Źródło: Raczyk A., Dobrowolska-Kaniewska H., 2006, Economic activity and migration at the local scale, Bulletin of Geography, socio-economic series, no. 5/2006, Nicolaus Copernicus University, Toruń Andrzej Raczyk Helena Dobrowolska – Kaniewska Zakład Zagospodarowania Przestrzennego Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego Uniwersytet Wrocławski

AKTYWNOŚĆ GOSPODARCZA A RUCHY MIGRACYJNE W SKALI LOKALNEJ

ABSTRACT: The aim of the following research is to establish the relationship between the spatial dimension of the inner migration in Poland using a local perspective (communes) and to confront it with economic activity in years 1993-2000. The analysis is based on the cumulative process model of growth in the intraregional structure. Spatial characteristic, as well as the interdependency of the coefficients illustrating migration movements and economic activity, have been also discussed in the paper. And, as the analysis proved, economic conditions (entrepreneurship development, household income) play definitely vital role in rural and urban-rural units. The observed increasing importance of the role of economic factors here followed the transformation in Polish economy. KEY WORDS: economic activity, migrations, cumulative process of growth, local scale.

Problematyka migracji i jej związki z poziomem rozwoju społeczno – gospodarczego posiadają bardzo bogatą literaturę. Istniejące teorie rozwoju regionalnego od początku wskazywały na migracje jako na ważny proces sprzyjający, lub utrudniający konwergencję regionalną (Myrdal, 1968, Hermansen, 1974; Gorzelak, 1989). Prowadzone analizy empiryczne dla poziomu lokalnego koncentrowały się przy tym przede wszystkim na skutkach tego procesu. Stosunkowo niewiele prac poświęcono natomiast analizie samego związku między poziomem aktywności gospodarczej, a ruchami migracyjnymi. Dokonując przeglądu literatury należy zwrócić uwagę na mnogość czynników determinujących mobilność przestrzenną ludności. Istniejące koncepcje ekonomiczne traktują migracje jako skutek zróżnicowania wielkości i struktury płac, różnicowania stóp zatrudnienia oraz bezrobocia, wyrównywania nierówności w poziomie rozwoju, uwarunkowań strukturalnych związanych z funkcjonowaniem rynków pracy. W ujęciu socjologicznym oraz geograficznym w analizie zachowań migracyjnych najważniejszą rolę odgrywają różnice między miejscem pochodzenia migranta a lokalizacją docelową migracji, przy czym w szczególności zwraca się uwagę na cechy związane z warunkami i poziomem życia (Górny, Kaczmarczyk, 2003, Bijak, Kapiszewski, Kicinger, 2004). Wielopłaszczyznowość migracji powoduje jednak, iż żadna z teorii nie wyjaśnia w sposób wyczerpujący tego zagadnienia. Oznacza to, iż w każdym wypadku konieczna jest szczegółowa analiza warunków panujących na danym obszarze. W badaniach prowadzonych na obszarze Polski podkreślić należy powszechną w zasadzie zgodność w ocenie najważniejszych czynników wpływających na migracje. Zalicza się do nich kształtowanie realnego dochodu regionalnego, poziomu (jakości) życia, wielkości zasobów pracy oraz względów rodzinnych (Kulikowska, 1982, Domański, 1989; Dziewoński, 1989; Strzelecki, 1989, Oczki, 2002). Ten ostatni czynnik w bezpośrednich badaniach ankietowych ludności wskazywany jest przy tym jako najważniejszy (Migracje wewnętrzne..., 2003). Uwarunkowania związane z poziomem rozwoju społeczno – ekonomicznego zajmują w nich drugie miejsce. Należy przy tym zauważyć, iż w szeregu przypadkach u podłoża decyzji o migracji ze względów rodzinnych leżą również przesłanki natury ekonomicznej. Celem opracowania jest zbadanie siły związku między przestrzennym wymiarem migracji wewnętrznych na poziomie lokalnym a poziomem aktywności gospodarczej. Analizę przeprowadzono w układzie gmin dla lat 1993 – 2000. Okres ten wybrano ze względu na dostępność danych statystycznych (Raczyk, 2004). Na poziomie regionalnym na istnienie wyraźnego (tzn. istotnego statystycznie) związku między ruchami migracyjnymi a poziomem rozwoju mierzonego wskaźnikiem PKB wskazują niektóre badania empiryczne (Barro, Sala-i-Martin, 1992). Istotnym problemem pozostaje prawdziwość tego założenia w odniesieniu do układów lokalnych oraz w odniesieniu do obszarów przechodzących proces transformacji społeczno-ekonomicznej. Jest to

spowodowane specyfiką wielu zjawisk towarzyszących zmianom systemowym w Polsce oraz poważnym ograniczeniem wielkości tego zjawiska w pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych (Ciok, Jakubowicz, 1995, Potrykowska, 2001). Efektem tego, na poziomie lokalnym, jest relatywnie większe zagrożenie oddziaływania przypadkowych czynników na decyzje migracyjne. Uwzględnienia wymagają również zdarzenia o charakterze incydentalnym, determinujące mobilność ludności poszczególnych obszarów nawet w dłuższym horyzoncie czasowym. Przykładem może być w tym wypadku proces osiedlania się ludności na obszarach opuszczonych przez armię radziecką. Ponadto pomiar empiryczny ruchów migracyjnych na poziomie lokalnym w oparciu o dane statystyki publicznej możliwy jest tylko w odniesieniu do migracji stałych, a właściwie tej ich części, która związana jest ze zmianą miejsca zameldowania. Znaczna część mieszkańców nie dopełnia bowiem formalności administracyjnych przy zmianie miejsca zamieszkania, lub dopełnia je ze znacznym opóźnieniem (Marcinowicz, 2000). Zjawisko to najsilniej odczuwalne jest w ośrodkach akademickich i związane jest z pozostawaniem w nich studentów pozamiejscowych po zakończeniu edukacji. Należy również pamiętać, iż w układach lokalnych bardzo duże znaczenie odgrywają migracje nie mające charakteru stałego. Przybierają one różne formy: krótkookresowe o charakterze handlowym, codzienne, kilkudniowe lub kilkutygodniowe dojazdy do pracy, migracje okresowe, związane ze specyfiką danego przemysłu i jego sezonowości, długotrwałe migracje zarobkowe, legalne kontrakty o pracę, itd. (Zakrzewska, 2003). Brak możliwości ich pomiaru empirycznego w oparciu o statystyki publikowane przez GUS utrudnia interpretację posiadanych danych w kontekście aktywności gospodarczej. Sytuacja ta dotyczy przede wszystkim terenów stanowiących otoczenie największych aglomeracji. Istotnym problemy wiązały się również z pomiarem aktywności gospodarczej w układach lokalnym. Badania takie praktycznie pozbawione są jednolitego wzorca w literaturze krajowej. Ponadto, ze względu na brak możliwości prostej adaptacji wskaźników stosowanych w analizach regionalnych (np. PKB, nakłady inwestycyjne, itd.) do analiz układów lokalnych, konieczny był dobór wskaźników pośrednio charakteryzujących aktywność gospodarczą. Analizę związku mobilności przestrzennej ludności z poziomem aktywności gospodarczej oparto o model kumulatywnego procesu wzrostu w układzie intraregionalnym (Ryc. 1). Zgodnie z nim procesy migracyjne stanowią bezpośrednie następstwo różnic dochodów gospodarstw domowych, poziomu rozwoju gospodarczego (w tym czynnika rynku pracy), kapitału ludzkiego, kapitału społecznego oraz dostępności do infrastruktury i jej jakości. Szczegółowe założenia oraz charakterystykę elementów tego modelu zawarto w opracowaniu A. Raczyka (2004). Posłużył on do konstrukcji syntetycznego wskaźnika aktywności gospodarczej.

Wskaźnik ten wyznaczono w oparciu o metodę stosowaną do obliczania Wskaźnika Rozwoju Społecznego (Human Development Index) (Ilnicki, 1999). Do jego konstrukcji przyjęto następujące wskaźniki cząstkowe: 1. przedsiębiorczość indywidualna - podmioty gospodarcze osób fizycznych zarejestrowane w rejestrze REGON na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym, 2. duża przedsiębiorczość - spółki prawa handlowego z przewagą kapitału polskiego zarejestrowane w rejestrze REGON na 10 tysięcy mieszkańców w wieku produkcyjnym, 3. przedsiębiorczość zagraniczna - spółki prawa handlowego z przewagą kapitału zagranicznego zarejestrowane w rejestrze REGON na 10 tysięcy mieszkańców w wieku produkcyjnym, 4. aktywność obywatelska społeczności lokalnych - fundacje, stowarzyszenia i organizacje społeczne na 10 tysięcy mieszkańców w wieku produkcyjnym, 5. natężenie usług - pracujący w sektorze usług na 1000 mieszkańców, 6. otoczenie biznesu - udział podmiotów gospodarczych sekcji Pośrednictwa finansowego oraz Obsługi nieruchomości firm w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych, 7. podatki od osób fizycznych – PIT, 8. podatki od osób prawnych – CIT. W opracowaniu dokonano badania siły związku pomiędzy tym wskaźnikiem oraz jego elementami składowymi ze wskaźnikami charakteryzującymi ruchy migracyjne: saldo migracji, napływ migracyjny, odpływ migracyjny, efektywność migracji. Omówiono również przestrzenne zmiany salda migracji wewnętrznych oraz poziomu aktywności gospodarczej. Okres transformacji systemowej spowodował istotne zmiany uwarunkowań kształtujących wielkość oraz kierunki ruchów migracyjnych. Związane one były przede wszystkim z głębokim kryzysem lokalnych rynków pracy oraz kryzysem mieszkaniowym. Zmniejszeniu natężenia ruchów wędrówkowych ludności towarzyszyła jednocześnie bardzo duża zmienność w poszczególnych gminach. Cechą charakterystyczną początku okresu transformacji była przy tym zdecydowana przewaga obszarów odpływu (1795 gmin) nad obszarami napływu (643). Te ostatnie miały z reguły charakter punktowy i ograniczały się do najważniejszych miast poszczególnych regionów (Ryc. 2, 3). Ze względu na coraz większą rolę czynnika ekonomicznego w kształtowaniu zjawiska migracji dotyczyło to jednak tylko jednostek miejskich cechujących się relatywnie dobrą sytuacją gospodarczą. Stąd ujemne saldo migracji w 1993 r. obserwować można nawet w dużych ośrodkach miejskich, przeżywających głęboki kryzys ekonomiczny, jak np. obszar Wałbrzycha i Nowej Rudy (Ryc. 3). W latach 1993 – 2000 po początkowym spadku, ogólne natężenie ruchów migracyjnych uległo stabilizacji (Ryc. 2). Istotne zmiany zaszły jednak w strukturze przestrzennej tego zjawiska. W obszarach miejskich względnie

stałemu poziomowi migracji towarzyszył znaczny spadek wielkości napływu. W gminach wiejskich odnotowano natomiast sytuację odwrotną. Odzwierciedlało to tendencje do przemieszczeń ludności miast do strefy podmiejskiej. Zjawisko to przybrało charakter powszechny i dotyczyło większości dużych jednostek osadniczych (np. Warszawy, Krakowa, Wrocławia, Poznania). Kształtowanie się strefy podmiejskiej było związane przede wszystkim z poziomem rozwoju ekonomicznego głównego ośrodka miejskiego („rdzenia”) i zamożnością jego mieszkańców. Dlatego też jej brak stanowił ważną przesłankę, wskazującą na regres gospodarczy poszczególnych układów lokalnych. Zaliczyć do nich można obszary: Wałbrzycha, Olsztyna, Stalowej Woli. Cechą charakterystyczną zmian wielkości wewnętrznych ruchów migracyjnych w całym badanym okresie była względna ich stabilizacja jedynie w obszarach wiejskich. Gwałtowny spadek napływu i odpływu w obrębie gmin miejsko – wiejskich i miejskich przede wszystkim w początkowym okresie transformacji sugeruje, że zasadniczym czynnikiem determinującym ten spadek był kryzys w obrębie lokalnych rynków pracy. Przedstawione procesy spowodowały istotne zmiany struktur przestrzennych migracji w Polsce. W wymiarze empirycznym świadczy o tym relatywnie niski związek między saldem migracji w 1993 i 2000 r (współczynnik korelacji - 0,356). W roku 2000 nastąpiło wyraźne zmniejszenie się obszarów odpływu (1480 gmin) na korzyść terenów napływu (987), przy czym przybrały one charakter zwarty (Ryc. 3). Biorąc pod uwagę następstwa migracji w kontekście teorii rozwoju regionalnego powodowało to kształtowanie się wielkoskalowych obszarów infiltracji i drenażu. Utrzymywanie się tej tendencji w przyszłości stanowić może poważne zagrożenie dla procesu konwergencji regionalnej. Najważniejsze tereny napływu obejmowały obszary aglomeracji: warszawskiej, wrocławskiej, poznańskiej, krajowskiej, Trójmiasta, Torunia, Bydgoszczy, itd. Specyficzna, bardzo wysoka wartość salda migracji w niektórych, izolowanych gminach wiejskich, związana była z osiedlaniem się ludności na terenach uzyskanych po wycofującej się armii radzieckiej (np. Osiecznica, Borne Sulinowo). Zauważalne było również kształtowanie się terenów napływu wzdłuż głównych ciągów komunikacyjno – osadniczych: np. Wrocław – Wałbrzych – Jelenia Góra, Warszawa – Radom, Kraków – Tarnów, itd. Najmniej korzystna sytuacja występowała natomiast w gminach, w których wysokie ujemne saldo migracji okresu 1993 – 2000 nakładało się na wcześniejsze, wieloletnie procesy depopulacyjne. Dotyczyło to przede wszystkim przemysłowych oraz rolniczych gmin obszarów górskich (np. w Sudetach), jak również terenów rolniczych północno-wschodniej oraz wschodniej części kraju. Bardzo niewielki wpływ na procesy migracyjne wywierał czynnik przejść granicznych. Rozkład przestrzenny aktywności gospodarczej wskazuje, iż charakterystyczną cechą początkowego okresu transformacji była koncentracja aktywności w głównych miastach Polski (Warszawa, Poznań, Kraków, Wrocław) lub tych ośrodkach przemysłowych, które pozostały niewrażliwe na

tzw. „szok transformacyjny” (np. Bogatynia, Polkowice) (Ryc. 4). Zwarte obszary o wysokim lub średnim poziomie rozwoju gospodarczego obejmowały bardzo niewielki obszar kraju i dotyczyły terenów aglomeracji. Przeważały natomiast obszary przeżywające głęboki regres gospodarczy, związany przede wszystkim z dominacją w nich tradycyjnych gałęzi przemysłu oraz rolnictwa (północna i wschodnia część kraju). Przestrzenny rozkład aktywności na początku lat dziewięćdziesiątych należy przy tym traktować jako odzwierciedlenie podatności poszczególnych obszarów na zjawiska kryzysogenne. Zasadnicze obszary aktywności gospodarczej w badanym okresie nie uległy większym zmianom. Pomimo względnej stabilności struktur przestrzennych, analiza dynamiki zmian w obrębie poszczególnych jednostek obserwacji wskazuje na nieznaczne przesunięcia wag poszczególnych czynników rozwojowych. Nadal największą rolę odgrywała wprawdzie obecność dużych ośrodków miejskich oraz przedsiębiorstw przemysłowych (np. Lubin, Polkowice, Wronki). Coraz większe znaczenie miał jednak czynnik renty położenia (węzły komunikacyjne o znaczeniu krajowym – np. Kobierzyce, Tarnowo Podgórne; przejścia graniczne o znacznym natężeniu ruchu osobowego i towarowego – np. Terespol, Zgorzelec) oraz rozwoju usług turystycznych (Szklarska Poręba, Karpacz, Zakopane, Łeba). Może to powodować, iż w przyszłości jednostki związane z tymi rodzajami działalności staną się istotnymi ogniwami gospodarki kraju. Wspólną cechą rozkładu przestrzennego salda migracji oraz aktywności gospodarczej była zdecydowana przewaga w początkowym okresie badania obszarów o niekorzystnych wartościach obu analizowanych wskaźników oraz zmniejszanie się ich liczby w kolejnych latach (Ryc. 5). Jakkolwiek przestrzenny charakter obu zjawisk był nieco odmienny może to sugerować, iż poprawa sytuacji ekonomicznej poszczególnych obszarów miała swoje odzwierciedlenie w ruchach migracyjnych. Przeprowadzone badania wskazują, iż empiryczny wymiar siły związku pomiędzy mobilnością przestrzenną a aktywnością gospodarczą w dość istotny sposób różnicuje się w zależności od rodzaju jednostki obserwacji. Istotna statystycznie współzależność salda migracji oraz aktywności gospodarczej obserwowana jest przede wszystkim w obrębie gmin wiejskich oraz, w nieco mniejszym zakresie, miejsko – wiejskich. W przypadku jednostek miejskich zależność ta w zasadzie nie występuje. Z aktywnością gospodarczą w gminach wiejskich oraz miejsko wiejskich najsilniej związany jest wskaźnik napływu wędrówkowego (Tab. 1). Wskaźnik odpływu wędrówkowego nie wykazywał natomiast w ogóle żadnego związku w obrębie wszystkich badanych populacji gmin. W oparciu o powyższe wnioski można stwierdzić, iż wysoki poziom aktywności gospodarczej jest istotnym elementem oddziaływującym na ruch napływowy ludności w obszarach wiejskich. Jednocześnie jednak, niski poziom aktywności nie warunkuje odpływu ludności z danego obszaru. Poziom rozwoju gospodarczego

poszczególnych obszarów pełni więc przede wszystkim istotną funkcję „przyciągającą” ludność, natomiast o odpływie mieszkańców decydują inne czynniki, nie uwzględnione w analizie. W obszarach miejskich o mobilności przestrzennej ludności decydują przede wszystkim czynniki nie związane bezpośrednio z aktywnością gospodarczą (np. dostępność i ceny działek budowlanych oraz mieszkań). Nie oznacza to jednak, że aktywność gospodarcza w tej populacji jednostek nie ma związku z ruchami wędrówkowymi. Sytuacja taka może wynikać z różnorodności wewnętrznej badanej grupy gmin miejskich (np. wielkości miast, struktury demograficzno – społecznej, zawodowej, poziomem płac, jakością życia, poziomem rozwoju usług, itd.). Biorąc pod uwagę składowe wskaźnika aktywności gospodarczej w populacji gmin miejskich wysoki współczynnik korelacji istniał pomiędzy saldem migracji a wskaźnikiem przedsiębiorczości indywidualnej (Tab. 2). W gminach wiejskich natomiast istotna współzależność występowała pomiędzy dochodami gospodarstw domowych (wskaźnik PIT) oraz wszystkimi wskaźnikami przedsiębiorczości (dużej przedsiębiorczości, przedsiębiorczości zagranicznej, przedsiębiorczości indywidualnej). Podobna sytuacja, jak w gminach wiejskich, obserwowana była w obrębie gmin miejsko – wiejskich. Potwierdza to hipotezę, że jednym z istotnych czynników kształtujących ruchy migracyjne jest zróżnicowanie dochodów mieszkańców. Bardzo wyraźny wpływ poziomu przedsiębiorczości na mobilność przestrzenną ludności może mieć natomiast dwojakie wytłumaczenie: − powstawanie podmiotów gospodarczych związane jest z migracją

przedsiębiorców do obszarów o wysokim poziomie rozwoju, − powstawanie podmiotów gospodarczych przyczynia się do tworzenia

nowych miejsc pracy wywołujących napływ ludności. Współczynnik korelacji wskaźnika napływu wędrówkowego oraz wskaźnika aktywności gospodarczej w badanym okresie wykazywał wyraźną tendencję wzrostową. Sugeruje to, że coraz większą rolę w kreowaniu mobilności przestrzennej ludności odgrywały uwarunkowania ekonomiczne. Dotyczyło to jednak przede wszystkim gmin wiejskich. O ile w poszczególnych latach współzależność salda migracji i poziomu aktywności gospodarczej w skali kraju nie była znaczna, o tyle charakter salda migracji badany w dłuższym okresie czasu był w istotny sposób warunkowany czynnikami ekonomicznymi. Wynika to z faktu, iż wskaźnik salda migracji dla poszczególnych lat jest bardzo podatny na wpływ innych czynników o charakterze incydentalnym, losowym (np. migracje ze względów rodzinnych), a długi horyzont czasowy badania ogranicza wpływ tych czynników. Może to również stanowić następstwo faktu, iż ruchy wędrówkowe są wtórne wobec zmian sytuacji ekonomicznej (np. zmian na rynku pracy), w związku z tym są opóźnione względem aktywności gospodarczej. Prawidłowość tego wniosku wymaga jednak przeprowadzenia odrębnych, dokładniejszych badań.

Przeprowadzona analiza wskazuje, iż uwarunkowania ekonomiczne odgrywają istotną rolę w kształtowaniu ruchów wędrówkowych ludności. W wymiarze empirycznym są one najbardziej dostrzegalne w tych obszarach, dla których stanowią zasadniczy czynnik przyciągający (obszary gmin wiejskich oraz w nieco mniejszym stopniu miejsko-wiejskich). W przypadku większych ośrodków miejskich relacja ta jest zaburzona innymi czynnikami, np. dostępnością do usług (w tym usług edukacyjnych), dostępnością mieszkań, zróżnicowaniem poziomu cen nieruchomości, jakością środowiska, itd. Trudności w jednoznacznym określeniu siły związku między migracjami a poziomem rozwoju gospodarczego wynikają ponadto z dostępności do danych statystycznych oraz ograniczonych możliwości pomiaru aktywności gospodarczej w skali lokalnej.

LITERATURA Barro, R. J., Sala-i-Martin, X. 1992: Regional growth and migration: a Japan – U.S.

comparison, National Bureau of Economic Research, Working Paper, Cambridge, nr 4038.

Bijak, J., Kapiszewski, M., Kicinger, A. 2004, International migration scenarios for 27 European countries 2002-2052, CEFMR Working Paper, 4/2004, Warsaw.

Ciok, S., Jakubowicz, E. 1995: Regionalne zróżnicowanie procesów transformacji w Polsce, In: Jagielski A. (red.), Zadania badawcze geografii społecznej i ekonomicznej w obliczu transformacji ustrojowej i restrukturyzacji gospodarczej (materiały z konferencji), Instytut Geograficzny Uwr, Wrocław – Szklarska Poręba.

Dziewoński, K. 1989: Migracje ludności w Polsce. Zmiany strukturalne w latach 1975 – 1985, Przegląd Geograficzny, Warszawa, t. LXI, z. 3.

Gorzelak, G. 1989: Teorie rozwoju regionalnego a gospodarka socjalistyczna, Przegląd Geograficzny, t. LXI, z. 3.

Górny, A., Kaczmarczyk, P. 2003: Uwarunkowania i mechanizmy migracji zarobkowych w świetle wybranych koncepcji teoretycznych, Prace Migracyjne, Instytut Studiów Społecznych, UW, nr 49, Warszawa.

Hermansen, T. 1974: Bieguny wzrostu i teorie pokrewne – przegląd porównawczy, In: Kukliński A., Planowanie rozwoju regionalnego w świetle doświadczeń międzynarodowych, PWE, Warszawa.

Ilnicki, D. 1999: Poziom i jakość życia ludności Dolnego Śląska ze szczególnym uwzględnieniem warunków mieszkaniowych, Instytut Geograficzny, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław, praca doktorska.

Kulikowska, W. 1982: Korelacja pomiędzy syntetycznym wskaźnikiem poziomu życia a wielkością migracji międzywojewódzkich, Przegląd Geograficzny, Warszawa, t. LIV, z. 3.

Marcinowicz, D. 2000: Ocena źródeł w statystyce ludności aglomeracji wielkomiejskiej, Centrum Statystyki Regionalnej, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, http://www.csr.pl/.

Migracje wewnętrzne ludności 2002, GUS, Warszawa, 2003. Myrdal, G. 1968: Teoria ekonomii a kraje gospodarczo nierozwinięte, PWG, Warszawa. Oczki, J. 2002: Migracyjne efekty integracji Polski z Unią Europejską, Rynek Pracy,

Krajowy Urząd Pracy, nr 4. Potrykowska, A. 2001: Migracje wewnętrzne i zagraniczne, In: Ochocki A. (red.),

Sytuacja demograficzna Polski. Raport 2000 - 2001, Rządowa Rada Ludnościowa, RCSS, Warszawa.

Raczyk, A. 2004, Nisze aktywności gospodarczej na Dolnym Śląsku, Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego, Uniwersytet Wrocławski, praca doktorska.

Romański, R. 1989: Podstawy planowania przestrzennego, PWN, Warszawa, Strzelecki, Z. 1989: Cykl życia rodziny a migracje, SGPiS, Monografie i Opracowania,

Warszawa. Zakrzewska, E. 2003: Migracje zarobkowe, Biuletyn wynagrodzenia.pl, Sedlak&Sedlak

Personnel Consulting, nr 1.

RYCINY

POPYT NA DOBRAI USŁUGI

Lokalnepodmioty

gospodarczeInwestorzyzewnętrzni

DOCHODYSAMORZĄDÓW

LOKALNYCH

INSTRUMENTYPOLITYKI

REGIONALNEJKapitał ludzki

Migracje Infrastruktura

ZEWNĘTRZNE CZYNNIKI WZROSTU

DOCHODYGOSPODARSTW

DOMOWYCH- podatki od

osób fizycznych

PODMIOTY GOSPODARCZE- przedsiębiorczość indywidualna

- "duża" przedsiębiorczość- przedsiębiorczość zagraniczna

- podatki od osób prawnych- natężenie usług

MIGRACJE- saldo migracjiwewnętrznych

KAPITAŁ LUDZKIKAPITAŁ SPOŁECZNY- aktywność obywatelskaspołeczności lokalnych

INFRASTRUKTURA- udział sektora

otoczenia biznesu

Ryc. 1. Determinanty kumulatywnego procesu wzrostu w układzie intraregionalnym wraz ze wskaźnikami ich opisu stosowanymi w pracy

Źródło: Raczyk A. (2004)

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

100

130

160

190

220

250

280

immigrationemmigration

URBANCOMMUNITY

RURALCOMMUNITY

URBAN-RURALCOMMUNITY

Ryc. 2. Wielkość ruchów migracyjnych w Polsce w podziale na rodzaje gmin w latach 1993 – 2000 Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Regionalnych GUS

brak danych

03

1993

-3

brak danych

03

2000

-3

Ryc. 3. Saldo migracji wewnętrznych w latach 1993, 2000 Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Regionalnych GUS

brak danych

4060

100

1994

brak danych

4060

100

2000

Ryc. 4. Poziom rozwoju gospodarczego w latach 1994, 2000 (Polska = 100) Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Regionalnych GUS

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

700

800

900

10001400

1500

1600

1700

1800

aktywność gospodarczaponiżej średniej

saldo migracji <0

saldo migracji >0

aktywność gospodarczapowyżej średniej

Ryc. 5. Liczba gmin według charakteru salda migracji wewnętrznych

oraz poziomu aktywności gospodarczej w Polsce w latach 1993 – 2000 Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Regionalnych GUS

Tab. 1. Współczynniki korelacji wskaźnika aktywności gospodarczej oraz wskaźników migracji w 2000r.

Wyszczególnienie Ogółem gminy miejskie gminy miejsko-wiejskie gminy wiejskie

Saldo migracji 0,292 0,136 0,378 0,422

Efektywność migracji 0,257 0,171 0,321 0,344

Napływ migracyjny 0,253 0,047 0,309 0,489

Odpływ migracyjny -0,101 -0,154 -0,106 0,009

Źródło: opracowanie własne Tab. 2. Współczynniki korelacji wskaźnika salda migracji oraz wskaźników cząstkowych aktywności

gospodarczej w 2000 r.

Wyszczególnienie Ogółem gminy miejskie

gminy miejsko-wiejskie

gminy wiejskie

Duża" przedsiębiorczość 0,318 0,174 0,473 0,483

Przedsiębiorczość "indywidualna" 0,334 0,303 0,350 0,384

Przedsiębiorczość "zagraniczna" 0,283 0,139 0,344 0,383

Podatki od osób fizycznych (PIT) 0,366 0,256 0,427 0,501

Podatki od osób prawnych (CIT) 0,170 0,092 0,118 0,206

Aktywność obywatelska społeczności lokalnych -0,025 0,027 0,033 -0,051

Stopa zatrudnienia 0,176 -0,035 0,231 0,189

Udział pracujących w sektorze usług 0,133 -0,054 0,213 0,229

Udział sektora otoczenia biznesu 0,153 -0,063 0,089 0,257

Źródło: opracowanie własne

CORRESPONDENCE TO dr Andrzej Raczyk Departament of Spatial Management Institute of Geography and Regional Development Wrocław University Pl. Uniwersytecki 1 50-137 Wroclaw, Poland tel. (071) 3752 587 [e-mail: andrzej.raczyk@geogr.uni.wroc.pl] mgr Helena Dobrowolska – Kaniewska Departament of Spatial Management Institute of Geography and Regional Development Wrocław University Pl. Uniwersytecki 1 50-137 Wroclaw, Poland tel. (071) 3752 246 [e-mail: k.dobrowolska@uni.wroc.pl]