Kariery szkolne młodzieży wiejskiej – strategie i uwarunkowania

Jarosław DomalewskiInstytut Socjologii UMK w Toruniu

IRWiR PAN

Czynniki modyfikujące wzory karier szkolnych młodzieży wiejskiej po 1990 roku

• Wzrost wartości wykształcenia na wsi• Zmiany strukturalne szkolnictwa średniego (większa

dostępność szkół maturalnych)• Upowszechnienie kształcenia w szkołach wyższych

Tabela 1Skład społeczny uczniów gimnazjów zróżnicowanych pod względem lokalizacji i poziomu wyników na egzaminach gimnazjalnych – województwo dolnośląskie

STATUS SPOŁECZNY

RODZINY

POCHODZENIA

LOKALIZACJA SZKOŁY

duże miasto wieś

POZIOM WYNIKÓW SZKOŁY

niski średni wysoki niski średni wysoki

niski 58,6 27,5 13,3 39,7 42,2 27,6

średni 37,9 57,8 46,7 51,3 46,7 55,2

wysoki 3,4 14,7 40,0 9,0 11,1 17,2

Ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

Szkoła wiejska (podstawowa, gimnazjalna) jest w mniejszym stopniu zróżnicowana społecznie niż szkoła miejska. W

konsekwencji także zróżnicowanie wyników szkół na sprawdzianie i egzaminach gimnazjalnych jest na wsi

mniejsze niż w mieście.

Rys. 1Planowany typ szkoły ponadgimnazjalnej – uczniowie gimnazjum (woj. dolnośląskie)

LO LP T ZSZ nie wiem0.0%

5.0%

10.0%

15.0%

20.0%

25.0%

30.0%

35.0%

40.0%

duże miastowieś

Rys. 2Planowany typ szkoły ponadgimnazjalnej – uczniowie gimnazjum (woj. warmińsko-mazurskie)

LO LP T ZSZ nie wiem0.0%

5.0%

10.0%

15.0%

20.0%

25.0%

30.0%

35.0%

40.0%

45.0%

duże miastowieś

Młodzież wiejska rzadziej niż miejska planuje po ukończeniu gimnazjum kontynuować naukę w liceach ogólnokształcących

i profilowanych, natomiast częściej wybiera technika.Plany edukacyjne młodzieży wiejskiej są wyraźnie niższe w

porównaniu z planami młodzieży miejskiej w regionie o gorszych charakterystykach rozwojowych.

Tabela 2Struktura społeczna rodzin pochodzenia gimnazjalistów a miejsce zamieszkania – porównania regionalne

Status społeczny rodziny pochodzenia

Województwo

Dolnośląskie warmińsko-mazurskie

Miejsce zamieszkania

duże miasto Wieś duże miasto wieś

Niski 23,1% 38,2% 34,7% 52,6%

Średni 49,8% 50,7% 41,3% 36,7%

Wysoki 27,0% 11,2% 24,0% 10,7%

Ogółem 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Tabela 3Miejsce zamieszkania a aspiracje edukacyjne gimnazjalistów – różnice regionalne

Aspiracje edukacyjne Województwo i miejsce zamieszkania

Dolnośląskie Warmińsko-mazurskie

duże miasto wieś duże miasto wieś

zasad.zawod. 3,3 7,4 6,5 13,8

średnie, pomatur. 13,2 24,5 18,9 24,3

licencjat 11,4 11,7 12,1 10,9

magisterium 28,7 22,1 21,7 21,3

magisterium plus 43,4 34,2 40,7 29,7

Ogółem 100 100 100 100

Rys. 3Samoocena szans realizacji deklarowanych przez gimnazjalistów aspiracji edukacyjnych - średnia

niski średni wysoki niski średni wysokidolnośląskie warmińsko-mazurskie

3.10

3.20

3.30

3.40

3.50

3.60

3.70

3.80

3.90

4.00

4.10

wieśduże miasto

Rys. 4Miejsce zamieszkania a typ szkoły ponadgimnazjalnej (uczniowie klas pierwszych szkół ponadgimnazjalnych) – różnice regionalne

duże miasto wieś duże miasto wieśdolnośląskie warmińsko-mazurskie

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

LOLPTZSZ

Rys. 5Średnie wyniki uczniów szkół ponadgimnazjalnych na egzaminach gimnazjalnych (suma punktów z obu części) a miejsce zamieszkania i status społeczny rodziny pochodzenia - dolnośląskie

niski średni wysoki.0000

10.0000

20.0000

30.0000

40.0000

50.0000

60.0000

70.0000

80.0000

90.0000

duże miastowieś

Rys. 6Średnie wyniki uczniów szkół ponadgimnazjalnych na egzaminach gimnazjalnych (suma punktów z obu części) a miejsce zamieszkania i status społeczny rodziny pochodzenia – warmińsko-mazurskie

niski średni wysoki.0000

10.0000

20.0000

30.0000

40.0000

50.0000

60.0000

70.0000

80.0000

duże miastowieś

Wyniki uczniów na egzaminach gimnazjalnych mieszkających na wsi i w mieście i pochodzących z rodzin o takim samym

statusie społecznym są porównywalne.

Tabela 4Miejsce zamieszkania i status społeczny rodziny pochodzenia a typ szkoły ponadgimnazjalnej – dolnośląskie

Status społeczny rodziny pochodzenia

Miejsce zamieszkania

Typ szkoły ponadgimnazjalnej

Ogółem

LO LP T ZSZ

Niski

Wieś 7,3 12,5 64,6 15,6 100,0

Duże miasto 14,0 33,3 27,9 24,8 100,0

Średni

Wieś 18,8 15,6 54,7 10,9 100,0

Duże miasto 46,0 17,3 18,7 18,0 100,0

Wysoki

Wieś 88,9 - 5,6 5,6 100,0

Duże miasto 93,5 1,9 1,9 2,8 100,0

Rys. 7Średnie wyniki uczniów klas pierwszych liceów ogólnokształcących na egzaminie gimnazjalnym w części mat-przyrod. z uwzględnieniem miejsca zamieszkania i statusu społecznego rodziny pochodzenia - dolnośląskie

niski średni wysoki0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

wieśduże miasto

Tabela 5Poziom liceum ogólnokształcącego a miejsce zamieszkania uczniów - dolnośląskie

Miejsce zamieszkaniaPoziom liceum Ogółem

niski średni wysoki

wieś23,4 9,0 12,1 25,5

małe, średnie miasto46,8 4,0 8,9 18,4

duże miasto29,8 87,0 79,0 56,1

Ogółem100,0 100,0 100,0 100,0

Tabela 6Miejsce zamieszkania a aspiracje edukacyjne uczniów klas pierwszych szkół ponadgimnazjalnych

Aspiracje edukacyjne

dolnośląskie warmińsko-mazurskie

wieś duże miasto wieś duże miasto

zasadnicze zawodowe 5,0% 2,1% 2,5% 1,4%

Średnie, pomaturalne 46,1% 30,7% 33,1% 18,8%

studia wyższe (licencjat) 15,6% 13,1% 13,4% 11,1%

studia magisterskie 22,8% 29,1% 30,5% 36,4%

Magisterium plus 10,6% 24,9% 20,5% 32,4%

Ogółem 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Wnioski

• Szkoły na wsi (podstawowe, gimnazjalne) są pod względem charakterystyk społecznych uczniów i ich umiejętności szkolnych w mniejszym stopniu zróżnicowane niż szkoły w miastach

• Młodzież wiejska formułuje mniej ambitne plany edukacyjne odnośnie typu szkoły ponadgimnazjalnej niż młodzież miejska

• Niższe wyniki młodzieży wiejskiej na egzaminach gimnazjalnych są konsekwencją większego udziału na wsi młodych ludzi pochodzących z rodzin o niskim statusie społecznym

• Młodzież wiejska mimo podobnych do młodzieży miejskiej umiejętności szkolnych rzadziej podejmuje naukę w liceach ogólnokształcących. Jeśli już podejmuje decyzję o kontynuacji swojej edukacji w liceum ogólnokształcącym to zazwyczaj wybiera szkołę o niższym poziomie nauczania, wymagań, postrzeganą jako taka, którą ma szanse ukończyć

• Uczniowie liceów ogólnokształcących pochodzący ze wsi charakteryzują się nieco wyższymi umiejętnościami szkolnymi niż ich miejscy rówieśnicy

• Miejsce zamieszkania jest czynnikiem różnicującym aspiracje edukacyjne młodzieży i samoocenę szans ich realizacji. Młodzież wiejską wyróżniają niższe aspiracje i słabsza wiara w powodzenie ich realizacji

• Zróżnicowanie środowiskowe planów i aspiracji edukacyjnych młodzieży oraz karier szkolnych jest silniejsze w regionie o słabszych charakterystykach rozwojowych (społecznych, demograficznych, ekonomicznych)