RECENZJE 167

Ks. Dominik O s t r o w s k i. U�wi�cenie i kult. Liturgia Godzin w perspekty-wie soborowej definicji liturgii. �widnica: Adalbertus – Wydawnictwo WSD Diecezji �widnickiej 2013 ss. 350. ISBN: 978-83-60663-78-3.

Reforma Soboru Watyka�skiego II przyniosa wiele zmian w dziedzinie sprawo-wania sakramentów oraz ich teologicznego i pastoralnego znaczenia. Podj�to prace nad przygotowaniem reformy liturgicznej, okre�lajc jej ramy oraz kierunek, które zamieszczono w pierwszym dokumencie Soboru – Konstytucji o liturgii Sacrosanc-tum Concilium. Na kanwie reformy sakramentów podj�to tak�e prace nad reform Breviarium Romanum. Oprócz uproszczenia oficjum poprzez zmniejszenie liczby psalmów odmawianych w cigu tygodnia oraz innych zmian dokonanych na pod-stawie reformy Vaticanum II zmieniono tak�e nazw� „oficjum” na „Liturgia Godzin”, co spotkao si� z pen aprobat. Pierwszy raz w historii Officium Divinum zostao okre�lone mianem liturgii w �cisym tego sowa znaczeniu. Potrzebne okazao si� uza-sadnienie wprowadzonej zmiany, cho� pocztkowo na ten aspekt nie zwracano uwagi. Problem wprowadzenia nazwy „liturgia” w miejsce dawnego „brewiarza” podejmuje ks. Dominik Ostrowski w swojej pracy habilitacyjnej pt. U�wi�cenie i kult. Liturgia Godzin w perspektywie soborowej definicji liturgii. Autor podejmuje temat raczej pomijany w refleksji nad Liturgi Godzin, jego praca jawi si� zatem jako nowatorska w kontek�cie bada� aktualnie prowadzonych w tej dziedzinie. Celem autora jest ponadto ukazanie, w jaki sposób w Liturgii Godzin realizowane s u�wi�cenie i kult. Wieloaspektowy wymiar tego studium oraz jego cele ukazuje „Wst�p” do pracy.

W rozdziale pierwszym natomiast autor podejmuje refleksj� nad zasadno�ci u�ywania nazwy „liturgia” w odniesieniu do Officium Divinum po reformie Soboru Watyka�skiego II. Analizujc poszczególne elementy definicji liturgii wedug KL 7, autor odnosi je do Liturgii Godzin. Najpierw przyglda si� samej definicji liturgii i dwom podstawowym jej aspektom: misterium i celowo�ci. W dalszej cz��ci rozdzia-u swoj uwag� skupia ju� na samej Liturgii Godzin i jej definicji w nawizaniu do definicji liturgii z KL 7. W tym miejscu rozwa�a tez pokrótce u�wi�cenie i kult w Li-turgii Godzin i zagadnienie znaku dostrzegalnego (signum sensibile) w tej�e liturgii.

W rozdziale drugim autor podejmuje problematyk� znaków u�wi�cenia i znaków kultu. Swój wywód rozpoczyna od zdefiniowania poj�� znaku i symbolu oraz wy-kazania ró�nic i podobie�stw mi�dzy nimi. W konkluzji podkre�la, �e b�dzie u�ywa terminu „znak dostrzegalny” w odniesieniu do liturgii. Zasadno�� takiego podej�cia autor stara si� udowodni� poprzez zdefiniowanie znaku liturgicznego, wychodzc najpierw od poj�cia znaku w ogólno�ci. Przy tym w pierwszej kolejno�ci uwag� zwraca na u�ywanie terminu „znak” w teologii, potem za� na rozumienie znaków �wi�tych, nawizujc tu w sposób szczególny do �w. Augustyna i u�ywanych przeze� terminów signum i sacramentum. Zwraca tak�e uwag� na korelacj� sowa i znaku. W dalszej cz��ci rozdziau autor mówi o funkcji znaku liturgicznego, czyli o u�wi�-ceniu i kulcie, zwracajc przy tym szczególn uwag� na zastosowanie w soborowej

ROCZNIKI TEOLOGICZNE 61 : 2014 z. 8 s. 167-169

RECENZJE 168

definicji terminu signum sensibile, co daje mu asumpt do u�ywania terminu „znak liturgiczny”. Autor przedstawia teraz definicj� liturgii opart na kompilacji punktów 7 i 21 Konstytucji o liturgii. Nast�pnie obja�nia szersze znaczenie takich poj��, jak „ryt”, „obrz�d” i „znak materialny” w odniesieniu do Liturgii Godzin.

Trzeci rozdzia po�wi�cony jest dokadniejszemu ukazaniu obrz�du (ritus) znaku liturgicznego w Liturgii Godzin. Autor przedstawia najpierw drog�, jak trzeba prze-by�, aby doj�� od wydarzenia historycznego do celebracji liturgicznej. Wymienia przy tym i omawia nast�pujce punkty: wydarzenie historyczne, jego intelektualna i sow-na interpretacja, umiejscowienie interpretacji sownej wewntrz celebracji anamne-tycznej. Nast�pnie autor omawia funkcj� sowa w liturgii, skupiajc si� szczególnie na sowie Bo�ym i jego funkcji znakowej. Funkcj� t� sowo Bo�e spenia w Liturgii Godzin w sposób dwojaki: jako znak kultu i jako znak u�wi�cenia. W tym miejscu autor mówi o te� liturgicznych funkcjach psalmów i czyta� biblijnych: psalmy peni funkcj� kultyczn, a czytania biblijne u�wi�cajc, wynikajc z ich suchania przez wiernych. W podsumowaniu autor zwraca uwag� na szczególn rol� sowa Bo�ego w innych celebracjach liturgicznych i porównuje j z funkcj sowa Bo�ego w Liturgii Godzin, ukazujc w ten sposób nieodzowno�� sowa Bo�ego we wszelkich rodzajach celebracji liturgicznych.

W rozdziale czwartym, który stanowi najobszerniejsz cz��� recenzowanego stu-dium, autor podejmuje problem gatunków literackich wyst�pujcych w tekstach Litur-gii Godzin, które bada pod ktem ich funkcjonalno�ci jako narz�dzi interpretacji „materii” Liturgii Godzin, czyli sowa Bo�ego (s. 129). Najpierw zajmuje si� zagad-nieniem euchologii w funkcji kultu, czyli takimi elementami oficjum jak antyfony (autor dokadnie analizuje poszczególne funkcje antyfon, czyli funkcj� tematyczn, typologiczn, medytacyjn, antyfony ad Evangelium, �witeczne, adwentowe „O” i maryjne), nagówki psalmów i sentencje chrystologiczne, doksologie oraz oracje psalmiczne. Dalej przedstawiana jest euchologia w funkcji u�wi�cenia, czyli wszyst-kie te elementy oficjum, które wspieraj odbiór goszonego sowa Bo�ego, a miano-wicie responsoria i wersety, teksty patrystyczne i hagiograficzne, homilie i momenty ciszy. Nast�pnie autor omawia euchologi� ogóln, czyli te elementy oficjum, które wspótworz znak liturgiczny w sensie ogólnym, odnoszc si� do kultu i soteriologii Liturgii Godzin. Omawiane w tym kontek�cie elementy to kantyki ewangeliczne, pro�by, Modlitwa Pa�ska, oracje i hymny (omówione tutaj bardziej szczegóowo). Warto w tym miejscu wspomnie�, �e przy omawianiu funkcji poszczególnych ele-mentów oficjum autor podaje te� ich historyczn genez� i sukcesywne przemiany. Stosuje w tym celu wielokrotnie obszerne zestawienia tabelaryczne, w których umie-szcza obok siebie porównawczo teksty omawianych cz��ci oficjum z ró�nych epok formowania si� Liturgii Godzin. Dzi�ki temu czytelnik ma mo�liwo�� szerzej spoj-rze� na dany problem i porówna� aktualn struktur� oficjum z porzdkiem poprzednio obowizujcym. W omawianym rozdziale autor analizuje tak�e elementy kultu sto-sowane przy sprawowaniu oficjum, które nazywa „znakami modlitwy”. Do owych

RECENZJE 169

znaków zalicza przestrze� �wi�t, postawy (stojc i siedzc), milczenie �wi�te, ukon, znak krzy�a, szaty liturgiczne, �wiato i kadzido. W podsumowaniu rozdziau autor zbiera wnioski uzyskane z analizy omawianych zagadnie� i ich odniesie� do euchologii Liturgii Godzin, stanowicej skuteczne narz�dzie u�wi�cenia czowieka przez zawarte w niej sowo Bo�e.

Rozdzia pity omawianego studium traktuje o u�wi�ceniu i kulcie w celebracji Liturgii Godzin. Autor rozpoczyna od refleksji na temat czasu w Liturgii Godzin, omawiajc od strony historyczno-funkcyjnej pory dnia, „prawdziwo�� czasu” i rytm tygodniowy. Nast�pnie mówi o Liturgii Godzin w su�bie sowa Bo�ego, wyja�niajc w tym punkcie takie zagadnienia jak: usuni�cie psalmów zorzeczcych z oficjum, przypisanie odpowiednich psalmów i kantyków do pory dnia oraz samego dnia w od-mawianym oficjum, funkcje czyta� krótkich i dugich (w Godzinie Czyta�). W dalszej cz��ci tego rozdziau autor opisuje rol� godzin kanonicznych w przestrzeni sowa Bo-�ego. Przedstawia tu nast�pujce zagadnienia: rozwój ukadu psalmów w oficjum na przestrzeni wieków, wygld oficjum staro�ytnego, kompozycja gównych godzin (omawia m.in. genez� i histori� ich powstania), szczegóowe omówienie struktury po-szczególnych godzin zawartych w odnowionej Liturgia Horarum. W podsumowaniu rozdziau autor ukazuje, jak odnowiony Brewiarz uwydatnia rol� sowa Bo�ego w od-mawianym oficjum, zachowujc tradycyjny sens jego struktury, przy jednoczesnym jego uproszczeniu i wzbogaceniu o nowe elementy.

Autor dodaje jeszcze ekskurs, którego celem jest porównanie Liturgii Godzin i Eu-charystii w kontek�cie odkrytych wspólnych cech tych dwu celebracji liturgicznych. Autor wymienia i omawia wspólne dla obu liturgii elementy, takie jak: uwielbienie, dzi�kczynienie, wspomnienie tajemnicy zbawienia, modlitwa bagalna i przedsmak niebia�skiej chway. Dodatkowo wskazuje, �e Liturgia Godzin prowadzi do Eucha-rystii. W samym zako�czeniu dziea autor zawar ogólne podsumowanie przeprowa-dzonego studium i poda wnioski, jakie wynikaj z analizy podj�tego tematu.

Praca ks. Dominika Ostrowskiego stanowi bogate ródo wiedzy o Liturgii Godzin i zawiera szerokie spektrum tematyczne dotyczce tego� oficjum. Autor w peni zrea-lizowa cele postawione we „Wst�pie” do omawianej pracy i przedstawi temat w bar-dzo klarowny i logiczny sposób, przechodzc pynnie przez poszczególne zagad-nienia. Na szczególn uwag� zasuguje szeroki repertuar wykorzystanych róde, po-czynajc od dokumentów pierwotnego Ko�cioa, poprzez dziea najwa�niejszych autorów zajmujcych si� omawianym zagadnieniem, a sko�czywszy na najnowszych badaniach nad Liturgi Godzin. Ksi�ka ks. Dominika Ostrowskiego z pewno�ci za-interesuje wszystkich, chccych pog�bi� swoj wiedz� na temat powszechnej mo-dlitwy Ko�cioa, a dzi�ki szczególnemu spojrzeniu na u�wi�cajcy walor Liturgii Go-dzin pomo�e tak�e zg�bi� duchowe korzy�ci pynce z odmawiania tego� oficjum nie tylko przez osoby do tego powoane, ale te� osoby �wieckie.

Sebastian Natoniewski