J.Kornas, Błąd naturalistyczny? Wykładnia funkcjonalna i „argument z konsekwencji”...

VIII Kongres Kół Naukowych i Artystycznych UW2-4 grudnia 2011 r., Spała

Joanna KornasPrzegląd PrawniczyUniwersytetu Warszawskiego

Błąd naturalistyczny?

Wykładnia funkcjonalna i „argument z konsekwencji” jakopodstawowe metody wykładni prawa prywatnego

Joanna Kornas

Przegląd Prawniczy Uniwersytetu Warszawskiego

Katedra Prawa Cywilnego

Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego



W operze od dawna wiadomo, że czas płynie i trzeba sobie z tym jakoś radzić. Podejmowano w tym celu także próby iście dramatyczne.

Niegdyś w operze nie mogły śpiewać kobiety, bo takie było prawo. Ich role wykonywali więc kastraci. Kastrat to nastolatek, dla którego czas

w jednym wymiarze stanął w miejscu.

Prawo się zmienia, bo zmienia się jego litera albo znaczenie. Często bywa tak, że nie zmienia się samo brzmienie ustawy, ale znaczy ona już coś innego. Ta zmiana to skutek zmian otoczenia normatywnego.

Ewa Łętowska, Krzysztof Pawłowski, W kakofonii czasu, „Europejski Przegląd Sądowy” 2011 nr 5

Wstęp



Wykładnia prawa prywatnegoTradycyjne nauczanie nakazuje rozpoczynać

i kończyć interpretację tekstu prawnego na wykładni literalnej

Wykładnia systemowa i funkcjonalna są ostatecznością

Odmianą wykładni funkcjonalnej jest celowościowa:◦1) ustalenie celu przepisu◦2) nakazanie czynienia tego, co najpełniej go

realizuje



Wykładnia prawa prywatnegoPodstawowy zakaz: konstruowanie norm w

oparciu o fakty (tego co być powinno na bazie tego, co jest) błąd naturalistyczny!

Wykładnia literalna: nie jest rzeczą prawnika oceniać, jakie będą faktyczne skutki społeczno-gospodarczego danej wykładni

Wykładnia to nie subsumpcja – dopiero w tej drugiej stan faktyczny „zderzany” jest z przepisami prawnymi



Wykładnia prawa prywatnegoSubsumpcji dokonuje ten, kto stosuje prawoSądy i nauka prawa nie mogą przesądzać

wiążącej interpretacji dla niezliczonych stanów faktycznych

Mogą jedynie dawać wskazówki, jak rozstrzygać spory (por. E. Łętowska, PiP 7-8/2011)

Czy jednak na poziomie wykładni można oderwać się od „tu i teraz”? od „otoczenia normatywnego”?



Przykład 1.Ustawa o kredycie konsumenckim z 2011 r.Z pozoru jasna definicja:całkowita kwota kredytu - suma wszystkich

środków pieniężnych, które kredytodawca udostępnia konsumentowi na podstawie umowy o kredyt

Ale: praktyka przy kredytach hipotecznych: banki kredytują należne im marże



Przykład 1.Klient wnioskuje o 100 000 złMarża za udzielenie kredytu wynosi 10 000 złKlient nie ma tylu pieniędzy, więc bank

kredytuje marżę: kwota kredytu = 110 000 złBank przy wypłacie dokonuje potrącenia

należnej mu marży: klient „do ręki” dostanie 100 000 zł (oprocentowanie: liczone od110 000 zł)

Obowiązki informacyjne: jaką kwotę podać kredytobiorcy jako „udostępnioną”?



Przykład 2.Przepisy przejściowe ostatniej nowelizacji

Ustawy o księgach wieczystych i hipoteceDo hipotek zwykłych powstałych po

20.02.2011 stosuje się przepisy noweAle: proces powstania hipoteki jest złożony:

◦1) ustanowienie (akt notarialny)◦2) złożenie wniosku o wpis do księgi wieczystej◦3) wpis do księgi wieczystej (moc wsteczna):

tu dopiero powstaje hipoteka!



Przykład 2.Jeśli:

◦1) ustanowiono „starą” hipotekę przed 20.02.2011◦2) do sądu złożono wniosek o wpis hipoteki już po

tej dacieCo powinien zrobić sąd? oddalić? uwzględnić?Wykładnia literalna:

◦1) hipoteka powstaje z chwilą wpisu do księgi wieczystej (moc wsteczna)

◦2) po 20.02.2011 „stare” hipoteki nie mogły powstać (być wpisane do KW) = oddalić



Konsekwencje wykładniBez znajomości praktyki gospodarczej można

wyłożyć przepis tak, że jego zastosowanie „postawi na głowie” praktykę

Oderwanie się od konsekwencji wykładni może doprowadzić do naruszenia interesu jednostki – w imię „litery prawa”

Fundamentalną wartością prawa prywatnego są jednak interesy jednostek, a nie litery. Prawo służy człowiekowi



Konsekwencje wykładniCzy można współcześnie mówić o błędzie

naturalistycznym, jeśli w celu wyłożenia sensu przepisu odwołamy się do praktyki obrotu?

NieCo więcej: należy wybrać taką wykładnię,

której konsekwencje będą najmniej dotkliwe dla uczestników obrotu

„Argument z konsekwencji” powinien być kluczowy przy wykładni prawa cywilnego



Konsekwencje wykładniProf. Radwański, Prof. Zieliński: wykładnię

celowościową w prawie prywatnym należy stosować zawsze (por. SPP tom 1.)

Sąd Najwyższy III CZP 31/07, uchwała 7 sędziów (z uzasadnienia)

„(…) należy najdonioślejsze znaczenie przypisywać wykładni funkcjonalnej, nie zaś tak zwanym »logicznym konsekwencjom

teoretycznych konstrukcji«”[na tle sporu o istotę działania organu osoby prawnej]



Bywa też tak, że zmianie ulegają wymagania wobec prawa, to jak jest ono oceniane. Bywa wtedy i tak, że to, co było wczoraj akceptowalne –

dzisiaj, na naszych oczach samo stało się nie tylko passé, ale wręcz narusza standardy międzynarodowe czy konstytucyjne.

Kastrat to nastolatek, dla którego czas w jednym wymiarze stanął w miejscu. Ale operę tworzyli ludzie inteligentni, którzy szybko zobaczyli, że cena ogromna, a zysk nie zawsze taki, jaki powinien być. Dlatego

w XVII w. kobiety weszły na scenę, a kastraci z niej zeszli.

Ewa Łętowska, Krzysztof Pawłowski, W kakofonii czasu, „Europejski Przegląd Sądowy” 2011 nr 5

Wracając do kastratów…

… dlatego prawo należy interpretować z uwzględnieniem „tu i teraz”, czyli przyjąć do wiadomości fakt, iż to fakty determinują treść powinności



Wnioski

Nawet jeśli przepisy są jasne, trzeba zadać sobie pytanie, jak „hipoteza normy” wygląda w praktyce

Zawsze należy zadać pytanie o konsekwencje proponowanej wykładni i wybrać taką, która urzeczywistnia zasadę słuszności i ułatwia obrót (konflikt nie tylko abstrakcyjnych wartości, ale i realnych interesów)

Brzmienie przepisów ma znaczenie wtórne

„(…) winna zwyciężyć zasada, że we walce między doktryną a wymogami życia praktycznego pierwszeństwo należy się tymże”

[uwagi na tle moratorium wekslowego – krytyka rozwiązania prowadzącego do sytuacji,w której protest weksla jest droższy niż suma, na którą weksel opiewa]

Robert Sokal, Kilka uwag z powodu uchylenia moratorium , „Gazeta Bankowa” 1922 nr 4,


Joanna KornasPrzegląd PrawniczyUniwersytetu Warszawskiego Dziękuję!

uwagi? [email protected]

www.przegladprawniczyuw.wpia.uw.edu.pl

mgr Joanna KornasPrzegląd Prawniczy Uniwersytetu Warszawskiego

Katedra Prawa Cwyilnego

Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego

J.Kornas, Błąd naturalistyczny? Wykładnia funkcjonalna i „argument z konsekwencji”...

Education

Transcript of J.Kornas, Błąd naturalistyczny? Wykładnia funkcjonalna i „argument z konsekwencji”...