Klastry_pl

KLASTRYPOLITYKA ROZWOJU

GOSPODARCZEGO OPARTA NA

KLASTRACH

1

SPIS TREŚCI

POLITYKA ROZWOJU

DEFINICJA KLASTRA

ROLA KLASTRÓW

WSPIERANIE KLASTRÓW

SPECJALNE STREFY EKONOMICZNE

2

3

5

7

9

KRAJOWY PROGRAM REFORM

POLITYKA ROZWOJU GOSPODARCZEGO OPARTA NA KLASTRACH

POLITYKA ROZWOJU

2

KLASTER ROSNĄCE ZNACZENIE I POPULARNOŚĆ KONCEPCJI KLASTRA ORAZ WPŁYW KLASTERINGU NA ROZWÓJ GOSPODARCZY DOPROWADZIŁY DO UKSZTAŁTOWANIA POLITYKI WSPIERANIA KLASTRÓW, CZEGO PRZYKŁADEM JEST ROZWIJANA W OSTATNICH LATACH, PRZEDE WSZYSTKIM PRZEZ OECD, KONCEPCJA POLITYKI ROZWOJU GOSPODARCZEGO OPARTEGONA KLASTRACH (ANG. CLUSTER-BASED ECONOMIC DEVELOPMENT POLICY).

ZARÓWNO W KRAJACH UPRZEMYSŁOWIONYCH, JAK I ROZWIJAJĄCYCH SIĘ W RAMACH POLITYKI KLASTROWEJ URUCHAMIANE SĄ RÓŻNORODNE DZIAŁANIA MAJĄCE NA CELU STYMULOWANIE ROZWOJU REGIONALNEGO PO-PRZEZ WSPIERANIE PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH W POPRAWIANIU ICH POZYCJI KONKURENCYJNEJ. KONCEP-CJA KLASTRÓW STAJE SIĘ TAKŻE ISTOTNYM ELEMENTEM POLITYKI GOSPODARCZEJ UNII EUROPEJSKIEJ, WPI-SUJĄC SIĘ W PRIORYTETY STRATEGII „EUROPA 2020”, OBEJMUJĄCE ROZWÓJ INTELIGENTNY, ZRÓWNOWAŻONY ORAZ SPRZYJAJĄCY WŁĄCZENIU SPOŁECZNEMU.

Polityka wspierania klastrów, ze względu na swój horyzontalny

charakter, stanowi istotny element składowy kilku dziedzin poli-

tyki gospodarczej, przede wszystkim innowacyjnej, regionalnej

i przemysłowej. Klastry odgrywają szczególną rolę w two-

rzeniu powiązań między podmiotami gospodarczymi, a także

przedsiębiorstwami i jednostkami naukowymi, które to powią-

zania są kluczowym elementem nowoczesnych modeli proce-

sów innowacyjnych. Struktury klastrowe, stanowiące skutecz-

ny mechanizm koncentrowania zasobów i środków oraz jeden

z najlepiej zdiagnozowanych sposobów stymulowania współ-

pracy horyzontalnej w gospodarce, mają możliwość wpływu

na generowanie i przyspieszenie procesów rozwojowych oraz

mogą odgrywać rolę biegunów wzrostu w skali całego regionu,

a nawet kraju. Ważne znaczenie ma także powiązanie polity-

ki klastrowej z rozwojem specjalnych stref ekonomicznych

w celu utrwalania długookresowych korzyści wynikających ze

stworzenia atrakcyjnych warunków do prowadzenia działalno-

ści gospodarczej w strefach, zwłaszcza w takich lokalizacjach,

w których wykształciła się wyraźna specjalizacja branżowa.

STYMULOWANIE ROZWOJU



DEFINICJAKLASTRA

3

INDUSTRIAL CLUSTER KONCEPCJA KLASTRA PRZEMYSŁOWEGO (ANG. INDUSTRIAL CLUSTER) ZOSTAŁA PO RAZ PIERWSZY ZDEFINIOWANA NA PRZEŁOMIE LAT 80. I 90. XX W. PRZEZ MICHAELA PORTERA JAKO:

„GEOGRAFICZNE SKUPISKO WZAJEMNIE POWIĄZANYCH FIRM, WYSPECJALIZOWANYCH DOSTAWCÓW, JED-NOSTEK ŚWIADCZĄCYCH USŁUGI, FIRM DZIAŁAJĄCYCH W POKREWNYCH SEKTORACH I ZWIĄZANYCH Z NIMI INSTYTUCJI (NP. UNIWERSYTETÓW, JEDNOSTEK NORMALIZACYJNYCH I STOWARZYSZEŃ BRANŻOWYCH) W POSZCZEGÓLNYCH DZIEDZINACH, KONKURUJĄCYCH MIĘDZY SOBĄ, ALE RÓWNIEŻ WSPÓŁPRACUJĄCYCH”1.

Jakkolwiek nie ma zgody co do jednoznacznej defi nicji klastra,

za jego najważniejszą charakterystykę należy uznać istnie-

nie wewnętrznych relacji i powiązań mających charakter sys-

temowy oraz równoczesne występowanie tak konkurencji, jak

i kooperacji pomiędzy poszczególnymi podmiotami – co okre-

ślane jest przez coraz częściej używane w literaturze ekono-

micznej słowo „koopetycja” (czasem używane jest określenie

„kooperencja”, aczkolwiek angielskiemu pojęciu „coopetition”

lepiej odpowiada polski termin „koopetycja”).

Zjawisko koopetycji obrazuje rekonfi gurację modelu tworze-

nia wartości (ang. value creation) przez przedsiębiorstwa,

z dominującej wcześniej metody łańcucha wartości (ang. value

chain)2 do modelu sieci wartości (ang. value networks), w któ-

rym przewaga konkurencyjna jest determinowana przez umie-

jętności wspólnego wykorzystywania zasobów przez podmioty

działające w określonych branżach przemysłowych3.

Istotną kwestią jest odróżnienie klastra od tzw. inicjatywy kla-

strowej.

KONKURENCJAKOOPERACJAKOOPETYCJA

DEFINICJAINICJATYWY

KLASTROWEJ

INICJATYWA KLASTROWA TO MNIEJ LUB BARDZIEJ ZINSTYTUCJONALIZOWANA (SFORMALIZOWANA) GRUPA AK-TORÓW LOKALNYCH DĄŻĄCA DO ZAINICJOWANIA FUNKCJONOWANIA DANEGO KLASTRA BĄDŹ ROZWIĄZANIA ISTOTNYCH PROBLEMÓW JUŻ FUNKCJONUJĄCEGO KLASTRA. URUCHOMIENIE INICJATYWY KLASTROWEJ MOŻE BYĆ WYNIKIEM ODDOLNYCH DZIAŁAŃ PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH ZAINTERESOWANYCH WSPÓŁPRACĄ TZW. PODEJŚCIE ODDOLNE (ANG. BOTTOM-UP) LUB BYĆ WYNIKIEM DZIAŁAŃ ODGÓRNYCH PODEJMOWANYCH PRZEZ

WŁADZE PUBLICZNE TZW. PODEJŚCIE ODGÓRNE (ANG. TOP-DOWN).

4

1 M. Porter, Porter o konkurencji, PWN, Warszawa 2001.2 Metoda opracowana przez M.E. Portera w: M.E. Porter, Competitive Advantage, Free Press, New York, 1985.

3 O.D. Fjeldstadt, M. Becerra, S. Narayanan, Strategic Action in Network Industries: An Empirical Analysis of the European Mobile Phone Industry, „Scandinavian Journal of Management”, 2004, Vol. 20, No. 1-2, s. 173-196.

Wraz z postępem procesu globalizacji

utrzymanie międzynarodowej kon-

kurencyjności gospodarki staje się coraz

trudniejszym wyzwaniem, wymagającym

gruntownej modyfi kacji strategii

biznesowych i polityki gospodarczej. Nowy

sposób kreowania konkurencyjności

przedsiębiorstw stanowi koncepcja

klastrów, które są skutecznym

sposobem poszukiwania efektów

synergii wynikających ze współpracy

poszczególnych podmiotów wchodzących

w skład tzw. potrójnej helisy (ang. triple helix), a więc przedsiębiorcami, ludźmi

nauki i władzami publicznymi.

RYS. 1.KLASTRY

A KONCEPCJA POTRÓJNEJ

HELISY (ANG. TRIPLE HELIX)

KLASTER

PRZEMYSŁ

NAUKAWŁADZE

PUBLICZNE



ROLAKLASTRÓW

5

INNOWACYJNA GOSPODARKA

Tworzenie i rozwój klastrów w regionie wiąże się z szeregiem zjawisk, które pozytywnie wpływają na konkurencyjność i innowacyj-

ność gospodarki lokalnej, takich jak:

NAJWIĘCEJ INTERAKCJI I WSPÓŁPRACY ZACHODZI MIĘDZY ELEMENTAMI SYSTEMU INNOWACYJNEGO NA POZIOMIE REGIONALNYM4. REGIONALNE SYSTEMY INNOWACYJNE, OPARTE GŁÓWNIE NA TRANSFERZE WIEDZY W OPARCIU O BEZPOŚREDNIE KONTAKTY LUDZI, WYKORZYSTUJĄ PRZEDE WSZYSTKIM BLISKOŚĆ GEOGRAFICZNĄ, KTÓRA JEST KLUCZOWYM ELEMENTEM FUNKCJONOWANIA STRUKTUR KLASTROWYCH.

ROZWÓJ KLASTRÓW

4European Commission, Innovative Regions? A Comparative Review of Methods of Evaluation of Regional Innovation Potential,

The European Innovation Monitoring System (EIMS), No 21, 1995.

KSZTAŁTOWANIE rynku wyspecjalizowanych czynników produkcji, z których najważniejsze znaczenie ma

wiedza oraz wysokiej jakości kapitał ludzki.

ROZWÓJ infrastruktury naukowej w regionie oraz większe

jej wykorzystanie przez podmioty gospodarcze.

STYMULOWANIE przepływu wiedzy, procesów uczenia się oraz absorpcji i generowania nowych innowacji, dzięki

przestrzennej bliskości oraz interakcjom między różnymi podmiotami działającymi w ramach struktur klastrowych.

ROZWÓJ rozbudowanych sieci produkcji składających się z wyspecjalizowanych poddostawców i kooperantów.

ZWIĘKSZANIE atrakcyjności lokalizacyjnej dla bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ).

12345

6

Obecnie wskazuje się na rosnącą rolę czynników związanych z kapitałem społecznym,

które są niezbędne do podejmowania wspólnych działań, zwłaszcza w warunkach

konkurencji i konfl iktu interesów.

Z punktu widzenia pojedynczego przedsiębiorstwa do głównych korzyści z funkcjono-

wania w ramach klastra zaliczyć należy:

WZROST PRODUKTYWNOŚCI dzięki dostępowi do wyspecjalizowanych czynników

produkcji i redukcja kosztu korzystania ze wspólnych zasobów (takich jak lokalny ry-

nek pracy, infrastruktura badawcza, infrastruktura komunikacyjna itd.).

WZROST STOPNIA SPECJALIZACJI oraz możliwość podejmowania wspólnych działań

marketingowych i dokonywania zakupów.

KORZYŚCI ZEWNĘTRZNE w zakresie dyfuzji technologii i przepływów wiedzy wyni-

kające z bezpośrednich kontaktów między przedstawicielami klastra, prowadzących

do znaczącego obniżenia całkowitych kosztów transakcyjnych w różnych obszarach,

w tym w zakresie transferu wiedzy i technologii.

MOŻLIWOŚĆ KORZYSTANIA przedsiębiorstw, w szczególności MŚP, z pomocy bizne-

sowej oferowanej przez koordynatorów klastra.

REGIONALNY ASPEKT FUNKCJONOWANIA

KLASTRÓW WIĄŻE SIĘ ZE WSPÓLNOTĄ KULTUROWĄ ORAZ

WIĘKSZYM POZIOMEM ZAUFANIA I KAPITAŁU SPOŁECZNEGO.

EFEKTYWNIE DZIAŁAJĄCE KLASTRY MOGĄ POMÓCPODMIOTOM GOSPODARCZYM,

W SZCZEGÓLNOŚCI MŚP, W POPRAWIANIU ICHPOZYCJI KONKURENCYJNEJ. FIRMY POWIĄZANE

ZE SOBĄ W KLASTRACH MAJĄ WIĘKSZE MOŻLIWOŚCIROZWOJU, IDENTYFIKACJI NISZ PRODUKCYJNYCH,

DOSTĘPU DO RYNKÓW EKSPORTOWYCHORAZ PROWADZENIA

POLITYKI ZATRUDNIENIOWEJ NIŻDZIAŁAJĄCE W POJEDYNKĘ.



WSPIERANIEKLASTRÓW

7

DZIAŁANIA RZĄDU Konieczność wspierania i rozwoju kla-

strów w Polsce została uwypuklona

w dokumencie strategicznym pt. „Kierunki zwiększania innowacyjności gospodar-ki na lata 2007-2013”, który został przy-

jęty przez Rząd w dniu 4 września 2006 r.

W kierunku „Infrastruktura dla inno-

wacji” podkreślono znaczenie wspierania

wspólnych działań przedsiębiorców o cha-

rakterze sieciowym, ukierunkowanych na

realizację przedsięwzięć innowacyjnych.

W perspektywie fi nansowej 2007-2013

programy wsparcia klastrów wpisa-

ne zostały zarówno do ogólnonaro-

dowych programów operacyjnych, jak

i regionalnych programów operacyjnych

poszczególnych województw.

Do wspierania rozwoju klastrów na

szczeblu ponadregionalnym największe

znaczenie w „Programie Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka, 2007-2013” (PO IG) ma Działanie 5.1 „Wspieranie powiązań kooperacyjnych o znaczeniu ponadregionalnym”.

W RAMACH PO IG WSPIERANE SĄ KLASTRY PONADREGIONALNE, CO OZNACZA WSPÓŁFINANSOWANIE WYŁĄCZNIE PROJEKTÓW REALIZOWANYCH PRZEZ BENEFICJENTÓW OSTATECZNYCH DZIAŁAJĄCYCH NA TERENIE DWÓCH I

WIĘCEJ WOJEWÓDZTW. POTENCJALNE WSPARCIE Z DZIAŁANIA MOGĄ TYM SAMYM UZYSKAĆ SILNE I RELATYWNIE ROZLEGŁE PRZESTRZENNIE KLASTRY CZY INICJATYWY KLASTROWE.

Wsparciu klastrów regionalnych, tzn.

umiejscowionych na terytorium jednego

województwa, służą natomiast regionalne programy operacyjne (RPO). Klastering

jest również wspierany w ramach

Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej, którym objętych jest pięć

województw: warmińsko-mazurskie,

podlaskie, lubelskie, świętokrzyskie

i podkarpackie.

Poszukując środków na rozwój klastrów,

należy sięgnąć do działania 1.4 „Promo-

cja i współpraca”, komponentu „Współ-

praca”, w ramach którego współfi nanso-

wane są projekty dotyczące budowania

sieci współpracy, w tym związane z iden-

tyfi kacją i rozwojem klastrów.

Przykładem programu ukierunkowane-

go na rozwój i wzmocnienie konkuren-

cyjności istniejących struktur klastro-

wych jest także przeprowadzony w 2007 r.

przez PARP program „Wsparcie na roz-wój klastra”.

BYŁ ON PROJEKTEM PILOTAŻOWYM,

KTÓRY MIAŁ SŁUŻYĆ POBUDZENIU

I UAKTYWNIENIU ISTNIEJĄCYCH

KLASTRÓW W CELU SKUTECZNEGO

I EFEKTYWNEGO WYKORZYSTANIA

ZNACZĄCYCH ŚRODKÓW

FINANSOWYCH POCHODZĄCYCH

Z FUNDUSZY STRUKTURALNYCH,

PRZEWIDZIANYCH

W NARODOWEJ STRATEGII

SPÓJNOŚCI,

DO WYKORZYSTANIA

W LATACH 2007-2013.

ODPOWIEDZIALNEINWESTOWANIE

WAŻNYM ELEMENTEM POLITYKI KLASTROWEJ

SĄ DZIAŁANIA NA RZECZ INTERNACJONALIZACJI INICJATYW

KLASTROWYCH. PROWADZĄ ONE DO

WZAJEMNEJ WYMIANY DOŚWIADCZEŃ

ORAZ INTENSYFIKACJI TRANSFERU TECHNOLOGII

Z NAJBARDZIEJ INNOWACYJNYCH OŚRODKÓW W EUROPIE.

UMIĘDZYNARODOWIENIE DZIAŁALNOŚCI KLASTRÓW NABIERA OBECNIE CORAZ WIĘKSZEGO ZNACZENIA, CO JEST ZWIĄZANE Z PROCESAMI GLOBALIZACJI GOSPODARKI ŚWIATOWEJ I INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ ORAZ ZWIĄZANYMI Z TYM LEPSZYMI WARUNKAMI PRZEPŁYWU ZASOBÓW I ZWIĘKSZONĄ SPECJALIZACJĄ ŁAŃCUCHA WARTOŚCI PONAD GRANICAMI KRAJOWYMI. OTWARCIE NOWYCH RYNKÓW SPOWODOWAŁO, ŻE INICJATYWY KLA-STROWE POWINNY BYĆ OTWARTE RÓWNIEŻ NA PARTNERÓW ZAGRANICZNYCH I WSPÓŁPRACĘ W SKALI MIĘDZY-NARODOWEJ. PRZYKŁADEM DZIAŁAŃ POLSKI W TEJ DZIEDZINIE JEST AKTYWNE UCZESTNICTWO W EUROPEJ-SKIM ALIANSIE KLASTRÓW PRO INNO (ANG. PRO INNO EUROPEAN CLUSTER ALLIANCE).

8

WWW.MG.GOV.PL/KLASTRY

INTERNACJO-NALIZACJAINICJATYW

KLASTROWYCH

Klastry mogą mieć ważne znaczenie w kontekście przyciągania

do Polski kapitału zagranicznego, przyczyniając się do zwięk-

szenia udziału danego państwa lub regionu w procesach umię-

dzynarodowienia produkcji. Struktury klastrowe, stanowiąc

czynnik zwiększenia atrakcyjności danej lokalizacji dla działal-

ności gospodarczej, przyczyniają się nie tylko do większego na-

pływu BIZ, ale przede wszystkim do trwałego związania inwe-

storów zagranicznych z gospodarką narodową.


SPOŁECZNA ODPOWIEDZIALNOŚĆBIZNESU W POLSCE

SPECJALNE STREFY EKONOMICZNE

13

POLITYKA ROZWOJU KLASTRÓW

Cechą charakterystyczną specjalnych

stref ekonomicznych jest rozproszo-

na struktura i lokalizacja na terenie kil-

ku administracyjnych jednostek teryto-

rialnych (województw, powiatów, gmin

i miast). W związku z tym na terenie da-

nej strefy mogą rozwijać się inicjatywy

klastrowe grupujące podmioty funkcjo-

nujące w różnych regionach należących

do strefy.

Wstępna analiza wskazuje, że zasięg geo-

grafi czny klastrów z reguły nie pokrywa

się z zasięgiem terytorialnym specjal-

nych stref ekonomicznych. Nie stanowi to

jednak przeszkody do rozwijania w stre-

fach współpracy w ramach klasteringu.

POLITYKA KLASTROWA POWINNA W WIĘKSZYM NIŻ DOTYCHCZAS STOPNIU ZOSTAĆ POWIĄZANA Z ROZWOJEM SPECJALNYCH STREF EKONOMICZNYCH, Z UWAGI NA PRZYJAZNE ŚRODOWISKO DO POWSTAWANIA WIĘZI KOOPERACYJNYCH MIĘDZY PRZEDSIĘBIORCAMI ZLOKALIZOWANYMI W STREFACH.

JEDNOCZEŚNIE ROZWÓJ KLASTRÓW MOŻE STANOWIĆ CZYNNIK DYNAMIZUJĄCY DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZĄ W SPECJALNYCH STREFACH EKONOMICZNYCH ORAZ ZAPEWNIAĆ DŁUGOOKRESOWE KORZYŚCI DLA FUNKCJONUJĄCYCH W ICH RAMACH PRZEDSIĘBIORSTW, PRZEKŁADAJĄC SIĘ TAKŻE NA WZROST KONKURENCYJNOŚCI I INNOWACYJNOŚCI REGIONÓW.

INICJOWANIE I WSPIERANIE ROZWOJU KLASTRÓW W SPECJALNYCH STREFACH EKONOMICZNYCH MOŻE PRZYCZYNIĆ SIĘ DO UTRWALANIA DŁUGOOKRESOWYCH KORZYŚCI WYNIKAJĄCYCH ZE STWORZENIA ATRAKCYJ-NYCH WARUNKÓW DO PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ W STREFACH, TAKŻE PO FORMALNYM ZAKOŃCZENIU ICH FUNKCJONOWANIA.

Do czynników, które mogą sprzyjać rozwojowi klastrów

w specjalnych strefach ekonomicznych, należą korzystne warunki

do prowadzenia działalności gospodarczej, tworzone przez wła-

dze samorządowe i rządowe oraz spółki zarządzające strefami.

Szczególne znaczenie mają działania ukierunkowane na kreowa-

nie atmosfery przedsiębiorczości i współpracy między podmiota-

mi gospodarczymi, naukowymi oraz sektora publicznego.

Biorąc pod uwagę możliwości uzyskiwania

EFEKTÓW SYNERGII MIĘDZY POLITYKĄ KLASTROWĄ ORAZ MECHANIZMAMI DOTYCZĄCYMI ROZWOJU SPECJALNYCH STREF EKONOMICZNYCH,

celowe jest ukierunkowanie instrumentów wspierania klastrów

na wzmacnianie interakcji i współpracy między podmiotami go-

spodarczymi funkcjonującymi w regionach.

W celu umiędzynarodowienia działalności gospodarczej

w inicjatywach klastrowych i specjalnych strefach ekonomicz-

nych ważne znaczenie ma wspieranie rozwoju transgranicznych

sieci klastrów oraz przyciąganie do stref bezpośrednich inwe-

stycji zagranicznych kluczowych z punktu widzenia specjaliza-

cji branżowej.

14

Wraz z postępem procesu globalizacji utrzy-

manie międzynarodowej konkurencyjności go-

spodarki staje się coraz trudniejszym wyzwa-

niem, wymagającym gruntownej modyfi kacji

strategii biznesowych oraz polityki gospodar-

czej. Koncepcja klastrów umożliwia wzmac-

nianie efektów synergii wynikających ze współ-

pracy poszczególnych podmiotów wchodzą-

cych w skład tzw. potrójnej helisy (ang. triple

helix), a więc przedsiębiorcami, ludźmi nauki

i władzami publicznymi. Klastering staje się

istotnym elementem polityki gospodarczej Unii

Europejskiej, wpisując się w priorytety strategii

„Europa 2020”, obejmujące wzrost inteligentny,

zrównoważony oraz sprzyjający włączeniu spo-

łecznemu. Państwa członkowskie, przyjmując

nową strategię, miały na celu tworzenie stabil-

nych podstaw wzrostu gospodarczego umożli-

wiających realizację aspiracji rozwojowych spo-

łeczeństwa oraz zapewnienie konkurencyjności

Unii Europejskiej w warunkach globalizacji. Kra-

jowy Program Reform na rzecz realizacji strate-

gii „Europa 2020” (KPR) stanowi element syste-

mu zarządzania krajową polityką rozwoju, a za-

proponowane w nim reformy, w powiązaniu z re-

alizacją długo- i średniookresowej strategii roz-

woju kraju oraz dziewięcioma zintegrowanymi

strategiami krajowymi, umożliwią koncentrację

na obszarach priorytetowych z punktu widze-

nia rozwoju społeczno-gospodarczego Polski.

www.mg.gov.pl/klastry

CR

EATE

D B

Y FR

ESH

STU

DIO

.PL

Klastry_pl

Documents

Transcript of Klastry_pl