetyczna) wykonujepodstawowe operacje napędu taśmowego, takie jak przewijanie,przejście do przodu lub do tyłu, a także ponowne naprężenietaśmy. Oto kilka najczęściej wykonywanych operacji:

������ Wypisuje status napędu.

����� Przewija taśmę do początku.

�������� Ponowne naprężenie taśmy.

����� Usuwanie zawartości taśmy.

���� Wyłączenie napędu taśmowego.

��� Przewinięcie taśmy do pozycji końca danych.

Na przykład:

�� �������������������

140 Linux. Leksykon kieszonkowy

Wśród danych na taśmie można poruszać się, przeskakując plikza plikiem lub rekord za rekordem, ale i tak najczęściej stosowanesą programy odczytujące i zapisujące dane, takie jak ��� lub �������.

dump [opcje] partycja_lub_pliki dump/sbin stdin stdout - file -- opt --help --version

Polecenie �� � zapisuje na nośnik kopii bezpieczeństwa całą party-cję lub wybrane pliki. Polecenie to jest w stanie wykonać pełnelub przyrostowe kopie partycji, automatycznie wykrywając, którepliki wymagają wykonania kopii (na przykład, które zostałyzmienione od czasu wykonania ostatniej kopii). Odtworzenie kopiiz nośnika umożliwia polecenie �������.

Aby wykonać na napędzie taśmowym (na przykład /dev/tape)pełną kopię danego systemu plików (na przykład /usr), należyużyć opcji �� (zero) i ��:

���� ������������������������

Taka kopia nazywana jest „zrzutem poziomu zero”. Opcja ��powoduje zapisanie do pliku /etc/dumpdates informacji o wyko-naniu kopii.

Kopie przyrostowe mogą być wykonywane na poziomach 1 do9: kopia bezpieczeństwa poziomu i zapisuje na taśmę wszystkiepliki zmienione od czasu wykonania kopii poziomu i-1.

���� ������������������������

Nie należy uruchamiać polecenia �� � na „żywym” systemie pli-ków; jeżeli to możliwe, przed przystąpieniem do wykonywaniakopii bezpieczeństwa należy odmontować system plików.

restore [opcje] [pliki] dump/sbin stdin stdout - file -- opt --help --version

Polecenie ������� odczytuje kopie bezpieczeństwa utworzonepoleceniem �� �, porównuje je z plikami istniejącymi na dysku,

Kopie bezpieczeństwa i zdalne przechowywanie 141

a także wykonuje inne operacje. Najprzyjemniejszym sposobemstosowania polecenia ������� jest wywołanie go z opcją �, którawłącza tryb interaktywny, pozwalający na przeglądanie zawartościtaśmy tak, jakby była ona systemem plików, wybieranie plikówi katalogów, a w końcu odtwarzanie ich na dysk.

�����������������������

Po takim uruchomieniu polecenie ������� prosi o podanie poleceńz poniższej listy.

���� Wypisuje informacje o pomocy.

��� Wyjście z programu bez odtwarzania plików.

���������� Działa podobnie jak polecenie powłoki, ustawiającaktualny katalog roboczy wewnątrz kopiibezpieczeństwa.

�� Działa podobnie jak polecenie powłoki, wypisujączawartość aktualnego katalogu roboczego wewnątrzkopii bezpieczeństwa.

��� Działa podobnie jak polecenie powłoki, wypisującnazwę aktualnego katalogu roboczego wewnątrzkopii bezpieczeństwa.

��� Dodaje pliki lub katalogi do „listy odtwarzania”,czyli listy plików, które mają zostać odtworzonez kopii bezpieczeństwa. Wywołane bez żadnychargumentów do listy dodaje aktualny katalograzem z wszystkimi jego plikami.

������������ Dodaje do listy odtwarzania plik o podanejnazwie.

����������� Dodaje do listy odtwarzania katalog o podanejnazwie.

142 Linux. Leksykon kieszonkowy

������ Odwrotność polecenia ��� — usuwa z listyodtwarzania dodane do niej wcześniej pliki.Wywołane bez żadnych argumentów, usuwaz listy aktualny katalog razem z wszystkimijego plikami.

��������������� Usuwa plik �������� z listy odtwarzania.

�������������� Usuwa katalog ������� z listy odtwarzania.

������� Odtwarza wszystkie pliki dodane wcześniejdo listy odtwarzania (Wskazówka: Jeżeli kopiabezpieczeństwa znajduje się na kilku taśmach,odtwarzanie należy rozpocząć od ostatniej taśmy).

Polecenie ������� może działać także w trybie nieinteraktywnym:

���������� Odtwarza całą zawartość kopii bezpieczeństwana istniejący system plików (najpierw należypoleceniem �� przejść do katalogu podstawowegodocelowego systemu plików).

���������� Odtwarza całą zawartość kopii bezpieczeństwana świeżo sformatowaną partycję (najpierw należypoleceniem �� przejść do katalogu podstawowegodocelowego systemu plików).

���������� Wypisuje zawartość kopii bezpieczeństwa.

���������� Porównuje zawartość kopii bezpieczeństwaz oryginalnym systemem plików.

tar [opcje] [pliki] tar/bin stdin stdout - file -- opt --help --version

Polecenie ��� ma nieco większe możliwości niż tylko zapisywaniei odczytywanie plików z i na napędzie taśmowym:

������������������� � ����� � ���!

Kopie bezpieczeństwa i zdalne przechowywanie 143

Pozwala też na tworzenie i wydobywanie danych z plików tar, którew systemach Linux i Unix są podstawowym sposobem pakowa-nia plików:

��������"�� � ������� #���#$"� � ������$����Tworzenie��������"�� � ������� #���#$"� � ������$����Wypisanie zawartości

��������"�� � ������� #���#$"� � ������$����Wydobycie plików

Jeżeli w wierszu poleceń podane zostają jakieś pliki, wtedy pole-cenie ��� będzie przetwarzało jedynie te podane pliki:

����������������������������!����%

W przeciwnym wypadku polecenie będzie działać na całym ar-chiwum.

Przydatne opcje

�� Tworzenie archiwum. Ta opcja wymaga podaniaw wierszu poleceń plików lub katalogów, które majązostać dodane do archiwum.

�� Dodanie plików do istniejącego archiwum.

�� Dodanie nowych lub zmienionych plikówdo istniejącego archiwum.

�& Połączenie archiwów (czyli plików tar) poprzezdopisanie jednego z nich na końcu drugiego.Na przykład �����&������������� � ���#���.

�� Wypisanie zawartości archiwum.

�� Wydobycie plików z archiwum.

����� Umożliwia odczytywanie z i zapisywanie do podanegoarchiwum. Może być ono urządzeniem (na przykład/dev/tape), a także zwykłym plikiem, dzięki czemumożliwe jest tworzenie tradycyjnych linuksowycharchiwów tar.

144 Linux. Leksykon kieszonkowy

�� Porównuje zawartość archiwum z istniejącymsystemem plików.

�" Kompresuje (w czasie zapisywania) i dekompresuje(w czasie doczytywania) dane programem $"�.

� Kompresuje (w czasie zapisywania) i dekompresuje(w czasie doczytywania) dane programem '"�!.

�( Kompresuje (w czasie zapisywania) i dekompresuje(w czasie doczytywania) dane uniksowym programem�� �����.

�'� Stosuje bloki danych o wielkości )*�! bajtów.

�� Tryb „gadatliwy”: w czasie działania wypisujedodatkowe informacje.

�� Odczytuje dowiązania symboliczne.

�� Nie wykracza poza ramy systemu plików.

�� W czasie wydobywania plików z archiwumodtwarzane są również ich oryginalne zezwoleniai informacja o właścicielu.

cdrecord [opcje] ścieżki cdrecord/usr/bin stdin stdout - file -- opt --help --version

Polecenie �������� „wypala” płytki CD-R za pomocą nagrywarkipodłączonej do magistrali SCSI lub IDE (w tym drugim przypadkutrzeba zastosować emulację IDE-SCSI). Aby zapisać na płycieCD zwartość całego katalogu, tak aby płyta była odczytywanaw systemach Linux, Windows i Macintosh, należy wykonać na-stępujące operacje1:

1 Mowa o formacie ISO9660 z rozszerzeniami Rock Ridge. Program �������może tworzyć również inne formaty płyt do zapisania programem�����. Więcej informacji na ten temat można znaleźć na stroniepodręcznika man: ��� �������.

Kopie bezpieczeństwa i zdalne przechowywanie 145

1. Odnaleźć napęd CD-ROM, uruchamiając polecenie:

�����������������'��###����������+�)����������+�)��!������!+�)��%������%+�,-&.&/&��,�,�01234�35��,�,�#��,�1� ���'����0�16.###

W tym przypadku napęd ma oznaczenie ��%��.

2. Sprawdzić, z jaką prędkością napęd może nagrywać płytyCD-R i CD-RW (w zależności od tego, który rodzaj płytyma być użyty). Załóżmy, że jest to napęd o prędkości 6×, czyliprędkość należy ustalić na wartość 6.

3. Skopiować wszystkie pliki, jakie mają zostać zapisane napłycie do jednego katalogu (na przykład ������$). Należy uło-żyć je dokładnie w taki sposób, w jaki mają być poukładanena płycie CD. Na płytę nie zostanie skopiowany sam kata-log, ale jego zawartość.

4. Zapisać płytę CD:

��0789�7:;��%��;��5<770:3�� ������1����������$�=� � ����#�������������������:�>0789�7?������:�>5<770?� � ����#��

a jeżeli system jest wystarczająco szybki, można wykonaćte same operacje w jednym potoku:

�� ������1����������$�@��A����������������:�>0789�7?������:�>5<770?��

Programem �������� można tworzyć też płyty CD-Audio, ale dotego celu lepiej użyć przyjaźniejszego dla użytkownika, graficz-nego programu, takiego jak �������� (zobacz podrozdział „Audioi wideo” na stronie 229.), który swoje działanie opiera na programie��������.

146 Linux. Leksykon kieszonkowy

rsync [opcje] źródło cel rsync/usr/bin stdin stdout - file -- opt --help --version

Polecenie ����� wykonuje kopię podanego zbioru plików. Ko-piowanie może obejmować same dane, ale może też obejmowaćzezwolenia i inne atrybuty plików (taka operacja nazywa się two-rzeniem lustra). Operacja ta może odbywać się na jednym kom-puterze, jak również między dwoma komputerami w sieci. Pole-cenia ����� można używać na wiele sposobów, a sam program maponad 50 opcji; tutaj przedstawimy zaledwie kilka najczęściejużywanych sposobów wykonywania kopii bezpieczeństwa.

Aby w katalogu K2 utworzyć lustrzaną kopię katalogu K1, zakła-dając, że oba katalogi znajdują się na jednym komputerze:

�����������B��B!

Aby kopię katalogu K1 utworzyć na innym komputerze w sieci(serwer.przyklad.com), na którym mamy konto z nazwą użytkowni-ka kowalski, jednocześnie zabezpieczając przed podsłuchem przesyłdanych za pomocą protokołu SSH:

������������������B���������C������#��"�����#�� D

Przydatne opcje

�� Kopiuje informacje o właścicielu pliku. Prawdopodobniena komputerze docelowym będziemy musieli posiadaćuprawnienia superużytkownika.

�$ Kopiuje informacje o grupie właściciela pliku.Prawdopodobnie na komputerze docelowym będziemymusieli posiadać uprawnienia superużytkownika.

�� Kopiuje informacje o uprawnieniach pliku.

�� Kopiuje znaczniki czasu pliku.

�� Rekursywnie kopiuje katalogi (razem z ich zawartością).

�� Umożliwia kopiowanie dowiązań symbolicznych (a nieplików wskazywanych przez te dowiązania).

Kopie bezpieczeństwa i zdalne przechowywanie 147

�0 Umożliwia kopiowanie urządzeń (wymaga uprawnieńsuperużytkownika).

�� Wykonywanie lustra: kopiowane są wszystkie atrybutyplików oryginalnych. Ta opcja oznacza to samo, cowłączenie wszystkich opcji �0$�����.

�� Tryb „gadatliwy”: wypisuje informacje opisujące operacjewykonywane w czasie kopiowania. Dodatkowo opcja�����$���� powoduje wyświetlenie miernika postępuoperacji kopiowania.

����������� Pozwala określić program uruchamiany nazdalnym komputerze w czasie kopiowania, na przykład��� zwiększający bezpieczeństwo transmisji.