Książki z zakresu medycyny wydane do 1945 roku w koszalińskich bibliotekach, instytucjach kulturalnych i naukowych.

Pierwsze historyczne wzmianki o wsi Cossalitz (Koszalin) pojawiają się w 1214 r. w

dokumencie wystawionym przez księcia zachodniopomorskiego Bogusława II.

23 maja 1266 r. Koszalin otrzymuje z rąk biskupa kamieńskiego Hermana von Gleichen

prawa miejskie. Leon Konieczny, autor monografii na temat opieki medycznej w Koszalinie

do 1945 r. opisuje, że „pierwsze zorganizowane formy pomocy społecznej i medycznej

pojawiły się w średniowiecznym Koszalinie już w pierwszych dziesięcioleciach po założeniu

miasta”1 Najstarszym w Koszalinie szpitalem (przytułkiem) był szpital Świętego Ducha

”który służył przede wszystkim chorym i starcom zamieszkałym w obrębie miasta, a dwa

pozostałe mieszkańcom przedmieść i wsi podmiejskich a także przyjezdnym”2 . Wszystkie

trzy szpitale (przytułki) po wielu modernizacjach przetrwały do XVIII stulecia i popadły w

ruinę po wielkim pożarze w Koszalinie w 1718 r. Początkowo mieszkańcy miasta nie mieli

zapewnionej opieki lekarza z uniwersyteckim wykształceniem. Szukali więc pomocy u

balwierzy ,cyrulików, aptekarzy i łaziebników, to znaczy u osób zajmujących się leczeniem

ran, nakładaniem opatrunków, upustem krwi, stawianiem baniek i pomocą akuszeryjną. W

Koszalinie od XVI wieku istniała co najmniej jedna łaźnia publiczna zarządzana przez Radę

Miejską . Pierwszym znanym z nazwiska lekarzem urodzonym i pracującym w Koszalinie

był Adam Ruback żyjący w latach 1586 – 1638, lekarz przyboczny dwóch koszalińskich

książąt - biskupów : Ulryka i Bogusława XIV. Pierwszym lekarzem zatrudnionym przez

Radę Miasta był dr med. Krzysztof Fryderyk Ruel, który funkcję „fizyka miejskiego” (tj.

lekarza) pełnił w latach 1682-1718 jednocześnie będąc senatorem, a następnie

burmistrzem. W kolejnych latach obok lekarzy zatrudnianych przez Radę Miejską pojawiają

się inni lekarze, felczerzy (cyrulicy, chirurdzy), położne, którzy opiekują się mieszkańcami

Koszalina „W roku 1831 było już w Koszalinie 5 lekarzy, a w roku 1836 sześciu. W ciągu

wieku XIX liczba powoli się zwiększała, aby osiągnąć stan 10-12 lekarzy na początku XX

wieku.”3 Ożywienie gospodarcze i postęp w różnych dziedzinach życia na przełomie XIX i

1. L. Konieczny, Tropy medyczne w dziejach miasta Koszalina. ,Koszalin 2003, s.32

2 . Tamże,s.33

3 .Tamże, s. 64

XX wieku przyczyniły się do wybudowania w Koszalinie nowego szpitala. Stary szpital

miejski „ przypominał bardziej przytułek aniżeli szpital z prawdziwego zdarzenia, zarówno z

powodu nieodpowiednich warunków lokalowych, jak i z powodu słabego wyposażenia jak i

obsady.”4 Nowy powiatowy szpital ze 100 łóżkami pod zarządem zgromadzenia diakonis

„Salem” rozpoczął działalność w 1913 roku. „Niewiele tygodni później trzeba było dostawić

łóżka…szpital miał odtąd stałe obciążenie 120 łóżek . Zapotrzebowanie było tak duże, że

rychło trzeba było myśleć o rozbudowie szpitala”5 Dokonano tego w latach 1930 – 1932,

kiedy to dobudowano południowe skrzydło szpitalne. Nowy szpital w dość krótkim czasie

zyskał uznanie. Sławę swoją zawdzięczał wysokiemu poziomowi lecznictwa co było zasługą

lekarza naczelnego szpitala dr. med. Waltera Rohiedera , który pełnił tę funkcje do 1944 r.

Wysoki poziom organizacji i pielęgniarstwa szpital zawdzięczał zespołowi sióstr diakonis ze

zgromadzenia Salem pod kierunkiem

s. Berty von Massow.

Po zakończeniu II wojny światowej w zniszczonym i wyludnionym mieście zaczyna

powoli na nowo organizować się życie społeczne, gospodarcze i kulturalne. Powoli tworzy

się i organizuje również lecznictwo w Koszalinie.

„W roku 1945 wraz z zagładą miasta, skończył się czas umownie określany jako czas

dawnego Koszalina, trwający blisko 700 lat. Miasto, które na przestrzeni swoich dziejów

tyle razy ulegało zniszczeniu i wyludnieniu, wskutek wojen, zarazy i pożarów powstawało

na nowo do życia odrodziło się i tym razem- żyje nadal, ...tyle ,że w zupełnie zmienionej

postaci , jako miasto czysto polskie.”6

Książka medyczna towarzyszyła medycynie od zarania dziejów. Już w starożytnym

Egipcie na zwojach papirusowych zapisywano jak zapobiegać chorobom, leczyć rany

odniesione w czasie polowań lub bitew, jakich składników używać do sporządzania leków.

Na przykład w egipskim papirusie zwanym papirusem Ebersa można znaleźć opisy metod

leczenia, oraz setki przepisów na sporządzanie leków z różnych surowców. Dziedzictwo

medycyny egipskiej przejęli starożytni Grecy, a potem Rzymianie. Wszystkie te wiadomości

dotyczące zachowania zdrowia i sprawności fizycznej podsumował i usystematyzował w V

wieku p.n.e. Hipokrates pisząc Corpus Hippocraticum. Dzieło prawdopodobnie składało się

59 traktatów podzielonych na 72 księgi i poruszało takie zagadnienia jak: anatomia,

4 .Tamże,s.108

5. Tamże, s. 109

6 . Tamże, s..157

fizjologia, patologia ogólna, diagnoza, leczenie, chirurgia. Ważna część Corpus

Hippocraticum poświęcona była postępowaniu lekarskiemu i etyce. Tutaj znajduje się

również tekst przysięgi lekarskiej. Od stuleci w wersji oryginalnej lub poprawionej, przysięgę

Hipokratesa składają wszyscy absolwenci studiów medycznych na całym świecie. Aulus

Cornelius Celsus żyjący w latach 53 przed do 7 roku po nar. Chrystusa, rzymski uczony

stworzył kompilację wiedzy z różnych dziedzin. Dzieło pod tytułem „Artes”(Sztuki) miało

charakter encyklopedyczny. Osiem ksiąg tego dzieła, zatytułowane ”De medicina”

poświęcone było ówczesnej medycynie i stanowiło klasyczny podręcznik, który służył

studentom medycyny aż do XVIII wieku. Drugim uczonym rzymskim świata antycznego,

który miał duży wpływ na rozwój medycyny był Claudius Galen, pochodzący z Pergamonu

Grek żyjący około 129-201 roku. Jego pisma stanowiły niekwestionowany autorytet przez

półtora tysiąca lat. Po upadku świata antycznego nauki medyczne znalazły schronienie w

Kościele. Odrodzenie sztuki leczenia dokonało się w klasztorach reguły benedyktyńskiej.

Reguła ta nakazywała zakonnikom 8 godzin pracy. Podczas godzin pracy wykształceni

zakonnicy mieli obowiązek studiowania łacińskich przekładów jak i ich kopiowania

W średniowiecznych skryptoriach anonimowi kopiści przepisywali nie tylko medyczne

rękopisy, ale to właśnie dzięki ich pracy osiągnięcia medyczne świata antycznego

przetrwały do czasu, kiedy to potomni mogli tę wiedzę wykorzystać.

O wydawnictwach medycznych znajdujących się w dawnym Koszalinie wiemy niewiele. Na

pewno książki z dziedziny medycyny znajdowały się w bibliotece fundacji rodziny

Schwederów, założonej i działającej w Koszalinie w XVIII wieku. Wspomina o tym Leon

Konieczny w swojej książce „Tropy medyczne w dziejach miasta Koszalina”7 Trudno, z

braku źródeł ustalić, czy przy nowo wybudowanym szpitalu, lub w księgozbiorach

prywatnych lekarzy pracujących w przedwojennym Koszalinie były gromadzone książki

medyczne. Po zakończeniu działań wojennych w 1945 r. w zniszczonym Koszalinie

zaczyna organizować się życie od nowa. W celu ratowania książek ocalałych z pożogi

wojennej zostaje powołana do życia Komisja Opieki nad książkami, której zadaniem było

zebranie i zabezpieczenie książek, czasopism i ich ewidencja. Po segregacji tylko nieliczną

część wydawnictw zabezpieczono w różnych placówkach naukowych i kulturalnych

Koszalina, pozostała zaś część zasiliła zbiory bibliotek naukowych w Szczecinie, Gdańsku

Toruniu i Krakowie. Obecnie w Koszalinie, w różnych instytucjach kultury i nauki,

zgromadzone są 32 pozycje z dziedziny medycyny, wydane do 1945 r. Książki te, to nie

7 Tamże, s. 63

tylko tak zwane „Pomorzana” to znaczy druki niemieckie, które trafiły do poszczególnych

placówek po zakończeniu II wojny światowej, ale również wydawnictwa otrzymane w darze

czy nabyte w drodze zakupu.

Koszalińska Biblioteka Publiczna przechowuje w swoich zbiorach 11 publikacji

medycznych wydanych w latach 1800 – 1945. Książki te można podzielić na dwie grupy.

Pierwsza to druki niemieckie, druga to polskie biografie , pamiętniki i wspomnienia lekarzy.

Najstarszym wydawnictwem medycznym w Koszalińskiej Bibliotece Publicznej jest

wydana w języku niemieckim przez Johanna Wilhelma Schmidta w Berlinie w 1804 roku ,

książka Hansa Heinricha Ludwiga von Held „Über das Meerbad bei Colberg und die beste

und wohlfeilste Art sich desselben mit Nutzen zu bedienen” ( O kąpielisku morskim w

Kołobrzegu i o najlepszym sposobie posługiwania się nim z pożytkiem). Na 97 stronach

autor opisuje zbawienny wpływ kąpieli morskich na zdrowie człowieka. Zaleca kąpiel bez

względu na pogodę 2 razy dziennie w godzinach 5-6 rano i wieczorem. Kąpiel polegała na

zanurzeniu całego ciała, wraz z głową a następnie nacieraniu piaskiem. Aby kuracja była

bardziej skuteczna autor zaleca popołudniową drzemkę i szklaneczkę wina do posiłku „Jest

to książka napisana z wielkim entuzjazmem i wiarą w lecznicze możliwości Kołobrzegu”8

J.W.Held „O kąpielisku morskim w Kołobrzegu …”

( strona tytułowa )

Z 1887 r. pochodzi kolejna pozycja z dziedziny

lecznictwa uzdrowiskowego. Jest nią książka

zatytułowana „Am Dünenstrand der Ostsee. Skizzen

und Erinnerungen aus den Ostseebädern” (Na

piaszczystych plażach Bałtyku. Szkice i wspomnienia

z kurortów Morza Bałtyckiego), napisana przez Adolfa

Kohut i wydana w Berlinie przez wydawnictwo Verlag

von J.L.B. Laverrenz w ramach serii „Europäische

Wanderungen” (Europejskie wędrówki ). Składa się z

dwóch części. Pierwsza zatytułowana „Die Seebäder Pommerns (Kurorty Pomorza) opisuje

i zachwala miejscowości położone na ówczesnym niemieckim Pomorzu Wschodnim .

Druga część zatytułowana „Rügen und seine Seebäder” ( Rugia i jej nadmorskie kurorty ),

8 Tamże, s.98

opisuje niemieckie kąpieliska położone na wyspach Rugia, Uznam, Wolin oraz na trasie w

kierunku Kołobrzegu.

Adolf Kohut „Szkice i wspomnienia z kurortów morza Bałtyckiego”

Inne książki z dziedziny balneologii, znajdujące się w Koszalińskiej Bibliotece Publicznej to :

wydana w 1912 r. „Luftkurort und Ostseebad Oliva”( Uzdrowiska i kąpiele w Bałtyku .Oliwa),

„Die Deutschen Ostsee Bäder” ( Niemieckie kurorty Morza Bałtyckiego) z 1913r. i nie

posiadająca roku ani miejsca wydania pozycja „Bad Polzin.Moor und Mineralbad.in der

Pommerschen Schweiz. Gründungsjahr des Bades 1688 . Das Ganze Jahr hindurch

Geöffnet “ ( Kurort Połczyn. Kąpiele mineralne i borowinowe w Szwajcarii Pomorskiej. Rok

założenia Kurortu 1688 . Czynne cały rok ).W 1928 roku wydawnictwo Bäder und

Verkehrsverlag G. m. b.H. w Berlinie wydało zbiór referatów pod wspólnym tytułem

„ Vorträge des III Lehrganges über Wohlfahrtspflege indeutschen Kurorten unter

besonderer Berücksichtigung der Heilwirkungen der deutschen Seebäder fur Ärzte und

Sozialbeamte” (Wykład III szkolenia o korzyściach leczenia w niemieckich uzdrowiskach a

w szczególności rozważania o leczniczych działaniach w niemieckich kurortach skierowane

do lekarzy i urzędników socjalnych), wygłoszonych na konferencji lekarzy i pracowników

socjalnych w Kołobrzegu w dniach 13 – 16 czerwca 1927 roku, Wykłady wygłosili między

innymi lekarze pracujący w tym okresie w Kołobrzegu, Dr Walter Behrend i Otto Kalb.Na

końcu książki umieszczono informację, że uczestnicy szkolenia mieli okazję zobaczyć

katolicki szpital uzdrowiskowy i sanatorium dziecięce Siloah w Kołobrzegu. Jak również

mogli pooddychać kołobrzeskim klimatem i sami przekonać się o jego leczniczych

walorach. Z tego samego roku ,1928 pochodzi druk autorstwa E. Jendreyczyka

„Der Balbierer zur Kolberger. Statuten und Willkuer-1598” (Balwierze w Kołobrzegu Statut i

sprawy sporne-1598 ) wydany przez Kołobrzeskie Zrzeszenie Historyczne. Jest to

oryginalny tekst statutu cechu balwierzy, zatwierdzony przez Radę Miejską w dniu 29

Listopada 1598 roku. Druk zawiera zbiór przepisów regulujących codzienne życie cechu,

wzajemne stosunki mistrzów i czeladników, sposób uzyskiwania stopnia mistrzowskiego.

Statut zawiera też przepisy umożliwiające Radzie Miejskiej sprawowanie kontroli nad

działalnością cechu.

E. Jędreyczyk „Balwierze w Kołobrzegu. Statut i sprawy sporne1558”

(strona przytytułowa i strona tytułowa)

Literaturę medyczną w języku polskim wydaną przed 1945 rokiem reprezentują w

Koszalińskiej Bibliotece Publicznej 4 pozycje. Pierwsza pochodzi z 1926 r. wydana w

Toruniu, Nakładem Towarzystwa Naukowego , napisana przez Ludwika Antoniego

Birkenmajera pod tytułem „Mikołaj Wodka z Kwidzyna zwany Abstemus: lekarz i astronom

Polski XV-go stulecia” W biografii możemy znaleźć między innymi informacje o wpływie

Mikołaja Wodki na rozbudzenie zainteresowań Mikołaja Kopernika, który był jego uczniem.

Druga, to wspomnienia Wojciecha Jacobsona, Polak, który podczas I wojny światowej był

lekarzem armii niemieckiej. Swoje wspomnienia zatytułowane „Z Armią Klucka na Paryż:

pamiętnik lekarza-Polaka” wydał własnym nakładem w Toruniu w 1934. Trzecią książkę

wydało Koło Miłośników Książki w Zamościu wraz z założycielem tego Koła dr. Zygmuntem

Klukowskim w 1937 roku. Są to Kazimierza Łukaszewicza „Wspomnienie starego lekarza :

o czasach Powstania Listopadowego 1825-1835”.

K.Łukaszewicz „Wspomnienia starego lekarza”(strona tytułowa)

Czwarta pozycja to „Pamiętniki Lekarzy” z 1939 wydane w Warszawie przez Zakład

Ubezpieczeń Społecznych - ostatnie wydawnictwo z dziedziny medycyny wydane przed II

wojną światową i znajdujące się w zbiorach Koszalińskiej Biblioteki Publicznej. Pozycja ta

jest pokłosiem konkursu zorganizowanego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych na

pamiętnik lekarz ubezpieczeniowego. W książce liczącej 678 stron, umieszczono 10

najlepszych prac konkursowych, a przedmowę napisał sam Melchior Wańkowicz. Na końcu

publikacji przytoczono recenzje, jakie na temat książki ukazały się w ówczesnej prasie. Oto

przykład jednej z nich zamieszczonej w „Wiadomościach Literackich” „Jest to kopalnia

faktów. Ale nie tylko faktów. Jest to niemal encyklopedia wiedzy o człowieku, jest to

przejmująca nauka, jakimi nieraz dziwnymi i krętymi drogami posuwa się cywilizacja.

Piękno, szczerość, uczciwość, choćby czasem z niekorzyścią dla siebie, zapał choć często

przepojony goryczą, ale zawsze niezłomny, duma pozwalająca przeciwstawić się głupim i

zbrodniczym napaściom motłochu, zaciekła wytrwałość – oto cechy bohaterów tej

imponującej swoją duchową wielkością książki. Pożeracze powieści zrezygnujcie raz jeden

z narkotyku zmyślonej fabuły, weźcie tę żywą prawdę do rękii przekonajcie się jak

wstrząsające potrafi być życie”9

9. Prasa o Pamiętnikach Lekarzy, W: Pamiętniki Lekarzy, Warszawa , 1939

„Pamiętniki Lekarzy”(strona tytułowa)

Biblioteka Pedagogiczna w Koszalinie w swoich zbiorach posiada 12 pozycji

medycznych ,które ukazały się w latach 1906 – 1939 Są to polskie i niemieckie druki.

Najstarsza publikacja polska to „Wstęp do fizjologji i psychologji porównawczej” Jacquesa

Loeb, wydana nakładem Księgarni Naukowej w Warszawie w 1906 roku. Jest to przekład:

Dr. Z. Szymanowskiego z wydania niemieckiego uzupełniony o wydanie angielskie , a

słowo wstępne napisał Ad. Mahrburg . Druga pozycja to wydany w Księgarni Gebethnera i

Wolffa w Krakowie w 1931 roku „Zarys Anatomji Artystycznej” napisany przez Dr Ludwika

Sobieszczańskiego. Słowo wstępne napisał Józef Mehoffer. Książka zawiera 50 ilustracji

.Autor w pierwszym rozdziale zatytułowanym „Pogląd Ogólny” napisał „ Cóż anatomja ma

wspólnego ze sztuką? Pozornie nic - zdawałoby się nawet, że każda z nich dąży w innym

kierunku do innego celu, a jednak historja uczy , że rozwój sztuk pięknych idzie zwartym

krokiem z postępem anatomji i że proces oddziaływania tej ostatniej na sztukę powtarza się

od wieków aż do dnia dzisiejszego . Bujny wiek renesansu i rzeźby francuskiej XIX-go

stulecia to czas największego rozwoju anatomji.”10

10 L Sobieszczański, Zarys anatomji artystycznej, Kraków, 1931 s.5

L. Sobieszczański „Zarys anatomji artystycznej”(strona tytułowa)

Trzecia pozycja ukazała się w 1933 roku. Jest nią „Ogólna Higjena Pracy” Autorstwa

Kazimierza Karaffa-Korbutta, wydana przez Instytut Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie.

Autor , profesor higieny na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie zaznaczył w

przedmowie, że treść książki starał się dostosować do działaczy praktycznych, a nie do

badaczy naukowych i że najwięcej miejsca poświęcił na omówienie „szkodliwości pracy

zawodowej”, gdyż zagadnienia te są najistotniejsze w ogólnej higienie pracy. Również z

1933 roku pochodzi następna pozycja z dziedziny medycyny, przechowywana w zbiorach

Biblioteki Pedagogicznej w Koszalinie. Jest nią drugie wydanie „Świata zmysłów” autorstwa

Prof. Wolfganga Buddenbrock. Tłumaczenia dokonał profesor Uniwersytetu Stefana

Batorego w Wilnie, Jan Dembowski, a książka ukazała się nakładem wydawnictwa Trzaska,

Evert i Michalski w Warszawie w ramach cyklu „Biblioteka Wiedzy” Ostatnia książka w

języku polskim to ”Zagadnienia seksualizmu dziecka i młodzieży szkolnej : biologja.

psychologja pedagogika” autorstwa Alberta Dryjskiego. Wydana w 1934 roku w Warszawie

nakładem Naszej Księgarni . Książka ukazała się w serii Bibljoteka Dzieł

Pedagogicznych .Autor, z wykształcenia psycholog, należący do prekursorów edukacji

seksualnej w Polsce, w okresie międzywojennym napisał ten podręcznik z myślą o

nauczycielach i wychowawcach. Biblioteka Pedagogiczna w Koszalinie posiada w swoich

zbiorach również 7 wydawnictw medycznych w języku niemieckim. Pierwsza pozycja

wydana w 1920 roku w Jenie przez wydawnictwo G.Fischer„ „Lehrbuch der

Kinderheilkunde”(Podręcznik Pediatrii ) autor E.Feer. Druga wydana w 1927 w Berlinie

przez wydawnictwo Julius Springer „ Verhandlugen der deutschen Gesellschaft fur

Chirurgie: einudfünfzigste Tagung 20-23 April 1927. (Pamiętniki Niemieckiego Towarzystwa

Chirurgicznego :pięćdziesiąta pierwsza sesja 20-23 Kwiecień 1927 ).Trzecia wydana w

1931 roku w Berlinie również przez wydawnictwo Julius Springer „Archiv für Klinische

Chirurgie : Kongressorgan der deutschen Gesellschaft für Chirurgie” ( Archiwum Kliniki

Chirurgicznej: Kongres Niemieckiego Towrzystwa Chirurgicznego).

„Archiwum kliniki chirurgicznej” (strona tytułowa)

Czwarta wydana w1933r. w Stuttgarcie przez wydawnictwo Kosmos Gerharda Venzmera

„ Regier des Stoffwechsels :Hormone und Innere Sekretion” (Regulator metabolizmu:

Hormony i gruczoły wydzielenia wewnętrznego). Piąta - wydana w 1938 w Lipsku przez

wydawnictwo Georg Thieme Jest to 12 poprawione i rozszerzone wydanie

„Krankenpflegelehrbuch”( Podręcznik opieki nad chorymi). Dwie ostatnie pozycje to wydane

w Berlinie w 1939 roku przez wydawnictwo Julius Springer dwa tomy „Lehrbuch der Inneren

Medizin „ (Podręcznik Chorób Wewnętrznych)

Biblioteka Wyższego Seminarium Duchownego w Koszalinie posiada w swoich

zbiorach 4 pozycje medyczne wydane w latach 1920 – 1936. Są to trzy druki niemieckie i

jeden polski, omawiające zagadnienia medycyny pastoralnej. Podręczniki te poruszają

sprawy ważne w pracy duszpasterskiej, dotyczące ludzkiej płciowości, miłości, małżeństwa,

rodziny, rozrodczości, a także wybranych zagadnień psychopatologii i troski o zdrowie

psychiczne, zagadnień kontaktu z chorym, niepełnosprawnym i umierającym człowiekiem

oraz higieny ogólnej. Najstarsza pozycja to wydana w 1920 r. w Paderborn, w drukarni

Verlag der Bonifacius „Pastoral Medizin” (Medycyna Pastoralna} napisana przez Dr. C.

Capellmanna, opublikowana przez dr. W. Bergmanna. Jest to 18 poprawione i uzupełnione

wydanie . Ta sama oficyna wydawnicza Verlag der Bonifacius była wydawcą kolejnej

książki zatytułowanej „Psychologie, Psychopathologie, Psychotherapie” (Psychologia,

Psychiatria Psychoterapia) w ramach serii „Grundriss der Pastoral-Medizin” (Zarys podstaw

medycyny pastoralnej) pod redakcją Dr Med. Alberta Niedermeyera.

„Psychologia Psychiatria Psychoterapia” ( strona przytytułowa i tytułowa

Kolejną pozycją jest książka Alberta Sleumera „Das organische Leben .Bd.1”(Życie

organiczne cz.1). Wydawnictwo to ukazało się w ramach serii „Die Moral in ihren

Beziehungen zur Medizin und Hygiene (Moralność w zachowaniach z medycyny i higieny)

dr med. Georg Surbled. Pozycję tą wydała drukarnia Verlag von Franz Borgmeyer w

Hildesheim prawdopodobnie w 1923 roku, gdyż w książce nie podano roku wydania.

„Medycyna pastoralna oraz podstawy higjeny codziennego życia w stosunku do

duszpasterza parafji” Pawła Gantkowskiego to ostatnia pozycja medyczna wydana do

1945r i znajdująca się w zbiorach biblioteki seminarium. Książka ukazała się w 1927 roku

wydana przez Księgarnię Św. Wojciecha w Poznaniu. W przedmowie autor informuje, że w

książce tej szerzej omówił sprawy higieny życia codziennego „ aby kapłan jako inteligent,

współdziałał z wszytkiemi innemi sferami inteligencji w kierunku zapobiegania chorobom

jako klęskom społecznym i przyczyniania się do podnoszenia fizycznej tężyzny narodu”11

11 P.Gantkowski, Medycyna Pastoralna,Poznań,1927 s.XI

P.Gantkowski „Medycyna Pastoralna”(strona tytyłowa)

Archiwum Państwowe w Koszalinie w swoich zbiorach przechowuje 4 dokumenty

wydane przed 1945 r. Trzy z nich to raporty o stanie zdrowia społeczeństwa, a czwarty to

pozycja omawiająca walory Połczyna Zdroju jako uzdrowiska. Z roku1883 pochodzi wydany

w drukarni Rudolfa Knoblocha w Kołobrzegu roczny raport sporządzony przez lekarza

rządowego doktora Freiherrn von Massenbach „Das öffentliche Gesundheitswesen im

Regierungsbezirk Cöslin im Jahre 1881 , General Bericht (Zdrowie publiczne w dystrykcie

rządowym w Koszalinie w roku 1881 Sprawozdanie ogólne). Raport składa się z 4

rozdziałów zatytułowanych : Ogólny stan zdrowia, Polityka zdrowotna, Pielęgniarstwo

publiczne i Personel medyczny. W roku 1884 ta sama drukarnia publikuje następny raport

dr Freiherrn von Massenbach dotyczący 1882 roku. Te sprawozdania informują, między

innymi, o stanie zdrowia ówczesnego społeczeństwa pomorskiego, zachorowalności,

śmiertelności i sposobach zapobiegania chorobom.

F.Massenbach “Zdrowie publiczne w dystrykcie rządowym w Koszalinie”(strona tytułowa)

„Das Gesundheitswesen des Preussischen Staates im Jahre 1902: Im Auftrage Seiner

Exzellenz des Herrn Ministers der geistlichen Unterrichts – und Medizinal -Angelegenheiten

bearbeitel von der Medizinal – Abteilung des Ministerimus”. (Opieka zdrowotna w państwie

Pruskim w roku 1902. Na polecenie Jego Ekselencji Pana Ministra do spraw Nauki i

Medycyny opracowana przez Oddziały Ministerialne) to kolejna publikacja przechowywana

w zbiorach Archiwum Państwowego w Koszalinie. Książka wydana w 1904 roku w Berlinie

przez wydawnictwo Verlag von Richard Schoetz omawia sytuację zdrowotną w państwie

niemieckim na początku XX wieku. Polzin. Moor-u Mineralbad in der Pommerschen

Schwieiz (Połczyn. Kąpiele mineralne i borowinowe w Szwajcarii Pomorskiej) to książka

która zawiera13 czarno białych fotografii przedstawiających park zdrojowy i najpiękniejsze

sanatoria Połczyna Autorem zdjęć jest F .Hahn . W książce nie podano miejsca i roku

wydania. Ze wstępu wynika że jest to publikacja wydana najprawdopodobniej w 1923 r .

Połczyn Kąpiele mineralne i borowinowe w Szwajcarii Pomorskiej

(strona tytułowa i fot. F.Hahn)

W zbiorach biblioteki Muzeum Pomorza Środkowego w Koszalinie przechowywana

jest książka napisana przez E. Jendreyczyka „ Beiträge zur Geschichte des Medizinal und

Zunstwesens in Köslin” (Wstęp do historii służby medycznej i cechów z nią związanych w

Koszalinie) Wydana w Koszalinie w 1909 r. przez wydawnictwo Hendess. W przedmowie

autor informuje, że starał się przedstawić szczegółowe informacje na temat lekarzy i

farmaceutów oraz gildii i cechów związanych z koszalińską medycyną i że przed nim nikt

nie dokonał tak rzetelnego opracowania tego tematu. Książka dzieli się na trzy części. W

pierwszej autor opisał dzieje koszalińskich aptek, w drugiej działania medyczne balwierzy,

łaziebników i kata, a trzecia część to rozporządzenia dotyczące działalności tych instytucji

(aptek i gildii) i przywileje uzyskane od władz miasta.

E. Jendreyczyk ”Wstęp do historii służb medycznych…”

(strona tytułowa)

Reasumując, wyżej przedstawiony zbiór książek medycznych wydanych do 1945

roku, zgromadzony w koszalińskich instytucjach, pokazuje dynamiczny postęp dokonujący

się w medycynie na przestrzeni XIX i XX wieku. Podręczniki medyczne (Biblioteka

Pedagogiczna, Biblioteka Wyższego Seminarium Duchownego ) uświadamiają nam jakie

choroby dotykały człowieka na przestrzeni lat , w jaki sposób niektóre z nich zostały

pokonane .Biografie i wspomnienie lekarzy ( Koszalińska Biblioteka Publiczna) pokazują

przed jakimi zadaniami stawali lekarz w różnych okresach historii , żeby nieść pomóc

cierpiącemu człowiekowi.

A tzw. Pomorzana ( Koszalińska Biblioteka Publiczna, Państwowe Archiwum, Biblioteka

Muzeum Pomorza Środkowego) stanowią istotne źródło historyczne dla badaczy historii

Koszalina, a szczególnie dla badaczy koszalińskiej historii medycyny.

Alicja WoźniakowskaGłówna Biblioteka Lekarska w WarszawieOddział w Koszalinie