1

Konspekt do wykładu nr 1.

Przybliżenie metody i analiza podstawowych pojęć oraz określenie pola badawczego

przedmiotu.

- dedukcja jako metoda analizy, od ogółu do szczegółu- od określonych pojęć do ich

szczegółowych składowych

- wyjaśnienie podstawowych pojęć:

1. co to jest filozofia- filozofia polityki

2. etyka- analiza pojęcia i jego znaczenie dla analizy problematyki wyznaczonej przez temat

zajęć- por. słownik etyczny

3. człowiek jako jednostka i byt społeczny,- Protagoras- „człowiek jest miarą wszystkich

rzeczy, istniejących, że istnieją, i nieistniejących, że nie istnieją

4. polityka – analiza pojęcia

- pole badawcze- wyjaśnienie złożoności- nakładanie się na siebie następujących

rzeczywistości-

1. życie społeczne, czy stadne- kultura, jej składowe, i ich rola w tworzeniu wewnętrznie

spójnego społeczeństwa,

2. polityka jako służba społeczna,- polityka a moralność- por słownik

3. od społeczności przez działania polityczne do formułowania struktury państwowej,

4. Po co człowiekowi jest zorganizowane społeczeństwo- człowiek hobbsowski, człowiek

frommowski, człowiek Marcusego.

2

Konspekt do wykładu nr 2

Człowiek, wartości, etyka- ich znaczenie w kreowaniu struktur społecznych

i działalności politycznej.

- wartości jako wyznacznik ludzkiego działania,

- wartości, a skuteczność budowania różnego rodzaju mitów i stereotypów historycznych

scalających społeczności- szerzej w wykładach- 10- 15,

-wartości społeczne, a socjotechniki oddziaływań na jednostkę- patriotyzm- ostatnie

badania dotyczące płacenia podatku, Marcuje- człowiek i bunt przeciwko społeczeństwu-

czy możliwy, problem uprzedmiotowienia jednostki

- wartości a moralność w życiu społecznym

- rola religii w budowaniu wewnętrznej spójności środowiska społecznego- por.

Sokrates, wyprawy krzyżowe, współczesny terroryzm.

- struktura społeczna jako odpowiedź na zewnętrzne zagrożenia- tolerancja dla

inności- wymiary: wewnętrzny, zewnętrzny,

- struktura społeczna a koncepcja „kozła ofiarnego”- wpływ na wewnętrzną

spójność,

- czy możliwa jest unifikacja ludzkości dzięki uwspólnieniu wartości i moralności?

3

Konspekt nr 3

Historia ludzkości i jej meandry- w poszukiwaniu doskonałej formy życia

społecznego- starożytna Grecja i średniowiecze.

- W poszukiwaniu idealnej organizacji społeczno- Państwowej:

J. Kuciński, Państwo jest instytucją celową ( celowościową, o charakterze

teleologicznym), jest przygotowane i wyspecjalizowane w osiąganiu określonych celów i

w działalności swej zmierza do ich urzeczywistnienia.1

P. Winczorek; Państwo nie jest organizacją stworzoną świadomie dla realizacji jakiegoś

celu lub wiązki celów(…) Nie oznacza to, że państwo nie może realizować jakichś celów.

Są one jednak zmienne w czasie i przestrzeni, ich hierarchia jest zwykle

nieustabilizowana i wątpliwa, a o to, co ma być celem czy zespołem celów danego

państwa, w danym czasie, toczy się zwykle spór między istniejącymi w nim siłami

społecznymi i politycznymi2

- czy Platona można odczytywać poza jego uwarunkowaniami społeczno

historycznymi???

- Grecja- Platon i jego koncepcja Państwa,- dzieło polityczne, czy etyczne???-

Dlaczego powstało Państwo?- por. G. Reale, Historia filozofii starożytnej,Lublin 1994,

t.1. s. 190-91- prawa, bogowie, sprawiedliwość

- człowiek, społeczeństwo, Państwo- analiza wzajemnych zależności!!!- człowiek

pomiędzy pokusami, a życie sprawiedliwe

- Polis i jego znaczenie dla struktury w wymiarach jednostkowym i społecznym-

sprawiedliwość , Reale, Historia,…,op. cit. t II, s. 292 Platon, Państwo t. I, Warszawa

1999,, s 71-2, cechy Państwa Reale, Historia op. cit. t.II s. 296

-struktura Państwa- podział na klasy, grupy- por. Platon, Państwo T I, s.94.-

ograniczenia w przenikaniu między klasami,

- rolnicy rzemieślnicy- posiadanie dóbr i rodziny,

- wojownicy- brak dóbr, wspólnota żon i dzieci ( P. I, s.233.) kobiety te same prawa

co mężczyźni-por. Państwo t.I, s.223,

- państwo i jego działania w stosunku do wojowników- granice ingerencji- państwo

czy namiastka wolności- por. Reale, Historia…, t II s. 302, Platon, Państwo t I, s.231-

2.

1 Kuciński, Podstawy wiedzy o państwie, W-wa 2003, cyt. Za J. Sielski, Wyznaczniki dobrego państwa, [ w],

Wizje dobrego państwa. Idee i teorie, pod red. A Lisowskiej, A. W Jabłońskiego, Toruń 2007, s. 45. 2 P. Winczorek, cyt. Za- ibidem, s. 45.

4

- władza, król filozof- droga do władzy- okres przygotowania do władzy, ok. 50 rok –

- filozof a poznanie- jaskinia- rodzaje bytów- a sprawowanie władzy-

- zdobywanie doświadczenia- por. Platon, Państwo t II, s. 97, kobiety także mogą

sprawować władzę

- Platon i jego państwo doskonałe- utopia czy antyutopia? Etyka pierwszeństwo przed

polityką???- dobro Państwa najważniejsze- forma eutanazji por. Platon, Państwo t.I.,

s.231,232,

- Załamanie się wiary w możliwości człowieka do samoorganizowania się.

- człowiek i jego cel życiowy- szczęście- co do nazwy tego dobra panuje u większości

ludzi niemalże powszechna zgoda: zarówno bowiem niewykształcony ogół, jak i ludzie o

wyższej kulturze upatrują je w szczęściu, przy czym sądzą, że być szczęśliwym to samo,

co dobrze żyć i dobrze się mieć- Etyka nikomachejska- cyt za Reale, t.II s. 477.

- Arystoteles i zoon politicon- państwo jest wspólnotą szczęśliwego życia, obejmującą

rodziny i rody, dla celów doskonałego i samowystarczalnego bytowania- cyt. Za

Filozofia polityki- Szahaj Jakubowski-, por, Reale, T.II, s 509-10,

- nierówność między ludźmi- rzemieślnik- jest narzędziem, które wyprzedza i warunkuje

inne narzędzia, niewolnik- jest robotnikiem, który służy temu, co łączy się z działaniem-

jest narzędziem, które służy działaniu, por. Reale, t.II, s. 512.

- nierówność między ludźmi- słuszną jest rzeczą aby Hellenowie panowali nad

barbarzyńcami – nacjonalizm

- obywatel a państwo- obywatel i jego obowiązki wobec państwa- Por. Reale- s. 515

- formy państw- por. Reale t. II, s. 516, 518

- państwo idealne i jego wyznaczniki- Reale, t. II s. 520, 521, 522,

-wg. Arystotelesa polityka pierwszeństwo przed etyką.

- chrześcijaństwo i Imperium rzymskie- religia potraktowana przedmiotowo.

- św Augustyn- Państwo boże i państwo ziemskie- Bóg kreatorem historii-

Mieszkańcy państwa ziemskiego złączeni są dążeniem do posiadania dóbr doczesnych,

mieszkańcy państwa bożego Niebieskiego, złączeni są miłością do dobra najwyższego i

czekają na rozdzielanie przy końcu czasu obydwóch państw od sienie.

- czas ( historia) maq charakter linearny

- ludzkość podmiotem, czy przedmiotem historii???

- człowiek jest z natury istotą społeczną i dąży do dobra wspólnego,

Sprawiedliwość polega na podporządkowaniu się obywateli mądrym władcom, którzy w

swoim działaniu podporządkowani są prawom boskim- człowiek jest jednak ułomny i

5

sprzeciwia się często prawom i planom bożym. Dlatego to właśnie chrześcijanie powinni

żyć własnym życiem duchowym w sercu przemijających państw aż do końca świata,

gdzie nastąpi ich rozdzielenie- por. E Gibson, Historia filozofii, chrześcijańskiej w

wiekach średnich, W-wa 1987

- boskie źródło władzy i własności- posłuszeństwo ze względu na boski pochodzenie

- św Tomasz- arystotelizm

- podobnie jak u św Augustyna boskie pochodzenie władzy i własności, -

- wyższość władzy duchownej nad świecką, prawo naturalne- od Boga, prawo

pozytywne- rozum- to Kościół troszczy się o prawdziwe dobro człowieka- zbawienie

- człowiek- podobnie jak u św. Augustyna- jest bytem społecznym, buduje państwo-

państwo jest swego rodzaju odpowiednikiem człowieka, duszy, która zarządza ciałem.

Kościół jest nadbudówką nad państwem,

- człowiek podąża do realizacji dwóch wymiarów- doczesnego i boskiego- ważniejsza jest

realizacja wymiaru duchowego.

- postępowanie człowieka- trzy podstawowe cnoty moralne;

1. sprawiedliwość rządząca naszymi czynami wtedy, gdy w grę wchodzą prawa innych

ludzi

2. umiarkowanie- panuje nad uczuciami umożliwiające woli podporządkowanie się

nakazom rozumu praktycznego

3. roztropność- stopniowo zdobywana umiejętność rozwiązywania problemów

moralnych- człowiek roztropny to taki, którego praktyczny sąd jest do tego stopnia

zdrowy, iż może być pomocny zarówno dla niego samego jak i innych w rozwiązywaniu

praktycznych problemów moralnych.

6

Konspekt nr 4.

Historia ludzkości i jej meandry- człowiek na nowo odkryty, a rzeczywistość

społeczna. Umowa społeczna jako podstawa organizacji życia społecznego i

państwowego.

Machiawelli, Hobbes, Rousseau, Kant, Lock.

Koncepcje umowy społecznej:

1. Rozumienie człowieka a organizacja życia społecznego- człowiek – jednostka-

państwo.

2. – starożytna Grecja- Platon- jednostka podporządkowana państwu, Arystoteles-

człowiek, zoon politicon- istota społeczna, stadna- człowiek podporządkowany

państwu, polityka ważniejsza od etyki- Państwo pochodzi z umowy społecznej, która

podporządkowuje sobie obywateli.

3. – chrześcijaństwo- Augustyn- Państwo boże i państwo ziemskie- historia, człowiek

zależne od Boga, św. Tomasz- człowiek istotą społeczną, państwo ważniejsze od

jednostki- Kościół nadbudówką nad państwem.

I.

Machiawelli:- przełom w rozumieniu człowieka i roli państwa-

- człowiek u Machiawellego- człowiek z natury są raczej skłonni do czynienia zła niż

dobra- ludzie będą zawsze dla siebie źli jeżeli konieczność nie zmusi ich do tego, by byli

dobrzy-( za A. Szachaj, M.N. Jakubowski, Filozofia polityki, Warszawa 2006, s. 36).

Człowiek swoje działanie podporządkowuje przede wszystkim zachciankom, których

kreatorem jest egoizm- w polityce nie ma miejsca na cnoty, szczególnie cnoty

chrześcijańskie- dobro, miłoś,ć

- Państwo- państwo jako twór polityczny, nie polis, nie państwo boże, ale pozostało

przekonanie, że dobro całości jest ważniejsze od dobra, interesu jednostki,( dobro księcia

jest ważniejsze od dobra wspólnego, jeżeli przekłada się ono na dobro państwa)

racja stanu- Racja stanu to interes państwa, w imię którego jego władca może dopuścić się

rzeczy postrzeganych przez postronnych jako godne potępienia- por. ibidem, s. 35

- rządzenie państwem- ze względu na egoistyczną i złą naturę człowieka Książe w swoich

działaniach może posługiwać się kłamstwem, postępować wbrew prawu- za ibidem, s 37-

silna władza musi trzymać w ryzach ludzkie namiętności, które są od najdawniejszych czasów

takie same- zazdrość, urażona duma, pycha, chęć pognębienia swoich wrogów, skłonność do

zdrady i wiarołomstwa, niechęć do podporządkowania się inny

- człowiek- państwo- wolność- u Machiawellego mamy do czynienia z zależnością

swobód, wolności jednostkowej od stanu państwa- człowiek, obywatel jest wolny jeżeli

państwo w którym żyje jest wolne od zewnętrznych zależności- mówiąc inaczej wolność

jednostki jest zależna od wolności wspólnoty w której żyje.

7

Ideałem działalności państwa jest wolny człowiek- aby tak było potrzebne są dobre prawa

i dobre obyczaje.

II.

Hobbes

1.Człowiek i jego stan egzystencjalno- moralny- Homo homini lapus- w stanie natury

mamy do czynienia z walką wszystkich przeciw wszystkim. Człowiek z natury jest

egoistą – zajmuje się przede wszystkim własnymi sprawami- miarą dobra jest własne

dobro- własne dobro to możliwość zachowania życia, które jest zagrożone ze strony

innych- tych którzy także uważają, że najwyższym dobrem jest zachowanie własnego

życia.

Każdy człowiek nie tylko mocą swego uprawnienia, lecz również z konieczności

przyrodzonej czyni wszystko, co może by osiągnąć to, co jest konieczne dla jego

samozachowania- Hobbes- Lewiatan, Warszawa 1954, s. 134.

- gatunek ludzki wyróżnia się w przyrodzie zdaniem Hobbesa dwoma rzeczami;

posługiwaniu się mową oraz możliwością tworzenia państwa jako formy współżycia

społecznego

2. Państwo jako organizacja zapewniająca poczucie bezpieczeństwa- potrzeba

zapewnienia poczucia własnego bezpieczeństwa podstawą wszelkiej więzi społecznej. - ludzie żyjąc w stanie natury stają się samotni- dążąc do ochrony własnego życia i

zaspokojenia potrzeb prowadzi walkę z innymi- stan natury jest modelem wojny domowej

- człowiek opierając się na swojej rozumności tworzy pokojowe stosunki z innymi. Autor

Lewiatana uważa, że jest to wynikiem prawa natury- propaguje ono życzliwość i

sprawiedliwość w stosunkach międzyludzkich widząc w nich moralne warunki

współżycia wspólnotowego.

Umowa społeczna i jej składowe;

1. zobowiązanie wzajemne jednostek w sprawie rezygnacji z uprawnień naturalnych w

tym stopniu w jakim zagrażają życiu innych,

2. zobowiązanie wszystkich jednostek do podporządkowania się władzy innych

-władca i jego uprawnienia- Władza najwyższa obwarowana jest podwójnym

zobowiązaniem obywateli:

1. a mianowicie tym które ich wiąże w stosunku do współobywateli,

2. oraz tym które ich wiąże z władzą.

Toteż choćby nie wiedzieć ilu by było obywateli, nie mogą oni prawnie obrabować władcy

z władzy bez zgody także i jego samego.

Jest to deklaracja na rzecz nienaruszalności władzy państwowej

Hobbes- Gdy zostanie ustanowione państwo, każdy z obywateli zachowuje tyle wolności,

ile wystarcza, iżby żyć dobrze i spokojnie, tyle zaś odejmuje się innym, ile trzeba by się ich

nie bać. Hobbes, Elementy filozofii s. 341

Prawo natury a prawo państwowe- 1. prawo natury poucza ludzi jak działać by zapewnić

sobie bezpieczeństwo ze strony innych, 2. prawo państwowe przekształca te pouczenia w

normy obowiązujące pod presją.

Umowa, władza, a wolność jednostkowa- obywatel zachowuje wolność np. w swobodzie

nabywania rzeczy, wyboru zawodu, mieszkania i sposobu wychowywania dzieci- por.

Platon

Preferowany ustrój państwa: najwyżej Hobbes cenił

-monarchię- uważał, że tylko tam interes prywatny pokrywa się z interesem państwa-

por Machiawelli

- najgorszym, zdaniem Hobbesa, jest ustrój demokratyczny- por sytuację Sokratesa,

8

- do przyjęcia, chociaż z zastrzeżeniami, ustrój arystokratyczny.

III

Rousseau Potępienie cywilizacji, kultury, nauki- wszystkiego co można uznać za historyczny

dorobek ludzkości.

Astronomię zrodziła przesądność; wymowę – ambicja, nienawiść, pochlebstwo;

geometrię- skąpstwo, a wszystkie inne nauki, nie wyłączając etyki- pycha ludzka. Co

poczęlibyśmy ze sztukami, gdyby nie zbytek, który je karmi? Gdyby nie nieprawość

ludzka, do czego by służyła jurysprudencja? Czym stałaby się historia, gdyby nie było

tyranów, wojen, spiskowców?- pyta Rousseau

Negacja wszelkiego rodzaju organizacji społecznej u Rousseau wynika z przekonania, że

równość jest najwyższym prawem człowieka, odkąd pojawiły się organizacje społeczne

zawsze jest tak,ze są panowie i niewolnicy- por. stan natury u Machiawellego, Hobbesa

Państwo, zdaniem Rousseau jest wynikiem wyboru mniejszego zła- od kiedy pojawiło się

pragnienie posiadania więcej niż mają inni, pojawiły się walki, wojny i dlatego trzeba

było powołać Państwo- państwo jest wynikiem umowy społecznej,

Umowa społeczna-wprowadza taką równość między obywatelami, iż wszyscy

zobowiązują się na tych samych warunkach i wszyscy powinni korzystać z tych samych

praw- taka umowa może się spełnić tylko w demokracji bezpośredniej.

Potrzeba jest do tego wyłonienia się woli powszechnej wyrażającej wspólny interes

wszystkich jednostek.

Państwo rządzone zasadami demokracji bezpośredniej ( bez przedstawicieli) udział w

rządzeniu mieli wszyscy obywatele – 0ni byli prawodawcami, czyli ustanawiali ustawy.

Ustawy- są właściwymi warunkami zrzeszania społecznego. Lud podległy ustawom

powinien być ich twórcą- ponieważ ustawy krępują jednakowo wszystkich, bądź nadają

przywileje.

Religia obywatelska- kult Boga łączy się z ukochaniem praw, a wiara w bóstwo wymaga

spełnienia obowiązków obywatelskich, dogmaty religijne ustępują zaś moralnemu

postępowaniu.

Relacja jednostka – społeczeństwo- dopuszczał podporządkowanie jednostki ogółowi w

imię równości.

IV

Kant I. W swojej koncepcji organizacji życia społecznego bazował na obecnych już w historii

myśli społecznej koncepcjami umowy społecznej, będącej odpowiedzią na tzw. stan

natury- który rozumiał jako konflikt między jednostkami, ale także między jednostkami i

państwem- przezwyciężenie tak rozumianego stanu natury- zdaniem Kanta, następuje

wtedy, kiedy człowiek uświadamia sobie swoją rozumność i zaczyna wg, nie postępować.

- wolność zewnętrzna- uprawnienie do podporządkowania się takim prawom, które się

samemu zaaprobowało- umożliwia to swobodną działalność jednostki, przy poszanowaniu

prawa bez przymusu ze strony władzy.

- równość- dotyczy stosowania takich samych praw do wszystkich jednostek.

9

Połączenie wolności zewnętrznej i równości- wyznacza główną zasadę porządku

prawnego- swoboda działania jednostki nie może naruszać wolności działania żadnej

innej jednostki.

Za Rousseau bronił koncepcji państwa praworządnego, ale sprzeciwiał się demokracji

bezpośredniej, której piewcą był autor Umowy społecznej.

Kant uważał, że we władzy ustawodawczej powinni brać udział reprezentanci obywateli

samodzielnych, czyli posiadających, potrafiących sobie zabezpieczyć środki utrzymania-

Por. Arystoteles.

-Osoby nie posiadające stałego źródła dochodu- nie uczestniczą w ustalaniu praw, chociaż

muszą je respektować.

Władza a społeczeństwo

Kant był zwolennikiem pełnego posłuszeństwa wobec władzy ustawodawczej i głosił

sprzeciw przeciwko możliwości bunty ludu w stosunku do władzy

Swoje stanowisko uzasadniał w następujący sposób: w praworządnym państwie konflikt

między władzą, a ludem rodzi się z nierozsądnych żądań Ludu, który domaga się

zaspokojenia skłonności lub zapewnienia szczęścia, co wykracza poza kompetencje

państwa.

Jednak Kant był zwolennikiem istnienia w państwie swobodnej, krytycznej opini

publicznej, której zadaniem byłoby wypracowywanie reform prawa ( państwo jest tworem

dynamicznym) Idei rewolucji przeciwstawiał ideę działań reformatorskich. Jego postawę

można nazwać reformistycznym legalizmem- ponad wszystko cenił ideę porządku

prawnego.

Stosunki międzynarodowe

Kant w swoich analizach dotyczących przestrzeni politycznej wypowiadał się także na

temat przestrzeni międzynarodowej- wychodził z założenia, że można ją także utożsamić

ze stanem natury- czyli konfliktów wojennych.

Jego zdaniem można ten stan rzeczy przezwyciężyć dzięki odwołaniu się do zasad

akceptowanych przez rozum- wtedy oparte Noe będą na prawie międzynarodowym,

którego główną zasadą będzie szacunek dla drugiego państwa i postrzeganie go jako

osoby moralnej, która nie może być przedmiotem niczyjego posiadania, ani służyć do

zaspokojeniu prywatnych skłonności- stąd wywodzi się zasada suwerenności zewnętrznej

i wewnętrznej poszczególnych państw.

V.

John Lock ( 1632- 1704) Człowiek w stanie natury

Rozumienie stanu natury-

W stanie natury obowiązują zasady, które są wytworem ludzkiego umysłu, ludzkiej

natury, dlatego są one takie same dla wszystkich. Stanowi natury obce jest zróżnicowanie

stanowe albo społeczne. W stanie natury każdy ma prawo do wolności, swobodnego

dysponowania swą osobą, zdolnościami oraz, co dla Locke`a jest najważniejsze, swoim

mieniem ko którego doszło się własną pracą. Nie ma więc w stanie natury, jak u Hobbesa,

Walki wszystkich ze wszystkimi.

-niedogodności stanu natury:

- brak sędziego rozstrzygającego możliwe konflikty,

-brak jednoznacznej interpretacji szczegółowych norm współżycia społecznego,

10

- zagrożenie własności.

Potrzeba powołania:

- społeczeństwa politycznego zwanego także społeczeństwem obywatelskim (

społeczeństwo obywatelskie pojawia się wraz z powołaniem sędziego, który ma

rozstrzygać spory wg określonych zasad , system norm prawnych)

- Społeczeństwo obywatelskie wspiera się na suwerenności ludu, powołuje, ale i odwołuje

rząd. Ale należy zaznaczyć, że do społeczeństwa obywatelskiego zaliczają się ludzie

posiadający własne źródło utrzymania- średnio zamożne warstwy mieszczaństwa-

zadaniem rządu jest trzymanie w ryzach warstwy nieposiadające własności, a przez to

także prawa głosu.

Pojawienie się społeczeństwa politycznego, vel obywatelskiego dokonuje się na

podstawie umowy społecznej.

Składniki umowy społecznej:

- umowa w sprawie zorganizowania społeczeństwa,

- umowa w sprawie rządu

Jednostka rezygnuje z;

- uprawnień do dowolnego postępowania, pożytecznego dla zachowania samej siebie,

- prawa karania na własną rękę wykroczeń przeciw prawu natury.

Mimo tych rezygnacji u Locke`a można dalej mówić o wolności jednostki ponieważ;

- społeczeństwo ustanawiając prawa i normy gwarantuje jednostce emancypację od

przymusu i gwałtu ze strony innych. Lock idzie dalej- przyznaje jednostce prawa do

wstąpienia do społecznej wspólnoty oraz możliwość opuszczenia jej.

Jedynym ograniczeniem wolności jest obowiązek podporządkowania się prawom

obowiązującym we wspólnocie

Organizacja Państwa.

- władza ustawodawcza- legislatywa,

- władza wykonawcza- podlega ustawodawczej,

- władza federatywna.

Władza ustawodawcza, mimo, że jest najważniejsza, nie ma charakteru absolutnego.

Jej działalność nie może mieć charakteru arbitralnego. Powinna kierować prawem natury,

to znaczy nie wolno jej decydować arbitralnie o sprawach życia, wolności i majątku

jednostek, a przede wszystkim nienaruszalna jest własność. Wszelkie działanie władzy

powinno mieć w perspektywie dobro ludu, który jest jedynym źródłem wszelkiej władzy.

Ustrój jaki proponował Lock w swoim państwie można nazwać demokracją liberalną

Zasada tolerancji:

- państwo powinno być całkowicie oddzielone od Kościoła, głosił rozdział

polityki i religii. Wychodził z założenia, że jurysdykcja państwa rozciąga się tylko na dobra doczesne. Państwo

może stosować przymus, aby zapewnić przestrzeganie zasad prawa, ale nie może kontrolować

poglądów religijnych, nie ma też prawa ustanawiać obrzędów religijnych i narzucać ich

innym.

11

Konspekt nr 5.

Historia ludzkości i jej meandry. Liberalizm

Ludzkość, jej wybitni przedstawiciele, w poszukiwaniu najlepszej formy życia

wspólnotowego, społecznego, państwowego wypracowali kilka jej wymiarów, które, po ich

złożeniu zostały nazwane liberalizmem.

Współcześni badacze życia społecznego, analitycy filozofii polityki po ich złożeniu stanęli

przed dylematem- mówić o liberalizmie czy raczej o liberalizmach.

1. Główne wytyczne, składowe koncepcji zwanej liberalizmem:

Antropologia i aksjologia

- wolność- gloryfikacja swobód obywatelskich, możności rozporządzania sobą,

majątkiem, wolność wyznania, ( por. Locke- zasada tolerancji ), sumienia.

Państwo jest postrzegane dwuznacznie- z jednej strony jako gwarant bezpieczeństwa,

- z drugiej jako możliwy ciemiężca ograniczający wszelkie swobody- koncepcja bliska

anarchizmowi,

Czym jest wolność? - Alan Ryan-[w] Przewodnik po współczesnej filozofii politycznej,

pod red. R. E. Goodina i P Pettita, Warszawa 1997,s. 382)

- indywidualizm- wiara, przekonanie, że jednostka jest ważniejsza od wspólnoty, która

może być np. źródłem zniewolenia, z tego też wynika wcześniej wspomniana

podejrzliwość w stosunku do państwa,

- egalitaryzm- - przekonanie, że wszyscy ludzie są równi, bez względu na pochodzenie,

posiadany majątek, - człowiek jest kowalem swojego losu- potrzeba wzięcia

odpowiedzialności za własną, jednostkową egzystencję,

- autonomia- przekonanie, że człowiek jest w stanie sam decydować o swoim życiu,

korzystając z rozumu

- melioryzm- człowiek jest w stanie się samodoskonalić

- człowiek jest rozumny, wiara, że potrafi korzystać z tego i samodzielnie, odkrywać,

budować struktury współżycia społecznego.

Na podstawie wyżej przytoczonych pojęć będących składowymi koncepcji zwanej

liberalizmem można postawić tezę, że:

- liberalizm charakteryzuje się optymistycznym pojmowaniem człowieka ( optymizm

antropologiczny), oraz jego możliwościami w budowaniu i rozwijaniu świata. (optymizm

historiozoficzny)

Organizacja życia społecznego:

- państwo jest gwarantem bezpieczeństwa jednostkowego,

- potrzebne jest oddzielenie sfery publicznej od sfery prywatnej,

- władza powinna mieć ograniczone, ściśle określone możliwości- por. Locke,

- państwo zorganizowane hierarchicznie ( podział i wzajemna zależność władzy)

- ustrój demokratyczny- od demokracji bezpośredniej, do demokracji reprezentatywnej

2.Główni przedstawiciele liberalizmu:

1. J. Locke- por wykład o umowie społecznej.

2. Monteskiusz- swoją koncepcję filozofii politycznej wyłożył w książce O duchu praw.

- władza państwowa powinna zabiegać o bezpieczeństwo i dobra obywateli,

- organizacje państwowe- republikański- demokracja ( cnota obywatelska),

arystokracja ( umiarkowanie), monarchia- ( honor), despotyzm- (strach ) . Żaden z

12

tych ustrojów nie kieruje się w swym działaniu wolnością jako zasadą.

- Monteskiusz w swojej koncepcji budowy struktury życia społecznego, państwowego

opiera się na analizie rzeczywistości politycznej, w której żył.

- Podstawowym problemem rzeczywistości jaką obserwował był konflikt między

władzą a wolnością.

Wolność obywatelska i jej zasada- Aby nie można było nadużywać władzy, trzeba, aby

poprzez odpowiednie zorganizowanie tych spraw jedna władza powściągała inną.- cyt, za A.

Szachaj, M.N. Jakubowski- Filozofia polityki. ss. 45-6

Ideałem państwa i jego wewnętrznej organizacji jest wewnętrzny podział na władzę

ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą.

- władza ustawodawcza podzielona wewnętrznie: podstawowa część powinna należeć do

wybitnych przedstawicieli całego narodu, izbę wyższą powinni zaś tworzyć ludzie

szczególnego urodzenia, poważania i bogactwa, dzięki czemu mogliby chronić swe

dziedziczne przywileje. Władza wykonawcza powinna należeć do monarchy, bo jedna osoba

w administrowaniu jest sprawniejsza niż wiele osób.( ibidem s. 46)( Monteskiusz- 147 )

Monteskiusz próbuje wyjaśnić, że nie będzie dochodziło do nadużywania władzy, szczególnie

tej pochodzącej z wyboru, najważniejszej- idąc w swoich rozważaniach dalej dochodzi do

wniosku, że taki ustrój, wewnętrzna organizacja państwa zapewnia wolność polityczną, która

prowadzi do tego ci jest podstawą liberalizmu- czyli przekonania, że człowiek powinien

zajmować się tym, co mu przysparza korzyści, a państwo czuwa nad jego bezpieczeństwem.

- Wolność polityczna- Monteskiusz, O duchu praw, Kraków 2003- s. 147, 173,

-Wolność obywatela- ibidem 174, 175.

Na podstawie rozumienia wolności i przez pryzmat analizy organizacji państwa można

śmiało wykazać związej Monteskiusza z liberalizmem.

2. J. S. Mill.

- optymizm antropologiczny i wiara w rozum- tylko jednostka sama wie co dla niej jest

najlepsze i dlatego żadna instytucja nie powinna ograniczać swobody jej rozporządzania sobą

i swoim majątkiem

- wolność człowieka jest ograniczona tylko wolnością drugiego człowieka- życie ludzkie i

jego wartość jest oparta na tzw. samostanowieniu- człowiek jest odpowiedzialny za swoją

egzystencję,

- Mill był zwolennikiem pluralizmu przekonań, idei, sposobów życia jednostkowego,

- wychodził z założenia, że człowiek, ludzie uczą się przez całe życie, odkrywają i tworzą

nowe koncepcje, człowiek ma także prawo do eksperymentowania ze swoim życiem- te

prawa przysługują także kobietom i innym grupom społecznym!!!

- postępowanie człowieka powinno charakteryzować się użytecznością- dążeniem do

szczęścia

Niebezpieczeństwa dla wolności człowieka:

- prawo, państwo w swoich działaniach przekraczających ochronę dóbr innych jednostek,

- władza duchowa odrzucająca wolność religijną,

- despotyzm opinii publicznej

Państwo, jego zadania i organizacja

- organizacja państwa:

demokracja reprezentatywna- elitaryzm-???

- wybierać mogą tylko ludzie spełniający następujące wymogi: potrafią czytać i pisać,

posiadają majątek- te wyznaczniki, zdaniem Milla świadczą chociażby o dojrzałości i

zaradności życiowej – a co z równouprawnieniem jednostek???

- decyzje podejmowane przez większość nie mogą ograniczać praw mniejszości

13

-zadania państwa:

- państwo powinno, wręcz musi:

a. zabezpieczyć bezpieczeństwo jednostki, własności prywatnej, nietykalności osobistej

b. pilnować pluralizmu ideowego,

c. zapewnić swobodę działalności gospodarczej

d. wspierać: 1. edukację publiczną, 2 równouprawnienie kobiet

e. zabezpieczyć dostęp do usług medycznych oraz

f. tak zorganizować instytucje publiczne, urzędy aby ułatwić do nich dostęp

Liberalizm nowoczesny: różnice

John Rawls- osobista własność jest koniecznym elementem samorealizacji jednostki, ale jego

celem jest:

-uwolnienie jednostki od lęku przed głodem, bezrobociem, złymi warunkami zdrowotnymi i

nędzą wieku podeszłego, próba stworzenia członkom nowoczesnych społeczeństw

przemysłowych warunków do rozwoju, o jakich marzyli dla nich Mill czy von Humboldt-

( Alan Ryan- w Przewodnik po współczesnej filozofii politycznej, pod red. R. E. Goodina i P

Pettita, Warszawa 1997, s. 385.)

Rawls w Teorii sprawiedliwości dowodzi, że człowiek współczesny musi odpowiedzieć sobie

na pytania dotyczące uprawnień jednostkowych wg. zasady Jakich praw domagalibyśmy się

dla siebie, a jakie uznalibyśmy u innych?

Jego zdaniem najważniejsze są dwa prawa: prawo do jak największej wolności dające się

pogodzić z taką samą wolnością wszystkich i8nnychy, oraz prawo do sprawiedliwego

traktowania, wyrażone w idei, że nierówności są usprawiedliwione tylko w tej mierze, w jakiej

przyczyniają się do poprawy sytuacji najmniej uprzywilejowanych- uprzywilejowanie, a

równość.

Liberalizm jako teoria:

Dla jednostki- cyt.-ibidem, s. 397, 398.

Dla społeczeństwa cyt. Ibidem- s. 400.

Dla państwa- cyt. Ibidem- 400, 401, 402.

14

Konspekt nr 6.

Historia ludzkości i jej meandry. Konserwatyzm ( conservere- zachowywać)

- Podobnie jak w liberalizm, także konserwatyzm nie jest ideowo jednorodny, dlatego jego

analizę zaczniemy od przybliżenia podstawowych jego wyznaczników.

- Podstawowe założenia konserwatyzmu:

-tradycjonalizm- trwałość istniejących instytucji państwowo- społecznych, ciągłość w

polityce, sprzeciw w stosunku do zmian, zmian zachodzących szczególnie żywiołowo-

negacja przemian rewolucyjnych,

- nieufność do wiedzy politycznej- tradycjonaliści są sceptykami jeżeli chodzi o możliwość

naukowej kreacji struktur społecznych- ich zdaniem powinny one być pochodnymi

zachodzących powoli przemian społeczno- historycznych,

- przekonanie, że człowiek jest bytem społecznym- ( por. Arystoteles)- zdaniem

konserwatystów człowiek staje się w pełni istotą ludzką dzięki relacjom jakie nawiązuje z

drugim człowiekiem,

-konserwatystów charakteryzuje pesymizm antropologiczny- człowiek jest z natury zły- tylko

życie w strukturach społecznych, sprawdzonych na przestrzeni historii może wpłynąć na jego

„okiełznanie” dlatego najważniejszą rzeczą jest:

- natura ludzka- pojęcie mające uzasadnić potrzebę życia w społeczeństwie-

- porządek społeczny, a w konsekwencji moralny- ( co powinno być pierwsze???), u

konserwatyści wskazywali na potrzebę podporządkowania się instytucjom będącym źródłem

norm postępowania- rola religii- por. z liberalizmem.

- gloryfikacja struktur społecznych- konserwatyści gloryfikowali istniejące struktury

społeczne, wychodząc z założenia, że są one ważniejsze od jednostki, gdyż są bardziej

pierwotna ( nie powstały zdaniem konserwatystów na drodze żadnej umowy społecznej)-

Pozwala im to uzasadnić stratyfikację społeczną i zależność jednych ludzi od drugich- podział

na rządzących i rządzonych. ( por. także: Anthony Quinton, [w] Przewodnik po współczesnej

filozofii politycznej, pod red. R. E. Goodina i P Pettita, Warszawa 1997,ss. 322-323, oraz

A. Szachaj, M.N. Jakubowski- Filozofia polityki, Warszawa 2006, ss. 60-61.

- elitaryzm- elitaryzm w konserwatyzmie jest wynikiem przekonania o nierówności ludzi i

potrzebie utrzymania zastanej struktury społecznej- por. Platon

- organicyzm- społeczeństwo ujęte jako organizm- społeczeństwa tworzą zamknięte całości

mające wewnętrzną organizację i kulturę, które są im właściwe- por. Anthony Quinton,

Przewodnik…, op. cit. s.338. Wypowiedź Prezydenta Kwaśniewskiego, że polskie wojska

jadą do Iraku wprowadzać demokrację???

- wolność, równość , demokracja- por- ibidem 342

- własność- por. ibidem. 340.,

- praw i jego stanowienie- por. ibidem, 341-2,

- naród i imperializm- por. ibidem. 341.

Przedstawiciele:

Edmund Burke-

- zdecydowany przeciwnik wszelkiego rodzaju rewolucyjnych zmian, ( odrzucał w całości

rewolucję francuską, chociaż wychwalał o sto lat starszą rewolucję angielską ( 1688/89).

Ta druga była dla niego przykładem zmian opartych na istniejącej rzeczywistości, a nie ich

odrzuceniu- powolne ewolucyjne przemiany.

- był zwolennikiem tradycji, tego co lokalne- patriotyzm lokalny,

15

- przeciwnik teorii politycznych- wszelkie teorie polityczne są złe-teorie są wybielone od

uwarunkowań zewnętrznych- są utopiami prowadzącymi bardzo często do zachowań

absurdalnych, rozlew krwi,

- zmiany w życiu społecznym powinny opierać się na odniesieniu się do tradycji ( przesądów)

oraz praktyki politycznej będącej wypadkową zewnętrznych uwarunkowań i analizą głosów

pochodzących od opinii publicznej.

- zwolennik monarchii dziedzicznej- jego zdaniem tylko ona gwarantuje utrzymanie nabytych

praw.

- gloryfikuje tradycję, a szczególności religię tę, która nadaje państwu boską sankcję, nośnika

wskazówek jaj postępować, wpajać obywatelom zbawczą bojaźń.- por. Machiawelli

- przeciwnik ateizmu i ateistów- wychodzi z założenia, że ateizm jest sprzeczny z naturą

ludzką.

- pesymistycznie wypowiada się o nauce o polityce- Nauka o rządzeniu jest praktyczna i ma

służyć praktycznym celom, wymaga doświadczenia i to większego niż to, jakie w toku całego

życia może zyskać nawet najmądrzejsza i najbardziej spostrzegawcza osoba; dlatego właśnie

z najwyższą ostrożnością powinien postępować każy, kto decyduje się na rozebranie budowli,

która przez wieki w zadowalającym choćby stopniu służyła wspólnym celom społeczeństwa,

lub chce ją zbudować od nowa, nie mając przed oczyma modeli i wzorów o potwierdzonej

użyteczności.- Burke, Rozważania o rewolucji we Francji, cyt za. A Szachaj, M.N.

Jakubowski- Filozofia polityki, Warszawa 2006, s. 64.

Alexis de Tocquevill`e- demokracja= liberalizm pogodzony z konserwatyzmem,

- uważał, że w świecie dokonuje się postęp, równości- demokracji- O demokracji w Ameryce,

Demokracja nie jest pojmowana jako ustrój, czyli wykończony, posiadający zespół instytucji

politycznych stan rzeczy, tylko jako „stan społeczny”, który trzeba jeszcze doskonalić.

- doskonalenie demokracji- przez odwołanie się i utrzymanie sprawdzonych wzorców

rozwijanie ewolucyjne praw, zachowanie religii jak obrońcy uświęconych zasad

postępowania.- wychowywanie demokracji- cyt, ibidem s. 70

16

Konspekt nr 7.

Historia ludzkości i jej meandry. Marksizm.

Twórcą koncepcji nazywanej marksizmem jest Karol Marks- niemiecki filozof i myśliciel

społeczny. Koncepcję swoją zbudował na odniesieniu do następujących fundamentach:

- odniósł się do socjalizmu, chociaż traktował go jako etap przejściowy w drodze do

społeczeństwa bezklasowego dobrobytu jakim w jego wizji miał być komunizm.

- klasyczna ekonomia brytyjska ( Adam Smith, David Ricardo,

- Hegel i jego dialektyka,- wiara w postępującą rozumność świata.,

- Feuerbach- jego krytyka religii jako forma alienacji człowieka.

Podstawowe założenia Marksa:

- wiara w to, że historia ludzkości to historia walki klas- Manifest komunistyczny- Historia

ludzkości jest historią walk klasowych.

- potrzeba zniesienia kapitalizmu na drodze rewolucyjnego przewrotu.

- socjalizm jest przejściową formą w drodze do komunizmu- socjalizm to okres końca starych

klas społecznych, które znikną pod wpływem dyktatury proletariatu- działalność proletariatu

jest w interesie całej ludzkości. Każdemu według pracy, od każdego według zdolności.

- ideologia- nie jest zamierzonym kłamstwem, lecz raczej zespołem iluzji samooszukańczych

wyobrażeń na swój temat, które służą interesom danej klasy społecznej, usprawiedliwiając ją

w jej własnych oczach oraz w oczach innych klas społecznych z działań politycznych i

ekonomicznych, które są jej udziałem. A Szachaj, M.N. Jakubowski- Filozofia polityki,

Warszawa 2006, s.80.

- alienacja pracy- człowiek wyalienowuje się kiedy nie jest właścicielem środków produkcji

ani nie ma udziału w korzyściach płynących z jego pracy- alienacja pracy pojawiła się wraz z

podziałem pracy, który był wynikiem pojawienia się własności prywatnej.- por. ibidem, s. 80.

- człowiek- jest socjostworem- całokształtem stosunków społecznych,

• baza (podstawa) - to całokształt stosunków produkcji, tworzący ekonomiczną

strukturę społeczeństwa,

• nadbudowa – to procesy prawne, polityczne i duchowe, którym odpowiadają pewne formy

świadomości społecznej.

Zgodnie z tą koncepcją, to nie świadomość stanowi o bycie, ale przeciwnie -byt kształtuje

świadomość człowieka. Wynika z tego, że pierwsze miejsce wśród czynników życia

ludzkiego zajmują czynniki społeczne, wśród nich materialne, a węziej - gospodarcze. To

właśnie one decydują o świadomości i życiu duchowym. Marks twierdził, że historia poznała

dotychczas pięć typów stosunków produkcji: gminy pierwotne, niewolnicze, feudalne,

kapitalistyczne i socjalistyczne. Stosunki te określają nadbudowę ideologiczną, czyli pełnię

relacji społecznych we wszelkich pozostałych dziedzinach. Uważał, że tak jak kapitalizm

zastąpił feudalizm, a feudalizm niewolnictwo, tak wkrótce socjalizm wyprze kapitalizm,

gdyż ustrój ten stracił rację bytu (wraz z socjalizacją produkcji powinno następować

uspołecznienie jej środków).

Marksowskie rozumienie komunizmu- komunizm będzie ustrojem bezpaństwowym, a więc

nie będzie żadnej formy zewnętrznego nacisku na człowieka- brak policji, brak armii, brak

administracji, znikną granice, zniknie podział na klasy, ludzkość będzie żyła w idyllicznej

wspólnocie.

Człowiek w komunizmie- będzie uwolniony od potrzeby pracy( pracę będą wykonywały

maszyny), będzie mógł rozwijać w sobie swoje uzdolnienia. Zasada komunizmu- Każdemu

według potrzeb.

Historia marksizmu:

- marksizm w ZSRR

- wypaczenie podstawowych założeń,

17

- dyktatura nie proletariatu, ale jednostki, ideologizacja życia, chociaż brak walki klasowej,

- marksizm na zachodzie:

- teoria krytyczna- co ich łączyło?- Barry Hindess, Marksizm,[w] Przewodnik po

współczesnej filozofii politycznej, pod red. R. E. Goodina i P Pettita, Warszawa 199. ss.415-

16( 1-5)

- marksistowski antyhumanizm- por Barry Hindess, Marksizm,[w] Przewodnik po

współczesnej filozofii politycznej, pod red. R. E. Goodina i P Pettita, Warszawa 199. s.

415,(x)

18

Konspekt nr 8

Historia ludzkości i jej meandry. Anarchizm. ( an- archos- bez rządu, bez

przywódcy, bez naczelnika) Anarchizm i jego założenia:

- człowiek z natury jest istotą dobrą, ( optymizm antropologiczny) dlatego można postulować;

- wiara, że człowiek z natury jest nastawiony na pomoc drugiemu człowiekowi ( naturalny

altruizm)

- wolność i równość- anarchiści przyznawali człowiekowi pełnię wolności, zakładając

jednocześnie równość w posiadaniu tzw. dóbr doczesnych,

- krytyka państwa i wszelkiej władzy scentralizowanej- zdaniem anarchistów państwo jest

źródłem wszelkiego ucisku i społecznej nierówności. Por. Rychard Sylvan, Anarchizm [w ],

Przewodnik po współczesnej filozofii politycznej, pod red. R. E. Goodina i P Pettita,

Warszawa 1998, ss.293-295.

- kolektywizacja wszelkich dóbr- szczególnie chodzi o współwłasność ziemi i środków

produkcji.

Przedstawiciele i ich poglądy:

-Max Stirner- ( Johann Kaspar Schmidt) przedstawiciel anarchizmu indywidualistycznego-

uważał, że człowiek nie powinien być poddany żadnej władzy i korzystając z własnej,

przyrodzonej siły, w walce z innymi zdobyć cząstkę własności, która powinna być jego

ponieważ zdobył ją dzięki własnemu wysiłkowi.

-Michaił Bakunin- anarchizm kolektywistyczny- Bakunin był konsekwentny jedynie w

odrzucaniu relacji rządzący / rządzeni pod każdą postacią - poczynając od Boga poprzez

państwo aż do relacji interpersonalnych. Odrzucał także uprzywilejowanie jednej klasy

społecznej nad inną - czy to w sensie klas ekonomicznych, czy np. kobieta-mężczyzn.

-jego wizje społeczeństwa bez władzy były dość mgliste i sprzeczne - Bakunin widział je jako

federację luźnych społeczności. Brak precyzyjnych wizji czy programów tłumaczył

niemożnością przewidzenia, jak zachowa się wolne społeczeństwo.

-Bakunin, jak mawiali jego współcześni, lepiej posługiwał się pistoletem niż piórem. Do

historii przeszły raczej poszczególne hasła z jego pism niż same pisma - m.in. społeczeństwo

bez walki to martwe społeczeństwo, burząc będziemy budować, nikt nie będzie wolny, dopóki

wszyscy nie będą wolni, wolność bez socjalizmu to brutalność, socjalizm bez wolności to

tyrania.

Piotr Kropotkin-

- swoje poglądy społeczne budował na podstawie obserwacji naukowych, które czynił

podczas licznych wypraw- wychodził w nich z założenia, że;-wykazywał, że również w

ludzkich społecznościach zachowania altruistyczne odgrywają ważniejszą rolę niż się to

zwykle przyjmuje. Jego sztandarowym przykładem były tu gildie w średniowiecznych

miastach. Uważał, że aparat państwa tłumi te zachowania, i że ludzie najpełniej będą się

realizować w społeczeństwie bezpaństwowym. Poglądy te określał mianem anarchizmu

naukowego, streścił je też w znanym aforyzmie: Anarchia matką porządku. Uważał, że w

anarchistycznym komunizmie powinna obowiązywać zasada;

KAŻDEMU WEDŁUG POTRZEB

19

Konspekt nr 9

Historia ludzkości i jej meandry. Wiek XX i powrót do hasła: homo domini

lapus. Analiza wydarzeń poprzez pryzmat założeń aksjologiczno- etycznych-

gdzie jest człowiek?

1. Wydarzenia pierwszej połowy XX wieku- optymizm czy pesymizm antropologiczny?

- I wojna światowa ( anarchizm a państwo jako źródło wojen., Kant- potrzeba

podmiotowości w stosunkach międzynarodowych, przestrzeń międzynarodowa jako

miejsce walki wszystkich ze wszystkimi-( Hobbes, Max Stirner)

- rewolucja w Rosji i jej konsekwencje- kult jednostki, totalitaryzm, zamykanie się

państwa, iluzja równości ( Marks a Bakunin )

- II wojna światowa- Faszyzm- ogólne założenia- Ideologia faszyzmu nie stanowiła

jednolitego systemu światopoglądowego, lecz była połączeniem różnych, czasem wręcz

wykluczających się, elementów czerpanych z filozofii irracjonalistycznych XIX w.,

nacjonalistycznych doktryn solidaryzmu społecznego i antydemokratycznych teorii

socjologicznych, które miały teoretycznie uzasadniać idee etnocentryzmu, elitaryzmu i

rasizmu.

Łącząc te elementy ideologowie faszyści tworzyli całkowicie nierealny pogląd na świat,

oparty na micie "misji dziejowej", wyższości własnego narodu nad wrogiem, sprawcą

wszelkiego zła społecznego. Wróg ten w każdym kraju jawił się inaczej, dla faszyzmu

włoskiego był to "zgniły liberalizm", dla faszyzmu niemieckiego "twór żydowski"

(zarówno komunizm, jak i "międzynarodowa plutokracja"). Owa misja dziejowa własnego

narodu miała uzasadniać pełną instytucjonalizację życia społecznego i całkowite

podporządkowanie jednostki interesowi państwa, mit wroga stanowił uzasadnienie

ciągłego terroru. W tych warunkach uzasadniony stawał się faszystowski kodeks moralny,

głoszący zasadę bezwzględnej wierności i posłuszeństwa wodzowi, którego wola

wyznaczała granice obowiązujących norm etycznych.

Na tym fundamencie rozwijały się idee państwa totalitarnego, prowadzące do

utożsamiania narodu z państwem, państwa z rządem, rządu z jego szefem, a szefa z

wodzem faszystowskim. Metodę oddziaływania propagandowo-ideologicznego faszyzmu

stanowiła demagogia społeczna w najszerszym rozumieniu, podsycając rozczarowanie

rządami demokratyczno-parlamentarnymi, niezadowolenie mas ukierunkowano na

antysemityzm i antykomunizm, odwracając je od prawdziwych przyczyn nędzy i

pauperyzacji społeczeństwa. – por. Wikipedia.

Świat po II wojnie światowej-

-Plan Marszala- Marshalla plan, Program Odbudowy Europy, amerykański program

pomocy gospodarczej dla Europy po II wojnie światowej. Sformułowany został przez

generała, ówczesnego sekretarza stanu G.C. Marshalla. Uchwalony przez Kongres jako

ustawa i zatwierdzony przez prezydenta Stanów Zjednoczonych 3 kwietnia 1948,

realizowany do lipca 1951.

Istota programu sprowadzała się do udzielenia pomocy finansowej wszystkim krajom

Europy w formie bezzwrotnych pożyczek oraz nisko oprocentowanych pożyczek

długoterminowych – rozdysponowano kwotę 13,5 mld. dolarów. Związek Radziecki

odmówił udziału w programie uznając go za formę podporządkowania krajów

europejskich Stanom Zjednoczonym, co zagrażało ich suwerenności. Wymógł także

podobne stanowisko na innych krajach obozu sowieckiego (w tym i na Polsce).

20

W dniach od 12 lipca 1947 do 16 kwietnia 1948 obradowała w Paryżu konferencja 16

krajów europejskich, które ostatecznie podpisały konwencję o utworzeniu Organizacji

Europejskiej Współpracy Gospodarczej (Organization for European Economic

Cooperation - OEEC). Członkami jej zostały: Austria, Belgia, Dania, Francja, Grecja,

Holandia, Irlandia, Islandia, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, Szwecja, Szwajcaria,

Turcja, Włochy, Wielka Brytania.

Po utworzeniu w 1949 RFN stała się ona formalnie członkiem OEEC, później także i

Hiszpania. Stany Zjednoczone oraz Kanada brały udział w OEEC na prawach członków

stowarzyszonych. Pomoc doprowadziła do szybkiego rozwoju gospodarczego państw

europejskich, a szczególnie Niemiec. Plan przyczynił się do rozwoju wolnego handlu,

zmniejszenia interwencji rządowych, powrotu do zasad wolnej konkurencji. OEEC została

przekształcona w 1960 w Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD).

(plan Marshalla- liberalizm, kształtowanie postaw jednostkowych- postawy

konsumpcyjne, kreowanie nowych rynków zbytu)

- ONZ- powstanie i działalność- Organizacja Narodów Zjednoczonych, United

Nations, Organisation des Nations Unies, ONZ, organizacja powstała po II wojnie

światowej 24 października 1945, w dniu wejścia w życie Karty Narodów Zjednoczonych

będącej statutem tej organizacji. Jest drugą po Lidze Narodów powszechną organizacją

międzynarodową.- ONZ- środowisko międzynarodowe, - anarchizm, wojna wszystkich ze

wszystkimi,

- zimna wojna- bipolarny podział świata,

- bogata północ, a biedne południe,- wymiar etyczny

- solidaryzm międzynarodowy- wzajemna pomoc- wymiar etyczny

21

Konspekt nr 10.

Historia ludzkości i jej meandry. Zagubienie aksjologiczne a ruchy

nacjonalistyczne XX wieku.

- nacjonalizm- analiza pojęcia- Nacjonalizm (z łac. natio – naród) to postawa społeczno-

polityczna uznająca naród za najwyższe dobro. Nacjonalizm uważa interes własnego

narodu za nadrzędny wobec interesu jednostki, grup społecznych, czy społeczności

regionalnych. Przyjmuje on, że najwyższym suwerenem państwa jest naród. Nacjonalizm

przedkłada interesy własnego narodu nad interesami innych narodów,[1] zarówno

wewnątrz kraju (mniejszości narodowe lub etniczne) jak i na zewnątrz (narody

sąsiednie).[2] Ideologia ta uznaje państwo narodowe za najwłaściwszą formę organizacji

społeczności złączonej wspólnotą pochodzenia, języka, historii i kultury. W literaturze

polskiej istnieje wyraźne rozróżnienie między nacjonalizmem a patriotyzmem, który w

odróżnieniu od nacjonalizmu częściej postrzegany jest pozytywnie. Za skrajną, agresywną

formę nacjonalizmu uważany jest szowinizm. Wikipedia. Por. Benjamin N. Barber,

Dżihad kontra Mc Świat, s. 241. 248, 249-50)

- naród – grupa ludzi obejmująca obywateli danego państwa bez względu na to gdzie się

znajdują. Grupa ta charakteryzuje się wewnętrzną spójnością wyznaczoną przez

doświadczenie historyczne i kulturowe.- por. Wikipedia, ( Jerzy Mikułowski Pomorski-

Jak narody porozumiewają się między sobą w komunikacji międzykulturowej i

komunikowaniu medialnym, Kraków 2006, s, 54)

- charakter narodowy- Mówienie o charakterze narodowym to podkreślenie, że każdy

naród posiada swój typowy dla niego zespół wartości, postaw i wzorów postępowania.

(Ibidem, s. 263)

- kultura i jej rozumienie- duchowy i materialny ( materialny- jako nośnik znaczeń)dorobek

ludzkości lub zamkniętych społeczeństw na przestrzeni wieków, albo w danym, określonym

okresie- np. kultura romantyzmu.

- nacjonalizm- kultura- niechęć do innych-

terroryzm- analiza zależności-

- terroryzm- analiza pojęcia-Terroryzm, metoda działania polegająca na przemocy wobec

pojedynczych osób aparatu władzy (terroryzm indywidualny) lub wobec przypadkowych

członków społeczeństwa, przez zamachy na urzędy, lokale publiczne, koszary (terroryzm

zbiorowy). Celem tych aktów przemocy jest wymuszenie ustępstw legalnych władz (np.

religijnych, politycznych, społecznych). Celem działania terrorystów jest również

destabilizacja władzy przez zastraszenie ludzi biorących udział w jej sprawowaniu.

Podstawowymi środkami terrorystów są zabójstwa, zamachy bombowe, porwania.

por. Onet.pl, Wiem.

- terroryzm a wartości- wartość- wszystko co ważne, godne uwagi- wartość często jest

motorem działania zarówno jednostkowego jak i grupowego.

- terroryzm jako wynik: pułapki, czy pustki aksjologicznej- ideologizacja wyznaczników

organizujących życie jednostkowe i wspólnotowe

22

Konspekt nr 11.

Współczesność na rozdrożu- Człowiek w świecie dobrobytu cywilizacyjnego-

wolność, czy zniewolenie? 1. Wyznaczniki współczesności:

- dobrobyt bogatej północy,

- bieda południa,- Gazeta Prawna Nr 238 (2108) piątek-

niedziela, 7-9 grudnia 2007 r. > Biznes i prawo

gospodarcze

Zanika podział świata na Północ i Południe,

ale pojawia się nowy

Zobacz także:

Uwaga, nadchodzą Globaliści! 2007-12-07

Powtarzane zdanie o podziale na bogatą Północ i biedne Południe straciło sens. Jeśli jednak

mamy tak przekształcić świat, by było w nim więcej równości, nie możemy nie zauważać

nowych podziałów.

W koncepcjach polityków i ekonomistów centralne miejsce od dawna zajmuje wyobrażenie

podziału świata na bogatą Północ oraz biedne i rozwijające się Południe. Od 1950 do 1980

roku na Północ przypadało prawie 80 proc. produktu krajowego brutto (PKB) całego świata,

choć tylko 22 proc. jego ludności. Reszta ludności mieszkała w krajach Południa, które

wytwarzały 20 proc. światowego dochodu.

Teraz podział Północ-Południe jest już przestarzały. Dynamiczny proces globalizacji

zaowocował bezprecedensowo wysokim poziomem wzrostu gospodarczego i stopniem

wzajemnych zależności. Jednak choć spowodowało to zamazanie starych podziałów, to

pojawiły się nowe, które rozszczepiły nasz świat na cztery wewnętrznie powiązane warstwy.

Pierwsza warstwa obejmuje kraje dostatnie, wśród nich przede wszystkim Stany

Zjednoczone, państwa Europy, Australię i Japonię, które mają około miliarda ludności i w

których dochód na osobę wynosi rocznie od 16 tys. dol. (Korea Południowa) do 79 tys.

(Luksemburg).

Przez ostatnie 50 lat te zasobne kraje dominują w globalnej gospodarce, wytwarzając 4/5

światowej produkcji. W ostatnich latach wyłoniła się jednak nowa grupa krajów, które

kwestionują ekonomiczną dominację krajów zamożnych.

Te wyłaniające się gospodarki - nazwijmy je Globalistami - stanowią drugą warstwę naszego

świata. Obejmują one około trzydziestu krajów biednych i o średnim poziomie dochodów (w

tym Chiny i Indie), tempo wzrostu produktu krajowego brutto na osobę wynosi tam rocznie

23

3,5 proc. albo więcej, a zamieszkuje je łącznie 3,2 mld osób, czyli, z grubsza licząc, połowa

ludności świata. Te kraje przeżywają okres niespotykanie szybkiego, a jednocześnie trwałego

wzrostu gospodarczego, który być może umożliwi im zastąpienie Zamożnych w roli motoru

napędzającego gospodarkę światową.

Globaliści to duża i zróżnicowana pod względem wielkości, położenia geograficznego,

kultury i historii grupa krajów, które nauczyły się, jak najlepiej integrować się z gospodarką

światową i jak ją wykorzystywać do przyspieszenia własnego rozwoju.

Trzecia warstwa składa się z około pięćdziesięciu krajów o średnich dochodach: liczba ich

ludności sięga łącznie 1,1 mld. Są one również gospodarzami światowych złóż licznych

zasobów naturalnych o zasadniczym znaczeniu dla świata: mają 60 proc. potwierdzonych złóż

ropy. Jednak te kraje - nazwijmy je Rentierami - nie są w stanie przetworzyć renty

uzyskiwanej z bogactw naturalnych w trwały wzrost gospodarczy.

Czwartą warstwę stanowią kraje, które zostały w tyle - to najuboższe państwa świata, liczące

w sumie ponad miliard mieszkańców. Kraje te nadal pogrążone są w stagnacji albo ich

sytuacja gospodarcza pogarsza się. Ci Opóźnieni - w większości to państwa położone w

Afryce subsaharyjskiej - są na ogół odizolowani od gospodarki światowej i stoją wobec

zasadniczych wyzwań rozwojowych.

Ten ujawniający się podział świata na cztery warstwy niesie ze sobą trzy problemy o

kluczowym znaczeniu.

Po pierwsze - powinniśmy zwiększyć wysiłki, które mają spowodować, by Opóźnieni nie

pozostawali w stanie zapomnienia. Wymaga to zarówno zmian w polityce, jak i bardziej

szczodrej i bardziej skutecznej pomocy.

Rozważając kwestię przepływów pomocy można stwierdzić, że choć pomoc rozwojowa

wzrosła w 2005 roku do 170 mld dol., jej przyrost był w większości wywołany przez różne

specjalne okoliczności, takie jak darowanie długów oraz pomoc dla Iraku i Afganistanu.

Smutna prawda jest taka, że pomoc rozwojowa dla Afryki zmalała z 49 dol. na osobę w roku

1980 do 38 dol. w roku 2005. Mimo całej retoryki o zwiększeniu pomocy, rzeczywiste

potrzeby rozwojowe Opóźnionych i reszty świata nie stykają się ze sobą.

Po drugie - stare mocarstwa powinny zaakceptować osiągnięcia gospodarcze Globalistów,

szczególnie Chin i Indii, i odpowiednio zreformować porządek międzynarodowy.

Zamożni nadal będą wprawdzie głównymi graczami, ale Globaliści, wraz ze wzrostem ich

relatywnej potęgi ekonomicznej, będą się domagać przyznania im większej roli w sprawach

międzynarodowych. Jak się wydaje, większość Zamożnych nie jest przygotowana do takiej

zmiany, ale do tych żądań trzeba się będzie dostosować.

Po trzecie - wprawdzie Globaliści wyciągnęli miliony ludzi z nędzy i przyczynili się do

zmniejszenia zakresu nierówności w skali ogólnej, nie doprowadziło to jednak do większej

równości na świecie, gdyż w krajach, które są gospodarczymi gwiazdami globalizacji,

następuje wzrost nierówności wewnętrznych. Niezależnie przy tym, czy są to różnice miedzy

regionami przybrzeżnymi a położonymi w głębi państwa, czy też między miastem a wsią,

kraje te muszą zająć się energicznie tymi nierównościami, ponieważ jej wysoki stopień może

24

zagrozić ich zdolności do utrzymania takiego tempa wzrostu, jakie osiągają obecnie.

Jeśli mamy tak przekształcić świat, żeby było w nim więcej równości, należy wszechstronnie

i jednocześnie zwiększyć oddziaływanie tradycyjnych czynników rozwoju, takich jak handel,

inwestycje, pomoc i migracje. Musi także nastąpić reforma instytucji o charakterze

globalnym.

To poprawi naszą zdolność do stawiania czoła globalnym wyzwaniom i polepszy nasze

szanse budowy świata, w którym jest więcej równości. Inaczej możemy się wprawdzie

rozstać ze starymi podziałami, ale tylko po to, żeby zetknąć się z nowymi.

JAMES WOLFENSOHN

James Wolfensohn, były prezes Banku Światowego, jest dziś prezesem firmy Wolfensohn and

Company

2. Antropologia- optymizm, czy pesymizm?

- człowiek i jego świat- metaświat wytworów ludzkich- droga do wolności, czy zniewolenia,

por, Marcuje, Człowiek jednowymiarowy, Warszawa 1991, s. 4., 17,26,

- człowiek i potrzeba działań altruistycznych- czy prawdziwy altruizm?

- konflikty zbrojne- przyczyny- realne, czy iluzoryczne?- wewnętrzne zależności. por.

Umberto Eco, Rakiem. Gorąca wojna i populizm mediów., Warszawa 2007, ss15-16.

- wojna a dzisiejsze zależności- ibidem, s. 27

- czy po wydarzeniach XX wieku człowiek jeszcze zasługuje na miano istoty rozumnej?

3. Media i kreowanie świata iluzji:

- świat globalną wioską,

- kultura obrazkowa,- Benjamin N. Barber, Dżihad kontra Mc Świat, s.237-8, 239.

- kreowanie nowej rzeczywistości- człowiek wytworem zaplanowanych zabiegów

medialnych- por. ibidem 193.

4. Od „być” do „mieć”- czy drogą do nikąd?

- wartości wyznaczające dzisiejsze dążenia- przyczyny migracji,

- czy migracja wiąże się z przepływem kultury i wartości?

- kultura, wartości a nacjonalizm i zgoda na despotyzm- por. Umberto Eco, Rakiem…, op. cit.

s.96

25

Konspekt nr 12.

Współczesność na rozdrożu- Pozapolityczne wyznaczniki stosunków

międzynarodowych- mity, stereotypy, i inne.

1. Stosunki międzynarodowe- wymiar politologiczny i moralny.

- stosunki międzynarodowe- politologiczna analiza pojęcia- ogólnie można stosunki

międzynarodowe określić jako relacje, w jakie wchodzą uczestnicy przestrzeni

międzynarodowej.

- rola prawa międzynarodowego w kreowaniu stosunków międzynarodowych- czy dzięki

niemu można zawsze mówić o podmiotowym traktowaniu wszystkich członków

przestrzeni międzynarodowej.

- pozapaństwowi uczestnicy rzeczywistości międzynarodowej i ich wpływ na ich rozwój-

wymiar etyczny i moralny;

a/ organizacje międzynarodowe,

b/ związki wyznaniowe o charakterze międzynarodowym,

c/ organizacje naukowe i kulturowe o charakterze międzynarodowym,

d/ organizacje ekonomiczne o charakterze międzynarodowym.

2. Historia i kultura, a wzajemne stosunki w przestrzeni międzynarodowej

- rola mitów na postrzeganie drugiego- Mit (gr. μῦθος mythos - "myśl, zamysł, temat

rozmowy, opowieść, baśń") – opowieść o otaczającym ludzkość świecie, opisująca

historię bogów, demonów, legendarnych bohaterów oraz historię stworzenia człowieka.

Próbowała ona dać wyjaśnienie odwiecznych zagadnień bytu ludzkiego, mistyki,

fascynacji śmiercią, życia i śmierci, dobra i zła, sensu ludzkiego bytu. Opowieści

mityczne są przejawem wczesnego stadium rozwoju doktryny religijnej, tzw. etapu

mitycznego.-por. Wikipedia

- stereotypy innego i wzajemne stosunki- stereotypy (z gr. stereos = 'twardy', typos =

'wzorzec, odcisk') - konstrukcja myślowa, zawierająca komponent poznawczy (zwykle

uproszczony), emocjonalny i behawioralny, zawierająca pewną wiedzę na temat innych

ludzi czy grup społecznych. Stereotyp przyjęty może być przez jednostkę w wyniku

własnych obserwacji, przejmowania poglądów innych osób, wzorców przekazywanych

przez społeczeństwo, może być także wynikiem procesów emocjonalnych (np.

przeniesienia agresji). Stereotypy mogą być negatywne, neutralne lub pozytywne, chociaż

najczęściej spotykamy się z wyobrażeniami negatywnymi. Por. Wikipedia

- mity i stereotypy a relacje międzygrupowe- por. Benjamin N. Barber, Dżihad kontra Mc

Świat, ss. 300-1

3. Ideologie, a stosunki międzynarodowe. Wojny XX wieku.

- nacjonalizm a migracja zarobkowa

- dyfuzja kultur, a stereotypy w postrzeganiu innych

- ideologie a terroryzm- por. Umberto Eco, Rakiem…, op. cit., s.21, 22.

- przestrzeń społeczna,/ narodowa/, jako przestrzeń kulturowa i polityczna.- por. Jerzy

Mikułowski Pomorski- Jak narody porozumiewają się między sobą w komunikacji

międzykulturowej i komunikowaniu medialnym, Kraków 2006, s.51/ 1,2,3/

26

Konspekt nr 13

Współczesność na rozdrożu- Od praw ekonomicznych do unifikacji kulturowej-

realność czy utopia? 1. Globalizacja- analiza pojęcia i pola zjawiska

- globalizacja- Globalizacja jest pojęciem używanym aby opisać zmiany w

społeczeństwach i gospodarce światowej, które wynikają z gwałtownego wzrostu

międzynarodowej wymiany handlowej i kulturowej. Opisuje zwiększenie wymiany

informacyjnej, przyspieszenie i spadek cen transportu, a także wzrost handlu

międzynarodowego oraz inwestycji zagranicznych spowodowanych znoszeniem barier

oraz rosnących współzależności między państwami. W ekonomii termin ten oznacza

głównie zjawiska związane z liberalizacją wymiany handlowej lub “wolnym handlem”. W

szerszym znaczeniu odnosi się do rosnącej integracji i współzależności między

jednostkami działającymi globalnie, czy to na platformie społecznej, politycznej czy

ekonomicznych. por. Wikipedia

- globalizacja a polityka międzynarodowa- aspekt przedmiotowy i jego moralny

wydźwięk- por. Jerzy Mikułowski Pomorski- Jak narody porozumiewają…, op. cit. s. 55.

- wielokulturowość jako problem państwowy i globalny- por. ibidem- s 72-3.

2. Globalizacja a unifikacja kulturowa- realność czy utopia.

- uwspólnienie przestrzeni międzynarodowej- wymiar polityczny- UE – różne stanowiska-

a/ akceptacja, b/ poczucie zagrożenia wspólnoty państwowo- narodowej, c/ wymiar

ekonomiczno- gospodarczy.

- uwspólnienie przestrzeni komunikacji- dyfuzja kultur- czy wszystkie kultury mają takie

same szanse i prawa? dokąd zmierza ludzkość?- wymiar ekonomiczny i technologiczny

- czy zbliżamy się do uwspólnienia kulturowego???

a/ Budowanie globalnego społeczeństwa konsumpcyjnego. Por. H. Marcuse, Człowiek

jednowymiarowy, Warszawa 1991, s,17

b/ Dobra materialne i ich rola w likwidacji nierówności.

Podsumowanie:

1. Filozofia polityki- od antropologii przez aksjologię do organizacji życia społecznego i

państwowego.

2. Analiza przestrzeni międzynarodowej- jej wymiarów kulturowego i etycznego.

3. Analiza zagubienia jednostki i społeczeństwa w otaczającym świecie- świadomość

jednostkowa i społeczna- pomi9ędzy atomizacją, a uwspólnieniem

4. Próba prognozowania przyszłości w oparciu o zjawiska postępującej zależności w

przestrzeni międzynarodowej.

27