1. R L Andrzej Brzeziecki(ur. 1978) redaktor naczelny dwumiesicznika P Nowa Europa Wschodnia, stay wsppracownikTygodnika Powszechnego. Wyda Przed Bogiem.Ze Stanisawem Obirkiem rozmawiajAndrzej Brzeziecki i Jarosaw Makowski je (W.A.B. 2005), a wsplnie z Magorzat Nocukc rii Biaoru kartofle i dinsy (2007) L e to oraz Ograbiony nard. Rozmowya c h Antoni Dudek z intelektualistami biaoruskimi (2008).ow is m rozJerzy Eislerh wAnAndrzej FriszkedrzJerzy Holzer ej BrzJan Kofman eziePawe Machcewicz ckiPiotr OskaAndrzej PaczkowskiDariusz StolaWiesaw WadykaMarcin Zaremba

2. Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment penej wersji caej publikacji.Aby przeczyta ten tytu w penej wersji kliknij tutaj. Niniejsza publikacja moe by kopiowana, oraz dowolnie rozprowadzana tylko i wycznie w formie dostarczonej przez NetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na ktrym mona naby niniejszy tytu w penej wersji. Zabronione s jakiekolwiek zmiany w zawartoci publikacji bez pisemnej zgody NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania si jej od-sprzeday, zgodnie z regulaminem serwisu. Pena wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie internetowym Nexto.pl. 3. R L L e to h is jekc rii P w roz m o wac h 4. R L is jekc rii L e toPm o wa c h Anroz h Antoni Dudek drzwej Jerzy Eisler Brz e Andrzej Friszke ziecki Jerzy HolzerJan KofmanPawe MachcewiczPiotr OskaAndrzej PaczkowskiDariusz StolaWiesaw WadykaMarcin Zaremba 5. Copyright by Wydawnictwo W.A.B., 2009Wydanie IWarszawa 2009 6. Spis rzeczy6 Dwa razy dwa jest szesnacie rozmowa z Piotrem Osk 32 Salami po polsku rozmowa z Jerzym Holzerem 54 Niebywale uparty towarzysz rozmowa z Jerzym Eislerem 78 Improwizacja i majstersztyk rozmowa z Pawem Machcewiczem106 mier ideologii rozmowa z Wiesawem Wadyk132 Wiesaw, mielej! rozmowa z Dariuszem Stol150 Stary kruk i lis z Katowic rozmowa z Jerzym Eislerem178 Libera w kontekcie rozmowa z Marcinem Zaremb212 Rewolucja to nie karnawa rozmowa z Andrzejem Friszkem248 Pyrrusowe zwycistwo generaa rozmowa z Andrzejem Paczkowskim262 lepa uliczka rozmowa z Antonim Dudkiem288 Szczepkowska miaa racj rozmowa z Antonim Dudkiem, Janem Kofmanem i Andrzejem Paczkowskim314 Mazowiecki niemalowany rozmowa z Andrzejem Paczkowskim326 Czy ta Polska bya Polsk? rozmowa z Janem Kofmanem354 indeks nazwisk 7. Dwa razy dwa jest szesnacie(lata 1944-1945)Rozmowa z Piotrem Osk Piotr Oska(ur. 1973) jest adiunktem w Instytucie Studiw Politycznych PAN. Opublikowa: Marzec 68 (2008), Rytuay stalinizmu (2007) oraz Syjonici, inspiratorzy, wichrzyciele. Obraz wroga w propagandzie Marca 1968 (1999).Stay wsppracownik Gazety Wyborczej. Od 2006 roku uczestniczy w midzynarodowym projekcie badawczym Uniwerstytetu w Oksfordzie:Around 1968: Activism, Networks, Trajectories. 8. onierz radziecki przed siedzib wadz PKWNw Lublinie, 27 kwietnia 1945 roku.Fot. PAP/CAF/Trachman7 9. Ilu kamstw mona by si doliczy w informacji nadanej 22 lipca 1944 przez moskiewskie radio o utworzeniu w Polsce Polskiego Komitetu Wy- zwolenia Narodowego? Aleksander Soenicyn powiedzia kiedy: ZSRR cztery litery, czte- ry kamstwa. To samo mona powiedzie o PKWN. Trudno zaprze- czy, e byli to Polacy. Nie by to jednak aden wybrany komitet, tylko wytypowane ciao, nie byo adnego wyzwolenia, tym bardziej narodowego. adnej decyzji Krajowej Rady Narodowej dotyczcej powoania PKWN nie byo, wszystko zostao wczeniej przygotowane w Moskwie. Powstanie PKWN ogoszono 22 lipca, ale to te fasz przecie do 27 lipca czonkowie PKWN byli w Moskwie. Dat wybra- no nieprzypadkowo, chciano tym zasygnalizowa przysz wschodni granic Polski, zgodn z lini Curzona i wol Jzefa Stalina. Dlatego zajcie jeszcze w lipcu 1944 roku Wilna czy Lwowa nie mogo by momentem wyzwolenia Polski. PKWN by organem czysto fasadowym, instrumentem nowej wadzy, ale warto pamita, e Stalin do koca si waha, na kogo w Polsce postawi. Decyzj podj ledwie kilka dni wczeniej, niemal w ostatniej chwili. Zastanawia si bowiem nad zignorowaniem ko- munistw w Polsce oraz Krajowej Rady Narodowej i utworzeniem rzdu wycznie w oparciu o Zwizek Patriotw Polskich, czyli tych, ktrzy przeyli wojn w Zwizku Radzieckim. Wrd niektrych historykw panowaa opinia, e dziaacze Polskiej Partii Ro- botniczej, powoujc Krajow Rad Narodow, uratowali wzgldn niezaleno wadzy w Polsce, bo inaczej mielibymy po prostu radzieck administracj. KRN powstaa w okresie duego zamieszania. W 1942 i 1943 roku w komunistycznym ruchu konspiracyjnym dziej si dziwne rzeczy. Ginie sekretarz KC PPR Marceli Nowotko, o zorganizowanie jego zabjstwa oskarony jest Bolesaw Moojec. Zostaje zabity. Potem 8 10. 31 grudnia 1943/ 1 stycznia 1944 powstaje Krajowa Rada Narodowa. nastpuje seria aresztowa, przepadaj radiostacje i urywa si kontakt z Moskw, ktry przywrcono dopiero w 1944 roku. W takich warunkach Wady-7 lipca 1944 zaczynaj si walki saw Gomuka przejmuje kontrol nad PPR i w noco Wilno, bierze w nich udzia sylwestrow 31 grudnia 1943 powstaje KRN.Armia Krajowa. Leon Kasman dowiedzia si, e jest jaka KRN, reprezentacja komunistw, dopiero gdy spotka si17 lipca 1944 partyzantami Mieczysawa Moczara na Lubelszczy- dowdca zgrupowania wilesko- nie. Przekaza t informacj do Moskwy. Midzy Kas--nowogrdzkiego AK pukownik manem i Moczarem doszo do konfliktu, bo MoczarAleksander Krzyanowski zostaje nie chcia ustpi przed czowiekiem przysanymaresztowany przez Sowietw. z Moskwy. Ten konflikt bdzie si tli cae lata. A Moczar nie by moskiewskim agentem? Pewnie by, przecie w 1941 roku przeszed szkolenie w ZSRR, ale w 1943 by ju chyba nieczynny. Nic nie wskazuje na to, aby w tym okresie nim sterowano. Nie mia zreszt nawet jak otrzymywa in- strukcji i pewnie zerwa si z uwizi. Stalin nie ufa komunistom w Polsce i dopiero po duszym namyle zaakceptowa powoanie KRN. PKWN by tego wyrazem, bo przedstawiciele KRN byli w Mo- skwie w chwili podejmowania najwaniejszych decyzji. A jak na powstanie PKWN zareagowa Gomuka, ktry by wtedy w Polsce?1944-1945 / Rozmowa z Piotrem Osk By zaskoczony. Wspomina: o powstaniu PKWN dowiedzielimy si z nasuchu moskiewskiej stacji radiowej Kociuszko i innych ra- dzieckich rozgoni. Ani czonkowie KC PPR, ani czonkowie KRN w kraju nie wiedzieli nawet o zamiarze powoania PKWN. Tylko delegacja KRN przebywajca w Zwizku Radzieckim uczestniczya w procesie tworzenia i podejmowania tej decyzji. Gomuka by oczywicie rozgoryczony. Przede wszystkim dlatego e jako sekretarz generalny PPR nie uczestniczy w podejmowaniu9 11. decyzji. Sama decyzja i forma powoania PKWN, czyli wadzy z nada-nia, nie budzia w nim jednak obaw. Powtarza sam wielokrotnie, ewolne wybory byy niemoliwe, gdy komunici nie mieliby w nichszans z racji maego poparcia. Akceptacji spoecznej nie mieli, ale mie-li racj historyczn i znajomo materializmu dialektycznego to byaich legitymacja.Stalin i polscy komunici nie zdecydowali si wtedy uy sowa rzd,ale naladujc Francuzw, wymylili komitet dlaczego?Gwnie z uwagi na aliantw. Nie chciano tak demonstracyjnie a-ma zobowiza i od razu przyzna, e przejmuje si ca wadz. Justosowano co, co potem zyska nazw taktyki salami. Na razie chodzioo sprawy formalne i konstytuowanie si wadzy robiono to etapami.Po drugie, skad PKWN w adnym przypadku nie zasugiwa na mia-no rzdu. Nie miaby odpowiedniego autorytetu. Maria Dbrowskaw swoich wspomnieniach zastanawiaa si, co to w ogle za ludzie? Takiepytanie musiaa zadawa sobie wikszo Polakw jedynym znanymnazwiskiem by Witos, ale szybko si okazao, e to nie Wincenty, tylkojego brat Andrzej. Wincentego Rzymowskiego znay ju wsze krgi,Michaa Rol-ymierskiego te, i to tylko ci, ktrzy pamitali wielkiskandal finansowy w przedwojennym wojsku i pokrtne tumaczeniaw sdzie. Podobno gdy Stalinowi przedstawiano kandydatw do PKWNi mwiono o ymierskim jako o przedwojennym oficerze skazanymza defraudacj, ten si achn: A! Znaczit on wor. Stalin nie szano-wa tych ludzi, wiedzia, e nie maj autorytetu, i jeli byli znani,to wanie ze zej strony. Niewtpliwie tacy ludzie byli mu potrzebni.A sam przewodniczcy mody, zaledwie trzydziestopicioletni EdwardOsbka-Morawski? Jacek Kuro wspomina, e jego ojciec, przedwojennysocjalista, wiedzia co nieco o ludziach PKWN, ale nie mia pojcia, kimjest ten Osbka-Morawski. 10 12. 22 lipca 1944 ogoszenie Manifestu PKWN. By postaci tak mao znan, e nawet w oficjalnych 1 sierpnia 1944 dokumentach PKWN pisano jego nazwisko z b- wybuch Powstaniadem. Jego rola bya prosta mia by przykrywk, Warszawskiego.socjalist wiadczcym o tym, e PKWN jest lewico- wy, demokratyczny, a nie komunistyczny. I rzeczy- 31 sierpnia 1944 PKWN uchwala dekret wicie, obecno komunistw zostaa zamaskowana. o wymiarze kary dla zbrodniarzy Z kilkoma wyjtkami najwaniejsze stanowisko, faszystowskich i zdrajcw narodu szefa resortu Bezpieczestwa Publicznego, obj Sta- polskiego bdzie suy za nisaw Radkiewicz. Policja polityczna bya t dzie- podstaw represji wobec AK. dzin, ktr przejto od razu i na adne koncesje czy ustpstwa propagandowe nie byo miejsca. Waniejsze byy chyba te osoby, ktre nie weszy do PKWN? Rzeczywicie, Jakub Berman, Bolesaw Bierut, Hilary Minc czy Kon- stanty Rokossowski, ktry dopiero pniej zastpi ymierskiego w resorcie obrony. W PKWN nie byo te Romana Zambrowskiego. Od pocztku nie mona byo mie zudze, e jest to gabinet przej- ciowy. Zreszt wszystkie rzdy, a do powoania gabinetu Jzefa Cyrankiewicza, miay taki charakter i kolejne zdjcia tych ekip oka- zyway si niecenzuralne, bo co rusz ktry z politykw wypada z gry niektrzy z nich nawet trafili pniej do wizienia.1944-1945 / Rozmowa z Piotrem Osk Czemu Wanda Wasilewska, cho wesza do PKWN, nie zdecydowaa si na przyjazd do Polski? Czy Stalin rzeczywicie trzyma j na wszelki wypadek? Trudno powiedzie, do jakiego stopnia bya to decyzja samej Wasi- lewskiej, a w jakim stopniu Stalina. Nie bez znaczenia jest charakter generalissimusa, ktry hodowa rnym stereotypom dzi powie- dzielibymy: seksistowskim i uwaa, e kobiety nie nadaj si do polityki. Ceni Wasilewsk, ale by moe wola nie spuszcza jej 11 13. z oka. Poza tym wydaje si, e i Wasilewska nie chciaa jecha. Po-dobno miaa si wyrazi, e zamieszka w Polsce, gdy ta bdzie jusowieck republik.Na pocztku sierpnia w Lublinie spotkali si wreszcie w jednym miejscuczonkowie PKWN, ktry od 1 sierpnia mia tam siedzib, a take Gomu-ka, ktry zjawi si w tym miecie dzie przed nimi, i Bolesaw Bierut,ktry przyby z Otwocka. Jak ukadaa si ich wsppraca? Przecie komu-nici z Moskwy mieli wtpliwoci co do Gomuki, ktry uwaa, e w nowejwadzy jest za duo ydw, a Bierut pisa na niego donosy do Moskwy.Dodatkowo cieniem kada si wci niewyjaniona mier Marcele-go Nowotki. To tworzyo klimat podejrze. Niby wiadomo, e bra-cia Moojcowie zabili, ale pewnoci nie byo. Wszyscy wiedzieli, eproces odby si naprdce, a i wyrok zosta wykonany pospiesznie.To, w jaki sposb Gomuka znalaz si na czele partii, wci budziopytania, rodzio animozje i konflikty. Gomuka i Bierut si nie znosili.Konkurowali o wpywy w partii ju w 1943 roku. Jednoczenie mielibardzo odmienne charaktery. Gomuka by ekstrawertykiem i dawaw ko otoczeniu, Bierut introwertyk po cichu pisa donosy.Na polityce PKWN ciy te szerszy podzia frakcja krajowa, czylipniejsi partyzanci, miaa poczucie, e powinna zosta jako wy-nagrodzona za walk z okupantem. To, w jakim stopniu wkad ArmiiLudowej i Gwardii Ludowej pomg w zwycistwie nad hitleryzmem,jest oczywicie rzecz dyskusyjn. Raczej by to wkad niewielki, aleniewtpliwie krajowi komunici mieli poczucie militarnych zasugi uwaali, e wysze stanowiska nale im si bardziej ni tym, kt-rzy siedzieli bezpiecznie na zapleczu, w Moskwie.Na zapleczu, u boku Stalina, wcale nie byo tak bezpiecznieTo prawda. Po Wielkiej Czystce nikt ju nie mg si czu bezpiecz-ny. Czonkowie ZPP wiedzieli przecie, co stao si z kierownictwem 12 14. 6 wrzenia 1944 PKWN uchwala dekret o reformie rolnej. Komunistycznej Partii Polski, wezwanym w 1938 roku do Moskwy e ich rozstrzelano, powsadza-24 listopada 1944 no do agrw. Franciszek Mazur wci leczy rany premier polskiego rzdu po torturach NKWD. Polscy komunici w Moskwiew Londynie Stanisaw Mikoajczyk musieli mie wiadomo, e zamiast do przysze- podaje si do dymisji.go rzdu, w kadej chwili mog trafi do wizienia ledczego w Lefortowie.31 grudnia 1944 PKWN zostaje przeksztaconyLatem 1944 roku fiasko nie militarne, ale poli-w Rzd Tymczasowy.tyczne poniosa akcja Burza, ktrej celem byo pokazanie, e naley liczy si z Polsk uznajc rzd w Londynie. Tadeusz enczykowski w Polsce Lubelskiej 1944 pi- sa: Ju w ostatniej dekadzie lipca sztaby wszystkich okrgw AK wie- dziay o podstpnych metodach likwidacji AK zastosowanych w Wil- nie. Niezrozumiae wic byo postpowanie tych wyszych oficerw AK, ktrzy dawali si zapa na przynt sowieckich obietnic i gwarancji. Trudno byo przypuszcza, e wykazywana gotowo dalszej walki z Niemcami powstrzyma sowieckie represje. Zwodnicze umowy nie zapew- niay te bezpieczestwa tysicom akowcw. Jak wytumaczy zachowa- nie dowdcw Armii Krajowej? Brakiem alternatywy. Wystpienie zbrojne przeciw Sowietom rw- naoby si daniu im argumentu za represjami. Komunici byli te1944-1945 / Rozmowa z Piotrem Osk innym przeciwnikiem ni Niemcy, bo jednak mieli jakie poparcie spoeczne. Nowa rzeczywisto, ktr nieli, nie bya tak postrzegana jak hitleryzm. Nie byo w zwizku z tym powszechnego przyzwolenia na opr wobec Armii Czerwonej. Po drugie, cakiem moliwe, e oficerom AK, wychowanym wedug zasad II RP, nie miecio si w gowie, e mona tak oszukiwa. Tym bardziej e oficerowie sowieccy byli bardzo kordialni. Negocjacje w sprawie spotkania, ktre potem doprowadzio do procesu szesnastu, toczyy si w atmosferze penej gwarancji osobistej nietykalnoci.13 15. Po trzecie, AK miaa take naiwne wyobraenie, e Sowieci po za-chodniej stronie linii Curzona bd si zachowywa inaczej. Mieliprzecie pretensje do ziem na wschd od niej, ale na terenach, ktresami uznawali za polskie, powinni zachowywa si inaczej.Po czwarte wreszcie, panowao przekonanie, e alianci nie pozwolna tak grand. Te zudzenia byy do silne.To by czas, gdy Wisa dzielia ziemie polskie nie tylko pod wzgldem geo-graficznym, ale te historycznym. Po jej jednej stronie ju zaczynaa sihistoria pastwa nazwanego pniej PRL, po drugiej wci trwaa histo-ria II wojny wiatowej z jej kulminacyjnym dla Polakw momentem: Po-wstaniem Warszawskim. Czy zdawano sobie spraw, e klska Powstaniajest te fundamentem nowej Polski?Oczywicie panowao rozgoryczenie, e Sowieci wmanewrowali Pol-sk Podziemn w t sytuacj, ale jak wiemy, choby z historii procesuszesnastu, to rozgoryczenie nie przeszkodzio dalszym negocjacjom.Natomiast stosunek polskich komunistw do Powstania by wypad-kow polityki Stalina. A ten najpierw mwi, e nic si w Warszawienie dzieje, potem, e to jaka ruchawka, nic powanego, i dopiero nakocu niechtnie zgodzi si na udzielanie pomocy. To te elementhistorii, ktra poprzedza dzieje PRL.Co komunistom wtedy w duszy grao? Trudno powiedzie. atwiejustali, co gosia pniej propaganda. Dla wadzy najwaniejszymrdem poparcia bya wwczas antyniemiecko. Czcio si wic pa-mi tych, ktrzy walczyli z Niemcami take w Powstaniu. RocznicePowstania z pocztku obchodzono hucznie, podkrelano bohaterskwalk warszawiakw z Niemcami, ale w tej pamici nieobecni bylidowdcy Podziemia. Podczas obchodw rocznicy w roku 1945 wle-czono kuky Hitlera, Gringa i palono je na stosie. Byo to zgodnez rytuaem zemsty. W 1946 pojawiy si ju jednak wzmianki o tym,e naiwno i ofiarno warszawiakw zostaa wykorzystana przezlondysk klik. Powstanie zniko z propagandy w roku 1949, gdykomunici pozbyli si konkurentw do wadzy. 14 16. 17 stycznia 1945 wyzwolenie Warszawy,dzie pniej zostaje Cz komunistw chciaa pomc Warszawie, chobyoswobodzony Krakw. Gomuka. Berling ruszy na pomoc, za co ukarano go odwoaniem ze stanowiska dowdcy I Armii.19 stycznia 1945 genera Leopold Okulicki Pojawiaj si gosy, e nie za to zosta odsunity, tyl-rozwizuje AK. ko za donosy, jakie sa do Stalina na kierownictwo PPR. Ale rzeczywicie obowizywaa wersja, e po- 411 lutego 1945 moc militarna bya niewykonalna. W nocy z 15 na konferencja w Jacie. 16 wrzenia zrobiono prb i okazao si, e desan- tu nie da si przeprowadzi, zdobyto przyczek na Czerniakowie, ale potem go utracono. Co prawda, zapewne celowo, desant ten nie mia wsparcia artyleryjskiego. Jest te prawd, e strategicznym celem Powstania byo zdobycie mostw. Tego celu powstacy nie osignli i Sowieci mieli wymwk: nie mieli jak przyj z pomoc. Nie spotkaem si z nadmiern rozpacz komunistw nad losem Powstania. Oni usuwali z wasnej wizji wiata to, co im j psuo a tragedia Warszawy psua wizj wyzwolenia Polski od wschodu. Pol- scy komunici nie byli tylko cynicznymi karierowiczami, losy czon- kw KPP pokazuj, e byli ofiarni i ideowi, to nie podlega dyskusji, jednoczenie musieli nauczy si nie widzie wielu rzeczy. W doku- mentach z posiedze PKWN z wrzenia 1944 nie ma nic o Powsta- niu. Jest duo o reformie rolnej, o organizowaniu nowej wadzy, ale o Powstaniu, ktre jeszcze walczy ani sowa.1944-1945 / Rozmowa z Piotrem Osk Czy midzy czonkami PPR w kraju a dziaaczami Centralnego Biura Ko- munistw Polskich w Moskwie byy due rnice pogldowe? Wszyscy byli zgodni co do tego, e zostan przeprowadzone refor- my. Gomuka nie mia wikszych zastrzee do kopiowania modelu radzieckiego. Poza kochozami oczywicie. Gomuka, ktry w czasach KPP nie by bardzo wan postaci i do pierwszej ligi wszed dopiero jako lider PPR, podkrela odejcie tej partii od komunizmu.15 17. Wtedy nie mogo to by rdem napi. Kadziono bowiem niezwy-ky nacisk na narodowy i robotniczy charakter nowej wadzy. To byapropaganda. Nieprzypadkowo odchylenie prawicowo-nacjonalistycz-ne pojawi si dopiero par lat pniej i wtedy wszyscy zaczn sobieprzypomina, co mwi Gomuka. W latach 19441945 szaty naro-dowe byy najwaniejszym strojem nowej wadzy. Wszdzie, gdzieprzejmowaa ona kontrol, wieszano biao-czerwone flagi. Frontprzesuwa si na zachd w czasie, gdy wypady dwie rocznice: 7 li-stopada, czyli rewolucji bolszewickiej 1917 roku, i 11 listopada 1918roku odzyskania niepodlegoci przez Polsk. Obie byy organizo-wane jakby jednym tchem. W kolejnych miastach i miejscowociachpenomocnicy PKWN przygotowali obchody patriotyczne. By to ju,co prawda, postpowy patriotyzm, a wic z Kociuszk, a nie Pi-sudskim, ale te ze mszami polowymi i ca otoczk religijn. Jedno-czenie pojawiy si portrety Stalina. Jesie 1944 roku to pierwszyokres, kiedy mona je byo ujrze. Potem na jaki czas zniky.Wadza wysyaa sprzeczne komunikaty. Celebrowaa przejcierzdw przez Polakw choby przez uroczyste zawieszenie OraBiaego na budynkach uytecznoci publicznej, a z drugiej stronyw wietlicach obchodzono rocznic rewolucji, jako wito pastwowenajwaniejszego sojusznika. Mogo to stanowi niepokojcy sygna,ale ludzie byli bardzo spragnieni symboliki narodowej.Nad umczon polsk ziemi znw powiay biao-czerwone sztandary gosi Manifest PKWN.Potrzeba polskoci bya silna i komunici to wiedzieli. Jednoczenielansowali haso, e nie ma powrotu do Polski przedwrzeniowej.Tak naprawd dzieje PRL zaczynaj si w roku 1939, kiedy rozsy-paa si II Rzeczpospolita. Druga poowa lat trzydziestych to okresmilitarnej buczucznoci ekipy pukownikw. Oni mwili, e nie mamiejsca na demokracj, bo trzeba broni pastwa przed zagroenia- 16 18. 27 marca 1945 aresztowanie przez NKWDprzywdcw Podziemia. mi. Gdy przyszed wrzesie 1939 roku, skoczyo si to kompromitacj, bo trudno inaczej nazwa8 maja 1945 ucieczk rzdu, prezydenta, a przede wszystkim kapitulacja III Rzeszy.naczelnego wodza. Ludzie mieli poczucie, e ich wiat si zawali. Dlatego to, co komunici obie- 18 czerwca 1945 cywali w sferze ideowej, mogo w jakim stopniu w Moskwie zaczyna si procesby kuszce. I wadza bya polska, afiszowaa si przywdcw Podziemia.z tym. Orzeki byy na czapkach bez korony, ale jednak. Spoeczestwo chciao Polski, ale nieko- niecznie takiej jak w ostatnich latach istnienia II RP. Z drugiej strony, komunici bardzo atwo zaprzepaszczali ten kre- dyt zaufania. Znamy listy przejte przez cenzur wojenn, w ktrych Polacy skaryli si na sytuacj. Byo to po czci zwizane z zacho- waniem si Armii Czerwonej. Na posiedzeniach PKWN martwiono si, e szanse na zdobycie autorytetu s niszczone przez zachowanie onierzy radzieckich. Ludzie zaczli mwi, e znowu po ulicach chodzi ruskie gestapo. Uwizienie onierzy 27. Woyskiej Dywi- zji Piechoty AK na zamku w Lublinie, gdzie wczeniej miecio si hitlerowskie wizienie, i w obozie na Majdanku pokazywao, czego naleao si spodziewa po nowej wadzy. Utworzony wanie Urzd Bezpieczestwa te sta si jednym z pierwszych ambasadorw nowej wadzy. Osobn kwesti byo zachowanie si przedstawicieli nowej wadzy od razu bowiem pojawio si dygnitarstwo.1944-1945 / Rozmowa z Piotrem Osk I do szybko okazao si, e PPR jest parti w Polsce po prostu sab Komunici byli przyzwyczajeni, e s mniejszoci. W ich wiato- pogldzie miecio si to, e s awangard postpu, a spoeczestwo musi dojrze do marksizmu. Gomuka we wspomnieniach pisa, e mia wiadomo nikego poparcia. Poparcie spoeczne komunicie nie przystoi bo nie sztuk jest rzdzi, kiedy ma si poparcie, lecz wtedy, gdy si go nie ma, ale za to ma si racj. Gomuka taki pozo-17 19. sta. W 1956 roku nie chcia przemawia do tysicy ludzi na placuDefilad. aden demokratyczny polityk nie odmwiby sobie takiejokazji, a on nie chcia, bo uwaa, e to, co istotne, zostao ju powie-dziane wczeniej, na VIII plenum.W 1944 i 1945 roku bardziej ni mae poparcie martwio go jednakpowszechne przekonanie o tym, e nowa wadza pochodzi z moskiew-skiego nadania. Na plenum mwi niech nas wyklinaj, ale jako pol-skich komunistw, a nie jako agentw sowieckich. Jednoczenie sowiec-kie wsparcie dawao komfort i poczucie siy. Komunici byli spokojni,bo wiedzieli, e maj przewag. A poparcie? Ono przyjdzie z czasem,a jak nie, to spoeczestwo przynajmniej pogodzi si z t wadzi z tym, e nie da si jej zmieni. Jakub Berman nawet po latach m-wi Teresie Toraskiej, e jest przekonany, i suma konsekwentniei umiejtnie prowadzonych przez nas dziaa przyniesie w kocu efektyi stworzy now wiadomo Polakw choby za sto pidziesit lat.Nowa wadza zreszt do szybko dawaa si oszukiwa wasnejpropagandzie. Niemal od razu zaczy si akademie ku czci z wy-muszon frekwencj. Komunici sami dawali si uwie tej uudzie.Jakie komunici mieli jeszcze atuty poza patriotyczn frazeologi?Przede wszystkim reform roln. O nacjonalizacji przemysu na razienie wspominano. Zreszt tego przemysu praktycznie nie byo. Ziemiezajte w 1944 roku i przed wojn byy mao uprzemysowione, a to,co zostao, zniszczya wojna, w dodatku ze zburzonych fabryk Sowieciwywozili resztki maszyn. Natomiast reforma rolna zostaa zauwaona.To byo to, czego II RP nie udao si zrealizowa, a komunistom tak.Nie wszyscy chopi byli pewni, czy naley t ziemi bra.To wynikao z powszechnych obaw w tych niepewnych czasach. Poja-wiay si pogrki, e tych, ktrzy wezm, spotka kara, ale dla wielu 18 20. 28 czerwca 1945 powstaje Tymczasowy Rzd Jednoci Narodowej z udziaem Polakw bya to forma sprawiedliwoci dziejowej. Stanisawa Mikoajczyka. Oczywicie, sposb przeprowadzania tej reformy by bezprawiem, ale nie przesadzabym znowu5 lipca 1945 z tym, e chopi si tak bardzo wzruszali losem zie- Stany Zjednoczone i Wielka miastwa. Nie jestem pewien, czy tak ich poruszao Brytania uznaj TRJN. rbanie paacowych mebli, zamienianie dworkw w stajnie. Reforma rolna nie jest do koca zbada- na, ale mona zaoy, e zbudowaa krtkotrwa popularno wadzy. Chopi byli warstw mao rdotwrcz, raczej nie pisali pamitnikw, jak inteligencja, ale nawet kiedy oglda si stare kroniki, wida rado i satysfakcj. Choby podczas potac- wek organizowanych w dawnych posiadociach ziemskich. Wresz- cie nastpio odwrcenie porzdku ponieni zostali wywyszeni. To taki element karnawau nastpia zamiana rl. Reformy wprowadzane przez PKWN byy miae, ale oddzieln kwesti jest to, e projekty tych reform pojawiay si ju w czasie okupacji. Rada Jednoci Narodowej tworzya swj program. Planowa- no dokoczenie reformy rolnej i przejcie przez pastwo czci rod- kw produkcji. Po klsce II RP panowaa bowiem zgoda, e potrzebne s reformy spoeczne. Komunici nie byli wic szczeglnie oryginal- ni, ale jako jedyni mieli moliwo dziaania. I znw, komunici nie potrafili tego wykorzysta. Jednoczenie przychodzi bowiem terror, dostawy obowizkowe i rekwizycje, za par lat akcja tworzenia sp- dzielni. Gdyby jednak jesieni 1944 roku istnia OBOP, zanotowaby1944-1945 / Rozmowa z Piotrem Osk wzrost poparcia dla nowej wadzy. W pierwszych miesicach funkcjonowania nowej wadzy wyrniane s trzy wobec niej postawy: odrzucenie jakichkolwiek kontaktw z komunistami, ro- bienie tego, co moliwe, oraz uznanie komunizmu za ostatecznego zwycizc, poddanie si mu i wczenie si w system jak uczyni to Bolesaw Piasecki. Wybitna badaczka Krystyna Kersten nie bez powodu nazwaa ten okres midzy oporem a przystosowaniem. Spektrum postaw byo szerokie.19 21. Warto pamita, e Stanisaw Mikoajczyk, ktry z punktu widzeniaPolakw yjcych w kraju jest bohaterem i symbolem sprzeciwu wo-bec komunizmu, dla rodowisk emigracyjnych by zdrajc. Na emi-gracji Mikoajczyk by przykadem czowieka, ktry zdradzi spraw,o ktr walczy.A przecie wiemy, e rzesze uczestnikw oporu, cznie z czonkamiNarodowych Si Zbrojnych, weszy w struktury wadzy. Ludzie wst-powali albo do PPR, albo do PPS i przejmowali lokalne struktury ad-ministracji pastwowej. Skal tego zjawiska mona pozna, czytajcmateriay samej partii, przygotowane przez komisj kontroli partyj-nej. Komunici martwili si tym, i dwa, trzy lata pniej przystpili dooczyszczania swoich szeregw z ludzi, ktrzy mieli haczyk akowski.Indywidualne motywy przyczania si do nowej wadzy byy bar-dzo rne. Od walenrodyzmu, aby rozsadza komunistw od rodkai nie pozwoli im zagarn wszystkiego, a po postaw pracy orga-nicznej. Poza tym nowy ustrj spenia nadzieje rnych politycznychradykaw, i to niekoniecznie spod znaku KPP. Wydaje si, e postawana przykad Bolesawa Piaseckiego, jego wczenie si w now rzeczy-wisto, wynikaa w duej mierze z tego, e on ju przed wojn go-si pochwa totalitaryzmu. ONR chciao pastwa jednonarodowego,rzdw silnej rki, militaryzacji spoeczestwa, odrzucenia liberalnejtradycji parlamentarnej. I to wszystko po 1945 roku si zicio.Wreszcie ludzie przypuszczali, e dany porzdek utrzyma si du-szy czas i komunici nie odejd tak atwo. Prbowano wic znalejak nisz, ktra pozwoliaby pogodzi wasne przekonania poli-tyczne i rzeczywisto. Moment, w ktrym zgasa ostatnia nadzieja,e system bdzie mona zmieni od rodka, by najwikszym zwy-cistwem komunistw. Temu suy cay mechanizm ceremonialny,pochody, akademie pokazywanie spoeczestwu, e system bdziewieczny. Ludzie byli zmczeni wojn, chcieli odnale spokj i ad,nie mieli ju si do walki z nowym okupantem bo to bya okupacja,gwnie radziecka. Gdy zgasa nadzieja na konflikt zbrojny, zmian 20 22. Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment penej wersji caej publikacji.Aby przeczyta ten tytu w penej wersji kliknij tutaj. Niniejsza publikacja moe by kopiowana, oraz dowolnie rozprowadzana tylko i wycznie w formie dostarczonej przez NetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na ktrym mona naby niniejszy tytu w penej wersji. Zabronione s jakiekolwiek zmiany w zawartoci publikacji bez pisemnej zgody NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania si jej od-sprzeday, zgodnie z regulaminem serwisu. Pena wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie internetowym Nexto.pl.