Synteza teologii w ujęciu graficznym

TOWARZYSTWO NAUKOWEKATOLICKIEGO UNIWERSYTETU LUBELSKIEGO

JANA PAWŁA II

Prace Wydziału Teologii162

Ks. Franciszek Drączkowski

Synteza teologii w ujęciu graficznym

Wydanie drugie, poszerzone

Lublin 2014TOWARZYSTWO NAUKOWE

KATOLICKIEGO UNIWERSYTETU LUBELSKIEGO JANA PAWŁA II

RecenzenciKs. prof. dr hab. Czesław Stanisław Bartnik

Prof. dr hab. Helena Słotwińska

Skład komputerowyJan Zbigniew Słowiński

Projekt okładkiKs. Krzysztof Krukowski

© Copyright by Towarzystwo Naukowe KUL 2014

ISBN 978-83-7306-655-7

TOWARZYSTWO NAUKOWEKATOLICKIEGO UNIWERSYTETU LUBELSKIEGO

JANA PAWŁA IIul. Gliniana 21, 20-616 Lublin

skr. poczt. 123, tel. 81 525 01 93, tel./fax 81 524 31 77e-mail: tnkul@kul.lublin.pl http://tn.kul.lublin.pl

Dział Marketingu i Kolportażu tel. 81 524 51 71

Druk i oprawa: elpil, ul. Artyleryjska 11, 08-110 Siedlcee-mail: info@elpil.com.pl

— 5  —

Przedmowa

Benedykt XVI, powołując się na encyklikę Pawła VI Populorum progressio (n. 16 i 82), pisze, że głoszenie Chrystusa jest pierw-

szym i zasadniczym czynnikiem rozwoju i zachęca, abyśmy kroczyli drogą rozwoju całym naszym sercem i całym naszym umysłem, to znaczy z żarem miłości i mądrością prawdy (Cari-tas in veritate, 8). Ks. prof. Franciszek Drączkowski wziął sobie te słowa mocno do serca i dlatego szuka możliwie najlepszego sposobu dostosowania się w głoszeniu Ewangelii do poziomu myśli i kultury ludzi sobie współczesnych, a naśladując umi-łowanych przez siebie Ojców i Doktorów Kościoła, wynajduje nowe metody nauczania o Bogu, przyczyniając się w ten sposób do rozwoju teologii.

Ojcowie Kościoła, mając bowiem na uwadze rozwój teolo-gii, od początku wyraźnie rozróżnili niezmienną treść depozytu prawd wiary a formę przekazu, która zdaniem Klemensa Alek-sandryjskiego, w sposób szczególny cenionego przez Księdza Profesora, winna być dostosowana do mentalności jego odbior-ców. Warto też w tym miejscu powołać się na św. Wincentego z Lerynu, zwolennika postępu i rozwoju badań teologicznych, który mając na uwadze powyższe rozróżnienie, apeluje: „Nie-chże więc wzrasta i nawet czyni olbrzymie postępy zrozumie-nie, wiedza, mądrość tak w każdym z osobna, jak u ogółu, tak w jednostce, jak w całym Kościele, według poziomu lat i wieku, ale koniecznie w swojej jakości, to jest w obrębie tego samego dogmatu, w tym samym duchu, w tym samym znaczeniu”. Ce-lem zobrazowania powyższej zasady, odwołuje się do analogii, jaka zachodzi w rozwoju człowieka: „Zmienia się wprawdzie stan i powierzchowność człowieka, ale trwa niemniej jedna i ta

— 6  —

sama natura, jedna i ta sama osoba. Małe są członki niemowląt, wielkie zaś dorosłych, a jednak są te same” (Pismo napominające, 23). Teologia rozwija się poprzez nieustanne poznawanie depo-zytu wiary, zachowując swą niezmienność.

Ojcowie Soboru Watykańskiego II zachęcają teologów, by „wciąż szukali coraz bardziej odpowiedniego sposobu (aptiorem modum) podawania doktryny ludziom sobie współczesnym”, zwracają uwagę na to istotne rozróżnienie niezmiennego depo-zytu prawd wiary a jego formą podawczą: „bo czym innym jest sam depozyt wiary, czyli jej prawdy (aliud est ipsum depositum fidei seu veritates), a czym innym sposób ich wyrażania (aliud modus secundum quem enuntiantur)” (Gaudium et spes, 62).

Prezentowana Synteza teologii w ujęciu graficznym, spełniając wyżej wymienione zasady, stanowi istotny postęp w sposobie przekazywania prawd teologicznych. W wykładzie prawd wia-ry jej Autor wiernie trzyma się nauczania Kościoła podanego w Objawieniu. To, co dotyczy „depozytu prawd wiary”, starannie dokumentuje, odwołując się do prawd katechizmowych i wypo-wiedzi zaczerpniętych z Pisma Świętego oraz Tradycji. Nowum jego metody dotyczy wyłącznie formy przekazu prawd wiary, a nie ich treści.

Tak się złożyło, że w Towarzystwie Naukowym Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II wydano pracę ks. prof. Franciszka Drączkowskiego pt. Miłość syntezą chrześcijaństwa (Lublin 1990), w której podano pierwszy szkic metody wykreso-graficznej, złożony z trzech wykresów geometrycznych. Obecna praca, stanowiąca wersję finalną wymienionej metody, złożona z 30 wykresów, zostaje również wydana przez Towarzystwo Naukowe KUL.

Motywem przewodnim i „osią” spajającą kolejne wykresy w jedną wewnętrznie spójną strukturę jest historia zbawienia ukazana jako misterium bosko-ludzkich wydarzeń, w których wiara człowieka jest odpowiedzią na Bożą miłość. Autor, wy-chodząc od figury koła (okręgu), najdoskonalszej formy geome-trycznej (tak sądzili: Platon, Arystoteles, św. Augustyn), będącej symbolicznym obrazem Boga (Klemens Aleksandryjski, Pseudo-

— 7  —

Dionizy Areopagita), dochodzi do struktury złożonej z dwóch kół i dwóch trójkątów, złączonych ze sobą wewnętrznie w pozycji wertykalnej, która jest według Autora symbolicznym obrazem Kościoła – „całego Chrystusa” (wykresy 1-7). Ta struktura geo-metryczna, w formie zmodyfikowanej, powraca we wszystkich pozostałych wykresach, stanowiąc ich podstawowy „rdzeń” oraz osnowę. Z tej racji w całej omawianej Syntezie rys chrystocen-tryczny jest czytelny i łatwo postrzegalny w kolejnych ujęciach graficznych ilustrujących wątki historiozbawcze, eklezjalne, aga-petyczne. Ujęcie Christus totus, pojawiające się jako osnowa więk-szości omawianych wykresów, ukazuje graficznie, że niemożliwe jest oddzielenie Boga w Trójcy Świętej Jedynego od Chrystusa i od Kościoła. „Całe zbawienie pochodzi od Chrystusa – Głowy przez Kościół, który jest Jego Ciałem” (Katechizm Kościoła Katolic-kiego 846). Chrystus jawi się jako jedyny Odkupiciel człowieka. Wszystkie inne poglądy są błędne.

Lekturę przedstawionej pracy znakomitego patrologa i filo-loga klasycznego ks. profesora Franciszka Drączkowskiego Syn-teza teologii w ujęciu graficznym można zalecić nie tylko teologom i studentom teologii (w szczególności alumnom wyższych semi-nariów duchownych), ale również wszystkim duszpasterzom, katechetom pracującym w poszczególnych parafiach polskich diecezji. Może ona przyczynić się nie tylko do pogłębienia wiary przez głębsze jej zrozumienie, ale również skłonić do radykal-nego wyboru jedynej drogi uświęcenia i zbawienia w Kościele katolickim. Wybór opcji przyjaźni z Chrystusem, prowadzący do pełnego z Nim zjednoczenia, jest wyborem drogi prowadzącej do zakosztowania szczęścia dostępnego człowiekowi w życiu doczesnym i wiecznym.

Ks. prof. dr hab. Augustyn EckmannPrezes Towarzystwa Naukowego

Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II

— 9  —

Wstęp

W świecie współczesnym, opanowanym przez Internet, telewizję i reklamę, daje się zauważyć ciągle narastającą

dominację „obrazu”. Nie pozostaje to bez wpływu na mentalność dzisiejszego człowieka, który – zatracając stopniowo zdolność myślenia abstrakcyjnego, opartego na pojęciach ogólnych – do-maga się i oczekuje, na każdym odcinku życia, w tym również w dziedzinie nauki i kultury, przedstawień wizualnych. Postulat ten kierowany jest również pod adresem teologii współczesnej, ciążącej jednostronnie ku tradycyjnym formom przekazu wer-balnego, który nie satysfakcjonuje dzisiejszego odbiorcy. Teologia doby obecnej, zdominowana częściowo przez neosofistyczny werbalizm, podzielona na dziesiątki dyscyplin całkowicie od-izolowanych od siebie (segmentowość teologii), zatraciła swój pierwotny, uniwersalny charakter, stając się ściśle elitarna, niedo-stępna dla przeciętnych ludzi wierzących. W tej sytuacji trudno nie zgodzić się z opiniami sceptyków, którzy twierdzą, że teolo-gia dzisiejsza, wyobcowana z funkcji kerygmatycznej Kościoła, nie jest w stanie w pełni ukazać globalnego i uniwersalnego wymiaru kerygmatu Dobrej Nowiny.

Poszukując nowych i skutecznych form przekazu, wyrasta-jących z wielowiekowych doświadczeń Kościoła, przede wszyst-kim kierujemy uwagę na fenomen kerygmatu wczesnochrześci-jańskiego, który był kerygmatem „sukcesu” ewangelizacyjnego. Nie wolno bowiem zapominać, że jego efektem była chrystianiza-cja ówczesnego świata cywilizowanego – cesarstwa rzymskiego, w ciągu zaledwie trzech stuleci.

Prezentowana w niniejszej pracy nowa metoda w teologii, zwana metodą wykresograficzną (lub geometryczną), dostoso-

— 10  —

wana do oczekiwań człowieka „cywilizacji obrazu”, gloryfiku-jącego wartość nauk ścisłych, w tym także geometrii, wyrasta – co warto podkreślić – z nauki Ojców Kościoła – kerygmatu wczesnochrześcijańskiego. Jej punktem wyjścia jest figura koła (kyklos), najdoskonalsza z figur geometrycznych (Platon, Ary-stoteles, św. Augustyn), będąca symbolicznym obrazem Boga (Klemens Aleksandryjski, Pseudo-Dionizy Areopagita). Figura koła, w które został wpisany trójkąt równoboczny, staje się sym-bolicznym obrazem Boga w Trójcy Świętej Jedynego (przedsta-wienie spotykane często w sztuce barokowej).

Kompendium wiedzy na temat nowej metody, której auto-rem jest ks. Franciszek Drączkowski, zostało podane w mono-grafii ks. Krzysztofa Krukowskiego: Nowe narzędzie ewangelizacji – metoda wykresograficzna (Lublin–Pelplin 2011, 190 stron). Autor informuje, że F. Drączkowski poświęcił omówieniu i propagowa-niu metody wykresograficznej 15 pozycji książkowych (w tym 4 w językach obcych) oraz 5 artykułów naukowych (w tym jeden w języku włoskim). Omawiana metoda doczekała się 21 recen-zji (w tym 6 w językach obcych). Autor podaje też (we Wstępie) tytuły i dane bibliograficzne dotyczące wymienionych pozycji.

Geneza omawianej metody związana jest z dwiema pozycja-mi książkowymi F. Drączkowskiego, poświęconymi agapetologii i eklezjologii patrystycznej: Kościół – Agape według Klemensa Alek-sandryjskiego (Lublin 1983, 19962), Miłość syntezą chrześcijaństwa (Lublin 1990, 19912). Dwie najnowsze pozycje tegoż autora uka-zały się po wydaniu pracy K. Krukowskiego. Są to: Dogmatyka w obrazach graficznych. Zagadnienia wybrane (Lublin–Pelplin 2011) oraz Geometryczna struktura teologii (Pelplin 2012).

Metoda wykresograficzna doczekała się aprobaty Stolicy Apostolskiej w postaci listu skierowanego do autora metody, na-pisanego przez arcybiskupa Angelo Becciu (Watykan, 10 czerwca 2011 roku) w imieniu Ojca Świętego Benedykta XVI (kopię całego listu zamieszczam w zakończeniu Wstępu).

Niniejsza praca, złożona z 16 przedstawień graficznych, pra-gnie ukazać w telegraficznym skrócie metodę wykresograficzną, uwzględniając jej funkcję poznawczą oraz dydaktyczno-kory-

— 11  —

gującą. W tym miejscu pragnę złożyć serdeczne podziękowanie księdzu profesorowi doktorowi habilitowanemu Krzysztofowi Guzowskiemu, dyrektorowi Instytutu Teologii Dogmatycznej KUL, za odkrywcze spostrzeżenia i uwagi dotyczące nowych funkcji metody wykresograficznej, zamieszczone w przedmo-wach do dwóch moich najnowszych pozycji książkowych.

— 13  —

Wstęp do drugiego wydania

Do zarysu przedstawionego w wydaniu pierwszym, złożone-go z 16 przedstawień graficznych, w niniejszym wydaniu

dołączono 14 nowych wykresów, poszerzających wizję syntezy teologii, głównie o aspekty historiozbawcze i sakramentalne. Nowe wykresy, wplecione w strukturę poprzedniego sche-matu, noszą następujące tytuły: (8) Misteria ziemskiego życia Chrystusa, (9) Odkupieńcza męka i śmierć Chrystusa, (10) Zmar-twychwstanie i wniebowstąpienie Chrystusa, (11) Zesłanie Du-cha Świętego, (17) Miłość a dobroczynność, (19) Kościół szkołą Chrystusa, (20) Bierzmowanie, (21) Cały Kościół jest misyjny, (22) Sakramenty uzdrowienia, (23) Eucharystia, (24) Kapłaństwo, (25) Małżeństwo, (29) „Świętych obcowanie w jednej miłości”. Nale-ży wyjaśnić, że wymienione wykresy, w formie zmodyfikowa-nej, były zamieszczone w moich pracach wydanych wcześniej: Nowa wizja teologii. Ujęcie graficzne (Pelplin–Lublin 2000); Skrót katechizmu. Ujęcie graficzne (Lublin–Sandomierz 2002).

Ważnym wydarzeniem, weryfikującym metodę wykre-sograficzną w kręgu akademickim, była praca doktorska ks. Krzysztofa Krukowskiego: Wartość gnozeologiczna i dydaktyczna metody wykresograficznej w teologii, której publiczna obrona odbyła się dnia 31 stycznia 2013 roku w Katolickim Uniwersytecie Lu-belskim Jana Pawła II. Promotorem wymienionej dysertacji był ks. prof. dr hab. Krzysztof Guzowski, dyrektor Instytutu Teologii Dogmatycznej KUL. Recenzentami byli: ks. prof. Czesław Sta-nisław Bartnik, zaliczany do czołowych dogmatyków oraz ks. prof. dr hab. Dariusz Zagórski, profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

— 14  —

Wynik swych badań ks. dr Krzysztof Krukowski opubliko-wał w pozycji książkowej pt. Geometryczna wizja Boskiej rzeczy-wistości (Pelplin 2013, 259 stron) oraz w artykule Die Förderung der grafisch-geometrischen Methode in der Theologie und Didaktik der Kirche („Theologisches Katholische Monatsschrift”, Jahrgang 44, Nr. 01/02, Januar/Februar 2014, s. 53l-62).

— 15  — — 8  —

— 16  —

Wykres 1

Bóg Jedyny

1. Okręgu (koła), symbolicznego obrazu Boga, który jest du-chem niewidzialnym, nieograniczonym żadną formą materialną, nie należy traktować statycznie, lecz dynamicznie; obraz koła można powiększać i pomniejszać w nieskończoność, a jego obręb rysować linią przerywaną.

2. Symboliczne biblijne obrazy Boga: światło, ogień, słońce, kumulują się w obrazie słońca, którego tarcza jest kolista i pro-mienie rozchodzą się w kręgach kolistych.

3. Okrąg, symboliczny obraz Boga, ułatwia zrozumienie niektórych Jego przymiotów:

– duchowość – forma koła bardziej przybliża tę prawdę niż przedstawienia antropomorficzne, rozpowszechnione w sztuce sakralnej;

– doskonałość – kształt koła (kuli) uważany jest za najdo-skonalszą formę geometryczną (Platon, Arystoteles, św. Augu-styn);

– wieczność – bieg po okręgu może trwać wiecznie;– wszechobecność – okrąg powiększany w nieskończoność

przenika wszystkie byty stworzone.4. Okrąg – znajduje zastosowanie w architekturze i sztuce

sakralnej: kościoły budowane na planie koła, kopuły, forma pro-mienisto-słoneczna monstrancji.

5. W nauce o Bogu często pojawiają się dwa zasadnicze błędy:

– hyloteizm (hyle – materia; theos – Bóg) – obraz Boga w ka-tegoriach materialistycznych; „Bóg jest duchem” (J 4, 24);

– apersonalizm deiczny – negowanie osobowości Boga.

— 17  —

Wykres 1

Bóg Jedyny

— 18  —

Wykres 2

Trójca Święta

1. Jeden okrąg oznacza jedność natury (substancji, istoty) Boskiej, Trójcy Świętej. „Osoby Boskie nie dzielą między siebie jednej Boskości, ale każda z Osób Boskich jest całym Bogiem” (K, 253).

2. Trójkąt równoboczny, wpisany w okrąg, oznacza troistość i równość Osób Boskich: Ojca, Syna i Ducha Świętego.

3. „Bóg jest miłością” (1 J 4, 16). Strzałki na okręgu oznaczają moc miłości, którą Ojciec miłuje Syna, Syn miłuje Ojca, a Duch Święty jest uosobioną Miłością ich Obu.

4. Przedstawienia antropomorficzne Trójcy Świętej, spotyka-ne w sztuce sakralnej, mogą prowadzić do następujących błędów:

– antropomorfizmy – pomniejszanie istoty Boskiej do ka-tegorii ludzkich;

– tryteizm – wiara w trzech Bogów;– teandria – przekonanie, że Bóg jest mężczyzną;– subordynacjonizm – pogląd, że Syn i Duch Święty są

podporządkowani Ojcu – nie są równi Ojcu;– negatio coaeternitatis – negacja współwieczności Syna

Bożego i Ducha Świętego.5. Przedstawienie symboliczno-geometryczne Trójcy Świętej

(trójkąt wpisany w okrąg) koryguje wyżej wymienione błędy w nauce o Trójcy Świętej.

— 19  —

Wykres 2

Trójca Święta

— 20  —

Wykres 3

Przyjaźń człowieka z Bogiem

1. Człowiek został stworzony na obraz i podobieństwo Boże, co ilustruje mały trójkąt równoboczny; jego złączenie z „górną strukturą” (trójkąt równoboczny wpisany w koło) oznacza stan przyjaźni człowieka z Bogiem.

2. „Struktura dolna”, o nieregularnych kształtach, oznacza królestwo szatana, w którym panuje chaos i zamieszanie; literą sigma ς, będącą inicjałem greckiej nazwy szatana (satanas), zo-stały oznaczone złe duchy.

3. Łuki opatrzone strzałkami, wychodzące z „dolnej struk-tury”, oznaczają wrogą działalność kusiciela, skierowaną przeciw pierwszemu człowiekowi.

4. Szatan, istota duchowa (por. K, 395), jest największym wrogiem człowieka od początku stworzenia i pozostanie nim do końca świata.

5. W demonologii (nauce o szatanie) bardzo często pojawiają się dwa zasadnicze błędy:

– negatio satanae – negacja istnienia szatana;– antropomorfizacja szatana – przedstawianie szatana

w postaci monstrum o ludzkich kształtach i cechach.

— 21  —

Wykres 3

Przyjaźń człowieka z Bogiem

Człowiek

Zły duch

— 22  —

Wykres 4

Zerwanie przyjaźni z Bogiem

1. Oderwanie małego trójkąta (oznaczającego człowieka) od „struktury górnej” (trójkąt równoboczny wpisany w koło), oznaczającej Boga w Trójcy Jedynego, ilustruje skutki grzechu pierworodnego: zerwanie jedności z Bogiem i oddalenie się od Niego; oderwanie się od pełni życia, która jedynie jest w Bogu; wejście w „grozę śmierci fizycznej” i śmierć duchową, której sprawcą jest szatan.

2. Złączenie małego trójkąta (człowieka) ze „strukturą dol-ną”, oznaczającą królestwo szatana, obrazuje stan pierwszego człowieka, który zrywając przyjaźń z Bogiem, popadł w niewolę Złego – w śmierć; należy podkreślić, że nie ma stanu trwania między Bogiem i szatanem.

3. Określenie grzechu pierworodnego tylko w ujęciu lega-listycznym, jako „grzesznego nieposłuszeństwa”, nie określa w pełni jego istoty i skutków.

4. Wykres 4 pełniej ilustruje istotę i skutki grzechu pier-worodnego, korygując jego rozumienie w kategoriach czysto legalistycznych.

— 23  —

Wykres 4

Zerwanie przyjaźni z Bogiem

Zły duch

Człowiek

— 24  —

Wykres 5

Maryja wolna od grzechu pierworodnego

1. Włączenie małego trójkąta, oznaczającego Maryję, w „gór-ną strukturę”, symbolicznie obrazującą Boga w Trójcy Świętej Jedynego (włączenie Maryi oznaczone liniami przerywanymi), ilustruje prawdę o wolności Maryi od grzechu pierworodnego, „na mocy przewidzianych zasług Jezusa Chrystusa”, jej Syna; Maryja została „uprzednio odkupiona” (prae-redempta) oraz włą-czona, przez Ducha Świętego, do „wewnętrznej Komunii z Oso-bami Trójcy Świętej”.

2. Maryi nie dotknęły konsekwencje grzechu pierworodne-go; pełnią łaski zjednoczona z Bogiem, zachowała: łaskę pierwot-nej świętości, harmonię pierwotnej sprawiedliwości, absolutną wolność od wszelkich wpływów szatana, absolutną wolność od wszelkiego, nawet najmniejszego grzechu.

3. Określenie „niepokalana”, etymologicznie oznaczające „nie splamiona brudem grzechu”, nie oddaje w pełni niezwy-kłego wyróżnienia i wyniesienia Maryi.

4. Wykres 5 pełniej ukazuje prawdę o niepokalanym poczę-ciu Maryi, we wszystkich jego aspektach i wymiarach; w Maryi Bóg przygotował godne mieszkanie dla swego Syna.

— 25  —

Wykres 5

Maryja wolna od grzechu pierworodnego

Maryja

Zły duch

— 26  —

Wykres 6

Wcielenie Syna Bożego

1. Prawdę o Synu Bożym, który w łonie Maryi „począł się z Ducha Świętego”, oznaczają strzałki na górnym okręgu, prze-nikające trójkąt oznaczający Maryję.

2. By zobrazować „zstąpienie” Syna Bożego, wcielenie Sło-wa, wyprowadzono z „górnej struktury” duży trójkąt równora-mienny, oznaczający Chrystusa.

3. Syn Boży „zstąpił z nieba” cały w swym bóstwie, nieroz-dzielny z Ojcem i Duchem Świętym, co obrazuje dolny okrąg (półokrąg) wyprowadzony z „górnej struktury”.

4. Wymiar widzialny wcielenia obrazuje ikona Chrystusa (Jezus dziecię); wymiar niewidzialny – trójkąt równoramien-ny (Mistyczne Ciało Chrystusa – Kościół); jeden obraz ukazuje jedność Osoby Chrystusa, Boga Wcielonego; Maryja jest matką „całego Chrystusa” – Matką Kościoła.

5. W nauce o Chrystusie często jednostronnie eksponuje się prawdę o Jego człowieczeństwie; „zstąpienie na ziemię” bywa rozumiane jak „odejście” Syna od Ojca i Ducha Świętego; te dwa błędy można określić jako:

– kryptoarianizm – ukryta negacja bóstwa Chrystusa;– anachoreza Syna (anachoreo – wycofać się) – rozerwanie

jedności Trójcy Świętej przez „zstąpienie z nieba” na ziemię Syna Bożego.

— 27  —

Wykres 6

Wcielenie Syna Bożego

Maryja

Człowiek

Zły duch

— 28  —

Wykres 7

Wcielenie Syna Bożego – narodzeniem Kościoła

1. „Według teorii inkarnacyjnej, zwanej też ontologiczną lub mistyczną (Orygenes, Klemens Aleksandryjski, św. Ireneusz z Lyonu, św. Atanazy Wielki, św. Grzegorz z Nyssy, św. Cyryl Aleksandryjski, bł. Jan Duns Szkot, J.A. Möhler, P. Teilhard de Chardin i inni), cały Kościół Chrystusowy narodził się już w momencie wcielenia Słowa Bożego, które stanowiło jutrznię królestwa Bożego […]. We wcieleniu nastąpił najdoskonalszy ro-dzaj odkupienia, polegający na ontycznym zjednoczeniu się Boga i człowieka na sposób osobowy (hipostatyczny). Wszystko inne jest już tylko historycznym rozwinięciem tej tajemnicy. A zatem Kościół narodził się w Betlejem lub już w Nazarecie” (C. Bartnik).

2. „Trwałego źródła komunii kościelnej należy szukać w chrystologii: Wcielony jest sam w sobie komunią Boga z ludź-mi, a najgłębszy rdzeń chrześcijańskości sprowadza się do uczest-nictwa w misterium Wcielenia” (J. Ratzinger).

3. Wcielenie Syna Bożego jest jakby mostem przerzuconym nad przepaścią, którą wytworzył grzech pierworodny.

— 29  —

Wykres 7

Wcielenie Syna Bożego – narodzeniem Kościoła

— 30  —

Wykres 8

Misteria ziemskiego życia Chrystusa

1. „Całe życie Chrystusa jest misterium Odkupienia. Odku-pienie przychodzi do nas przede wszystkim przez krew Krzyża, ale to misterium jest obecne w całym życiu Chrystusa; jest już w Jego Wcieleniu […], w Jego życiu ukrytym […], w Jego słowie […], w Jego uzdrowieniach i egzorcyzmach […], w Jego Zmar-twychwstaniu, przez które nas usprawiedliwia” (K, 517).

2. „Całe życie Chrystusa jest misterium «rekapitulacji». Wszystko, co Jezus uczynił, powiedział i wycierpiał, miało na celu przywrócenie człowieka upadłego do jego pierwotnego po-wołania” (K, 518).

3. Misteria publicznego życia Jezusa:– chrzest Jezusa (K, 535-537);– kuszenie Jezusa (K, 538-540);– „Bliskie jest królestwo Boże” (K, 541-542);– zapowiedź królestwa Bożego (K, 543-546);– znaki królestwa Bożego (K, 547-550);– „klucze królestwa” (K, 551-553);– antycypacja królestwa: Przemienienie (K, 554-556);– droga Jezusa do Jerozolimy (K, 557-558);– mesjański wjazd Jezusa do Jerozolimy (K, 559-560).

— 31  —

Wykres 8

Misteria ziemskiego życia Chrystusa

— 32  —

Wykres 9

Odkupieńcza męka i śmierć Chrystusa

1. „Śmierć Chrystusa jest równocześnie ofiarą paschalną, która wypełnia ostateczne odkupienie ludzi przez Baranka, «który gładzi grzech świata», i ofiarą Nowego Przymierza, przy-wracającą człowiekowi komunię z Bogiem oraz dokonującą po-jednania z Nim przez «Krew Przymierza, która za wielu będzie wylana na odpuszczenie grzechów»” (K, 613).

2. „Ofiara Chrystusa jest jedna; dopełnia i przekracza wszystkie ofiary. Przede wszystkim jest ona darem samego Boga Ojca: Ojciec wydaje swego Syna, aby pojednać nas ze sobą. Jest ona równocześnie ofiarą Syna Bożego, który stał się człowiekiem; dobrowolnie i z miłości ofiaruje On swoje życie Ojcu przez Ducha Świętego, aby naprawić nasze nieposłuszeństwo” (K, 614).

3. „Ta miłość aż do końca nadaje ofierze Chrystusa wartość odkupieńczą i wynagradzającą, ekspiacyjną i zadośćczyniącą. On nas wszystkich poznał i ukochał w ofiarowaniu swego życia. […] Istnienie w Chrystusie Boskiej Osoby Syna, która przekracza i równocześnie obejmuje wszystkie osoby ludzkie oraz ustanawia Go Głową całej ludzkości, umożliwia Jego ofiarę odkupieńczą za wszystkich” (K, 616).

4. „Krzyż jest jedyną ofiarą Chrystusa «jednego pośrednika między Bogiem a ludźmi». Ponieważ jednak On w swojej wcie-lonej Boskiej Osobie «zjednoczył się w pewien sposób z każdym człowiekiem», «wszystkim daje możliwość uczestniczenia w tym misterium paschalnym w tylko Bogu znany sposób»” (K, 618).

— 33  —

Wykres 9

Odkupieńcza męka i śmierć Chrystusa

— 34  —

Wykres 10

Zmartwychwstanie i wniebowstąpienie Chrystusa

1. „Zmartwychwstanie Chrystusa nie było powrotem do życia ziemskiego. Zmartwychwstałe ciało, w którym się ukazuje, jest tym samym ciałem, które zostało ukrzyżowane i nosi ślady Jego męki, ale równocześnie uczestniczy w Boskim życiu i w sta-nie chwały. Z tego powodu Jezus Zmartwychwstały jest całko-wicie wolny w wyborze form ukazywania się swoim uczniom; może się ukazywać, jak chce, i pod różnymi postaciami” (Komp. 129).

2. „Po czterdziestu dniach, odkąd Jezus objawił się swoim Apostołom, gdy Jego chwała pozostawała jeszcze zakryta pod postacią zwyczajnego człowieczeństwa, Chrystus wstąpił do nieba i siedzi po prawicy Ojca. Jest Panem, który teraz w swoim człowieczeństwie w wiecznej chwale Syna Bożego rządzi i wsta-wia się nieustannie za nami u Ojca. Posyła nam swego Ducha i daje nam nadzieję, że pewnego dnia będziemy z Nim na wieki” (Komp. 132).

3. „Pan wszechświata i historii, Głowa swego Kościoła, Chrystus uwielbiony pozostaje w sposób tajemniczy na ziemi, gdzie Jego królestwo jest już obecne jako zalążek i zaczątek Ko-ścioła” (Komp. 133).

— 35  —

Wykres 10

Zmartwychwstanie i wniebowstąpienie Chrystusa

— 36  —

Wykres 11

Zesłanie Ducha Świętego

1. „W dzień Pięćdziesiątnicy (po upływie siedmiu tygodni paschalnych) Pascha Chrystusa wypełnia się przez wylanie Ducha Świętego, który zostaje objawiony, dany i udzielony jako Osoba Boska: Chrystus Pan ze swej Pełni wylewa obficie Ducha” (K, 731).

2. „Wtedy «Kościół został publicznie objawiony wobec wie-lu, rozpoczęło się szerzenie Ewangelii»” (K, 767).

3. „[Maryja] jest obecna z Dwunastoma trwającymi «jedno-myślnie na modlitwie» (Dz 1, 19) na początku «czasów ostatecz-nych», które zapoczątkowuje Duch Święty w poranek Pięćdzie-siątnicy wraz z ukazaniem się Kościoła»” (K, 726).

4. „W tym dniu zostaje w pełni objawiona Trójca Święta. Od tego dnia zapowiedziane przez Chrystusa Królestwo zo-staje otwarte dla tych, którzy w Niego wierzą; w pokorze ciała i w wierze uczestniczą oni już w komunii Trójcy Świętej. Przez swoje przyjście, które ciągle trwa, Duch Święty wprowadza świat w «czasy ostateczne», w czas Kościoła, Królestwo już odziedzi-czone, ale jeszcze nie spełnione” (K, 732).

5. Wykres 11 ilustruje prawdę o zesłaniu Ducha Świętego w postaci ognistych języków, na Apostołów i Maryję zgroma-dzonych na modlitwie (Dz 2, 1-4).

— 37  —

Wykres 11

Zesłanie Ducha Świętego

— 38  —

Wykres 12

Kościół Chrystusowy – „Cały Chrystus” (K, 795)

„Chrystus «jest Głową Ciała – Kościoła» (Kol 1, 18). Kościół żyje dzięki Niemu, w Nim i dla Niego. Chrystus i Kościół two-rzą «całego Chrystusa» (św. Augustyn); «Głowa i członki są jak-by jedną i tą samą osobą mistyczną» (św. Tomasz z Akwinu)” (Komp. 157).

Omawiany wykres może pomóc w korygowaniu następują-cych błędów, spotykanych dość często w nauce o Kościele:

1. Antyeklezjalizm (negacja istnienia Kościoła); kto uznaje wcielenie Syna Bożego, które jest narodzeniem Kościoła, ten nie może nie uznać istnienia Kościoła; oczywistość „geometryczna” tej prawdy nie może być podważona.

2. Polieklezjalizm (pogląd o istnieniu wielu Kościołów) – jest nie do przyjęcia w świetle wykresu 12, który obrazuje prawdę o istnieniu jednego Boga, jednego Chrystusa, jednego Kościoła – Ciała Mistycznego Chrystusa.

3. Oddzielenie Chrystusa od Kościoła – jest nie do przyjęcia, w świetle omawianego wykresu Kościół i Chrystus stanowią jedno – „całego Chrystusa”.

4. Oddzielenie Chrystusa od ludu Bożego – jest nie do przy-jęcia; członkowie ludu Bożego identyfikują się z Ciałem Chrystu-sa – z Chrystusem.

5. Oddzielenie hierarchii kościelnej od ludu Bożego – jest błędem często spotykanym; przedstawiciele hierarchii kościel-nej, przez chrzest, również stają się członkami ludu Bożego, jak wszyscy inni wierni.

— 39  —

Wykres 12

Kościół Chrystusowy – „Cały Chrystus” (K, 795)

Chris

tus t

otus

Ciało Chrystusa

Głowa

— 40  —

Wykres 13

Kościół – świątynia Ducha Świętego

1. Linie przerywane, wychodzące z „górnej struktury” (trój-kąt równoboczny wpisany w koło), oznaczają działanie Ducha Świętego, Jego moc „zstępującą” na Kościół, Ciało Chrystusa, oraz moc „wstępującą”, kierującą i wynoszącą wiernych ku do-skonałości Głowy (co oznaczają strzałki na półokręgach, różnie ukierunkowane).

2. Duch Święty jest Duchem Chrystusa i Duchem Ojca; przez Niego Kościół Chrystusowy napełniony jest trynitarną obecnością Boga zbawiającego.

3. Określenie „Duch Chrystusa” jest formułą teologiczną wyrażającą wzajemne przenikanie się nadprzyrodzonego działa-nia Chrystusa uwielbionego, a także Ducha Świętego w Kościele.

4. „«Duch Chrystusa jest tą niewidzialną przyczyną, któ-rej należy przypisać utrzymywanie łączności wszystkich części Ciała między sobą i z ich wzniosłą Głową, ponieważ jest On cały w Ciele, cały w Głowie, cały w poszczególnych członkach» (Pius XII, encyklika Mystici Corporis). Duch Święty czyni Kościół «świątynią Boga żywego» (2 Kor 6, 16)” (K, 797).

— 41  —

Wykres 13

Kościół – świątynia Ducha Świętego

Ciało Chrystusa

Głowa

— 42  —

Wykres 14

Kościół – „wspólnota miłości”

Określenie „Kościół – wspólnota miłości” występuje w tytu-le drugiej części encykliki Benedykta XVI Deus caritas est. Sobór Watykański II nazwał Kościół „zgromadzeniem miłości” (Lumen gentium, 13), odnosząc się do Listu do Rzymian, Ignacego Antio-cheńskiego, gdzie Kościół został określony jako miłość – agape; kolejne człony definicji miłości można odnieść do Kościoła (totus Christus), ukazanego na wykresie:

1. „Miłość chrześcijańska jest Bosko-ludzką wspólnotą ży-cia” – tę wspólnotę obrazuje cały wykres 14, złożony z dwóch kół i dwóch trójkątów, złączonych ze sobą wewnętrznie, w pozycji wertykalnej.

2. „Ożywianą świętą mocą (dynamis)” – tę moc obrazują strzałki na okręgach i półokręgach.

3. „Zespoloną przez Ducha Świętego z ludzkim pragnie-niem dobra i piękna” – to zespolenie ilustruje półokrąg (ozna-czony linią przerywaną) przenikający osoby oznaczone małymi kółkami i literami A (Adam), Z (Zofia), K (Krystyna), R (Roman).

4. „Prowadzącą przez upodobnienie do Chrystusa” – proces upodobnienia obrazują linie przerywane wychodzące z małych kółek ku górze, ku Chrystusowi – Głowie; „Natomiast żyjąc prawdziwie w miłości sprawmy, by wszystko rosło ku Temu, który jest Głową – ku Chrystusowi” (Ef 4, 15).

5. „Ku pełnemu zjednoczeniu z Bogiem w Trójcy Jedynym” – stan zjednoczenia oznaczają linie przerywane, kończące się strzałką, przenikającą górny okrąg, będący symbolicznym ob-razem Boga w Trójcy Świętej Jedynego.

Wykres 14 jest graficznym przedstawieniem Chrystusa Mi-stycznego – Kościoła, który jest „winnym krzewem”: „Ja jestem

— 43  —

Wykres 14

Kościół – „wspólnota miłości”

— 44  —

winnym krzewem, wy – latoroślami” (J 15, 5). Miłość posiada dwa podstawowe wymiary:

– ontyczny – rzeczywistość winnego krzewu;– dynamiczny – moc Boża jednocząca i kierująca, którą

oznaczają soki życia winnego krzewu. Te dwa wymiary są nie-rozłączne: soków winnej latorośli nie można odłączyć od win-nego krzewu.

W nauce o miłości chrześcijańskiej pojawiają się dość często dwie tendencje: bądź pomija się niektóre jej istotne przymioty (selektywizm), bądź eksponuje się jakiś jeden wybrany aspekt jako wyłączny (parcjalizm). Te tendencje prowadzą do następu-jących błędów:

1. Deiprivatio caritatis – negowanie Boskiego wymiaru mi-łości; „Miłość jest «Boska», ponieważ pochodzi od Boga i łączy nas z Bogiem” (Benedykt XVI, Deus caritas est, 18; dalej cytuję: Encyklika).

2. Separatio amoris a caritate – oddzielenie erosu od agape. „W rzeczywistości eros i agape – miłość wstępująca i miłość zstę-pująca – nie dają się nigdy całkowicie oddzielić jedna od dru-giej. Im bardziej obydwie, niewątpliwie w różnych wymiarach, znajdują właściwą jedność w jednej rzeczywistości miłości, tym bardziej spełnia się prawdziwa natura miłości w ogóle” (En-cyklika, 7); „eros […] wymaga ascezy, wyrzeczeń, oczyszczeń i uzdrowień” (Encyklika, 5).

3. Dualitas praecepti caritatis – podwójność przykazania miło-ści. Chrystus związał dwa przykazania miłości (Boga i bliźniego) – w jedno: „Nie ma innego przykazania większego od tych” (Mk 12, 31). „Miłość Boga i miłość bliźniego są nierozłączne: są jednym przykazaniem” (Encyklika, 18).

4. De-entisatio caritatis – negowanie ontycznego wymiaru miłości; „Jest ona (charitas) substancjalna, bo Bóg jest substancją: «Bóg jest miłością», jak mówi Pismo święte (1 J 4, 16). Tak jak jest substancją wraz z Ojcem i Synem, tak samo miłość wraz z Nimi” (Augustyn, De Trinitate, VI 5, 7).

5. De-ecclesialisatio caritatis – negowanie wymiaru eklezjal-nego miłości; Kościół jest wspólnotą miłości.

— 45  —

6. Panemocjonalizm agapetyczny – zredukowanie miłości wyłącznie do sfery emocjonalnej (uczuciowej); „miłość nie jest tylko uczuciem. […] Uczucie może być cudowną iskrą roznieca-jącą, lecz nie jest pełnią miłości” (Encyklika, 17).

7. Pantelematyzm agapetyczny – zredukowanie miłości wy-łącznie do sfery wolitywnej.

8. Panintelektualizm agapetyczny – zredukowanie miłości wyłącznie do sfery intelektualnej (poznawczej); „Rozpoznanie Boga żyjącego jest drogą wiodącą do miłości, a «tak» naszej woli na Jego wolę łączy rozum, wolę i uczucie w ogarniający wszystko akt miłości” (Encyklika, 17).

9. Panergizacja agapetyczna – zredukowanie miłości do działalności dobroczynnej.

10. Panaretyzm agapetyczny – ujmowanie miłości wyłącznie w kategoriach cnoty.

— 46  —

Wykres 15

Chrzest – wszczepienie w Ciało Chrystusa – Kościół

1. Przez chrzest człowiek zostaje wszczepiony (włączony) w Ciało Chrystusa – Kościół (co na wykresie ilustrują małe kółka oznaczone literami A).

2. Owoce chrztu:– „Chrzest odpuszcza grzech pierworodny, wszystkie grze-

chy osobiste, a także wszelkie kary za grzech;– przez łaskę uświęcającą, łaskę usprawiedliwienia daje

uczestnictwo w Boskim życiu Trójcy Świętej, jednocząc z Chry-stusem i włączając w Jego Kościół;

– daje uczestnictwo w kapłaństwie Chrystusa i stanowi podstawę wspólnoty między wszystkimi chrześcijanami;

– obdarowuje cnotami teologalnymi i darami Ducha Świę-tego;

– ochrzczony przynależy na zawsze do Chrystusa: zostaje opieczętowany niezatartym duchowym znamieniem (charakte-rem)” (Komp., 263).

3. „Chrzest jest narodzeniem do nowego życia w Chrystusie. Zgodnie z wolą Pana jest on konieczny do zbawienia, tak jak Kościół, do którego chrzest wprowadza” (K, 1277).

— 47  —

Wykres 15

Chrzest – wszczepienie w Ciało Chrystusa – Kościół

— 48  —

Wykres 16

Upodobnienie do Chrystusa – wzrost w miłości

1. Neofita, wszczepiony przez chrzest w Chrystusa (na wy-kresie małe kółko oznaczone literą N), zaczyna upodabniać się do Chrystusa, podejmując drogę doskonalenia w miłości, drogę uświęcenia, która prowadzi do statusu przyjaciela Chrystusa (na wykresie małe kółko oznaczone literą P).

2. Etapy drogi doskonalenia zostały oznaczone na wykresie cyframi rzymskimi: I – nawrócenie; II – oczyszczenie; III – oświe-cenie; IV – zjednoczenie.

3. Proces nawrócenia często unicestwia (blokuje) błędne, czysto legalistyczne rozumienie grzechu jako rzeczy dobrej i przyjemnej, lecz zakazanej; prowadzi to do umiłowania grze-chu – filohamartia (fileo – kocham; hamartia – grzech); przy tej postawie nie następuje znienawidzenie i odrzucenie grzechu, który prowadzi do choroby, niewoli i śmierci duchowej.

4. Proces uświęcania, upodabniania do Chrystusa, doko-nuje się głównie mocą miłości Chrystusowej, mocą Jego łaski; ta fundamentalna rola uświęcającej mocy Bożej bywa często niedowartościowana lub nawet negowana, co prowadzi do neo-pelagianizmu.

5. Proces uświęcania może być blokowany przez dwie dalsze błędne postawy, którymi są: pathoduleia (pathos – namiętności; duleia – niewola) – niewola namiętności cielesnych; eidoloduleia (eidolon – bożek; duleia – niewola) – miłość „bogów fałszywych” (bogactwa, pieniędzy, sławy, przyjemności) stawiana ponad mi-łość Boga prawdziwego.

— 49  —

Wykres 16

Upodobnienie do Chrystusa – wzrost w miłości

IV

III

II

I

— 50  —

Wykres 17

Miłość bliźniego w miłości Chrystusa

1. „Chrzest czyni nas członkami Ciała Chrystusa: «Jesteście dla siebie nawzajem członkami» (1 Kor 12, 13)” (K, 1267)

2. Miłość Boga odnosi się do „całego Chrystusa, Boga Wcie-lonego, tak do Głowy, jak i Ciała, którego komórkami (członka-mi) są nasi bliźni (co ilustrują małe kółka oznaczone inicjałami: R – Roman, J – Jan, A– Anna, Z – Zygmunt, L – Lucyna, M – Maria).

3. Miłość okazaną jednej komórce (bliźniemu) odczuwa cały Organizm i Głowa – Chrystus: „wszystko, co uczyniliście jednemu z tych braci moich najmniejszych, Mnieście uczynili” (Mt 25, 40).

4. Krzywdę wyrządzoną jednej komórce odczuwa też Głowa – Chrystus: kto twierdzi, że kocha Chrystusa, a krzywdzi bliź-niego, postępuje tak, jakby Chrystusa całował w twarz a kopał w nogi (św. Augustyn).

5. „Miłość jest tylko jedna, ta sama, niepodzielna i cała w stosunku do Boga i bliźniego” (św. Augustyn); jej wypełnie-niem jest miłość „całego Chrystusa”.

6. Czerwone linie przerywane obrazują moc miłości Du-cha Świętego, która uzdalnia nas do miłowania nieprzyjaciół, na wzór Chrystusa.

7. Bóg miłujący, dopuszczając naszą krzywdę, potrafi za-wsze z niej wyprowadzić nasze większe dobro.

— 51  —

Wykres 17

Miłość bliźniego w miłości Chrystusa

— 52  —

Wykres 18

Miłość a dobroczynność

1. Dobroczynność (agathopoia) nie zawsze może być utożsa-mia z miłością (agape). Motywem dobroczynności chrześcijańskiej winna być zawsze miłość.

2. Dobroczynność może być praktykowana dla zyskania sławy, nagrody ziemskiej, poklasku i uznania ludzkiego. Z tej racji nie ma wartości zasługującej u Boga: „Kiedy więc dajesz jał-mużnę, nie trąb przed sobą, jak obłudnicy czynią w synagogach i na ulicach, aby ich ludzie chwalili. Zaprawdę powiadam wam: ci otrzymali już swoją nagrodę” (Mt 6, 2).

3. Kto pozostaje poza Bogiem, który jest miłością, poza Bo-giem Wcielonym – „całym Chrystusem”, tego dobroczynne dzia-łanie nie ma wartości zasługującej: „I gdybym rozdał na jałmużnę całą majętność moją, a ciało wystawił na spalenie, lecz miłości [agape] bym nie miał, nic bym nie zyskał” (1 Kor 13, 3).

4. Te dwie opcje dobroczynności zostały obrazowo przed-stawione na wykresie 18.

— 53  —

Wykres 18

Miłość a dobroczynność

— 54  —

Wykres 19

Kościół szkołą Chrystusa

1. „Nie potrzebują lekarza zdrowi, ale ci, którzy się źle mają. Nie przyszedłem wezwać do nawrócenia sprawiedliwych, lecz grzeszników” (Łk 5, 31-32; por. Mt 9, 10-13; Mk 2, 15-17). Chrystus odnosi określenie „chorzy” do celników i grzeszników, sam zaś siebie pośrednio nazywa „lekarzem”.

2. „Już was nie nazywam sługami, bo sługa nie wie, co czyni pan jego, ale nazwałem was przyjaciółmi, albowiem oznajmiłem wam wszystko, co usłyszałem od Ojca mego” (J 15, 15).

3. Powyższe teksty są podstawą do wyróżnienia w Kościele trzech grup wierzących: grzeszników (chorych), wiernych sług i przyjaciół.

4. Kościół jest szkołą Chrystusa – Głowy, który prowadzi swe Ciało – lud Boży do pełni świętości (Klemens Aleksandryj-ski).

5. Wobec poszczególnych grup alumnów swej szkoły Chry-stus występuje w potrójnej roli: lekarza, wychowawcy i nauczy-ciela.

6. Kontynuatorzy zbawczej misji w Kościele rekrutują się z grupy „przyjaciół Chrystusa”, którzy przez doskonałą miłość w pełni upodobnili się do Boskiego Mistrza. Dotyczy to zarówno przedstawicieli hierarchii kościelnej, jak i laikatu.

— 55  —

Wykres 19

Kościół szkołą Chrystusa

lekarz

wychowawca

nauczyciel

— 56  —

Wykres 20

Bierzmowanie

1. „Przez sakrament bierzmowania [ochrzczeni] jeszcze do-skonalej wiążą się z Kościołem i obdarzeni są szczególną mocą Ducha Świętego, i w ten sposób jeszcze bardziej są zobowiązani, jako prawdziwi świadkowie Chrystusa, do szerzenia wiary sło-wem i uczynkiem oraz do jej obrony” (K, 1285).

2. „Skutkiem sakramentu bierzmowania jest specjalne wyla-nie Ducha Świętego, jak to, które zostało udzielone w dniu Pięć-dziesiątnicy. Wyciska ono w duszy niezatarte znamię – charakter, przynosi wzrost łaski chrzcielnej: zakorzenia głębiej w synostwie Bożym, ściślej jednoczy nas z Chrystusem i Jego Kościołem; po-mnaża w nas dary Ducha Świętego; udziela specjalnej mocy do wyznawania wiary chrześcijańskiej” (Komp. 268).

3. „Przypomnij sobie, że otrzymałeś duchowy znak, «ducha mądrości i rozumu, ducha rady i męstwa, ducha poznania i po-bożności, ducha świętej bojaźni», i zachowuj to, co otrzymałeś. Naznaczył cię Bóg Ojciec, umocnił cię Chrystus Pan, i umieścił w twoim sercu zadatek Ducha” (K, 1303).

4. Wykres 20 obrazuje prawdę, że chrzest jest warunkiem otrzymania bierzmowania. Czerwone linie przerywane obrazują dary Ducha Świętego, które otrzymuje bierzmowany (oznaczony małym trójkątem równobocznym). „Chrystus Pan ze swej Pełni wylewa obficie Ducha” (K, 731).

— 57  —

Wykres 20

Bierzmowanie

— 58  —

Wykres 21

Cały Kościół jest misyjny

1. Kerygmat to orędzie zbawienia dokonanego i objawione-go przez Boga w Jezusie Chrystusie, głoszone w Jego imieniu, weryfikowane, potwierdzone i strzeżone w Kościele dzięki asy-stencji Ducha Świętego w celu nawrócenia i zbawienia ludzi.

2. Istotą kerygmatu jest ewangelizacja dokonująca się przez propagowanie słowa Bożego (w formie ustnej bądź pisemnej) oraz przykład życia zgodnego z Ewangelią (Bazyli Wielki).

3. Męczeństwo jest czynnym propagowaniem zasad nauki Ewangelii, a życie mnisze (zakonne) ukrytą formą ewangelizacji; stąd Grzegorz z Nazjanzu mnichów nazywa „milczącymi kery-ksami” (Or. 6,1).

4. Wszyscy ochrzczeni przez życie zgodne z Ewangelią gło-szą kerygmat (kerygmat życia).

5. Kerygmat słowa (mówionego i pisanego) jest przede wszystkim zadaniem przedstawicieli hierarchii; do jego realizacji wezwane są także osoby świeckie: „Chrystus […] pełni swoją misję prorocką […] nie tylko przez hierarchię […] ale także przez świeckich” (K, 904).

6. Wykres 21 obrazuje prawdę, że cały lud Boży głosi Ewan-gelię w różnej formie i w różny sposób.

— 59  —

Wykres 21

Cały Kościół jest misyjny

kerygmat życia

kerygmat słowa

życie zakonne

męczeństwo

— 60  —

Wykres 22

Sakramenty uzdrowienia

1. „Sakramenty dzielą się na: sakramenty wtajemniczenia chrześcijańskiego (chrzest, bierzmowanie i Eucharystia); sakra-menty uzdrowienia (pokuty i namaszczenia chorych) (Komp., 250).

2. Przez grzech śmiertelny człowiek traci łaskę uświęcają-cą i odrywa się od Bosko-ludzkiej wspólnoty życia – Kościo-ła. „Grzech śmiertelny jest – podobnie jak miłość – radykalną możliwością wolności ludzkiej. Pociąga on za sobą utratę miłości i pozbawienie łaski uświęcającej, to znaczy stanu łaski. Jeśli nie zostanie naprawiony przez żal i przebaczenie, powoduje wyklu-czenie z Królestwa Bożego i wieczną śmierć w piekle” (K, 1861).

3. „Nie dostępuje jednak zbawienia, choćby był wcielony do Kościoła, ten, kto nie trwając w miłości, pozostaje wprawdzie w łonie Kościoła «ciałem», ale nie «sercem»” (Lumen gentium, 14).

4. „Przebaczenie grzechów popełnionych po chrzcie jest udzielane przez osobny sakrament nazywany sakramentem nawrócenia, spowiedzi, pokuty lub pojednania” (K, 1486). „Sa-krament pokuty jedna nas z Kościołem” (K, 1469).

5. Skutkiem sakramentu namaszczenia chorych jest „prze-baczenie grzechów, jeśli chory nie mógł go otrzymać przez sa-krament pokuty” (K, 1532; por. 1526).

6. Mały trójkąt na dole, z lewej strony, obrazuje stan czło-wieka, który przez grzech śmiertelny oderwał się od Chrystusa – Kościoła i popadł w niewolę szatana; mały trójkąt z prawej strony ilustruje powrót człowieka do wspólnoty z Bogiem i Kościołem przez sakrament pokuty lub namaszczenia chorych.

— 61  —

Wykres 22

Sakramenty uzdrowienia

Zły duch

grzechpojednanie

— 62  —

Wykres 23

Eucharystia

1. Eucharystia jest:– „ofiarą Ciała i Krwi Pana Jezusa, którą On ustanowił”

(Komp., 271);– pamiątką i uobecnieniem jedynej ofiary Chrystusa;– ofiarą dziękczynienia i uwielbienia;– „ucztą paschalną, podczas której przyjmujemy Chrystu-

sa” (Komp., 271).2. Owoce:– zamieszkanie Chrystusa w nas;– odpuszczenie grzechów powszednich;– dar Ducha Świętego;– nieśmiertelność w Chrystusie;– zjednoczenie z liturgią niebieską (K, 1326).3. Tylko część prawd związanych z Eucharystią można pró-

bować przedstawić graficznie:– małe białe koło (w dolnej części wykresu) oznacza „Chleb

życia”, który zstępuje z nieba na słowa konsekracji; jest on też jedyną ofiarą Chrystusa, składaną Ojcu w imieniu całego Ciała;

– środkowe dwie linie czerwone oraz strzałki różnie ukie-runkowane określają ten charakter „zstępujący” i „wstępujący”;

– linie czerwone złączone z maleńkimi kółeczkami, wy-pełniające i spajające cały Organizm Ciała, oznaczają Komunię św., która jednoczy wszystkich wiernych z sobą i z Chrystusem;

– chrzest jest warunkiem uczestnictwa w Eucharystii (dol-ny płaski prostokąt).

— 63  —

Wykres 23

Eucharystia

— 64  —

Wykres 24

Kapłaństwo

1. „Jedyne kapłaństwo Chrystusa uobecnia się przez ka-płaństwo służebne. «Sam Chrystus jest prawdziwym Kapłanem, a inni są tylko Jego sługami» (św. Tomasz z Akwinu)” (Komp., 324).

2. „Namaszczenie Duchem Świętym naznacza prezbierów szczególnym i niezatartym znamieniem i wskutek tego upo-dabnia ich do Chrystusa Kapłana, tak iż mogą działać w osobie Chrystusa Głowy. Jako współpracownicy biskupa są wyświę-cani, aby głosić Ewangelię, sprawować kult Boży, zwłaszcza Eu-charystię, skąd czerpie moc cała ich posługa, i być pasterzami wiernych” (Komp., 328).

3. Formacja kapłańska, dokonująca się w ciągu sześciu lat se-minaryjnych, ma na celu upodobnienie kandydata do Chrystusa; obrazuje to podwójna linia w środku wykresu; kandydat z eta-pu „sługi” (kółko z literą S) winien osiągnąć status przyjaciela Chrystusa (kółko z literą P); ten proces uświęcenia jest owocem współpracy łaski z wolną wolą (co obrazują strzałki skierowane ku górze).

4. Kapłan, przyjaciel Chrystusa (kółko z literą P) realizuje Jego misję lekarza, wychowawcy i nauczyciela; czerwone linie przerywane różnej długości oznaczają to działanie wobec po-szczególnych grup wiernych.

5. Kapłan osiąga pełnię szczęścia w Chrystusie i prowadzi ludzi do Niego.

— 65  —

Wykres 24

Kapłaństwo

— 66  —

Wykres 25

Małżeństwo

1. „Bóg, który jest Miłością i stworzył człowieka z miłości, powołał go także do miłości. Stwarzając mężczyznę i kobietę, powołał ich w małżeństwie do głębokiej wspólnoty życia i mi-łości, tak że «już nie są dwoje, lecz jedno ciało» (Mt 19, 6). Błogo-sławiąc im, Bóg powiedział: «Bądźcie płodni i rozmnażajcie się» (Rdz 1, 28)” (Komp., 337).

2. „Małżeństwo między ochrzczonymi jest prawdziwym Sakramentem Nowego Przymierza, ponieważ oznacza jego łaskę i jej udziela” (K, 1617).

3. Małżonkowie Anna i Bogdan, wszczepieni przez chrzest w Ciało Chrystusa, dążą do jednomyślności i zjednoczenia w mi-łości z Bogiem i między sobą. Jeśli każde z nich osiąga jedno-myślność z Bogiem, to tym samym osiągają oni jednomyślność między sobą (jeśli A = J i B = J, to A = B).

4. Anna i Bogdan, dążący do świętości poprzez upodob-nienie do Chrystusa – Głowy, im bliżej są Boga, tym bliżej są siebie (co obrazują sukcesywnie skracające się ku górze odcinki na wykresie); ostatecznie w Chrystusie osiągają pełnię zjedno-czenia (co ilustrują dwa kółka w górze wykresu oznaczone linią przerywaną, nakładające się częściowo na siebie).

5. Proces uświęcenia dokonuje się mocą łaski sakramen-talnej, którą obrazują czerwone linie przerywane zstępujące na małżonków. Pytanie: w jakim stopniu małżonkowie będą otwarci na przyjęcie tej łaski?

6. Tylko w Chrystusie i Jego Kościele zawarte małżeństwo otrzymuje łaskę sakramentalną, jednoczącą i uświęcającą mał-żonków.

7. Małżeństwa zawarte poza Chrystusem i Jego Kościołem osiągają zazwyczaj szczęście krótkotrwałe, czego jesteśmy dzisiaj świadkami.

— 67  —

Wykres 25

Małżeństwo

— 68  —

Wykres 26

Czyściec – proces dalszego doskonalenia

1. „Katolik z metryki”, który do końca życia pozostaje na etapie nawrócenia (na wykresie kółko oznaczone cyfrą 1), który nie podjął drogi uświęcenia, nie może po śmierci połączyć się z Bogiem – pełnią doskonałej świętości (łączy się podobne z po-dobnym: ogień z ogniem, woda z wodą).

2. Bóg miłosierny daje temu człowiekowi po śmierci możli-wość kontynuacji procesu doskonalenia się, którym jest czyściec (na wykresie kółko nr 2).

3. Ten proces dalszego doskonalenia (oczyszczenia czyśćco-wego) obrazuje linia przerywana, opatrzona strzałkami skiero-wanymi ku górze, łącząca kółko nr 2 z kółkiem nr 3.

4. „Katolik z metryki”, wybierając asekurancki minimalizm, zdąża do zjednoczenia z Bogiem niejako okrężną drogą, opóź-niając tym samym swoje szczęście wieczne.

5. Czyściec jest wielkim darem miłosierdzia Bożego. Bóg nie odrzuca tych, którzy nie wykorzystali czasu ziemskiego życia na upodobnienie się do Niego przez dążenie do świętości, lecz daje im jakby drugą szansę.

6. W świetle powyższego wykresu negacja istnienia czyść-ca jest nie do przyjęcia.

— 69  —

Wykres 26

Czyściec – proces dalszego doskonalenia

— 70  —

Wykres 27

Chrzest pragnienia – szansa dla wszystkich?

1. Poza Kościołem nie ma zbawienia: „całe zbawienie pocho-dzi od Chrystusa – Głowy przez Kościół, który jest Jego Ciałem” (K, 846).

2. „Chrzest włącza w Kościół – Ciało Chrystusa” (K, 1267); istnieje chrzest z wody, chrzest krwi i chrzest pragnienia; „chrzest krwi podobnie jak chrzest pragnienia, przynosi owoce chrztu, nie będąc sakramentem” (K, 1258).

3. „Każdy człowiek, który nie znając Ewangelii Chrystusa i Jego Kościoła, szuka prawdy i pełni wolę Bożą, na tyle na ile ją zna, może być zbawiony. Można przypuszczać, że te osoby zapra-gnęłyby wyraźnie chrztu, gdyby wiedziały o jego konieczności” (K, 1260).

4. Przez chrzest pragnienia „człowiek dobrej woli zostaje przyporządkowany do Ludu Bożego” (Lumen gentium, 16) – przy-łączony do Kościoła (co ilustrują trzy kółka na wykresie).

5. Do ludzi dobrej woli nie mogą być zaliczeni ci, którzy poznali Chrystusa, a ze względów praktycznych deklarują agnostycyzm (agnostycyzm konformistyczny) lub „neutralność światopoglądową”.

— 71  —

Wykres 27

Chrzest pragnienia – szansa dla wszystkich?

— 72  —

Wykres 28

Piekło – dobrowolne odłączenie się od Chrystusa

1. „Nauczanie Kościoła stwierdza istnienie piekła i jego wieczność” (K, 1035). „Bóg nie przeznacza nikogo do piekła; do-konuje się to przez dobrowolne odwrócenie się od Boga (grzech śmiertelny) i trwanie w nim do końca życia” (K, 1037). Małe kółko oznaczone cyfrą 1 (przylegające do „struktury dolnej”, obrazującej królestwo szatana) ilustruje stan człowieka, który przez grzech śmiertelny świadomie wybrał odłączenie od Boga Wcielonego, od Ciała Chrystusa – Kościoła, i już w życiu ziem-skim częściowo antycypuje piekło na ziemi; przez sakrament pojednania lub żal doskonały (por. K, 1452) może powrócić do wspólnoty Ciała Chrystusa – Kościoła.

2. Dramat odejścia od Boga obrazuje los syna marnotrawne-go (Łk 15, 11-32): życie w sieroctwie i opuszczeniu, bez miłości, w nędzy duchowej i moralnej, w brzydocie duchowej, w smutku i rozpaczy.

3. Człowiek odłączony od Boga przez grzech śmiertelny po-zostaje w niewoli grzechu – hamartoduleia (hamartia – grzech; duleia – niewola).

4. Małe kółko z krzyżykiem, oznaczone cyfrą 2 (zamiesz-czone w środku „dolnej struktury”, obrazującej królestwo sza-tana) ukazuje stan człowieka, który umierając w stanie grzechu śmiertelnego, świadomie wybrał wieczne odłączenie od Ciała Chrystusa – Kościoła oraz wieczne trwanie w królestwie szatana – piekle.

5. Negacja istnienia piekła jest niezgodna z Pismem Świę-tym, nauką Ojców Kościoła oraz nauką Urzędu Nauczycielskiego Kościoła.

— 73  —

Wykres 28

Piekło – dobrowolne odłączenie się od Chrystusa

— 74  —

Wykres 29

„Świętych obcowanie” w jednej miłości

1. Trzy stany w Kościele. „Dopóki Pan nie przyjdzie w swo-im majestacie, a wraz z Nim wszyscy aniołowie, dopóki po znisz-czeniu śmierci nie zostanie poddane Mu wszystko, jedni z Jego uczniów pielgrzymują na ziemi, inni, po zakończeniu obecnego życia, poddawani są oczyszczeniu, jeszcze inni zażywają chwały, widząc «jasno samego Boga w Trójcy jedynego – jakim jest»” (K, 954).

2. „Wszyscy jednak, w różnym stopniu i w rozmaity sposób, jesteśmy złączeni w tej samej miłości Boga i bliźniego i śpiewamy naszemu Bogu ten sam hymn chwały. Wszyscy bowiem, którzy należą do Chrystusa, mając Jego Ducha, zrastają się w jeden Ko-ściół i zespalają się wzajemnie ze sobą w Chrystusie” (K, 954).

3. „Nasza modlitwa za zmarłych nie tylko może im pomóc, lecz także sprawia, że staje się skuteczne ich wstawiennictwo za nami” (K, 958).

4. „W jednej rodzinie Bożej. «Wszyscy, którzy jesteśmy dziećmi Bożymi i stanowimy jedną rodzinę w Chrystusie, gdy łączymy się ze sobą we wzajemnej miłości i w jednej chwale Trójcy Przenajświętszej, odpowiadamy najgłębszemu powołaniu Kościoła»” (K, 959).

5. Powyższe prawdy, przedstawione na wykresie 29, stają się jasne i oczywiste oraz proste i zrozumiałe.

— 75  —

Wykres 29

„Świętych obcowanie” w jednej miłości

— 76  —

Wykres 30

Upodobnienie do Chrystusa przez miłość doskonałą

– antycypacja nieba

1. „Niebo jest szczęśliwą wspólnotą tych wszystkich, którzy są doskonale zjednoczeni z Chrystusem” (K, 1026).

2. Stan człowieka wszczepionego przez chrzest w Ciało Chrystusa – Kościół obrazuje kółko nr 1; drogę doskonalenia, którą realizuje, oznacza linia przerywana, opatrzona strzałkami skierowanymi ku górze.

3. Przyjaciel Boga (kółko nr 2), upodobniony do Chrystusa przez miłość doskonałą, osiąga: wolność prawdziwą i pełną, ab-solutne bezpieczeństwo oparte na nadziei, pokój serca – wolność od wszelkiego lęku, piękno prawdziwe, bogactwo prawdziwe, zdolność do miłowania wszystkich ludzi, również nieprzyjaciół, szczególną miłość Oblubienicy Chrystusa – Kościoła, radość do-skonałą przez nieustanne trwanie modlitewne w Bogu.

4. Przyjaciel Chrystusa, zjednoczony przez miłość dosko-nałą z Bogiem, który jest Miłością, osiąga najwyższe szczęście dostępne człowiekowi na ziemi – antycypację nieba.

— 77  —

Wykres 30

Upodobnienie do Chrystusa przez miłość doskonałą

– antycypacja nieba

— 79  —

Zakończenie

W podsumowaniu można powiedzieć, że metoda wykreso-graficzna (geometryczna) spełnia sześć istotnych funkcji

w teologii oraz dydaktyce Kościoła.1. Ilustruje prawdy wiary w formie dostosowanej do men-

talności współczesnego człowieka.2. „Rewaloryzuje kategorię piękna w teologii, przez wieki

skupionej na kategoriach prawdy i dobra” (K. Guzowski).3. Promuje wykład teologii, który, dzięki ujęciom geome-

trycznym, zyskuje ścisłość i oczywistość nauk empirycznych.4. Motywuje wybór ideału świętości jako najpewniejszej

drogi do szczęścia. Z czterech opcji tylko wybór ideału święto-ści (przyjaciela Chrystusa) zapewnia osiągnięcie najwyższego szczęścia dostępnego człowiekowi na ziemi (wykres 30); pozo-stałe opcje bądź prowadzą do największego nieszczęścia (wybór odłączenia od Boga – piekła – wykres 28), bądź dają tylko okru-chy szczęścia prawdziwego („katolik z metryki” – wykres 26) i niepewnego (agnostycyzm konformistyczny – wykres 27).

5. Koryguje lub ułatwia korektę 33 błędów występujących w nauce niektórych teologów oraz w świadomości i podświado-mości wielu wierzących.

W nauce o Bogu:1) hyloteizm;2) apersonalizm deiczny.W demonologii:3) negatio satanae;4) antropomorficzny obraz szatana.W nauce o Trójcy Świętej:5) antropomorfizmy;

— 80  —

 6) tryteizm; 7) teandria; 8) subordynacjonizm; 9) negatio coaeternitatis.W nauce o wcieleniu Syna Bożego:10) kryptoarianizm;11) anachoreza Syna.W eklezjologii:12) antyeklezjalizm;13) polieklezjalizm;14) oddzielenie Chrystusa od Kościoła;15) oddzielenie Chrystusa od ludu Bożego;16) oddzielenie hierarchii od ludu Bożego.W nauce o miłości chrześcijańskiej:17) deiprivatio caritatis;18) separatio amoris a caritate;19) dualitas praecepti caritatis;20) de-entisatio caritatis;21) de-ecclesialisatio caritatis;22) panemocjonalizm agapetyczny;23) pantelematyzm agapetyczny;24) panintelektualizm agapetyczny;25) panergizacja agapetyczna;26) panaretyzm agapetyczny.W duchowości chrześcijańskiej:27) neopelagianizm;28) filohamartia;29) hamartoduleia;30) pathoduleia;31) eidoloduleia.W eschatologii:32) negacja czyśćca;33) negacja piekła.6. Ukazuje globalną wizję teologii w ujęciu chrystocen-

trycznym. Cała historia zbawienia zmierza ku Chrystusowi (wykresy 1-7), w Jego Bosko-ludzkiej strukturze (wykresy 8-10).

— 81  —

W Nim znajduje swój kres (wykres 11-14) i wypełnienie (wykresy 15-25) oraz dopełnienie eschatyczne (wykresy: 26-30). W jednym ujęciu graficznym (wykres 12 – Kościół Chrystusowy – „Cały Chrystus”) postrzegalna jest jedność (Christus totus) oraz wielo-wymiarowość (wieloaspektowość).

Chris

tus t

otus

Ciało Chrystusa

Głowa

— 82  —

W tym jednym przedstawieniu stają się wizualnie postrze-galne następujące aspekty:

1) teocentryczny,2) trynitarny,3) pneumatyczny,4) chrystocentryczny,5) eklezjalny,6) agapetyczny,7) historiozbawczy,8) eschatyczny.Ewidentne stają się też następujące prawdy:1) pełnia miłości jest w Bogu Wcielonym – Chrystusie,

w Jego Kościele – Bosko-ludzkiej „wspólnocie miłości”;2) cały proces uświęcania (upodobniania się do Chrystusa)

dokonuje się w Chrystusie, w Jego Kościele i przez Chrystusa, mocą Jego Ducha – Ducha Świętego;

3) „całe zbawienie pochodzi od Chrystusa – Głowy przez Kościół, który jest Jego Ciałem” (K, 846).

„W Nim bowiem mieszka cała Pełnia: Bóstwo na sposób ciała” (Kol 2, 9).

— 83  —

Zakończenie do drugiego wydania

Teologia współczesna boryka się z wieloma trudnościami i słabościami, do których przede wszystkim należy zaliczyć

neosofistyczny werbalizm oraz „segmentowość” teologii.Neosof ist yczny werbal izm. Przekaz słowny, stosowany

dość często we współczesnym piśmiennictwie teologicznym, pozostawia wiele do życzenia głównie z uwagi na brak właściwej komunikatywności językowej. Można wskazać na wiele opraco-wań „naukowych”, których szata językowa pełna jest zwrotów oraz wyrażeń nieprecyzyjnych i mglistych, wieloznacznych ogól-ników (fraus latet in generalibus), pojęć i określeń enigmatycznych, zrozumiałych, być może, tylko dla ich autorów. W skrajnej formie tego typu przekaz przechodzi w bełkot niezdolny do przekazu prawdy. Przedstawienia geometryczne, jakimi posługuje się me-toda wykresograficzna, wprowadzają jasność, prostotę, precyzję oraz oczywistość wykładu prawdy wiary.

Segmentowość teolog i i. Teologia współczesna, podzie-lona na dziesiątki dyscyplin całkowicie odizolowanych od siebie, zatraciła swój pierwotny, uniwersalny charakter, stając się ściśle elitarna, niedostępna dla przeciętnych ludzi wierzących. Taka teologia nie jest w stanie ukazać w pełni globalnego i uniwer-salnego wymiaru kerygmatu – Dobrej Nowiny. Jej konsekwencją jest t rychotomia teolog iczna (gr. trichá – na 3 części; tomé – rozdzielenie), przejawiająca się w zupełnym oddzieleniu Boga w Trójcy Świętej Jedynego od Chrystusa i od Kościoła. To trój-dzielne traktowanie Bosko-ludzkiej rzeczywistości jest głęboko zakodowane w nauce niektórych teologów oraz w świadomości i podświadomości wielu wierzących. Jej genezy należy upatry-wać w szeroko rozpowszechnionych w sztuce sakralnej i popu-

— 84  —

larnych przedstawieniach obrazu Chrystusa w ikonie ludzkiej. Nauka o Kościele, Mistycznym Ciele Chrystusa, pozostaje często w sferze czysto teoretycznej i nie ma odniesienia do kategorii ży-cia codziennego. Określenie „Kościół” w potocznym rozumieniu jest odnoszone do hierarchii kościelnej, to jest do papieża, bisku-pów i kapłanów. Bóg w Trójcy Jedyny, przestawiany w postaci obrazowej, nie kojarzy się z Najwyższym Bytem Duchowym, przenikającym całą rzeczywistość ziemską i niebieską.

W konsekwencji takiego myślenia Chrystus i Kościół jawią się jako dwie odrębne rzeczywistości. Kardynał J. Ratzinger zwrócił uwagę na niebezpieczne „rozdwojenie”, jakie dokonało się w najnowszej teologii, gdzie Kościół i Chrystus traktowane są rozłącznie. „W najnowszej teologii rozwarła się przepaść między Jezusem i Kościołem – przepaść, która bynajmniej nie pozostaje tylko teorią, ale pociąga za sobą określoną postawę, wyrażającą się w dobrze znanym sloganie: «Chrystus – tak, Kościół – nie»” (Chrystus i Jego Kościół, Kraków 2006, s. 91).

W świetle przedstawionej metody takie myślenie jest nie do przyjęcia. Wykres Christus totus, w którym kumuluje się synte-za nauki wiary, ukazuje ewidentnie, że oddzielenie od „całego Chrystusa” jest oddzieleniem od Boga i od Kościoła. Innej opcji nie ma! Metoda wykresograficzna koryguje ten tak bardzo dziś rozpowszechniony błąd, którym jest trychotomia teologiczna. Bóg postanowił zbawić ludzi przez swego Syna, przez Jego Ciało – Kościół. Prawda o tym, że „całe zbawienie pochodzi od Chry-stusa – Głowy, przez Kościół, który jest Jego Ciałem” (K, 846), staje się ewidentna i jest nie do obalenia. Wielu współczesnych ludzi samowolnie odrzuca Kościół, wybierając sobie bądź tylko Boga, bądź tylko Chrystusa. Metoda wykresograficzna obala wszystkie tego typu próżne złudzenia i błędne próby szukania zbawienia poza Kościołem.

— 85  —

Wykaz skrótów

K – Katechizm Kościoła Katolickiego, Poznań 20022.Komp. – Kompendium Katechizmu Kościoła Katolickiego, Kielce 2005.Lumen gentium – Sobór Watykański II, Konstytucja dogma- tyczna o Kościele.

— 87  —

Spis treści

Przedmowa  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  5

Wstęp  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  9

Wstęp do drugiego wydania  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  13

Bóg Jedyny  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  16Trójca Święta  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  18Przyjaźń człowieka z Bogiem  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  20Zerwanie przyjaźni z Bogiem  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  22Maryja wolna od grzechu pierworodnego  . . . . . . . . . . . . . . .  24Wcielenie Syna Bożego  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  26Wcielenie Syna Bożego – narodzeniem Kościoła . . . . . . . . . .  28Misteria ziemskiego życia Chrystusa  . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  30Odkupieńcza męka i śmierć Chrystusa  . . . . . . . . . . . . . . . . .  32Zmartwychwstanie i wniebowstąpienie Chrystusa  . . . . . . .  34Zesłanie Ducha Świętego  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  36Kościół Chrystusowy – „Cały Chrystus” (K, 795)  . . . . . . . . .  38Kościół – świątynia Ducha Świętego  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  40Kościół – „wspólnota miłości”  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  42Chrzest – wszczepienie w Ciało Chrystusa – Kościół  . . . . .  46Upodobnienie do Chrystusa – wzrost w miłości  . . . . . . . . .  48Miłość bliźniego w miłości Chrystusa  . . . . . . . . . . . . . . . . . .  50Miłość a dobroczynność  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  52Kościół szkołą Chrystusa  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  54Bierzmowanie  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  56Cały Kościół jest misyjny  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  58Sakramenty uzdrowienia  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  60Eucharystia  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  62Kapłaństwo  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  64

— 88  —

Małżeństwo  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  66Czyściec – proces dalszego doskonalenia . . . . . . . . . . . . . . . .  68Chrzest pragnienia – szansa dla wszystkich?  . . . . . . . . . . . .  70Piekło – dobrowolne odłączenie się od Chrystusa  . . . . . . . .  72„Świętych obcowanie” w jednej miłości  . . . . . . . . . . . . . . . . .  74Upodobnienie do Chrystusa przez miłość doskonałą

– antycypacja nieba  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  76

Zakończenie  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  79

Zakończenie do drugiego wydania  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  83

Wykaz skrótów  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  85