1

Anna Pardyka

Kapitan Maciej Sławęcki - żołnierz napoleoński i powstaniec listopadowy

oraz jego nagrobek na wąwolnickim cmentarzu.

Maciej Sławęcki – żołnierz, sierżant wojsk napoleońskich, porucznik Wojsk Królestwa

Polskiego, powstaniec listopadowy w randze kapitana, burmistrz Wąchocka1 i mieszkaniec

Wąwolnicy.

Urodził się w 1794 roku zaś zmarł 4 marca 1882 roku2. Żył więc 88 lat, z czego około 20 lat

spędził w Wojsku Polskim na służbie francuskiej i w Wojsku Polskim Królestwa Polskiego,

co najmniej 24 lata mieszkał w Wąchocku, w tym 18 lat pracował na stanowisku burmistrza

tego miasta (1834- 1851)3 i co najmniej 14 lat mieszkał poza Wąchockiem (1868 – 1882)

w tym ponad 10 lat (co najmniej od 1868 do co najmniej 1879) w Wąwolnicy ( będącej

do 1870 roku miastem, obecnie w powiecie puławskim), gdzie został upamiętniony

i pochowany w rodzinnym grobowcu miejscowego cmentarza. O 10 latach z jego życia (1858

– 1868) nie mamy informacji.

Dzieciństwo

Urodził się w rodzinie szlacheckiej herbu Jastrzębiec– wylegitymował się w 1840 roku,

wraz z bratem Szymonem, jako syn Franciszka, wywodząc swoje szlachectwo do pradziada

Piotra, który w 1702 roku swej żonie Joannie Godziszewskiej zabezpieczy 1000 zł polskich

na dobrach Sławęcin4. Sądząc z miejsca nauki Macieja, którym był Płock

5, można przyjąć,

że chodzi o Sławęcin, gmina Stawiszyn (płockie), gdzie jeszcze w 1885 roku istniał folwark6,

. W tymże Sławęcinie mieszkali rodzice Macieja, a on sam urodził się w „Dzierzwnie”

Żadne naruszenia praw autorskich w tej publikacji nie są zamierzone 1 Archiwum Państwowe w Radomiu (cyt. dalej APR) , Rząd Gubernialny w Radomiu (cyt. dalej RGR) , Akta

osobowe Macieja Sławęckiego1836-1858, sygn. 1832….s. 3, 72, 448-449, 612-613 2 Grób rodzinny na cmentarzu w Wąwolnicy; w życiorysie pisanym w 1847 roku widzimy jego wiek 51 lat,

co sugerowałoby jego urodzenie w 1796 roku, jednak rok urodzenia 1794 potwierdza metryka jego ślubu (zob.

przyp. 7) 3 APR, RGL, Akta… passim.

4 E. Sęczyn, Szlachta wylegitymowana w Królestwie Polskim 1836 – 1861, Warszawa 2000, s. 156.

5 APR, RGL, Akta..., 612-613.

6 Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. B. Chlebowskiego ,t.11, s.

301, t. 10, s. s. 775

2

(zapewne chodzi o pograniczny majątek Dźwierzno, w gminie Stawiszyn (w XIX wieku

toruńskie – w Prusach)7, obecnie woj. mazowieckie, powiat brodnicki.

Maciej Sławęcki kształcił się w najstarszej polskiej szkole, od 1793 roku znajdującej się

pod zaborem pruskim, lecz od 1807 będącej już w Księstwie Warszawskim – zwanej w jego

aktach osobowych „Gimnazjum Płockim” , „Zakładem Naukowym w mieście Płocku”,

„Szkołami Płockimi”8. Szkołę tę ukończył w 1810 roku otrzymaniem „stopnia retora”.

Wśród „języków i posiadanych nauk” wymienił oprócz języka polskiego - język niemiecki,

łacinę oraz historię i prawo cywilne. Po ukończeniu szkoły wstąpił jako ochotnik

do polskiego wojska, o czym poniżej9.

Na decyzję o wstąpieniu do wojska młodziutkiego Macieja Sławęckiego miały z pewnością

wpływ wydarzenia, których był trakcie nauki w Płocku świadkiem. Już w 1806, roku po

pokonaniu Prus przez Wielką Armię w bitwach pod Jeną i Auersztadt i opuszczeniu przez

wojska pruskie Płocka przed świętami Bożego Narodzenia 1806 roku, formował się tam 4

pułk piechoty pod dowództwem Feliksa Potockiego. W 1808 roku 14 letni Maciek był

z pewnością świadkiem defilady oraz uroczystości rozdania „krzyżów wojskowych

za dopełnienie powinności pod Grudziądzem i nad brzegami Narwi” zasłużonym w 1807 roku

w walce z Prusakami żołnierzom wojsk Księstwa Warszawskiego. W trakcie defilady „widać

było powszechną radość i rozrzewnienie”, które zwieńczył bal zakończony o 4 nad ranem.

Ten nastrój z pewnością udzielił się naszemu bohaterowi i zwycięskie wojsko polskie mu

zaimponowało10

W 1808 roku pułk ten wyruszył na wojnę do Hiszpanii11

.

W Wojsku Polskim przy boku Napoleona. Lipsk 1813

Po ukończeniu szkoły wstąpił na ochotnika do Wojska Polskiego– do 4 Pułku Piechoty

Legii Nadwiślańskiej będącego służbie i na żołdzie francuskim12

. Było to w 1810 lub 1812

roku. Te dwa różne lata istnieją w aktach osobowych Macieja. W jego kwestionariuszach

osobowych z lat 30 i 40 tych XIX wieku jako początek służby znajdujemy 1 listopada 1812

7 Duplikat aktu małżeństwa Macieja Sławęckiego i Ludwiki z Sochaczewskich, 58/129/0/1/13 –

szukajwarchiwach.pl – dostęp 24/10.2017. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów

słowiańskich, pod red. B. Chlebowskiego ,t.11, s. 301, t. 10, s. s. 775 8 APR, RGL, Akta…s. 3, 448, 612-613, s. 638; Pod nazwą Gimnazjum szkoła ta występuje pod zaborem

pruskim w latach 1793 -1806, zaś w Księstwie Warszawskim (1806 – 1815) jako Szkoła Departamentowa -

http://pl.wikipedia/Płock/Edukacja/Liceum Ogólnokształcące im. Marszałka Stanisława Małachowskiego 9 Tamże , s. 3, 72-74, 634.

10 B. Gembarzewski, Wojsko polskie – Księstwo Warszawskie 1807 – 1814, Warszawa 1903, s. 89.

11 B. Gembarzewski, Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych (od roku 1717 do roku 1830),

Warszawa 1925, s. 54 12

B. Gembarzewski, Rodowody…s. 49, 50.

3

roku, zaś w napisanym przez niego osobiście piśmie w sprawie przyznania mu emerytury z lat

50tych XIX wieku rok 1810 (co rzutuje na wiarygodność tej daty). Jeśli byłby to rok 1810

to i tak nie uczestniczył w działaniach bojowych tego pułku prowadzonych w Hiszpanii.

1. 2.

1. Żołnierz Legii Nadwiślańskiej w 1810, źródło: Wikipedia.pl artist Bellange (1800-

1866) - Russian site of War of 1812

2. 4 Pułk Piechoty Legii Nadwiślańskiej, rekonstrukcja, źródło: Wikipedia.pl Hiuppo -

Praca własna

Za 1 listopada 1812 roku może przemawiać fakt, że książę Józef Poniatowski „po

katastrofie armii napoleońskiej podjął od razu pracę nad odtworzeniem wojska polskiego13

”

choć 1 listopada 1812 armia napoleońska była jeszcze w drodze spod Moskwy (opuszczonej

19 października) i do Warszawy przybyła wraz z rannym księciem Józefem Poniatowskim

dopiero 12 grudnia 1812 roku14

. Jeśli rzeczywiście Sławęcki wstąpił jako ochotnik w 1812

roku, co wydaje się najbardziej prawdopodobne, do pokonanej, pogrążonej w chaosie armii

to świadczyłoby to o jego szczególnie odważnej, pełnej patriotyzmu i wiary w geniusz

Napoleona postawie.

Już 20 grudnia 1812 roku Maciej Sławęcki awansowany został na sierżanta w 4 Pułku

Legii Nadwiślańskiej15

co potwierdzać może ówczesne szybkie dążenie do odtworzenia

wojska. Po klęsce kampanii 1812 roku i uchwaleniu nowego poboru nastąpiło utworzenie

dekretem cesarskim z 1 marca 1813 roku z Wojsk Polskich zostających pod dowództwem ks.

13

http://pl.wikipedia.org/wiki/Józef_Poniatowski

14 http://pl.wikipedia.org/wiki/Józef_Poniatowski

15 APR, RGR, Akta…s. 3, s. 448 -449

4

Józefa Poniatowskiego - 8 korpusu Wielkiej Armii, w skład której wszedł m.in. 4 Pułk

Nadwiślański i pułki Księstwa Warszawskiego16

.

Bezspornym faktem jest udział Macieja Sławęckiego w kampanii napoleońskiej 1813 roku

i jego udział w bitwach: „pod Rogoźnem, Lesbau, Lipskiem, w oblężeniu Wirtemburgu,

pod Fryburg, Stolfen, Bordo”. W największej bitwie kampanii Napoleona – w słynnej

„bitwie narodów” pod Lipskiem (16-19 października 1813 roku), gdzie bohatersko poległ

książę Józef Poniatowski Maciej Sławęcki został ranny kulą karabinową w lewą nogę17

.

Mimo rany i porażki wojsk napoleońskich miał pewnie satysfakcję z walki toczonej w tej

morderczej czterodniowej bitwie w szeregach Wielkiej Armii z wojskami koalicji

antyfrancuskiej, czyli wszystkimi naszymi zaborcami: Rosją, Austrią i Prusami oraz

sprzymierzoną z nimi Szwecją.

1. 2.

1. Richard Caton Woodville, Ostatnia szarża Poniatowskiego pod Lipskiem, Arsenał

1717-1831

2. January Suchodolski, Śmierć ks. Poniatowskiego w Elsterze, historia: poszukaj

16

B. Gembarzewski, Wojsko…s. 82 17

APR, RGR, Akta…s. 449

5

Vladimir Ivanovich Moshkov (1792—1839), Bitwa pod Lipskiem

W Wojsku Polskim Królestwa Polskiego

Po przegranej kampanii napoleońskiej 1813 roku Sławęcki wraz z polskimi żołnierzami

powrócił bez przeszkód do kraju zachowując broń, angaże i pensje do nich przywiązane,

co sam Napoleon w 1814 w akcie abdykacyjnym zastrzegł dla wojsk polskich, które były

na służbie francuskiej18

. W zamyśle cara Aleksandra I, który zgodził się na odesłanie

oddziałów polskich do kraju, miały one stanowić bazę do tworzenia Wojska Polskiego pod

dowództwem wielkiego księcia Konstantego. 13 czerwca 1814 roku pułkowi wyznaczono

miejsce koncentracji w Radomiu19

.

Maciej Sławęcki w grudniu 1814 roku przeniesiony został jako sierżant i wyróżniony

przydziałem do „Batalionu Wzorowego Strzelców Wojska Królestwa Polskiego” („Kompanii

Wyborczej w Pułku Strzelców Pieszych”). W pułkach strzelców pieszych pododdziałami

wyborczymi były kompanie karabinierów. W Wojsku Polskim Królestwa Kongresowego

kompanie wyborcze tworzyły Gwardię. Żołnierzy do kompanii wyborczej rekrutowano

spośród najsprawniejszych i najbardziej doświadczonych żołnierzy oddziału. Otrzymywali

oni wyższy od pozostałych żołd. . Podczas parady kompania wyborcza maszerowała na czele

pułku, tuż za dowódcą i trębaczami. W czasie szarży walki zajmowała pozycje na skrzydłach

atakującego oddziału. Jej zadaniem było oskrzydlenie przeciwnika lub obrona własnych

18

B. Gembarzewski, Wojsko…s. 85 19

J. Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa: 1978, s. 455.

6

skrzydeł przed podobnym zamiarem nieprzyjaciela. Wykorzystywana była do działań

manewrowych20

.

W czerwcu 1817 Sławęcki awansował na podporucznika do 1 Pułku Strzelców Pieszych

(Gwardii), w 1818 roku przeniesiony został do 6 Pułku Piechoty Liniowej. W 1825

awansował na porucznika do 5 Pułku Piechoty Liniowej z płacą rubli rosyjskich 345,

kopiejek 75.21

1. 2.

1.Żołnierze 5., 6. i 7. Pułku Piechoty w czasie powstania listopadowego, źródło : Wikipedia.pl

2. Pośrodku żołnierz 5 Pułku Piechoty Linioewj z albumu „Wojsko polskie w roku 1831. Das

polnische Heer im Jahre 1831”.źródło: / Pułk-Piechoty-Liniowej-Królestwa-Polskiego, fb.

20

A. Paczuski: Konferencja "Mundur wojsk Księstwa Warszawskiego - kompanie wyborcze pułków ułańskich....

s. 39 - 54., B . Gembarzewski: Wojsko polskie. Księstwo Warszawskie. 1807-1814. s. 124. za Wikipedia.pl

dostęp 27.10.2017 21

RGR, Akta…s, 3, 448 -449, 647, Rocznik Wojskowy Królestwa Polskiego na 1929, Wawrszawa 1829, s. 97.

7

Czterej radomianie w mundurach 5Pułku Piechoty Liniowej z pięknymi niebieskimi

naramiennikami 1 Dywizji Piechoty Królestwa Polskiego , źródło: 5 Pułk Piechoty Liniowej

Królestwa Polskiego fb. dostęp 10.10 2018 r.

Szczególny rok 1830. Powstanie listopadowe

Rok 1830 był rokiem szczególnym w życiu 36 letniego Macieja Sławęckiego: 19 marca

1830 roku przebywając na kwaterze w Golędzinie (obecnie woj. mazowieckie, pow.

radomski) w pobliskiej Cerekwi zwarł związek małżeński z 22 letnią „wielmożną”,

czyli szlachcianką Ludwiką Teklą z Sochaczewskich pochodzącą z guberni radomskiej.

W tym samym 1830 roku wybuchło powstanie listopadowe. 5 Pułk Piechoty Liniowej

Królestwa Polskiego brał czynny udział w walkach w czasie powstania listopadowego.

Sławęcki poza wzmianką o swym uczestnictwa w tym wydarzeniu w aktach osobnych nie

podaje szczegółów, stąd jego udział w powstaniu można odtworzyć śledząc losy 5 Pułku.

W 1830 roku sztab i dwa bataliony stacjonowały w Radomiu, zaś Kompanie Wyborcze

w Warszawie. Te ostatnie walczyły 29/30 listopada z piechotą rosyjską pod Arsenałem.

W lutym 1831 roku, pułk walczył pod Stoczkiem.

8

Jan Rosen: Bitwa pod Stoczkiem (1890). Wikipedia.pl Praca własna

User:Mathiasrex Maciej Szczepańczyk

Wojciech Kossak: Szarża na baterie rosyjskie pod Stoczkiem (1907). Wikipaedia.pl

cyfrowe.mnw.art.pl

W czasie bitwy pod Wawrem pułk zaskoczył i rozbił cztery rosyjskie bataliony straży

przedniej Korpusu gen. Rosena. W słynnej bitwie pod Grochowem 20 lutego, współdziałając

z 4 pułkiem piechoty, powstrzymywał jazdę rosyjską zbliżającą się do Olszynki od strony

Kawęczyna.

Olszynka Grochowska, Czwartacy, mal. Wojciech Kossak wikipaedia.pl www.muzeumwp.pl

9

Pod Iganiami 10 kwietnia, w walce na bagnety 5 pułk piechoty liniowej zdobył Iganie

i opanował most na rzece Muchawce, odcinając w ten sposób drogę odwrotu Rosjan22

Bitwa pod Iganiami, wikipaedia.pl Georg Benedikt Wunder - http://www.polona.pl

Czy Sławęcki brał udział w kwietniowych i majowych walkach pułku na Wołyniu

i Lubelszczyźnie? Wydaje się, że nie, skoro 26 maja, czyli w dniu bitwy pod Ostrołeką

wycofał się z powstania, jak wielu innych i przekroczył granicę pruską, gdzie, jak twierdził,

ukrywał się23

. Miesiąc wcześniej w Kocewie (gmina Stawiszyn24

- płockie,), czyli w jego

rodzinnych stronach (przy granicy pruskiej) urodziła mu się pierwsza córka Florentyna, którą

ochrzcił, dopiero 3, 5 roku później -po objęciu posady burmistrza Wąchocka, czyli w 1834.

Razem z Florentyną ochrzcił jeszcze drugą córką urodzoną w Bożęcinie 25 listopada 1832

roku25

. Te nietypowe dla ówczesnych czasów późne chrzciny świadczą o trudnej sytuacji

w życiu Sławęckiego.

Klęska pod Ostrołęką sprawiła, że armia polska straciła inicjatywę strategiczną i przeszła

do defensywy, morale polskich żołnierzy się załamało, a Wojsko Polskie po upadku

powstania w 1832 roku wcielone zostało do armii rosyjskiej.

22

Wikipedia.pl. dostęp 27.10.2017 23

Tamże, s. 448, 448, 612, 650, 24

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. B. Chlebowskiego ,t.11, s.

301, 25

USC Wąchock, akt urodzenia nr 130/1834, nr 131/1834 (za W. Winiarczyk)

10

Po powstaniu listopadowym

Z powstania listopadowego Sławęcki odszedł ze awansem na stopnień kapitana (nie

uznanym rzecz jasna przez władze rosyjskie26

) oraz stratami, gdyż napisał: „nieszczęsna

rewolucja pozbawiła mnie mienia nie tylko pod względem materialnym, ale moralnie

upadłszy wszedłem do służby cywilnej w 1832 roku”27

co świadczyć może o doświadczanych

przez niego represjach, może konfiskacie majątkowej, może wydaleniu z wojska. W latach

1832-1833 był komisarzem tradycyjnym dóbr rządowych. W 1834 roku został

przekwalifikowany z kategorii urzędniczej III do kategorii I, co umożliwiło wytypowanie go

w 1834 r. na zastępcę burmistrza miasta Wąchocka. Ostatecznie tym samym 1834 r. został

mianowany burmistrzem Wąchocka z pensją 180 rs. rocznie, czyli blisko połowę mniejszą niż

ta otrzymywana w wojsku. Równocześnie stopień wojskowy zamieniono mu na rangę

cywilną – sekretarza cywilnego.28

W Wąchocku, gdzie był burmistrzem i prezesem dozoru kościelnego miejscowej parafii

1844-1849 istnieje do dziś kolumna z krzyżem postawiona przez niego na jego posesji

w Starym Dworze, upamiętniająca rozebrany na skutek zabiegów Sławęckiego w 1843 roku

niszczejący kościół św. Elżbiety ( z którego budulca wystawił sobie budynki )29

.

Kolumna wWąchocku wystawiona przez Macieja Sławęckiego, fot. Kazimierz Winiaryczk

26

RGR, Akta…s.671, w innym miejscu mowa jest o poprzednim jego stopniu porucznika w powstaniu (RGR, s.

643, kapitanem posługiwał się na emeryturze – nie będąc już zależnym od swych pracodawców , zob. jego

nagrobek w Wąwolnicy, ASW, Akta zgonów, 1868, nr 27

RGR, Akta…s, 707 28

RGR, Akta…s. 635, 638, 707, 634 29

K. Winiarczyk, Rataje i okolice. Zarys dziejów. Wąchock 2013 s 198-2004

11

Będąc burmistrzem Wąchocka miał jakieś kłopoty z powodu uczestnictwa w powstaniu,

gdyż pisał w 1839 roku do Księcia Namiestnika Królestwa Polskiego prośbę o „ułaskawienie

i puszczenie w niepamięć służby rewolucyjnej”. Opiniowany przez zwierzchników jako

„gorliwy i przychylny dla prawego rządu”30

zdołał się w pracy utrzymać, ale nie oznaczało

to końca jego popowstaniowych problemów.

Błagania o emeryturę – rosyjska zemsta po latach

W1851 roku Maciej Sławęcki zwolnił się na własną prośbę z funkcji burmistrza Wąchocka

w związku z zamiarem przejścia na emeryturę, z powodu „nadwątlonego długoletnia służbą

wojskową i cywilną zdrowia”31

Emerytury jednak nie dostał, gdyż jak potem przekonał się

„służba w czasie rokoszu (tj. powstania listopadowego – przyp.A.P) przebyta wyłącza mnie

spod prawa emerytalnego”32

. Czynny udział w powstaniu 1830 roku sprawił, że za ok. 20

letni czas swej służby w Wojsku Polskim przed 1831 rokiem, utracił prawo do emerytury,

a przepisowych 20 lat pracy w służbie cywilnej do 1851 nie posiadał, choć brakowało mu

według władz zwierzchnich jedynie 2 lat. Doświadczył więc kolejnej formy represji

popowstaniowej, czego się nie spodziewał – na emeryturę przeszedł na własną prośbę.

Nieuznanie mu służby sprzed 1831 roku, w tym 3-5 lat w Legii Nadwiślańskiej było

sprzeczne ze wspomnianymi wyżej warunkami abdykacji Napoleona zaakceptowanymi przez

cara. Wszak przed powstaniem listopadowym Konstytucji Królestwa Polskiego car przecież

też nie przestrzegał. Przez co najmniej 7 lat Sławęcki zabiegał o tę emeryturę lub o nową

posadę, znajdując się wraz z żoną i ośmiorgiem dzieci w „krytycznym położeniu” jak pisał,

zwłaszcza pod koniec lat 50tych XIX wieku, gdyż wtedy „wszystkie zasoby na utrzymanie

życia już wyczerpnięte zostały”. Na tej kolejnej prośbie z 1858 roku kończą się jego akta

osobowe.

30

APR, Akta… s. 72, 73 31

APR, Akta… s. s. 597 32

APR, Akta… s. s. 707

12

„Ponieważ Sławęcki w czasie rokoszu służył w szeregach powstańczych w stopniu

porucznika [awansowany w powstaniu na kapitana – przyp. A.P. ] skutkiem czego stosownie

do obowiązujących przepisów za dawniejszą służbę sprzed 1831 utracił prawo do pensji

emerytalnej” APR, Akta…s. 643.

13

W Wąwolnicy. Potomkowie – Jadwiga Beckowa

W końcu jednak, po wielu latach, doczekał się Sławęcki emerytury (nie wiemy,

czy pracując przez brakujące mu dwa lata gdzieś jeszcze). Świadczą o tym wpisy w księgach

metrykalnych parafii Wąwolnica, do której się przeniósł wraz ze swoją żoną, co najmniej

dwojgiem dzieci i teściową w latach 1858 – 1868 w nieznanych bliżej okolicznościach

(na pewno nie był tu burmistrzem). W 1868 roku zmarła w Wąwolnicy jego żona Ludwika

oraz małżeństwa zawarły jego dzieci „szlachcice”: syn Maksymilin (1871) i córka

Bronisława (1879). W aktach tych Maciej Sławęcki określany jest jako „emeryt”, „były

burmistrz miasta Wąchocka” , i „były oficer Wojska Polskiego”, „kapitan b. Wojsk Polskich”,

„właściciel ziemski zamieszkały w Wąwolnicy”33

W wąwolnickiej parafii, w Niezabitowie początkowo zamieszkał syn Maksymilian, który

w 1871 roku ożenił się z Natalią Anną Wiercieńską córką Stanisława Wiercińskiego

właściciela ziemskiego z Niezabitowa, siostrą Henryka Wiercińskiego34

- powstańca

styczniowego , Sybiraka, publicysty i znanego na Lubelszczyźnie działacza społecznego.

Henryk Wiercieński podczas powstania 1863 walczył m.in. pod Wąchockiem, lecz śladów

ewentualnego jego zetknięcia się ze Sławęckimi brak w jego wspomnieniach35

. Nie wiemy

nawet, czy Sławęccy mieszkali wówczas jeszcze w Wąwochocku.

Małżeństwo Maksymiliana i Natalii z Wiercińeskich było mezaliansem, młody Sławęcki

określony został jako „bourgeois , szlachcic zdeklasowaney, który powrócił do zamożności

jako przedsiębiorca budowlany i kupiec żelazny36

. Początki były trudne. Majątek żony

po 1863 roku zrujnowany był przez kontrybucje i reformę uwłaszczeniową. W tej trudnej

sytuacji materialnej Maksymilian z żoną zamieszkał w Niezabitowie i nie chcąc być ciężarem

dla licznej rodziny przejął część obowiązków gospodarskich jako ekonom dzieląc je z bratem

żony Henrykiem. Choć Henryk Wiercieński w swoich wspomnieniach nie wymienia go

imiennie, to podkreśla szlachetne zabiegi swego szwagra zmierzające do ratowania jego

„kapitalikiem” Niezabitowa przed licytacją (co kolejnym razem stało się faktem– Niezabitów

Wiercieński sprzedał w 1880 roku i przeniósł się do Nałęczowa, potem do Lublina.

Niezabitów opuścili też młodzi Sławęccy37

)

33

Archiwum Parafi Wąwolnica (cyt. APW), Akta zgonów 1868, Akta ślubów 1871 nr 45; 1879 nr 29 34

APW, Akta ślubów 1871, nr 45 35

H. Wiercieński, Pamiętniki, Lublin 1973, passim. 36

A. Zajączkowski, Elity urodzenia, Warszawa 1993, s. 66-67 37

A. Kaproń, Henryk Wierciński (1843-1923), publicysta, badacz dziejów regionu, Lublin 1995, mps. Pracy

doktorskiej UMCS, s. 71, 74, 76, H. Wiercieński, Pamiętniki, Lublin 1973, s. 457

14

W Wąwolnicy Maksymilian ochrzcił 2 córki urodzone w Niezabitowie i Kowali (folwark

Niezabitowa)38

, z których przeżyła jedna - Jadwiga Maria (1873- 1930) – żona Wacława

Salkowskiego adwokata z Lublina. Ich córka Jadwiga była żoną Józefa Becka, ministra

Drugiej Rzeczypospolitej39

.

Jadwiga Beckowa, prawnuczka Macieja Sławeckiego z mężem Józefem Beckiem na tle

odziedziczonej po ojcu willi Gioia w Nałeczowie – kwiecień 19 9 r., źródło: J. Beck, Kiedy

byłam Ekscelencją, Warszawa 1990.

Młodsza córka Maksymiliana i wnuczka Macieja - Stefcia zmarła w niemowlęctwie40

i pochowana została w 1877 roku na wąwolnickim cmentarzu w okazałym grobie, który

z pewnością wystawił swojej rodzinie zamożny już wówczas Maksymilian Sławęcki –

założyciel w 1878 w Lublinie Domu Handlowego z kapitałem w wysokości 60 tys. rubli41

.

Na wąwolnickim pomniku rodzinnym upamiętnione są cztery osoby: Ludwika Sławęcka,

zmarła w 1868roku – żona Macieja, Stefcia Sławęcka - wnuczka zmarła w 1877 roku,

Maryanna z Szemrawskich Sochaczewska - teściowa Macieja zmarła w 1872 roku i Maciej

Sławęcki42

, określony rangą z powstania listopadowego jako „kapitan b. Wojsk Polskich”

38

APW, Akta chrztów 1876 nr 116; 1872 nr 217 39

http://www.sejm-wielki.pl/b/sw.539408 - dostęp 27.10.2017 r. 40

ASW, Akta chrztów, 1877, nr 54 41

A. Koproń, Henryk Wiercieński…, s. 364. 42

W wąwolnickich księgach metrykalnych nie znajdujemy też aktu zgonu Macieja , co świadczyć może,

że zmarł poza Wąwolnicą, może u któregoś ze swych licznych dzieci lecz został pochowany przy swej żonie

i rodzinie. Rozbieżności w dacie zgonu Maryanny na pomniku (pierwotnie 1882) z aktem zgonu (1872).

15

(podobnie jak jego żona – „wdowa po kapitanie b. W.P”.) Ściana upamiętniająca Macieja

ozdobiona jest jego herbem – jastrzębcem na prostej traczy herbowej.

Wyjątkowy nagrobek Sławęckich

Klasycystyczny z neogotyckimi elementami, betonowy nagrobek Sławęckich wyróżnia się

wśród grobów na wąwolnicom cmentarzu zarówno swymi gabarytami (284 cm) i dominacją

nad innym grobami jak i zwraca uwagę szczególnie bogatą ornamentyką i symboliką. Składa

się z dwóch części – neoklasycystycznego postumentu typu cippus rzymski

charakterystycznego dla czasów i tradycji napoleońskich) znajdującego się

na dwuczęściowym zwężającym się ku górze cokole oraz z wieńczącej postument figury

Matki Bożej Niepokalanie Poczętej. Takiego połączenia nie spotkamy na zabytkowych

cmentarzach Lublina i Puław.

Fot. Anna Pardyka

16

Również ornamenty są wyjątkowo bogate: część frontowa (poświęcona najwcześniej

zmarłej Ludwice Sławęckiej) na płycinie inskrypcyjnej o wykroju neogotyckim ozdobiona

jest u spodu krzyżem znakiem męki, śmierci i zapowiedzią zmartwychwstania Jezusa

Chrystusa. Znajduje się on pośrodku skrzyżowanych ku dołowi dwóch pochodni.

Symbolizują one kres życia i jego nieśmiertelność zarazem, którą obrazują płomienie –

symbole duszy unoszącej się do nieba. Czaszka na skrzyżowanych piszczelach to symbol

przemijania, śmierci ilustrujący średniowieczne przesłanie „Memento mori” – „pamiętaj,

że umrzesz”.

Fot. Anna Pardyka

17

U góry z kolei, nad jońskim belkowaniem postumentu z fryzami kanelowanymi znajduję się

korona z akroteriów: trójkątnych i półkolistych z maskami antropomorficznymi

w narożnikach. W górnej części cokołu od frontu widnieje ornament palmetowy. Od frontu

na zwieńczeniu – wieniec laurowy. Wawrzyn (laur) dzięki swym wiecznie zielonym liściom

i intensywnemu zapachowi był znakiem nieśmiertelności. Czasem, jak w tym przypadku,

umieszczany był na grobach osób szczególnie zasłużonych. Motyw wieńca laurowego

to również symbol nagrody za cnotliwe życie, a jego kolistość przypomina życie wieczne43

.

Degradacja tego pomnika jest postępująca: w latach 70 tych XX wieku spadła figura Matki

Boskiej, której odtłukł się nos i dłonie44

. W nieznanych bliżej okolicznościach została

z powrotem przymocowana do cokołu. Około 2006 roku odpadła w czasie silnych mrozów

część twarzy Matki Boskiej, około 2015 roku już cała twarz, której kikut szpeci postać

Maryi. Około 2015 roku zawalił się tez grobowiec w części frontalnej nagrobka Sławęckich,

co też stanowić może zagrożenie dla całej konstrukcji.

Fot. Anna Pardyka

43

APW, E. Gieysztor – Miłobędzka, Karta ewidencyjna nr 7 Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków

wLublinie, Lublin 1978; W. Kopaliński, Słownik symboli, Warszawa 1990, s. 55, 330: Z. Bania, A.K.

Olszewski, Klasyfikacja i typologia nagrobków, Warszaw 1989, s. 93.

http://sowa.website.pl/cmentarium/Sztuka/symbole - dostęp 26.10.2017 r. 44

44

APW, E. Gieysztor – Miłobędzka, fotografia.

18

Pomnik ten wymaga pilnej konserwacji ze względu na jego sprawdzoną przez piszącą

te słowa, edukacyjną w nauczaniu historii w wąwolnickiej szkole użyteczność, ze względu

na jego wyróżniające się, bogate architektonicznie walory, a przede wszystkim ze względu

na postać i zasługi w walce o wolność Polski upamiętnionego na nim Macieja Sławęckiego -

żołnierza Wojsk Polskich walczącego przy boku Napoleona i rannego pod Lipskiem,

służącego w elitarnej jednostce Wojska Polskiego Królestwa Polskiego, narażającego życie

w najważniejszych bitwach powstania listopadowego i wreszcie cierpiącego z tego powodu

represje. Mimo to on i jego rodzina z dumą przywoływali rangę kapitana Wojsk Polskich

zdobytą przez Macieja Sławęckiego podczas powstania listopadowego umieszczając ją

dwukrotnie na wąwolnickiem pomniku i przyczyniali się poprzez to do zachowywania

polskiej tożsamości narodowej, do przechowywania pamięci o Polskim Wojsku i o Polsce,

której nie było w czasie niewoli. Wszak: „Ojczyzna to ziemia i groby”.