Recenzenci: prof. dr hab. Lech Gardocki drhab.PawełPodrecki

Redaktorprowadzący:AgnieszkaSzopińska

Redakcjaikorekta:DanutaKozaczewska

Projektokładki:KatarzynaJuras

Ilustracjanaokładce©AlexeyPopov/fotolia.com

PublikacjadofinansowanaprzezUniwersytetWarszawskiWydziałPrawaiAdministracjiześrodkówprzyznanychnaprojektbadawczynr2011/01/B/HS5/05372przezNarodoweCentrumNauki

Copyright©byWydawnictwoNaukoweScholar,Warszawa2013

ISBN978-83-7383-645-7

WydawnictwoNaukoweScholarSpółkazo.o.ul.KrakowskiePrzedmieście62,00-322Warszawatel./fax228289391;228289563;228265921działhandlowy:jakwyżejwew.105,108e-mail:info@scholar.com.plwww.scholar.com.pl

WydaniepierwszeSkładiłamanie:WNScholar(Stanisław Beczek)Drukioprawa:KMFabrykaDruku

Spis treści

Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

Od Autorki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

Rozdział1Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171.1. Uwagiwstępne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171.2. Uźródełwspółczesnegoprawakonkurencji. . . . . . . . . . . . . . . . . 191.3. CzyEuropapójdziewśladyAmeryki? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211.4. Wobliczuwzrastającejliczbypaństwdokonującychkryminalizacji

naruszeńkartelowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241.5. Celeopracowaniaipytaniabadawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261.6. Płaszczyznyimetodybadawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

1.6.1. Płaszczyznybadawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291.6.2. Metodybadawcze. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

1.7. Kwestieterminologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

Rozdział2Zwalczanie karteli – problematyka prawno-ekonomiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 432.1. Porozumieniekartelowejakoformawalkirynkowej . . . . . . . . . . . . 432.2. Rywalizacjarynkowazzastosowanieminnychmetod . . . . . . . . . . . 452.3. Ekonomiczneźródłarozwojuprawakartelowego . . . . . . . . . . . . . . 472.4. Ekonomiczne(inietylko)podstawydefinicjinaruszeńkartelowych . . . . 492.5. Znaczenienurtuekonomizacjiwpraktycestosowaniaprawakonkurencji 51

Rozdział3Podstawy odpowiedzialności za naruszenia kartelowe… w unijnym i polskim prawie antymonopolowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 553.1. Porozumieniekartelowejakodeliktadministracyjny . . . . . . . . . . . . 553.2. Rozwójprawakartelowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

3.2.1. Historycznekorzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 583.2.2. Ewolucjaunijnegoprawakartelowego . . . . . . . . . . . . . . . . 593.2.3. Ewolucjapolskiegoprawakartelowego . . . . . . . . . . . . . . . 62

3.3. Zróżnicowanieźródełprawawewspółczesnymprawiekonkurencji . . . . 673.3.1. Źródłaunijnegoprawadotyczącegopraktykkartelowych . . . . . . 673.3.2. Uregulowaniaocharakterzesoft lawwunijnymprawiekonkurencji 693.3.3. ZawiadomieniaKomisjiwsprawienajlepszychpraktyk. . . . . . . 71

6

3.3.4. Źródłapolskiegoprawaantymonopolowegodotyczącegopraktykkartelowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

3.3.5. Uregulowaniaocharakterze soft lawwpolskimprawieantymonopolowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

3.4. Zakazporozumieńkartelowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 743.5. Pojęcieprzedsiębiorcyizwiązkuprzedsiębiorców . . . . . . . . . . . . . 76

3.5.1. Szerokiefunkcjonalnepojęcieprzedsiębiorstwawprawieunijnym 763.5.2. Pojęcieprzedsiębiorcywpolskimprawiekonkurencji . . . . . . . . 81

3.6. Pojęcieirodzajeporozumieńkartelowych . . . . . . . . . . . . . . . . . 853.6.1. Pojęcieporozumienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 853.6.2. Możliwośćwpływunahandelmiędzypaństwamiczłonkowskimi . 863.6.3. Otwartykatalogporozumieńkartelowych . . . . . . . . . . . . . . 893.6.4. Porozumieniazakazanezewzględunacellubnaskutek

(object i effect) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 903.6.5. Odczuwalnośćibagatelnośćograniczeńkonkurencji . . . . . . . . 933.6.6. Porozumieniapolegającenawymianieinformacji . . . . . . . . . . 95

3.7. Wyłączeniaspodzakazuporozumieńkartelowych . . . . . . . . . . . . . 963.8. Porozumieniakarteloweazachowaniaparalelne . . . . . . . . . . . . . . 983.9. Zbiegprzepisówozakazieporozumieńiozakazienadużyciapozycji

dominującej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101

Rozdział4Szczególne formy uczestnictwa w porozumieniach kartelowych . . . . . . 1024.1. Różnorodnośćformudziałuwporozumieniukartelowym . . . . . . . . 1024.2. Pomocnictwojakoformawspółdziałaniawporozumieniukartelowym

(facilitator liability) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1054.2.1. Czydziałaniaspółkidoradczejsąformąuczestnictwawkartelu? 1054.2.2. Karalnośćuczestnictwaspółkidoradczejwnaruszeniukartelowym

–nowościąwpraktyceantymonopolowej?. . . . . . . . . . . . . 1064.2.3. SpórwsprawieAC-Treuhand AG . . . . . . . . . . . . . . . . . 1074.2.4. Kolejnedecyzjedotyczącepomocnictwawsprawachkartelowych 112

4.3. Odpowiedzialnośćbiernegouczestnikauzgodnieńkartelowych . . . . . 1154.3.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1154.3.2. Biernyuczestnikspotkaniaabiernyuczestnikporozumienia–

uwagipolemiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1184.3.3. Biernyuczestnikspotkania–pomocnikiemprzezzaniechanie? . . 119

4.4. Wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121

Rozdział5Podmiotowe umiejscowienie odpowiedzialności za naruszenia kartelowe 1235.1. Odpowiedzialnośćzanaruszeniawramachgrupykapitałowej

(parental liability) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1235.1.1. Uwagiwstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1235.1.2. Decydującywpływpodmiotudominującego–standarddowodowy

wświetleorzecznictwaunijnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124

7

5.1.3. Odpowiedzialnośćpodmiotudominującegoaproblemwiny . . . 1295.1.4. Wpływnapolitykęhandlowąjakopodstawadomniemania

decydującegowpływu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1295.1.5. Drogadoobaleniadomniemaniadecydującegowpływu. . . . . . 1305.1.6. Ocenadomniemaniadecydującegowpływuwsytuacjiniepełnej

własnościudziałów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1315.1.7. Odpowiedzialnośćpodmiotudominującegowramach

joint ventures . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1335.1.8. Solidarnaodpowiedzialnośćzagrzywnę . . . . . . . . . . . . . . 1345.1.9. Odpowiedzialnośćpodmiotudominującego–wątpliwościiuwagi

krytyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1345.1.10. Potrzebanowegokierunku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1365.1.11. Wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140

5.2. Odpowiedzialnośćnastępcyprawnego(successor liability) . . . . . . . 1415.2.1. Uwagiwstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1415.2.2. Odpowiedzialnośćnastępcyprawnego

wświetleorzecznictwaunijnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1415.2.3. Odpowiedzialnośćnastępcyprawnego

wświetleorzecznictwapolskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . 1455.2.4. Przenoszenieodpowiedzialnościnanastępcę–uwagikrytyczne 1465.2.5. Wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147

Rozdział6Sankcje administracyjne, penalne i cywilne… z tytułu naruszeń kartelowych w unijnym i polskim prawie antymonopolowym . . . . . . . . . . . . . . 1496.1. Sankcjeadministracyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149

6.1.1. Pojęciesankcjiwprawieadministracyjnym . . . . . . . . . . . . 1496.1.2. RodzajedecyzjiwydawanychprzezKomisjęiPrezesaUOKiK . . 1506.1.3. Rodzajesankcjiadministracyjnych(bezpierwiastkapenalnego) . 151

6.1.3.1. Stwierdzeniepraktykiograniczającejkonkurencję i nakaz jej zaniechania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151

6.1.3.2. Uznaniepraktykizaograniczającąkonkurencję istwierdzeniezaniechaniajejstosowania . . . . . . . . . 153

6.1.3.3. Zastosowanieśrodkówtymczasowych(interim measures) 1536.1.3.4. Nałożeniezobowiązanianaprzedsiębiorstwo

(commitment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1556.2. Sankcjepenalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161

6.2.1. Podstawynakładaniagrzywienwsprawachkartelowych wprawieunijnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161

6.2.2. Zasadywymiarugrzywienwsprawachkartelowych wprawieunijnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163

6.2.3. Podstawynakładaniakarpieniężnychwsprawachkartelowychwprawiepolskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169

6.2.4. Zasadywymiarukarpieniężnychwsprawachkartelowychwprawiepolskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170

8

6.2.5. Wzrostkarwewspółczesnejpraktyceantymonopolowej . . . . . 1746.2.6. Znaczeniefunkcjigwarancyjnejzasadstosowaniakarpieniężnych 177

6.2.6.1. Zasadaokreślonościnaruszeniajakopodstawy nałożeniakary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178

6.2.6.2. Zasadaokreślonościkary . . . . . . . . . . . . . . . . . 1816.2.7. Subiektywnepodstawynakładaniakar . . . . . . . . . . . . . . . 183

6.3. Dobrowolnepoddaniesięodpowiedzialnościwpostępowaniach ugodowychwsprawachkartelowychprowadzonychprzezKomisję . . . 194

6.4. Dobrowolnepoddaniesiękarzewświetleprojektupolskiejustawy ozmianieustawyoochroniekonkurencjiikonsumentów . . . . . . . . 196

6.5. Sankcjecywilnoprawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1976.6. Wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201

Rozdział7Polityka łagodzenia kar (leniency) w sprawach kartelowych . . . . . . . . 2047.1. Uwagiwstępne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2047.2. ProgramleniencywStanachZjednoczonych . . . . . . . . . . . . . . . 2057.3. Zasadyprogramuleniencywunijnymsystemieprawakonkurencji . . . 2077.4. Zasadyprogramuleniencywpolskimsystemieprawakonkurencji . . . 2107.5. Rosnącaliczbapaństwstosującychprogramyleniency . . . . . . . . . . 2117.6. Działaniazmierzającedoharmonizacjiprogramówleniency

wpaństwachUE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2127.7. Zróżnicowaniezasadprogramówleniency

wpaństwachczłonkowskichUE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2147.8. PoszukiwanianowychrozwiązańwpaństwachczłonkowskichUE . . . 2187.9. Zasadyprogramuleniencywświetleprojektupolskiejustawy

ozmianieustawyoochroniekonkurencjiikonsumentów . . . . . . . . 2227.10. Wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223

Rozdział8Charakter sankcji penalnych w sprawach o administracyjne delikty kartelowe… w świetle orzecznictwa strasburskiego i unijnego . . . . . . . . 2258.1. Uwagiwstępne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2258.2. Spórocharaktergrzywienwsprawachantymonopolowych . . . . . . . 228

8.2.1. NaturagrzywienwświetlerozporządzeniaRadynr1/2003 . . . . 2288.2.2. Praktyczneukierunkowaniesporu–zarzutnaruszeniaart.6ust.1

EKPCz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2288.3. Kierunkiworzecznictwiestrasburskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230

8.3.1. Pojęcieoskarżeniawsprawiekarnejwsprawachniezwiązanychzprawemkonkurencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2308.3.1.1. Pierwszeinterpretacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2308.3.1.2. TrzykryteriawsprawieEngel . . . . . . . . . . . . . . . 2328.3.1.3. Pojęciehard-core’owegoprawakarnego

wsprawieJussila . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233

9

8.3.2. Pojęcieoskarżeniawsprawiekarnejwsprawachzzakresuprawakonkurencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2358.3.2.1. PierwszepróbyuzyskaniainterpretacjiETPCz . . . . . . 2358.3.2.2. WyrokwsprawieMenarini Diagnostics . . . . . . . . . 2388.3.2.3. Zdanieodrębnewwyroku

wsprawieMenarini Diagnostics . . . . . . . . . . . . . 2408.4. Kierunkiworzecznictwiesądówunijnych . . . . . . . . . . . . . . . . 241

8.4.1. Pojęcieoskarżeniawsprawiekarnejworzecznictwie sądówunijnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241

8.4.2. TrzykryteriazesprawyEngelwsprawieŁukasza Bondy . . . . . 2428.4.3. WpływwyrokuwsprawieMenarini Diagnostics na orzecznictwo

unijnewsprawachonaruszeniaprawakonkurencji . . . . . . . . 2448.4.4. Pojęciepełnejsądowejjurysdykcjiipełnejskutecznejkontroli . . 245

8.5. Spóroklasyfikacjęczyostandardy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2468.5.1. DrogadointernalizacjistandardówprawwUE . . . . . . . . . . 2468.5.2. NadaniemocyprawniewiążącejKarciePrawPodstawowych

UniiEuropejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2508.5.3. PerspektywaprzystąpieniaUniiEuropejskiejdoEKPCz . . . . . 252

Rozdział9Przestępstwa kartelowe. Między kryminalizacją tradycyjną a ukrytą . . . 2569.1. Uwagiwstępne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2569.2. Amerykańskiekorzeniekryminalizacjiwsprawachkartelowych. . . . . 2589.3. Sankcjekarnewniektórychkrajowychsystemachprawakonkurencji

a prawo unijne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2719.4. Podstawykryminalizacjinaruszeńkartelowychwwybranych

państwachUniiEuropejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2769.4.1. Austria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2769.4.2. Czechy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2789.4.3. Dania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2819.4.4. Estonia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2829.4.5. Francja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2849.4.6. Grecja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2889.4.7. Hiszpania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2919.4.8. Holandia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2939.4.9. Irlandia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2949.4.10. Litwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2999.4.11. Niemcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3029.4.12. Portugalia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3069.4.13. Rumunia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3109.4.14. Słowenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3109.4.15. Szwecja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3129.4.16. Węgry. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3189.4.17. WielkaBrytania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3229.4.18. Włochy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332

10

9.5. Przestępstwozmowyprzetargowejwpolskimsystemieprawakarnego . 3349.5.1. Podstawyodpowiedzialnościzazmowęprzetargowązart.305

polskiegokodeksukarnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3349.5.2. Możliwościwykorzystaniaart.305k.k.dozwalczaniaporozumień

kartelowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3389.5.3. Porównaniezakresubezprawnościzmowyprzetargowejzustawy

oochroniekonkurencjiikonsumentówiart.305k.k. . . . . . . . 3389.5.4. Przestępstwozmowyprzetargowejjakopodstawa

odpowiedzialnościpodmiotuzbiorowego . . . . . . . . . . . . . 3399.6. Penalizacjanaruszeńkartelowychosóbfizycznych

wtrybieadministracyjnymwświetlepolskiegoprojektuustawy z21listopada2012r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340

9.7. Czywartoiśćwstronękryminalizacjinaruszeńkartelowych? . . . . . . 3429.7.1. Rodzajekariichskutecznośćwsprawachkartelowych . . . . . . 342

9.7.1.1. Karawięzienia–czyskuteczna? . . . . . . . . . . . . . 3429.7.1.2. Grzywna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3449.7.1.3. Dyskwalifikacjadyrektora . . . . . . . . . . . . . . . . . 345

9.7.2. Działaniaodszkodowawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3479.7.3. Czynnikiprzesądzająceoskutecznościodpowiedzialności

karnejzanaruszenia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3489.7.4. Kryminalizacjakarteliaspecyfikakompetencjiorganów

wpaństwachUE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3509.7.5. Znaczenieindywidualnegozawiadomieniaonaruszeniu

(whistle blowing programmes) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3529.8. Wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354

Rozdział10Zbieg podstaw odpowiedzialności w sprawach kartelowych… a zasada proporcjonalności i zasada ne bis in idem . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36010.1. Uwagiwstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36010.2. Głównewariantyzbiegupodstawodpowiedzialnościzwiązanej

zsankcjamipenalnymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36210.3. Zbiegodpowiedzialnościcywilnejz„penalną” . . . . . . . . . . . . . 36310.4. Reasumpcjapostępowaniaazasadane bis in idem . . . . . . . . . . . 36410.5. Zasadaproporcjonalnościizasadane bis in idem . . . . . . . . . . . . 366

10.5.1. Zasadaproporcjonalności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36610.5.2. Zasadane bis in idem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367

10.6. Zbiegpodstawodpowiedzialnościpowiązanyzzastosowaniemprawaunijnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37310.6.1. Zbiegpodstawodpowiedzialnościwkrajowymiwunijnym

prawie konkurencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37310.6.2. Zbiegpodstawodpowiedzialnościwunijnymprawiekonkurencji

iwsystemachprawnychpaństwspozaUE. . . . . . . . . . . . 37610.6.2.1. Sprawa Archer Daniels Midland Co. i Archer Daniels

Midland Ingredients . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376

11

10.6.2.2. Sprawy:Showa Denko KK, SGL Carbon AG, Tokai Carbon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381

10.6.3. Zbiegpodstawodpowiedzialnościwkrajowymiunijnymprawiekonkurencjiwodniesieniudoróżnegoobszarulubczasu . . . . 385

10.7. ZbiegpodstawodpowiedzialnościwsystemieparalelnychkompetencjiorganówpaństwczłonkowskichUniiEuropejskiej . . . . . . . . . . . 388

10.8. Zbiegpodstawodpowiedzialnościwkrajowymsystemieprawa . . . . 39110.8.1. Zbiegodpowiedzialnościkarnejzodpowiedzialnością

administracyjnąwświetleorzecznictwaETPCziTrybunałuSprawiedliwości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391

10.8.2. Zbiegodpowiedzialnościadministracyjnejikarnej ztytułuzmowyprzetargowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . 399

10.8.3. Zbiegodpowiedzialnościosobyfizycznejbędącejprzedsiębiorcąztytułuróżnychdeliktówadministracyjnych . . . . . . . . . . 399

10.8.4. Zbiegodpowiedzialnościztytułudeliktuadministracyjnego iztytułunaruszeniaustawyoodpowiedzialnościpodmiotówzbiorowychzaczynyzabronionepodgroźbąkary . . . . . . . 400

10.8.5. Problematykazbieguodpowiedzialnościadministracyjnejzodpowiedzialnościąkarnąwpolskimpiśmiennictwie . . . . . 401

10.8.6. Przypadkipodwójnegokarania–kierunkiorzecznictwa TrybunałuKonstytucyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 405

10.9. Wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409

Rozdział11Perspektywy współpracy na rzecz kryminalizacji karteli po wejściu w życie Traktatu z Lizbony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41811.1. Uwagiwstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41811.2. Ewolucjazasadwspółpracywsprawachkarnych

wświetlepostanowieńTFUE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42011.3. Możliwościkryminalizacjikartelinaszczebluunijnym

wobrębiedawnegoIfilaru–przedTraktatemzLizbony . . . . . . . . 42611.4. Możliwościdziałańnarzeczkryminalizacjikarteliwramachwspółpracy

państwUEwsprawachkarnychwobrębiedawnegoIIIfilaru–przedTraktatemzLizbony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 428

11.5. Współczesneperspektywykryminalizacjikartelinaszczebluunijnym 43311.6. Współczesnemożliwościdziałańnarzeczkryminalizacjikarteli

wramachwspółpracypaństwUEwsprawachkarnych . . . . . . . . . 43411.6.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43411.6.2. Pojęcieifunkcjanormminimalnychwrozumieniuart.83TFUE 43511.6.3. RóżnorodnośćpodstawprzyjmowaniadyrektywwTFUE. . . . 43511.6.4. Czyart.83ust.1TFUEmożebyćpodstawądziałań

narzeczkryminalizacjikarteliwpaństwachUE? . . . . . . . . 43711.6.5. Czyart.83ust.2TFUEmożebyćpodstawądziałańunijnych

narzeczkryminalizacjikarteliwpaństwachczłonkowskich? . . 440

11.7. PrzyszłefunkcjeProkuraturyEuropejskiejamożliwościrozszerzeniajejkognicjinazwalczaniekarteli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444

11.8. Wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 446

Rozdział12Programy zgodności (compliance) – nowa forma zapobiegania kartelom 44812.1. Istotaiceleprogramówzgodności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44812.2. Praktyczneaspektyprogramówzgodnościwprzedsiębiorstwach . . . . 45112.3. Rozwójprogramówzgodności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 452

12.3.1. Różnorodnośćrozwiązańwprogramachzgodności . . . . . . . 45212.3.2. Compliance matter–przewodnikKomisjidlaprzedsiębiorstw 458

12.4. Wpływprogramówzgodnościnawymiarkarywświetleorzecznictwaunijnego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 460

Podsumowanie i wnioski końcowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 464 I. Wposzukiwaniunowychrozwiązańprawnych–

perspektywykryminalizacjikarteli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 464 II. Potrzebawykorzystaniawprawieantymonopolowymdorobku

prawakarnegodotyczącegopostacizjawiskowych . . . . . . . . . . . 468III. Potrzebawypracowaniazasaddotyczącychpodmiotowego

umiejscowieniaodpowiedzialnościzanaruszeniaprawakonkurencji . . 470 IV. Potrzebaumocnieniagwarancyjnejfunkcjizasadstosowania

karpieniężnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 472 V. Leniency . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473VI. Uwagikrytycznent.zasadyne bis in idemwprawieunijnym . . . . . . 474VII. Nierozwiązaneproblemyzbieguodpowiedzialnościzaprzestępstwa

ideliktyadministracyjnewprawiekrajowym . . . . . . . . . . . . . . 478VIII. PerspektywykryminalizacjikartelipoTraktaciezLizbony . . . . . . . 480IX. Perspektywydochodzeniaodszkodowańprzezpodmiotypokrzywdzone

praktykamikartelowymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 481 X. Przyszłośćzwalczaniakartelinależydocompliance . . . . . . . . . . . 482XI. Dalszyrozwójwspółpracymiędzynarodowej . . . . . . . . . . . . . . 482

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 484

Summary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 508