Recenzent: Dr inż. Edward Musiał - Referat prezentowany w trakcie Gdańskich Dni Elektryki 2010 i opubliko-

wany w Zeszytach Naukowych WEiA Politechniki Gdańskiej Nr 27

KONTROLA STANU INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH NISKIEGO NAPIĘCIA –

PRZEGLĄD AKTUALNYCH WYMAGAŃ W ZAKRESIE PRÓB I POMIARÓW

Stanisław CZAPP

Politechnika Gdańska, Wydział Elektrotechniki i Automatyki

Streszczenie: W artykule omówiono zasady wykonywania prób i pomiarów w instalacjach elektrycz-

nych niskiego napięcia. Szczególną uwagę zwrócono na zmiany wymagań w tym zakresie wprowadzone

przez nowe wydanie normy PN-HD 60364-6:2008 Instalacje elektryczne niskiego napięcia – Część 6:

Sprawdzanie.

1. WSTĘP

Kontrola stanu instalacji elektrycznych niskiego napięcia powinna być wykonana po zakończeniu

budowy, przebudowy lub remontu instalacji (sprawdzanie odbiorcze), a także okresowo w trakcie jej

użytkowania (sprawdzanie okresowe). Wymagania w zakresie zarówno sprawdzania odbiorczego, jak i

okresowego są określone przede wszystkim w normie PN-HD 60364-6:2008 Instalacje elektryczne ni-

skiego napięcia – Część 6: Sprawdzanie [1]. Norma ta zastąpiła poprzednie jej edycje [2, 3] i została

przywołana w Rozporządzeniu [4]. Uzupełnieniem wymagań w zakresie sprawdzania instalacji niskiego

napięcia jest m.in. norma [5] oraz wycofane przepisy eksploatacji [6].

Zgodnie z aktualną normą [1] wyróżnia się następujące pojęcia związane z kontrolą stanu instalacji:

sprawdzanie – wszystkie czynności, za pomocą których kontroluje się zgodność instalacji elek-

trycznej z odpowiednimi wymaganiami normy HD 60364. Sprawdzanie obejmuje oględziny, próby i

protokołowanie;

oględziny – kontrola instalacji elektrycznej za pomocą wszelkich zmysłów (wzrok, słuch, powonie-

nie, dotyk). Przy oględzinach nie wykorzystuje się próbników i mierników;

próba1– użycie w instalacji elektrycznej środków (próbników, mierników), za pomocą których

można zweryfikować stan instalacji w celu określenia stanów i wartości niewykrywalnych za pomo-

cą oględzin;

protokołowanie – zapisywanie wyników oględzin i prób;

konserwacja – powiązanie wszystkich technicznych i administracyjnych czynności, łącznie z czyn-

nościami nadzoru, mających na celu utrzymanie instalacji w stanie, w którym spełnia ona wymagane

funkcje lub przywrócenie jej do tego stanu.

W niniejszym artykule zostaną omówione czynności, które wykonuje się w ramach prób i pomia-

rów. Ich zakres przy sprawdzaniu okresowym jest niemal identyczny, jak przy sprawdzaniu odbiorczym.

W ramach prób i pomiarów należy:

a) sprawdzić ciągłość przewodów,

b) zmierzyć rezystancję izolacji instalacji elektrycznej,

c) sprawdzić ochronę za pomocą SELV, PELV lub separacji elektrycznej,

d) zmierzyć rezystancję/impedancję podłóg i ścian,

e) sprawdzić samoczynne wyłączanie zasilania,

f) sprawdzić ochronę uzupełniającą,

g) sprawdzić biegunowość,

h) sprawdzić kolejność faz,

i) wykonać próby funkcjonalne i operacyjne,

j) sprawdzić spadek napięcia.

1 Użyty w normie [1] termin „próba” jest pojęciem szerokim – obejmuje próby wykonywane próbnikami (testerami), pomiary wykonywane miernikami oraz próby działania.

Powyższe czynności zaleca się wykonać w podanej kolejności, a jeżeli wynik którejkolwiek próby

jest niezadowalający, to próbę tę i próbę poprzedzającą (jeżeli wykryte uszkodzenie może mieć wpływ

na jej wynik) należy powtórzyć po usunięciu uszkodzenia.

2. PRÓBA CIĄGŁOŚCI PRZEWODÓW

Próba ciągłości przewodów powinna być wykonana w odniesieniu do:

przewodów czynnych – jeżeli obwód odbiorczy jest pierścieniowy,

przewodów ochronnych – przy kontroli połączeń wyrównawczych głównych i połączeń wyrównaw-

czych miejscowych, a także wtedy, gdy rezygnuje się z pomiaru impedancji pętli zwarciowej lub

pomiaru rezystancji uziemienia, co dopuszcza norma [1].

Według normy [1] wymaga się, aby przyrządy pomiarowe były dobierane zgodnie z postanowie-

niami wieloarkuszowej normy PN-EN 61557 Bezpieczeństwo elektryczne w niskonapięciowych sieciach

elektroenergetycznych o napięciach przemiennych do 1 kV i stałych do 1,5 kV. Urządzenia przeznaczone

do sprawdzania, pomiarów lub monitorowania środków ochronnych. Próbę ciągłości przewodów

ochronnych należy wykonać wykorzystując próbnik spełniający wymagania części 4 tej normy [7].

Zgodnie z [7] napięcie pomiarowe może być stałe lub przemienne o wartości od 4 V do 24 V w stanie

bezobciążeniowym, a prąd pomiarowy nie powinien być mniejszy niż 0,2 A. Największy dopuszczalny

błąd roboczy wynosi 30% w zakresie pomiarowym od 0,2 do 2 .

Przystępując do sprawdzenia ciągłości przewodów ochronnych i połączeń wyrównawczych należy

pamiętać, że zgodnie ze znowelizowanymi przepisami [4], nie ma obowiązku obejmowania połączenia-

mi wyrównawczymi metalowej armatury sanitarnej w obiektach wyposażonych w instalację wodocią-

gową, ogrzewczą wodną, kanalizacyjną itp. wykonaną przewodami niemetalowymi. Zgodnie z [4] połą-

czeniami wyrównawczymi należy obejmować:

instalację wodociągową wykonaną z przewodów metalowych,

metalowe elementy instalacji kanalizacyjnej,

instalację ogrzewczą wodną wykonaną z przewodów metalowych,

metalowe elementy instalacji gazowej,

metalowe elementy szybów i maszynownię dźwigów,

metalowe elementy przewodów i wkładów kominowych,

metalowe elementy przewodów i urządzeń do wentylacji i klimatyzacji,

metalowe elementy obudowy urządzeń instalacji telekomunikacyjnej.

3. POMIAR REZYSTANCJI IZOLACJI

Podstawowym pomiarem, który powinien być wykonany podczas badań izolacji instalacji jest po-

miar rezystancji izolacji i ewentualnie wskaźników syntetycznych z nią związanych. W uzasadnionych

przypadkach, gdy urządzeń nie można wyłączać spod napięcia na czas pomiarów lub izolacja urządzenia

nie jest dostępna, ponieważ urządzenie jest zabudowane lub pracuje pod wodą bądź pod ziemią, zamiast

pomiaru rezystancji izolacji można wykonać pomiar prądu upływowego, który również wiele może

mówić o stanie izolacji urządzenia. W tabeli 1 przedstawiono metody oceny stanu izolacji [8].

Tabela 1. Metody oceny stanu izolacji

Metoda Możliwe do wykrycia Miara oceny dla sprawdzającego

oględziny uszkodzenia, błędy montażu widoczne uchybienia

pomiar rezystancji izolacji uszkodzenia, zawilgocenia, za-

nieczyszczenia

wartości graniczne rezystancji

pomiar prądu upływowego zawilgocenia, zanieczyszczenia,

pojemność

wartości graniczne prądu upływowego

Zgodnie z wymaganiami normy PN-HD 60364-6:2008 [1] rezystancję izolacji należy zmierzyć

między przewodami czynnymi a uziemionym przewodem ochronnym. Podczas pomiaru wszystkie

przewody czynne mogą być zwarte ze sobą. Jest to istotna zmiana w porównaniu z poprzednio wydaną

w języku polskim normą PN-IEC 60364-6-61:2000 [2]. Dotychczas pomiar był wykonywany pomiędzy

poszczególnymi parami przewodów czynnych oraz między każdym przewodem czynnym a ziemią, czyli

przewodem PEN lub PE. Zwierać przewody czynne i wykonywać pomiary między tymi zwartymi prze-

wodami a ziemią należało tylko w obwodach z urządzeniami elektronicznymi, aby urządzenia te nie

uszkodziły się podczas pomiaru. Z pomiaru rezystancji izolacji pomiędzy każdą parą przewodów czyn-

nych nadal nie można zrezygnować w miejscach, w których występuje zagrożenie pożarowe. Chodzi o

zapobieganie zwarciom małoprądowym pomiędzy przewodami czynnymi, które mogą spowodować

pożar, a nie są wykrywane przez zabezpieczenia zwarciowe ani zabezpieczenia różnicowoprądowe.

Pomiar między każdą parą żył przewodu i tak nie daje miarodajnych informacji o stanie izolacji

między tymi żyłami [9]. Otrzymana rezystancja przy pomiarze pomiędzy dwiema żyłami np. L-PE w

obwodzie jednofazowym w rzeczywistości nie odwzorowuje rezystancji doziemnej izolacji przewodu

fazowego. Na rysunku 1 przedstawiono cząstkowe rezystancje izolacji podczas pomiaru w trójprzewo-

dowym obwodzie jednofazowym.

a)

RL-N

RL-PE

RN-PE

L

N

PE

MRI

+ -E

b)

RL-N

RL-PE

RN-PE

L

N

PE Rys. 1. Cząstkowe rezystancje izolacji w trójprzewodowym jednofazowym obwodzie instalacji przy

pomiarze L-PE: a) rezystancje pomiędzy poszczególnymi żyłami, b) schemat zastępczy

a)

MRI

+ -E

L1

L2

L3

N

PE

RL3-PE

RN-PE

RL3-N

RL2-PE

RL2-N

RL2-L3

RL1-PE

RL1-NR

L1-L3R

L1-L2

b)

RL1-L2R

L1-L3

RL1-N

RL1-PE

RL2-L3

RL3-PE

RL3-N

RL2-PE

RN-PE

L1

L2L3

N

RL2-N

PE

Rys. 2. Cząstkowe rezystancje izolacji w trójfazowym pięcioprzewodowym obwodzie instalacji przy

pomiarze L1-PE: a) rezystancje pomiędzy poszczególnymi żyłami, b) schemat zastępczy

Jeżeli podczas pomiaru przewód neutralny nie jest uziemiony, to otrzymana rezystancja izolacji jest

wynikiem naturalnego powiązania trzech cząstkowych rezystancji i wynosi:

PENNLPEL

PNNLPELPEwL

)(

RRR

RRRR E

(1)

W pięcioprzewodowym obwodzie trójfazowym cząstkowych rezystancji jest więcej i sytuacja jest

bardziej skomplikowana, co przedstawia rysunek 2. W obwodzie zawierającym n biegunów nieuziemio-

nych, liczba cząstkowych rezystancji izolacji mających wpływ na wynik pojedynczego pomiaru wynosi

[9]:

)!1(2

)!1(p

n

nN (2)

Kolejną istotną zmianą zawartą w normie [1] jest zaostrzenie wymagań co do najmniejszej dopusz-

czalnej rezystancji izolacji. Napięcie pomiarowe oraz najmniejszą dopuszczalną wartość rezystancji izola-

cji przewodów elektroenergetycznych instalacji niskiego napięcia podano w tabeli 2.

Tabela 2. Najmniejsze dopuszczalne wartości rezystancji izolacji przewodów instalacji niskiego napięcia [1]

Napięcie znamionowe instalacji

[V]

Napięcie pomiarowe

[V]

Rezystancja izolacji

[M]

Obwody SELV lub PELV 250 0,5 (poprzednio 0,25)

Nie większe niż 500 V,

w tym FELV 500 1,0 (poprzednio 0,5)

Większe niż 500 V 1000 1,0

Zastosowany miernik do pomiaru rezystancji izolacji powinien [10] mieć napięcie pomiarowe stałe,

w stanie jałowym nie powinno ono przekraczać 1,5UN, gdzie UN jest nominalnym napięciem wyjścio-

wym (np. 500 V, jak w tabeli 2). Prąd nominalny powinien mieć wartość co najmniej 1 mA, a wartość

szczytowa prądu pomiarowego nie powinna być większa od 15 mA (wartość szczytowa składowej

przemiennej nie powinna przekraczać 1,5 mA). Największy dopuszczalny błąd roboczy wynosi 30%.

U0

mA

R0

= 250 k IM

Ri750 V

Rys. 3. Schemat przykładowego miernika rezystancji izolacji o napięciu nominalnym 500 V:

U0 – napięcie miernika w stanie jałowym,

R0 – rezystancja wewnętrzna miernika,

Ri – rezystancja izolacji badanego urządzenia,

IM – prąd pomiarowy

Te warunki spełnia miernik o podanym na rysunku 3 układzie pomiarowym. Napięcie pomiarowe

na zaciskach miernika zależy od wartości mierzonej rezystancji izolacji Ri. Ma wartość nie mniejszą niż

napięcie nominalne miernika, jeżeli prąd pomiarowy nie przekracza 1 mA. Nominalny prąd pomiarowy

w mierniku o napięciu 500 V uzyskuje się, gdy rezystancja izolacji jest równa 0,5 M. Przy rozwartych

zaciskach napięcie nie powinno być wyższe niż 1,5 UN. (750 V w mierniku o napięciu 500 V). W mier-

niku o rezystancji wewnętrznej R0 = 250 kw stanie zwarcia, czyli przy napięciu U = 0, prąd pomia-

rowy wynosi 3 mA.

4. SPRAWDZANIE OCHRONY ZA POMOCĄ SELV, PELV LUB SEPARACJI ELEK-

TRYCZNEJ

W przypadku obwodów SELV należy wykonać pomiar rezystancji izolacji pomiędzy:

częściami czynnymi obwodu SELV a częściami czynnymi innych obwodów,

częściami czynnymi obwodu SELV a ziemią.

W przypadku obwodów PELV wykonuje się pomiar tylko między częściami czynnymi obwodu

PELV a częściami czynnymi innych obwodów. Wartość napięcia pomiarowego oraz najmniejsza do-

puszczalna rezystancji izolacji dla obwodów SELV i PELV jest podana w tabeli 2.

W obwodach, w których zastosowano separację elektryczną i występuje tylko jeden odbiornik, wy-

starczający jest pomiar rezystancji izolacji pomiędzy:

częściami czynnymi obwodu separowanego a częściami czynnymi innych obwodów,

częściami czynnymi obwodu separowanego a ziemią.

W praktyce napięcie pomiarowe powinno wynosić 500 V, a najmniejsza dopuszczalna rezystancji

izolacji wynosi 1,0 M.

W obwodach separowanych z więcej niż jednym odbiornikiem, należy dodatkowo sprawdzić (po-

miarowo lub obliczeniowo), czy w razie dwumiejscowego zwarcia, za pośrednictwem nieuziemionych

przewodów wyrównawczych, nastąpi samoczynne wyłączenie zasilania w określonym czasie. Wymaga-

nia odnośnie do czasu wyłączania są takie, jak dla układu TN (tabela 3).

5. POMIAR REZYSTANCJI/IMPEDANCJI PODŁÓG I ŚCIAN

Pomiar rezystancji/impedancji podłóg i ścian wykonuje się w instalacjach, w których zastosowano

izolowanie stanowiska jako środek ochrony przy uszkodzeniu. W każdym pomieszczeniu należy wyko-

nać co najmniej trzy pomiary, w tym jeden pomiar w odległości około 1 m od części przewodzących

obcych.

W instalacjach o napięciu przemiennym należy stosować napięcie pomiarowe przemienne – powin-

no być równe napięciu znamionowemu instalacji i mieć tę samą częstotliwość. Można też wykonać po-

miar z wykorzystaniem niższych wartości napięć, ale nie niższych niż 25 V. Wtedy jednak dodatkowo

jest wymagany pomiar rezystancji izolacji podłóg i ścian przy napięciu pomiarowym DC o wartości co

najmniej:

500 V – dla napięć znamionowych instalacji nie większych niż 500 V,

1000 V – dla napięć znamionowych instalacji większych niż 500 V.

W przypadku instalacji napięcia stałego, pomiar rezystancji podłóg i ścian sprowadza się do wyko-

nania pomiaru rezystancji izolacji, jak to wymieniono powyżej.

W instalacjach o napięciu przemiennym w praktyce stosuje się metodę woltomierzową lub metodę

techniczną. Na rysunku 4 przedstawiono sposób pomiaru rezystancji podłóg (stanowiska) z wykorzysta-

niem metody woltomierzowej.

a)

RvV

nn

W21

750 N

b)

1 2

3

4

Rys. 4. Sposób pomiaru rezystancji stanowiska metodą woltomierzową, a) układ pomiarowy, b) budo-

wa elektrody pomiarowej: 1 – zacisk przyłączeniowy, 2 – płyta z drewna lub tworzywa sztucznego, 3 –

płyta metalowa, 4 – guma przewodząca, a w jej braku wilgotna tkanina lub papier

Układ jest zasilany napięciem sieci 230/400V. Rezystancję mierzy się pomiędzy elektrodą probier-

czą a przewodem ochronnym instalacji (uziemioną konstrukcją). Elektroda o wymiarach 2525 cm po-

winna być dociśnięta siłą 750 N (250 N w przypadku ścian). Do stanowiska powinna przylegać miękka

część elektrody np. wilgotnej tkaniny lub gumy przewodzącej.

W metodzie tej mierzy się dwa napięcia:

U1 – napięcie względem ziemi – łącznik W w położeniu 1,

U2 – napięcie na rezystancji wewnętrznej woltomierza

Rv – łącznik W w położeniu 2.

Szukaną rezystancję stanowiska można obliczyć ze wzoru:

1

2

1vst

U

URR (3)

Analogicznie należy wykonać pomiar rezystancji/impedancji ścian (rys. 5).

Rv

nn

250 NV

21

Rys. 5. Sposób pomiaru rezystancji ścian metodą woltomierzową

Do pomiaru rezystancji podłóg można użyć również innego rodzaju elektrody [1]. Elektroda ta jest

metalowym statywem trójnożnym, którego elementy spoczywające na podłodze tworzą wierzchołki

trójkąta równobocznego. Każdy z podtrzymujących elementów jest wykonany jako elastyczna podstawa

zapewniająca, po obciążeniu, odpowiednią styczność z badaną powierzchnią na płaszczyźnie o polu po-

wierzchni około 900 mm2 i rezystancji przejścia mniejszej niż 5000 .

Rezystancja/impedancja podłóg i ścian nie powinna być mniejsza niż:

a) 50 k jeżeli napięcia znamionowe instalacji nie przekracza 500 V,

b) 100 k jeżeli napięcie znamionowe instalacji przekracza 500 V.

Jeżeli warunki podane powyżej nie są spełnione to, z punktu widzenia ochrony przeciwporażenio-

wej, te podłogi i ściany traktuje się jak części przewodzące obce.

6. SAMOCZYNNE WYŁĄCZANIE ZASILANIA

6.1. Wymagania odnośnie do czasu wyłączania i prądu wyłączającego

Ochrona przeciwporażeniowa przez samoczynne wyłączanie zasilania jest skuteczna, jeżeli podczas

zwarcia L-PE (L-PEN):

nastąpi wyłączenie zasilania w wymaganym przez normę czasie lub

nie będą przekroczone napięcia dotykowe dopuszczalne długotrwale.

Największe dopuszczalne czasy wyłączania zasilania według normy [11] są podane w tabeli 3.

W układzie TN największy dopuszczalny czas wyłączenia zasilania równy 5 s można przyjąć dla

obwodów rozdzielczych oraz, pod pewnym warunkami, dla obwodów odbiorczych o prądzie znamio-

nowym większym niż 32 A.

W układzie TT największy dopuszczalny czas wyłączenia zasilania równy 1 s można przyjąć dla

obwodów rozdzielczych oraz, pod pewnym warunkami, dla obwodów odbiorczych o prądzie znamio-

nowym większym niż 32 A.

Należy sprawdzić, czy obwody gniazd wtyczkowych ogólnego przeznaczenia o prądzie znamiono-

wym nieprzekraczającym 20 A, które są użytkowane przez laików (np. pracownicy biurowi) oraz obwo-

dy urządzeń przenośnych o znamionowym prądzie nieprzekraczającym 32 A użytkowane na zewnątrz

pomieszczeń są chronione za pomocą wyłączników różnicowoprądowych wysokoczułych (In 30 mA).

Tabela 3. Największy dopuszczalny czas wyłączania zasilania w sekundach [11]

Układ 50 V < Uo 120 V 120 V < Uo 230 V 230 V < Uo 400 V Uo > 400 V

AC DC AC DC AC DC AC DC

TN 0,8 1) 0,4 5 0,2 0,4 0,1 0,1

TT 0,3 1) 0,2 0,4 0,07 0,2 0,04 0,1

1) Wyłączenie może być wymagane z innych powodów niż zagrożenie porażeniem,

AC – prąd przemienny,

DC – prąd stały,

Uo – napięcie instalacji względem ziemi.

Podane w tabeli 3 czasy wyłączania powinny być dotrzymane przy prądzie ziemnozwarciowym

równym prądowi wyłączającemu zabezpieczenia. Prąd wyłączający Ia, czyli taki, który zapewnia przy

zwarciu z przewodzącą obudową urządzenia elektrycznego wyłączenie zasilania w określonym przez

normę czasie, zależy od rodzaju i prądu znamionowego zabezpieczenia. W niniejszym artykule pominię-

to zasady wyznaczania prądu wyłączającego zabezpieczeń nadprądowych, jako że nie zmieniły się one,

są dobrze znane i były wielokrotnie opisywane, natomiast poruszony będzie problem prądu wyłączają-

cego zabezpieczeń różnicowoprądowych.

Otóż zgodnie z aktualną normą [11] największe dopuszczalne czasy wyłączania zasilania powinny

być dotrzymane również przez zabezpieczenia różnicowoprądowe. Jeżeli przyjrzeć się wymaganiom

norm przedmiotowych [12, 13] dotyczących charakterystyk działania wyłączników różnicowoprądo-

wych, to okazuje się, że prąd wyłączający wcale nie musi być znamionowym prądem różnicowym za-

działania In (tabela 4).

Tabela 4. Prąd wyłączający wyłączników różnicowoprądowych w zależności od wymaganego czasu

wyłączania zasilania podanego w tabeli 3 [12, 14, 15]

Czas wyłączania

[s]

Prąd wyłączający Ia

wyłączników różnicowoprądowych

bezzwłocznych i krótkozwłocznych selektywnych

AC A (30 mA) B AC A B

0,04 5In 7In lub 0,35 A

10In - - -

0,07 5In 7In lub 0,35 A 10In - - -

0,1 5In 7In lub 0,35 A

10In - - -

0,2 2In 4In 4In 2In 2,8In 4In

0,3 In 2In 2In 2In 2,8In 4In

0,4 In 2In 2In 2In 2,8In 4In

0,8 In 2In 2In In 1,4In 2In

1 In 2In 2In In 1,4In 2In

5 In 2In 2In In 1,4In 2In

Jeżeli porównać zapisy norm przedmiotowych [12, 13] oraz aktualnej normy dotyczącej sprawdza-

nia instalacji [1], w której zaleca się, aby maksymalne czasy wyłączania sprawdzać przy prądzie 5In, to

okazuje się, że przy prądzie 5In nie zawsze dotrzyma się wymaganego czasu wyłączania zasilania. W

przypadku wartości w tabeli 4 mniejszych od 5In zalecenie normy [1] jest spełnione z nadmiarem, na-

tomiast w przypadku wartości większych, zalecenie podane w normie [1] jako 5In jest niewystarczają-

ce. Po prostu trzeba większego prądu (np. 7In), aby wyłącznik zadziałał w wymaganym przez normę [1]

czasie.

Należy pamiętać, że zastosowanie wyłącznika różnicowoprądowego znacznie ułatwia zapewnienie

wyłączania zasilania w obwodach z zainstalowanymi zabezpieczeniami nadprądowymi o dużym prądzie

znamionowym i dużym prądzie wyłączającym. Tak może być np. w obwodach zabezpieczonych wy-

kładkami bezpiecznikowym zwłocznymi lub wyłącznikami nadprądowymi instalacyjnymi o charaktery-

styce typu D. Jeżeli okaże się, że zabezpieczenie nadprądowe nie wyłącza tego zwarcia w czasie poda-

nym w tabeli 3, to rolę urządzenia wyłączającego może przejąć zainstalowany dodatkowo wyłącznik

różnicowoprądowy. Z uwagi na to, że prąd wyłączający wyłącznika różnicowoprądowego jest rzędu

setek miliamperów bądź są to pojedyncze ampery, jego zastosowanie powoduje, że niemal zawsze wa-

runek samoczynnego wyłączania zasilania jest spełniony.

W związku z powyższym, jeżeli w obwodzie znajdują się różne urządzenia wyłączające, to jako

prąd wyłączający przyjmuje się wynik najkorzystniejszy i on jest podstawą oceny skuteczności ochrony

przeciwporażeniowej. Na rysunku 6 przedstawiono zasadę określania prądu wyłączającego Ia w obwo-

dach, w których znajdują się różne urządzenia wyłączające.

M M

C16 gG25 C16 gG25

30 mA

typ A

100 mA

typ AC

M

M250

S25Iwz = 350 A

M

30 mA

typ AC

Ia = 160 A Ia = 180 A Ia = 60 mA Ia = 100 mA Ia = 420 A Ia = 30 mA

M250 S25

1 2 3 4 5 6

Iwz = 350 A

Rys. 6. Prąd wyłączający Ia w obwodach z różnymi zabezpieczeniami. Wymagany czas wyłączania

zasilania t 0,4 s, układ TN. W poszczególnych obwodach znajdują się następujące urządzenia zabez-

pieczające:

1 – wyłącznik nadprądowy instalacyjny C16 w obwodzie oświetleniowym,

2 – zestaw bezpiecznik gG25 – stycznik – przekaźnik przeciążeniowy,

3 – wyłącznik nadprądowy instalacyjny C16 oraz wyłącznik różnicowoprądowy typu A o In = 30 mA

w obwodzie gniazd wtyczkowych,

4 – zestaw bezpiecznik gG25 – stycznik – przekaźnik przeciążeniowy oraz wyłącznik różnicowoprą-

dowy typu AC o In = 100 mA,

5 – wyłącznik silnikowy M250 S25 o nastawie członu zwarciowego Izw = 350 A i odchyleniu jego prą-

du zdziałania 20%,

6 – wyłącznik silnikowy M250 S25 o nastawie członu zwarciowego Izw = 350 A i odchyleniu jego prą-

du zdziałania 20% oraz wyłącznik różnicowoprądowy typu AC o In = 30 mA

Jeżeli w obwodzie jest zastosowany wyłącznik różnicowoprądowy, to należy sprawdzić jego rze-

czywisty prąd zadziałania. Szczegóły związane z tymi sprawdzaniem podano w punkcie 7 niniejszego

opracowania.

W ostatnich latach ożywione dyskusje wzbudzał temat pomiaru czasu zadziałania wyłączników

różnicowoprądowych. Otóż norma [1] stanowi, że pomiar czasu zadziałania wyłącznika różnicowoprą-

dowego jest wymagany tylko w następujących sytuacjach:

w nowej instalacji zastosowano wyłączniki różnicowoprądowe z odzysku,

wcześniej zainstalowane wyłączniki różnicowoprądowe mają chronić obwody, które właśnie rozbu-

dowano lub przebudowano.

Pomiary te przeprowadza się tylko przy sprawdzaniu odbiorczym, nie są wymagane przy sprawdzaniu

okresowym.

Warunki skuteczności ochrony przeciwporażeniowej w poszczególnych układach sieci, z uwzględ-

nieniem rodzaju urządzenia wyłączającego przedstawiono w tabeli 5.

Tabela 5. Warunki skuteczności ochrony przeciwporażeniowej w układach sieci niskiego napięcia [11]

Układ sieci Warunek

skuteczności

Urządzenie

wyłączające

Uwagi

TN a

osTN

I

UZ

nadprądowe lub

różnicowoprądowe

TT a

osTT

I

UZ nadprądowe

a

LA

I

UR różnicowoprądowe

IT

bez przewodu N a

osIT

2

3

I

UZ

nadprądowe

przy

dwumiejscowym

zwarciu z ziemią IT

z przewodem N a

osIT

2 I

UZ '

Ia – prąd wyłączający zabezpieczenia, w [A],

Uo – znamionowe napięcie sieci względem ziemi (w układzie IT napięcie

między fazą i punktem neutralnym), w [V],

UL – napięcie dotykowe dopuszczalne długotrwale, w [V],

RA – rezystancja uziemienia przewodu ochronnego, w [],

ZsTN – impedancja pętli zwarciowej w układzie TN obejmująca przewód

skrajny i przewód ochronny, w [],

ZsTT – impedancja (rezystancja) pętli zwarciowej w układzie TT obejmująca

uziemienie przewodu ochronnego odbiornika (odbiorników) i uzie-

mienie w stacji zasilającej, w [],

ZsIT – impedancja pętli zwarciowej od źródła zasilania do rozpatrywanego

odbiornika obejmująca przewód skrajny i przewód ochronny, w [],

Z’sIT – impedancja pętli zwarciowej od źródła zasilania do rozpatrywanego

odbiornika obejmująca przewód neutralny i przewód ochronny, w []

6.2. Pomiar impedancji pętli zwarciowej

Poprawnie zmierzona impedancja pętli zwarciowej służy do oceny skuteczności ochrony przeciw-

porażeniowej w układzie TN, układzie IT (samoczynne wyłączanie zasilania przy zwarciu dwumiejsco-

wym, jeżeli powstanie pętla metaliczna – uziemienie zbiorowe odbiorników), oraz w układzie TT, w

którym jako urządzenia wyłączające zastosowano zabezpieczenia nadprądowe.

Proponowana w normie [1] metoda pomiaru impedancji pętli zwarciowej, to klasyczna metoda po-

miaru wykorzystująca zasadę „sztucznego zwarcia”. Pomiar impedancji pętli zwarciowej w układzie TN

przedstawiono na rysunku 7.

nnL1

L2

L3

N

MA

V

W

U1

U2

Im

Z0 = R0+jX0

PE

Rys. 7. Zasada pomiaru impedancji pętli zwarciowej w układzie TN

Mierzone są kolejno dwa napięcia: przed załączeniem obciążenia pomiarowego i po jego załącze-

niu. Obciążenie pomiarowe powinno zapewniać dość duży prąd pomiarowy tak, aby różnica mierzonych

napięć była znaczna. Impedancję mierzoną Z określa zależność wektorowa:

1

2

10

2

210

U

UZ

U

UUZZ (4)

gdzie: Z – impedancja mierzona, Z0 – impedancja obciążenia pomiarowego, U1 – napięcie przez załą-

czeniem obciążenia pomiarowego, U2 – napięcie po załączeniu obciążenia pomiarowego,

Warunkiem dokładnego pomiaru impedancji jest zastosowanie miernika, który mierzy impedancję

pętli na podstawie zależności wektorowych. W praktyce jest często inaczej. Miernik mierzy impedancję

Zm na podstawie zależności uproszczonej – mierzone są moduły napięć, a nie wektory:

1

2

10

2

210m

U

UZ

U

UUZZ (5)

Pomiar impedancji pętli zwarciowej na podstawie modułów napięć nie będzie obarczony nadmier-

nym błędem, o ile nie będzie dużej różnicy argumentów: impedancji pętli zwarciowej i impedancji ob-

ciążenia pomiarowego.

Błąd pomiaru Z wynikający z różnicy wspomnianych argumentów określa zależność:

1

1)cos(21

δ

0

000

Z

Z

Z

Z

Z

Z

Z

(6)

gdzie: Z – impedancja pętli zwarciowej, Z0 – impedancja obciążenia pomiarowego, – argument impe-

dancji pętli zwarciowej, 0 – argument obciążenia pomiarowego

Przykładowe błędy pomiaru Z wynikające z różnicy argumentów przedstawiono na rysunku 8.

-75

-60

-45

-30

-15

0

0 15 30 45 60 75

0

= 0o

[o]

Z

[%]

0

= 30

0

= 60

o

o

Rys. 8. Przykładowe błędy pomiaru impedancji pętli zwarciowej Z wynikające z różnicy argumentów

impedancji pętli zwarciowej i obciążenia pomiarowego 0

Duża różnica argumentów występuje wtedy, kiedy do pomiaru impedancji pętli zwarciowej, na któ-

rą składa się głównie reaktancja (np. w pobliżu transformatora dużej mocy), wykorzystywany jest mier-

nik o rezystancyjnym2 obciążeniu pomiarowym, mierzący tylko rezystancję. Z wykresu na rysunku 8

2 Są mierniki, które, mimo rezystancyjnego obciążenia pomiarowego, poprawnie mierzą impedancję pętli zwarciowej.

widać, że błąd pomiaru może przekraczać wartość 70% przy stosowaniu miernika z rezystancyjnym

obciążeniem pomiarowym (= 0), jeżeli pomiar jest wykonywany w punkcie sieci, w którym przewa-

ża reaktancja pętli zwarciowej (= 75). Natomiast przy równości argumentów (= 0) błąd pomiaru

przyjmuje wartość zero. Należy więc dążyć do równości argumentów przez odpowiednie ich dopasowa-

nie, np. stosując miernik [15] wyposażony w impedor obciążeniowy o nastawianym argumencie.

Należy zwrócić uwagę, że pomiar impedancji pętli nie jest konieczny, jeżeli obwód (obwody) jest

chroniony wyłącznikiem różnicowoprądowym o In 500 mA. Wystarczający jest wtedy pomiar ciągło-

ści przewodów ochronnych.

6.3. Pomiar rezystancji uziemienia

Opisywana w normie [1] zasada pomiaru rezystancji uziemienia to klasyczna metoda pomiarowa

stosowana od wielu lat (rys. 9). Przepływający przez badane uziemienie Rx i uziom pomocniczy Sp prąd

IE wywołuje spadek napięcia na rezystancji uziemienia Rx, który mierzy się woltomierzem wchodzącym

w skład obwodu napięciowego. Istotnym elementem obwodu napięciowego jest sonda napięciowa Sn.

Od jej prawidłowego umieszczenia zależy to, czy wynik pomiaru będzie poprawny. Sonda napięciowa

powinna się znajdować w strefie potencjału zerowego, tzw. ziemi odniesienia. Jeżeli sonda znajduje się

w strefie potencjału zerowego, to zostanie poprawnie zmierzone napięcie uziomowe UE i przy znanej

wartości prądu prawidłowo zostanie oceniona wartość rezystancji uziemienia.

UE

V

A

RxS

nS

p

IE

Rys. 9. Klasyczna metoda pomiaru rezystancji uziemienia

Nowością w normie jest propozycja pomiaru impedancji, a właściwie rezystancji pętli zwarciowej

tzw. metodą cęgową (rys. 10).

Zamiast mierzyć rezystancję uziemienia Rx (rys. 10) można zmierzyć rezystancję pętli będącą sumą

rezystancji Rx i rezystancji R (w układzie TN R to wypadkowa wynikająca z połączenia równoległego

rezystancji R1, R2, R3 i RT – rys. 10a; w układzie TT R to rezystancja RT – rys. 10b)

W rzeczywistości nowość ta jest pozorna – metoda ta jest już od wielu lat stosowana przy ocenie

skuteczności ochrony przeciwporażeniowej.

PEN

PEN

MU

Rx

R1

R2

R3

15 kV

RT

0,4 kV

MU

Rx

15 kV

RT

0,4 kV

N

L1

L2

L3

L1

L2

L3a)

b)

połączyć na

czas pomiaru

Rys. 10. Pomiar impedancji/rezystancji pętli zwarciowej metodą cęgową w układzie: a) TN, b) TT

7. SPRAWDZENIE OCHRONY UZUPEŁNIAJĄCEJ

Ochrona przeciwporażeniowa uzupełniająca jest realizowana poprzez zastosowanie wyłączników

różnicowoprądowych wysokoczułych (In 30 mA). W ramach próby należy sprawdzić, czy rzeczywi-

sty prąd różnicowy zadziałania wyłącznika mieści się w dopuszczalnym przez normę paśmie rozrzutu.

Badania wyłączników typu AC odbywają się przy prądzie różnicowym sinusoidalnym. Rzeczywisty

prąd zadziałania wyłącznika powinien być większy niż 0,5In, ale nie większy niż In (dopuszcza się

sprawdzenie próbnikiem wymuszającym prąd pomiarowy tylko o wartości In – wyłącznik powinien

zadziałać). Wyłączniki typu A zaleca się ponadto badać się przy prądach różnicowych jednokierunko-

wych.

Tabela 6. Zakres dodatkowych prób wyzwalania wyłączników różnicowoprądowych typu A – badanie

prądem jednokierunkowym

Kąt opóźnienia prądu [º] Prąd różnicowy

niezadziałania zadziałania

0

90

135

0,35In

0,25In

0,11In

1,4In*

* dla wyłączników różnicowoprądowych o In < 30 mA należy przyjmować 2In

Przy tych próbach dopuszcza się, aby rzeczywisty prąd różnicowy zadziałania mieścił się w szer-

szych granicach niż 0,5InIn. W tabeli 6 przedstawiono dane związane z dodatkowymi próbami wy-

łączników różnicowoprądowych typu A. Sprawdzenie wartości prądu, przy której wyzwala wyłącznik

różnicowoprądowy może odbywać się z wykorzystaniem prostego układu, jak na rysunku 11. W przy-

padku wyłączników typu A zaleca się, aby miernik dawał możliwość wymuszania prądu stałego pulsu-

jącego, a w przypadku badań wyłączników typu B również prądu stałego o pomijalnym tętnieniu.

I

mA

L NPE

>

Rys. 11. Pomiar rzeczywistego prądu różnicowego zadziałania

Po odłączeniu instalacji odbiorczej od wyłącznika należy wymusić prąd różnicowy wykorzystując

do tego rezystor o regulowanej rezystancji. Miliamperomierz w jego obwodzie wskazuje wartość prądu

różnicowego. Zmniejszając wartość rezystancji w obwodzie zwiększa się wartość prądu różnicowego aż

do zadziałania wyłącznika. Na rynku istnieje wiele mierników i testerów zabezpieczeń różnicowoprą-

dowych, które pomiar wykonują w sposób automatyczny, wyświetlając wartość prądu, przy której za-

działał wyłącznik różnicowoprądowy. Według [16] błąd roboczy pomiaru prądu różnicowego nie powi-

nien być większy niż 10% wartości znamionowego prądu różnicowego zadziałania badanego wyłącz-

nika różnicowoprądowego.

Pomiary rzeczywistego prądu różnicowego zadziałania wyłączników różnicowoprądowych mogą

być obarczone znacznym błędem, jeżeli w instalacji występują niepomijalne ustalone prądy upływowe.

W obwodzie jednofazowym, wynik pomiaru jest zaniżony, natomiast w obwodzie trójfazowym prąd

upływowy, przy badaniu jak na rysunku 12, może oddziaływać w obydwu kierunkach, czyli może zani-

żać lub zawyżać wynik pomiaru rzeczywistego prądu zadziałania.

IMZR I + Iu

PE L2L1

L1

I >

MZR

N L3

L2L3NPE

Iu

IuMZR

Rys. 12. Rozpływ prądów podczas pomiarów miernikiem zabezpieczeń różnicowoprądowych MZR,

kiedy z fazy L1 płynie ustalony prąd upływowy Iu o charakterze pojemnościowym

Nie należy więc oceniać pochopnie stanu wyłącznika różnicowoprądowego, gdyż w rzeczywistości

może być on sprawny, a przyczyna negatywnego wyniku pomiaru leży po stronie instalacji. Może też

wystąpić sytuacja odwrotna, na podstawie wyniku pomiaru niesprawny wyłącznik może zostać oceniony

jako działający prawidłowo. Z tego względu podczas pomiarów rzeczywistego prądu różnicowego za-

działania wyłączników różnicowoprądowych należy odłączyć od nich instalację odbiorczą. Rysunek 12

przedstawia sytuację, kiedy z fazy L1 obwodu trójfazowego do przewodu ochronnego PE płynie prąd

upływowy o wartości 5 mA o charakterze pojemnościowym. Sytuację taką zweryfikowano eksperymen-

talnie na modelu instalacji elektrycznej znajdującym się w Katedrze Elektroenergetyki Politechniki

Gdańskiej. W obwodzie trójfazowym zainstalowano wyłącznik różnicowoprądowy czterobiegunowy o

In = 30 mA. Pomiary wykazują znaczne różnice w rzeczywistym prądzie zadziałania tego wyłącznika

różnicowoprądowego (tabela 7). Po przyłączeniu miernika do fazy L3 średnia wartość z trzech pomia-

rów wyniosła 16 mA natomiast przy pomiarze w fazie L2 aż 23,8 mA. Takie różnice w wynikach mogą

błędnie sugerować zły stan wyłącznika.

Tabela 7. Wyniki pomiaru rzeczywistego prądu różnicowego zadziałania

Pomiar

pomiędzy

zaciskami

Wartość prądu przy której zadziałał

wyłącznik

[mA]

Średnia z trzech

pomiarów

[mA]

przed odłączeniem

instalacji odbiorczej

L1-PE 21,0 20,7 20,7 20,8

L2-PE 23,7 23,7 24,0 23,8

L3-PE 15,6 16,2 16,2 16,0

po odłączeniu

instalacji odbiorczej

L1-PE 21,3 21,3 21,3 21,3

L2-PE 21,0 21,0 21,0 21,0

L3-PE 20,7 20,7 21,0 20,8

Na rysunku 13 przedstawiono wykres wyjaśniający przyczyny zadziałania wyłącznika różnicowo-

prądowego przy różnych wartościach prądu pomiarowego IMZR wymuszanego przez miernik.

IMZR

Iu

IMZR

IMZR

Iu

Irzecz

Irzecz

Irzecz Iu

UL1

UL2

UL3

Rys. 13. Wykres prądów podczas pomiaru rzeczywistego prądu różnicowego zadziałania z rysunku 12:

IMZR – prąd (wskazany przez miernik) przy którym zadziałał wyłącznik różnicowoprądowy, Irzecz – prąd

zadziałania wyłącznika w instalacji bez prądu upływowego, Iu – wartość ustalonego prądu upływowego

w badanej instalacji

Prąd upływowy Iu dodając się (geometrycznie) do prądu pomiarowego IMZR daje wypadkową war-

tość prądu Irzecz, która zawsze jest taka sama. Jeżeli nie ma prądu upływowego, to nie ma istotnych róż-

nic w zmierzonym prądzie zadziałania.

8. SPRAWDZENIE BIEGUNOWOŚCI

Próba biegunowości ma na celu sprawdzenie, czy łączniki jednobiegunowe nie są zainstalowane w

przewodzie neutralnym obwodów, czego się nie dopuszcza. Przewód neutralny może być rozłączany,

ale należy to zrealizować w taki sposób, żeby styki bieguna neutralnego łącznika otwierały się nie wcze-

śniej niż w styki w biegunach fazowych, natomiast załączanie bieguna neutralnego powinno następować

nie później niż biegunów fazowych [17]. Zadziałanie jednobiegunowego łącznika w przewodzie neu-

tralnym obwodu trójfazowego może doprowadzić do znacznej asymetrii napięć fazowych w instalacji i

spowodować uszkodzenie odbiorników.

9. SPRAWDZENIE KOLEJNOŚCI FAZ

Ta próba jest konieczna w obwodach trójfazowych zasilających maszyny elektryczne, aby nie do-

puścić do niewłaściwego kierunku wirowania ich wirników.

10. WYKONANIE PRÓBY FUNKCJONALNEJ I OPERACYJNEJ

Próby funkcjonalne są to próby działania sterownic, napędów, blokad i in., które mają na celu

sprawdzenie, czy urządzenia te są właściwie zainstalowane, zmontowane i nastawione.

11. SPRAWDZANIE SPADKU NAPIĘCIA

Zgodnie z normą [1] spadek napięcia można sprawdzić na dwa sposoby:

wykorzystując diagram znajdujący się w załączniku D tejże normy,

wykonując pomiar impedancji pętli zwarciowej.

Wykorzystując diagram można określić największą dopuszczalną długość przewodu o określonym

przekroju, wiedząc jaka jest wartość prądu szczytowego obciążenia. Zgodnie z tym diagramem najwięk-

szy dopuszczalny spadek napięcia wynosi 4%. Taka wartość spadku napięcia jest dopuszczalna począw-

szy od złącza aż do odbiorników. Diagram zakłada jednakowy przekrój przewodów od złącza do od-

biornika, co w praktyce rzadko jest spełnione. Pozostaje więc pomiar impedancji pętli zwarciowej lub

metoda obliczeniowa, jak przy projektowaniu instalacji. Więcej informacji odnośnie do dopuszczalnego

spadku napięcia w obwodach rozdzielczych i obwodach odbiorczych instalacji jest w normie [18].

12. CZĘSTOŚĆ SPRAWDZANIA INSTALACJI Przy ustalaniu częstości sprawdzania instalacji elektrycznych należy brać pod uwagę rodzaj instala-

cji, sposób użytkowania i narażenia środowiskowe. Proponowane w normie [1] okresy pomiędzy spraw-

dzeniami są następujące:

10 lat – dla budownictwa mieszkaniowego, ale zaleca się wykonać pomiary przy każdej zmianie

użytkownika lokalu,

4 lata – poza budownictwem mieszkaniowym, gdy nie występują szczególne warunki środowiskowe,

krótsze niż 4 lata (brak konkretnej wartości) w niżej podanych przypadkach:

obiekty o zwiększonym zagrożeniu porażeniem, pożarem, wybuchem,

miejsca, w których znajdują się instalacje niskiego i wysokiego napięcia,

obiekty gromadzące publiczność,

tereny budowy,

instalacje bezpieczeństwa.

Można też wprowadzić system monitoringu, który pozwoli na ciągły nadzór instalacji.

Postanowienia normy [1] należy traktować jedynie jako zalecenia. Wiążące są wymagania Ustawy Pra-

wo budowlane [19]. Zgodnie z tą ustawą kontrola instalacji elektrycznych, w zależności od narażeń śro-

dowiskowych, powinna być przeprowadzana:

nie rzadziej niż co 5 lat,

nie rzadziej niż co 1 rok,

w szczególnych przypadkach dwa razy w roku.

Stanowi o tym zapis art. 62.1 Prawa budowlanego: „Obiekty budowlane powinny być w czasie ich użyt-

kowania poddawane przez właściciela lub zarządcę kontroli:

1) okresowej, co najmniej raz w roku, polegającej na sprawdzeniu stanu technicznego:

a) elementów budynku, budowli i instalacji narażonych na szkodliwe wpływy atmosferyczne i nisz-

czące działania czynników występujących podczas użytkowania obiektu, (…)

2) okresowej kontroli, co najmniej raz na 5 lat, polegającej na sprawdzeniu stanu technicznego i przy-

datności do użytkowania obiektu budowlanego, estetyki obiektu budowlanego oraz jego otoczenia;

kontrolą tą powinno być objęte również badanie instalacji elektrycznej i piorunochronnej w zakresie

stanu sprawności połączeń, osprzętu, zabezpieczeń i środków ochrony od porażeń, oporności izolacji

przewodów oraz uziemień instalacji i aparatów,

3) okresowej w zakresie, o którym mowa w pkt. 1, co najmniej dwa razy w roku, w terminach do 31

maja oraz do 30 listopada, w przypadku budynków o powierzchni zabudowy przekraczającej 2000 m2

oraz innych obiektów budowlanych o powierzchni dachu przekraczającej 1000 m2, (…)”

13. WNIOSKI

Znowelizowana norma PN-HD 60364-6:2008 obejmuje nie tylko sprawdzanie odbiorcze, jak po-

przednie jej edycje, ale również sprawdzanie okresowe. Zakres badań odbiorczych został rozszerzony,

podkreślono znaczenie oględzin, wprowadzono szereg zmian w odniesieniu do wykonywania prób i

pomiarów oraz oceny skuteczności ochrony na ich podstawie.

14. LITERATURA

1. PN-HD 60364-6:2008 Instalacje elektryczne niskiego napięcia. Część 6: Sprawdzanie.

2. PN-IEC 60364-6-61:2000 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Sprawdzanie. Spraw-

dzanie odbiorcze.

3. PN-HD 384.6.61 S2:2006(U) Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Część 6-61. Spraw-

dzanie. Sprawdzanie odbiorcze.

4. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 marca 2009 r. zmieniające rozporządzenie w

sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z

2009, nr 56, poz. 461).

5. PN-E-04700:1998/+Az1:2000 Urządzenia i układy elektryczne w obiektach elektroenergetycznych.

Wytyczne przeprowadzania pomontażowych badań odbiorczych.

6. Zarządzenie Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 17 lipca 1987 r. w sprawie szczegółowych zasad

eksploatacji sieci elektroenergetycznych (M.P. z dnia 4 września 1987 r., Nr 25, poz. 200) (w): Prze-

pisy Eksploatacji Urządzeń Elektroenergetycznych.

7. PN-EN 61557-4:2007 Bezpieczeństwo elektryczne w niskonapięciowych sieciach elektroenerge-

tycznych o napięciach przemiennych do 1000 V i stałych do 1500 V. Urządzenia przeznaczone do

sprawdzania, pomiarów lub monitorowania środków ochronnych. Część 4: Rezystancja przewodów

uziemiających i przewodów wyrównawczych (oryg.).

8. Bödeker K., Kindermann R.: Erstprüfung elektrischer Gebäudeinstallationen. Verlag Technik, Ber-

lin, 1999, s. 35-73.

9. Musiał E., Roskosz R.: Wyznaczanie prądu upływowego przez pomiar cząstkowych rezystancji izo-

lacji w wielobiegunowych obwodach instalacji. XII Międzynarodowa Konferencja Naukowo-

Techniczna „Bezpieczeństwo Elektryczne”, Wrocław, wrzesień 1999, s. 415-423.

10. PN-EN 61557-2:2007 Bezpieczeństwo elektryczne w niskonapięciowych sieciach elektroenerge-

tycznych o napięciach przemiennych do 1000 V i stałych do 1500 V. Urządzenia przeznaczone do

sprawdzania, pomiarów lub monitorowania środków ochronnych. Część 2: Rezystancja izolacji

(oryg.).

11. PN-HD 60364-4-41:2009 Instalacje elektryczne niskiego napięcia. Ochrona dla zapewnienia bezpie-

czeństwa. Ochrona przed porażeniem prądem elektrycznym.

12. IEC TR 60755:2008 General requirements for residual current operated protective devices. 2nd

edi-

tion.

13. PN-EN 61008-1:2007 Wyłączniki różnicowoprądowe bez wbudowanego zabezpieczenia nadprądo-

wego do użytku domowego i podobnego (RCCB). Część 1: Postanowienia ogólne.

14. Musiał E.: Sprawdzanie instalacji elektrycznych niskiego napięcia. Przegląd treści oraz błędów tłu-

maczenia normy PN-HD 60364-6:2008. INPE Miesięcznik SEP, 2009, nr 118-199, s. 24-54.

15. Roskosz R.: Przyrządy typu MR do pomiaru impedancji pętli zwarciowej. Przegląd Elektrotechniczny,

1990, nr 6, s. 125-127.

16. PN-EN 61557-6:2008 Bezpieczeństwo elektryczne w niskonapięciowych sieciach elektroenerge-

tycznych o napięciach przemiennych do 1000 V i stałych do 1500 V. Urządzenia przeznaczone do

sprawdzania, pomiarów lub monitorowania środków ochronnych. Część 6: Urządzenia różnicowo-

prądowe (RCD) w sieciach TT, TN i IT (oryg.).

17. PN-IEC 60364-5-53:2000 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Dobór i montaż wypo-

sażenia elektrycznego. Aparatura rozdzielcza i sterownicza.

18. N SEP-E-002 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Instalacje elektryczne w obiektach

mieszkalnych. Podstawy planowania.

19. Ustawa Prawo budowlane z dnia 7 lipca 1994 r. (Dz.U. z 1994, Nr 89, poz. 414 z późn. zm.).