Narastanie fali kryzysu gospodarczego i ogólna zła

sytuacja społeczna i polityczna w Polsce groziły w

każdej chwili wybuchem powszechnego

niezadowolenia. Przyczyną wystąpień robotniczych stała

się wprowadzona 1 lipca 1980 podwyżka niektórych

cen artykułów żywnościowych w wielu

miastach wybuchły strajki i demonstracje.

 

Zaniepokojone wydarzeniami władze zapowiedziały podniesienie emerytur i rent. W niektórych miastach doszło do uspokojenia, ruch protestu zaczął ogarniać coraz szersze kręgi. Największe

rozmiary miał strajk w Lublinie i Świdniku. Koniec lipca i początek sierpnia przyniósł rozszerzenie fali strajkowej prawie na cały kraj - Warszawa, Lublin, Wrocław, Stalowa Wola. 14 sierpnia

stanęła Stocznia Gdańska, robotnicy, obok postulatów ekonomicznych żądali przywrócenia do pracy zwolnionych za

działalność w Wolnych Związkach Zawodowych Anny Walentynowicz i Lecha Wałęsy. Strajk na Wybrzeżu zaczął powoli

ogarniać nowe zakłady. Edward Gierek pospiesznie wrócił z urlopu, próbując opanować sytuację. Wobec protestów

stoczniowców dyrekcja zgodziła się spełnić żądania płacowe. Gdy wydawało się, że ruch strajkowy się zakończy, część

stoczniowców postanowiła kontynuować strajk. W porozumieniu z przedstawicielami innych komitetów strajkowych 17 sierpnia 1980 r. powstał Międzyzakładowy Komitet Strajkowy z Lechem

Wałęsą jako przewodniczącym. MKS stanął na czele akcji strajkowej mającej zorganizowany charakter.

W 21 punktach sformułowano program - żądania strajkujących: powstanie niezależnych od władz związków zawodowych; prawa

do strajku, wolności słowa, prasy; wypuszczenie na wolność więźniów politycznych; podwyżki płac, emerytur i rent;

poinformowanie społeczeństwa o prawdziwym stanie polskiej gospodarki. Ruch strajkowy objął Szczecin. Wobec aresztowania

przez władze czołowych działaczy opozycji politycznej, braku zgody na żądania strajkujących, 23 sierpnia ogłoszono na

Wybrzeżu strajk powszechny. Do robotników przyłączyli się działacze opozycji politycznej (Geremek, Kaczyński, Mazowiecki,

Wielowieyski) - doradcy MKS. Za przykładem Wybrzeża poszli robotnicy innych miast i zakładów przemysłowych - MKS-y w

Nowej Hucie, Wrocławiu, Poznaniu. Pod koniec sierpnia strajki ogarnęły też Górny Śląsk i kopalnie w innych regionach kraju. 31

sierpnia w Stoczni Gdańskiej podpisane zostało porozumienie między Międzyzakładowym Komitetem Strajkowym

reprezentowanym przez Lecha Wałęsę a stroną rządową, której przewodził wicepremier Mieczysław Jagielski.

Było to wielkie zwycięstwo robotników - władze zgodziły się na utworzenie wolnych związków zawodowych i spełnienie

wszystkich pozostałych żądań stoczniowców. Porozumienia zakończyły strajki. VI Plenum KC PZPR na początku września

1980 r. wprowadziło zmiany we władzach - I sekretarzem został Stanisław Kania. Do władz weszli ludzie, którzy akceptowali

porozumienia i ustępstwa, ale uważali je za tymczasowe. Same ustępstwa władz były różnie interpretowane. Robotnicy żądali

dalszych (traktując ustępstwa jako wyraz słabości władz), doradcy z kręgów opozycji politycznej byli ostrożni i wskazywali na możliwość interwencji radzieckiej. Wśród polityków władzy część liczyła na większe usamodzielnienie się partii od Kremla,

część na pomoc towarzyszy radzieckich w stłumieniu "kontrrewolucji".

We wrześniu spotkali się przedstawiciele komitetów

nowych związków zawodowych z całego kraju - postanowiono utworzyć Niezależny Samorządny Związek

Zawodowy "Solidarność". Na czele stanęła Krajowa

Komisja Porozumiewawcza z Lechem Wałęsą jako przewodniczącym.

Na fali zwycięstw zaczęły powstawać niezależne od władz stowarzyszenia twórcze i naukowe, Niezależne Zrzeszenie

Studentów. Jeszcze przed rejestracją "Solidarność" liczyła około 3 mln członków, ruch spontanicznie się rozszerzał. Władze po

zawarciu porozumień próbowały hamować powstawanie związków i stowarzyszeń pozostających pod kontrolą. Nasiliły się

ataki propagandowe, aresztowania działaczy opozycji. Druga część Plenum KC PZPR odbywająca się w październiku

zakończyła się podjęciem decyzji o zwołaniu nadzwyczajnego zjazdu partii, konieczność przeprowadzenia reform,

wprowadzenia demokracji wewnątrzpartyjnej. Minister obrony narodowej gen. Wojciech Jaruzelski, podjął kroki w celu

opracowania planu stłumienia społecznego ruchu przy użyciu siły. W partii wydarzenia sierpniowe doprowadziły do osłabienia

jedności i powstawania porozumień między zakładowymi i wojewódzkimi komitetami partii bez zgody władz centralnych .

W atmosferze napięcia i prawie konfrontacji władze zgodziły się na rejestrację "Solidarności", które ostatecznie nastąpiło 10

listopada 1980 r. Solidarność mogła wydawać własny tygodnik ("Solidarność", red. naczelnym Tadeusz Mazowiecki), własne

audycje w radiu i telewizji. Był to kompromis zarówno władz, jak i robotników. W praktyce nie zadowolił nikogo. Naciskane przez

Kreml władze podjęły akcję dyskredytowania w oczach społeczeństwa związku i przywódców. Wobec ciągłych nacisków Kremla i przywódców państw Układu Warszawskiego, Jaruzelski

obawiając się wkroczenia sił układu do Polski, co mogło się zakończyć wielką tragedią Polaków, przyspieszył przygotowania do zdławienia rewolucji solidarnościowej siłami polskimi. Koniec

roku przyniósł uspokojenie w kraju. Władze zgodziły się na odsłonięcie w Gdańsku Pomnika Poległych Stoczniowców w

1970 r., złagodziły ataki propagandowe na Solidarność.

Święta upłynęły w atmosferze oczekiwania z nadzieją na przyszłość. Podniosły nastrój świąt

mąciła jednak świadomość fatalnej

sytuacji gospodarczej kraju i samych Polaków.

Płace realnie wzrosły, jednak wobec braków na

rynku wielu podstawowych

produktów pogłębiał się kryzys zaopatrzeniowy, paliwowy, rosła inflacja, wydajność pracy była

niska.

Trwały manewry sił Układu Warszawskiego,a Solidarność zapowiadała bezterminowy strajk generalny. Po mediacji

prymasa Wyszyńskiego doszło do spotkania Wałęsy z wicepremierem Rakowskim. W myśl porozumienia Solidarność

odwołała strajk. Groźba obcej interwencji została chwilowo zażegnana, jednak nadal była realna. Kwietniowa wizyta

Jaruzelskiego i Kani w Moskwie doprowadziła do zakończenia manewrów "Sojusz 81", nadal ogromne ilości wojsk radzieckich

pozostawały w Polsce. W lutym 1981 r. władze, w obliczu strajków i protestów rolników w Bydgoszczy i innych regionach

kraju, podpisały porozumienie w Rzeszowie i Ustrzykach -12 maja 1981 r. zarejestrowano Niezależny Związek Zawodowy

Rolników Indywidualnych "Solidarność" - organizację reprezentującą interesy rolników indywidualnych, którzy

wywalczyli konstytucyjne zagwarantowanie prawa do indywidualnej własności ziemi.Wiosna 1981 r. upływała w atmosferze pewnego uspokojenia.Trwały rozmowy rządu z

Solidarnością.

Wpływ strajków na sytuację w gospodarce był znikomy. Styczeń 1981 r. przyniósł zaostrzenie napięć w Polsce, na co miały wpływ

niedotrzymywanie przez władze zobowiązań wynikających z porozumień, zła sytuacja gospodarcza i skomplikowana sytuacja

międzynarodowa. Nowy prezydent USA, Ronald Regan, usztywnił stanowisko wobec ZSRR żądając zachowania swobód

w Polsce, ZSRR wzmógł naciski na polskich polityków w celu szybkiego spacyfikowania Solidarności. Szefowie państw

Układu Warszawskiego przygotowywali wojska do przeprowadzenia manewrów na terytorium polskim pod

kryptonimem "Sojusz 81". 11 lutego 1981 r. gen. Wojciech Jaruzelski został premierem apelując w swoim wystąpieniu

sejmowym o 90 spokojnych dni (3 miesiące). Społeczeństwo na ogół ze zrozumieniem przyjęło wystąpienie Jaruzelskiego licząc

na uspokojenie napiętej sytuacji. Władze przyjęły kurs konfrontacyjny - tzw. prowokacja bydgoska - milicja pobiła

trzech działaczy Solidarności (m.in. Jana Rulewskiego). Władze związku zażądały wyjaśnienia przyczyny i przebiegu zajść,

zapowiadając przeprowadzenie strajku generalnego. Koniec marca 1981 r. był zapowiedzią wybuchu wielkiej tragedii w

Polsce.

Trwały manewry sił Układu Warszawskiego, a Solidarność zapowiadała bezterminowy strajk generalny. Po mediacji

prymasa Wyszyńskiego doszło do spotkania Wałęsy z wicepremierem Rakowskim. W myśl porozumienia Solidarność

odwołała strajk. Groźba obcej interwencji została chwilowo zażegnana, jednak nadal była realna. Kwietniowa wizyta

Jaruzelskiego i Kani w Moskwie doprowadziła do zakończenia manewrów "Sojusz 81", nadal ogromne ilości wojsk radzieckich

pozostawały w Polsce.

W lutym 1981 r. władze, w obliczu strajków i protestów rolników w Bydgoszczy i innych regionach kraju, podpisały porozumienie

w Rzeszowie i Ustrzykach - 12 maja 1981 r. zarejestrowano Niezależny Związek Zawodowy Rolników Indywidualnych

"Solidarność" - organizację reprezentującą interesy rolników indywidualnych, którzy wywalczyli konstytucyjne

zagwarantowanie prawa do indywidualnej własności ziemi. Wiosna 1981 r. upływała w atmosferze pewnego uspokojenia.

Trwały rozmowy rządu z Solidarnością.

W lipcu 1981 r. w Warszawie odbył się IX Zjazd PZPR. W trakcie obrad ujawniły się duże rozbieżności co do kierunku i polityki

partii. Skrzydło dogmatyków reprezentował populistyczny Albin Siwak, reformatorów wicepremier Mieczysław F. Rakowski. Zjazd

uchwalił bardziej demokratyczny statut partii, wprowadzając zmiany personalne, jednak w praktyce przygotował

przeprowadzenie siłowej rozprawy za społeczeństwem. W połowie 1981 r. pogorszyła się sytuacja zaopatrzeniowa, w kraju

wybuchały strajki. Władze zaproponowały Solidarności rozmowy, które często były przerywane. Jednocześnie związek przeprowadzały akcje pokazów siły, np. na początku sierpnia

miała miejsce blokada centrum Warszawy. Rozmowy z działaczami Solidarności nie zakończyły się podpisaniem

porozumienia, propaganda, ustami nowego rzecznika prasowego rządu Jerzego Urbana, podjęła nagonkę na działaczy

związku.

5 września rozpoczął swe obrady I Zjazd NSZZ Solidarność. Delegaci obradowali w atmosferze pogarszającej się sytuacji

ekonomiczno-społecznej w kraju, ścierały się różne poglądy: od skrajnie radykalnych (zwiększenie żądań i nacisku strajkowego

na władze), do umiarkowanych (prowadzenia rozmów z władzami w obliczu niepewnej sytuacji międzynarodowej). Podobnie w

PZPR ścierały się dwie odmienne tendencje: siłowego rozwiązania - delegalizacji Solidarności; i dialogu ze

społeczeństwem. Episkopat Polski nawoływał do umiaru, rozsądku i porozumienia. Na zjeździe Solidarności uchwalono

program związku i wybrano Lecha Wałęsę na przewodniczącego Komisji Krajowej.

W połowie października 1981 roku odbyło się IV Plenum KC PZPR - pierwszym sekretarzem wybrany został na miejsce

Stanisława Kani gen. Wojciech Jaruzelski, który objął kierownictwo państwem (premier), wojskiem (minister obrony

narodowej) i partią. W praktyce władze komunistyczne zadecydowały o podjęciu konfrontacji ze społeczeństwem.

2 grudnia oddziały ZOMO wkroczyły do siedziby Wyższej Szkoły Oficerskiej Pożarnictwa w Warszawie. Złamanie siłą akcji

strajkowej było wyzwaniem rzuconym Solidarności. Komisja Krajowa, obradująca w Radomiu, zadecydowała o podjęciu

przygotowań do strajku generalnego w razie dalszych ataków i represji władz wobec Solidarności i protestujących. Region Mazowsze Solidarności zapowiedział powszechny strajk na

dzień 17 grudnia. Komisja Krajowa obradująca w Gdańsku (11 - 12 grudnia) poparła decyzję radomską o przygotowaniach do

strajku generalnego. Nikt nie wierzył w nadchodzące sygnały o możliwości wprowadzenia stanu wojennego i rządów

wojskowych. W nocy z 12 na 13 grudnia 1981 roku w Polsce wprowadzony został stan wojenny. Na ulice wyszło wojsko -

obsadziło wszystkie kluczowe punkty i budynki. Generał Jaruzelski w przemówieniu radiowo - telewizyjnym

poinformował Polaków o przejęciu władzy w Polsce przez Wojskową Radę Ocalenia Narodowego (WRON).

12 grudnia 1981 - godzina 23, przerwanie połączeń telefonicznych i teleksowych. Około północy przestaje

nadawać radio i telewizja.

13 grudnia 1981 - Rada Państwa uchwala dekret o wprowadzeniu stanu

wojennego. Ukonstytuowanie się Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego.

Rozpoczęcie internowań kilkunastu tysięcy działaczy Solidarności.

14 grudnia 1981 - pierwszy dzień roboczy stanu wojennego. W wielu zakładach pracy rozpoczynają się

strajki. Wojsko otacza Stocznię Gdańska.

15 grudnia 1981 - pacyfikacja kopalni "Manifest Lipcowy" w Jastrzębiu,

postrzelonych zostaje 4 górników.

16 grudnia 1981 - pacyfikacja Stoczni Gdańskiej, Huty im. Lenina, Wytwórni Sprzętu

Komunikacyjnego w Mielcu , w Trójmieście walki uliczne - władze używają czołgów i

śmigłowców, w Katowicach oddziały ZOMO

przeprowadzają atak na kopalnię "Wujek" - ginie 9

górników, 21 jest rannych.

17 grudnia 1981 - starcia z ZOMO na ulicach Gdańska. Zastrzelona zostaje jedna osoba, dwie zostają ranne. Demonstracje w Krakowie

zostają rozbite przez ZOMO.

20 grudnia 1981 - koniec strajku w Porcie Gdańskim.

1 grudnia 1981 - Romuald Spasowski, ambasador PRL w

Stanach Zjednoczonych prosi tam o azyl polityczny w związku ze

stanem wojennym. Prasa PRL podaje, że ambasador ostatnio "cierpiał na stany depresji". Sąd Wojskowy skaże go zaocznie na

karę śmierci.

23 grudnia 1981 - pacyfikacja Huty Katowice. Prezydent Stanów

Zjednoczonych Ronald Reagan wprowadza sankcje gospodarcze

wobec PRL (w odpowiedzi na wprowadzenie stanu wojennego).

24 grudnia 1981 - zniesienie na jedną noc godziny milicyjnej (z

okazji Wigilii).

28 grudnia 1981 - koniec ostatniego strajku okupacyjnego

w kopalni "Piast".

28 grudnia 1981 - Zdzisław Rurarz, ambasador PRL w Japonii prosi o azyl polityczny w Stanach Zjednoczonych. Sąd Wojskowy

skaże go zaocznie na karę śmierci.

6 stycznia 1982 - rozwiązanie przez władze Niezależnego

Zrzeszenia Studentów.

9 stycznia 1982 - prymas Józef Glemp spotkał się z Wojciechem Jaruzelskim. Wznowione zostają połączenia telefoniczne ambasad zachodnich z zagranicą oraz z ich

placówkami na terenie Polski.

10 stycznia 1982 - przywrócenie połączeń telefonicznych w

miastach. Wszystkie rozmowy są oficjalnie na podsłuchu, po

nakręceniu numeru odzywa się w słuchawce głos mówiący: "rozmowa

kontrolowana". Łączność międzymiastowa zostanie przywrócona 29 marca.

25 stycznia 1982 - Sejm uchwala ustawę o szczególnej regulacji

prawnej w okresie stanu wojennego i zatwierdza dekret o stanie

wojennym. Przeciw głosuje tylko jeden poseł (Romuald Bukowski z

Gdańska).

1 lutego 1982 - podwyżka cen.

1 - 3 lutego - aresztowanie 9 osób oskarżonych o zorganizowanie

strajku w Wyższej Szkole Morskiej.

5 lutego 1982 - w Świdniku na wezwanie władz tamtejszej

podziemnej Solidarności odbywa się pierwsza "manifestacja

spacerowa". Polegała ona na masowych spacerach w czasie

nadawania Dziennika TV o 19.30. Wkrótce "manifestacje spacerowe" rozpoczną się w innych miastach.

8 lutego 1982 - wznowiono zawieszone wprowadzeniem stanu wojennego zajęcia na wszystkich

wyższych uczelniach w kraju.

11 lutego 1982 - aby ukrócić "manifestacje spacerowe" w Świdniku (zobacz 5 lutego 1982) władze wprowadzają godzinę milicyjną od 19.30.

16 lutego 1982 - pierwszy z protestów młodzieży licealnej, tzw. przerw ciszy, w II Liceum

Ogólnokształcącym im. Stefana Batorego w Warszawie. Protest

polegał na powstrzymywaniu się od rozmów w czasie przerw.

1 marca 1982 - gen. Czesław Kiszczak informuje, że od 13 grudnia 1981 r. do 26 lutego

1982 r. internowano 6647 osób, dotychczas zwolniono 2552

osoby.

10 marca 1982 - Komisja Praw Człowieka ONZ uchwala rezolucję

domagającą się od sekretariatu ONZ przygotowania raportu na

temat sytuacji w Polsce.

19 marca 1982 - rozwiązanie Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich; trawa weryfikacja

dziennikarzy.

29 marca 1982 - przywrócenie międzymiastowej łączność

telefoniczną zawieszonej po wprowadzeniu stanu wojennego.

12 kwietnia 1982 - w Warszawie zostaje nadana pierwsza 5-

minutowa audycja podziemnego Radia "Solidarność".

22 kwietnia 1982 - powstanie Tymczasowej Komisji

Koordynacyjnej Solidarność.

25 kwietnia 1982 - prymas Józef Glemp spotkał się z Wojciechem

Jaruzelskim.

26 maja 1982 - aresztowanie ukrywającego się działacza

Solidarności Jana Narożniaka. Zostaje on postrzelony w czasie

próby ucieczki.

16 czerwca 1982 -przedstawiciele Francji i Norwegii w

Międzynarodowej Organizacji Pracy składają skargę na rząd

PRL, zarzucając mu nieprzestrzeganie

międzynarodowych ratyfikowanych konwencji.

1 maja 1982 - demonstracje i kontrpochody w wielu miastach

Polski.

3 maja 1982 - ZOMO brutalnie rozbija wielotysięczne

manifestacje, m.in. w Gdańsku, Warszawie, Elblągu, Szczecinie,

Krakowie i Toruniu. Liczne aresztowania.

21 lipca 1982 - w przededniu święta narodowego, zwolniono z internowania ponad tysiąc osób,

w tym wszystkie kobiety.

8 października 1982 - Sejm uchwala ustawę o związkach

zawodowych-rozwiązanie wszystkich związków

zawodowych działających do czasu wprowadzenia stanu

wojennego.

9 października 1982 - rząd USA zawiesza wobec Polski klauzulę najwyższego uprzywilejowania w

handlu.

13 października 1982 - w czasie zamieszek w Nowej Hucie

funkcjonariusz SB zastrzelił 20-letniego Bogdana Wosika.

10 listopada 1982 - Lech Wałęsa zostaje zwolniony z internowania.

18 grudnia 1982 - Sejm uchwala ustawę o szczególnej regulacji prawnej w okresie zawieszenia

stanu wojennego.

19 grudnia 1982 - Rada Państwa uchwala zawieszenie stanu

wojennego od 31 grudnia 1982.

14 maja 1983 - na komisariacie na warszawskim Starym Mieście

milicjanci zamordowali maturzystę Grzegorza Przemyka, syna opozycyjnej poetki Barbary

Sadowskiej. Władze oskarżają o pobicie załogę karetki pogotowia.

19 maja 1983 - pogrzeb Grzegorza Przemyka będący

masową demonstracją. Dziewięć osób z Międzyzakładowego

Robotniczego Komitetu Solidarność zostaje skazanych na

kary więzienia za działalność związkową.

22 lipca 1983 - zniesienie stanu wojennego po 586 dniach.

Rozwiązanie WRON. Ogłoszenie amnestii dla więźniów

politycznych.

22 lipca 1983 r., po 586 dniach, oficjalnie zniesiono w Polsce stan wojenny. Rozwiązała się Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego,

która przez poprzednie 19 miesięcy była najwyższą władzą w państwie. Ogłoszono amnestię, która nie objęła jednak

przetrzymywanych bez wyroku sądowego 11 przywódców  Solidarności i członków KSS KOR. Zniesieniu stanu wojennego

towarzyszyły wspomniane już zmiany w Konstytucji PRL, a przede wszystkim wprowadzenie do niej pojęcia stanu

wyjątkowego oraz uchwalenie przez Sejm ustawy o ministrze spraw wewnętrznych i zakresie uprawnień podległych mu

organów, gdzie m.in. precyzowano okoliczności i sposób użycia broni palnej przez funkcjonariuszy MO i SB. W ten sposób stan

wojenny "chociaż formalnie zniesiony" w formie zmodyfikowanej miał obowiązywać nadal. Gospodarka była w katastrofalnym

położeniu: spadł dochód narodowy; zmniejszyły się nakłady na inwestycje; obniżyła się stopa życiowa ludności; zdecydowana

większość artykułów żywnościowych i niektóre produkty gospodarcze były na kartki; półki świeciły pustkami, a wobec

braków wielu artykułów.

Zerwanie więzi z państwami zachodnimi przyczyniło się do wstrzymania napływu kredytów. Gospodarka była na skraju

bankructwa, dług państwa wzrastał w przyśpieszonym tempie. Stan wojenny nie doprowadził do poprawy sytuacji gospodarczej

kraju, ale przyczynił się do pogłębienia i utrwalenia tendencji kryzysowych.  Społeczeństwo po stanie wojennym nie w każdym

wypadku i nie całości było sojusznikiem solidarnościowych reformatorów. Oskarżali ich o niekorzystne zjawiska społeczne,

zapominając o czterdziestopięcioletnich rządach komunistycznych. W 1989 roku zainicjowano w Polsce procesy,

które początkowo przyniosły głównie zjawiska negatywne: recesję, bezrobocie, problemy ze zdobyciem pieniędzy na

podstawowe artykuły i usługi, a w sferze politycznej  nieprawdopodobne rozdrobnienie, powstanie ogromnej liczby

partii o na ogół mało czytelnych programach i słabo zaznaczających się różnicach. W lutym 1989 roku dochodzi do

obrad "Okrągłego Stołu" i porozumienia rządu z opozycją.  Nie ulega wszakże wątpliwości, że generalny kierunek reform

jest właściwy.

Polska stała się państwem suwerennym, a jej mieszkańcy wreszcie ludźmi wolnymi, choć niektórzy z tej wolności nie potrafią korzystać we właściwy sposób, utożsamiając ją z

prywatą i egoizmem. Kraj nasz znalazł się w rodzinie państw demokratycznych, choć nasza demokracja jest jeszcze krucha i

ciągle wystawiana na rozmaite próby. Ale właśnie to, że wychodzi z nich zwycięsko, świadczy najlepiej o jej rosnącej sile i

trwałości. Pod tym względem Polska nie różni się już zbytnio od państw Europy Zachodniej o nieporównanie bardziej utrwalonych

instytucjach demokratycznych.

   Natomiast proces zbliżania się do nich pod względem standardu życia i rozwoju gospodarczego będzie na pewno trwał znacznie dłużej i nie zakończy się wcześniej niż za kilkanaście lat.