kultura 2.0 a praktyki męskości

8/9/2019 kultura 2.0 a praktyki mskoci

1/28

Andrzej Radomski

Kultura 2.0 a praktyki mskoci

Od pewnego czasu jestemy wiadkami narastajcejdyskusji na temat mczyzn i mskoci. Jej kontekst stanowiburzliwe przemiany, jakie obserwujemy we wspczesnejkulturze Zachodu i ktre to powoduj, e na kadym krokumwi si o kryzysie mskoci, a przynajmniej dominujcego jej

modelu zwanego patriarchalnym. W zwizku z tym proponujesi nowe wzorce postpowania dla mczyzn i nowe role, ktremieliby spenia. Jednake w sporach o wspczesn mskonie uwzgldnia si innego jeszcze kontekstu, ktry rodzi si nanaszych oczach i ktrego rola nieustannie wzrasta, amianowicie wirtualnego wiata. w wiat rzdzi si innymireguami. Rnie si je okrela. Ostatnio zawrotn karier robipojcie kultury 2.0 jako sterujcej ludzkimi poczynaniami w

wirtualnym wiecie.Kultura 2.0 zmienia praktycznie wszystko i to w wikszoci

ludzkich praktyk. Zmienia te samego czowieka. Zmusza onatake do przedefiniowania wielu poj, ktrymi siposugiwalimy. Jednym z nich jest pojcie mskoci. W wieciewirtualnym kategoria ta ulega rozmyciu (podobnie zreszt,

jak i kategoria kobiecoci). Istnieje te inny powd owegorozmywania si binarnych opozycji typu: msko/kobieco.

Oto do tej pory powszechnie uwaano, e ludzie (podobnie, jak iinne zwierzta) s uksztatowani przez lepe siy (czynniki)biologiczne (np. kod DNA bdcy przepisem na czowieka iinne organizmy). Tymczasem w wyniku rozwoju rnychwspczesnych technologii na czele z biologi molekularn,biochemi, inynieri genetyczn i informatyk po razpierwszy w historii ludzkoci pojawia si moliwo sterowaniaprodukcj zwierzt (nie wspominajc ju o wiecie rolin).

Czowiek zatem coraz czciej jest i bdzie postrzegany jako


2/28

istota postbiologiczna (w jednym ze znacze tego terminu).

Pojcie mskoci i pewnych cech bd relacji jemuprzypisywanych przestaje by funkcjonalne w nowej/ych

rzeczywistoci/ach. I temu zagadnieniu chciabym powiciswoj wypowied. W szczeglnoci chciabym zasygnalizowanastpujce kwestie: 1) kryzys dotychczasowego pojmowaniamskoci, 2) spory o ksztatowanie si pci i praktyk pciowych,3) propozycje przezwycienia kryzysu mskoci, 4) msko wInformacjonalizmie.

I

Na temat kryzysu mskoci napisano ju wiele. Zauwamy,e stanowi on problem gwnie dla spoeczestw zachodnich. Wspoecznociach niezachodnich patriarchalizm, jako dominujcapraktyka, wci mocno si trzyma.

Jeli zgodzimy si z pogldem, e patriarchat towarzyszyludzkoci od pocztku jej dziejw, a matriarchat jest jedyniewymysem niektrych badaczy to wspczesne praktykipatriarchalne s wynikiem okresu modernizacji zachodnichspoeczestw. Okres ten rozpocz si w czasach nowoytnych iby zwizany z rozwojem kapitalizmu. Kapitalistyczne stosunkiprodukcji i oparte na nich stosunki spoeczne wypchnymczyzn z domu do manufaktur, fabryk, urzdw i instytucji.

Wwczas ten dokona si ostry podzia na sfer publiczn iprywatn (domow gwnie). Ta pierwsza zostaa opanowanaprzez mczyzn. T drug pozostawiono kobietom. Przy czym iw tej ostatniej mczyzna mia najwicej do powiedzenia sprawowa wadz nad kobietami i by surowym ojcem dlaswych dzieci.

Praktyki publiczne umoliwiy sprawowanie wadzymczyznom nad wszystkimi czonkami spoeczestwa.

Zapewniay dominacj: polityczn, prawn, ekonomiczn,


3/28

militarn, a take w nauce, sztuce czy religii. Za sw publicznsub otrzymywali lepsze wynagrodzenie i innego typugratyfikacje (prawne, symboliczne czy obyczajowe), ktrepodkrelay ich trud, powicenie, naraanie zdrowia, a nawet

ycia. Mczyzna (poniewa zagospodarowywa przestrzepubliczn) sta si te miernikiem wszelkich zasad, wartoci,regu dziaania czy pozytywnych wzorcw osobowych. Doszo dotego, e to co mskie stao si uniwersalne, a to co kobiece:inne, czyli, czsto gorsze. Msko zatem wydawaa si bytrwaa, niezmienna, uniwersalna.

Wiek XX, a zwaszcza jego druga poowa sta si okresem

szybko postpujcej erozji wspomnianych wyej mskichpraktyk. Bya to (jest) wypadkowa rnych tendencji i wbrewpozorom nie ruch feministyczny (jak mona sdzi) przyczynisi do tego w stopniu decydujcym. Wskamy kilka przyczynrwnie istotnych, a moe i waniejszych jeszcze: 1) dwie wielkiewojny wiatowe, ktre znacznie przetrzebiy populacj msk izrodziy potrzeb zastpienia walczcych na froncie mczyznprzez kobiety w rnych publicznych praktykach, 2)

przeobraenia strukturalne w samym kapitalizmie, w ktrymzmalaa rola przemysu cikiego (w ktrym brylowalimczyni) i w ogle pracy fizycznej na rzecz pracy umysowej isfery usugowej, 3) rozwj nowoczesnych technologiielektroniczno-informatycznych, ktre umoliwiaj min. prac wdomu (ktr z powodzeniem mog wykonywa te kobiety), 4)zwycistwo idei liberalnych w wielkich bojach ideologicznych,ktrych wiadkiem by wiek XX (akcentoway wolno, rwno i

sprawiedliwo), 5) pojawienie si nowoczesnej antykoncepcji umoliwiajcej skuteczne sterowanie podnoci przez kobiety ipoprzez t uwolnienie si przez nie od cigego bycia w ciy.

Tak wic ponowoczesny wiat, w ktrym obecnie yjemy nie jest ju tylko wiatem mskim. Wiele na to wskazuje, eweszlimy w er postpatriarchalizmu. Oczywicie spowodowaaona kryzys mskoci i ich tradycyjnych praktyk.

Obecnie, pisze, Elizabeth Badinter, kwestionowana jestistota mczyzny czyli sama msko. Dzisiejsi


4/28

angloamerykanie mwi o mskoci ju tylko w liczbie mnogiej jako o mskociach1. Francuska autorka zauwaa te, eobowizek, dowody, prby, ktre sugeruj, eby sta si mczyznnaley wykona jakie zadanie [] Bourdieu podkrela patetyczny wysiek

denia do osignicia ideau mskoci i cierpienie, powodowane tym, esi nim nie jest [] do tych cierpie doszy nowe i mczyzna koca XXwieku nie jest w stanie okreli si do koca jednoznacznie. Na pytaniekim jest mczyzna? Gunter Grass odpowiada: miejscem pobytu

nieznonego cierpienia zabawk losuteatrem trwogi i rozpaczy2.JohnEldrige ze smutkiem konstatuje: Nie ryzykujemy, nie walczymy i nieratujemy Ewy. Naprawd jestemy jak drewniane koki3.

Za Zbyszko Melosikiem mona wyszczeglni najwaniejsze

jego przejawy:- kryzys mskoci nie tylko zaistnia, ale przybra form

niemale epidemii, w Polsce moe jeszcze sabo

dostrzegalnej, a na Zachodzie bdcej ju sporym

problemem,

- w przeszoci mczyzna i jego wyrniona pozycja by/a

poza krytyk,- dzi, na kadym kroku, przedstawia si liczne wady i

saboci mczyzn oraz stworzonego przez nich

patriarchalnego wiata,

- promuje si alternatywne rodzaje mskoci czsto pod

dyktando ruchu feministycznego,

- coraz trudniej wic odpowiedzie na pytanie: co oznaczaby mczyzn, jakie s wyznaczniki mskoci,

- wielu zatem przedstawicieli tej pci ma spore kopoty z

budowaniem swej tosamoci wobec sprzecznych

sygnaw, jakimi s bombardowani,

1 Elizabeth Badinter: XY tosamo mczyzny, wyd. WAB, Warszawa, 1993, s. 25

2 Tame, s. 243 John Eldredge: Dzikie serce, tsknoty mskiej duszy, cyt. za: Renata Arendt-Dziurkowska: Duma ojca i synekmamusi, w: WWW.onet.pl, 2008-09-24, s.1
http://www.onet.pl/http://www.onet.pl/http://www.onet.pl/


5/28

- std, mczyni przestaj dominowa, przechodz do

defensywy czego efektem ubocznym s liczne patologie z

tym zwizane (np. przemoc w rodzinie, wobec kobiet czy

wzrost przestpczoci),

- kultura Zachodu ulega feminizacji, kobieco zaczyna

pomau dominowa! staje si pierwsz pci by uy

znanego okrelenia Helen Fischer4.

II

Wikszo sporw o msko: jej genez, natur,

tosamo, funkcje itp. s pochodn respektowania takich a nie

innych wizji wiata i czowieka oraz bronionych koncepcji adu

spoecznego. Dotyczy to take nauki.

Wszystkie dotychczasowe pogldy, teorie czy filozofieodnoszce si do problemw pci mona zaliczy do dwch

wielkich obozw: naturalistycznego i antynaturalistycznego.

Naturalizm (w wersji ontologicznej) zakada, ze wszelkie

zjawiska kulturowe mona bezporednio bd porednio

zredukowa do zjawisk przyrodniczych (natury, inaczej).

Klasyczny naturalizm (jeli chodzi o kwesti pci) zakada,e czowiek jest tworem natury. Jego cechy i okrelone

zachowania maj by uksztatowane przez prawa naturalne (np.

biologiczne). Mczyni (i kobiety oczywicie te) posiada maj

niezmienn natur. Pe i zachowania charakterystyczne dla

mczyzn bd kobiet s wic uniwersalne i ponadczasowe.

Kadej z pci natura przeznaczya okrelone cechy i zadania do4 Zbyszko Melosik: Kryzys mskoci w kulturze wspczesnej, Pozna, 2002, s. 7-14


6/28

wypenienia. Wszystko wic co stworzya natura jest dobre i

powinno by respektowane. Naturalizm tak rozumiany zalicza

si do stanowiska konserwatywnego pragncego utrwali

istniejcy od wiekw stan rzeczy (np. role pciowe).

Z kolei, antynaturalizm (w wersji ontologicznej) zakada,

e kultura jest odrbnym bytem i e jej wiata nie da si

zredukowa do natury. Jednym sowem: cechy kultury nie

zale od natury. W ramach tej opcji uwaa si, e czowiek jest

odrbnym bytem i np. nic go nie czy ze wiatem zwierzt.

Posiada on wiadomo istnienia, ma umys i posuguje sijzykiem. Te jego przymioty nie maj charakteru biologicznego.

Dziki swojej inteligencji moe (mg) wykreowa kultur

czego wanie nie potrafi robi zwierzta. Wykreowa religi,

prawo, sztuk, nauk i etyk. I dziki temu mg zapanowa

nad natur: jej dzikoci i jej brutalnymi reguami. Czowiek

zatem ma zdolnoci twrcze i dziki temu moe przeksztacarzeczywisto i sam moe si zmienia.

Antynaturalici uwaaj wic, e pe (w tym wypadku

mska) jest konstruktem kulturowym wykorzystywanym przez

ludzi jako element strukturalizacji postrzeganego przez nich

wiata. Pe jest kategori zmienn zalen od kultury oraz od

czasu i miejsca5

. Zatem naley odrnia pe biologiczn odkulturowej. Przy czym pe kulturowa ma take okrela pe

biologiczn. Jest kategori nadrzdn wobec tej ostatniej.

Ksztatowanie si pci jest procesem dugotrwaym i

przebiega na wielu poziomach. Zaczyna si ono ju w

momencie narodzin poprzez zaszeregowanie nowo narodzonego

dziecka do zbioru kobiet albo mczyzn. Implicite zakada si5 Harriet Bradley: Pe, wyd. Sic! Warszawa, 2008, s. 14


7/28

tu, e czowiek rodzi si jako swoista tabula rasa, ktra dopiero

jest ksztatowana poprzez odpowiednie wartoci i wzorce

kulturowe, a wpyw czynnikw biologicznych ogranicza si

waciwie do fizjologii: Synne powiedzenie Simone de Beauovir: nierodzimy si czowiekiem, stajemy si nim dotyczy take mczyzny6.

Rodzina, szkoa, Koci, religia czy jzyk to zdaniem

wielu podstawowe czynniki upciawiania czowieka. Jeli pe

jest przede wszystkim fenomenem kulturowym to zdaniem

antynaturalistw pciowe formy zachowa (jako nabyte) mog

by zmieniane.Antynaturalici twierdz take, e rne formy aktywnoci

czowieka s aktami spoeczno-kulturowymi take reprodukcja

zwykle silnie kojarzona z biologi. Rne czynnoci, ktre w

yciu wykonujemy maj pciowy charakter. Szczeglnie jest to

widoczne w podziale na mskie i eskie zawody. Za mskie np.

uwaa si bycie wojskowym, policjantem, politykiem,biznesmenem czy naukowcem. Jednake ten pciowy podzia

pracy moe by zmieniany i znoszony w imi egalitaryzmu,

sprawiedliwoci i wyrwnywania szans yciowych gdy

zawody mskie s uwaane za bardziej prestiowe i lepiej

patne. Zapewniaj te sprawowanie wadzy. Std min. szereg

dziaa okrelanych mianem akcji afirmatywnej, ktra mazniwelowa istniejce na rynku pracy nierwnoci pciowe (w

dostpie do lepiej patnych zawodw). Jest ona sterowana now

odmian lewicowego wiatopogldu zwanego polityczn

poprawnoci.

Opcja/e antynaturalistyczna/e spotyka si od pocztku lat

dziewidziesitych XX wieku z coraz ostrzejsz krytyk

6 Elisabeth Badinter: XY, op. cit., s. 42


8/28

nowych naturalistw, z ktrych to pewien odam nazwa siebie

Trzeci kultur. Zauwaaj oni, e: wikszo nauk spoecznych

rozwija si tak, jak gdyby dzieo Karola Darwina O powstaniu gatunkw

nigdy nie zostao opublikowane7

.Nowi naturalici nie posikuj si ju w takim stopniu

klasycznym darwinizmem, jak ich poprzednicy. Bezporednim

zapleczem teoretycznym s dla nich oszaamiajce odkrycia:

poczwszy od zamania kodu DNA (1953), na rozszyfrowaniu

genomu ludzkiego i ustaleniu nowych jednostek dziedziczenia

(SNP) skoczywszy (2007). Zmuszaj one doprzewartociowania praktycznie caej dotychczasowej wiedzy na

temat czowieka w tym i pci. Nawet klasyczna socjobiologia, w

wydaniu Edwarda Wilsona, zostaa zepchnita na margines

przyrodoznawstwa gdy uznano j za zbyt spekulatywn!

Podstaw empiryczn twierdze wspczesnego

naturalizmu s zakrojone na szerok skal badania rnych

grup ludzkich oraz pci z rnych rejonw wiata, a take

eksperymenty wykorzystujce najnowsze technologie

elektroniczne i informatyczne: najnowsze techniki obrazowania

mzgu pozwalaj obserwowa pojedyncze poczenia midzy neuronami i

ich dziaanie w czasie rzeczywistym8.

Punktem wyjcia naturalizmu jest twierdzenie, e czowiek

jest zwierzciem: By taki czas w nauce, kiedy stosunkowo atwo mona

byo zdefiniowa, co odrnia ludzi od innych zwierzt [] Stopniowo

jednak te rnice zaczy si zaciera i okazyway si raczej rnicami

ilociowymi ni jakociowymi. limaki ucz si. Zeberki uywaj narzdzi.

Delfiny posuguj si jzykiem. Psy maj wiadomo. Makaki japoskie

przekazuj sobie kulturowe narzdzia. Sonie przeywaj mier

7 Matt Ridley: Czerwona krlowa, wyd. Rebis, Pozna, 1999, s. 158 Bdziemy trans ludmi, rozmowa z Raymundem Kurzewilem amerykaskim wynalazc i futurologiem, w:Wprost, nr 1, 2008, s. 77


9/28

towarzyszy9.

Cechy i waciwoci i waciwoci czowieka mona

rozpatrywa w aspekcie fizyko-chemiczno-biologicznym. Jego

organizm i poszczeglne cechy zostay uksztatowane na drodzedugotrwaej ewolucji, ktra cay czas trwa. Wewntrz czowieka

nie ma adnego ja poza mzgiem. Mzg kadego/ej z nas

stwarza swj wasny wiat. Moemy wiedzie tyle, ile pozwoli

nam mzg rozumiany jako zbir neuronalnych moduw. Myli

on sam z siebie. Nic go nie warunkuje. Jest poza prawd i

faszem. Gromadzi on, przetwarza i tworzy informacje w celuprzetrwania i rozwoju organizmu w okrelonym rodowisku.

wiadomo moe by rozumiana w kategoriach biologicznych

jako np. obraz pracy mzgu. Jzyk suy do gromadzenia i

przekazywania informacji drog poza genetyczna i nie jest

tosamy ze wiadomoci. Wiele informacji jest rwnie

przekazywanych genetycznie za pomoc DNA, ktra jestinformacj doskona (rozumie sama siebie).

We spczesnej genetyce i biologii molekularnej dominuje

punkt widzenia genu (w sformuowaniu R. Dawkinsa), ktry

mona streci w nastpujcy sposb: poniewa ciao jedynie

wzrasta, a geny si replikuj, ciao naley traktowa jako ewolucyjnie

uksztatowany nonik genw, a nie odwrotnie. Geny sprawiaj, e ciaa

robi to, co zapewnia genom przetrwanie (jedzenie, ochrona przed utrat

ycia, aktywno seksualna, wychowanie potomstwa)10. Zatem ewolucja

wie si przede wszystkim z reprodukcj najlepiej

przystosowanych osobnikw anieli z ich przeyciem.

Ewolucja zdaje si by pochodn kilku czynnikw: walk

miedzy pasoytem i jego gospodarzem, midzy rnymi

9 Matt Ridley: Czerwona krlowa, op. cit., s. 33410 Tame, s. 17


10/28

rodzajami genw, midzy osobnikami nalecymi do tego

samego gatunku, midzy osobnikami tej samej pci

rywalizujcymi o dostp do osobnikw pci przeciwnej. Ponadto:

geny s tak zaprogramowane, by reagoway i wchodziy w interakcje zerodowiskiem [] nasz organizm jest bardzo precyzyjnie nastawiony na

odbir wiata11.

Od kilku lat mwi si o nowych jednostkach dziedziczenia.

Nie s ju za nie uwaane geny. Do tej pory sdzono, e cae

DNA kodujce dane biako powinno by zawarte w jednym

genie. Obecnie natomiast: odkrycie RNAi uwiadomio jednak, e

podstawow jednostk dziedzicznoci nie jest gen, lecz pozycja

pojedynczej litery (A, C, G, T przyp. A. R.) w DNA [] i to wanie wariacje

tych poszczeglnych liter, czyli polimorfizmy pojedynczego nukleotydu

SNP, s tym co zastpio gen jako jednostk dziedzicznoci (DNA kodujce

poszczeglne biaka jest podzielone i rozrzucone w rnych miejscach

genomu)12.

Z punktu widzenia wspczesnych koncepcji powszechne

wystpowanie w przyrodzie pci naleaoby rozpatrywa w

aspekcie ewolucyjnym przetrwania gatunku. Mieszanie si

chromosomw nalecych do obydwu pci powoduje wzrost

rnorodnoci co uskutecznia walk z rnymi zagroeniami

rodowiskowymi (np. pasoytami). Dziki temu mog

reprodukowa si te geny, ktre wystpuj w najlepiej

przystosowanych organizmach. Te ostatnie dawa maj lepsz,

dziki temu, gwarancj owej reprodukcji.

Jak najskuteczniejsza reprodukcja genw (a waciwie

SNP) ma by odpowiedzialna nie tylko za pojawienie si dwch

pci: mskiej i eskie, lecz take za rnice miedzy nimi.

Uksztatowa si one miay w wyniku dugiego procesu ewolucji

11 Deborah Bloom: Mzg a pe, wyd. Prszyski i S-ka, Warszawa, 2000, s. 4712 Lee Silver: Rok cudw, w: Newsweek, nr 43, 2007, s. 70-71


11/28

i s przekazywane kolejnym pokoleniom.

Rozmnaanie pciowe spowodowao wyksztacenie si

okrelonych cech u kobiet i mczyzn zwizanych chociaby z

problemem dobory partnera, zapewnieniem opieki nad dziemi i

rodzin, agresji, obrony, zdobywaniem poywienia i miejsca w

hierarchii spoecznej, pokrewiestwem czy ksztatowaniem

tosamoci pciowej. Mczyni (gdy oni nas tu gwnie

interesuj) mieli w procesie adaptacyjnym wyksztaci takie

min. cechy, jak: agresja, rywalizacja, skonnoci przywdcze,

zdecydowanie, skonno do ryzyka, indywidualizm,pragmatyczno, odpowiedzialno, a z drugiej strony:

wyobrania przestrzenna (uksztatowana na afrykaskich

sawannach kolebce ludzkoci), zainteresowanie przedmiotami,

rzeczami, narzdziami, zdolnoci matematyczno-logiczne,

preferowanie bodcw wzrokowych czy nastawienie na

dziaanie. Te przymioty mog si skada na co co si nazywatosamoci mczyzny. Owe cechy, jak podkrelaj

psychologowie ewolucyjni, s ponadkulturowe i

ponadhistoryczne. Zostay bowiem zaobserwowane w rnych

spoecznociach, a dane rdowe odnotowuj, e i w

przeszoci byy one na porzdku dziennym.

Dostrzegalne od wiekw gbokie niekiedy rnice wzachowaniach miedzy kobietami i mczyznami tumaczy si na

gruncie przyrodoznawstwa inaczej uksztatowanym na drodze

ewolucji mzgiem. Jego budowa i zakres dziaania s

przekazywane genetycznie. Bezporednio za ksztatowanie

mzgu na rnych etapach jego wzrostu i dojrzewania

odpowiadaj hormony. Od tego czy na dany mzg (jeszcze w


12/28

yciu podowym) w wikszym stopniu oddziaywaj androgeny

bd estrogeny, mamy odpowiednio do czynienia z: mskim

bd eskim mzgiem: w rozwijajcym si ludzkim podzie (mniej

wicej w szstym tygodniu ycia) hormon ten zdaje si wysya(testosteron przyp. A. R.) sygna uruchamiajcy budow mskiego

organizmu [] Mzg jest zatem przygotowany do tego, by sucha, co

testosteron ma mu do powiedzenia. A moe mie wiele [] testosteron

jest zdolny zmieni mzg, a zatem moe wpywa na nasze zachowanie13.

Budowa mzgu wpywa zatem na to, jak widzimy, mylimy,

uczymy si, odbieramy bodce i komunikaty, odczuwamy,

porozumiewamy si, uprawiamy mio, walczymy itd, itd14.

Zatem, w opinii naturalistw, rnice w budowie ciaa i

mzgu powoduj odmienne zachowania mczyzn i kobiet,

odmienne u obojga pci preferencje i cele yciowe: zapytani o

swoje ambicje mczyni z szeciu rnych krgw kulturowych udzielili

bardzo podobnych odpowiedzi. Wszyscy chcieli by ludmi praktycznymi,

bystrymi, pewnymi siebie, dominujcymi, nastawionymi nawspzawodnictwo, krytycznymi oraz samo kontrolujcymi si. Ponad

wszystko preferowali si, wadz oraz niezaleno.

III

Kryzys mskoci i dotychczasowych praktyk mskoci

spowodowa pojawienie si okrelonych konkretnych ju

propozycji prbujcych na nowo zdefiniowa msko i okreli:

co to znaczy by mczyzn we wspczesnym

postpatriarchalnym spoeczestwie? Oczywicie na takie samo

pytanie prbuj odpowiedzie i feministki. Niezalenie od tego,

13 Deborah Bloom: Mzg a pe, op. cit., s. 40114 Anne Moir, David Jessel: Pe mzgu, PIW, Warszawa, 1993, s. 33


13/28

ktra ze stron wysuwa nowe postulaty i projekty dotyczce

mskoci to s one wypadkow wyznawanych ideologii,

zakadanych koncepcji adu spoecznego, preferowanej filozofii

czy respektowanych teorii naukowych.

Ruch/y na rzecz zniesienia tzw. kultury patriarchalnej i

zwizanych z ni praktyk mskoci domaga si nie tylko

wyzwolenia kobiet, ale take przemiany mczyzn, a nawet

przemiany caej kultury ludzkiej (feminizm radykalny) i oparcie

jej na tzw. wartociach kobiecych (przypisywanych tradycyjnie

kobietom). Zatem od kilkudziesiciu lat lansuje si nowy modelmskoci i mskich praktyk: w latach siedemdziesitych (XX wieku

przyp. A.R.) zaczem dostrzega w caym kraju zjawisko mikkiego

mczyzny. Nawet dzisiaj, kiedy przygldam si swojej publicznoci,

czsto wydaje mi si, e poowa modych mczyzn naley do tej kategorii.

S to mili, wartociowi ludzie; podobaj mi si nie chc szkodzi

przyrodzie czy wszczyna wojen, caa ich egzystencja i styl ycia

przepojone s agodnoci i umiarkowaniem15.

A oto i inne cechy owego nowego mczyzny:

- nastawienie na konsumpcj, a nie na podbj czy zmienianie

wiata,

- preferowanie etyki przyjemnoci, a nie etyki pracy,

- przewaga narcystycznej osobowoci, a nie racjonalnej i

odpowiedzialnej,

- rozwijanie kobiecej strony osobowoci (androgynia), a nie jej

wypieranie, jako gorszej

- dbao o wasne ciao (jego upikszanie),

- wiksze zainteresowanie domem i wychowywaniem dzieci, a

mniejsze karier i sukcesami w yciu publicznym.

15 Robert Bly: elazny Jan, wyd. Zysk i S ka, 2004, s. 13


14/28

Reakcj na opisane przed momentem trendy, jak i

przede wszystkim kryzys tradycyjnie pojmowanej mskoci jest,

z jednej strony, prba powrotu do machizmu prbujcego si

przeciwstawia feminizacji kultury Zachodu, a z drugiej strony

prba odwieenia zapomnianych wspczenie modeli

konstruowania mskoci.

Owe propozycje postuluj powrt do starych praktyk

inicjacyjnych. Omwmy dwa charakterystyczne przykady.

Robert Blay w ksice: elazny Jan (1990) twierdzi, e

wspczesnym mczyznom: a) brak jest energii, b) rozwijaniekobiecej strony ich osobowoci nie uczynio mczyzn

wolnymi i e w postawie mikkiego mczyzny jest co

nieprawidowego16, c) wielu wspczesnych mczyzn, zauwaa,

odczuwa cierpienie z powodu nieobecnoci ojca w ich yciu,

braku mentorw i praktyk inicjacyjnych. Pisze: ojciec z dzisiejszych

reklam telewizyjnych nigdy nie moe si na nic zdecydowa. A wkomediach sytuacyjnych mczyni s przedstawiani jako niezdecydowani,

nadci lub atwo dajcy si wywie w pole. A jeli zapytamy, kto ich

wywodzi, dowiadujemy si, e czyni to kobiety. Chyba niezupenie tego

ludzie chc. Wielu modych scenarzystw hollywoodzkich, zamiast w

Kansas czy gdzie indziej stan twarz w twarz ze swoimi ojcami, bierze

odwet na odlegym ojcu, portretujc wszystkich dorosych mczyzn jako

gupcw17, d) zauwaa, ze w latach 60-tych XX wieku wielumczyzn starao si dostpi inicjacji z rk kobiet, dla ktrych

jednym ze rde energii by ruch feministyczny.

Wtajemniczenia mczyzn mog dokona, twierdzi, tylko

mczyni18, e) u mczyzn coraz czciej dostrzega si nie

tylko bierno, zauwaa, ale take prostoduszno. Prostoduszni

16 Tame, s. 12-1317 Tame, s. 3618 Tame, s. 28


15/28

mczyni czuj si dumnymi bdc atakowanymi przez kobiety

i nie oddaj ciosw19, f) i w kocu, podsumowuje, w ostatnich

trzydziestu latach dano od mczyzn pasywnoci, pynicia z

prdem. Uczono, jak nie tyle przewodzi, ile naladowa, jak y

w nie hierarchiczny sposb, jak by wraliwym, jak podejmowa

decyzje opierajce si na uzgadnianiu rnych punktw

widzenia20.

Robert Blay ratunek dla wspczesnych mczyzn widzi w

zwrceniu si ich ku naturalnym siom, ktre z chopca czyni

mczyzn i klasycznym wzorcom inicjacyjnym wzmacniajcymw proces. Wzorce kultury masowej, twierdzi, utraciy sw

nono. Pisze: w dawnych mitach syszymy, na przykad, o zeusowej

energii, ktra zdaniem kultury masowej nie istnieje. Krl Artur poucza nas

o roli, jak odgrywa mski mentor w yciu modych mczyzn; z opowieci

o elaznym Janie dowiadujemy si o doniosoci przejcia z krlestwa

matki do krlestwa ojca. Wszystkie opowieci inicjacyjne przekazuj nam,

jak wane jest by umie oderwa si od naszych rodzicw znale

drugiego ojca czy drugiego krla21.

W bani zatytuowanej: elazny Jan (napisanej przez braci

Grimm w XIX w.) mamy opowie, przypomina Bly, o

tajemniczych znikniciach ludzi w pewnym lesie. Znajduje si

jednak mody myliwy, ktry postanawia zgbi t tajemnic.

Odkrywa, ze przyczyn owych znikni jest pewien wochatyczowiek, mieszkajcy na dnie jeziora. Organizuje ekspedycj.

Chwyta dzikusa i oddaje go krlowi. Ten ostatni zamyka

potwora w klatce, a klucze oddaje krlowej. Wizie zostaje

nazwany: elaznym Janem.

Systemy mitologiczne, zauwaa Bly, cz wosy ze sfer

19 Tame, s. 8020 Tame, s. 7721 Tame, s. 7


16/28

instynktw, z seksem i pierwotnoci. Amerykaski pisarz

twierdzi (nawizujc do inspiracji psychoanalitycznych), e na

dnie psychiki kadego mczyzny znajduje si dua pierwotna

istota pokryta wosami. Jest to, jak go okrela, gboki

mczyzna. Zatem, uwaa, podstawowym zadaniem

mikkiego mczyzny jest nawizanie kontaktu z tkwicym w

gbokich czeluciach naszej psychiki dzikusem! Wymaga to

sporej odwagi. Freud czy Jung pokazuj, jak mona to uczyni.

Teraz mczyni, postuluje, powinni pj tym tropem22. I to ma

by trzecia droga dla wspczesnego mczyzny obokmachizmu i feminizmu.

Dzikus jako metaforyczne okrelenie pewnej siy,

zawiera, sdzi Bly, oywcz energi. Mobilizuje ona do

stanowczego i zdecydowanego, lecz nie brutalnego dziaania, a

wic czego czego brakuje wspczesnym sfeminizowanym

mczyznom.Moment, w ktrym chopiec odchodzi z dzikusem,

twierdzi Bly, jest otwarciem drogi do uzyskania mskiej

tosamoci. Niestety, zauwaa, we wspczesnej kulturze

Zachodu nie ma odpowiednich rytuaw, ktre byyby

symbolicznym odejciem od rodzicw (zwaszcza matki) do

mentorw w celu stania si mczyzn. Tak wic, konkluduje,w naszym spoeczestwie istnieje nadmiar chopcw, a brakuje

mczyzn23.

Istnieje wiele sposobw inicjacji. Bly proponuje swj

skadajcy si z piciu krokw. Oto one: 1) rozstanie z matk (to

wychodzi stosunkowo najatwiej), 2) zwizanie si z ojcem, a

22 Tame, s. 1723 Tame, 213


17/28

nastpnie te rozstanie (to z kolei wychodzi fatalnie), 3)

znalezienie mskiej matki, czyli mentora, ktry/a pokae

mskie praktyki (ta faza jest realizowana przypadkowo i

chaotycznie, a czsto np. przez gangi), 4) odnalezienie w sobie

dzikusa i zaakceptowanie go, 5) maestwo ze wit

krlow24.

Inn ide trzeciej drogi dla mczyzn przynosi ksika

Stevea Biddulpha: Msko25. Jej autor przedstawia najpierw

dramatyczne dane, e: 1) mczyni yj przecitnie sze lat

krcej od kobiet, 2) nie potrafi y w staych zwizkach (wtrzech czwartych przypadkw pozew o rozwd wnosi kobieta),

3) popeniaj ok. 90 % wszystkich przestpstw, 4) czciej

popeniaj samobjstwa i maj wicej problemw z nauk w

szkole26.

Biddulph, podobnie, jak Bly, proponuje swoj kuracj

ozdrowiecz, inn jeszcze trzeci drog. Twierdzi bowiem: bezwzgldu na to, czy prbujemy wcieli si w rol wraliwego mczyzny

nowej ery, czy te kurczowo trzymamy si wizerunku Johna Waynea,

twardziela z lat pidziesitych, przekonujemy si, e nie zdaj one

egzaminu27. Nastpnie dodaje: dobiega koca era, w ktrej kobietom

dano moc mwienia, jak by mczyzn. Wrd ludzi inteligentnych

niemodne stao si bycie macho w jakimkolwiek stopniu. Tymczasem

kady mczyzna ma wpisany w DNA element samczej siy. Wypieranie jej

lub dawienie jej moe okaza si dla mczyzn (i dla caej kultur)

miertelne. Takie postpowanie wpdza nas w przygnbienie, pozbawia

energii, pasji lub tosamoci28

Mczyni, zdaniem Biddulpha, powinni w pierwszym

24 Tame, s. 21525 Steve Biddulph: Msko, Rebis, Pozna, 2005

26 Tame, s. 1427 Tame, s. 2128 Tame, s. 138


18/28

rzdzie wyzwoli si z przymusu rywalizacji, samotnoci i

niemiaoci emocjonalnej29. rodkiem do tego celu ma by

przede wszystkim naprawienie relacji z ojcem (gdy to ojciec

najlepiej moe wprowadzi w wiat mskoci), nauczenie si

mwienia o wasnych uczuciach (co moe poprawi relacje z

partnerk), zaangaowa si w wychowywanie dzieci (aby min.

by wzorem dla wasnych synw), utrzymywa zwizki z innymi

mczyznami (aby mogli by oparciem w trudnych chwilach).

Ten ostatni aspekt jest niezwykle istotny rwnie z tego

powodu, e ojciec nie jest sam wstanie nauczy swych synwwszystkich mskich praktyk30. Najlepiej mimo wszystko w tej roli

sprawdza si mentor/zy. W dawnych czasach, przypomina, to

caa spoeczno (np. jakiego plemienia) braa udzia w inicjacji

i wychowywaniu dzieci. W czasach dominacji rodziny nuklearnej

jest to praktycznie niemoliwe. Std nadzieja w tworzcych si

od jakiego czasu mskich grupach wsparcia.Dalej, proponuje reform edukacji zwaszcza szkoy,

ktra by miaa sta si bardziej przyjazn dla chopcw. W

nowej szkole mczyni licznie wystpowaliby na wszystkich

etapach nauczania (a nie tylko w szkolnictwie wyszym).

Mogliby te wystpowa w roli mentorw. Programy nauczania,

uwaa, powinny te bardziej by zorientowane na chopcw:wiele wymaga zwizanych z nauk sprzyja dziewczynkom. Szkoa

wymaga i nagradza umiejtnoci podporzdkowania si i spokojnego

wykonywania polece [] oraz biernoci [] edukacja chopcw powinna

ka nacisk na ruch, wigor i wychodzenie poza szkolne mury. Potrzebuj

oni wicej obcowania z natur i ekscytujcych zaj, ktre wykorzystuj

mskie zdolnoci, zamiast je tumi31.

29 Tame, s. 2230 Tame, s. 27-2831 Tame, s. 112-113


19/28

Aby rozwin msk duchowo naley, zdaniem

Biddulpha, odby podr inicjacyjn czyli odkry w sobie

wolnego, pewnego siebie, twrczego i kochajcego mczyzn.

Nastpnie naley odczy si od rodzicw w celu nabrania

samodzielnoci. I w kocu trzeba odby podr do, jak to

okrela, popiow, czyli zda sobie spraw, e nie jest si

niemiertelnym, wszechmocnym i odpornym na trudy ycia

mczyznom. Ten element pozwala mczynie dorosn,

dojrze oraz sta si odpowiedzialnym, wspczujcym i

chronicym ycie czowiekiem. Ta ostatnia warto powinnasta, uwaa, podstaw mskiego ycia32.

Na caym wiecie, twierdzi Biddulph, mczyni

organizuj si, tworzc grupy wsparcia. Rozmawia si w nich o

yciu. Czonkowie pomagaj sobie nawzajem przey kryzysy

maeskie, osobiste i zawodowe. Zdarzaj si tam szczere

rozmowy o koszmarze wojny, seksie czy alkoholizmie. Modziznajduj tam zastpczych ojcw i wujw, a starsi zyskuj

poczucie, e jeszcze maj co do zaoferowania33.

Z zaprezentowanymi wyej programami wyzwolenia

mczyzn bd poszukiwania nowych trzecich drg kontrastuj

pogldy odmienne. Wyrastaj one z mocnego we wspczesnej

nauce i filozofii trendu akcentujcego rnice. I nie chodzi tubynajmniej o polityk rnicy tak wychwalan przez

postmodernizm tylko o rnice naturalne, o ktrych

wspomniano we wczeniejszej partii niniejszego tekstu.

Przesanie tego typu programw jest do proste. Akcentuj one

fakt, e ludzie s wytworem przyrody (np. kodu DNA). Podzia

32 Tame, s. 143-16033 Tame, s. 163-165


20/28

na pcie jest czym niemale uniwersalnym. Organizmy

jednopciowe mona policzy na palcach jednej rki. Pcie w

wiecie zwierzt rni si midzy sob niekiedy bardzie

radykalnie. Owe rnice ksztatoway si w wyniku ewolucji

bdcej konsekwencj rnych dowiadcze i koniecznoci

przystosowania si do zmieniajcych si warunkw ycia.

Zatem owe rnice naley dokadnie pozna i zaakceptowa

gdy zawieraj one szereg korzystnych cech dla ycia. Walka z

rnicami i/lub ich ignorowanie nie ma wikszych szans na

powodzenie gdy ludzie prbujc dziaa wbrewzakodowanemu w nich programowi mog nie osiga

zamierzonych celw oraz odczuwa dyskomfort czy doznawa

licznych psychicznych cierpie. Modelowym przykadem moe

tu by chociaby niepowodzenie synnego eksperymentu w

izraelskich kibucach gdzie prbowano oduczy kobiet i

mczyzn ich dotychczasowych rl i nauczy nowych lepych na pe.

Praktycznym wyrazem tego typu pogldw moe by

popularna ksika (waciwie poradnik) Johna Graya: Mczyni

s z Marsa, kobiety z Wenus (1993). Jej autor wychodzi z

zaoenia, e kobiety i mczyni zasadniczo rni si midzy

sob. Nie postuluje jednak przezwyciania tych rnic gdywydaja si one by uwarunkowanymi przez biologi. Nie

ograniczaj one zanadto dwch pci, nie powoduj wikszych

cierpie. Jeli jednak powoduj problemy w kontaktach to

naley pomaga kobietom i mczyznom pokona rodzce si

trudnoci poprzez tumaczenie zachowa jednej pci na jzyk

zrozumiay dla drugiej pci. Rnice bowiem przejawiaj si


21/28

przede wszystkim na gruncie odmiennego jzyka i odmiennych

reakcjach na rne yciowe sytuacje.

Mczyni uksztatowani na Marsie ceni sobie,

zdaniem Graya, si, kompetencj, skuteczno w dziaaniu.

Preferuj aktywno w sferze publicznej. Bardziej ni ludzie i

uczucia interesuj ich rzeczy i sprawy34. Mczyni potrzebuj

akceptacji i podziwu. Tym co ich napdza do dokonywania

czynw jest czsto mio i wielkie oglnoludzkie wyzwania czy

zagroenia. Tworz reguy i hierarchie gdy daj im one

poczucie bezpieczestwa. W sytuacjach stresogennychzamykaj si w sobie i udaj si do jaskini w celu rozwizania

problemw bd odzyskania rwnowagi emocjonalnej i nabrania

energii do dalszego dziaania35.

Mczyni maj take specyficzne problemy emocjonalne.

Gray uwaa, e mczyni pragn (zwaszcza ze strony kobiet):

zaufania, akceptacji, docenienia, podziwu, aprobaty i zachty36.

IV

Zaprezentowane powyej kuracje ozdrowiecze dla

mczyzn nie uwzgldniaj, jak si wydaje, jednej wanej cechy

wiata wspczesnego, a mianowicie, e sta si on wiatemInformacjonalizmu i spoeczestwa sieciowego. w nowo

rodzcy si wirtualny wiat zmusza do zrewidowania naszego

pojmowania: pci, tosamoci i zwizanych z nimi praktyk.

Pojawiaj si te gosy kwestionujce w ogle posugiwanie si

pojciem pci, a zwaszcza tosamoci w wiecie Internetu! (a

34 John Gray: Mczyni s z Marsa, kobiety z Wenus, wyd. II, Warszawa, 1996, s. 2335 Tame, s. 3736 Tame, s. 153


22/28

staje si on pomau gwnym miejscem ludzkiej egzystencji).

Propozycje Balya, Biddulpha czy Graya mwi o wakich

dylematach mskiej kondycji tyle e odnoszcych si do

starego, tzw. realnego wiata. Wydaj si natomiast by

nieadekwatne do ycia w rzeczywistoci wirtualnej.

Do niedawna jeszcze istnia podzia na tzw. rzeczywisto

realn i wirtualn. wiat wirtualny mona byo odwiedzi i

wrci do tego rzeczywistego. Jednake ten wirtualny coraz

czciej wkracza i zawaszcza ten realny. Tak wic mieszkaniem

wikszoci ziemian stanie si wkrtce, jak mona przypuszcza,nowa jednolita rzeczywisto, ktr np. Baudrillard nazywa:

Integraln.

Na pocztku niniejszej wypowiedzi postawiem tez,

e we wspczesnych spoecznociach Zachodu pojawiy si

warunki do desymbolizacji mskoci jako kategorii kulturowej

(w tej realnej jego czci) Wirtualna rzeczywisto z koleiju na caego dekomponuje pojcie tosamoci i pci i to jest

gwna teza, na rzecz ktrej chciabym teraz przedstawi par

argumentw. Owo dekomponowanie rozpoczo si ju

wczeniej (przed er digitalizacji, komputeryzacji i

usieciowienia) i byo/jest zwizane z ksztatowaniem si

spoeczestw ponowoczesnych.Kultury ponowoczesnych spoeczestw charakteryzuj si

min. tym, e zanika ich sfera wiatopogldowa. Ulega ona

daleko idcej prywatyzacji. Podobne tendencje zachodz i w

innych sferach kultury symbolicznej (zwaszcza artystycznej czy

obyczajowej). Kultura zachodnia, jak na okrgo gosz

postmodernici, przeksztaca si w zbir lokalnych narracji w


23/28

swoisty supermarket oferujcy niezliczon ilo: wartoci, idei,

stylw ycia, scenariuszy na przyszo, tosamoci i rl do

odgrywania. Ponadto we wszystkich krajach Unii Europejskiej

(nie mwic ju o USA) mamy dominacj liberalizmu i pastwo

nie faworyzuje okrelonych przekona czy stylw ycia.

Dominujcymi wartociami staj si: polityka emancypacji,

rnica, indywidualizm, autokreacja, performance, konsumpcja i

rozrywka. Lokalne narracje (filozoficzne, naukowe czy

artystyczne) krel przygodne opowieci, w ktrych

bohaterami s jednostki nade wszystko cenice sobie prawodo samostanowienia o swym losie (bez ingerencji pastwa czy

religii).

Zanik tradycyjnych masowo respektowanych

wiatopogldw (mitw, archetypw, ideologii, dyskursw czy

paradygmatw), w ktrych zawsze wystpowa binarny podzia

na pe otworzy wic drog do de symbolizacji kategoriimskoci. We wspczesnych narracjach msko (jako cz

binarnego podziau na pcie) zostaa rozbita, a nastpnie

rozproszona! Wiele narracji kreli wizj wiata, w ktrym

bohaterami s jednostki z ich prawem do nieograniczonej wrcz

autokreacji. To im (tym jednostkom) nadaje si prawo do

budowania wasnej tosamoci. Wczeniej, msk tosamonabywao si ju praktycznie z chwil narodzin. Okrzyk poonej:

to chopiec pitnowa czowieka na cae ycia. Od tego

bowiem momentu zaczynao si modelowanie jego jako, w tym

wypadku, przyszego mczyzn i odpowiednio, gdy pojawia si

okrzyk: dziewczynka kobiet. Tworzono zatem co w rodzaju

spoeczestwa stanowego, z ktrego nie sposb prawie byo


24/28

wyj. Ludzie byli przypisywani do stanu mskiego bd

kobiecego, w ktrych obowizyway okrelone prawa, zasady i

reguy postpowania. Dany stan nakada na swych czonkw

okrelone obowizki i role do wykonania.

W narracjach ponowoczesnych na pierwszym miejscu

stawia si, jak wspomniano, prawo jednostki do kreowania

wasnej tosamoci i wasnych scenariuszy ycia. Msko i

kobieco (dla wielu) nie jest ju podstawowym wyrnikiem

czowieka. Std te dwie kategorie wczeniej traktowane jako

uniwersalne i niezmienne, przeywaj proces de symbolizacjialbo inaczej: dekompozycji.

w proces jest jeszcze pogbiany przez zjawisko

udoskonalania ludzi. Dziki wspczesnym technologiom

moemy ju nie tylko produkowa sztuczne organy, lecz take

projektowa okrelone cechy, wpywa na pe (t biologiczn),

a nawet serio rozwaa moliwo klonowania.W ostatnich kilkudziesiciu latach obserwuje si ogromny

postp w dziedzinie automatw, robotyki czy sztucznej

inteligencji. W roku 2008 wiat zosta zaszokowany informacj o

prbach stworzenia sztucznego ycia w laboratorium Craiga

Ventera.

W roku 2002 prof. Kevin Warwick z Anglii wszczepisobie mikroprocesor rozpoznawany przez uniwersyteck sie

komputerow i ogosi si pierwszym realnie istniejcym

cyborgiem na wiecie.

Kilka lat pniej zesp naukowcw kierowany przez

wspomnianego Warwicka stworzy robota sterowanego

komrkami nerwowymi szczura, ktry uczy si nowych zada


25/28

niczym ywy mzg. Powstay rwnie komputery, ktre

posiadaj wielk moc obliczeniow, a ktr zawdziczaj DNA

bakterii37. Dodajmy do tego inne przykady: Prawdziwym

przeomem w rozwoju Geogle Earth byo wprowadzenie w zeszym rokupierwszych awatarw, komputerowych postaci, ktre symbolizuj

uytkownikw korzystajcych z serwisu. Awatary mog spotyka si

podczas wdrwek po wirtualnym globie i wymienia informacje, tak jak

to si dzieje w Second Life38.

Jak stwierdza Darin Barney sieci s nieprzezroczystymi

mediami. Owa nieprzezroczysto skutecznie eliminuje wpywkategorii wizualnych na rozumienie fizycznego wygldu i

zachowania, ktre tradycyjnie mocno zwizane jest z

tosamoci39. I nie koniec na tym. Trwaj bowiem prace nad

digitalizacj ludzkiego mzgu: za pomoc matematycznej metody

odwrconej macierzy moglimy przetumaczy (to akurat w stosunku do

myszy przyp. A. R.) aktywno klik neuronw na seri znakw

binarnych (zerojedynkowych przyp. A. R.) [] Wspomnienie trzsienia

ziemi moe wic by zapisane jako 11001 [] Odkrycia mojego zespou

skaniaj do interesujcych rozwaa natury filozoficznej. Gdy wszystkie

nasze wspomnienia, emocje, wiedza i wyobraenia bd

przetumaczalne na jedynki i zera, jak zmieni si nasz byt i sposb

funkcjonowania w sieci?40.

Tak wic digitalizacja mzgu (i jego treci) zmieni moeontyczny status czowieka. Urwa si on moe ze smyczy

natury, lecz nie na rzecz kultury (jak to okrela Edward

Wilson) tylko na rzecz informatyki. Oto mamy wic

czowieka, ktry moe by sztucznie zapadniany (posiada

37 Pawe Grecki: Wewntrzne ycie robotw, w: Newsweek, nr 18, 2009, s. 59

38 Tene: Kopiowanie wiata, w: Newsweek polska, 2008, nr 10, s. 7339 Darin Barney: Spoeczestwo sieci, Sic! Warszawa, 2008, s. 17740 Joe E. Tsien: Kod pamici, w: wiat Nauki, nr 8, 2007, s. 40-41


26/28

np. trzy biologiczne matki), ktrego moemy ju korygowa

(leczy) w stadium zarodkowym, w ciao ktrego moemy

wstawia rnego rodzaju protezy i urzdzenia elektroniczne

czy (w przyszoci) zamienia w informacj! Z tego powodu od

kilkunastu lat mwi si o cyborgach mariau czowieka z

maszyn. Chyba jednak ciekawszym byoby okrelenie tych

nowych mutantw: czowiekiem postbiologicznym,

czowiekiem wirtualnym, czowiekiem 2.0 czy krtko:

postczowiekiem.

Taki postczowiek znaczn cz swego ycia spdza ju

w sieci. Jest on praktycznie pozbawiony tosamoci pciowej

(a ju na pewno cyborg): szybko przepywu rzeczywistoci przez

jan-tosamo czowieka jest tak ogromna, e niewiele si w niej

zatrzymuje, nie ma czasu na internalizacj treci. Tosamo zdaje si

jak pusty worek, dziesitki tysicy odczu i informacji wlatuje i wylatuje,

nie pozostawiajc po sobie ladu [] W takim sposobie istnienia nie maczasu na Pami i Histori; zreszt moment przeszoci znika w

ogromnym pdzie i prymacie natychmiastowoci41.

Teraz ju moemy powrci do naszej gwnej kwestii

czyli problemu dekompozycji pci (w naszym wypadku

mskiej) w Informacjonalizmie. Z przytoczonych tu danych

wynika moe nastpujca interpretacja. Ponowoczesnarzeczywisto stworzya warunki do de symbolizacji mskoci

(i kobiecoci zreszt te). Era Informacjonalizmu tylko

wzmacnia te tendencje. Kulturowo konstruowana pe ulega

teraz rozmyciu, a biologia nie jest ju przeznaczeniem.

Czowiek postbiologiczny, wirtualny czy 2.0 jest: 1)

41 Edwin Bdyk: Gadu-Gadu, czyli natychmiast w sieci, w: Niezbdnik inteligenta, s. 21, Polityka, nr 39, r.2007


27/28

organizmem, ktry potrafi wpywa na sw biologi (np.

manipulowa kodem DNA), 2) jest pozbawiony trwaej natury

(o ile kiedykolwiek j mia), 3) w zwizku z tym jest

pozbawiony jakiej jednej tosamoci, 4) bdc coraz czciej

w, wiecie Informacjonalizmu, swoist biologiczno-

technologiczno-informatyczn hybryd jest w coraz

mniejszym stopniu ksztatowany przez kultur symboliczn,

5) yje poza czasem i histori, 6) coraz czciej przybywa w

wirtualnej przestrzeni gdzie tworzy informacje i sam staje

si informacj. Zatem pe schodzi na plan dalszy lub/iprzestaje mie znaczenie jako podstawowy wyrnik

czowieka, 7) upodabnia si on najpierw do cyborga (jak to

trafnie zauwaya w roku 1991 Dona Haraway), a nastpnym

krokiem w swoistej ewolucji jest (bdzie) organizm wirtualny

czyli odcieleniony! Cielesno rozpywa si w cyfrowej przestrzeni,

ale nie mona powiedzie tego o wci nawigujcym umyle. Jestemypostbiologiczni na co dzie godzimy si by awatarami (fantomami

zamieszkujcymi wirtualna przestrze), netizenami (obywatelami

wirtualnych pastw i miast, a moe po prostu caej sieci), albo

flaneurami poruszajcymi si bez celu po sieci42.

Wikszo wspczesnych dyskusji, jakie s toczone nad

mskoci (stawiane diagnozy i wysuwane propozycje) nie s

w stanie dostrzec ogromnych zmian, jakim podlega wiat w

Informacjonalizmie. W dalszym cigu tacy autorzy, jak

przytaczani tu: Baly, Biddulph czy Gray uwaaj, e

podstawowym kryterium podziau wrd ludzi jest pe i e

jest ona przede wszystkim konstruktem kulturowym.

Tymczasem w Informacjonalizmie zanika kultura symboliczna.

42 Magorzata Szwed-Kasperek: Postbiologiczne techno-ciaa: od ciaa cyborga do ciaa wirtualnego, w:Estetyka wirtualnoci (red. Micha Ostrowicki), Universitas, Krakw, 2005, s. 434


28/28

Przestaje ona regulowa praktyki ludzkie. Zanika w zwizku z

tym pe kulturowa. Pozostaje pe biologiczna, ktra

jednake jest coraz czciej modyfikowana dziki

osigniciom wspczesnych technologii. Mona ni ju

sterowa czyli zmienia. Stara dychotomia: natura czy kultura

wobec osigni wspczesnego przyrodoznawstwa i techniki

staje si coraz bardziej anachroniczna take w kwestii pci.

Humanici z ich kulturalistycznym podejciem pod naporem

nowych wynalazkw zmieniajcych wiat i modyfikujcych

czowieka staj przede nie lada wyzwaniem chcc utrzymasw perspektyw jako liczc si alternatyw we

wspczesnej nauce i filozofii.

Zatem to wszystko kae nam zredefiniowa i na nowo

chyba wymyle siebie i ksztatujcy si na naszych oczach

nowy obraz inteligentnego wiata: cyborgw, neuronowych

robotw, sklonowanych zwierzt czy ycia kreowanego przez

sztuczne DNA.

kultura 2.0 a praktyki męskości

Documents

Transcript of kultura 2.0 a praktyki męskości