Joanna Dobrowolska-Polak: Międzynarodowa solidarność. Operacje pokojowe ONZ, NATO i UE

7/28/2019 Joanna Dobrowolska-Polak: Midzynarodowa solidarno. Operacje pokojowe ONZ, NATO i UE

1/64

INSTYTUT ZACHODNI

WEST-INSTITUT

INSTITUTE FOR WESTERN AFFAIRS

NR 3(I)

Midzynarodowasolidarno

Operacje pokojowe

ONZ, NATO i UE

Joanna Dobrowolska-Polak

IZP

oli

cyPape

rs

Solidarno jest implementowana do prawa midzynarodowego w po-staci obowizku poszanowania i wspierania poszanowania praw czowieka.Ucieleniaj j regulacje VI i VII rozdziau Karty Narodw Zjednoczonych(operacje pokojowe i interwencje humanitarne).

Naduycie prawa do interwencji zbrojnej w 2001 r. (Afganistan) i 2003 r.(Irak) spowodowao ograniczenie poparcia dla interwencji humanitarnej narzecz rozszerzenia stosowalnoci operacji pokojowych.

Przeprowadzenie reformy systemu operacji ONZ umoliwio urucha-mianie kompleksowych, wielozadaniowych i multilateralnych przedsiwzi(prowadzonych m.in. we wsppracy z Uni Europejsk i NATO) pozwalaj-cych na realizacj koncepcji nation building, w tym na wczenie do mandatumisji dziaa na rzecz zagwarantowania ludziom poszanowania ich osobistychpraw i swobd.

Zadanie wzmacniania poszanowania dla praw czowieka (w ramach kre-owania bezpieczestwa w regionie operacji) realizuj onierze, policjanci ipersonel niemundurowy z pastw-kontrybutorw.

Polska w 2008 r. obchodzia 55. rocznic udziau w midzynarodowychprzedsiwziciach na rzecz pokoju i bezpieczestwa oraz 35. rocznic pierw-

szego udziau w operacji pokojowej. Od 1953 r. w dziaaniach pokojowychwziy udzia ponad 63 tys. polskich onierzy, policjantw oraz obserwato-rw cywilnych i wojskowych.


2/64


3/64


Midzynarodowasolidarno.

Operacje pokojoweONZ, NATO i UE

INSTYTUT ZACHODNI


4/64

IZ Policy Papers nr 3 (I)

Joanna Dobrowolska-Polak (red. naczelna)Piotr Cichocki

Marta Gtz

Hanna RanekEwa Wsowska

Copyright by Instytut Zachodni

Pozna 2008 (wersja elektroniczna)Pozna 2009 (wersja drukowana)

INSTYTUT ZACHODNI61-854 Pozna, ul. Mostowa 27tel. 61 852 76 91tel 61 852 28 54 (wydawnictwo)fax 61 852 49 05e-mail: [email protected]

www.iz.poznan.pl

ISBN 978-83-61736-10-3

SOWA Sp. z o.o.ul Hrubieszowska 6a01-209 Warszawa

Seria wydawnicza:

Redakcja serii:

Opracowanie redakcyjne:Koncepcja graczna:

Wydawca:

Druk:


5/64

Spis treci

Wstp .............................................................................................. 9

Implementacja idei solidarnoci do prawa midzynarodowego .........111.Obowizek poszanowania praw czowieka ............................. 112.Obowizek reagowania .........................................................17

Biecy wyraz solidarnoci ..............................................................231.Operacje pokojowe ONZ ......................................................23

2.Misje NATO ....................................................................... 303.Akcje Unii Europejskiej ....................................................... 40

Egzemplikacja solidarnoci pastw przykad Polski ................... 491.Historia zaangaowania (ONZ)2.Rozszerzanie zakresu podejmowanych dziaa

(NATO, UE) ........................................................................ 53

Zakoczenie .................................................................................. 58

I.

II.

III.


6/64


7/64

7IZ Policy Papers nr 3(II) www.iz.poznan.pl

Pamici Rafaa Lemkina

Rafa Lemkin by polskim prawnikiem, ktry stworzy podwalinymidzynarodowego systemu solidarnoci z oarami masowej przemo-cy. Powici ycie rozpowszechnianiu przekonania o niepodwaalnejkoniecznoci reagowania w obliczu atakw zagraajcych przetrwaniugrup etnicznych, narodowych, rasowych, religijnych, spoecznych

i politycznych.

Zmuszony do ucieczki z okupowanej Polski, przez Szwecj do StanwZjednoczonych, w 1944 r. opublikowa monogra Axis Rule in Occu-pied Europe: Laws of Occupation. Analysis of Government: Proposals

for Redress (Carnegie Endowment for International Peace, Washington,DC 1944). Zaproponowa w niej zastosowanie w prawie midzynaro-

dowym stworzonego przez siebie pojcia ludobjstwo (genocidum, odgreckiego genos rasa, lud i aciskiego occidere zabija, zniszczy;ang. genocide, franc. gnocide, niem. Genozid).

R. Lemkin by ydem. Po zakoczeniu II wojny wiatowej spordpidziesiciu czonkw rodziny udao mu si odnale jedynie czteryosoby. W reakcji rozpocz aktywny lobbing na rzecz midzynarodowego

potpienia zbrodni ludobjstwa i wyksztacenia efektywnego mechani-zmu zapobiegania mu.

Jest autorem Konwencji o zapobieganiu i karaniu zbrodni ludobj-

stwa, ktr Zgromadzenie Oglne ONZ przyjo 9 grudnia 1948 r. R.Lemkin uzna jednak, e to za mao. Konwencja musi si sta potnym

narzdziem spoecznoci midzynarodowej1.Dzi, pidziesit lat po mierci tego wybitnego prawnika, wiat nie

jest wolny od ludobjstwa i by moe nigdy nie bdzie. Rafa Lemkin

przekona jednak spoeczno midzynarodow o koniecznoci prze-ciwdziaania ludobjstwu.

1 Cyt. za J.-L. P e n n e, Rafa Lemkin, czyli potga bezsilnoci, Polski Przegld Dyplomatyczny2008/ nr 3, s. 61.


8/64


9/64

IZ Policy Papers nr 3(I) www.iz.poznan.pl 9

Midzynarodowa solidarno. Operacje pokojowe ONZ, NATO i UE

WSTP

Od kilkunastu lat na arenie midzynarodowej toczy si intensywna debata

dca do okrelenia jak dalece moralny nakaz solidarnoci obecny w kadejreligii znajduje zastosowanie w stosunkach midzy pastwami, narodamioraz ludmi nalecymi do obcych sobie grup etnicznych, narodowych i re -ligijnych.

Zasada solidarnoci jest imperatywem etycznym dajcym prawo i naka-dajcym obowizek podjcia dziaania w sytuacji, gdy drugiemu czowiekowi

wyrzdzana jest dotkliwa krzywda naruszajca jego psychiczny i zycznydobrostan oraz zagraajca yciu. Zgodnie ze sowami Papiea Jana Pawa IISolidarno to () mocna i trwaa wola angaowania si na rzecz dobra wspl-nego, czyli dobra wszystkich i kadego, wszyscy bowiem jestemy naprawdodpowiedzialni za wszystkich1. Tenzin Gjaco, XIV Dalajlama Tybetu stwier-dzi: Kiedy domagamy si tak wanych dla nas praw i swobd, powinnimypamita rwnie o spoczywajcej na nas odpowiedzialnoci. Czy uznanie, einni maj takie samo prawo do pokoju i szczcia jak my, nie zobowizuje nasdo niesienia pomocy potrzebujcym, a przynajmniej do unikania czynienia im

krzywdy? Zamykanie oczu na cierpienia ssiada, by nic nie przeszkadzao namw zrywaniu owocw wasnej wolnoci i powodzenia, jest owej odpowiedzial-noci odrzuceniem. Musimy rozwija w sobie zainteresowanie problemamiinnych tak jednostek, jak i caych narodw2.

Koncepcja solidarnoci jest wpisana w system midzynarodowy3. Uciele-niajcym j mechanizmem prawnym s zawarte w rozdziale VI i VII KartyNarodw Zjednoczonych akcje w razie zagroenia pokoju i bezpieczestwa:operacje pokojowe (podejmowane na podstawie art. 40 Karty NZ o zarzdze-

niach tymczasowych) oraz interwencje humanitarne (regulowane rozdz. VII

Karty NZ). W latach dziewidziesitych XX w. za gwny jej wyraz uwaanointerwencj humanitarn. Operacje pokojowe uruchamiane wwczas wskostniaej i nieprzystosowanej do nowych warunkw zimnowojennej formie byy niedoceniane. Dopiero asko interwencji humanitarnych w Somalii iRwandzie oraz przeformuowanie mandatu operacji pokojowych (rozszerzenie

zada onierzy i przyznanie im prawa uywania siy nie tylko w samoobro-

nie, ale rwnie w celu realizacji zada misji) pozwolio na zrwnanie ocenyefektywnoci tych dwch midzynarodowych dziaa. Naduycie prawa dointerwencji humanitarnej w 2001 r. (interwencja w Afganistanie) i w 2003 r.(interwencja w Iraku) spowodowao ograniczenie midzynarodowej aprobaty

dla dziaa interwencyjnych i oddanie pierwszestwa operacjom pokojowym.

1 Jan Pawe II, Encyklika Sollicitudo rei socialis, cyt. za: Ojciec wity Jan Pawe II o polityce, oprac.P. Sabek, Krakw 2001, s. 41.

2 T. G j a c o, Prawa czowieka i powszechna odpowiedzialno, tekst dostpny ze strony Hel-siskiej Fundacji Praw Czowieka, http://www.hfhrpol.waw.pl/Tybet/Teksty.html, s.1.

3 Skadaj si na ni dziaania suce ochronie ludnoci przed atakami (interwencje zbrojne i

operacje pokojowe) oraz wsparciu w biologicznym przetrwaniu ludzi (pomoc humanitarna).


10/64

IZ Policy Papers nr 3(I) www.iz.poznan.pl10


Sprzyjaa temu skutecznie prowadzona reforma misji pokojowych ONZ orazintensykacja operacji pokojowych prowadzonych przez organizacje regional-ne: Organizacj Paktu Pnocnoatlantyckiego (NATO), Uni Europejsk (UE),Organizacj Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie (OBWE), Organizacj

Pastw Amerykaskich (OPA) i Uni Afrykask (UA) oraz subregionalne:Wsplnot Gospodarcz Pastw Afryki Zachodniej (ECOWAS), WsplnotGospodarcz Pastw Afryki Centralnej (ECCAS) i Wsplnot Niepodlegych

Pastw (WNP). W ostatnich latach operacje pokojowe stay si gwnym

sposobem reagowania spoecznoci midzynarodowej na konikty zbrojne istanowi dzi podstawow form wyraania midzynarodowej solidarnoci.

W tym kontekcie i z perspektywy efektywnoci implementacjiidei solidarnoci warte okrelenia jest miejsce, jakie w konglomeracie akcjiprowadzonych w ramach misji pokojowych zajmuj bdce kwintesencjsolidarnoci dziaania na rzecz zagwarantowania ludziom poszanowania

ich osobistych praw i swobd.Analizy zawarte w pracy prowadzone s na podstawie ewolucji operacji

pokojowych ONZ, NATO i Unii Europejskiej, a potwierdzeniu wnioskwsuy badanie udziau Polski w misjach tych organizacji.


11/64



I. IMPLEMENTACJA IDEI SOLIDARNOCIDO PRAWA MIDZYNARODOWEGO

1. Obowizek poszanowania praw czowieka

Uznanie prawa do reagowania w sytuacji masowych narusze praw czowie-

ka i prawa humanitarnego wymaga przede wszystkim rozstrzygnicia kolizjipomidzy midzynarodow zasad poszanowania praw czowieka a zasad

nieingerencji w wewntrzne sprawy pastw, wspieran przez nakaz posza-

nowania suwerennoci pastw. Rozstrzygnicie, ktra z nich posiada prymat,decyduje o zakresie dopuszczalnych dziaa, jakie mog zosta podjte w celu

ochrony ludnoci przed atakami. Zmiany w stosunkach midzy pastwamioraz rozwj teorii stosunkw midzynarodowych w sposb determinujcy

wpyny na hierarchizacj wanoci wymienionych wyej zasad.W ostatnich latach dokonano redefinicji podstawowych dla prawamidzynarodowego poj. Zmianie ulego przede wszystkim pojciesuwerennoci, czego efektem byo uszczuplenie wynikajcych z niejpraw pastw. Zmiana rozumienia suwerennoci zostaa wymuszo-na przede wszystkim poprzez: 1) rosnc wspzaleno pastw oraz2) transgraniczne zagroenia dla bezpieczestwa midzynarodowego i na-

rodowego pastw, globalnego pokoju i stabilnoci. Granice suwerennocipastw nie wydaj si obecnie sztywno wyznaczone, a ich pynno zaley odkontekstu wydarze w pastwie i na arenie midzynarodowej oraz od stopnia

zagroenia, jakie to pastwo moe stwarza dla globalnego bezpieczestwa.Ma dla nich rwnie znaczenie sposb postrzegania pastwa w kontekcie jegostabilizujcego lub destabilizujcego wpywu na stosunki midzynarodoweoraz sia oddziaywania pastwa na arenie midzynarodowej. Wspczeniefunkcjonuj wic pastwa bardziej i mniej suwerenne4.

Dodatkowo pastwo ograniczyo swoj wyczn suwerenno nad ludno-ci podlegajc jego jurysdykcji. W wyniku procesu globalizacji przestao bo-wiem by jedynym reprezentantem swoich obywateli na arenie midzynarodo-

wej. Cz tej funkcji przejy pozarzdowe, czsto transnarodowe organizacje(m.in. ekonomiczne). Wymusio to postrzeganie ludzi jako czonkw globalnej

spoecznoci, a nie wycznie jako mieszkacw konkretnego pastwa5

. Wnio-sek taki znajduje uzasadnienie rwnie na gruncie prawa midzynarodowego,ktrego rozwj po II wojnie wiatowej znacznie zmniejszy zakres uprawniepastwa pozostajcych w granicach jego wycznej decyzji. Stworzenie midzy-

narodowych systemw ochrony praw czowieka z zaoenia komplementar-nych wobec regulacji wewntrzpastwowych poprzez narzucenie pastwomobowizku zapewnienia minimalnego poziomu ochrony praw czowieka oraz

uruchomienie funkcji kontrolnych ograniczyo swobod pastw. Takie ujcie

4 K. M i l l s, Reconstructing Sovereignty: A Human Rights Perspective, Netherlands Quarterlyof Human Rights 1997, nr 3, s. 279.

5

K. M i l l s, op. cit., s. 288.


12/64



zostao wielokrotnie potwierdzone w wielu dokumentach prawa midzynaro-dowego, m.in. przez pastwa uczestniczce w procesie KBWE. W Deklaracji

szczytu helsiskiego z 1992 r. zapisano: Akcentujemy, i zobowizania zaci-gnite w dziedzinie ludzkiego wymiaru KBWE [w tym poszanowanie dla praw

czowieka J.D.-P.] nale do spraw bezporedniego i uprawnionego zaangao-wania wszystkich Pastw uczestniczcych i nie nale wycznie do spraw we-wntrznych zainteresowanego pastwa. Ochrona i popieranie praw czowieka

i podstawowych wolnoci oraz wzmacnianie instytucji demokratycznych nadalstanowi ywotn podstaw naszego kompleksowego bezpieczestwa6.

Interesujce rozwizanie pomidzy suwerennoci pastw a obowiz-kiem poszanowania praw czowieka podaa Midzynarodowa Komisja ds.Interwencji i Suwerennoci Pastw (ICISS)7. Poszukujc ogranicze suwe-rennoci Komisja przeformuowaa najczciej stawiane pytanie: do czego jestuprawnione pastwo w ramach swoich granic, na pytanie: do czego nie jest

ono uprawnione, i logicznie uznaa opierajc si na woli pastw wyraanejw konwencjach dotyczcych ochrony praw czowieka, praktyce pastw oraz

normach iuris cogensis e pastwa nie s uprawnione do naruszania praw igodnoci ludzi. Oznacza to, e suwerenno powoduje podwjny obowizek:zewntrzny poszanowania suwerennoci innych pastw, i wewntrzny poszanowania praw i godnoci ludzi podlegajcych jurysdykcji pastwa8.Gareth Evans, wspprzewodniczcy Komisji zauway, e takie mylenie osuwerennoci umocnio si znaczco ze wzgldu na stale wzrastajcy wpywmidzynarodowych norm dotyczcych praw czowieka oraz rosncy wpywkoncepcji bezpieczestwa ludzkiego w midzynarodowym dyskursie9.

Uznanie przez pastwa i ca spoeczno midzynarodow spoczy-wajcego na nich obowizku poszanowania praw czowieka nie determinujejednak sposobu, w jaki spoeczno midzynarodowa ma prawo domagasi ich poszanowania. Politycy, wypowiadajc si na ten temat, dostosowuj

rozumienie prawa do wasnych interesw politycznych, ekonomicznych iin., tak jak Richard Haass, byy dyrektor US Department of States Ofce of Policy

Planning, obecny prezydent amerykaskiej Council of Foreign Relations, ktrystwierdzi, e: Suwerenno pociga za sob zobowizania. Jednym z nich jestzobowizanie do niedokonywania rzezi swoich wasnych obywateli. Kolejnym

jest zobowizanie do niewspierania terroryzmu w jakikolwiek sposb. Jeli

rzd nie wywizuje si z tych zobowiza, wwczas traci niektre z korzyciwynikajcych zwykle z suwerennoci, w tym prawo, aby pozostawiono gosamemu sobie na jego wasnym terytorium. Inne rzdy, w tym rzd Stanw

6 KBWE Dokument Helsiski 1992. Wyzwania czasu przemian, w: Prawa czowieka. Dokumentymidzynarodowe, oprac. B. Gronowska, T. Jasudowicz, C. Mik, Toru 1993, s. 242.

7 Komisja powoana zostaa z inspiracji rzdu Kanady (ministra spraw zagranicznych LloydaAxworthyego) przy duym poparciu rzdw Wielkiej Brytanii i Szwajcarii. Jej prace nansowanebyy w znacznym stopniu przez prywatne fundacje amerykaskie.

8 The Responsibility to Protect. Report of the International Commission on Intervention andthe State Sovereignty, ed. G. Evans, M. Sahnoun, Ottawa 2001, s. 13.

9 G. E v a n s, The responsibility to protect: humanitarian intervention in the 21stcentury. Wy-kad na Uniwersytecie Stanforda 27 lutego 2002 r.,http://www.garethevans.dynamite.com.au/

speechtexts%5CStanford_Wesson_27ii02.htm , s. 5.


13/64



Zjednoczonych, zyskuj prawo do interwencji 10. Wydaje si jednak, e jestto zbyt szeroka interpretacja, wykraczajca poza powszechnie akceptowane

wyjtki od zakazu nieingerencji w wewntrzne sprawy pastwa. Ze wzglduna fakt, e wszelkie metody wymuszania na pastwach odpowiedniego dzia-

ania stanowi ingerencj w ich sprawy wewntrzne, naley zastanowi si czyspoeczno midzynarodowa moe ingerowa w wewntrzne sprawy pastwa(bronic poszanowania praw czowieka) i jakie dziaania moe przedsibra.

Prawo midzynarodowe zakazuje pastwom (zgodnie z Deklaracj zasad

prawa midzynarodowego dotyczcych przyjaznych stosunkw i wspdziaa-nia pastw zgodnie z Kart Narodw Zjednoczonych z 24 padziernika 1970r.) i ONZ (na mocy Karty NZ, art. 2 pkt 7) ingerencji w wewntrzne sprawy

pastw. Powszechnie przywoywany jako potwierdzenie zakazu interwencjiw wewntrzne sprawy pastwa jest wyrok Midzynarodowego Trybunau

Sprawiedliwoci dotyczcy militarnej i paramilitarnej aktywnoci USA w/i

przeciwko Nikaragui z 1986 r., w ktrym MTS orzek, e: Zgodnie z powszech-nie przyjtym jej brzmieniem, zasada ta zabrania wszystkim pastwom lub

grupom pastw bezporedniej lub poredniej ingerencji w wewntrzne lubzewntrzne sprawy innych pastw11. MTS stwierdzi jednak te, e: Zaka-

zana musi by interwencja zwizana z kwestiami, w sprawie ktrych kade

pastwo moe zgodnie z zasad suwerennoci pastw podejmowa swobodnedecyzje. () Interwencja jest bezprawna wwczas, gdy stosuje rodki przymu-su w zwizku z decyzjami, ktre winny pozosta przedmiotem swobodnego

wyboru12. Ze wzgldu na fakt, e przestrzeganie praw czowieka nie naleydo obszaru swobodnych, niczym nie ograniczonych decyzji pastw (pastwo

musi przestrzega midzynarodowych minimalnych standardw ochronyi poszanowania praw czowieka), nie mona uzna powyszego wyroku zarozstrzygajcy badany problem.

Poszanowanie ochrony suwerennoci pastw i zasady nieingerencji, po-strzegane jako ochrona strategicznego bezpieczestwa pastw oraz porzdkumidzynarodowego, byo niezwykle silne w czasie zimnej wojny. Po jej zako-

czeniu nastpia jednak istotna zmiana, widoczna szczeglnie na podstawiedziaa Rady Bezpieczestwa ONZ (RB). Rada, uwolniona z rywalizacji

dwublokowej, zacza w wikszym stopniu reagowa na przypadki masowego

amania praw jednostek i inicjowa akcje w obronie ludnoci cywilnej. Ewo-

lucja stanowiska RB po zakoczeniu zimnej wojny doprowadzia do uznanialegalnoci ograniczania zasady nieingerencji ze wzgldu na poszanowaniezasady ochrony praw czowieka. Na pocztku lat dziewidziesitych XX w.Rada podejmujc interwencje zwizane z ochron ludnoci, uzasadniaa jemidzynarodowymi reperkusjami koniktw wewntrznych, w postaci m.in.masowego uchodstwa, ktre destabilizoway sytuacj w regionie. Unikaa tym

10 R. Haass, cyt. za: M. P a r r y,Phyrric Victories and the Collapse of Humanitarian Principles, The Journalof Humanitarian Assistance z 2.10.2002, http://www.jha.ac/articles/a094.htm, s. 7.

11 Nikaragua v. United States of America. ICJ Report 1986, http://www.icj-cij.org/docket/le -s/70/6503.pdf, s. 108.

12

Ibidem, s. 108.


14/64



samym zarzutu nieuzasadnionej wzgldami midzynarodowymi ingerencjiw wewntrzne sprawy pastwa. Rewolucyjnym przeomem interpretacyjnym

staa si przyjta w 1992 r. rezolucja Rady Bezpieczestwa w sprawie So-malii (nr 794/92), w ktrej zdecydowano o interwencji w konikt wewntrzny,

nie odwoujc si do midzynarodowych reperkusji koniktu. Analogiczniepostpiono wobec Rwandy i Haiti w 1994 r. (rezolucja nr 929/94 i 940/94).Rada uznaa wic, e powane i masowe amanie praw czowieka samo w sobie

stanowi wystarczajce uzasadnienie naruszenia zasady nieingerencji. Rada

Bezpieczestwa dokonaa wic ipso facto gradacji zasad prawa midzynarodo-wego. Tak interpretacj RB potwierdzia w rezolucji 1296 z 2000 r., w ktrej

uznaa, e ataki na ludno cywiln dokonywane podczas koniktw zbrojnychsame w sobie s zagroeniem dla midzynarodowego pokoju i bezpieczestwa,a tym samym uprawniaj Rad do podejmowania akcji13.

W kontekcie osabienia zasady nieingerencji w sprawy wewntrzne

pastw na rzecz ochrony praw czowieka powstaj jednak pytania: czy wszy-scy czonkowie spoecznoci midzynarodowej mog domaga si od pastwawywizywania si z obowizku przestrzegania praw czowieka i czy wszyscys uprawomocnieni do dziaania? Odpowied na pierwsze pytanie jest twier-dzca, nie ma co do tego wtpliwoci. Druga kwestia budzi wiele kontrowersji,szczeglnie wobec dokonanej przez NATO interwencji zbrojnej w Kosowiew 1999 r. Pozostawiajc tymczasowo poza sfer bada oczywiste na gruncie

prawa midzynarodowego prawo Rady Bezpieczestwa ONZ do dziaania,

naley zastanowi si czy zgodnie z prawem midzynarodowym pastwa niezalenie od ONZ rwnie je posiadaj.

Istotne znaczenie dla udzielenia odpowiedzi ma rozwj zasady odpowie-dzialnoci pastw za naruszenia prawa midzynarodowego. Kodykacja tejdziedziny, mimo dugotrwaych prac w Komisji Prawa Midzynarodowego,

jest bardzo sabo zaawansowana. Zgodnie z doktryn odpowiedzialnomidzynarodowa pastwa rodzi si w momencie, gdy pastwo narusza zobo-wizanie wynikajce z prawa midzynarodowego, zarwno z norm traktato-

wych, jak i zwyczajowych oraz z oglnych zasad prawa midzynarodowego,a take decyzji organizacji midzynarodowych, cznie z jednomylnymirezolucjami Zgromadzenia Oglnego NZ, rozwijajcymi i potwierdzajcymi

zasady oglne. Istota midzynarodowej odpowiedzialnoci sprowadza si

do obowizku poniesienia przez to pastwo okrelonych konsekwencji jegozachowania si, stanowicego naruszenie zobowizania midzynarodowego,

a wic zachowania, ktre t odpowiedzialno zrodzio14. Sama zasada od-powiedzialnoci pastwa za naruszenie prawa jest norm ius cogens. Prawodo reakcji, generalnie, maj pastwa, ktre s stronami naruszonego traktatu

midzynarodowego. Odnonie do sytuacji w Czeczenii w 1994 r. KrzysztofSkubiszewski byy polski minister spraw zagranicznych stwierdzi, epastwa, ktre s stronami konwencji genewskich i protokou dodatkowego

13 UN Doc. S/2000/1296.14

T. G a d k o w s k i, Odpowiedzialno pastwa za szkod jdrow, Pozna 1990., s. 15.


15/64



do nich, dotyczcego oar koniktw niemidzynarodowych, na zasadziewzajemnoci mog domaga si od Rosji przestrzegania w Czeczenii prawczowieka i prawa humanitarnego15. Zgodnie z kodeksem odpowiedzialnocipastw opracowanym przez Komisj Prawa Midzynarodowego w przypad-

ku, gdy pastwo przyjo na siebie zobowizanie wobec caej spoecznocimidzynarodowej, a tak trzeba by kwalikowa zobowizania dotyczce prawczowieka, ich przestrzegania moe domaga si kade z pastw16. Natomiast

co do zakresu sankcji moliwych do zastosowania przez pastwa okrela-nych jako indywidualne rodki przymusu, rwnowane sankcjom organizacjimidzynarodowych nie ma jednak zgody, cho proponowana bywa nawetinterwencja zbrojna.

W rozwaaniach nad legitymizacj prawa pastw do reakcji naley rozpa-trzy jeszcze dwie kwestie. Obie w przyszym swoim rozwoju mog wzmoc-

ni uznanie prawa do podejmowania dziaania. Pierwsza zwizana jest z

delegalizacj wojny agresywnej, druga dotyczy spoczywajcego na pastwachobowizku wspierania narodw w realizacji ich prawa do samostanowienia.

Na gruncie obowizujcego prawa midzynarodowego jest to rozwaaniemieszczce si w coraz silniej widocznej tendencji do redeniowania pojprawa midzynarodowego, ktra wzmacnia si w wyniku skostnienia struktur

Organizacji Narodw Zjednoczonych i niewielkiego prawdopodobiestwa jejreformy.

W prawie midzynarodowym nie ma obowizujcej denicji wojny i kon-iktu zbrojnego. Istotnym wyznacznikiem ich zaistnienia jest uycie siyzbrojnej. Zgodnie z Kart NZ (art. 2) pastwa w stosunkach midzynarodo-

wych zobowizane s powstrzymywa si od uycia siy lub groby uycia siy.Zakaz ten potwierdza wiele dokumentw prawa midzynarodowego, m.in.rwnie Deklaracja zasad prawa midzynarodowego z 1970 r. W stosunkach

midzy pastwami zakazana jest take agresja, ktr Zgromadzenie OglneNZ zdeniowao w rezolucji z 14 grudnia 1974 r. jako: uycie siy zbrojnejprzeciwko suwerennoci, integralnoci terytorialnej lub niepodlegoci po-litycznej innego pastwa lub w jakikolwiek inny sposb niezgodny z KartNarodw Zjednoczonych17. Z tego powodu mona wic postawi dwa pytania:

czy pastwa maj obowizek nieuywania siy tylko w stosunkach midzyna-

rodowych oraz czy uycie siy przez pastwo wewntrz jego granic, w ktrego

konsekwencji zostay na masow skal pogwacone godno oraz prawa ludzi,stanowi uycie siy w sposb niezgodny z Kart NZ? Twierdzca odpowiedna drugie pytanie ktra wydaje si by oczywista w kontekcie zawartego wKarcie NZ obowizku poszanowania praw czowieka pobudza do postulowa-nia reinterpretacji terminu agresja i rozszerzenia go take na masowe uycie

siy przeciwko ludnoci cywilnej (agresja przeciwko ludnoci cywilnej) oraz

15 Za: W. M a l e n d o w s k i, Zakaz stosowania siy w prawie midzynarodowym, w: Sporyi konikty midzynarodowe. Aspekty prawne i polityczne, red. W. Malendowski, Wrocaw2000, s. 4.

16 Tekst projektu: UN Doc. A/CN.4/L.608/Add. 2-10.17

UN Doc.A/3314/XXIX Annex.


16/64



do rozcignicia zakazu nieuywania siy przez pastwa rwnie na stosunkiwewntrzne odnonie do sytuacji, gdy uycie siy skutkuje masowymi naru-szeniami godnoci i praw osb nalecych do okrelonych grup etnicznychlub narodowych. Prawne usankcjonowanie tych redenicji byoby znaczce

o tyle, e inne pastwa miayby prawo do podjcia akcji przeciwko pastwumasowo amicemu prawa czowieka na zasadach samoobrony zbiorowej,ktra w tym wypadku byaby raczej zbiorow obron narodw, wykonywan

w ich imieniu przez pastwa.

Wzmocnieniem uznania prawa pastw do amicej zasady nieinterwencji reakcji w obronie ludzi i ich praw moe by take spoczywajcy na pastwachobowizek popierania prawa narodw do samostanowienia. Naley zastano-

wi si czy pastwo, ktre brutalnie i na masow skal amie prawa swoichobywateli oraz nastaje na ich ycie, nadal ma legitymacj do dziaania w ich

imieniu. Zanegowanie obecnoci tej legitymizacji w sytuacjach, w ktrych

obywatele nie maj rwnie moliwoci zmiany wadzy mona uzna zaograniczenie prawa narodu do stanowienia o sobie. Zgodnie z prawem mi-

dzynarodowym narody maj prawo poszukiwania poparcia w realizacji prawado samostanowienia, a spoeczno midzynarodowa powinna im udzieliwsparcia, tym bardziej e popieranie tego prawa narodw stanowi wyjtek w

zakazie nieingerencji w sprawy wewntrzne pastwa, potwierdzony m.in. wKarcie NZ. Podobnie jednak jak w przypadku nadinterpretowania moliwociograniczania suwerennoci pastw, take w tym przypadku pole moliwychnaduy jest due, o czym przekonuj konsekwencje midzynarodowegouznania niepodlegoci Kosowa nastpujce wkrtce po nim uznanie przez

Rosj niepodlegoci Abchazji i Osetii Poudniowej.W wietle powyszych rozwaa mona jednak uzna, e wszystkie pa-

stwa maj prawo do reakcji w sytuacjach, gdy masowo amane s prawa czo-

wieka. Przekonanie to wzmacnia si po zastosowaniu szerokiej interpretacji

art. 2. Karty NZ, przeksztacajc prawo w obowizek reagowania. Uznanieobowizku poszanowania praw czowieka i prawa reagowania w sytuacji, gdy

prawa czowieka s amane, nie jest tosame z dopuszczeniem moliwociuywania wszelkich rodkw, jakie pastwo ma do dyspozycji.


17/64



2. Obowizek reagowania

Artyku 2 pkt 2Karty NZ nakazuje wszystkim pastwom stosowanie siw dobrej wierze do obowizkw wynikajcych z Karty NZ. Wszyscy czon-

kowie (...) wykonywa bd w dobrej wierze zobowizania przyjte zgodnie zniniejsz Kart18.Na mocy Karty NZ art. 1 pkt 3 na pastwa naoony jestobowizek ochrony i promocji oraz rozwijania i wspierania poszanowania

praw czowieka wszelkimi metodami. Odnonie do tego zadania Karta niewprowadza ani terytorialnego ograniczenia dziaa pastw, ani ograniczeniaco do sytuacji, w ktrych obowizek traci moc. Mona wic domniemywa,

zgodnie ze sformuowaniem zawartym w preambule Karty: My, Ludy Na-

rodw Zjednoczonych, zdecydowane (...) przywrci wiar w podstawoweprawa czowieka, w godno i warto czowieka, e pastwa maj obowizekdziaania niezalenie od pooenia i siy oddziaywania pastwa, na ktrego

terytorium dokonywane s naruszenia, oraz sytuacji, jaka w tym pastwieistnieje. Celem dziaania pastw powinno by zapewnienie globalnego po-

szanowania praw czowieka.

Obowizek reagowania na naruszenia praw czowieka wynika rwniez norm midzynarodowego prawa humanitarnego. Art. 1 wsplny dla wszystkich

konwencji genewskich oraz I Protokou dodatkowego do konwencji stanowi, e:Wysokie Umawiajce si Strony zobowizuj si przestrzega i zapewni prze-

strzeganie niniejszej Konwencji we wszelkich okolicznociach19. Na gruncieprawa midzynarodowego istnieje wic obowizek wspierania poszanowaniapraw czowieka i zasad prawa humanitarnego. Cornelio Sommaruga, byy pre-

zydent Midzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzya, wypowiadajc si na

temat konwencji genewskich stwierdzi, e Pastwa (...) zobowizay si w art.1 wsplnym dla czterech konwencji genewskich nie tylko do przestrzegania, ale

take do zapewnienia przestrzegania postanowie tych Konwencji we wszel-

kich okolicznociach. Jest to obowizek powszechnej solidarnoci ze wszystkimioarami wojen. Prawo oar, niezalenie od tego kim s i gdzie si znajduj, dootrzymania pomocy i ochrony, to okrelone w przepisach niezbywalne prawo, do-tyczy zatem kadego z nas20. Zgodnie z raportem dwch holenderskich komisjiprawa midzynarodowego Doradczej Komisji Stosunkw Midzynarodowychi Doradczego Komitetu ds. Prawa Midzynarodowego Publicznego z 2000 r.:

Midzynarodowy obowizek ochrony i dziaania na rzecz praw jednostki i grupyprzeksztaci si zatem w powszechny obowizek spoczywajcy na wszystkich

pastwach nalecych do spoecznoci midzynarodowej, zarwno na kadymz nich z osobna, jak i na pastwach tych cznie21.

18Karta Narodw Zjednoczonych Charter of The United Nations, http://www.un.org/aboutun/charter/.

19 Konwencje Genewskie i ich protokoy dodatkowe The Geneva Conventions and Their Ad -ditional Protocols, http://www.icrc.org/Web/Eng/siteeng0.nsf/htmlall/genevaconventions/.

20 C. S o m m a r u g a, Keynote Address, International Review of the Red Cross 1996, nr 1-2,s. 28.

21 Humanitarian intervention. Report on Advisory Council on International Affairs and Advisory

Committee on Issues of Public International Law (Report no 13) , Hague 2000, s. 24.


18/64



Zwaywszy, e Karta NZ jest podstawowym, powszechnie obowizujcymdokumentem prawa midzynarodowego, a konwencje genewskie rwnie

maj status powszechnie obowizujcych, wydaje si, e mona wysuntwierdzenie o istnieniu kolektywnej odpowiedzialnoci pastw za prze-

strzeganie praw czowieka na wiecie. Mwienie o spoecznej i politycznejodpowiedzialnoci spoecznoci midzynarodowej za zapewnienie poszano-wania zasad humanitarnych [wynikajcych z prawa praw czowieka i prawa

humanitarnego J.D.-P.] nie jest tak herezj, jak mogo si wydawa kilkadekad temu22. Stopie aprobaty spoecznoci midzynarodowej dla tegotwierdzenia jest dzi zdecydowanie wikszy ni w czasie, w ktrym uchwalanabya Karta NZ i przyjmowane konwencje genewskie. Javier Prez de Cullar,

byy Sekretarz Generalny ONZ potwierdza takie stanowisko uwaajc, e napastwa naoony jest kolektywny obowizek niesienia pomocy w czasie klsk

humanitarnych23. Zgromadzenie Oglne ONZ w rezolucji z 19 grudnia 1991

r. (nr 46/182) wprost stwierdzio, e podstawowa odpowiedzialno za ochro-n praw czowieka spoczywa na rzdach pastw24. W Deklaracji o prawach i

obowizkach jednostek, grup i organw spoecznych odnonie do promocji iochrony uniwersalnie uznanych praw czowieka i podstawowych wolnoci,przyjtej przez Zgromadzenie Oglne NZ 9 grudnia 1998 r. jako rezolucja nr

53/144, obowizek ten zosta rozszerzony na wszystkich czonkw spoecz-noci midzynarodowej.

Za obowizkiem ochrony (responsibility to protect R2P) jako rozwizaniemdylematw pomidzy ochron praw czowieka a suwerennoci i nieingerencjw wewntrzne sprawy pastw opowiedziaa si take Midzynarodowa Komisja

ds. Interwencji i Suwerennoci Pastw (ICISS), ktra stwierdzia, e obowizekochrony ludnoci jest now zasad midzynarodowego prawa zwyczajowego25,widoczn zarwno w praktyce pastw, jak i organizacji midzynarodowych. Ten

obowizek ochrony, wedug G. Evansa wspprzewodniczcego ICISS, jest:koncepcj parasola (umbrella concept), ktry obejmuje trzy elementy: zapobie-ganie naruszeniom praw czowieka (responsibility to prevent), reagowanie na nie(responsibility to react) i odbudow po ich zaistnieniu (responsibility to rebuild)26.Jest on towarzyszcym mechanizmem midzynarodowym, uruchamianym w

sytuacji, gdy pastwo, na ktrego terytorium dokonywane s masowe ataki na

ludno cywiln nie wywizuje si lub nie chce si wywizywa z naoonego

na nie podstawowego obowizku zagwarantowania poszanowania godnoci ipraw osb podlegajcych jego jurysdykcji.

22 L. B o i s s o n de C h a z o u r n e s, The collective responsibility of states to ensure respect forhumanitarian principles, w: Monitoring Human Rights in Europe. Comparing InternationalProcedures and Mechanisms, ed. A. Bloed, L. Leicht, M. Nowak, A. Rosas, Dordrecht 1993,s. 247.

23 Cyt. za: The State of the World Refugees 1993. The Challenge of Protection , Geneva 1994, s.75.

24 Rezolucja Zgromadzenia Oglnego ONZ powoujca DHA (Department of HumanitarianAffairs), UN Doc. A/RES/46/182.

25 The Responsibility to Protect, s. 74.26

G. E v a n s, op. cit., s. 6.


19/64



Koncepcja R2Pzostaa pozytywnie przyjta przez spoeczno midzyna-rodow i wczona do prac ONZ nad wzmacnianiem poszanowania dla praw

i godnoci czowieka. W 2005 r. wWorld Summit Declaration ZgromadzenieOglne ONZ potwierdzio, e kade pastwo ma obowizek ochrony wasnych

obywateli, a spoeczno midzynarodowa ma obowizek pomocy w ochronieludzi. Kade pastwo zobowizane jest do ochrony swych mieszkacwprzed ludobjstwem, zbrodniami wojennymi, czystkami etnicznymi oraz

zbrodniami przeciw ludzkoci. Odpowiedzialno ta obejmuje zapobieganietego rodzaju zbrodniom i zachcaniu do ich popeniania poprzez zastosowa-nie waciwych i koniecznych rodkw. Przyjmujemy t odpowiedzialnoi wyraamy wol zgodnego z ni dziaania. Spoeczno midzynarodowawinna w razie potrzeby zachca Pastwa i pomaga im w realizacji tegozobowizania, a take wspiera Narody Zjednoczone w tworzeniu zdolnociwczesnego ostrzegania. () Spoeczno midzynarodowa, poprzez Narody

Zjednoczone, jest rwnie zobowizana do uycia wszelkich waciwych rod-kw pokojowych, w tym rodkw dyplomatycznych i humanitarnych, zgodniez postanowieniami rozdziau VI i VII Karty, w celu pomocy w ochronie ludno-ci przed ludobjstwem, zbrodniami wojennymi, czystkami etnicznymi orazzbrodniami przeciw ludzkoci. W tym kontekcie wyraamy sw gotowo dopodjcia akcji zbiorowej, przeprowadzonej w odpowiednim czasie i w sposbzdecydowany, za zgod Rady Bezpieczestwa i w zgodzie z postanowieniami

Karty i jej rozdziau VII, na podstawie indywidualnej oceny kadego przypadku

i przy wsppracy z odpowiednimi organizacjami regionalnymi, gdy bdzie towaciwe, kiedy rodki pokojowe oka si niewystarczajce, a wadze krajowe

wyranie niezdolne do ochrony swej ludnoci przed ludobjstwem, zbrodnia-mi wojennymi, czystkami etnicznymi oraz zbrodniami przeciw ludzkoci27.Takie rozumienie potwierdzia Rada Bezpieczestwa w 2006 r. w rezolucji o

ochronie ludnoci cywilnej podczas koniktw zbrojnych28.W sytuacji masowych i powanych narusze praw czowieka obowizek

dziaania spoecznoci midzynarodowej jest szczeglnie duy, co pozostajew zgodzie z logik i wymogami spoecznego sumienia. To ujcie mona po-twierdzi poprzez przytoczenie art. 89 I Protokou dodatkowego do konwencji

genewskich: W przypadkach cikich narusze Konwencji lub niniejszego

protokou Wysokie Umawiajce si Strony zobowizuj si podj dziaanie,wsplnie lub oddzielnie, z Organizacj Narodw Zjednoczonych i stosowniedo Karty Narodw Zjednoczonych29.

Masowe i powane ataki na godno, nietykalno oraz bezpieczestwoludzi jako naruszanie podstawowych wartoci ludzkich, ale przede wszystkimjako nieprzestrzeganie zasad prawa midzynarodowego, powinny spotka

si z protestem i aktywnymi dziaaniami wszystkich czonkw spoecznocimidzynarodowej w ramach kolektywnej odpowiedzialnoci pastw.Sposb27 2005 World Summit Declaration, p.138 - 139, UN Documentation Ofce, UN Doc. A/RE -

S/60/1.28 Rezolucja Rady Bezpieczestwa ONZ nr 1674 z 28 kwietnia 2006 r., UN Doc. S/2006/1674.29

Konwencje Genewskie i ich protokoy dodatkowe....


20/64



reakcji pastw na konikty zbrojne i dokonywane w czasie ich trwania masoweataki na ludno cywiln przekonuje jednak, e pastwa, a take inni czonko-wie spoecznoci midzynarodowej, nie zawsze wywizuj si z naoonego nanich obowizku. W przyjtej przez uczestnikw wiatowej Konferencji Praw

Czowieka, ktra odbya si w 1968 r. w Teheranie, XXIII rezolucji stwierdzono,i powodem tego jest fakt, e: Pastwa-Strony Konwencji Genewskich czasemnie zdaj sobie sprawy ze spoczywajcego na nich obowizku podejmowania

krokw w celu zapewnienia poszanowania zasad humanitarnych przez inne

pastwa, we wszystkich okolicznociach, nawet gdy nie bior one [Pastwa-Strony] bezporedniego udziau w konikcie zbrojnym30.

Wydaje si jednak, e waciwsze byoby stwierdzenie, e pastwa czsto niechc sobie zdawa sprawy ze spoczywajcego na nich obowizku. wiadczy o tymrna ich reakcja na podobne naruszenia praw czowieka i prawa humanitarne-

go. Przykadem suy moe brak odpowiedniej reakcji na konikty ostatniego

dziesiciolecia, m.in. w Boni i Hercegowinie, Rwandzie, Czeczenii i Darfurze,spniona reakcja w przypadku Timoru Wschodniego i niemal paniczna nawydarzenia w Kosowie. Iain Guest, wsppracownik Wysokiego KomisarzaNZ ds. Uchodcw, komentujc dziaania Rady Bezpieczestwa wzgldemkoniktu w Boni i Hercegowinie stwierdzi, e polityczne starcia pomidzystaymi czonkami Rady Bezpieczestwa zabiy nadziej na powstrzymanieetnicznego nacjonalizmu i agresji. Natomiast w Rwandzie, wedug niego, na brak

reakcji zoya si ignorancja czonkw Rady. W obu przypadkach szczeglnie

widoczny sta si polityczny brak woli dziaania31. Ksztatujc swj sposbreakcji na naruszenia ludzkiego ycia, godnoci i praw pastwa kieruj si

gwnie realizacj wasnych interesw narodowych, a polityczny pragmatyzmpowoduje, e nie wywizuj si z obowizku reagowania. Nie s skonne do po-tpiania, a tym bardziej podejmowania aktywnych dziaa przeciwko pastwu

wanemu dla realizacji ich ywotnych interesw narodowych. Dowiadczeniepokazuje, e pastwa nie s skonne do interwencji przeciwko sojusznikom,zaprzyjanionym rzdom, wielkim mocarstwom lub pastwom znajdujcymsi w bezporedniej sferze wpyww wielkich mocarstw, niezalenie od tego jakle postpowayby ich rzdy32. Jednoczenie pastwa rzadko interweniuj wsytuacji, gdy kryzys wystpuje na obszarze, ktry jest odlegy geogracznie, mama warto strategiczn lub jest przedmiotem znikomego zainteresowania

ze strony mediw33. Wynikiem determinowania reakcji na naruszenia prawczowieka przez interesy polityczne jest stosowanie podwjnych standardw

oceny. Skutkuje ono rn kwalikacj analogicznych sytuacji, co umoliwiapostpowanie zgodne z biecymi interesami politycznymi. Pragmatyzm

30 Human Rights in Armed Conicts. Resolution XXIII adopted by the International Conferenceon Human Rights. Teheran 12 May 1968 [Prawa czowieka w czasie koniktw zbrojnych.Rezolucja XXIII przyjta przez Midzynarodow Konferencj ds. Praw Czowieka, Teheran 12maja 1968 r.], http://www.icrc.org/ihl.nsf/FULL/430?OpenDocument/.

31 I. G u e s t, Refugee Protection in a Lawless World, Human Rights Tribune 1999, nr 1, www.hri.ca/cftribune/templates, s. 5-7.

32 Humanitarian intervention, s. 12.33

Ibidem, s. 12.


21/64



polityczny powoduje, e nie tylko rzdy, ale i organizacje midzynarodowe,ktrych dziaanie jest uzalenione od politycznych decyzji ich czonkw, na

amanie praw ludzi reaguj bardzo poniewczasie, jeli w ogle dochodzi dopodjcia jakiejkolwiek reakcji. Przykadem takiej sytuacji jest wielokrotny

parali decyzyjny Rady Bezpieczestwa ONZ, spowodowany skorzystaniemprzez jednego ze staych czonkw z prawa weta. Znaczcym przykadem jestrwnie zaniechanie dziaa wobec koniktu w byej Jugosawii w pocztkachlat dziewidziesitych. Wydarzenia, ktre doprowadziy do wybuchu dziaa

zbrojnych w Sowenii, Chorwacji, a w kocu na znacznie wiksz skal wBoni i Hercegowinie, stay si w konsekwencji rdem cikich naruszepraw czowieka. Stao si tak nie dlatego, e spoeczno midzynarodowa niedysponowaa rodkami mogcymi zapobiec temu koniktowi. Przyczyn bybrak woli zastosowania owych rodkw, wynikajcy z wielu przyczyn, wrdktrych poczesne miejsce zajmuj partykularne interesy pastw decydujcych

o dziaaniach organizacji midzynarodowych34.Realizacja interesw narodowych pastw powoduje czsto, e nawet jeli

pastwa podejm reakcj, kwestia przestrzegania praw czowieka i poszano-wania dla nich w czasie negocjacji pokojowych schodzi na dalszy plan. Podczas

toczcych si rokowa dyplomatycznych w sprawie zakoczenia koniktu naterenie byej Jugosawii prawa czowieka byy w tym kontekcie traktowaneinstrumentalnie. Wykorzystywano je jako kolejny element nacisku dyplo-

matycznego. Negocjatorzy nie byli w stanie wycign adnych konsekwen-

cji z faktu, e podczas rokowa pokojowych miay miejsce systematycznenaruszenia praw czowieka35. Podobne komentarze pojawiy si odnonie do

porozumienia pokojowego z Dayton36, koczcego wojn w Boni i Hercego-winie (zwanego umow Miloevi Holbrooke): Przeciwnicy Holbrookeatwierdz jednak, e cena zapacona za ten podpis bya za wysoka. Wprawdzie

ukad koczy wojn, ale legalizowa zbrodnicze wypdzenia37.

Wspierajc prawo oraz obowizek przestrzegania, ochrony i promocjipraw czowieka organizacje midzynarodowe, w tym ONZ, postuluj i roz-

wijaj kultur ochrony praw czowieka. Jej elementami s: doprowadzeniedo przestrzegania przez strony koniktw zbrojnych prawa praw czowieka iprawa humanitarnego, reagowanie przez wszystkich czonkw spoecznocimidzynarodowej na z sytuacj ludnoci cywilnej podczas koniktw oraz

uruchamianie odpowiedniej ochrony, wynikajcej z przyjcia przez pastwaodpowiedzialnoci za poziom przestrzegania praw czowieka. Dziaania te srealizowane w duej mierze w ramach operacji pokojowych.

34 R. W i e r u s z e w s k i, Spoeczno midzynarodowa wobec masowych narusze praw czo-wieka w byej Jugosawii, Sprawy Midzynarodowe 1998, nr 3, s. 108.

35 R. W i e r u s z e w s k i, Case Study of the former Yugoslavia: the International Mechanisms,Their Efciency and Failures, w: Monitoring Human Rights in Europe. Comparing Interna-tional Procedures and Mechanisms, red. A. Bloed, L. Leicht, M. Nowak, A. Rosas, Dordrecht1993, s. 309.

36 Porozumienie parafowano w Dayton 21 listopada 1995 r., a podpisano w Paryu 14 grudnia1995 r.

37 E. F o l l a t h, Kosowo rekonstrukcja wojny, Forum z 2.04.2000 (przedruk za: Der Spiegel

z 3.01.2000), s. 14.


22/64




23/64



II. BIECY WYRAZ SOLIDARNOCI

1. Operacje pokojowe ONZ

Operacje pokojowe przez ponad 40 lat zimnej wojny byy jedynymi instru-mentami bezporedniego oddziaywania na obszarach koniktw zbrojnych.Powoane z inicjatywy Sekretarza Generalnego ONZ Daga Hammarskjlda

zastpiy niemal cakowicie niedziaajcy system interwencji zbrojnych.Kompetencja dana Radzie Bezpieczestwa na mocy art. 40 Karty NZ w postaci

moliwoci stosowania zarzdze tymczasowych (ktre nie maj charakterusankcji ani nie s rodkami przymusu poredniego i bezporedniego) zostaaprzeksztacona w rozbudowany system akcji militarnych. W efekcie wype-

niono luk pomidzy rozdziaami VI (pokojowe rozstrzyganie sporw) i VII

(akcje w razie zagroenia pokoju, naruszenia pokoju i aktw agresji) KartyNZ, a mechanizm operacji pokojowych nazwano rozdziaem VI i p Karty.

Pomimo zakoczenia dwublokowej rywalizacji operacje pokojowe pozostaj

najbardziej skutecznym mechanizmem tworzenia, utrzymywania i budowa-nia pokoju w koniktogennych regionach wiata i tym samym realizacji ideisolidarnoci oraz wykonywania obowizku ochrony praw czowieka.

Po zakoczeniu zimnej wojny tradycyjny ksztat operacji pokojowych

zakadajcy, i rozpoczcie operacji (rozmieszczenie si pokojowych) wymaga

zgody wszystkich stron koniktu, dziaanie misji nie narusza zasady bez-stronnoci wobec stron koniktu, a mandat operacji ogranicza prawo uycia

siy zbrojnej tylko do samoobrony, okaza si wysoce nieefektywny. Modelzimnowojennej operacji pokojowej odzwierciedla trzyetapowe postpowanieONZ. Dziaania rozpoczynaa dyplomacja prewencyjna, ktrej celem byo

zapobieenie wybuchowi koniktu. W razie jej niepowodzenia uruchamianoakcj tworzenia pokoju trwajc do momentu podpisania porozumienia ko-czcego dziaania zbrojne. Po nim inicjowano akcj utrzymywania pokoju, w

celu monitorowania przestrzegania porozumienia, gwnie przerwania ognia.

Mona uzna, e te dziaania nie przyczyniay si znaczco ani do rozwiza-nia koniktu ani ochrony ludnoci przebywajcej na jego obszarze. Jedyniezamraay konikt. Tradycyjnypeacekeeping(...) leczy raczejobjawy ni

rda koniktu38

. Wybuch nacjonalistycznych koniktw w latach dzie-widziesitych XX w. skutkujcych masowymi naruszeniami praw czowiekaobnay bezsilno tradycyjnych operacji pokojowych.

Dyskusje nad koniecznoci zmian oraz kryzysem operacji pokojowychONZ silnie rozgorzay po porakach w Somalii, Rwandzie oraz Boni i Her-cegowinie i zaowocoway przekonaniem o koniecznoci reformy ONZ. Zamilowe kroki na drodze wprowadzenia reformy uzna naley: 1) Report of thePanel on United Nations Peace Operations, zwany Raportem Brahimiego z2000 r., 2) Report of the Secretary-Generals High-level Panel on Threats, Chal-

38 Report of the Panel of UN Peace Operations (Brahimi report) [Raport Panelu ONZ ds. Operacji

Pokojowych. (tzw. Raport Brahimiego)], A/55/305 S/2000/809, Part II, s. 2.


24/64



lenges and Change: A more secure world: Our shared responsibilityz 2004 r.;3) Peace operations 2010 reform strategyz 2005 r. oraz 4) United NationsPeace Operations. Principles and Guidelines, nazywany w skrcie CapstoneDoctrinez 2008 r.39 Obchodzc jubileusz szedziesiciolecia operacji poko-

jowych w 2008 r., ONZ wdraao rwnoczenie ostatni etap reformy: funda-mentaln przebudow Departamentu Operacji Pokojowych (Department ofPeacekeeping Operations DPKO) i uruchomienie dziaania DepartamentuWsparcia Terenowego (Department of Field Support DFS). Celem reformyjest zagwarantowanie efektywnoci i skutecznoci oddziaywania na obszarobjty koniktem oraz pena realizacja mandatu misji poprzez wzmocnieniekoordynacji dziaa i wsppracy midzy wszystkimi midzynarodowymi

aktorami obecnymi na obszarze operacji. Jednym z gwnych priorytetwdziaania obok zdecydowanego usprawnienia funkcjonowania dziaa z za-kresu zapobiegania koniktom Sekretarza Generalnego ONZ Ban Ki-moona

stao si wzmocnienie zdolnoci ONZ do odgrywania jak najpeniejszej roliw dziedzinie tworzenia, utrzymywania oraz budowania pokoju 40.

Podstawowe rnice pomidzy obecnie uruchamianymi operacjami a mi-sjami zimnowojennymi, oprcz zdecydowanie lepszej koordynacji i wsparcia

operacji, to: zatarcie podziaw pomidzy rnymi rodzajami operacji, zwik-

szenie zakresu zada, ktre wpisywane s do mandatw misji, podwaeniekoniecznoci zachowywania zasady rwnego traktowania stron koniktu orazpodwaenie zakazu uycia siy inaczej ni w samoobronie.

Trzy podstawowe rodzaje operacji: peacemaking tworzenie pokoju(cznie z conict prevention zapobieganiem koniktom),peacekeeping

utrzymywanie pokoju orazpeace-building budowanie pokoju41, w warunkachwspczesnych, nieustrukturalizowanych, gwnie niemidzynarodowychkoniktw zbrojnych zazwyczaj przenikaj si i przeradzaj w komplekswielostronnych, wielopaszczyznowych operacji polityczno-wojskowych.Podczas trwania koniktu zbrojnego fundament stanowipeacekeeping, jednakwplecione w niego zostaj znaczce elementypeace-building, a wic dziaaniaz zaoenia krtkoterminowe wspierane s przez dugofalowe inicjatywy, co masuy likwidacji przyczyn, a nie tylko przejaww koniktw. Rwnoczeniecay czas prowadzone s dziaania z zakresupeacemakingmajce zapobiegai wycisza agresywne dziaania stron.

Wrd zada i celw obecnych operacji wykraczajc poza ramy zimno-wojennych akcji w celu przywrcenia pokoju i bezpieczestwa, obejmujcych

39 1) A/55/305 S/2000/809, 21 August 2000; 2) A/59/565, 2 December 2004; 3) A/60/696, 24February 2006; 4) United Nations Peace Operation. Principles and Guidelines, DPKO, app. byJ.-M. Guhenno, New York 2008.

40 Peacekeeping restructures to strengthen eld operations, United Nations Peace Operations.Year in Review 2007, s.7.

41 Brahimi report Zgodnie z klasycznym ujciem operacje tworzenia pokoju s uruchamianeodnonie do trwajcych koniktw i obejmuj dziaania dyplomatyczne oraz mediacje w celuich powstrzymania lub przerwania. Operacje utrzymywania pokoju oznaczaj gwnie akcjerozdzielenia si zbrojnych i powstrzymywania wymiany ognia. Operacje budowania pokojupolegaj na odbudowie podstaw gospodarczego, spoecznego i politycznego funkcjonowania

obszaru postkoniktowego.


25/64



nadzorowanie rozdzielenia si zbrojnych stron koniktu oraz monitorowanieprzerwania wymiany ognia znalazy si m.in. ochrona ludnoci cywilnejpodczas trwajcych koniktw zbrojnych, oar i potencjalnych oar, w tymewakuacja ludnoci i zagwarantowanie jej bezpieczestwa, np. poprzez rozdzie-

lenie walczcych stron lub tworzenie stref bezpiecznych, wspieranie pomocyhumanitarnej, restauracja pokoju w regionie, pomoc w ustanowieniu lokalnychwadz, w tym nadzorowanie wyborw. Cho zadania z zakresu prawa praw

czowieka i prawa humanitarnego miay ju operacje inicjowane na pocztku lat

dziewidziesitych ubiegego stulecia, dopiero w II poowie pierwszej dekadyXXI w. udao si uruchomi w peni skoordynowane operacje, w ktrych ochrona

ludzi, ich ycia, godnoci i praw zacza stawa si efektywna. Do pierwszychoperacji prowadzonych w celach humanitarnych nale: UNOMOZ(UnitedNations Operation in Mozambique), prowadzona w latach 1992-1994, ktrejmandat zobowizywa onierzy do ochrony, koordynacji i obserwacji pomocy

humanitarnej; UNTAG (United Nations Transition Assistance Group) wNamibii, prowadzona w latach 1989-1990, ktrej zadania obejmoway take

nadzorowanie powrotu uchodcw oraz przebiegu wyborw; UNAMIR (UnitedNations Assistance Mission for Rwanda) z lat 1993-1996, ktrej zadania zakada-y ochron pomocy humanitarnej, ochron ludnoci cywilnej i uchodcw oraztworzenie stref ochronnych; UNTAC(United Nations Transitional Authorityin Cambodia) z lat 1992-1993, w ktrej na onierzy naoono obowizek nad-zorowania przestrzegania praw czowieka, procesu repatriacji i osiedlania si

uchodcw; UNPROFOR(United Nations Protection Force) w byej Jugosawii,ktra w latach 1992-1995 miaa zapewnia demilitaryzacj i ochron ludnoci w

strefach bezpieczestwa; a take UNOMIL(United Nations Observer Mission inLiberia), ktrej zadaniem w latach 1993-1997 bya obserwacja i informowanie oprzypadkach amania praw czowieka oraz wspieranie pomocy humanitarnej.

Proces rozwaa nad zakresem dziaa na rzecz ochrony ludzi podczas operacji

pokojowych zaowocowa przyjciem przez Rad Bezpieczestwa 15 marca 2002 r.Aide Memoire. Rada okrelia w nim rne rodzaje podanych dziaa czonkwmisji pokojowej. Zaznaczya jednak, e ze wzgldu na specyk poszczeglnychkoniktw nie jest to konkretny plan, a jedynie wskazwki dziaania. Wrd zadaprzewidzianych do realizacji przez siy pokojowe znalazo si:

odseparowanie cywilw od walczcych si realizowane np. poprzezzapewnienie zewntrznego i wewntrznego bezpieczestwa w obozach dlauchodcw;

ochrona kobiet przed dyskryminacj, przemoc, gwatami i innymi for-mami wykorzystania seksualnego m.in. przez uatwianie dostpu kobiet docentrw pomocy i do miejsc schronienia;

ochrona dzieci m.in. poprzez przeciwdziaanie rekrutacji dzieci do sizbrojnych, dziaania na rzecz demobilizacji dzieci-onierzy, czenie rodzin;

zapewnienie dostpu pomocy humanitarnej do grup osb szczeglniewraliwych realizowane m.in. poprzez uatwianie dostarczania pomocy,prowadzenie rozmw ze wszystkimi stronami koniktu;


26/64



minimalizowanie negatywnego, niepodanego wpywu sankcji midzy-narodowych na ludno cywiln m.in. poprzez zwolnienia humanitarne zreimu sankcji;

zapewnienie bezpieczestwa personelowi organizacji humanitarnych;

wzmacnianie stabilizacji m.in. poprzez rozbrojenie, demobilizacji reintegracj czonkw si zbrojnych42.

Poszerzajcy si zakres zada odnonie do ochrony praw i godnoci czo -wieka, a jednoczenie zatrwaajcy wzrost atakw na ludno cywiln podczaskoniktw zbrojnych wywoa dyskusj nad prawem do uycia siy wzgldemjednej ze stron koniktu i tym samym rezygnacji przez siy pokojowe z neu-tralnoci. Szczeglnie silne gosy krytyki odezway si po dokonanym przezSerbw ataku na stref bezpieczestwa ONZ w Srebrenicy. Holenderscy o-

nierze ograniczeni prawem uycia siy jedynie w samoobronie stali si bezsil-

nymi wiadkami masowych zbrodni dokonywanych na ludnoci cywilnej. Nie

ulega wtpliwoci, e zgodnie z Raportem Brahimiego onierze uczestniczcyw operacjach pokojowych ONZ musz by zdolni do wypenienia swojego

mandatu profesjonalnie i z powodzeniem. To oznacza, e jednostki militarneNarodw Zjednoczonych musz by zdolne do obrony siebie, innych kompo-

nentw misji i mandatu misji43. Uznania koniecznoci uycia siy nie naleyjednak utosamia z rezygnacj z bezstronnoci, ale raczej z porzuceniemprzez oddziay Narodw Zjednoczonych neutralnoci i uwzgldnieniem wsposobie traktowania stron koniktu kto jest agresorem oraz kto dopuszczasi masowych i powanych atakw na ludno cywiln. Uycie siy nie za-przecza take pokojowemu celowi operacji, mimo e dezawuuje jej pokojowy

charakter. Naley uzna bowiem, e suy przywrceniu jednej z podstaw po-koju, jak jest poszanowanie praw i godnoci czowieka. Zgodnie z RaportemBrahimiego: Zasady angaowania si nie powinny ogranicza oddziaw do

odpowiedzi uderzenie za uderzenie, ale powinny pozwala na wystarczajcodpowied dla uciszenia rde miertelnego ognia (...) lub dla ochrony ludzi,za ktrych s odpowiedzialne, i, w szczeglnie niebezpiecznych sytuacjach,

nie powinnyzmusza oddziaw Narodw Zjednoczonych do przekazywa-nia inicjatywy atakujcym ich44. Odpowiednie dostosowanie mandatu si

pokojowych do szczeglnych cech konkretnego koniktu (w tym przyznanieprawa uywania siy) wydaje si determinujce dla sukcesu w postaci udanej

ochrony ludnoci cywilnej. Misja w Rwandzie (UNAMIR), w ktrej mandat byzbyt ograniczony, poniosa sromotne asko. Na mocy porozumienia z Aruszypodpisanego w sierpniu 1993 r., koczcego trzyletni wojn domow, rolmidzynarodowych si pokojowych ograniczono tylko do zapewniania ogl-

nego bezpieczestwa pastwa. Rada Bezpieczestwa zawya j dodatkowo

42 UN Security Council Presidential Statement. Aide Memoire for the consideration of issuespertaining to the protection of civilians during the Security Councils deliberation of peace-keeping mandates [Owiadczenie Przewodniczcego Rady Bezpieczestwa NZ. Memorandumz obrad Rady Bezpieczestwa dot. mandatw misji pokojowych w sprawie rozwaenia kwestiizwizanych z ochron ludnoci], UN Doc. S/PRST/2002/6.

43Brahimi report, Part II, s. 7.44

bidem, s. 7.


27/64



do zapewniania bezpieczestwa jedynie wok Kigali, zrezygnowaa ponadtoz naoenia na czonkw misji, zawartego w porozumieniu z Aruszy, zadania

rozbrajania zmilitaryzowanych grup. Rada zdecydowaa o uruchomieniutradycyjnej, silnie ograniczonej operacjipeacekeeping45. Czonkowie misji

nie majc kompetencji do uycia siy, mimo e by to warunek niezbdny dlamoliwoci ochrony ludnoci cywilnej, podobnie jak w Boni i Hercegowinie,nie zapobiegli ludobjstwu.

Przyznanie w mandacie oddziaom pokojowym prawa uywania siy

w ocenie krytykw wywouje du grob subiektywizmu i dowolnoci dzia-ania. Nie sposb zaprzeczy, e potencjalnie takie zagroenie istnieje, jednak

bez przyznanej moliwoci uycia siy oddziay pokojowe, majce w ramachswoich zada ochron ludnoci cywilnej, nie s w stanie jej realizowa. Pra-wo uywania siy podczas takich akcji jest jednym z warunkw skutecznocidziaania. Raport Brahimiego stwierdza, e okrelenie w mandacie zgody na

uycie siy oznacza wiksze siy, lepiej wyposaone i bardziej kosztowne,ale umoliwia wiarygodne odstraszanie zagroenia, w przeciwiestwie do

symbolicznej i niezagraajcej obecnoci, ktra charakteryzowaa tradycyjnypeacekeeping46.

Rozszerzenie zakresu zada oraz zmiana tradycyjnych cech akcji pokojo-

wych sprawiy, e koniecznym warunkiem skutecznego prowadzenia operacjistaa si wielostronna wsppraca organizacji midzynarodowych (midzyrz-

dowych i pozarzdowych) oraz ich wyspecjalizowanych agend dziaajcych w

stree koniktu. Wzajemne wsparcie jest szczeglnie wymagane w przypadkudziaa na rzecz ochrony praw czowieka.

W pierwszych operacjach z dziedziny praw czowieka, przeprowadzonych pozakoczeniu zimnej wojny, nie funkcjonoway adne formalne zwizki pomi-dzy czonkami operacji pokojowych a przedstawicielami organw ONZ odpo-

wiedzialnych za kontrol stopnia przestrzegania praw czowieka. Ian Martin

podsumowa, e cztery pierwsze operacje, ktre dotyczyy ochrony praw czo-wieka: w Salwadorze, Gwatemali, na Haiti i w Kambody, byy przygotowane

przez Departament Polityczny ONZ w wirtualnej izolacji od mechanizmwpraw czowieka i wsparcia personelu Centrum Praw Czowieka w Genewie47,

mimo e specjalni przedstawiciele Komisji Praw Czowieka pracowali w tych

pastwach. Utworzony decyzj Zgromadzenia Oglnego NZ z 20 grudnia 1993

r. urzd Wysokiego Komisarza NZ ds. Praw Czowieka (United Nations HighCommissioner for Human Rights OHCHR) z tego powodu zacz prowadzirwnolegle wasne operacje wzmacniajce poszanowanie dla praw czowieka(pierwsz bya Human Rights Field Operation in Rwanda HRFOR). Rosncawsppraca pomidzy organami ONZ zaowocowaa wczeniem pracownikw

organw ochrony praw czowieka w skad czonkw operacji pokojowych, m.in.

45 L. M e l v e r n, The Security Council: behind the scenes, International Affairs 2001, nr 1, s.104.

46 Report of the Panel of UN Peace Operations, Part II, s. 7.47 I. M a r t i n,A New Frontier: The Early Experience and Future of International Human Rights

Field Operations, Netherlands Quarterly of Human Rights 1998, nr 2, s. 122.


28/64



wUNAVEM III(United Nations Angola Verication Mission, przeksztaconapniej wMONUA), dziaajcej od 1995 r., i UNOMIL.

Model operacji pokojowych obejmujcych ochron praw czowieka kszta-towa si przez kilkanacie lat. Byy Wysoki Komisarz ds. Praw Czowieka

Jos Ayala-Lasso w raporcie Budowanie partnerstwa dla praw czowiekastwierdzi, oceniajc stan na pocztku 1997 r., e: W niektrych krajachposzanowanie praw czowieka zapewniane jest w ramach autonomicznego

projektu, w innych za s one czci szerszego zaangaowania Narodw Zjed-noczonych, tak jak w Programie praw czowieka ONZ dla Abchazji i Gruzji.Pewne operacje cz w sobie funkcje wspierania i monitoringu, podczas gdy

inne posiadaj mandat umoliwiajcy jedynie udzielenie wsparcia technicz-

nego48. W obecnych operacjach zadania ochrony ludnoci przed atakami orazmonitorowania przestrzegania praw i podstawowych wolnoci s wpisywanedo mandatu misji. Mimo to nadal aktualne pozostaj wytyczne Iana Martina

(szefa HRFOR) odnonie do podstawowych komponentw, ktre powinnyby wbudowane w konstrukcj mandatu operacji pokojowej, by skutecznie

dziaaa na rzecz ochrony i wspierania poszanowania dla praw czowieka.Analizujc sposb prowadzenia i organizacji operacji ONZ wyrni on pi

podstawowych elementw: dziaalno NZ na rzecz wzmocnienia poszanowania dla praw czowieka

musi by czci szerokiej strategii budowania pokoju i wspierania tranzycji; monitoring i raporty na temat praw czowieka musz by wolne od poli-

tycznych naciskw; musi istnie efektywna koordynacja i funkcjonowa cise wspdziaanie

pomidzy czonkami operacji utrzymywania pokoju oraz pomidzy organiza-cjami dziaajcymi w rejonie koniktu;

dziaania w dziedzinie praw czowieka musz uzyska profesjonalnpomoc oraz wsparcie i by koordynowane w ramach rnych mechanizmwsystemu ochrony praw czowieka ONZ;

operacja NZ musi uzyskiwa efektywne administracyjne i logistycznewsparcie, przy czym dziaania na rzecz praw czowieka powinny by prioryte-towe49.

Powizanie operacji peacekeepingz operacjami odbudowy i stabilizacjiregionu (pastwa) po konikcie daje zwikszone w stosunku do klasycznych

operacji pokojowych szanse trwaego wprowadzenia pokoju, a wic gruntownejpoprawy sytuacji ludnoci. Rozbudowanie operacji utrzymywania pokoju,uwzgldniajce potrzeb wzmacniania poszanowania dla praw czowieka, atake rozszerzenie praw onierzy misji o moliwo uycia siy w obronie lud-noci cywilnej, daje nadziej na skuteczniejsz ochron godnoci, nietykalno-ci i bezpieczestwa ludzi w czasie koniktu zbrojnego, tym bardziej e zgodnieze sowami K. Annana: Prawa czowieka s zasadniczym elementem wysikw

48 Report of the High Commissioner for Human Rights: Building a partnership for human rights[Raport Wysokiego Komisarza ds. Praw Czowieka: Budowanie partnerstwa na rzecz prawczowieka] z 24 lutego 1997 r., UN Doc. E/CN.4/1997/98, p. 29, s. 11.

49

I. M a r t i n, op. cit., s. 136.


29/64



peacemakingipeace-building, i powinny by stosowane w kontekcie operacjihumanitarnych50. Jednak podstawowym warunkiem skutecznoci operacjipokojowej jest rapid response szybka odpowied na masowe naruszenia prawczowieka. Podstawowym bdem w ksztatowaniu operacji pokojowych ONZ

w latach dziewidziesitych XX w. byo zbyt pne i za bardzo ograniczonereagowanie na przypadki amania prawa midzynarodowego. Niezdecydowa-nie, brak politycznej woli dziaania i niech do ponoszenia kosztw operacji

najtragiczniej skoczya si w Rwandzie, cho wiele koniktw, szczeglnieafrykaskich m.in. w Sierra Leone krwawoci i okruciestwem wobecludnoci cywilnej dorwnywao koniktowi pomidzy Tutsi i Hutu.

Misje pokojowe ONZ s najszerzej prowadzonymi operacjami. Obejmujzasigiem cay wiat oraz wszystkie rodzaje dziaa midzynarodowych:peace-making,peackeepingipeace-building. Od czasu podjcia pierwszej operacji w1948 r. ONZ przeprowadzia 68 operacji utrzymywania pokoju. Wedug stanu

na 30 wrzenia 2008 r. ogem prowadzonych byo 16 operacji peacekeeping(Departament Operacji Pokojowych ONZ prowadzi dodatkowo trzy misje

polityczne: UNAMA, UNOSILi BINUB). Brao w nich cznie udzia 111 612personelu, z czego personel umundurowany liczy 88 754 osb (74 656 onierzy,

11 529 policjantw i 2596 obserwatorw wojskowych). W 12 operacjachpeace-makingipeace-building(wedug stanu na 30 wrzenia 2008 r.) uczestniczyo3750 osb (personel umundurowany liczy 352 osoby)51.

Tabela 1Obecne operacje pokojowe ONZ z kategorii misjipeacekeeping stan na

30 wrzenia 2008 r.

United Nations Truce Supervision Organization UNTSO;United Nations Military Observer Group in India and Pakistan UNMOGIP;United Nations Peacekeeping Force in Cyprus UNFICYP;United Nations Disengagement Observer Force UNDOF;United Nations Interim Force in Lebanon UNIFIL;United Nations Mission for the Referendum in Western Sahara MINURSO;United Nations Observer Mission in Georgia UNOMIG;United Nations Interim Administration Mission in Kosovo UNMIK;United Nations Organization Mission in the Democratic Republic

of the Congo MONUC;United Nations Mission in Liberia UNMIL;

United Nations Operation in Cte dIvoire UNOCI;United Nations Stabilization Mission in Haiti MINUSTAH;United Nations Mission in the Sudan UNMIS;United Nations Integrated Mission in Timor-Leste UNMIT;African Union/United Nations Hybrid operation in Darfur UNAMID;United Nations Mission in the Central African Republic and Chad MINURCAT.

rdo: Opracowanie wasne.

50 Renewing the United Nations: A Program for Reform. Report of the Secretary-General, 14 July1997, UN. Doc. A/51/950. s. 54.

51

DPKO Background Note, http://www.un.org/Depts/dpko/dpko/.


30/64



Tabela 2Obecne operacje pokojowe ONZ z kategorii misjipeacemakingi peace-building stan na 30 wrzenia 2008 r.

United Nations Political Ofce for Somalia UNPOS;United Nations Peacebuilding Support Ofce in Guinea-Bissau UNOGBIS;Ofce of the United Nations Special Coordinator for the Middle East UNSCO;United Nations Peacebuilding Ofce in the Central African Republic BONUCA;Ofce of the United Nations Special Coordinator for Lebanon UNSCOL;Ofce of the Special Representative of the Secretary-General

for West Africa - UNOWA;United Nations Assistance Mission in Afghanistan UNAMA;United Nations Assistance Mission for Iraq UNAMI;United Nations Integrated Ofce in Sierra Leone UNIOSIL;United Nations Integrated Ofce in Burundi - BINUB;United Nations Mission in Nepal UNMIN;United Nations Regional Centre for Preventive Diplomacy

for Central Asia UNRCCA Special.

rdo: Opracowanie wasne.

2. Misje NATO52

W wyniku redenicji roli NATOw latach dziewidziesitych XX w.Sojusz sta si najwaniejszym stabilizatorem bezpieczestwa w regionie

euroatlantyckim. Ewolucja uczestnictwa NATO w operacjach pokojowych,ktra rozpocza si od owiadczenia woli uczestniczenia w operacjach po-kojowych prowadzonych przez KBWE wyraonego 4 czerwca 1992 r.53 oraz

przez ONZ wyraonego 17 grudnia 1992 r.54, doprowadzia do przyjcia przezSojusz obowizkw wykraczajcych poza ramy konstytuujcego organizacj

Traktatu Waszyngtoskiego. W efekcie rozszerzenia zada oraz zgody Soju-

szu na prowadzenie misji poza terytorium pastw czonkowskich, wyraonejw Rzymskiej deklaracji o pokoju i wsppracy z 8 listopada 1991 r., NATO

zdecydowanie wykroczyo poza typow dziaalno organizacji zbiorowejsamoobrony, zaczynajc przyjmowa rol organizacji bezpieczestwa zbioro-

wego. Proces ten wzmacniaa szeroka wsppraca z pastwami spoza sojuszu,szczeglnie w ramach Partnerstwa dla Pokoju (PdP) i Euroatlantyckiej Rady

Partnerstwa (EACP).Postpujca etapowo ewolucja zaangaowania NATOw operacje pokojowe

uwidocznia si na przykadzie regionu byej Jugosawii, szczeglnie Boni i

52 Jako operacje pokojowe nie s traktowane dziaania obronne Sojuszu: misjaAir Policingw kra-jach batyckich oraz antyterrorystycznaActive Endeavour, ktrej zadaniem byo patrolowanie

wd Morza rdziemnego.53 Ministerial Meeting of the North Atlantic Council, Oslo 4 June 1992. Final Communiqu,

informacja dla prasy z 4 czerwca 1992 r., NATO Doc. M-NAC-1 (92)105, s. 2.54 Ministerial Meeting of the North Atlantic Council, Brussels 17 December 1992. Final Com-

muniqu, informacja dla prasy z 17 grudnia 1992 r., NATO Doc. M-NAC-2(92)109, s. 2.


31/64



Hercegowiny. Pierwsza operacja Sojuszu podczas tego koniktu zbrojnego,prowadzona wsplnie z UZE, polegaa na monitorowaniu (przez lotnictwo i

marynark) przestrzegania zakazu dostaw broni do objtych embargiem RadyBezpieczestwa ONZ byych republik Jugosawii. Stopniowo NATO rozszerzyo

swoj dziaalno w tym zakresie, dokonujc inspekcji, zatrzyma i zawracaniana Adriatyku statkw amicych embargo oraz monitorujc strefy zakazu lotwnad Boni i Hercegowin (wykonujc to zadanie zgodnie z rezolucj Rady Bez-pieczestwa ONZ nr 816 z 1992 r. 28 lutego 1994 r. myliwce NATO zestrze-liy naruszajce zakaz lotw cztery samoloty wojskowe Serbw boniackich). 9lutego 1994 r. Rada Pnocnoatlantycka NATO zagrozia przeprowadzeniem

nalotw na ostrzeliwujce Sarajewo oddziay Serbw boniackich. Dwa miesicepniej Rada zdecydowaa o rozszerzeniu ochrony na wszystkie miasta, ktrezostay ustanowione strefami bezpieczestwa. Mimo e do atakw na oddziay

ostrzeliwujce Sarajewo nie doszo, decyzja NATO stanowia wany krok w

kierunku zwikszania dziaa na rzecz ochrony ludnoci cywilnej podczaskoniktw zbrojnych. Zasadnicz decyzj podjt wobec nieskutecznocidziaa si ONZ byo postanowienie europejskich sojusznikw z NATO outworzeniu Si Szybkiego Reagowania w liczbie 14 tys. onierzy (w ich skad

weszy gwnie oddziay brytyjskie i francuskie). 25 lipca 1995 r. po ludobj-

stwie dokonanym w Srebrenicy NATO zdecydowao o wysaniu ich do Bonidla obrony ludnoci cywilnej przebywajcej w strefach bezpieczestwa orazochrony pomocy humanitarnej. Pomidzy 28 sierpnia a 17 wrzenia 1995 r. na zlecenie Sekretarza Generalnego ONZ Sojusz przeprowadzi 3515 nalotwlotniczych na oddziay Serbw, niszczc m.in. zapasy amunicji, broni i wzy

komunikacyjne oraz zmuszajc ich do zaprzestania walki.NATO podczas konfliktu w Boni i Hercegowinie przebyo drog od

podmiotu wspierajcego wysiki ONZ do gwnego inicjatora dziaa wy-

muszajcych zakoczenie walk i zaniechanie atakw na ludno cywiln.Po zakoczeniu koniktu Rada Bezpieczestwa ONZ w rezolucji nr 1031z 1995 r. powierzya NATO kierowanie operacj Joint Endeavourorganizo-wan w celu stabilizacji sytuacji w Boni i Hercegowinie oraz nadzoru nadwprowadzaniem w ycie porozumienia pokojowego z Dayton. Bya to pierw-

sza samodzielna operacja Sojuszu, ktr mona zinterpretowa jako pene

przejcie odpowiedzialnoci przez NATO za wprowadzenie pokoju w Boni i

Hercegowinie. Odzwierciedleniem tej odpowiedzialnoci bya dalsza aktyw-no pod dowdztwem NATO si implementacyjnych IFOR(ImplementationForces) oraz si stabilizacyjnych SFOR(Stabilisation Forces) upowanionychdo uycia siy. SiyIFORzostay rozmieszczone 16 grudnia 1995 r. w liczbie60 tys. osb. Wypeniy swoje zadanie we wrzeniu 1996 r. w momencie po-kojowego przeprowadzenia wyborw w Boni. 20 grudnia 1996 r. (nastpnegodnia po wyganiciu mandatu IFOR) na mocy rezolucji Rady BezpieczestwaONZ nr 1088 z 1996 r. w liczbie zmniejszonej do 31 tys. onierzy rozpoczyswoje dziaanie pod dowdztwem NATO siySFOR. Ich podstawowymizadaniami byo utrzymanie stabilnoci i spokoju oraz wspieranie efektywnego


32/64



funkcjonowania na obszarze postkoniktowym innych organizacji midzy-narodowych. Trzykrotnie przebudowano siySFOR(w 1999, 2002 i 2004 r.),zmniejszajc ich liczebno do 32 tys., 19 tys. i ostatecznie do 7 tys. onierzy.W ich skad (uwzgldniajc cay okres dziaania SFOR) wchodziy pastwa

NATO: Belgia, Bugaria, Czechy, Dania, Francja, Grecja, Hiszpania, Holan-dia, Islandia, Kanada, Luksemburg, Niemcy, Norwegia, Polska, Portugalia,Rumunia, Sowacja, Sowenia, Stany Zjednoczone, Wgry, Wielka Brytania,

Wochy, Turcja, oraz spoza Sojuszu: Albania, Argentyna, Austria, Chile, Es-

tonia, Finlandia, Litwa, otwa, Maroko, Rosja i Szwecja, a take dodatkowopoprzez indywidualny udzia onierzy w kontyngencie Wielkiej Brytanii:

Australia i Nowa Zelandia. Dziaanie SFORzakoczyo si 2 grudnia 2004 r.przekazaniem obowizkw misji Unii Europejskiej EUFOR.

Kolejny znaczcy krok w wykonywaniu obowizku ochrony praw czo-

wieka NATOzrobio 24 marca 1999 r., decydujc o rozpoczciu interwencjihumanitarnej w Kosowie. Podjte dziaanie wykroczyo jednak poza katalogmidzynarodowo dopuszczalnych przedsiwzi. Ze wzgldu na brak auto-

ryzacji Rady Bezpieczestwa ONZ akcja NATO bya rozpoczciem wojny wcelu ochrony ludzi realizowaa cel wyznaczony w ramach obowizku ochronypraw czowieka, ale amaa inne postanowienia prawa midzynarodowego.

Pastwa NATO jednogonie popary t operacj.Dyskusja midzynarodowa nad dopuszczalnoci jednostronnych dziaa

pastw lub organizacji, wzmoona po interwencji zbrojnej w Afganistanie i

Iraku, doprowadzia do stwierdzenia na jubileuszowym 60. posiedzeniuZgromadzenia Oglnego NZ woli i prawa pastw do podejmowania akcji w

celu ochrony praw czowieka jedynie (!) poprzez dziaania Rady Bezpieczestwai w zgodzie z Kart NZ (2005 World Summit Declaration). Zbrojna aktywnopoza wasnymi granicami moe by prowadzona na zaproszenie rzdu pa-

stwa (operacje pokojowe) i/lub za zgod Rady Bezpieczestwa ONZ (operacjepokojowe i interwencje humanitarne). Nie ma jednake adnej pewnoci, eNATO w podobnej do kosowskiej sytuacji eksterminacji grupy etnicznej lub

narodowej szczeglnie gdyby doszo do niej w regionie euroatlantyckim niepodejmie jednostronnego dziaania.

Interwencja z 1999 r. przerodzia si w trwae zaangaowanie NATO w

utrwalanie pokoju w Kosowie, zgodnie z rezolucj Rady Bezpieczestwa ONZ,

ktra upowania Pastwa Czonkowskie oraz odpowiednie organizacje mi-dzynarodowe do ustanowienia midzynarodowej obecnoci w celu zapewnieniabezpieczestwa w Kosowie55. NATO zdecydowao o obecnoci w Kosowie wformie Kosovo Force KFOR. 7 grudnia 2007 r. decyzj ministrw spraw zagra-nicznych sojuszu obecno KFORw Kosowie zostaa przeduona do czasu, gdyRada Bezpieczestwa ONZ stwierdzi, e wypenia ona swoj misj.

Zadania realizowane przez KFOR, okrelone we wspomnianej rezolucjiRady Bezpieczestwa, s bezporednim wykonywaniem obowizku ochronyludzi. Nale do nich:

55

UN Doc. S/RES/1999/1244.


33/64



(a) Zapobieganie odnowieniu dziaa zbrojnych, utrzymywanie (a w ra-zie potrzeby narzucenie) zawieszenia broni, a take zapewnienie wycofania

z Kosowa federalnych i republikaskich si zbrojnych, policji i organizacjiparamilitarnych oraz uniemoliwienie im powrotu (...);

(b) Demilitaryzacja Armii Wyzwolenia Kosowa (UCK) i innych zbrojnychugrupowa tworzonych przez kosowskich Albaczykw;

(c) Stworzenie bezpiecznych warunkw umoliwiajcych: powrt do domu

uchodcw i osb wysiedlonych, obecno i dziaanie midzynarodowych or-ganizacji cywilnych, ustanowienie tymczasowych struktur administracyjnych,dostarczanie pomocy humanitarnej;

(d) Zapewnienie porzdku i bezpieczestwa publicznego do czasu przejciaodpowiedzialnoci za to zadanie przez midzynarodowe siy cywilne;

(e) Nadzorowanie operacji usuwania min do czasu przejcia odpowiedzial-

noci za to zadanie przez midzynarodowe siy cywilne, w razie potrzeby;

(f) Wspieranie w razie potrzeby dziaa midzynarodowych si cywilnychoraz zapewnienie koordynacji wasnych przedsiwzi z ich dziaaniami;

(g) Wypenianie obowizku monitorowania granic zgodnie z mandatem;(h) Zapewnienie ochrony oraz moliwoci swobodnego poruszania si

wasnym oddziaom, midzynarodowym siom cywilnym oraz pozostaym

organizacjom midzynarodowym56.Podczas swojej misji onierze KFORnie raz wykraczali poza wymienio-

ne wyej zadania, wspomagajc realizacj midzynarodowej misji cywilnejUnited Nations Interim Administration Mission in Kosovo UNMIK, m.in.bezporednio realizujc odbudow prowincji. Humanitarne uzasadnienie

wczeniejszej zbrojnej interwencji naoyo na sojusz szczeglny obowizekudzielenia pomocy oarom koniktu. NATO udzielio organizacyjnego ilogistycznego wsparcia organizacjom humanitarnym, ktre dziki niemu, re-

agujc na gigantyczny napyw uchodcw do pastw i regionw ssiadujcychz Kosowem, w wikszoci zdoay zapewni przybywajcej ludnoci schronie-nie oraz wystarczajc ilo ywnoci, wody i innej pomocy. W Albanii, gdzieschronio si okoo 445 tys. uchodcw, logistyczne wsparcie NATO w ramachoperacji Allied Harbour i misji AFORzdecydowao o powodzeniu pomocyhumanitarnej. onierze NATO m.in. zamontowali system nawigacyjny na

lotnisku w Tiranie, dziki ktremu moliwe byo przyjcie nawet 100 samo-

lotw dziennie; w Durres pogbili wejcie do portu, co pozwolio zwikszyruch statkw z 12 do 18 dziennie, zbudowali ponad 200 km drg, a samochody

uyczane przez nich organizacjom humanitarnym umoliwiay dystrybucjtysica ton pomocy humanitarnej dziennie57. W operacji KFORudzia bior24 pastwa NATO: Belgia, Bugaria, Czechy, Dania, Estonia, Francja, Gracja,

Hiszpania, Holandia, Litwa, Luksemburg, otwa, Niemcy, Norwegia, Polska,

56 Rezolucja Rady Bezpieczestwa ONZ z 10 czerwca 1999 r., UN. Doc. S/RES/1244, s. 3, tum.wasne.

57 A. M. F i t z - G e r a l d,C. F. A. W a l t h a l l An Integrated Approach to Complex Emergen-cies: The Kosovo Experience, The Journal of Humanitarian Assistance z 16.08.2001, http://

www.jha.ac/articles/a071.htm, s. 3.


34/64



Portugalia, Rumunia, Sowacja, Sowenia, Stany Zjednoczone, Turcja, Wgry,Wielka Brytania, Wochy, oraz 8 pastw nieczonkowskich: Armenia, Austria,

Finlandia, Irlandia, Moroko, Szwajcaria Szwecja, i Ukraina, w cznej liczbie14 759 onierzy (stan na 18 czerwca 2008 r.)

Rozpoczcie interwencji zbrojnej i bdcej jej konsekwencj pokojowejobecnoci KFORw Kosowie zbiego si z przyjmowaniem przez NATO no-wej strategii bezpieczestwa. Sojusz zadeklarowa w niej wol prowadzenia

operacji pokojowych, potwierdzajc swoj wspodpowiedzialno za pokji bezpieczestwo w stree euroatlantyckiej. Umieszczona w strategii wizjaoperacji pokojowych wyznaczya kierunek rozwoju operacji Sojuszu w na-

stpnych latach. Na konkretyzacj tej wizji miay wpyw kolejne operacje wMacedonii i przede wszystkim misja w Afganistanie.

Tekst rdowy 1

Koncepcja Strategiczna Sojuszu zatwierdzona przez Przywdcw Pastw iRzdw biorcych udzia w posiedzeniu Rady Pnocnoatlantyckiej w Wa-szyngtonie 23 i 24 kwietnia 1999 r. (fragmenty)

Od momentu zakoczenia zimnej wojny NATO odgrywa kluczow rol w procesiewzmacniania bezpieczestwa euroatlantyckiego. Wzrasta znaczenie polityczne Soju-szu, (...) poszerza si wsppraca z innymi organizacjami midzynarodowymi, a takezaangaowanie np. na Bakanach w dziaania majce na celu zapobieganie koniktomoraz zarzdzanie w sytuacjach kryzysowych, w tym za pomoc operacji pokojowych:wszystko to odzwierciedla denie NATO do ksztatowania rodowiska bezpieczestwaoraz do umacniania pokoju i stabilnoci w regionie euroatlantyckim.()Istotny wkad w zapewnienie euroatlantyckiego bezpieczestwa i stabilnoci wnosz

take Organizacja Narodw Zjednoczonych (ONZ), Organizacja Bezpieczestwa iWsppracy w Europie (OBWE), Unia Europejska (UE) oraz Unia Zachodnioeuropej-ska (UZE). Udzielanie wzajemnego wsparcia przez te organizacje stao si podstawrodowiska bezpieczestwa.Obowizek utrzymania midzynarodowego pokoju i bezpieczestwa spoczywa wgwnej mierze na Radzie Bezpieczestwa ONZ, ktra w sposb kluczowy przyczyniasi do zapewnienia bezpieczestwa i stabilizacji z regionie euroatlantyckim.()Unia Europejska podejmuje rwnie istotne decyzje, nadajc dalszy bieg swym wysikomukierunkowanym na wzmocnienie bezpieczestwa i obronnoci. Skutki tego procesuodczuwalne bd dla caego Sojuszu. Powinni si w niego wczy wszyscy Sojusznicyeuropejscy, bazujc na ustaleniach pomidzy NATO i UZE. Praca nad wspln polity-

k zagraniczn i bezpieczestwa (WPZiB) obejmuje tworzenie progresywnych ramwsplnej polityki obronnej. Tego typu polityka do ktrej stworzenia wzywa Traktat zAmsterdamu byaby zgodna ze wspln polityk bezpieczestwa i obrony ustanowionna podstawie Traktatu Waszyngtoskiego. Istotne z tego punktu widzenia dziaania tom.in. wczenie petersberskich zada UZE do Traktatu o Unii Europejskiej, a takerozwj bliszych wizi instytucjonalnych z UZE.Zgodnie z deklaracjami Szczytw z roku 1994 i ponownie z Berlina z roku 1996, Sojuszudziela penego poparcia dla tworzenia europejskiej tosamoci w zakresie bezpiecze-stwa i obrony (ESDI) w ramach NATO, udostpniajc wasne rodki i moliwoci napotrzeby operacji UZE. W tym celu NATO wraz z UZE nawizuj cis wsppracw zakresie wdraania kluczowych elementw ESDI na podstawie ustale z Berlina.W celu umacniania pokoju i stabilizacji w Europie i poza ni, Sojusznicy europejscypodnosz swoj zdolno dziaania, midzy innymi poprzez wzmacnianie potencjau


35/64



wojskowego. Zwikszenie potencjau i zakresu odpowiedzialnoci Sojusznikw euro-pejskich wzgldem bezpieczestwa i obronnoci przyczynia si do poprawy warunkwbezpieczestwa Sojuszu.()Na podstawie decyzji podjtych przez Sojusz w Berlinie w 1996 r. i pniej europej-

ska tosamo w zakresie bezpieczestwa i obrony bdzie nadal budowana w ramachNATO. Proces ten bdzie wymaga bliskiej wsppracy pomidzy NATO, UZE oraz wrazie potrzeby Uni Europejsk. Pozwoli Sojusznikom europejskim w sposb bardziejspjny i skuteczny przyczyni si do prowadzenia przez NATO misji i dziaa wynikaj-cych z naszych wsplnych zobowiza; wzmocni partnerstwo transatlantyckie; pozwoliSojusznikom europejskim na podejmowanie samodzielnych dziaa po rozpatrzeniusprawy w trybie indywidualnym i na zasadzie jednomylnoci dziki gotowoci Sojuszudo udostpnienia jego rodkw i moliwoci na potrzeby operacji, w ktre NATO nieangauje swoich si zbrojnych. Operacje takie bd mogy by prowadzone pod poli-tyczn kontrol i strategicznym przywdztwem UZE lub wedug innych ustale, przypenym zaangaowaniu wszystkich gotowych do dziaania Sojusznikw europejskich.()

Przyczyniajc si do zarzdzania sytuacjami kryzysowymi za pomoc operacji wojsko-wych, siy Sojuszu bd musiay stawi czoo szeregowi zrnicowanych podmiotw,zagroe, sytuacji i wymogw, m.in. zwizanych z kryzysami humanitarnymi. Niektreoperacje reagowania kryzysowego prowadzone w celach innych ni samoobrona (tzw.non-Article 5 crisis response operations) mog wiza si z wyzwaniami rwnie powanymijak misje w celu zapewnienia obrony zbiorowej.()Liczebno, gotowo, dostpno i rozmieszczenie si zbrojnych Sojuszu bd odzwier-ciedla jego zaangaowanie w prowadzenie obrony zbiorowej i operacji reagowaniakryzysowego niekiedy inicjowanych z krtkim wyprzedzeniem z dala od jednostekmacierzystych, a nawet poza terytorium pastw czonkowskich.rdo: The Alliances Strategic Concept Approved by the Heads of State and Govern-ment participating in the meeting of the North Atlantic Council in Washington D.C. on23rd and 24th April 1999, http://www.nato.int/docu/basictxt/, tum. wasne.

Operacje pokojowe w Macedonii, realizowane na prob prezydenta Ma-cedonii: miesiczna misja Essential Harvest, rozpoczta26 sierpnia 2001 r.,skupiajca si na rozbrajaniuNLA(National Liberation Army) i demilitaryzacjikraju; Amber Fox(Task Force Fox) rozpoczta 27 wrzenia 2001 r. i trwajcado 15 grudnia 2002 r., stabilizujca sytuacj w kraju oraz kontynuujca jejzadaniaAllied Harmony, ktrej mandat upyn 31 marca 2003 r. w wynikuprzekazaniaodpowiedzialnoci za pokj i stabilno misji Unii Europejskiej,

zakoczyy si sukcesem, a NATO wykazao zdolno realizowania zarwnozada z zakresupeacekeeping, jak ipeacemaking. Na uroczystoci rozpoczy-najcej operacj UE Lord Robertson, Sekretarz Generalny NATO stwierdzi:

Dwa lata temu Macedonii grozio widmo wojny domowej. Wydawao si, erozpad Jugosawii przyniesie kolejn po Boni i Kosowie seri tragicznychwydarze. Spoeczno midzynarodowa nie moga pozwoli na nadejcie ka-tastrofy. Nie mg na to pozwoli Sojusz Atlantycki. NATO stawio czoo swej

odpowiedzialnoci, podobnie jak podczas poprzednich kryzysw na Bakanach.Prosi Pan, Panie Prezydencie, o wsparcie NATO i my je zapewnilimy. Wramach operacji Essential HarvestNATO rozmiecio 4600 swoich onierzy,


36/64



ktrych zadaniem byo gromadzenie i niszczenie broni skadanej przez ulega-jce rozwizaniu grupy zbrojne. Operacja zakoczya si niewtpliwym sukce-

sem, stajc si wzorem skutecznego zarzdzania kryzysowego prowadzonegobezporednio na miejscu i zawsze w odpowiednim czasie. Kolejn operacj bya

Amber Fox. Oddziay NATO zapewniay ochron midzynarodowym ekipommonitorujcym proces wdraania porozumienia ramowego z Orhid. Po tymprzedsiwziciu, rwnie udanym jak poprzednie, nadszed czas na operacj

Allied Harmony, ktra polegaa na dalszym wspieraniu pracy ekip monito-rujcych oraz doradzaniu Rzdowi w kwestii przejcia odpowiedzialnoci zabezpieczestwo na terenie caego kraju. (...) Wsplnymi siami zamienilimytragedi w szans. Wsplnie zmierzylimy si z sytuacj kryzysow. Dzinat

Joanna Dobrowolska-Polak: Międzynarodowa solidarność. Operacje pokojowe ONZ, NATO i UE

Documents

Transcript of Joanna Dobrowolska-Polak: Międzynarodowa solidarność. Operacje pokojowe ONZ, NATO i UE