Język niemiecki. deutsch 2.Nowa Edycja...
Transcript of Język niemiecki. deutsch 2.Nowa Edycja...
Język niemiecki. www.weiter_deutsch – 2.Nowa Edycja www.wszpwn.pl
Strona 1 z 16
©Copy right by Wydawnictwo Szkolne PWN
ROZKŁAD MATERIAŁU
www.weiter_deutsch –2. Nowa edycja
Nr
lekcji Temat lekcji Cele lekcji
Materiał leksykalno-
-gramatyczny
Zadania
w
podręczniku
Ćwiczenia
w zeszycie
ćwiczeń
1. Zu Haus ruht man am besten aus
1. Die Sommerferien sind vorbei Przypomnienie słownictwa
dotyczącego wakacji letnich
Podstawowe słownictwo
dotyczące miejsca
i sposobu spędzania
wakacji letnich
Einstieg –
2. Sommerferien – Erinnerungen Ćwiczenie umiejętności
zadawania pytań
i odpowiadania na nie
Słownictwo niezbędne
do opowiadania o
wakacjach letnich (np.
miejsce spędzania wakacji,
czynności, środki
transportu, osoby
towarzyszące, pakowanie)
Wiederholung Wiederholung
1, 2, A9
3./4. Sommerferien in Deutschland Orientacja na mapie
Niemiec; poznanie krajów
związkowych i ich stolic
Nazwy krajów
związkowych, ich stolice,
daty, podawanie ram
czasowych
A, A1, A2
A1, A2,
A4, A5, A6,
A7, A8
5./6. Pfadfinderlager Rozwijanie sprawności
czytania ze zrozumieniem
ze zwróceniem uwagi
na detale
Zwroty związane
z tematyką harcerską,
obozu letniego,
wykonywanych tam
czynności
B, B1, B2, B3 A3, B1, B2,
B3, B4, B5
Język niemiecki. www.weiter_deutsch – 2.Nowa Edycja www.wszpwn.pl
Strona 2 z 16
©Copy right by Wydawnictwo Szkolne PWN
7./8. Im Pfadfinderlager Rozwijanie umiejętności
opowiadania w formie ustnej
i pisemnej
Słownictwa z zakresu
tematyki harcerstwa D, D1 D1
9. Kommen Sie nach Krausnick! Rozwijanie umiejętności
selekcji informacji
w czytanym tekście
Słownictwo opisujące
miejsca wypoczynku
Zwroty wykorzystane
w reklamie
C, C1 C1, C6, C9
10. Wie waren deine Sommerferien? Rozwijanie umiejętności
prowadzenia dialogu
Zwroty wyrażające
zadowolenie i dezaprobatę
E, E1, E2 E1, E2
E3, E5
11. Am Strand Rozwijanie umiejętności
opisu zdjęcia
Zwroty umożliwiające opis
zdjęcia/obrazka
F E4
12. Meine Sommerferien Rozwijanie umiejętności
opisu wakacji w formie
pisemnej
Słownictwo opisujące
sposób i miejsce
wakacyjnego wypoczynku
G –
13. Grammatik ohne Panik Zastosowanie czasu Perfekt
w akcie komunikacyjnym
Ćwiczenie wymowy [b] / [p]
Liczebniki porządkowe
Czas przeszły Perfekt
Odmiana liczebników
porządkowych
H, I
H1, I1, I3, I4,
C, C2, C3, C4,
C5
14. Deutsch in den deutschsprachigen
Ländern
Rozwijanie sprawności
czytania ze zrozumieniem
Słownictwo różnych
regionów państw
niemieckojęzycznych
J, J1 I5
15. Festigung und Testaufgaben Powtórzenie i utrwalenie
materiału
Poznane słownictwo
i zakres gramatyczny
Zadania 1–12 –
Język niemiecki. www.weiter_deutsch – 2.Nowa Edycja www.wszpwn.pl
Strona 3 z 16
©Copy right by Wydawnictwo Szkolne PWN
16./17. Projekt: Werbung. Deine Heimatstadt Rozwijanie sprawności
czytania ze zrozumieniem
i mówienia
Zastosowanie poznanego
słownictwa
Opis miejsca zamieszkania
Słownictwo
wykorzystywane
w reklamie C2 C6, C7
18. Teststunde Kontrola umiejętności
językowych
Materiały dodatkowe
2. Besser zweimal fragen, als einmal irregehen
1. Auf der Straße Umiejętność określenia
informacji przedstawionej
na znaku
Znaki i tablice
informacyjne Einstieg –
2. Mein Wohnort Ćwiczenie umiejętności
zadawania pytań
i odpowiadania na nie
Słownictwo niezbędne
do opisu miejsca
zamieszkania (znane):
podanie miejsca,
dokładnego adresu,
możliwości dojazdów,
miejsca spędzania wolnego
czasu
Wiederholung Wiederholung
1, 2
3. Objekte in der Stadt Rozwijanie sprawności
rozumienia ze słuchu
ze wskazaniem na detale
Nazwy obiektów w mieście
A, B1 A1, A2, A3,
A4
Język niemiecki. www.weiter_deutsch – 2.Nowa Edycja www.wszpwn.pl
Strona 4 z 16
©Copy right by Wydawnictwo Szkolne PWN
4./5. Wie komme ich zu …? Umiejętność zapytania
o drogę lub objaśnienia jej
Określanie kierunku
poruszania się
Pytania o drogę
Objaśnianie drogi
Znaki drogowe
Wyrażanie wdzięczności
A1, A3
E, E1, E2
A5, A6, A7,
A8, A9, A10,
A11, B1, E1,
E2
6. Dienstleistungen Umiejętność skorzystania
z usług w kraju docelowym
Nazwy usług
Zwroty komunikacyjne
dotyczące korzystania
z usług
B B2, B3, B4,
B5
7. Verzichtaktion Rozwijanie sprawności
czytania ze zrozumieniem
ze zwróceniem uwagi
na detale
Rozwijanie umiejętności
wyrażania wątpliwości
Nazwy przedmiotów
użytkowych
Sposoby wyrażania
wątpliwości C, C1, C2 C1, C2
8. Ich habe mich in der Stadt verlaufen Rozwijanie umiejętności
opowiadania w formie ustnej
Słownictwo umożliwiające
wypowiadanie się na temat
przygody przeżytej na
wycieczce
D, D1 D1
9. Stadtverkehr Rozwijanie umiejętności
selekcji informacji
w usłyszanym tekście
Rozwijanie umiejętności
ustnego opisu obrazka
Słownictwo związane
z ruchem ulicznym
F C4
10. Sehenswertes in meinem Wohnort Ćwiczenie wymowy [f] / [w]
Rozwijanie umiejętności
pisemnego opisu
miejsca/miejscowości
Zwroty dotyczące opisu
miejsca/miejscowości G, H H1
Język niemiecki. www.weiter_deutsch – 2.Nowa Edycja www.wszpwn.pl
Strona 5 z 16
©Copy right by Wydawnictwo Szkolne PWN
11. Grammatik ohne Panik Zastosowanie spójników
w zdaniach podrzędnie
złożonych
Spójniki w zdaniu
podrzędnie złożonym
Końcówki przymiotnika
bez rodzajnika
(przypomnienie)
I B6, B7, C3,
C5, I1, I2
12. Der Viktualienmarkt in München Rozwijanie czytania ze
zrozumieniem tekstów
fachowych ze zwróceniem
uwagi na detale
Nazwy imprez
regionalnych, towarów
sprzedawanych na targu J –
13. Festigung und Testaufgaben Powtórzenie i utrwalenie
materiału
Poznane słownictwo
i zakres gramatyczny
Zadania 1–12 –
14. Teststunde Kontrola umiejętności
językowych
Materiały dodatkowe
15./16. Projekt: Virtueller Spaziergang durch
Berlin
Rozwijanie sprawności
czytania ze zrozumieniem
tekstów autentycznych oraz
sprawności mówienia
Zastosowanie poznanego
słownictwa
Obiekty warte zwiedzenia
w Berlinie
A2 –
3. Der Fleißige hat immer viel zu tun
1. Zu Hause gibt es immer etwas zu tun! Zaprezentowanie
codziennych obowiązków
Słownictwo ilustrujące
codzienne czynności
Einstieg –
Język niemiecki. www.weiter_deutsch – 2.Nowa Edycja www.wszpwn.pl
Strona 6 z 16
©Copy right by Wydawnictwo Szkolne PWN
2. Meine Hauspflichten Ćwiczenie umiejętności
zadawania pytań
i odpowiadania na nie
Słownictwo niezbędne
do opowiadania
o obowiązkach domowych
(np. częstotliwość
wykonywania prac
domowych, opis czynności
związanych z obowiązkami
domowymi)
Wiederholung
Wiederholung
1, 2,
A3, A6, A9
3. Ich suche eine Arbeit Umiejętność rozumienia
informacji szczegółowych
w treści ogłoszeń o pracę
Słownictwo związane
z ogłoszeniami dotyczą-
cymi pracy dorywczej,
formami pracy dorywczej
A A1, A2, A4,
A5, A7
4. Wobei helfen polnische Jugendliche? Umiejętność interpretacji
statystyki
Zwroty związane
z ogłoszeniami dotyczą-
cymi pracy dorywczej,
formami pracy dorywczej
A1, A2, A3, A8, A10, A11
5. Junge Geschäftsleute Rozwijanie umiejętności
selekcji informacji
w czytanym tekście
Zwroty związane
z przedsiębiorczością
uczniowską, zakładaniem
firmy w ramach projektów
uczniowskich
B B1, B2, B3
6./7. Wir haben Rechte Sporządzenie krótkiej notatki
na podstawie tekstu
Wyrażanie opinii na temat
praw dzieci i młodzieży
Wyrażanie opinii na temat
obowiązków dzieci
i młodzieży
Zwroty związane
z prawami i obowiązkami
młodych ludzi
C, C1, C3 C1, C2, C3,
Język niemiecki. www.weiter_deutsch – 2.Nowa Edycja www.wszpwn.pl
Strona 7 z 16
©Copy right by Wydawnictwo Szkolne PWN
8. Du darfst mein Tagebuch nicht lesen! Umiejętność wyrażania
stanów emocjonalnych
w formie ustnej i pisemnej
Zwroty związane
z wyrażeniem
niezadowolenia, zakazu D, D1 D1
9. Anderen helfen macht Freude! Rozwijanie umiejętności
selekcji informacji
w usłyszanym tekście
Umiejętność prowadzenia
dialogu na wskazany temat
Zwroty związane z pracą
charytatywną,
zaangażowaniem
społecznym i jego formami E, E1, E2 E1, E3
10. Ordnung muss sein! Umiejętność opisywania
codziennych czynności
z uwzględnieniem detali
opisu mieszkania
Słownictwo związane
z opisem mieszkania
F E2, E4
11. Grammatik ohne Panik Zastosowanie przymiotnika.
Ćwiczenie wymowy [a:] / [a]
Odmiana przymiotnika
w funkcji rzeczownika
H, I H1, I1, I2, I3
12. Ehrenamtlich? Ich setze mich gern ein Utrwalenie pisemnej formy
opisu – opis
czynności/wydarzenia
Słownictwo dotyczące
obowiązków domowych
i pracy charytatywnej
G –
13. Weihnachtszeit Rozwijanie sprawności
czytania ze zrozumieniem
tekstów informacyjnych
ze zwróceniem uwagi
na detale
Tradycja i zwyczaje
bożonarodzeniowe
w krajach niemieckiego
obszaru językowego –
podobieństwa i różnice
kulturowe
J1 –
14. Festigung und Testaufgaben Powtórzenie i utrwalenie
materiału
Poznane słownictwo
i zakres gramatyczny Zadania 1–11 –
15. Teststunde
Kontrola umiejętności
językowych Materiały dodatkowe
Język niemiecki. www.weiter_deutsch – 2.Nowa Edycja www.wszpwn.pl
Strona 8 z 16
©Copy right by Wydawnictwo Szkolne PWN
4. Es gibt tausend Krankheiten, aber nur eine Gesundheit
1. Gesundheit ist das beste Gut!
Przypomnienie słownictwa
związanego ze zdrowiem,
objawami i dolegliwościami
chorobowymi
Rozwijanie umiejętności
opisu kolażu
Podstawowe słownictwo
dotyczące samopoczucia
Einstieg,
Wiederholung –
2. Wie heißt dein Hausarzt?
Ćwiczenie umiejętności
zadawania pytań
i odpowiadania na nie – praca
z ankietą
Słownictwo opisujące
części ciała
Wiederholung
Wiederholung
1, 2,
A1, A2, A3
3./4. Was fehlt dir?
Udzielanie informacji
na temat własnego
samopoczucia, stanu zdrowia
Typowe zwroty związane
z opisem stanu zdrowia,
dolegliwościami
chorobowymi
A, A1, A2 A4, A5, A9,
A10
5. Ich bin gestresst!
Rozwijanie sprawności
mówienia – wyrażanie
emocji i typowych zachowań
związanych ze stresem
Struktury leksykalne
związane z redukowaniem
stresu
Struktury gramatyczne
niezbędne do udzielania
porad, jak walczyć
ze stresem
B
A6, A7, B1,
B2, B4
Język niemiecki. www.weiter_deutsch – 2.Nowa Edycja www.wszpwn.pl
Strona 9 z 16
©Copy right by Wydawnictwo Szkolne PWN
6. Du solltest etwas gegen Stress tun!
Rozwijanie sprawności
mówienia, argumentowania
i udzielania porad
zdrowotnych
Udzielanie rad, jak walczyć
ze stresem, symptomami
chorobowymi przy użyciu
czasownika modalnego
sollen w trybie
przypuszczającym
Konjunktiv II
B1 B3, B5, E1
7. Das tue ich für meine Gesundheit
Czytanie ze zrozumieniem,
interpretacja tekstu,
prowadzenie rozmowy
na temat zdrowego trybu
życia
Zwroty związane z dbaniem
o własne zdrowie, urodę,
ze zdrowym trybem życia
i odżywiania się
C C1, C2, C3,
C4, C6, I1, I2
8. Ich brauche Hilfe!
Rozwijanie sprawności
mówienia – płynności
i skuteczności wypowiedzi
Opowiadanie historyjki na
podstawie komiksu,
tworzenie dalszego ciągu
historyjki
Słownictwo związane
z opisem wypadku
drogowego
D, D1 D1
9. Ein Arztbesuch
Przypomnienie i utrwalenie
typowych zwrotów u lekarza
– rola pacjenta i rola lekarza
Rozumienie tekstu
słuchanego – uzupełnianie
brakujących wyrazów
Struktury leksykalne
związane z wizytą u lekarza
E, E1, E2 A8, E2
Język niemiecki. www.weiter_deutsch – 2.Nowa Edycja www.wszpwn.pl
Strona 10 z 16
©Copy right by Wydawnictwo Szkolne PWN
10. Mein Bauch tut so weh!
Rozwijanie sprawności
mówienia – opisywanie
ilustracji
Słownictwo związane
opisem wypadku
drogowego, relacja
poszkodowanego
F A11
11. So pflege ich meine Gesundheit!
Tworzenie dłuższych
wypowiedzi na temat
zdrowia
Zwroty służące wyrażaniu
opinii na temat zdrowych
nawyków żywieniowych,
pielęgnacji ciała
i aktywnego wypoczynku
G –
12. Grammatik ohne Panik Rozwijanie kompetencji
gramatycznej z zakresu
tworzenia przymiotników
w funkcji rzeczownika
Odmiana i zastosowanie
słabej odmiany
rzeczownika H, I C6, H1, I3
13. Walpurgnisnacht
Rozwijanie kompetencji
kulturowej związanej
z tradycją i obrządkami
Nocy Walpurgii
Zwroty związane z tradycją
Nocy Walpurgii
J, J1 –
14. Prüfungsstunde: Festigung und
Testaufgaben
Powtórzenie i utrwalenie
materiału
Poznane słownictwo
i zakres gramatyczny Zadania 1–12 –
15. Teststunde Kontrola umiejętności
językowych
Materiały dodatkowe
Język niemiecki. www.weiter_deutsch – 2.Nowa Edycja www.wszpwn.pl
Strona 11 z 16
©Copy right by Wydawnictwo Szkolne PWN
5. Ein Bild ist besser als tausend Wörter
1. Fernsehen und andere Medien
Wprowadzenie do tematyki
Środki masowego przekazu Rozwijanie umiejętności
opisu kolażu
Słownictwo związane
z korzystaniem ze środków
masowego przekazu Einstieg –
2. Medien in unserem Alltag
Przekazywanie
podstawowych informacji
związanych z korzystaniem
ze środków masowego
przekazu – zadawanie pytań
i udzielenie odpowiedzi
Rozwijanie sprawności
czytania i mówienia
Nazwy sprzętów
technicznych
Wiederholung Wiederholung
1
3. Welche Informationsquelle ist
am besten?
Rozwijanie sprawności
czytania ze zrozumieniem
Wprowadzenie słownictwa
dotyczącego zdobywania
informacji za pomocą
mediów
Nazwy typowych źródeł
informacji
Słownictwo dotyczące
preferencji w korzystaniu
z mediów
A
A1, A2, A3,
A4
Język niemiecki. www.weiter_deutsch – 2.Nowa Edycja www.wszpwn.pl
Strona 12 z 16
©Copy right by Wydawnictwo Szkolne PWN
4. Ohne Internet leben? – Unmöglich!!!
Rozwijanie sprawności
słuchania ze zrozumieniem –
przyporządkowanie
wypowiedzi do pytań
Rozwijanie sprawności
czytania ze zrozumieniem –
zadanie typu richtig/falsch
Aspekt wychowawczy –
zagrożenia w internecie
Słownictwo związane
z bezpiecznym
korzystaniem z internetu,
zagrożenia wynikające
z używania internetu B, B1 B1, B2, B3
5. Spaß und Probleme mit technischen
Geräten
Rozwijanie kompetencji
gramatycznej z zakresu
stosowania zdań pobocznych
z zaimkami pytającymi
Zdania poboczne
z zaimkami pytającymi
w roli spójnika E, I E1, E2, E4,
E5, E6
6. Technik kann Wunder
Rozwijanie umiejętności
ustnego opisu obrazka
Praca nad poprawnością
fonetyczną, ćwiczenie
wymowy [e:] / [e]
– różnice w wymowie
między długim, napiętym e
i krótkim, nienapiętym e
Słownictwo związane
z obsługą urządzeń
technicznych
A1, A2, F, H H1, I1, I2
7. Was gibt es im Fernsehen?
Wprowadzenie do tematu
Program telewizyjny Rozwijanie sprawności
czytania ze zrozumieniem
i mówienia – analiza
programu telewizyjnego
Nazwy programów
telewizyjnych
Słownictwo umożliwiające
opisywanie ulubionych
programów w telewizji
C, C1, C2, C4 C1, C2
Język niemiecki. www.weiter_deutsch – 2.Nowa Edycja www.wszpwn.pl
Strona 13 z 16
©Copy right by Wydawnictwo Szkolne PWN
8. Projekt: Werbung ist überall da!
Rozwijanie sprawności
czytania ze zrozumieniem
i mówienia
Zastosowanie poznanego
słownictwa związanego
z reklamą produktu
Słownictwo
wykorzystywane
w reklamie
C3 C4, C5
9. Wenn Strom ausfällt …
Rozwijanie sprawności
mówienia – opis wydarzenia
związanego z awarią prądu
Nazwy sprzętów
gospodarstwa domowego
Zwroty związane z awarią
prądu i problemami
technicznymi
D D1
10. Ich und mein Computer
Tworzenie dłuższych
wypowiedzi na temat
komputera, poruszenie
różnych aspektów
wykorzystania komputera
Słownictwo związane
z wykorzystaniem
komputera w codziennym
życiu
G A5, A6, B5,
B6
10. Unser Drehbuch – propozycja
alternatywna do scenariusza 5.10
Tworzenie w grupach
dłuższych wypowiedzi
pisemnych
– – A5, A6, C6
11. Das Osterfest in deutschsprachigen
Ländern
Rozwijanie sprawności
czytania ze zrozumieniem
Poznanie zwyczajów
związanych
z obchodzeniem świąt
wielkanocnych
Słownictwo związane
z tradycją świąt
wielkanocnych
w krajach niemieckiego
obszaru językowego –
podobieństwa i różnice
kulturowe
J, J1, J2 –
12. Festigung und Testaufgaben Powtórzenie i utrwalenie
materiału
Poznane słownictwo
i zakres gramatyczny Zadanie 1–12 –
Język niemiecki. www.weiter_deutsch – 2.Nowa Edycja www.wszpwn.pl
Strona 14 z 16
©Copy right by Wydawnictwo Szkolne PWN
13. Teststunde Kontrola umiejętności
językowych
Materiały dodatkowe
6. Jeder hat ein Steckenpferd, das hält er über alles wert
1. Was ist dein Steckenpferd?
Rozwijanie sprawności
mówienia, tworzenie
dialogów związanych
z planami na wieczór
Słownictwo dotyczące
spędzania wolnego czasu,
hobby Einstieg,
A1, A2
Wiederholung
2
2. Hobbys und Interessen in unserer
Klasse
Rozwijanie sprawności
czytania ze zrozumieniem
i mówienia
Podawanie informacji
i pytanie o hobby
oraz zainteresowania
Nazwy hobby
i zainteresowań
Słownictwo niezbędne
do opisu zainteresowań
i hobby: formy oraz miejsca
aktywnego i biernego
spędzania wolnego czasu
Wiederholung Wiederholung
1
3. Was ist eigentlich YOU?
Rozwijanie sprawności
czytania ze zrozumieniem –
odpowiadanie na pytania na
podstawie tekstu
Słownictwo związane
z imprezami kulturalnymi
dla młodzieży, targami dla
młodzieży
A A1, A2, A3,
A4, A5, A6
4. Was machen Deutsche in der Freizeit?
Rozwijanie umiejętności
wyszukiwania informacji
w czytanym tekście
Zwroty leksykalne
potrzebne do opisu hobby
i zainteresowań młodzieży,
najczęściej i najrzadziej
wybieranych form
spędzania czasu wolnego
B, B1, B2 B1, B2, B3,
B4, B5
Język niemiecki. www.weiter_deutsch – 2.Nowa Edycja www.wszpwn.pl
Strona 15 z 16
©Copy right by Wydawnictwo Szkolne PWN
5. Mein Lieblingsort
Rozwijanie sprawności
czytania ze zrozumieniem
Rozwijanie sprawności
mówienia – opowiadanie
o swoim ulubionym miejscu
Zwroty służące opisowi
ulubionego miejsca,
wyrażaniu własnej opinii C, C1
A9, C1, C3,
C4
6. Ich habe einfach keine Lust!
Rozwijanie kompetencji
gramatycznej – stosowanie
konstrukcji
bezokolicznikowej z zu
Odmiana i znaczenie
czasowników haben i können
w formie Konjunktiv II
Imperfekt
Bezokolicznik z zu
Tryb przypuszczający II
I B6, I1, I2, I3
7. Kinobesuch
Opowiadanie historyjki na
podstawie komiksu,
tworzenie dalszego ciągu
historyjki
Słownictwo dotyczące
wyjścia do kina
D, D1 A7, D1
8. Geburtstagsgeschenk
Rozwijanie sprawności
słuchania – dopasowanie
pytań do odpowiedzi
Rozwijanie sprawności
mówienia – umawianie się
na wspólne wyjście
Trening fonetyczny,
samogłoski [i:] / [i]
Zwroty potrzebne
do umawiania się,
proponowania wspólnego
spędzania czasu wolnego
E, E1, E2, H E1, E2, H1
9. In der Fußgängerzone
Rozwijanie sprawności
mówienia – opisywanie
ilustracji
Słownictwo dotyczące
miejsca spędzania wolnego
czasu
F
–
Język niemiecki. www.weiter_deutsch – 2.Nowa Edycja www.wszpwn.pl
Strona 16 z 16
©Copy right by Wydawnictwo Szkolne PWN
10. Meine Freizeit und mein Lieblingsort
Utrwalenie pisemnej formy
opisu spędzania czasu
wolnego, ulubionych miejsc
wypoczynku
Słownictwo dotyczące
opisu zainteresowań
i hobby
G A8
10. Auf einem unbekannten Planeten –
propozycja alternatywna do scenariusza
6.10.
Ćwiczenie kreatywnego
pisania – tworzenie
dłuższych wypowiedzi
pisemnych
Utrwalenie i poszerzenie
struktur leksykalnych
w wypowiedzi pisemnej – B7, C2
11. Deutsche Markenprodukte
Praca nad tekstem –
rozwijanie sprawności
czytania ze zrozumieniem,
selekcja informacji z tekstu
Nazwy niemieckich
produktów
J, J1 –
12. Festigung und Testaufgaben Powtórzenie i utrwalenie
materiału
Poznane słownictwo
i zakres gramatyczny Zadania 1-12 –
13. Teststunde Kontrola umiejętności
językowych
Materiały dodatkowe