Kwintesencja prawa humanitarnego · 2016. 10. 19. · 3 Odkrywamy prawo humanitarne PROGRAM MODUŁY...
Transcript of Kwintesencja prawa humanitarnego · 2016. 10. 19. · 3 Odkrywamy prawo humanitarne PROGRAM MODUŁY...
Kwintesencja prawa humanitarnego
Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
tłum. Marcin Łakomski
International Committee of the Red Cross19, avenue de la Paix1202 Geneva, SwitzerlandT +41 22 734 60 01 F +41 22 733 20 57E-mail: [email protected] www.icrc.org© ICRC, June 2012
3Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
Miniprogram „Odkrywamy prawo humanitarne” to komplet materiałów służących zapoznaniu się z zasadami i podstawowymi regułami międzynarodowego prawa humanitarnego (MPH). W jego skład wchodzi pięć zestawów kolejnych jednostek edukacyjnych po 45 minut każda, opracowanych zarówno z myślą o formalnej, jak i o nieformalnej nauce młodzieży i innych grup zainteresowanych osób. Można je wykorzystać w ramach warsztatów trwających pół dnia bądź też rozłożyć na pięć oddzielnych sesji. Miniprogram „Odkrywamy prawo humanitarne” opracowany przez Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża (MKCK) to skrócona i zmodyfikowana wersja programu edukacyjnego pt. „Odkrywamy prawo humanitarne”. Obejmuje ona wiele nowych ćwiczeń i materiałów źródłowych. Podczas prac nad programem zrealizowano testy z udziałem 500 uczestników z ponad 20 krajów.
Materiały edukacyjne oparto na rzeczywistych sytuacjach, by pokazać, w jaki sposób MPH ma chronić życie i godność ludzi w trakcie konfliktów zbrojnych oraz zapobiegać cierpieniom i zniszczeniom spowodowanym wojną bądź je ograniczać. Analizując sytuacje dotyczące prawdziwych osób – ich zachowania i dylematy, przed którymi często stają – uczestnicy zyskają nową perspektywę i zrozumieją konieczność stosowania reguł w czasie wojny, jak również złożony charakter ich użycia.
W miniprogramie „Odkrywamy prawo humanitarne” wykorzystano tę samą interaktywną metodologię uczestnictwa, co w pełnym programie „Odkrywamy prawo humanitarne”. Rozwijając życiowe umiejętności i posługując się takimi pojęciami, jak „godność jednostki” czy „akt humanitarny”, program pomaga krzewić perspektywę humanitarną.
Prowadzący zajęcia nie muszą być ekspertami w dziedzinie MPH, by skutecznie nauczać w ramach miniprogramu „Odkrywamy prawo humanitarne”. Mają pełnić funkcję przewodników, pomagających w odkrywaniu odczuć, postaw i treści. Materiały dla prowadzących zawarte w ramach poszczególnych sesji obejmują informacje ogólne na wiele omawianych tematów. „Przewodnik po MPH”* zawiera dodatkowe treści na temat MPH przedstawione w łatwej w odbiorze postaci pytań i odpowiedzi.
Aby nauczać na podstawie miniprogramu „Odkrywamy prawo humanitarne”, potrzeba niewiele materiałów. Udostępnienie treści tego miniprogramu wymaga tylko przygotowania odbitek materiałów dla uczestników oraz tablicy służącej do zapisywania pomysłów. Jeśli nie będzie możliwości obejrzenia filmu, wystarczą załączone transkrypcja filmu i zdjęcia.
Istnieje wiele materiałów źródłowych programu „Odkrywamy prawo humanitarne”, które służyć mogą jako dodatkowe materiały wspierające i orientacyjne, w szczególności „Glosariusz”* terminów dotyczących MPH. Dla prowadzących zajęcia w przygo-towaniu się do nauczania miniprogramu „Odkrywamy prawo humanitarne” pomocny może być „Przewodnik metodologiczny”*, który szczegółowo opisuje ich rolę. Obejmuje on szereg warsztatów szkoleniowych, dzięki którym można zapoznać się z wykorzystanymi koncepcjami i interaktywnymi metodami, jak również perspektywą analityczną.
*Dostępne na stronie www.ehl.icrc.org pod zakładką: Resources/Teaching Materials/Additional Resources
Miniprogram „Odkrywamy prawo humanitarne”Kwintesencja prawa humanitarnego
4Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
SPIS TREŚCI
Sesja 1. Perspektywa humanitarna (w oparciu o Wprowadzenie oraz Zadanie nr 1A, 1B i 1C w komplecie materiałów programu „Odkrywamy prawo humanitarne”) 5
Sesja 2. Podstawowe reguły MPH (w oparciu o Zadanie nr 2A w komplecie materiałów programu „Odkrywamy prawo humanitarne”) 8
Sesja 3. Prawo w działaniu (w oparciu o Zadanie nr 2A w komplecie materiałów programu „Odkrywamy prawo humanitarne”) 11
Sesja 4. Przypadki łamania MPH (w oparciu o Zadanie nr 2C i 3A w komplecie materiałów programu „Odkrywamy prawo humanitarne”) 13
Sesja 5. Rozstrzyganie przypadków łamania prawa (w oparciu o Zadanie nr 4A w komplecie materiałów programu „Odkrywamy prawo humanitarne”) 17
1.1. Wprowadzenie: Krzesła
1.2. Historia: Dzielny sklepikarz
2.1. Zdjęcie: Jeniec z opaską na oczach
2.2. Kolaż zdjęć
2.3. Podstawowe reguły MPH
3.1. Analiza przypadku: Pastuszek ofiarą ataku?
3.2. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka
3.3. Ćwiczenie: Rozróżnienie między MPH i prawami człowieka
4.1. Polecenia do ćwiczenia w podziale na role: Nie chcę wracać
4.2. Film i transkrypcja: „Nie chcę wracać”
4.3. Łańcuch konsekwencji
5.1. Konsekwencje zaniedbania lub badania przypadków łamania prawa
5.2. Wykres: Opinie na temat traktowania osób, które łamią reguły wojny
5.3. Ćwiczenie: Odpowiedzialność za wdrażanie MPH
2.1. Kiedy uczestnicy pytają…
3.1. Artykuł: Pastuszek ofiarą ataku?
3.2. MPH a prawa człowieka – zakres i komplementarność
4.1. Dzieci-żołnierze a prawo międzynarodowe
Miniprogram „Odkrywamy prawo humanitarne”Kwintesencja prawa humanitarnego
MATERIAŁY DLAUCZESTNIKÓW
MATERIAŁY DLAPROWADZĄCYCH
5Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
Sesja 1. Perspektywa humanitarna
Pierwsza sesja nadaje ton, wprowadzając otwartą dyskusję. W jej trakcie prowadzący i uczestnicy wspólnie zbadają trudne pytania. Na tym etapie nie ma jednej jedynej dobrej odpowiedzi, a uczestnicy nie muszą posiadać dokładnych informacji na omawiany temat.
Sesja opiera się na historii zwykłego człowieka, który na własną rękę w sytuacji zagrożenia przemocą podejmuje działanie, by bronić życia i godności ludzi, których nie zna i którym normalnie nie byłby skłonny pomagać czy ich bronić. Podejmuje działanie, pomimo
że sam znalazł się w sytuacji zagrożenia fizycznego i materialnego. Większość aktów humanitarnych prowadzi do dylematów, przy czym wiele z nich to działania pod wypływem impulsu.
W trakcie sesji uczestnicy mogą zdefiniować podstawowe pojęcia, na których opiera się miniprogram „Odkrywamy prawo humanitarne”: „godność jednostki”, „zwykły przechodzień”, „presja społeczna”, „dylemat” i „akt humanitarny”.
CELE
• zbadanie powodów, dla których potrzebne są reguły• zbadanie pojęć „godność jednostki”, „zwykły przechodzień”, „presja społeczna”, „dylemat”
i „akt humanitarny”• zbadanie skutków decyzji zwykłego przechodnia o tym, czy podjąć działanie
1.1. WPROWADZENIE: KRZESŁA (10 minut)
Znajdź pomieszczenie dla uczestników, a kiedy wejdą, poproś ich, by usiedli na krzesłach. Każdy uczestnik otrzymuje inne polecenie. Jeśli w pomieszczeniu jest wiele drzwi lub brak jest okien, należy sprecyzować znaczenie słów „okno” i „drzwi”. Korzystaj z kart zamieszczonych w materiałach dla uczestników.
Uczestnicy powinni bezzwłocznie wykonać polecenie. Mogą ze sobą rozmawiać, ale nie wolno im ujawniać pisemnych poleceń. Ćwiczenie można uznać za zakończone, gdy uczestnicy dojdą do porozumienia bądź po upływie siedmiu-ośmiu minut okaże się, że powstał pat.
MATERIAŁY DLA1.1 UCZESTNIKÓW
Porozmawiajcie o tym, co kto powiedział, zrobił, zobaczył, usłyszał, poczuł i pomyślał. Czyli zastanówcie się, co się wydarzyło.
Zapiszcie wyniki na tablicy. Lista będzie prawdopodobnie wyglądać mniej więcej tak:„(brak) komunikacji, słuchania, zrozumienia potrzeb innych, szerszej perspektywy, kompromisu, konsensusu, różne cele, interpretacja poleceń”.
W tym ćwiczeniu główną koncepcją jest potrzeba wspólnych zasad – jasno zakomunikowanych i uzgodnionych. Uczestnicy zapoznają się z jednym z podstawowych problemów analizowanych w miniprogramie „Odkrywamy prawo humanitarne”: Czy podczas wojny potrzebne są reguły?
Przedstaw reguły dyskusji:• uważnie słuchamy innych i czekamy, aż skończą, zanim sami zabierzemy głos,• możemy nie zgadzać się z poglądami innych, ale z szacunkiem traktujemy
innych uczestników i ich poglądy.
Uwaga dla prowadzących
Jedno możliwe rozwiązanie to ustawienie krzeseł w duży krąg pomiędzy drzwiami a oknem.
6Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
1.2. BADAMY HISTORIĘ (15 minut)
Podziel uczestników na mniejsze grupy. Każda grupa czyta i omawia historię, najpierw w mniejszej grupie, a następnie wspólnie. Przypomnij uczestnikom, że ta historia wydarzyła się naprawdę.
MATERIAŁY DLA1.2 UCZESTNIKÓW
Dzielny sklepikarz
W Bangkoku na zakręcie drogi czasem biły się między sobą grupy chłopaków. Pewnego dnia cała grupa chłopców ze szkoły zawodowej zaczepiła ucznia innej szkoły i puściła się za nim w pogoń. Jego życie znalazło się w niebezpieczeństwie, ale żaden z przechodniów nie próbował mu pomóc. W końcu przybiegł pod sklepik na zakręcie. Jego prześladowcy często robili w tym sklepie zakupy. Sklepikarz zobaczył, co się święci. Gdy chłopak zapukał do drzwi, sklepikarz szybko uchylił tylne drzwi sklepiku i wpuścił go do środka.
Źródło: Achara Permpool, nauczyciel z Tajlandii. Skrócona wersja oryginalnej historii z modułu nr 1 programu „Odkrywamy prawo humanitarne”.
Możliwe pytania> Gdzie i kiedy rozegrała się ta historia?> Czyje życie i godność znalazły się w niebezpieczeństwie i dlaczego?> Kim byli przechodnie i jakiego dokonali wyboru? Dlaczego?> Z jakimi przeszkodami zmierzył się wybawca? Co mu groziło? O jakiej presji
i ryzyku można powiedzieć?> Jakie były bezpośrednie efekty działania przechodniów? A późniejsze?> Czy znasz ze szkoły, z sąsiedztwa albo z rodziny przykłady, w których
ktoś podjął działanie, by bronić życia i godności drugiej osoby?> Co ty byś zrobił(a) w podobnej sytuacji?
1.3. MAPA MYŚLI (20 minut)
Uczestnicy w tych samych podgrupach spróbują teraz zdefiniować pojęcia „godność jednostki”, „zwykły przechodzień”, „presja społeczna”, „akt humanitarny” i „dylemat” w oparciu o wcześniejszą dyskusję. Każda z grup omawia dwa pojęcia, przy czym każde pojęcie powinny zdefiniować co najmniej dwie grupy.
Następnie przedstawiciel każdej grupy prezentuje wstępne definicje. Inne grupy mogą zadawać pytania i zgłaszać uwagi do definicji.
Jednocześnie prowadzący zapisują najważniejsze pojęcia na tablicy, tworząc „mapę myśli”. Następnie w oparciu o tę mapę uczestnicy opracowują wspólne definicje.
(Ewentualnie) Jeśli jest dość czasu, uczestnicy mogą zapisać wspólne definicje na tablicy i podać przykłady.
„Zawsze następuje moment dokonania moralnego wyboru. Często dzięki jednej historii, książce czy osobie możemy dokonać innego wyboru – wybrać człowieczeństwo, wybrać życie”.
Elie Wiesel [w:] Carol Rittner, Sondra Myers
(red.), „The Courage to Care: Rescuers of Jews During the Holocaust”
Sesja 1. Perspektywa humanitarna
7Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
Sesja 1. Perspektywa humanitarna
Uwaga dla prowadzących
Przykładowe definicje:
• Godność jednostki – szacunek (dla samego siebie)
• Świadek to ktoś, kto jest świadom zdarzenia, w którym sam nie uczestniczy, a które zagraża życiu lub godności innych osób. Przechodzień musi podjąć decyzję, czy podjąć działanie, czy też nie, bo każda z tych możliwości może spowodować fizyczne lub materialne zagrożenie dla niego samego, jak i dla osób, których próbuje bronić. Każdy wybór może mieć złożone i długofalowe konsekwencje dla wszystkich uczestników.
• Presja społeczna to wpływ ze strony rodziny, znajomych i innych grup, które wywierają na jednostkę nacisk, by wymóc konkretne zachowanie.
• Dylemat to sytuacja wymagająca wyboru spośród różnych możliwości, które są lub wydają się równie niekorzystne lub wzajemnie się wykluczają.
• Akt humanitarny to działanie podjęte w obronie osoby, której życie lub godność znalazły się w niebezpieczeństwie, zwłaszcza osoby, której normalnie nie bylibyśmy skłonni pomóc czy jej bronić. Takie działania zwykle wiążą się z zagrożeniem osobistym lub materialnym.
„Dobro, jak i zło, często zaczyna się od drobnych kroków. Nikt nie rodzi się bohaterem – bohaterem można stać się stopniowo. Bardzo często wybawcy na początku podejmują skromne zobowiązanie – chcą komuś udzielić schronienia przez dzień czy dwa. Ale gdy już podejmą ten krok, zaczynają patrzeć na samych siebie inaczej – jak na kogoś, kto pomaga.
Ervin Staub, „The Roots of Evil”
! NAJWAŻNIEJSZE POJĘCIA
• Jednym z podstawowych problemów analizowanych w miniprogramie „Odkrywamy prawo humanitarne” jest pytanie: Czy potrzebne są reguły?
• Takie pojęcia jak „godność jednostki”, „świadek”, „dylemat”, „presja społeczna”, i „akt humanitarny” są podstawą zrozumienia prawa humanitarnego i będą się pojawiać w całym miniprogramie „Odkrywamy prawo humanitarne”.
• Zwykli ludzie w czasach zagrożenia przemocą potrafią bronić życia i godności osób, których nie znają lub którym normalnie nie byliby skłonni pomóc czy ich bronić.
• Na niektóre pytania pojawiające się w miniprogramie „Odkrywamy prawo humanitarne” nie ma jednej jedynej dobrej odpowiedzi czy też w ogóle nie ma łatwych odpowiedzi. Jednym z celów tego miniprogramu jest postawienie i omówienie takich pytań.
8Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
Sesja 2. Podstawowe reguły MPH
W trakcie sesji 1. badaliśmy akty humanitarne, których zwykli ludzie dokonują spontanicznie, by bronić życia i godności w sytuacji zagrożenia przemocą poza konfliktem zbrojnym. W czasie sesji 2. położymy nacisk na reguły działania służące w szczególności ochronie życia i godności ludzi dotkniętych konfliktem zbrojnym.
Uczestnicy zbadają różne doświadczenia związane z konfliktami zbrojnymi, by zaproponować konieczne reguły ograniczające niepotrzebne cierpienia i chroniące życie i godność człowieka. Następnie porównają swoje wnioski z podstawowymi regułami międzynarodowego prawa humanitarnego (MPH).
CELE
• zrozumienie niektórych powodów, dla których potrzebne są reguły w konfliktach zbrojnych• wskazanie i zrozumienie podstawowych zasad i reguł MPH
2.1. DYSKUSJA – „WOJNA” (10 minut)
Poinformuj uczestników o tym, że:
• w trakcie sesji będą zastanawiać się nad potrzebą reguł w konfliktach zbrojnych i analizować przykłady takich reguł,
• celem dyskusji jest wyłącznie przedstawienie ich poglądów przez zapoznaniem się z MPH,
• nikt nie musi mieć dokładnych informacji na dany temat ani też zabierać głosu, jeśli nie czuje się komfortowo, omawiając go.
Możliwe pytania> Czym jest wojna?> Co ci przychodzi do głowy, gdy słyszysz słowa „wojna” i „konflikt zbrojny”?> Jakie wojny toczą się obecnie? O jakich wojnach z przeszłości wiesz?> Jeśli w czasie pokoju ważne są reguły chroniące życie i godność, to co w czasie
wojny? Jaki wpływ ma wojna na życie i godność ludzi?
„Konflikt zbrojny” oznacza:•działaniazbrojne
pomiędzy krajami (międzynarodowy konflikt zbrojny) lub•działaniazbrojne
pomiędzy siłami zbrojnymi danego kraju a grupami zbrojnymi bądź pomiędzy różnymi grupami zbrojnymi (niemiędzynarodowy konflikt zbrojny).
2.2. JAKIE REGUŁY KONFLIKTÓW ZBROJNYCH SĄ POTRZEBNE? (20 minut)
Podziel uczestników na mniejsze grupy. Pokaż zdjęcie „Jeniec z opaską na oczach”. Poproś uczestników, by wyobrazili sobie siebie na miejscu jeńca lub strażników.
MATERIAŁY DLA2.1 UCZESTNIKÓW
Uczestnicy omawiają zdjęcie między sobą w podgrupach. Zadawaj im kolejno następujące pytania:
9Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
Sesja 2. Podstawowe reguły MPH
Możliwe pytania> Co myśli jeniec? A strażnicy?> Wyobraź sobie, że jeniec to twój brat. Jak powinien być traktowany? Dlaczego?> Wyobraź sobie, że jeniec zabił w działaniach zbrojnych twojego przyjaciela.
Jak powinien być traktowany? Dlaczego?
Następnie w całej grupie omówcie następujące pytania:
> Jak powinien być traktowany jeniec w trakcie konfliktu zbrojnego?> Załóżmy, że jeńcy dysponują ważnymi informacjami. Czy to powinno mieć
wpływ na ich traktowanie?> Co zagraża godności jeńca? A godności strażnika?
„Najsilniejsze jest poczucie obezwładniającego strachu w obliczu nieznanego otoczenia i niepewności własnego losu. Częścią tego poczucia straty (utraty przyjaciół, rodziny) jest niepewność co do upływu czasu. Jak długo to potrwa? Czy tak będzie już zawsze?”
pojmany pilot samolotu
Poproś uczestników, by szybko wymyślili reguły mogące chronić jeńców w trakcie konfliktu zbrojnego.
Pokaż „Kolaż zdjęć”.
MATERIAŁY DLA2.2 UCZESTNIKÓW
Uczestnicy oglądają zdjęcia i proponują inne, konieczne ich zdaniem, reguły. Przygotuj listę zaproponowanych reguł i poproś uczestników o uzasadnienie każdej z nich.
Następnie omówcie propozycje uczestników. Wybierzcie te reguły, z którymi grupa się zgadza lub nie zgadza i zbadajcie przesłanki takich poglądów uczestników.
Możliwe pytania> W jaki sposób każda z reguł zmienia doświadczenie wojny?> Jakie trudności mogą się wiązać z ich wdrażaniem?> Które reguły dotyczą kombatantów, którzy nie są już zdolni do działań zbrojnych
(np. jeńcy, ranni, chorzy lub rozbitkowie)?
Uwaga dla prowadzących
Przykładowe argumenty, jakie zgłaszać mogą uczestnicy omawiający konieczność zasad regulujących prowadzenie działań zbrojnych: uczestnicy działań zbrojnych to nie przestępcy, a przecież nawet przestępcom przysługują pewne prawa; jeżeli wrogowie traktują się w sposób humanitarny w trakcie konfliktu, może to ułatwić pojednanie po jego zakończeniu.
10Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
2.3. ODKRYWAMY PODSTAWOWE REGUŁY I ZASADY MPH (15 minut)
Pokaż planszę z nagłówkiem „Podstawowe reguły MPH”. Poprowadź dyskusję w oparciu o następujące pytania:
> Które z tych reguł i zasad przypominają reguły, które zaproponowaliście w poprzednim ćwiczeniu?
> Czy któraś z reguł i zasad wskazanych na planszy was zaskoczyła?
(Ewentualnie) Wybierzcie jedną regułę (zasady są zbyt ogólne) i zastanówcie się, co by się działo, gdyby jej nie było.
MATERIAŁY DLA2.3 UCZESTNIKÓW
2.1 MATERIAŁY DLA
PROWADZĄCYCH
Uwaga dla prowadzących
Oto niektóre reguły odzwierciedlające podstawowe zasady MPH:
• Zasada humanitaryzmu: Cywile oraz ranni, chorzy, jeńcy lub poddający się żołnierze muszą być traktowani w sposób humanitarny.
• Zasady odróżniania: Osoby uczestniczące w działaniach zbrojnych muszą odróżniać się od osób w nich nieuczestniczących.
• Zasady współmierności i ostrożności: Istnieją granice co do rodzajów broni i metod prowadzenia działań zbrojnych dozwolonych w starciach z przeciwnikiem.
! NAJWAŻNIEJSZE POJĘCIA
• W skrajnych warunkach wojny niezbędne są reguły, które zapewniają ochronę ludzkiej godności i obronę najbardziej zagrożonych.
• Podstawowe zasady MPH to zasada humanitaryzmu, zasada odróżniania oraz zasady współmierności i ostrożności.
• MPH to zbiór reguł, których celem jest ochrona ludzkiej godności w trakcie konfliktu zbrojnego poprzez ochronę osób najbardziej zagrożonych i ograniczenie sposobu prowadzenia wojny.
Sesja 2. Podstawowe reguły MPH
11Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
Sesja 3. Prawo w działaniu
W trakcie sesji 3. na podstawie analizy przypadku uczestnicy spróbują zastosować reguły, które określili w sesji 2. Umożliwi im to zbadanie dylematów, jakie mogą się pojawić przy stosowaniu międzynarodowego prawa humanitarnego (MPH).
Sesja 3. jest dla uczestników również okazją do zbadania różnic między prawami człowieka a MPH.
CELE
• umiejętność rozpoznania dylematów wynikających z przestrzegania MPH w sytuacji działań zbrojnych
• zbadanie podobieństw i różnic między MPH a prawami człowieka
3.1. ANALIZA PRZYPADKU: PASTUSZEK OFIARĄ ATAKU? (20 minut)
Podziel uczestników na mniejsze grupy. Uczestnicy zapoznają się z historią i ją omawiają, najpierw między sobą w grupach, a następnie wspólnie. Przypomnij uczestnikom, że ta historia wydarzyła się naprawdę podczas konfliktu zbrojnego w Afganistanie.
MATERIAŁY DLA3.1 UCZESTNIKÓW
3.1 MATERIAŁY DLA
PROWADZĄCYCH
Zabłąkany afgański pastuszek kóz w sytuacji śmiertelnego ataku na talibskich rebeliantów zaminowujących drogę
Czterech talibów pojawiło się na końcu mostu i zaczęło kopać dół, by zaminować drogę. Nad ich głowami bzyczał dron, transmitujący zdjęcia z terenu do brytyjskiego dowództwa.
Nagle nadleciały dwa myśliwce, gotowe zmieść talibskich rebeliantów z powierzchni ziemi. Kiedy obniżyły lot, by zaatakować, przez radio rozległ się okrzyk: „Stop! Wstrzymać ogień! Zbliża się chłopiec ze stadem kóz!”
Parafraza na podstawie: Marco Sassóli, Antoine Bouvier, Anne Quintin, „How Does Law Protect in War?”, MKCK, Genewa 2011, s. 2311-2312.
Uwaga dla prowadzących
Głównym celem tej sesji jest zbadanie dylematu, jaki wynika z opisanej sytuacji, oraz wskazanie wyzwań związanych ze stosowaniem reguł prowadzenia wojny, nie zaś określenie warunków, w jakich atak byłby zgodny z prawem. Jednak w trakcie dyskusji ta kwestia może się pojawić. Na przykład uczestnicy mogą pytać, czy atak na rebeliantów zagrażający życiu pastuszka stanowiłby naruszenie MPH. W materiałach dla prowadzących załączono odpowiednie zasady wraz z analizą prawną.
Możliwe pytania> Jakie możliwości mają piloci, dowódcy i talibscy rebelianci?> Jakie są możliwe konsekwencje każdego działania?> Jakie reguły mają zastosowanie w tej sytuacji?
Co naprawdę się wydarzyło?Dowódcy poczekali, aż chłopcu i kozom nie będzie nic zagrażać, zanim wreszcie wydali pilotom rozkaz zaatakowania rebeliantów. Ponieważ upłynęło sporo czasu, zanim pastuszek opuścił teren, pilotom nie udało się zapobiec zaminowaniu drogi przez rebeliantów. Następnego dnia trzeba było wysłać na miejsce setkę żołnierzy piechoty wraz z dwoma saperami, którzy przeprowadzili niebezpieczną operację rozbrojenia miny.
12Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
3.2. PODOBIEŃSTWA MIĘDZY MPH A PRAWAMI CZŁOWIEKA (15 minut)
Poproś uczestników, żeby sięgnęli po listę swoich reguł z sesji 2. (Uwaga: jeśli nie mają listy, mogą skorzystać z materiału pt. „Podstawowe reguły MPH”.) Poproś, by w mniejszych grupach zastanowili się, które z tych reguł stosuje się również w czasie pokoju.
Następnie przedstaw „Powszechną Deklarację Praw Człowieka” i poproś uczestników, by porównali ją z nową listą. Powinni zasadniczo zrozumieć, że istnieje zbiór podstawowych reguł, które są wspólne dla obu zbiorów. Jedna z podstawowych reguł, o których mogą wspomnieć uczestnicy, to zakaz stosowania tortur.
Podkreśl, iż takie podobieństwa istnieją dlatego, że oba zbiory reguł wzajemnie się uzupełniają. Wyjaśnij, że prawa człowieka stosuje się zawsze, natomiast MPH tylko w trakcie konfliktu zbrojnego. Dlatego też można powiedzieć, że stanowią one komplementarną formę ochrony.
MATERIAŁY DLA2.3 UCZESTNIKÓW
MATERIAŁY DLA3.2 UCZESTNIKÓW
3.3. ROZRÓŻNIENIE MIĘDZY MPH I PRAWAMI CZŁOWIEKA (10 minut)
Kontynuujcie pracę w mniejszych grupach. Każda grupa dostaje poniższą tabelkę i zbiór odpowiedzi. Poproś o uzupełnienie tabeli poprzez wpisanie odpowiedzi w odpowiednie komórki tabeli.
MATERIAŁY DLA3.3 UCZESTNIKÓW
3.2 MATERIAŁY DLA
PROWADZĄCYCH
PRAWA CZŁOWIEKA MPH
Kiedy się stosuje? zawsze w trakcie konfliktu zbrojnegoCzy możliwe są ograniczenia lub zawieszenie?
tak, w czasie sytuacji wyjątkowej, z wyjątkiem najważniejszych praw
nie
Kogo chronią? jednostki przed samowolną władzą rządów
jednostki nieuczestniczące (już) w działaniach zbrojnych
Kogo obowiązują? rządy rządy, grupy zbrojne, jednostki
Wyjaśnij, że w odróżnieniu od niektórych praw człowieka, reguły MPH nie podlegają żadnym ograniczeniom. Jest tak dlatego, że reguły MPH zostały celowo obmyślone jako reguły minimalne, które można realistycznie zastosować nawet w skrajnych warunkach konfliktu zbrojnego.
! NAJWAŻNIEJSZE POJĘCIA
• Chociaż może się zdawać, że reguły MPH są proste, to ich stosowanie w rzeczywistych sytuacjach konfliktu często prowadzi do dylematów.
• Zarówno MPH jak i prawa człowieka mają chronić życie i godność jednostki.• MPH stosuje się tylko w konfliktach zbrojnych, natomiast prawa człowieka
stosuje się zawsze.• MPH obejmuje najważniejsze prawa człowieka, ale ich nie zastępuje.
Oba zbiory praw wzajemnie się uzupełniają.
Sesja 3. Prawo w działaniu
13Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
Sesja 4. Przypadki łamania MPH
W trakcie sesji 4. uczestnicy zastanowią się, dlaczego łamane jest międzynarodowe prawo humanitarne (MPH) i kto odpowiada za zapewnienie przestrzegania reguł. Zbadają też jeden z takich przypadków: powoływanie
i wykorzystywanie dzieci przez siły zbrojne i grupy zbrojne. Uczestnicy zaobserwują również, w jaki sposób jedno złamanie prawa może wywołać reakcję łańcuchową.
CELE
• umiejętność wskazywania przypadków łamania MPH• zbadanie problemu dzieci-żołnierzy• zrozumienie, jak jedno złamanie prawa może prowadzić do kolejnych
4.1. ĆWICZENIE W PODZIALE NA ROLE: NIE CHCĘ WRACAĆ (20 minut)
Podziel uczestników na dwie grupy: „aktorów” i „reporterów”. W grupie „aktorów” powinno być co najmniej 10 uczestników.
Rozdaj „aktorom” polecenia i poproś, by się z nimi zapoznali.
Podziel „reporterów” na mniejsze grupy, ale nie więcej niż trzy. Rozdaj im karty z poleceniami – każda grupa dostaje taką samą kartę.
MATERIAŁY DLA4.1 UCZESTNIKÓW
Po zapoznaniu się z poleceniami, wyjaśnij „aktorom”, że jeden z nich ma odegrać rolę chłopca (głównego bohatera) we wszystkich trzech scenkach. Drugi z uczestników ma odegrać rolę zabitego w scence 1 i zabójcy w scence 3. Pozostali odgrywają różne role w poszczególnych scenkach. Daj uczestnikom 5 minut na przygotowanie wszystkich trzech scenek.
Tymczasem sprawdź, czy „reporterzy” nie mają pytań. Zachęć ich do kreatywnego i analitycznego zrozumienia i zrelacjonowania zdarzeń, ale w krótkiej formie (3 – 5 zdań).
14Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
Sesja 4. Przypadki łamania MPH
Polecenia dla „reporterów”:
Wybierzcie środek przekazu, jaki chcecie reprezentować (gazeta, telewizja, radio itp.) i przygotujcie reportaż o każdej ze scenek odegranych przez „aktorów”. Przedstawcie reportaż w grupie po każdej scence. Udział powinni wziąć wszyscy członkowie grupy.
Polecenia dla „aktorów”:
Odegrajcie następujące trzy scenki w odwróconej kolejności chronologicznej, począwszy od najnowszej.
Scenka 1: Chłopiec zabił czworo ludzi (2000 r.)
W trakcie konfliktu zbrojnego młody chłopak zaatakował i zabił mężczyznę. Zaraz potem bez powodu zabił trzy inne osoby, które znajdowały się w sąsiedztwie.
Scenka 2: Chłopiec został dzieckiem-żołnierzem (1999 r.)
W kraju trwa konflikt zbrojny. Młody chłopak siedzi przed domem na swojej ulicy. Na twarzy maluje mu się smutek, jest zatopiony we własnych myślach. Pojawia się znajomy, które chce go przekonać do wstąpienia do swojej armii. Po chwili chłopiec decyduje się, a znajomy prowadzi go do pułkownika, który daje mu broń.
Scenka 3: Szczęśliwa rodzina (1998 r.)
W kraju wybuchł konflikt zbrojny. Wesoły młody chłopak przygotowuje się do szkoły w salonie swojego domu. Opowiada rodzicom i młodszej siostrze, że gdy dorośnie, chce zostać politykiem. Ma właśnie wyjść, gdy przez tylne drzwi wpada kombatant i grozi rodzinie bronią. Ojciec stawia mu czoło, wywiązuje się walka. Ojciec i córka giną z ręki kombatanta. Matka ucieka, a chłopak zostaje sam.
4.2. FILM: „NIE CHCĘ WRACAĆ” (15 minut)
Powiedz uczestnikom, że opowieść chłopca, którą zobaczą w filmie, to prawdziwa historia. Pokaż fragment filmu „Nie chcę wracać” – rozmowę z byłym dzieckiem- -żołnierzem. Ćwiczenie w podziale na role było oparte na jego historii (ścieżka filmu od 1 min. 26 sek.).
MATERIAŁY DLA4.2 UCZESTNIKÓW
4.1 MATERIAŁY DLA
PROWADZĄCYCH
Uwaga dla prowadzących
Film dostępny jest na stronie www.ehl.icrc.org pod zakładką „Student videos”.
Możliwe pytania> Jakie są wasze reakcje?> Czyja godność została naruszona w tej historii? W jaki sposób?> Jakie są konsekwencje udziału dzieci w wojnie – dla dziecka, jego rodziny
i społeczeństwa?> Jaki waszym zdaniem powinien być najniższy wiek powołania do sił zbrojnych
i grup zbrojnych?> Jaki jest sens wypowiedzi Todorova?
15Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
Wyjaśnij uczestnikom, w jaki sposób zapewnia się ochronę prawną dzieci w trakcie konfliktu zbrojnego.
• Dzieci w czasie wojny korzystają z ochrony, jaką MPH zapewnia cywilom (patrz „Podstawowe reguły MPH”). Ze względu na ich szczególną sytuację i potrzeby, obowiązują specjalne reguły, uniemożliwiające ich powołanie do sił zbrojnych lub grup zbrojnych oraz ich udział w działaniach zbrojnych.
• MPH w szczególności zakazuje powoływania dzieci w wieku poniżej 15 lat i ich udziału w działaniach zbrojnych.
• Konwencja o prawach dziecka – główny instrument praw człowieka chroniący dzieci – również zakazuje powoływania i udziału w działaniach zbrojnych dzieci w wieku poniżej 15 lat.
• Od 2000 r. większość państw przyjęła, że minimalny wiek obowiązkowego wcielenia do państwowych sił zbrojnych i bezpośredniego udziału w działaniach zbrojnych to 18 lat. Państwa-strony są również zobowiązane podnieść minimalny wiek ochotniczego wstąpienia do sił zbrojnych powyżej 15 lat. Niepaństwowe grupy zbrojne nie mogą w żadnych okolicznościach powoływać ani wykorzystywać w działaniach zbrojnych osób w wieku poniżej 18 lat.
• Chociaż nie osiągnięto jeszcze powszechnego uznania wieku 18 lat jako minimalnego wieku powołania i udziału w działaniach zbrojnych, to istnieją coraz silniejsze naciski w tym kierunku ze strony dużej liczby państw, organizacji pozarządowych oraz podmiotów humanitarnych.
„Niektóre dzieci wstępują z tzw. przesłanek ochotniczych. Ale moim zdaniem trzeba wyraźnie powiedzieć, że tak naprawdę nie ma ochotniczego wstąpienia w tym sensie, że znaczna większość dzieci wstępujących z własnej woli robi to z konieczności bądź jest w roli ofiary obawiającej się o swoje bezpieczeństwo. Dzieci samotne, których nie bronią rodzice, czy ludzie obawiający się śmierci głodowej albo braku dostępu do leków mogą chcieć przystąpić do działań zbrojnych”.
dr Mike Wessells, profesor psychologii i autor książki
„Child Soldiers: From Violence to Protection”
4.3. W JAKI SPOSÓB JEDNO ZŁAMANIE PRAWA PROWADZI DO KOLEJNYCH (10 minut)
Podziel uczestników na te same grupy, co w ćwiczeniu 1, i poproś o wskazanie reguł MPH, które naruszono w historii pt. „Nie chcę wracać” – poproś uczestników o posługiwanie się tabelą „Podstawowe reguły MPH”.
Następnie poproś o wskazanie związków pomiędzy tymi przypadkami łamania prawa – w tym celu posłużą się wykresem „Łańcuch konsekwencji”.
MATERIAŁY DLA2.3 UCZESTNIKÓW
MATERIAŁY DLA4.3 UCZESTNIKÓW
(Ewentualnie) Poproś każdą grupę o wyobrażenie sobie innego łańcucha konsekwencji z wykorzystaniem wykresu i o przedstawienie go pozostałym.
[Przykłady: jedna ze stron konfliktu instaluje stanowisko strzelnicze na dachu szpitala, co prowadzi do ataku drugiej strony na szpital; jedna ze stron zabija pojmanego jeńca, co skłania drugą ze stron do zabicia jeńców w odwecie; strażnik w okrutny sposób traktuje jeńca, co może prowadzić do zabicia jeńca przez strażnika lub do podobnego zachowania innych strażników itp.]
Uwaga dla prowadzących
Nie wszystkie przypadki łamania MPH to zbrodnie wojenne, ale te przypadki złamania prawa, o których mowa w historii, uważa się za zbrodnie wojenne. Termin „zbrodnie wojenne” obejmuje poważne naruszenia MPH i inne poważne przypadki łamania MPH, popełnione zarówno w trakcie międzynarodowych, jak i niemiędzynarodowych konfliktów zbrojnych. Zbrodnie wojenne to na przykład celowe ataki na ludność cywilną czy wykorzystanie dzieci w wieku poniżej 15 lat do aktywnego udziału w działaniach zbrojnych.
Sesja 4. Przypadki łamania MPH
16Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
Sesja 4. Przypadki łamania MPH
! NAJWAŻNIEJSZE POJĘCIA
• Przypadki łamania MPH następują z różnych powodów (strach, odwet, nienawiść itp.).
• Zgodnie z MPH niektóre kategorie osób uważa się za szczególnie zagrożone, a w związku z tym objęte szczególną ochroną. Należą do nich dzieci.
• Jedną z form ochrony dzieci jest wprowadzenie i przestrzeganie minimalnego wieku powołania dzieci do sił zbrojnych lub grup zbrojnych i ich wykorzystywania w konfliktach zbrojnych.
• Przypadki łamania MPH często powodują reakcję łańcuchową, prowadząc do jego kolejnych naruszeń.
17Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
Sesja 5. Rozstrzyganie przypadków łamania prawa
Sesja 4. dotyczyła przypadków łamania międzyna ro-dowego prawa humanitarnego (MPH), a uczestnicy dowiedzieli się, dlaczego prawo jest łamane. Sesja 5. ma pogłębić u uczestników zrozumienie sposobów wdrażania MPH. Omówione zostaną liczne sposoby rozstrzygania przypadków złamania MPH, jak
postawienie sprawców przed sądem, odkrycie prawdy, pojednanie i różne formy odszkodowań. W trakcie sesji 5. uczestnicy najpierw zastanowią się nad przesłankami rozstrzygania przypadków łamania MPH. Następnie będą omawiać sposoby ich rozstrzygania oraz kwestię odpowiedzialności różnych osób.
CELE
• zbadanie, w jaki sposób rozstrzyganie przypadków łamania MPH bądź brak ich rozstrzygnięcia może mieć wpływ na społeczeństwo po konflikcie zbrojnym
• zrozumienie, kto odpowiada za rozstrzyganie przypadków łamania MPH• wskazanie potrzeb ofiar łamania MPH poza wymierzeniem sprawiedliwości oraz burza mózgów
w celu ich omówienia
5.1. KONSEKWENCJE ZANIEDBANIA LUB ROZSTRZYGNIĘCIA PRZYPADKÓW ŁAMANIA MPH (20 minut)
Poproś uczestników, by zajęli miejsca w czterech kątach sali w zależności od swojej odpowiedzi na następujące pytanie: Czy po zakończeniu wojny osoby, które złamały reguły wojny, powinny:
1. trafić przed sąd? 2. zostać publicznie nazwane, ale nie trafić przed sąd? 3. zostać objęte amnestią? 4. uzyskać przebaczenie i zatarcie, ponieważ wojna się skończyła?
Uwaga dla prowadzących
Amnestia jest formą ułaskawienia przyznanego przez władze po zakończeniu działań zbrojnych w trakcie niemiędzynarodowego konfliktu zbrojnego osobom, które uczestniczyły w działaniach zbrojnych – z wyjątkiem osób podejrzanych, oskarżonych lub skazanych za zbrodnie wojenne.
Uczestnicy mogą również zająć miejsce pomiędzy kątami sali – spytaj ich, dlaczego zajęli konkretne miejsca. Kiedy uczestnicy stoją jeszcze na swoich miejscach, poproś kogoś, by krótko streścił historię dziecka-żołnierza z poprzedniej sesji.
Zastanówcie się nad następującym pytaniem:> W jaki sposób dowódca złamał reguły MPH?
Spytaj uczestników, czy po omówieniu łamania prawa popełnionego przez dowódcę chcą zmienić zajęte przez siebie miejsce, i pozwól im wyjaśnić decyzję.
Następnie zadaj pytanie:> Kto jeszcze w tej historii złamał MPH?
[Uwaga: MPH złamało dziecko-żołnierz, zabijając nieuzbrojonych ludzi.]
Jeszcze raz spytaj uczestników, czy chcą zmienić zajęte przez siebie miejsce, i pozwól im wyjaśnić decyzję.
Uwaga dla prowadzących
Uczestnicy mogą twierdzić, że osądzenie dowódcy może prowadzić do wznowienia wojny, a osądzenie dziecka wydaje się niesprawiedliwe. Jeszcze raz wskazuje to, że choć zasady MPH są dość proste, to już wdrażanie prawa proste nie jest.
18Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
Sesja 5. Rozstrzyganie przypadków łamania prawa
Następnie podziel uczestników na trzy grupy (lub sześć grup). Każda grupa otrzymuje kartę z następującymi pytaniami:
W oparciu o historię dziecka-żołnierza powiedz, jakie skutki twoim zdaniem niesie podjęcie lub zaniechanie działań dla następujących grup osób:
> ofiar łamania MPH> sprawców łamania MPH> całego społeczeństwa po konflikcie zbrojnym
MATERIAŁY DLA5.1 UCZESTNIKÓW
Następnie każda grupa podsumowuje dyskusję przeprowadzoną we własnym gronie dla potrzeb wszystkich uczestników.
Na koniec pokaż uczestnikom wykres „Opinie na temat traktowania osób, które łamią reguły wojny”.
MATERIAŁY DLA5.2 UCZESTNIKÓW
Poinformuj uczestników, że jak wynika z tej ankiety, powszechna jest opinia, iż osoby które złamały reguły wojny powinny stanąć przed sądem. Teraz uczestnicy zastanowią się, kto za to odpowiada.
5.2. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA WDRAŻANIE MPH (10 minut)
Powiedz uczestnikom, że dowódcy wojskowi, sądy i rządy ponoszą konkretną odpowiedzialność za postawienie domniemanych sprawców przed sądem.
Wyjaśnij, że w kolejnym ćwiczeniu omówicie zakres odpowiedzialności. Rozdaj uczestnikom (którzy pracują w tych samych grupach, co poprzednio) pierwszy zestaw słów (zestaw nr 1) do złożenia w zdania.
Poproś, by grupa, która skończyła jako pierwsza, odczytała zdanie na głos. Powtórz to samo z drugim i trzecim zestawem.
MATERIAŁY DLA5.3 UCZESTNIKÓW
Rozwiązanie:
• Sądy są odpowiedzialne za osądzenie i ukaranie osób, które dopuściły się poważnych naruszeń. Mogą to być sądy krajowe lub międzynarodowe trybunały/sądy.
• Rząd odpowiada za wdrożenie krajowego prawa zakazującego poważnych naruszeń i karzącego za nie. Ponosi on ostateczną odpowiedzialność za odszukanie i postawienie przed sądem osób oskarżonych o poważne naruszenia. Musi on również zadbać o to, by jego dowódcy wojskowi podjęli działania wobec swoich podwładnych winnych poważnych naruszeń.
• Dowódcy sił zbrojnych i grup zbrojnych odpowiadają za nadzorowanie stosowania MPH i są zobowiązani zapobiegać jego łamaniu. Muszą zgłaszać wszystkie przypadki złamania prawa i podejmować środki dyscyplinarne. Odpowiadają również za postawienie przed sądem wojskowym swoich podwładnych winnych poważnych naruszeń.
19Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
Sesja 5. Rozstrzyganie przypadków łamania prawa
5.3. CO JESZCZE MOŻNA ZROBIĆ? (15 minut)
Powiedz uczestnikom, że dwa poprzednie ćwiczenia w tej sesji dotyczyły sprawców łamania prawa.
Następnie poproś ich o wskazanie ofiary w historii dziecka-żołnierza (uczestnicy pracują w tych samych grupach, co poprzednio). Uczestnicy powinni się również zastanowić nad innymi potrzebami ofiar łamania prawa oprócz wymierzenia sprawiedliwości. Na przykład chłopiec może martwić się, co się stało z jego matką, odkąd zniknęła. Jeśli nadal żyje, chłopiec może chcieć ją odnaleźć.
Poproś uczestników, by podzielili się swoimi pomysłami. Przygotuj listę ich propozycji.
Następnie poproś grupy o wybór jednej z potrzeb, które wskazali, i przygotowanie strategii jej zaspokojenia.
Uwaga dla prowadzących
Przykłady: próba doprowadzenia do pojednania pomiędzy sprawcami a rodzinami ofiar, dążenie do odnalezienia szczątków osób „zaginionych” i ich zwrotu rodzinom, publiczne przeprosiny, odszkodowania finansowe dla rodzin z tytułu ich straty, postawienie pomników, powołanie komisji dla ustalenia faktów i na rzecz pojednania.
[Najbardziej znane komisje dla ustalenia faktów powołano w Argentynie (po zakończeniu dyktatury wojskowej) i w Republice Południowej Afryki (po zniesieniu apartheidu).]
Możliwe pytania > Kto waszym zdaniem może podjąć taką inicjatywę?
[Na przykład: społeczność międzynarodowa, rząd, organizacje pozarządowe, rodziny ofiar, zaangażowani obywatele]
> Kto waszym zdaniem może ją przeprowadzić?[Na przykład: społeczność międzynarodowa, rząd, marynarka wojenna, sprawcy, osoby wydające rozkazy]
Zbierzcie i omówcie pomysły uczestników.
! NAJWAŻNIEJSZE POJĘCIA
• Państwa muszą wprowadzić prawo mające karać winnych poważnych naruszeń MPH.
• Odpowiedzialność za egzekwowanie MPH spoczywa głównie na rządach, ale i inni mogą odegrać istotną rolę.
• Postawienie sprawców przed sądem to nie jedyny sposób rozstrzygnięcia przypadków łamania MPH.
• Należy uwzględnić wiele różnych punktów widzenia, by społeczeństwo mogło przezwyciężyć traumy przeszłości.
20Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
MATERIAŁY DLAUCZESTNIKÓW1.1
Wpr
owad
zeni
e: K
rzes
ła"
"
"
Ust
aw k
rzes
łaKO
ŁO D
RZW
I
Ust
aw k
rzes
łaKO
ŁO O
KN
AU
staw
krz
esła
W O
KR
ĄG
21Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
W B
angk
oku
na z
akrę
cie
drog
i cza
sem
biły
się
mię
dzy
sobą
gru
py c
hłop
aków
. Pe
wne
go d
nia
cała
gru
pa c
hłop
ców
ze
szko
ły z
awod
owej
zac
zepi
ła
uczn
ia in
nej s
zkoł
y i p
uści
ła si
ę za
nim
w p
ogoń
. Jeg
o ży
cie
znal
azło
się
w n
iebe
zpie
czeń
stw
ie, a
le ż
aden
z p
rzec
hodn
iów
nie
pró
bow
ał m
u po
móc
. W
koń
cu p
rzyb
iegł
pod
skle
pik
na z
akrę
cie.
Jego
prz
eśla
dow
cy c
zęst
o ro
bili
w ty
m sk
lepi
e za
kupy
. Skl
epik
arz
zoba
czył
, co
się
świę
ci. G
dy c
hłop
ak z
apuk
ał
do d
rzw
i, sk
lepi
karz
szyb
ko u
chyl
ił ty
lne
drzw
i skl
epik
u i w
puśc
ił go
do
środ
ka.
Źród
ło: A
char
a Pe
rmpo
ol, n
aucz
ycie
l z Ta
jland
ii.
Dzi
elny
skl
epik
arz
MATERIAŁY DLAUCZESTNIKÓW1.2
Źród
ło: T
anch
anok
Taks
iri, u
czeń
z Ta
jland
ii
22Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
MATERIAŁY DLAUCZESTNIKÓW2.1
© Raymond Depardon/Magnum Photos
Jeni
ec z
opa
ską
na o
czac
h
Żołn
ierz
sił
zbro
jnyc
h M
ali p
ojm
any
pr
zez
rebe
liant
ów. L
osy
jeńc
a za
leżą
od
rozk
azów
, jak
ie d
owod
zący
ofic
er
wyd
a sw
oim
ludz
iom
.
23Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
MATERIAŁY DLAUCZESTNIKÓW 2.3
Pod
staw
owe
regu
ły M
PH
MPH
to zb
iór r
eguł
, któ
rych
cel
em je
st o
chro
na lu
dzki
ej g
odno
ści w
trak
cie
konfl
iktu
zbro
jneg
o po
prze
z och
ronę
osó
b
najb
ardz
iej z
agro
żony
ch i o
gran
icze
nie
spos
obu
prow
adze
nia
woj
ny.
MPH
rów
now
aży
zasa
dę h
uman
itary
zmu
z woj
skow
ą ko
niec
znoś
cią.
ZAKA
ZYZO
BOW
IĄZA
NIA
OCH
RON
A
NA
JBA
RDZI
EJ
ZAG
ROŻO
NYC
H O
SÓB
cyw
ilów
rann
ych
i cho
rych
jeńc
ówpe
rson
elu
med
yczn
ego
Zaka
zane
są:
•at
aki n
a cy
wiló
w i
obie
kty
cyw
ilne
(dom
y, s
zkoł
y, m
iejs
ca
kultu
, pom
niki
kul
tury
i hi
stor
ii itp
.),•
mor
ders
twa
i tor
tury
,•
stos
owan
ie p
rzem
ocy
seks
ualn
ej,
•pr
zym
usow
e pr
zesi
edla
nie
i gło
dzen
ie lu
dnoś
ci c
ywiln
ej,
•at
aki n
a sz
pita
le, a
mbu
lans
e i p
erso
nel m
edyc
zny,
•st
osow
anie
żyw
ych
tarc
z,•
nisz
czen
ie z
apas
ów ż
ywno
ści,
obsz
arów
roln
ych
i źró
deł
wod
y,•
pow
oływ
anie
lub
wyk
orzy
styw
anie
dzi
eci w
wie
ku p
oniż
ej
15 la
t w k
onfli
ktac
h zb
rojn
ych,
•na
duży
wan
ie s
ymbo
lu c
zerw
oneg
o kr
zyża
/ cz
erw
oneg
o pó
łksi
ężyc
a / c
zerw
oneg
o kr
yszt
ału,
•ut
rudn
iani
e ni
esie
nia
pom
ocy
hum
anita
rnej
,•
nisz
czen
ie ś
rodo
wis
ka.
Pojm
ani c
ywile
i ko
mba
tanc
i wro
ga:
•m
uszą
otr
zym
ać o
dpow
iedn
ią ż
ywno
ść, w
odę,
od
zież
, sch
roni
enie
i po
moc
leka
rską
,•
mus
zą m
ieć
moż
liwoś
ć ko
ntak
tu z
blis
kim
i.
Dzi
eci i
kob
iety
mus
zą w
mia
rę m
ożliw
ości
prz
ebyw
ać
oddz
ieln
ie o
d m
ężcz
yzn.
Jeśl
i kom
bata
nci w
roga
są ra
nni l
ub c
horz
y, są
rozb
itkam
i lu
b si
ę po
ddaj
ą:•
nale
ży ic
h od
szuk
ać, z
ebra
ć i o
tocz
yć o
piek
ą,•
nie
moż
na ic
h tr
akto
wać
w s
posó
b up
rzyw
ilejo
wan
y,
z w
yjąt
kiem
prz
esła
nek
leka
rski
ch.
Podd
ając
ych
się
wro
gów
nie
moż
na ra
nić
ani z
abić
.N
ależ
y za
dbać
o sp
ecyfi
czne
pot
rzeb
y ko
biet
dot
knię
tych
ko
nflik
tem
zbr
ojny
m p
od w
zglę
dem
och
rony
, zdr
owia
i p
omoc
y.Ka
żdem
u pr
zysł
uguj
e pr
awo
do u
czci
weg
o pr
oces
u są
dow
ego.
OG
RA
NIC
ZEN
IE
SPO
SOB
ÓW
PR
OW
AD
ZEN
IA W
OJN
Ybr
ońst
osow
anie
siły
Zaka
zane
są:
•st
osow
anie
bro
ni p
owod
ując
ej n
iepo
trze
bne
ci
erpi
enia
(np.
truc
izna
, ośl
epia
jąca
bro
ń
lase
row
a cz
y br
oń n
ukle
arna
),•
stos
owan
ie b
roni
, któ
ra n
ie o
dróż
nia
celó
w
cyw
ilnyc
h od
woj
skow
ych
(np.
min
y lą
dow
e),
•br
anie
zak
ładn
ików
,•
poda
wan
ie s
ię z
a cy
wila
w tr
akci
e ud
ział
u w
dzi
ałan
iach
zb
rojn
ych,
•w
ydan
ie ro
zkaz
u bą
dź g
roźb
y za
bici
a w
szys
tkic
h.
Oso
by, k
tóre
bio
rą u
dzia
ł w d
ział
ania
ch z
broj
nych
, m
uszą
odr
óżni
ać si
ę od
nie
ucze
stni
cząc
ych
w
dzi
ałan
iach
zbr
ojny
ch.
Atak
i nal
eży
ogra
nicz
yć d
o ce
lów
woj
skow
ych.
Podc
zas a
taku
nal
eży
podj
ąć w
szel
kie
środ
ki m
inim
aliz
ując
e ew
entu
alne
stra
ty lu
dnoś
ci c
ywiln
ej i
obie
któw
cyw
ilnyc
h.
DEF
INIC
JECy
wil
– os
oba n
iebęd
ąca k
omba
tant
em. J
eśli c
ywile
bior
ą be
zpoś
redn
i udz
iał w
dział
aniac
h zbr
ojny
ch, t
racą
praw
o do
ochr
ony p
rzed a
takie
m. (
W pr
zypa
dku w
ątpl
i woś
ci co
do st
atus
u dan
ej os
oby,
należ
y ją u
waża
ć za c
ywila
.)
Cel w
ojsk
owy –
obiek
t, kt
óry z
e wzg
lędu n
a swó
j cha
rakt
er,
loka
lizac
ję, ce
l lub f
unkc
ję sta
now
i sku
tecz
ny w
kład w
dział
ania
wojsk
owe i
któr
ego z
nisz
czen
ie da
je w
yraź
ną ko
rzyś
ć woj
skow
ą.Ho
rs de
com
bat –
dosło
wni
e „po
za w
alką”
– ko
mba
tanc
i poj
man
i
lub r
anni
, cho
rzy l
ub bę
dący
rozb
itkam
i, któ
rzy n
ie m
ogą
już u
czes
tnicz
yć w
dział
aniac
h zbr
ojny
ch.
Kom
bata
nt –
czło
nek s
ił zbr
ojny
ch, c
złone
k gru
py zb
rojn
ej w
ykon
ując
y roz
kazy
stro
ny w
konfl
ikcie.
Obie
kt cy
wiln
y – ob
iekt n
iebęd
ący c
elem
woj
skow
ym. J
eśli o
biek
t cy
wiln
y słu
ży ja
ko w
spar
cie dl
a dzia
łań w
ojsk
owyc
h, st
aje si
ę cele
m
wojsk
owym
i tra
ci pr
awo d
o och
rony
. (W
przy
padk
u wąt
pliw
ości
co
do st
atus
u dan
ego o
biek
tu na
leży g
o uwa
żać z
a obi
ekt c
ywiln
y.)Szac
unek
dl
a god
nośc
i je
dnos
tki
Min
imal
izacja
st
rat
uboc
znyc
h
Zaka
z at
akow
ania
cy
wiló
w
24Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
ZAB
ŁĄK
AN
Y A
FGA
ŃSK
I PA
STU
SZEK
KÓ
Z W
SY
TUA
CJI
ŚM
IERT
ELN
EGO
AT
AK
U N
A T
ALI
BSK
ICH
REB
ELIA
NTÓ
W Z
AM
INO
WU
JĄC
YCH
DRO
GĘ
Czte
rech
talib
ów p
ojaw
iło si
ę na
koń
cu m
ostu
i za
częł
o ko
pać
dół,
by z
amin
ować
dro
gę.
Nad
ich
głow
ami b
zycz
ał d
ron,
tran
smitu
jący
zdj
ęcia
z te
renu
do
bryt
yjsk
iego
dow
ództ
wa.
Nag
le n
adle
ciał
y dw
a m
yśliw
ce, g
otow
e zm
ieść
talib
skic
h re
belia
ntów
z p
owie
rzch
ni z
iem
i.
Kied
y ob
niży
ły lo
t, by
zaa
tako
wać
, prz
ez ra
dio
rozl
egł s
ię o
krzy
k: „S
top!
Wst
rzym
ać o
gień
! Zb
liża
się
chło
piec
ze
stad
em k
óz!”
Para
fraz
a na
pod
staw
ie: M
arco
Sas
sóli,
Ant
oine
Bou
vier
, Ann
e Q
uint
in, „
How
Doe
s Law
Pro
tect
in W
ar?”,
MKC
K, G
enew
a 20
11,
s. 23
11-2
312.
Pas
tusz
ek o
fiarą
ata
ku?
MATERIAŁY DLAUCZESTNIKÓW3.1
Omar Sobhani/Reuters
25Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
Korz
ysta
jąc
z ty
ch p
raw
, każ
dy m
usi s
zano
wać
pra
wa
inny
ch.
Nik
t nie
moż
e od
ebra
ć ża
dneg
o z
tych
pra
w.
10 g
rudn
ia 1
948
r. Zg
rom
adze
nie
Ogó
lne
Nar
odów
Zje
dnoc
zony
ch u
chw
aliło
Po
wsz
echn
ą D
ekla
racj
ę Pr
aw C
złow
ieka
. Pie
rwsz
y z
jej 3
0 ar
tyku
łów
stan
owi:
Wsz
yscy
ludz
ie ro
dzą
się
wol
ni i
rów
ni p
od w
zglę
dem
swej
god
nośc
i i s
wyc
h pr
aw.
Dek
lara
cja
stan
owi r
ówni
eż, ż
e ka
żdem
u –
bez
wzg
lędu
na
jaki
ekol
wie
k ró
żnic
e –
przy
sług
uje
praw
o do
:
a.
życi
a, w
olno
ści i
bez
piec
zeńs
twa,
b.
wol
nośc
i od
niew
olni
ctw
a,
c.
wol
nośc
i od
tort
ur i
okru
tneg
o,
niel
udzk
iego
lub
poni
żają
cego
tr
akto
wan
ia lu
b ka
rani
a,
d.
jedn
akow
ego
trak
tow
ania
wob
ec
praw
a,
e.
wol
nośc
i od
sam
owol
nego
ar
eszt
owan
ia lu
b za
trzy
man
ia,
f. uc
zciw
ego
proc
esu
sądo
weg
o i u
znaw
ania
za
niew
inne
go
do u
dow
odni
enia
win
y,
g.
nieb
ycia
ska
zany
m a
ni u
kara
nym
za
prz
estę
pstw
o z
pow
odu
dzia
łani
a ni
esta
now
iące
go w
chw
ili
jego
dok
onan
ia p
rzes
tęps
twa,
h.
posz
anow
ania
życ
ia p
ryw
atne
go,
i. sw
obod
nego
por
usza
nia
się
w g
rani
cach
i po
za g
rani
cam
i sw
ojeg
o kr
aju,
j. ub
iega
nia
się
o az
yl
w in
nym
kra
ju w
prz
ypad
ku
prze
ślad
owan
ia,
k.
zaw
arci
a m
ałże
ństw
a i z
ałoż
enia
rodz
iny,
l. po
siad
ania
wła
snoś
ci,
m.
swob
odne
go p
rakt
ykow
ania
w
łasn
ego
wyz
nani
a,
n.
wol
nośc
i myś
li i s
łow
a,
o.
spok
ojne
go z
grom
adza
nia
i sto
war
zysz
ania
się
,
p.
ucze
stni
czen
ia w
rząd
zeni
u sw
ym k
raje
m i
rów
nego
do
stęp
u do
słu
żby
publ
iczn
ej
w s
wym
kra
ju,
q.
prac
y i z
adow
alaj
ącyc
h w
arun
ków
pra
cy,
r. od
pow
iedn
iej s
topy
życ
iow
ej,
s. na
uki.
Pow
szec
hna
Dek
lara
cja
Pra
w C
złow
ieka
MATERIAŁY DLAUCZESTNIKÓW3.2
26Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
Roz
różn
ieni
e m
iędz
y M
PH
i pr
awam
i czł
owie
ka
MATERIAŁY DLAUCZESTNIKÓW3.3
PRAW
A C
ZŁO
WIE
KAM
PH
Kied
y si
ę st
osuj
e?
Czy
moż
liwe
są o
gran
icze
nia
lu
b za
wie
szen
ie?
Kogo
chr
onią
?
Kogo
obo
wią
zują
?
" N
IE"
JED
NO
STK
I PRZ
ED S
AM
OW
OLN
Ą
WŁA
DZĄ
RZĄ
DÓ
W
" TA
K, W
CZA
SIE
SYTU
AC
JI
WYJ
ĄTKO
WEJ
, Z W
YJĄT
KIE
M
NA
JWA
ŻNIE
JSZY
CH P
RAW
" W
TR
AKC
IE K
ON
FLIK
TU
ZB RO
JNEG
O
" RZ
ĄD
Y"
RZĄ
DY,
GRU
PY Z
BRO
JNE,
JE
DN
OST
KI
" JE
DN
OST
KI N
IEU
CZES
TNIC
ZĄCE
(J
UŻ)
W D
ZIA
ŁAN
IACH
ZB
ROJN
YCH
" ZA
WSZ
E"
NIE
Ćwiczenie
27Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
PRAW
A C
ZŁO
WIE
KAM
PH
Kied
y si
ę st
osuj
e?
Czy
moż
liwe
są o
gran
icze
nia
lu
b za
wie
szen
ie?
Kogo
chr
onią
?
Kogo
obo
wią
zują
?
" N
IE"
JED
NO
STK
I PRZ
ED S
AM
OW
OLN
Ą
WŁA
DZĄ
RZĄ
DÓ
W
" TA
K, W
CZA
SIE
SYTU
AC
JI
WYJ
ĄTKO
WEJ
, Z W
YJĄT
KIE
M
NA
JWA
ŻNIE
JSZY
CH P
RAW
" W
TR
AKC
IE K
ON
FLIK
TU
ZB RO
JNEG
O
" RZ
ĄD
Y"
RZĄ
DY,
GRU
PY Z
BRO
JNE,
JE
DN
OST
KI
" JE
DN
OST
KI N
IEU
CZES
TNIC
ZĄCE
(J
UŻ)
W D
ZIA
ŁAN
IACH
ZB
ROJN
YCH
" ZA
WSZ
E"
NIE
MATERIAŁY DLAUCZESTNIKÓW4.1
REPO
RTER
ZY:
AK
TORZ
Y:
Wyb
ierz
cie
środ
ek p
rzek
azu,
jaki
chc
ecie
repr
ezen
tow
ać (g
azet
a, te
lew
izja
, ra
dio
itp.)
i prz
ygot
ujci
e re
port
aż o
każ
dej z
e sc
enek
ode
gran
ych
prze
z „a
ktor
ów”.
Prze
dsta
wci
e re
port
aż w
gru
pie
po k
ażde
j sce
nce.
U
dzia
ł pow
inni
wzi
ąć w
szys
cy c
złon
kow
ie g
rupy
.
Ode
graj
cie
nast
ępuj
ące
trzy
scen
ki w
odw
róco
nej k
olej
nośc
i ch
rono
logi
czne
j, po
cząw
szy
od n
ajno
wsz
ej.
Scen
ka 1
. Chł
opie
c za
bił c
zwor
o lu
dzi (
2000
r.)
W tr
akci
e ko
nflik
tu z
broj
nego
mło
dy c
hłop
ak z
aata
kow
ał i
zabi
ł męż
czyz
nę.
Zara
z po
tem
bez
pow
odu
zabi
ł trz
y in
ne o
soby
, któ
re z
najd
ował
y si
ę w
sąsi
edzt
wie
.
Scen
ka 2
. Chł
opie
c zo
stał
dzi
ecki
em-ż
ołni
erze
m (1
999
r.)W
kra
ju tr
wa
konfl
ikt z
broj
ny. M
łody
chł
opak
sied
zi p
rzed
dom
em n
a sw
ojej
ul
icy.
Na
twar
zy m
aluj
e m
u si
ę sm
utek
, jes
t zat
opio
ny w
e w
łasn
ych
myś
lach
. Poj
awia
się
znaj
omy,
któ
re c
hce
go p
rzek
onać
, by
wst
ąpił
do
jego
arm
ii. P
o ch
wili
chł
opie
c de
cydu
je si
ę, a
zna
jom
y pr
owad
zi g
o do
puł
kow
nika
, któ
ry d
aje
mu
broń
.
Scen
ka 3
. Szc
zęśl
iwa
rodz
ina
(199
8 r.)
W k
raju
wyb
uchł
kon
flikt
zbr
ojny
. Wes
oły
mło
dy c
hłop
ak p
rzyg
otow
uje
się
do sz
koły
w sa
loni
e sw
ojeg
o do
mu.
Opo
wia
da ro
dzic
om i
mło
dsze
j sio
strz
e,
że g
dy d
oroś
nie,
chc
e zo
stać
pol
ityki
em. M
a w
łaśn
ie w
yjść
, gdy
prz
ez ty
lne
drzw
i wpa
da k
omba
tant
i gr
ozi r
odzi
nie
bron
ią. O
jcie
c st
awia
mu
czoł
o,
wyw
iązu
je si
ę w
alka
, w tr
akci
e kt
órej
ojc
iec
i cór
ka g
iną.
Mat
ka u
ciek
a,
a ch
łopa
k zo
staj
e sa
m.
Pol
ecen
ia d
o ćw
icze
nia
w p
odzi
ale
na ro
le: N
ie c
hcę
wra
cać
28Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
MATERIAŁY DLAUCZESTNIKÓW (1/2)4.2
Transkrypcja filmuN
arra
tor:
Obe
cnie
pon
ad 2
50 ty
sięcy
dz
ieci
ucz
estn
iczy
w ko
nflik
tach
zb
rojn
ych
na cz
tere
ch ko
ntyn
enta
ch.
Ci ch
łopc
y i d
ziew
czyn
ki, c
zase
m
zale
dwie
sied
mio
letn
ie d
ziec
i, słu
żą
raze
m z
doro
słym
i w rz
ądow
ych
siłac
h zb
rojn
ych,
rebe
lianc
kich
gru
pach
zb
rojn
ych
i arm
iach
par
tyza
ncki
ch.
Com
fort
Cas
sell,
był
e dz
ieck
o-żo
łnie
rzZa
bili m
ojeg
o br
ata,
bab
cię
i sio
strz
yczk
ę. D
late
go zr
obiła
m to
, cze
go
nie
pow
inna
m ro
bić –
tobi
e te
ż moż
e się
to zd
arzy
ć. Je
śli u
słysz
ysz:
„Zab
ili
twoj
ą m
atkę
. Zab
ili tw
ojeg
o oj
ca”, t
o ch
cesz
ich
pom
ścić
, odz
yska
ć mat
kę,
ale
to je
st n
iem
ożliw
e. K
ocha
łam
bab
cię.
O
piek
ował
a się
mną
i moi
m b
rate
m.
Dla
tego
to zr
obiła
m. A
le n
ie ch
ciał
am
robi
ć teg
o, cz
ego
robi
ć nie
pow
inna
m.
Chcę
się
wyz
wol
ić. O
czyś
cić s
umie
nie.
Ch
cę m
ieć d
ziec
i. Nig
dy w
ięce
j nie
zrob
ię
tego
, cze
go n
ie p
owin
nam
. Nie
.
Abr
aham
Abra
ham
: Naz
ywam
się
Hitl
er K
iller
, al
e na
praw
dę m
am n
a im
ię A
brah
am.
Rozm
ówca
: Dla
czeg
o na
zyw
asz
się
Hitl
er K
iller
?Ab
raha
m: T
o m
ój p
seud
onim
boj
owy,
na
dali
mi g
o w
dżu
ngli.
Rozm
ówca
: Kto
ci g
o na
dał?
Abra
ham
: Dow
ódca
.Ro
zmów
ca: K
to to
jest
Hitl
er?
Abra
ham
: Nie
wie
m.
Abra
ham
: Pos
zedł
em ta
m, b
o za
bili
mi o
jca.
Wst
ąpiłe
m d
o ni
ch, b
o ta
k zr
obili
moi
prz
yjac
iele
. Wię
c po
szed
łem
z
przy
jaci
ółm
i, że
by p
rzys
tąpi
ć.Ro
zmów
ca: B
o ch
ciał
eś z
nale
źć
czło
wie
ka, k
tóry
zab
ił ci
ojc
a?Ab
raha
m: T
ak.
Rozm
ówca
: Wie
sz, k
to to
?Ab
raha
m: T
ak.
Rozm
ówca
: I c
o zr
obiłe
ś?
Abra
ham
: Wid
ział
em g
o. P
rzys
zedł
m
nie
zabi
ć, a
le to
ja g
o za
biłe
m.
I pos
zedł
em d
o dż
ungl
i i p
rzys
tąpi
łem
do
nic
h i d
la n
ich
wal
czył
em.
Dow
iedz
ieli
się,
co
zrob
iłem
, i d
ali m
i br
oń.
Rozm
ówca
: Wid
ział
eś w
ielu
zab
itych
?Ab
raha
m: T
ak.
Rozm
ówca
: Ilu
?Ab
raha
m: W
ielu
ludz
i. M
nóst
wo,
całe
m
nóst
wo.
Lud
zi, k
tórz
y ni
e w
alcz
yli,
któr
zy n
ie b
yli r
ebel
iant
ami –
dow
ódca
re
belia
ntów
ich
zabi
ł.Ro
zmów
ca: A
sam
kog
oś z
abiłe
ś?Ab
raha
m: T
ak.
Rozm
ówca
: Wie
lu?
Abra
ham
: Tak
.Ro
zmów
ca: I
lu?
Abra
ham
: Dzi
esię
ciu
ludz
i.Ro
zmów
ca: J
ak?
Abra
ham
: Zaa
tako
wal
i mni
e, w
ięc
z ni
mi w
alcz
yłem
. Prz
yszl
i mni
e za
bić.
Rozm
ówca
: Jak
to z
robi
łeś?
Abra
ham
: Prz
yszl
i z b
roni
ą. R
uszy
łem
. Ki
edy
wsz
yscy
prz
yszl
i, a
Wol
f w
ystr
zelił
, zas
trze
liliś
my
go. C
hcia
łem
by
ć żo
łnie
rzem
, bo
zabi
li m
i ojc
a.
Wię
c po
szed
łem
, żeb
y by
ć żo
łnie
rzem
.
Nie
chc
ę w
raca
ć ICRC
ICRC
29Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
Poru
czni
k M
othe
r Ble
ssin
gN
azyw
am si
ę po
rucz
nik
Abu
Baka
r Ca
mar
ra, m
ówią
na
mni
e po
rucz
nik
Mot
her B
less
ing.
Mam
pod
swoi
mi
rozk
azam
i 978
ludz
i. M
am 1
76
Hitl
erów
Kill
erów
. Nie
któr
zy m
ają
9, 1
0, 1
1 la
t, na
jstar
szy
ma
12. I
dą
w z
wia
dzie
. Są
na p
ierw
szej
lini
i. Żo
łnie
rze,
któ
rzy
maj
ą po
20
lat,
kied
y ka
żę im
wyk
onać
pew
ne o
pera
cje,
za
wsz
e si
ę bo
ją. A
le ta
cy m
niej
si
żołn
ierz
e, ja
k H
itler
Kill
er, o
ni si
ę ni
e bo
ją. M
am d
o ni
ch za
ufan
ie, t
o m
oi
najle
psi l
udzi
e, b
o w
ykon
ają
każd
y m
ój
rozk
az. K
iedy
pow
iem
: „H
itler
Kill
er,
zabi
j go”
, to
cię
dopa
dną.
Ki
edy
pow
iem
: „Te
go c
złow
ieka
trze
ba
rozs
trze
lać”
, to
na p
ewno
to zr
obią
. W
ięc
mam
do
nich
peł
ne za
ufan
ie.
Abr
aham
Abra
ham
: Był
o do
brze
. Nie
był
o w
ojny
. A
pote
m p
rzys
zła
woj
na. P
rzeg
raliś
my,
oj
ciec
zgi
nął.
Sios
tra
i mat
ka u
ciek
ły.
Zost
ałem
sam
.Ro
zmów
ca: J
ak b
yło
wcz
eśni
ej
w ro
dzin
ie?
Abra
ham
: Mie
szka
łem
z n
imi.
Chod
ziłe
m d
o sz
koły
.Ro
zmów
ca: A
tera
z co
chc
esz
robi
ć?Ab
raha
m: C
hcę
iść
do sz
koły
, zos
tać
kim
ś waż
nym
.Ro
zmów
ca: K
im c
hces
z by
ć, ja
k bę
dzie
sz d
oros
ły?
Abra
ham
: Chc
ę pr
acow
ać w
biu
rze.
Rozm
ówca
: Bra
kuje
ci w
alk?
Ch
ciał
byś w
róci
ć?Ab
raha
m: N
ie, n
ie c
hcę
tam
wra
cać.
Rozm
ówca
: Jeś
li tw
ój p
oruc
znik
, Ab
u Ba
kar,
każe
ci w
róci
ć do
wal
ki,
to b
ędzi
esz
mus
iał p
ójść
z n
im.
Abra
ham
: Tak
, będ
ę m
usia
ł.
Ale
jak
mi k
aże
wró
cić,
to te
go n
ie
zrob
ię. B
o ni
e ch
cę ta
m w
raca
ć.Ro
zmów
ca: A
le p
owie
dzia
ł, że
jak
nie
wyk
onas
z ro
zkaz
u, to
cię
każ
e ro
zstr
zela
ć.Ab
raha
m: J
eśli
każe
mi w
róci
ć, a
ja
odm
ówię
, to
nic
mi n
ie m
oże
zrob
ić,
bo n
ie je
steś
my
w d
żung
li. A
jak
zech
ce
coś z
robi
ć, to
go
złap
ieci
e.Ro
zmów
ca: C
zyli
co te
raz
zrob
isz?
Abra
ham
: Nic
. Nie
wie
m.
„Żeb
y st
ało
się
zło,
nie
w
ysta
rczy
dzi
ałan
ie k
ilku
osób
– d
o te
go je
szcz
e zn
aczn
a w
ięks
zość
mus
i po
zost
ać o
boję
tna.
D
o cz
egoś
taki
ego
wsz
yscy
je
steś
my
zdol
ni”.
Tzve
tan
Todo
rov,
fr
ancu
sko-
bułg
arsk
i te
oret
yk li
tera
tury
Nie
chc
ę w
raca
ć ICRC
ICRC
Transkrypcja filmu
MATERIAŁY DLAUCZESTNIKÓW (2/2)4.2
30Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
Łańc
uch
kons
ekw
encj
iW
ybie
rz p
rzyp
adek
zła
man
ia M
PH i
przy
gotu
j wyk
res ł
ańcu
cha
kons
ekw
encj
i, kt
óre
mog
łoby
ono
spow
odow
ać. N
iekt
óre
kons
ekw
encj
e m
ogą
twor
zyć
wie
le
inny
ch ła
ńcuc
hów
kon
sekw
encj
i.
Przy
kład
W w
ielu
sytu
acja
ch żo
łnie
rze
zmie
nial
i mun
dury
na
zwyk
łe g
arni
tury
…
żołn
ierz
e no
szą
cyw
ilną
odzi
eż
nie
moż
na
odró
żnić
ko
mba
tant
ów
od c
ywiló
w
cyw
ile s
tają
się
ce
lam
i ata
ku,
tak
jak
kom
bata
nci
drug
a st
rona
ró
wni
eż
atak
uje
cyw
ilów
poja
wia
się
po
dejrz
enie
st
osow
ania
ró
wni
eż in
nych
po
dstę
pów
utru
dnie
nie
lub
wst
rzym
anie
dz
iała
ń hu
man
itarn
ych
pode
jrzen
ie,
że p
erso
nel
med
yczn
y i h
uman
itarn
y to
kom
bata
nci
MATERIAŁY DLAUCZESTNIKÓW 4.3
Pocz
ątko
we
złam
anie
pr
awa
31Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
Kon
sekw
encj
e za
nied
bani
a lu
b ba
dani
a pr
zypa
dków
łam
ania
pra
wa
MATERIAŁY DLAUCZESTNIKÓW5.1
W o
parc
iu o
hist
orię
, z k
tórą
się
zapo
znal
iście
, zas
tanó
wci
e się
, ja
kie
są k
onse
kwen
cje
dla
ofiar
łam
ania
MPH
:
> w
ynik
ając
e z
podj
ęcia
dzi
ałań
wob
ec sp
raw
ców
?
> w
ynik
ając
e z
zani
echa
nia
dzia
łań
wob
ec sp
raw
ców
?
W o
parc
iu o
hist
orię
, z k
tórą
się
zapo
znal
iście
, zas
tanó
wci
e się
, ja
kie
są k
onse
kwen
cje
dla
spra
wcó
w ła
man
ia M
PH:
> w
ynik
ając
e z
podj
ęcia
dzi
ałań
wob
ec n
ich?
> w
ynik
ając
e z
zani
echa
nia
dzia
łań
wob
ec n
ich?
W o
parc
iu o
hist
orię
, z k
tórą
się
zapo
znal
iście
, zas
tanó
wci
e się
, ja
kie
są k
onse
kwen
cje
dla
społ
ecze
ństw
a, w
któ
rym
wys
tąpi
ły
przy
padk
i łam
ania
MPH
:
> w
ynik
ając
e z
podj
ęcia
dzi
ałań
wob
ec sp
raw
ców
?
> w
ynik
ając
e z
zani
echa
nia
dzia
łań
wob
ec sp
raw
ców
?
32Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
W 1
998-
1999
r. M
iędz
ynar
odow
y Ko
mite
t Cze
rwon
ego
Krzy
ża p
rzep
row
adzi
ł ank
ietę
pt.
„Lud
zie
o w
ojni
e” w
16
kraj
ach
(z
któ
rych
12
dośw
iadc
zyło
nie
daw
no k
onfli
ktu
zbro
jneg
o). P
owyż
szy
wyk
res p
rzed
staw
ia o
pini
e re
spon
dent
ów.
Opi
nie
na te
mat
trak
tow
ania
osó
b, k
tóre
łam
ią re
guły
woj
nyG
DY
SKO
ŃCZ
Y SI
Ę W
OJN
A, O
SOBY
KTÓ
RE Z
ŁAM
AŁY
REG
UŁY
WO
JNY,
PO
WIN
NY:
MATERIAŁY DLAUCZESTNIKÓW5.2
trafi
ć pr
zed
sąd
zost
ać p
ublic
znie
naz
wan
e, a
le n
ie tr
afić
prze
d są
d
uzys
kać
prze
bacz
enie
zost
ać o
bjęt
e am
nest
ią
uzys
kać
zata
rcie
, pon
iew
aż w
ojna
się
sko
ńczy
ła
(nie
wie
m)
33Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
Roz
różn
ieni
e m
ięd
zy M
PH
i p
raw
ami c
złow
ieka
Set o
f phr
ases
1
" 2
Mog
ą to
być
sądy
kra
jow
e1 S
ądy
sąod
pow
iedz
ialn
e za
pow
ażny
ch n
arus
zeń.
osąd
zeni
e i u
kara
nie
osób
,kt
óre
dopu
ściły
się
lub
mię
dzyn
arod
owe
tryb
unał
y / s
ądy.
Set o
f phr
ases
2
" b
y je
go d
owód
cy w
ojsk
owi p
odję
li
dzia
łani
aw
inny
ch p
oważ
nych
nar
usze
ń.od
szuk
anie
i po
staw
ieni
e pr
zed
sąde
m
1 Rzą
dza
kazu
jące
go i
karz
ąceg
o za
pow
ażne
na
rusz
enia
.3 M
usi o
n ró
wni
eż z
adba
ć o
to,
pow
ażne
nar
usze
nia.
odpo
wia
da z
a w
droż
enie
kra
jow
ego
praw
aos
ób o
skar
żony
ch o
wob
ec sw
oich
pod
wła
dnyc
h2 P
onos
i on
osta
tecz
ną o
dpow
iedz
ialn
ość
za
Set o
f phr
ases
3
" i
są z
obow
iąza
ni z
apob
iega
ć je
go
łam
aniu
.po
staw
ieni
e pr
zed
sąde
m w
ojsk
owym
win
nych
pow
ażny
ch n
arus
zeń.
odpo
wia
dają
za
nadz
orow
anie
stos
owan
ia
MPH
i pod
ejm
ować
środ
ki d
yscy
plin
arne
.1 D
owód
cy si
ł zbr
ojny
ch i
grup
zbr
ojny
ch
swoi
ch p
odw
ładn
ych
2 Mus
zą z
głas
zać
3 Odp
owia
dają
rów
nież
za
wsz
ystk
ie p
rzyp
adki
zła
man
ia p
raw
a
* Cy
fra
ozna
cza
pocz
ątek
now
ego
zdan
ia.
MATERIAŁY DLAUCZESTNIKÓW5.3
Ćwiczenie
34Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
Kiedy uczestnicy pytają…
Poniższe sugestie można wykorzystać, by pomóc uczestnikom w przemyśleniu pytań, które sami zadają o to, dlaczego osoby uczestniczące w działaniach zbrojnych akceptują reguły wojenne i przestrzegają ich.
W większości sytuacji w przypadku podobnych pytań zaleca się metodę nauczania opartą na podejściu typu „Nie ma łatwych odpowiedzi” (Patrz „Przewodnik metodologiczny”). Jednak dodatkowo można rozważyć zastosowanie przedstawionych tu metod, jeśli pozwoli na to czas.
1. Jeśli wygrywam wojnę, dlaczego miałbym stosować reguły ograniczające moje działania?
a. Zastanówcie się nad długofalowymi interesami swojej strony. Czy chcecie, by świat widział w was przestępców wojennych?
b. A co jeśli wasza strona zacznie przegrywać? (Zastanówcie się nad historycznymi przykładami stron, które sądziły, że nie mogą przegrać, ale przegrały). Co się stanie, jeśli waszym ludziom potrzebna będzie ochrona?
c. Przesłanki przestrzegania reguł przez rządy obejmują: poszanowanie godności jednostki, zobowiązania prawne, zwiększenie szans na pokój, ryzyko postawienia przed sądem, wartość utrzymania dyscypliny w szeregach, pozyskanie wsparcia ludności w obszarach działań zbrojnych oraz społeczeństwa w kraju i za granicą, przekonanie, że wówczas druga strona również będzie przestrzegać reguł.
d. Chociaż grupy zbrojne nie uczestniczyły w opracowywaniu reguł międzynarodowego prawa humanitarnego (MPH), to jako strona konfliktu kierują się zasadniczo podobnymi przesłankami, akceptując reguł tego prawa i przestrzegając ich. Do przesłanek przestrzegania MPH przez grupy zbrojne należą: dążenie do pozyskania wsparcia ludności w obszarach w działań zbrojnych oraz pozyskanie dobrej reputacji w oczach społeczności międzynarodowej.
2. Jeśli reguły ciągle się łamie, to po co mają istnieć? a. Nie łamie się ich ciągle. Zwykle są one przestrzegane.
b. Czy w gazetach pisze się o przestrzeganiu reguł? Nagłówki gazet zwykle krzyczą o ich łamaniu.
c. Nawet jeśli nie są idealnie przestrzegane, te reguły chronią wielu ludzi.
d. Kiedy reguły są łamane, to zwykle dlatego, że kombatanci nie obawiają się kary. Dlatego właśnie rządy muszą zadbać, by personel wojskowy i cywile znali reguły MPH, by jego wdrażanie było monitorowane, a prawo egzekwowane.
MATERIAŁY DLAPROWADZĄCYCH (1/2)2.1
35Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
Kiedy uczestnicy pytają…
3. Po co tracić zasoby na opiekę nad wrogimi jeńcami?a. Jeśli nie pomaga się wrogim jeńcom, co będzie z naszymi ludźmi, którzy zostaną
pojmani przez wroga?
b. Zaspokojenie podstawowych potrzeb jeńców nie pomniejsza naszej zdolności do w działań zbrojnych.
4. Kto dba o przestrzeganie tych reguł?a. Główną odpowiedzialność za zapewnienie przestrzegania reguł MPH ponoszą
rządy uczestniczące w konflikcie zbrojnym. Jednocześnie do przestrzegania reguł MPH zobowiązane są grupy zbrojne.
b. Wszystkie kraje zobowiązane są zapobiegać przypadkom łamania MPH i eliminować je oraz odszukać i ukarać osoby odpowiedzialne za „poważne naruszenia”.
c. Społeczność międzynarodowa odgrywa coraz ważniejszą rolę w egzekwowaniu MPH poprzez tworzenie międzynarodowych mechanizmów, takich jak trybunały karne.
MATERIAŁY DLAPROWADZĄCYCH (2/2)2.1
36Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
Pastuszek uratowany przed atakiem?
Źródło: „Wandering Afghan goatherd holds up lethal attack on Taleban roadside bombers”, Michael Evans, Times Online, 5 maja 2009, dostępne pod adresem: http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/asia/article6222494.ece.
Zabłąkany afgański pastuszek kóz powstrzymał śmiertelny atak na talibskich rebeliantów zaminowujących drogę
Czterech talibów pojawiło się na końcu mostu na drodze Route Cowboys i zaczęło kopać dół, by zaminować drogę. Nad ich głowami na wysokości 9 tysięcy stóp bzyczał bezzałogowy pojazd lotniczy typu Hermes, transmitujący zdjęcia z terenu do brytyjskiego dowództwa.
Nagle nadleciały dwa belgijskie myśliwce F16, gotowe zmieść talibskich rebeliantów z powierzchni ziemi. Kiedy obniżyły lot, by zaatakować, przez radio rozległ się okrzyk: „Stop! Wstrzymać ogień! Zbliża się chłopiec ze stadem kóz!”
I rzeczywiście, mały afgański pasterz z kilkoma kozami zbliżał się do mostu. Świat jakby zamarł. Piloci F16 wciąż byli w pogotowiu. Talibowie nadal zakopywali miny, a brytyjscy oficerowie z narastającą frustracją przyglądali się – z sali operacyjnej niedaleko mostu, w dowództwie batalionu w bazie Delhi na północ oraz w obozie Camp Bastion – jak pastuszek powoli posuwa się naprzód.
(…) Najbliższa baza to baza patrolowa Hassan Abad (…), zaś most to Most nr 3.
Jeśli nawet rebelianci zauważyli obecność F16, to nie powstrzymała ich ona przed działaniem – dwóch nadal pracowało, a trzeci zaczął cofać się, trzymając kabel, aż znikł z pola widzenia. Czwarty, najwyraźniej ich dowódca, odjechał na motocyklu.
Wreszcie pastuszek opuścił teren, a myśliwcom wydano rozkaz ataku. Nie mogąc zrzucić 500-funtowej bomby, która uszkodziłaby most, jeden z samolotów obniżył lot i ostrzelał obszar działkiem 30 mm, kiedy dwaj talibowie kończyli już zakopywanie prowizorycznej miny. Obaj zginęli na miejscu.
Rebeliant z kablem wskoczył na motocykl, a dron typu Hermes leciał za nim na południe, robiąc zdjęcia, dzięki którym piloci F16 mogli zidentyfikować trasę. Mężczyzna wszedł do budynku, żeby się przebrać, a następnie odjechał na miejsce spotkania znane jako ośrodek dowodzenia talibów. Pozwolono mu uciec.
O 4:30 następnego dnia rano setka żołnierzy wyruszyła z bazy Hassan Abad w kierunku Mostu nr 3. Towarzyszyło im dwóch saperów z marynarki wojennej Stanów Zjednoczonych. (…)
Czekała ich mrówcza praca. Istniało niebezpieczeństwo, że nocą talibowie zakopali kolejne miny. W każdej jednostce patrolowej był żołnierz z detektorem metalu, którym omiatał drogę. Szliśmy za nim, świetnie wiedząc, że talibowie obserwują nas z pól maku i pszenicy podczas gdy noc zmieniała się w dzień. Dron typu Hermes 450 śledził postępy, brzęcząc nam nad głowami w znany, uspokajający sposób.
(…)
Do Mostu nr 3 dotarliśmy bez jednego wystrzału. Przeprawa – dwie mile w linii prostej – zabrała niemal pięć godzin, bowiem po drodze trzeba było również przeszukać budynki, w których mogli przebywać talibowie. (…) Żołnierze rozproszyli się, by zbadać teren i sprawdzić, czy w pobliżu mostu nie kryje się ktoś, kto mógłby zdetonować miny.
Porucznik Ed Hattersley, dwudziestopięciolatek (…), zbliżył się do miejsca, w którym ukryta mogła być mina, położył się na ziemi i zaczął ostrożnie kopać nożem, pędzlem odsuwając na bok suchą ziemię. Reszta grupy mogła tylko czekać.
Kiedy młody porucznik znalazł ślady miny, do akcji wkroczyli dwaj saperzy z marynarki wojennej USA. Odkryli cztery połączone ze sobą miny moździerzowe pełne materiału wybuchowego.
Bez żadnej ochrony poza zwykłą kamizelką kuloodporną i hełmem, zebrali miny i zabrali je daleko od mostu. Miny uzupełnili własnym materiałem wybuchowym, cofnęli się w bezpieczne miejsce i dali znak: „Sześćdziesiąt sekund, kryj się” (…), zatkali palcami uszy, wcisnęli brody w klatkę piersiową.
Miny zostały zniszczone. Wróciliśmy do obozu. Miny zainstalowano około 17:00 poprzedniego dnia. Teraz jest 11:30, a setka mężczyzn jest wykończona siedmiogodzinną, wymagającą misją.
To tylko jedna mina. Podobnych jest jeszcze mnóstwo.
Źródło: Marco Sassóli, Antoine Bouvier, Anne Quintin, „How Does Law Protect in War?”, MKCK, Genewa 2011, s. 2311-2312.
MATERIAŁY DLAPROWADZĄCYCH (1/2)3.1
37Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
Pastuszek uratowany przed atakiem?
MATERIAŁY DLAPROWADZĄCYCH (2/2)3.1
Zasady prawne i analiza prawna:Prowadząc atak, żołnierze, piloci i dowódcy mogą namierzać tylko cele wojskowe. Kiedy już uznają, że dany obiekt jest uzasadnionym celem ataku, ponoszą odpowiedzialność za zminimalizowanie ofiar wśród ludności cywilnej oraz zniszczeń obiektów cywilnych poprzez rozważne podejmowanie decyzji o tym, kiedy i jak (za pomocą jakiej broni i taktyki) przeprowadzić atak. O logice decydują zasady odróżniania, współmierności i ostrożności.
Poprzez zastosowanie tych zasad (patrz tabela pt. „Podstawowe reguły MPH”) w analizowanym przypadku można stwierdzić, że:
• rebelianci instalujący minę stanowili uzasadniony cel wojskowy – zasada odróżniania,
• obecność chłopca w terenie oznaczała, że atak na rebeliantów może spowodować również śmierć cywila (chłopca) i zniszczenie własności cywilnej (stada kóz). Dowódcy i piloci musieli ocenić, czy utrata życia i zniszczenie własności będą współmierne do korzyści wojskowej wynikającej z zabicia rebeliantów – zasada współmierności,
• opóźniając atak, dowódcy uratowali życie chłopca, a jednocześnie osiągnęli swój cel (rebelianci) – zasada ostrożności.
W tym przypadku ceną za ocalenie chłopca przed atakiem była ryzykowna operacja rozbrojenia miny. Ponieważ czekano, aż pastuszek opuści teren, nie udało się zabić rebeliantów, a jednocześnie życie pilotów znalazło się w niebezpieczeństwie. Dowódcy mogli również zdecydować, by nie odkładać ataku, pod warunkiem, że strata życia i zniszczenie własności cywilnej byłyby współmierne do osiągniętej korzyści wojskowej, taka decyzja byłaby zgodna z MPH.
38Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
MPH a prawa człowieka – zakres i komplementarność
Międzynarodowe prawo humanitarne (MPH) i prawa człowieka mają charakter komplementarny. Wspólnie wyznaczają ramy kompleksowej ochrony ludzi w sytuacji zagrożenia przemocą.
Prawa człowieka to zbiór międzynarodowych reguł przyjętych na gruncie traktatów lub zwyczaju, stosujących się do każdego w każdym czasie i we wszystkich okolicznościach. Celem praw człowieka jest ochrona życia i godności jednostki przez samowolnym działaniem rządów. Dlatego też prawa człowieka stosuje się również w czasie konfliktu zbrojnego.
Jednakże niektóre traktaty o prawach człowieka dopuszczają ograniczenie lub zawieszenie przez rząd niektórych praw (np. prawa do swobodnego przemieszczania się, prawa do wolności i bezpieczeństwa, prawa do stowarzyszania się) w sytuacji nadzwyczajnej, ale wyłącznie w stopniu koniecznym w danej sytuacji. Niemniej jednak istnieją pewne najważniejsze prawa człowieka, których nie można ograniczać ani zawieszać w żadnych okolicznościach, nawet w sytuacji nadzwyczajnej i w czasie konfliktu zbrojnego. Do tych najważniejszych praw człowieka należą:• prawo do życia, • zakaz stosowania tortur,• zakaz stosowania okrutnego i nieludzkiego traktowania lub karania,• zakaz poniżającego traktowania lub karania,• zakaz niewolnictwa,• zakaz skazania i ukarania za przestępstwo z powodu działania niestanowiącego
w chwili jego dokonania przestępstwa.
W trakcie konfliktu zbrojnego stosuje się również MPH jako zbiór reguł przyjętych na gruncie traktatów lub zwyczaju, specjalnie dostosowanych do sytuacji konfliktu zbrojnego. Celem MPH jest ochrona życia i godności osób, które nie uczestniczą (już) w działaniach zbrojnych oraz określenie granic prowadzenia wojny. Tym samym ma ono ograniczać cierpienia i zniszczenia spowodowane wojną. Reguły MPH nie mogą podlegać żadnym ograniczeniom ani zawieszeniu właśnie dlatego, że stworzono je z myślą o skrajnych sytuacjach konfliktu zbrojnego. Dzięki temu MPH stanowi zbiór fundamentalnych reguł ochrony ludzi dotkniętych konfliktem zbrojnym, tak więc obejmuje on również najważniejsze prawa człowieka.
PRAWA CZŁOWIEKA MPH
Kiedy się stosuje? zawsze w trakcie konfliktu zbrojnego
Czy możliwe są ograniczenia lub zawieszenie?
tak, w czasie sytuacji wyjątkowej, z wyjątkiem najważniejszych praw
nie
Kogo chronią? jednostki przed samowolną władzą rządów
jednostki nieuczestniczące (już) w działaniach zbrojnych
Kogo obowiązują? rządy rządy, grupy zbrojne, jednostki
MATERIAŁY DLAPROWADZĄCYCH (1/3)3.2
39Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
PRAWA CZŁOWIEKA
Pierwsze prawa człowieka pojawiły się pod koniec XVIII wieku, kiedy to we Francji przyjęto „Deklarację Praw Człowieka i Obywatela”, a w Stanach Zjednoczonych „Kartę Praw”. Pod wpływem Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ), rozwój praw człowieka nabrał tempa wraz z przyjęciem „Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka” w 1948 r.
W 1966 r. pod auspicjami ONZ podpisano dwa ważne pakty: „Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych” (wprowadzający tzw. „pierwszą generację praw człowieka” – prawa obywatelskie i polityczne) oraz „Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych” (wprowadzający tzw. „drugą generację praw człowieka” – prawa gospodarcze, społeczne i kulturalne).
Pierwszy pakt posłużył jako model dla wielu innych traktatów oraz krajowych kart praw i swobód obywatelskich i politycznych. Z kolei oddziaływanie drugiego paktu podlegało ograniczeniom ze względu na zróżnicowaną zdolność krajów do jego wdrożenia.
Pojawiła się też nowa tendencja dotycząca „trzeciej generacji praw człowieka”, obejmujących na przykład prawo narodu do samostanowienia, prawa mniejszości, rozwój gospodarczy i społeczny, pokój i zdrowe środowisko – debata na ten temat nadal trwa.
Wagę praw człowieka uznały również regionalne organizacje międzyrządowe, jak Rada Europy, Organizacja Państw Amerykańskich i Unia Afrykańska. Organizacje te stworzyły szereg regionalnych traktatów praw człowieka. Chociaż ogólne zobowiązania do wdrożenia praw człowieka spoczywają przede wszystkim na państwach, to większość tych instrumentów przewiduje mechanizm wdrażania w postaci rzeczywistych organów sądowniczych (np. Europejski Trybunał Praw Człowieka czy Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka), organów quasi-sądowniczych (np. Komitet Praw Człowieka ONZ czy Afrykańska Komisja Praw Człowieka i Ludów) oraz organów sprawozdawczych (specjalni sprawozdawcy i grupy robocze Rady Praw Człowieka ONZ).
MIĘDZYNARODOWE PRAWO HUMANITARNE
MPH, znane również pod nazwą „prawa wojny” i „prawa konfliktów zbrojnych”, to zbiór międzynarodowych reguł mających ograniczać cierpienia spowodowane wojną. MPH:
• reguluje prowadzenie działań zbrojnych, w szczególności określając granice metod i środków prowadzenia wojny,
• chroni osoby, które nie uczestniczą (już) w działaniach zbrojnych, w szczególności ludność cywilną, rannych i chorych kombatantów oraz rozbitków i więźniów wojennych, jak też inne osoby zatrzymane w związku z konfliktem.
Prawo to stworzono w oparciu o szereg źródeł.
• W niektórych kontekstach niepisane zasady oparte na lokalnych zwyczajach regulowały działania w ramach konfliktów zbrojnych.
• W innych przypadkach wojujące strony zawierały dwustronne umowy.• W niektórych przypadkach państwa wydawały również regulaminy dla swoich wojsk.
MPH a prawa człowieka – zakres i komplementarność
MATERIAŁY DLAPROWADZĄCYCH (2/3)3.2
40Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
Takie reguły obowiązywały zwykle tylko w ramach jednej bitwy czy danego konfliktu. Ponadto nie były jednolite, bowiem różniły się w zależności od okresu, miejsca i tradycji.
Konwencja genewska z 1864 r. stanowi podwalinę współczesnego międzynarodowego prawa humanitarnego. Od przyjęcia tego traktatu prawo dalej stopniowo ewoluowało tak, by ograniczać zniszczenia wynikające z postępu technologicznego w zakresie broni i nowych rodzajów konfliktów. Obecnie do głównych traktatów MPH należą cztery Konwencje genewskie z 1949 r. oraz ich Protokoły dodatkowe z 1977 r.
MPH stara się w realistyczny i pragmatyczny sposób wyważyć konieczność wojskową i zasady humanitaryzmu poprzez wprowadzenie zakazu powodowania cierpień, obrażeń i zniszczeń, które nie są konieczne dla osiągnięcia uzasadnionych celów wojskowych.
MPH stosuje się wyłącznie w ramach konfliktów zbrojnych. Reguły MPH regulują zarówno międzynarodowe, jak i niemiędzynarodowe konflikty zbrojne. Jednakże nie obejmują one sytuacji wewnętrznych niepokojów i napięć, jak zamieszki czy odizolowane i sporadyczne akty przemocy, które nie sięgają stopnia konfliktu zbrojnego.
MPH dotyczy sytuacji konfliktów zbrojnych i reguluje tylko te aspekty konfliktów, które dotyczą działań humanitarnych (jus in bello). Zarazem nie odnosi się do przesłanek stosowania siły ani do jej zgodności z prawem (jus ad bellum) – tak więc przepisy MPH stosują się w równym stopniu do wszystkich wojujących stron.
Wszystkie strony konfliktu muszą przestrzegać reguł MPH. Ponadto państwa-strony instrumentów MPH zobowiązane są zapewnić przestrzeganie MPH oraz zapobiegać przypadkom jrgo łamania i eliminować je, a także odszukać i ukarać osoby winne „poważnych naruszeń” MPH.
Również na szczeblu międzynarodowym podjęto działania zmierzające do zapewnienia poszanowania MPH. W 1991 r. ustanowiono stały organ – Międzynarodową Komisję dla Ustalania Faktów, której głównym zadaniem jest badanie doniesień na temat „poważnych naruszeń” i innych przypadków poważnego łamania MPH. Od początku lat dziewięćdziesiątych na całym świecie powstają międzynarodowe i „umiędzynarodowione” trybunały karne, które mają karać sprawców takich zbrodni w konkretnym kontekście. W 1998 r. społeczność międzynarodowa powołała pierwszy stały międzynarodowy trybunał karny, którego jurysdykcja obejmuje najpoważniejsze zbrodnie międzynarodowe niezależnie od tego, gdzie zostały popełnione.
MPH a prawa człowieka – zakres i komplementarność
MATERIAŁY DLAPROWADZĄCYCH (3/3)a3.2
41Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
Dzieci-żołnierze a prawo międzynarodowe
Zarówno prawa człowieka, jak i międzynarodowe prawo humanitarne (MPH) zapewniają ochronę dzieci dotkniętych konfliktem zbrojnym. O ile ochronę na gruncie praw człowieka zapewniają ogólne ramy pod-stawowych praw dziecka, to MPH dotyczy konkret nych potrzeb dziecka w sytuacji konfliktu zbrojnego.
Oba zbiory praw obejmują reguły dotyczące udziału dzieci w konfliktach zbrojnych. Ich udział jako dzieci-żołnierzy może sięgać od pomocy dla kombatantów (noszenie broni, prowadzenie misji zwiadowczych, przekazywanie wiadomości itp.) aż do faktycznych działań zbrojnych.
Dwa Protokoły dodatkowe do Konwencji genewskich (Protokół dodatkowy I i Protokół dodatkowy II) z 8 czerwca 1977 r. to pierwsze traktaty międzynaro-dowe dotyczące tych kwestii. Protokół dodatkowy I, który określa reguły międzynarodowych konfliktów zbrojnych, zobowiązuje rządy do podjęcia wszelkich możliwych środków, by zapobiegać bezpośredniemu udziałowi dzieci w wieku poniżej 15 lat w działaniach zbrojnych. Zdecydowanie zakazuje on powoływania ich do sił zbrojnych i zachęca rządy, by powołując dzieci w wieku od 15 do 18 lat dawały pierwszeństwo starszym. Protokół dodatkowy II, który określa reguły niemiędzynarodowych konfliktów zbrojnych, idzie nawet dalej. Nie tylko zakazuje powoływania dzieci poniżej 15 lat, ale również uch udziału w działaniach zbrojnych.
W obszarze prawa człowieka kwestię tę ujęto w Konwencji ONZ o prawach dziecka z 1989 r., określając minimalny wiek 15 lat. Te przepisy powielają reguły MPH stosujące się w międzynarodowych konfliktach zbrojnych. Podobnie jak Protokół dodatkowy I, Konwencja zobowiązuje rządy do podjęcia wszelkich możliwych środków, by zapobiegać bezpośredniemu udziałowi dzieci w wieku poniżej 15 lat w działaniach zbrojnych oraz zakazuje ich powoływania. Zachęca również rządy, by powołując dzieci w wieku od 15 do 18 lat dawały pierwszeństwo starszym. Od samego początku te postanowienia Konwencji spotkały
się z ostrą krytyką. Z jednej strony to jedyna część Konwencji, w której odchodzi ona od ogólnej definicji „dziecka” jako osoby w wieku poniżej 18 lat, mimo że dotyczy to jednej z najgroźniejszych sytuacji, w jakich może znaleźć się dziecko – konfliktu zbrojnego. Ponadto część ta nie wnosi nic nowego, a wręcz może odwracać uwagę od bardziej rygorystycznych standardów określonych w Protokole dodatkowym II, który przewiduje bezwzględny i bardziej kompleksowy zakaz stosujący się w niemiędzynarodowych konflik - tach zbrojnych.
W świetle tej krytyki i w miarę rosnącej świadomości i troski społeczności międzynarodowej o los dzieci dotkniętych konfliktem zbrojnym, już kilka lat po wejściu Konwencji w życie powstała inicjatywa na rzecz podwyższenia minimalnego wieku powoływania i udziału do 18 lat.
Po ponad dziesięciu latach międzynarodowych starań, w 2002 r. w życie wszedł Protokół fakultatywny do Konwencji o prawach dziecka w sprawie angażowania dzieci w konflikty zbrojne. Zgodnie z Protokołem fakultatywnym, rządy muszą podejmować wszelkie możliwe środki, by zapobiegać bezpośredniemu udziałowi członków ich sił zbrojnych w wieku poniżej 18 lat w działaniach zbrojnych. Protokół fakultatywny podnosi również minimalny wiek obowiązkowego powoływania do sił zbrojnych do 18 lat oraz zobo-wiązuje rządy do podwyższenia minimalnego wieku ochotniczego wstępowania również do 18 lat. Ponadto zgodnie z Protokołem fakultatywnym niepaństwowe grupy zbrojne w żadnych okolicznościach nie powinny prowadzić naboru ani wykorzystywać w działaniach zbrojnych osób poniżej 18. roku życia.
Podwyższenie minimalnego wieku udziału w konfliktach zbrojnych z 15 do 18 lat stanowi wzmocnienie ochrony, którą wcześniej zapewniało MPH. Wspiera też dążenie całego świata do ochrony wszystkich dzieci przed koszmarem konfliktu zbrojnego, a w szczególności do zapobiegania ich udziałowi w działaniach zbrojnych.
MATERIAŁY DLAPROWADZĄCYCH4.1
42Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM
Notatki
MISJA
Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża (MKCK) to bezstronna, neutralna i niezależna organizacja, której wyłącznie humanitarna misja polega na ochronie życia i godności ofiar konfliktów zbrojnych i innych sytuacji zagrożenia przemocą oraz niesieniu im pomocy. MKCK dąży również do zapobiegania cierpieniom poprzez upowszechnianie i wzmacnianie prawa humanitarnego i powszechnych zasad humanitarnych. MKCK powstał w 1863 r. i dał początek Konwencjom genewskim i Międzynarodowemu Ruchowi Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca. MKCK kieruje i koordynuje działania, które Ruch prowadzi w skali międzynarodowej w konfliktach zbrojnych i innych sytuacjach zagrożenia przemocą.
4100
/002
06.
2012
1,5
00
Ograniczanie zniszczeń wojennychKolaż zdjęć
1A Pomoc dla rwandyjskich uchodźców, Goma, Zair, 1996 r. Bo Mathisen/Verdens Gang. 2A Oznakowanie zaminowanego terenu, Nikaragua, 1998 r. Mary Anne Andersen/MKCK. 3A Przybycie uchodźców do Nong Chan, Tajlandia, 1980 r. Jean-Jacques Kurz/MKCK. 4A Zniszczony cmentarz, Bejrut, Liban, 1982 r. Luc Chessex/MKCK. 5A Zniszczony pojazd MKCK, Bośnia-Hercegowina, 1992 r. Roland Sidler/MKCK. 6A Dom zniszczony przez wojsko, wschodnia Jerozolima, 1997 r. Thierry Gassmann/MKCK. 7A Meczet zniszczony podczas konfliktu, południowy Liban, 2006 r. Marko Kokic/MKCK. 8A Uchodźcy w Hadrut, Armenia/Azerbejdżan, 1991 r. Zaven Khachikian/MKCK. 9A Trzynastoletni kareński żołnierz przygotowuje się do natarcia ofensywy lądowej, Mianmar, 1999 r. Dean Chapman/Panos Pictures. 10A Wizyta MKCK w więzieniu, Monrovia, Liberia, 2006 r. Boris Heger/MKCK.
1A
3A 6A
9A
4A 7A
10A5A 8A2A
MATERIAŁY DLAUCZESTNIKÓW2.2
Odkrywamy prawo humanitarneMODUŁY EDUKACYJNE DLA MŁODZIEŻYPROGRAM