Jerzy Głuch - pg.gda.pldamjakow/wyklad_02.pdf · 2 J. Głuch SYSTEMY TRANSPORTOWE W02: Wstęp –...

1

Jerzy GJerzy Głłuch uch

SYSTEMY TRANSPORTOWE SYSTEMY TRANSPORTOWE

Rok akademicki 2010/2011Rok akademicki 2010/2011

2

J. GJ. Głłuch SYSTEMY TRANSPORTOWE uch SYSTEMY TRANSPORTOWE W02:W02: WstWstęęp p –– Transport Transport

System transportowy - zbiór elementów, relacji i procesów, które przetwarzająstrumień ładunków i pasażerów określany popytem na usługi transportowe w strumieńwyjścia z tego systemu.

SYSTEM TRANSPORTOWY

Ładunki

Pasażerowie

Popyt na usługi transportowe

Usługi transportowe

J. GJ. Głłuch SYSTEMY TRANSPORTOWE uch SYSTEMY TRANSPORTOWE W02: W02: Systemy transportoweSystemy transportowe

System transportowy System transportowy

Jest to zespół środków technicznych, organizacyjnych i ekonomiczno-prawnych w ich wzajemnym związku funkcjonalnym, służących do nawiązania więzi gospodarczych na określonym obszarze;

Jest to zbiór elementów, relacji i procesów, które przetwarzają strumień ładunków i pasażerów określany popytem na usługi transportowe w strumień wyjścia z tego systemu.

3

J. GJ. Głłuch SYSTEMY TRANSPORTOWE uch SYSTEMY TRANSPORTOWE W02: Systemy transportowe W02: Systemy transportowe

TransportTransport jest ważnym czynnikiem równoważenia rozwoju.

Równowaga ta dotyczy czynników spospołłecznych, ekonomicznych, ekologicznych, ecznych, ekonomicznych, ekologicznych, przestrzennych i funkcjonalnychprzestrzennych i funkcjonalnych. System transportowy ma znaczący wpływ na jakość życia w mieście, stanowi integralną część terenu zurbanizowanego miasta. Spełnia on role:

a) UsUsłługowugowąą - od sprawności układu komunikacyjnego zależy w podstawowym zakresie realizacja celów publicznych

b) StymulujStymulująąccąą rozwój obszaru - poprzez udostępnianie terenu oraz na rozwijaniu podaży usług transportowych wyprzedzająco do aktualnych potrzeb

c) HamujHamująąccąą rozwój obszaru - tam gdzie jest to wymagane - poprzez tworzenie bariery transportowej

d) Kompozycji przestrzennejKompozycji przestrzennej - elementy systemu transportu, z uwagi na rozległy zasięg ich wpływu, stawia się na równi z przestrzennymi rozwiązaniami architektoniczno-urbanistycznymi.


Do systemu transportowegosystemu transportowego zalicza się:

a) podsystem komunikacja indywidualnapodsystem komunikacja indywidualna - w nim elementy liniowe (sieć drogowo-uliczna) i elementy punktowo-sieciowe (parkingi, zaplecze techniczne, punkty przeładunkowe), potoki ruchu,

b) podsystem komunikacja zbiorowapodsystem komunikacja zbiorowa - w nim elementy liniowe (układ linii) i punktowo-sieciowe (dworce, przystanki, zaplecza, warsztaty naprawcze), tabor, potoki pasażerskie,

c) podsystem pieszy i rowerowypodsystem pieszy i rowerowy - w nim elementy liniowe (sieć ciągów pieszych i rowerowych) i punktowe (punkty widokowe, urządzenia postojowe dla rowerów),

d) podsystem kolejowy, wodny, powietrzny - w nim elementy liniowe (sieci, linie) i punktowe (dworce, przystanki, porty, zaplecze, warsztaty itp.).

4


Cechy systemu transportowegoCechy systemu transportowego

a) ZZłłoożżonoonośćść – system transportowy tworzy bardzo duża liczba elementów oraz reakcji i interakcji zachodzących pomiędzy tymi elementami, jak również nimi, a otoczeniem systemu;

b) ProbabilizmProbabilizm – nie można z góry przewidzieć wszystkich zjawisk, stanów, relacji i sprzężeń zachodzących podczas procesów transportowych;

c) Ograniczona zdolnoOgraniczona zdolnośćść do samoregulacjido samoregulacji - system transportowy jest technoekosystemem antropogenicznym – jest stworzony przez człowieka. W odróżnieniu od systemów naturalnych nie ma umiejętności samoregulacji, więc działa zawodnie. Nie posiada zdolności do samolikwidacji zaistniałych odchyleń.

d) DynamicznoDynamicznośćść – wynika z ingerencji człowieka w jego strukturę i funkcjonowanie i podlega zmianie w czasie i przestrzeni i adoptuje się do nowych uwarunkowań


GGłłóówne podsystemy systemu transportowegowne podsystemy systemu transportowego:

Podsystem technicznytechniczny transportu.Są to: infrastruktura transportu, środki transportu, urządzenia transportowe i przeładunkowe, techniczne środki zaplecza transportowego, wyposażenie punktów transportowych, porty, terminale transportu kombinowanego, dworce, lotniska, centra logistyczne;

Podsystem organizacyjnyorganizacyjny transportu.Są to: powiązania i zasady współpracy wewnątrz działu transportu, a także pomiędzy transportem, a otoczeniem;

Podsystem ekonomicznoekonomiczno--prawny prawny transportu.Są to: taryfy, system finansowy, fiskalny, prawny podmiotów sfery realnej transportu;

5

J. GJ. Głłuch SYSTEMY TRANSPORTOWE uch SYSTEMY TRANSPORTOWE W02: Systemy transportowe W02: Systemy transportowe –– Potrzeby transportowe Potrzeby transportowe

Potrzeby transportowe nalePotrzeby transportowe należży wyodry wyodręębnibnićć z licznej grupy z licznej grupy rodzajowych potrzeb rodzajowych potrzeb instrumentalnychinstrumentalnych, zwi, zwiąązanych z realizacjzanych z realizacjąą okreokreśślonych lonych celcelóóww, , zadazadańń i i zamierzezamierzeńń. Podstawowe potrzeby instrumentalnePodstawowe potrzeby instrumentalne są natury: – biologicznej, – socjologicznej i – kulturalnejNatomiast potrzeby transportowepotrzeby transportowe wiążą się z: – produkcyjnprodukcyjnąą i – spospołłecznecznąądziałalnością człowieka. Integralnie związane są z funkcjonowaniem gospodarki narodowej i organizacją życia społecznego.

Zgłoszone potrzeby przemieszczania osób, ładunków i wiadomości mają określone znaczenie gospodarcze lub spoznaczenie gospodarcze lub społłeczneeczne. Wynika ono z różnych źródeł.


Potrzeby transportowePotrzeby transportowe są pożądanymi przez gospodarkę i społeczeństwo: – oczekiwaniamioczekiwaniami, – preferencjamipreferencjami i – zapotrzebowaniemzapotrzebowaniem na określone usługi kierowanymi do działu transport i transport i łąłącznocznośćść.

Znajdują one odzwierciedlenie w popycie na uspopycie na usłługi transportoweugi transportowe adresowanym do różnych systemów, gałęzi i form przemieszczania funkcjonujących w obrębie rozwiniętych organizacyjnych i techniczno-technologicznych struktur transportowych.

Potrzeby transportowe realizujPotrzeby transportowe realizująą oferencioferenci usług przemieszczania, tj.: – przedsiprzedsięębiorstwa transportowebiorstwa transportowe, – organizatorzy i operatorzy transportuorganizatorzy i operatorzy transportu oraz – indywidualni dysponenciindywidualni dysponenci odpowiednich środków i urządzeń.

Znajomość potrzeb ma podstawowe znaczenie dla sprawnego funkcjonowania i rozwoju przedsiębiorstw transportowych. Jest ona istotna z punktu widzenia Jest ona istotna z punktu widzenia ksztakształłtowania rynkowej oferty w celu zaspokojenia popytu na towania rynkowej oferty w celu zaspokojenia popytu na śświadczone przez wiadczone przez nie usnie usłługi.ugi.

6


Potrzeby transportowe ewoluowaPotrzeby transportowe ewoluowałłyy wraz z rozwojem społeczeństw i ich gospodarek i przekształciły się w celowe i zorganizowane formy przemieszczeń– osób, – ładunków i – wiadomości.

PostPostęępp–– technicznotechniczno--technologiczny, technologiczny, –– ekonomiczny i ekonomiczny i –– organizacyjnyorganizacyjnyna przestrzeni dziejów sprzyjał rozwojowi oraz doskonaleniu obsługi transportowej i skutecznemu zwiększaniu możliwości zindywidualizowanych wyborów konsumenckich w zakresie spełniania potrzeb transportowych.


Odzwierciedleniem społeczno-gospodarczego wzrostu i rozwoju są zrzróóżżnicowanenicowanepotrzeby transportowe, spedycyjne i logistyczne wynikające z:

– rozwoju rozwoju śświatowej gospodarkiwiatowej gospodarki i międzynarodowego podziału pracy,– rozwoju procesrozwoju procesóów globalizacyjnychw globalizacyjnych i integracyjnych gospodarek, rynków oraz

społeczeństw,– rozpowszechniania wiedzyrozpowszechniania wiedzy w celu pozyskiwania określonych wartości,– iloilośści, zakresu i form przepci, zakresu i form przepłływu informacjiywu informacji w gospodarującym oraz

zinformatyzowanym społeczeństwie,– technicznotechniczno--technologicznego posttechnologicznego postęępupu w sferze transportu, spedycji i logistyki,– zwizwięększajkszająącej sicej sięę komunikacyjnej ruchliwokomunikacyjnej ruchliwośści ludnoci ludnośścici,– powszechnego zapotrzebowania na rzapotrzebowania na róóżżne formy zagospodarowania wolnego ne formy zagospodarowania wolnego

czasuczasu.

W tym świetle potrzebpotrzebęę transportowtransportowąą można określić jako zgzgłłaszanaszanąą przez przez gospodarkgospodarkęę i spoi społłeczeeczeńństwo potencjalnstwo potencjalnąą, wyodr, wyodręębnionbnionąą spospośśrróód innych, d innych, potrzebpotrzebęę przemieszczania osprzemieszczania osóób, b, łładunkadunkóów i wiadomow i wiadomośści w danym czasie na ci w danym czasie na okreokreśślonlonąą odlegodległłoośćść.

7


OdpowiedziOdpowiedziąą na potrzeby zgłaszane pod adresem dziadziałłalnoalnośści transportowejci transportowej jest rynkowa oferta usrynkowa oferta usłługug umożliwiających podróże komunikacyjne ludnoludnośścici(pasażerów) lub przemieszczanie (przewożenie, przenoszenie) łładunkadunkóów i w i wiadomowiadomośścici.

Nie kaNie każżda jednak potrzeba transportowa znajduje odzwierciedlenie w postda jednak potrzeba transportowa znajduje odzwierciedlenie w postaci aci fizycznego przemieszczenia.fizycznego przemieszczenia. Fakt ten związany jest z zasadniczymi rozbieżnościami pomiędzy potrzebami transportowymi wynikającymi, – z jednej strony, z popytu potencjalnegopotencjalnego, – z drugiej zaś z popytu realnegorealnego, tj. rzeczywistego zapotrzebowania na usługi transportowe.

Biorąc pod uwagę reguły racjonalnego gospodarowania, należy wspomnieć o potrzebach transportowych o: – pozornympozornym i – otoczkowymotoczkowymcharakterze. Wynikają one z niektórych utrwalonych zwyczajów i zachowań społecznych. Ponieważnie znajdują one wytłumaczalnego i racjonalnego uzasadnienia, zaspokajanie takiego popytu należy kwalifikować jako subiektywne potrzeby transportowe, nie pożądane z gospodarczego punktu widzenia.


W ekonomicznoW ekonomiczno--transportowym pitransportowym piśśmiennictwie potrzeby transportowe czmiennictwie potrzeby transportowe częęsto sto ssąą utoutożżsamiane z potrzebami przewozowymi.samiane z potrzebami przewozowymi. W wielu opracowaniach zawężany jest znaczeniowy sens zjawiska sprowadzający się do wyodrębniania tej części potrzeb, które dotyczą wyłącznie i bezpośrednio przewozu, przeładunku (przesiadania), czyli stricte przewozowego procesu. Takie podejście wynika z pragmatycznych aspektów tworzenia statystyki transportu odzwierciedlającej rozmiary przewozów lub zrealizowanej pracy przewozowej przez konkretne przedsiębiorstwa lub gałęzie w obrębie systemu.

Należy jednak zauważyć, że w świetle rozwoju współczesnych stosunków transportowych, których pogłębiającymi się cechami są:

– intermodalizmintermodalizm,– integracjaintegracja rynków i uczestników procesu transportowego,– dynamiczny rozwdynamiczny rozwóójj spedycyjno-logistycznych form racjonalizowania obrotu i

obsługi transportowej, takie podejście trzeba uznać za anachroniczne.

8

J. GJ. Głłuch SYSTEMY TRANSPORTOWE uch SYSTEMY TRANSPORTOWE W02: Systemy transportowe W02: Systemy transportowe –– ŹŹrróóddłła potrzeb transportowych a potrzeb transportowych

Potrzeby transportowe jako przedmiot konsumpcji wynikajPotrzeby transportowe jako przedmiot konsumpcji wynikająą z istoty potrzeb z istoty potrzeb ludzkichludzkich - z naturalnej potrzeby ruchu i komunikacyjnej ruchliwości.

W efekcie zaspokojenia potrzeb transportowych nie powstajnie powstająą bezpobezpośśrednio dobra rednio dobra materialne, natomiast ksztamaterialne, natomiast kształłtujtująą sisięę instytucjonalne zachowania instytucjonalne zachowania konsumpcyjnekonsumpcyjne na rynku określane mianem zachowań nabywczych, w tym komunikacyjnych.

NajwaNajważżniejszym i pierwotnym niejszym i pierwotnym źźrróóddłłem potrzeb transportowych jest em potrzeb transportowych jest przestrzenna niezgodnoprzestrzenna niezgodnośćść pomipomięędzy elementami niezbdzy elementami niezbęędnymi do dowolnej dnymi do dowolnej dziadziałłalnoalnośści czci człłowiekaowieka.

Szczegółowo okreokreśślajlająąc c źźrróóddłła potrzeb transportowycha potrzeb transportowych, należy w każdym, wyodrębnionym przypadku wskazawskazaćć na lokalizacjna lokalizacjęę zasobzasobóów i dziaw i działłalnoalnośścici oraz opisaopisaćć jjąą za pomocza pomocąą zmiennych parametrzmiennych parametróóww decydujących o ich rozmiarach.

Na przykład w przewozach pasaprzewozach pasażżerskicherskich mogą to być m.in.: – liczba ludnoliczba ludnośścici, – demograficzna i spodemograficzna i społłeczna struktura ludnoeczna struktura ludnośścici, – stan posiadania indywidualnych stan posiadania indywidualnych śśrodkrodkóów transportuw transportu, – komunikacyjna dostkomunikacyjna dostęępnopnośćść.

W przewozach przewozach łładunkadunkóóww natomiast ważne będą m.in. – rozmiary dostawrozmiary dostaw zapotrzebowanych produktów z tytułu prowadzonej działalności

gospodarczej, – wynikający z tego tytułu ruch odpowiednich ruch odpowiednich śśrodkrodkóów transportuw transportu, – dostosowanie technicznedostosowanie techniczne w zakresie infra- i suprastruktury czy też obsługi.


Zbiór różnorodnych: – tradycyjnych i współczesnych czynnikczynnikóów przestrzennychw przestrzennych, – ekonomicznychekonomicznych, – technologicznychtechnologicznych, – produkcyjnychprodukcyjnych, – kooperacyjnychkooperacyjnych i – spospołłecznychecznychkreuje powstawanie potrzeb transportowych.

Ponadto na zmianyna zmiany w rozmieszczeniu produkcji i osadnictwa, w efekcie zwrotnego sprzężenia rozwoju, oddziaoddziałłuje ciuje ciąąggłły posty postęęp technologiczny w transporciep technologiczny w transporcie.

Wzrost wydajnoWzrost wydajnośści i sprawnoci i sprawnośścici działalności transportowej generujący w długim okresie obniżkę jednostkowych kosztów przemieszczania sprzyja postępującej dekoncentracji obu struktur.

W konsekwencji staje się on czynnikiem generującym potrzeby i rozmiary produkcji transportowej.

9


Wśród najczęściej przywoływanych w literaturze źródeł potrzeb transportowych można wyodrębnić:

– rróóżżnice geograficznenice geograficzne,– specjalizacjspecjalizacjęę produkcjiprodukcji,– inne korzyści skali, w tym: rozwrozwóój wiedzy, nauki i techniki, automatyzacjj wiedzy, nauki i techniki, automatyzacjęę, ,

wytwarzanie artykuwytwarzanie artykułłóów precyzyjnych, operowanie w precyzyjnych, operowanie znacznznacznąą masmasąą ddóóbr, br, marketing i badania rynkmarketing i badania rynkóóww,

– cele polityczne i militarnepolityczne i militarne,– stosunki spostosunki społłeczneeczne,– imprezy kulturalneimprezy kulturalne,– rozmieszczenie ludnorozmieszczenie ludnośścici.

W innym ujęciu źródła potrzeb transportowych sprowadzają się do przestrzennego rozmieszczania:

– bogactw naturalnychbogactw naturalnych,– produkcji materialnejprodukcji materialnej,– dziadziałłalnoalnośści naukowejci naukowej,– dziadziałłalnoalnośści kulturalnejci kulturalnej,– dziadziałłalnoalnośści rekreacyjnejci rekreacyjnej,– ludnoludnośścici.


Należy zauważyć, iż czynnik przestrzenny determinujący lokalizację bogactw naturalnych i sił wytwórczych stanowi chronologicznie najstarsze, najwcześniejsze historycznie oraz najbardziej stabilne źródło potrzeb transportowych.

Można je zaliczyć do tzw. źródeł tradycyjnych, które generują potrzeby przemieszczania wynikające z:

– lokalizacji surowclokalizacji surowcóów naturalnychw naturalnych,– kooperacji produkcyjnejkooperacji produkcyjnej,– rozwoju mirozwoju mięędzynarodowego podziadzynarodowego podziałłu pracyu pracy,– organizacji dystrybucjiorganizacji dystrybucji,– rozmieszczenia rynkrozmieszczenia rynkóów zbytuw zbytu.

10


Taki ukTaki ukłład systematyzuje ad systematyzuje znaczznacząąccąą czczęśćęść niejednorodnych w swojej genezie i niejednorodnych w swojej genezie i strukturze potrzeb transportowych, wynikajstrukturze potrzeb transportowych, wynikająących bezpocych bezpośśrednio lub porednio lub pośśrednio rednio z produkcyjnej dziaz produkcyjnej działłalnoalnośści czci człłowiekaowieka.

Należy jednak pamiętać, że znaczna część potrzeb transportowych wynika z pozagospodarczej sfery życia społecznego, a większość z nich jest konsekwencją:

– spospołłecznoeczno--kulturowych konwencjikulturowych konwencji, w których obowiązują określone systemy wartości i reguły zachowań,

– potrzeby utrzymania wiutrzymania więęzi spozi społłecznychecznych,– przestrzennego rozmieszczenia dprzestrzennego rozmieszczenia dóóbr kulturalnych, obr kulturalnych, ośświatowych i naukowychwiatowych i naukowych,– standardu i stylu standardu i stylu żżyciaycia ludności,– preferowanych form zagospodarowania czasu wolnegopreferowanych form zagospodarowania czasu wolnego,– akcji ratunkowych i ochrony zdrowiaakcji ratunkowych i ochrony zdrowia,– dziadziałłalnoalnośści administracji paci administracji pańństwowejstwowej,– obronnoobronnośści kraju i bezpieczeci kraju i bezpieczeńństwa publicznegostwa publicznego.


Można zatem jednoznacznie stwierdzić, iż sfera ekonomiczno-społeczna wywiera wpływ na powstawanie potrzeb transportowych, na ich poziom, charakter i w konsekwencji na konieczność dostosowania ilościowej i jakościowej oferty usług transportowych do potencjalnego na nie zapotrzebowania.

Z mikroekonomicznego punktu widzenia, każda zindywidualizowana potrzeba transportowa wyodrębniona z ogólnego zbioru zgłaszanych potrzeb transportowych związana jest z:

– konkretnkonkretnąą potrzebpotrzebąą pierwotnpierwotnąą wywołującą daną potrzebę transportową,– konkretnym pasakonkretnym pasażżerem berem bąąddźź grupgrupąą pasapasażżereróóww,– konkretnym konkretnym łładunkiem badunkiem bąąddźź grupgrupąą łładunkadunkóóww,– konkretnkonkretnąą odlegodległłoośściciąą przestrzennprzestrzennąą, czasow, czasowąą i ekonomiczni ekonomicznąą dzielącą

początkowy i końcowy punkt przemieszczania.

Potrzeby transportowePotrzeby transportowe mają zatem różnorodny charakter i mogą wynikać zarówno z obiektywnych, jak i subiektywnych przyczynobiektywnych, jak i subiektywnych przyczyn.

11


PasaPasażżerskie, obiektywne potrzeby przewozoweerskie, obiektywne potrzeby przewozowe związane są z: – regularnymi przejazdami pracowniczymi,– przejazdami młodzieży w celach edukacyjnych,– przejazdami służbowymi, w tym tzw. business travel.

Najważniejsze potrzeby natury obiektywnej w zakresie przewozpotrzeby natury obiektywnej w zakresie przewozóów w łładunkadunkóówwwynikają z:

– koniecznokoniecznośści zaspokojenia konsumpcyjnych potrzeb spoci zaspokojenia konsumpcyjnych potrzeb społłecznychecznych o podstawowym charakterze,

– konieczności realizacji procesrealizacji procesóów produkcyjnychw produkcyjnych,– pokonywania odległości wynikającej ze zrzróóżżnicowania przestrzennejnicowania przestrzennej i

asortymentowej struktury produkcjiasortymentowej struktury produkcji,– transportochtransportochłłonnoonnośścici procesów produkcji,– dostosowania do zmian w zaopatrzeniu rynkzmian w zaopatrzeniu rynkóów, dystrybucji i konsumpcjiw, dystrybucji i konsumpcji

produktów,– dostosowania do asortymentowej i przestrzennej struktury handluasortymentowej i przestrzennej struktury handlu,– dostosowania do zrzróóżżnicowanego i zmiennego wolumenu obrotnicowanego i zmiennego wolumenu obrotóóww,– podziapodziałłóów i przeobraw i przeobrażżeeńń na rynkachna rynkach.


Rozmiary, charakter i częstotliwość obiektywnych potrzeb transportowych kształtujączynniki o charakterze:

– ogólnoekonomicznym, – społecznym i – poli-tycznym wynikające z rozwoju międzynarodowych stosunków: – gospodarczych, – kulturalnych, – naukowych. W literaturze przedmiotu potrzeby te określane są najczęściej mianem

obligatoryjnych obligatoryjnych bbąąddźź bezwzglbezwzglęędnie dnie lub lub wzglwzglęędnie obligatoryjnychdnie obligatoryjnych. Taki podziałsystematyzuje potrzeby transportowe występujące na rynku przewo-zów pasażerskich.

Potrzeby z grupy obligatoryjnychobligatoryjnych ssąą powtarzalne, masowe i wystpowtarzalne, masowe i wystęępujpująą z duz dużążączczęęstotliwostotliwośściciąą. Wynikają one z konieczności systematycznych przemieszczeń w celach zawodowych.

Wyodrębniane są też zmienne, nieregularne, rozproszone w czasie i przestrzeni zmienne, nieregularne, rozproszone w czasie i przestrzeni transportowe potrzeby fakultatywnetransportowe potrzeby fakultatywne. Ich źródłem są dobrowolnie i incydentalnie odbywane podróże. Ta grupa potrzeb transportowych stwarza trudności w dostosowaniu racjonalnej oferty usług do aktualnego, rynkowego zapotrzebowania.

12


Zaprezentowany podział potrzeb transportowych, choć dość anachroniczny, jest użyteczny w badaniach popytu na przewozy i kształtowaniu oferty obsługi transportowej dla użytkowników.

Pod względem ilościowym i wartościowym stanowią one znaczącą grupęsubiektywnych potrzeb adresowanych do producentów branży transportu, spedycji i logistyki.

Odnoszą się do potrzeb stricte społecznych wynikających w znakomitej większości ze struktury i funkcji czasu poza pracą zawodową, wzrastającej siły nabywczej pieniądza, rozwoju urbanizacji. Wynikają one głównie z nabytych, społecznych i kulturalnych potrzeb oraz zachowań

J. GJ. Głłuch SYSTEMY TRANSPORTOWE uch SYSTEMY TRANSPORTOWE W02: Systemy transportowe W02: Systemy transportowe –– Systematyzacja i cechy potrzeb transportowychSystematyzacja i cechy potrzeb transportowych

Różnorodność kryteriów podziału potrzeb transportowych stwarza podstawy do ich wielowariantowego systematyzowania. Różnicuje się je w zależności od specyfiki i warunków powstawania.

W przewozach osprzewozach osóóbb najczęściej przyjmowanymi kryteriami systematyzacji są:– cele podróży,– siła oddziaływania źródeł ruchu.

W odniesieniu do przewozprzewozóów w łładunkadunkóów i wiadomow i wiadomośścici, za najważniejsze kryteria systematyzacji przyjmuje się najczęściej:

– dział gospodarki narodowej,– fazy procesu produkcyjnego,– podatność przewozową.

ZgeneralizowanZgeneralizowanąą systematyzacją potrzeb przewozowych jest ich podział na dwie dwie podstawowe i dwiepodstawowe i dwie uzupełniające grupy. Są to potrzeby transportowe występujące:

- w obrębie układów produkcji dóbr i usług,- w obrębie układów osadnictwa,- na styku układów produkcyjnych z układami osadniczymi,- na styku układów osadniczych z układami produkcyjnymi.

13

J. GJ. Głłuch SYSTEMY TRANSPORTOWE uch SYSTEMY TRANSPORTOWE W02: Systemy transportowe W02: Systemy transportowe –– Systematyzacja i cechySystematyzacja i cechy potrzeb transportowych potrzeb transportowych

potrzeby fakultatywne i incydentalne

potrzeby obligatoryjne

J. GJ. Głłuch SYSTEMY TRANSPORTOWE uch SYSTEMY TRANSPORTOWE W02: Systemy transportowe W02: Systemy transportowe –– Systematyzacja i cechy potrzeb transportowych Systematyzacja i cechy potrzeb transportowych

Potrzeby transportowe zgłaszane na styku ukstyku ukłładadóów osadnictwa i produkcjiw osadnictwa i produkcjiwynikają z niezgodności przestrzennej ich rozmieszczenia i dotycząprzemieszczeń siły roboczej determinującej realizację procesów produkcji.

Każda spośród wyszczególnionych przyczyn powstawania potrzeb transportowych, zarówno w sferze produkcji, jak i w sferze osadnictwa, stanowi zrzróóżżnicowane pod nicowane pod wzglwzglęędem sidem siłły, czasu i sposobu oddziay, czasu i sposobu oddziałływania ywania źźrróóddłło ruchu w przestrzenio ruchu w przestrzeni. Graficzną postać zaprezentowano poniżej.

Źródła wszystkich potrzeb transportowych tkwią w istocie zjawisk społeczno-gospodarczych. Związane są z ich organizacją, funkcjonowaniem oraz ewoluują współzależnie.

14


Potrzeby transportowe osPotrzeby transportowe osóób, b, łładunkadunkóów i wiadomow i wiadomośści majci mająą niejednorodny i niejednorodny i rozproszony charakter.rozproszony charakter. Odnoszą się do różnych gałęzi i podsystemów przemieszczania.

Fakt ten znajduje odzwierciedlenie w klasyfikacjach i próbach systematyzacji według rozmaitych kryteriów różnicujących, a wynikających najczęściej z celu lub istoty funkcjonowania różnych dziedzin życia gospodarczego i społecznego.

Potrzeba transportowa zgPotrzeba transportowa zgłłaszana wobec transportu pasaaszana wobec transportu pasażżerskiegoerskiego to chęć lub konieczność zrealizowania przez daną osobę potrzeby komunikacyjnej. Jej cechy specyficzne to:

– koncentracja na ograniczonym przestrzennie obszarzekoncentracja na ograniczonym przestrzennie obszarze, której efektem sąniewielkie średnie odległości podróży (podróże wewnątrz obszarów zurbanizowanych),

– rozproszenie na nieograniczonym przestrzennie obszarzerozproszenie na nieograniczonym przestrzennie obszarze, z którego wynikająznaczne średnie odległości podróży (podróże poza bądź między oddalonymi od siebie obszarami zurbanizowanymi),

– powszechnopowszechnośćść (transport miejski),– sporadycznosporadycznośćść,– czasoprzestrzenna nierczasoprzestrzenna nieróównomiernownomiernośćść,– masowomasowośćść.


Rozproszenie na nieograniczonym przestrzennie obszarzeRozproszenie na nieograniczonym przestrzennie obszarze charakterystyczne jest dla potrzeb transportowych zgłaszanych pod adresem wszystkich gałęzi transportu transportu pasapasażżerskiego, z wyerskiego, z wyłąłączeniem transportu miejskiegoczeniem transportu miejskiego.

PowszechnoPowszechnośćść i sporadycznoi sporadycznośćść potrzeb transportowych obrazują wskawskaźźniki niki ruchliworuchliwośści komunikacyjnejci komunikacyjnej. Są to przeciętne liczby podróży przypadające na l pasażera w jednostce czasu. Badania dla wielu wielkich miastach świata wskazująna stałą ewolucję i wzrost wskaźnika ruchliwości komunikacyjnej ludności.

Odzwierciedleniem niernieróównomiernownomiernośści czasowejci czasowej potrzeb transportowych sąwahania w czasie przewozwahania w czasie przewozóóww. Powszechnie określane są one mianem szczytszczytóów w przewozowych przewozowych -- dobowych, tygodniowych, miesidobowych, tygodniowych, miesięęcznych, rocznychcznych, rocznych i stanowiąpochodną organizacji życia społeczno-gospodarczego.

ZrZróóżżnicowanie przestrzenne i niernicowanie przestrzenne i nieróównomiernownomiernośćść potrzeb transportowychpotrzeb transportowych w przewozach pasażerskich objawiają się wahaniami kierunkowymiwahaniami kierunkowymi na trasach przemieszczeń ludności i również wynikają z działalności gospodarczej człowieka.

Wzajemne wspwspóółłzalezależżnonośści w wystci w wystęępowaniu nierpowaniu nieróównomiernownomiernośści czasowej i ci czasowej i przestrzennej potrzeb transportowychprzestrzennej potrzeb transportowych, zgłaszanych pod adresem transportu pasażerskiego, stanowią o ich masowomasowośścici. Odzwierciedleniem masowości, jako cechy potrzeb transportowych, są rozmiary potokrozmiary potokóów ruchu pasaw ruchu pasażżerskiegoerskiego, mierzone liczbą podróżnych udających się w jednostce czasu w jednym kierunku.

15


Podstawowym kryterium klasyfikacji pasażerskich potrzeb transportowych jest cel cel podrpodróóżżyy. Wyznacza on odległość, wybór środka transportu i częstotliwośćpodróżowania.

Cel podróży stanowi podstawę rozlicznych klasyfikacji omawianej grupy potrzeb transportowych. Najbardziej ogólne z nich jako główne kryterium ich różnicowania przyjmują m. in. cele:

– rekreacyjnerekreacyjne, – bytowebytowe, – zawodowezawodowe. Inne, szczegółowe kryteria celu podróży przyjmują jako bazę badania generowania

(powstawania) ruchu.

Wśród pasażerskich potrzeb przewozowych na uwagę zasługują tzw. podrpodróóżże e wielocelowewielocelowe, podejmowane dla realizacji różnych celów w jednym lub kilku docelowych miejscach - celach podróży. Ich źródłem mogą być:

– sprawy ssprawy słłuużżbowebowe, – edukacjaedukacja, – sprawy administracyjnesprawy administracyjne, – osobisteosobiste, – turystycznoturystyczno--rekreacyjnorekreacyjno--sportowesportowe, – towarzyskie, itptowarzyskie, itp.


Przyjmując kryterium kryterium ruchliworuchliwośści komunikacyjnej ci komunikacyjnej ludnoludnośścici, można wyodrębnićpotrzeby transportowe:

– systematyczne i obligatoryjnesystematyczne i obligatoryjne, związane z koniecznością codziennych dojazdów do pracy i szkół, odbywane w ściśle określonych relacjach i w czasie lub teżzróżnicowane pod względem czasowym (przejazdy o charakterze służbowym, związane z pełnioną funkcją lub stanowiskiem, przejazdy w celach zaopatrzeniowych),

– niesystematyczne o charakterze incydentalnymniesystematyczne o charakterze incydentalnym, związane z koniecznościąochrony zdrowia, załatwianiem spraw urzędowych itp.,

– fakultatywnefakultatywne, których realizacja zależy w znacznej mierze od indywidualnych decyzji potencjalnych pasażerów, związanych z chęcią zaspokajania potrzeb kulturalnych, z udziałem w życiu społecznym, politycznym, rodzinnym,

towarzyskim, z rekreacją oraz uprawianiem sportu i turystyki.

16


Wymagania dotyczące sposobsposobóów zaspokajania potrzeb komunikacyjnych okrew zaspokajania potrzeb komunikacyjnych okreśślane slane sąąmianem mianem postulatpostulatóów przewozowychw przewozowych. Ich lista i kolejność są praktycznie nieograniczonenieograniczone, gdyż wraz ze zmianami w technikach i technologiach przemieszczania oraz stylach życia społeczeństw ewoluują preferencje, oczekiwania i aspiracje użytkowników transportu dotyczące jakości podróżowania.

Najczęściej zgłaszane postulaty na rynku przewozów pasażerskich to:

– czas podróży,– wygoda,– koszt,– bezpieczeństwo.

Czas podrCzas podróóżżyy jest kategorią niejednorodną i składową określonych faz cząstkowych przemieszczania pasażera (dojścia do przystanku, oczekiwania na środek transportu, przejazdu, przesiadania i dojścia do celu). Ponadto należy uwzględnić prędkość przejazdu, częstotliwość, punktualność, rytmiczność i niezawodność środka transportu, dostępność komunikacyjną i bezpośredniość podróży. O wygodziewygodzie podróży stanowią warunki przygotowania do podróży, czytelne informacje dla podróżnych i kultura obsługi pasażera, przemieszczanie w oczekiwanym komforcie.KosztKoszt podróży to postulat ponoszenia najniższych opłat za odbywane podróże.Miernikami bezpieczebezpieczeńństwastwa podróży są liczby zabitych i rannych w wypadkach komunikacyjnych w relacjach do wykonanej pracy przewozowej. Bezpieczeństwo to również warunki podróżowania w kontekście zdrowotnym, to problemy kradzieży i przemocy w środkach transportu i na parkingach, zapobiegania aktom terroryzmu, właściwej organizacji podróży czy też odpowiedzialnych zachowań personelu obsługującego podróżnych.


Potrzeby transportowe zgPotrzeby transportowe zgłłaszane pod adresem przewoaszane pod adresem przewoźźniknikóów w łładunkadunkóóww mająswoje źródło w dynamicznych procesach produkcyjnych. Są one odzwierciedleniem ewoluujących metod wytwarzania i zmian w zakresie zapotrzebowań konsumentów.

Stąd ich znaczna rróóżżnorodnonorodnośćść i rozproszeniei rozproszenie wynikające z: – przemian w strukturach asortymentowychstrukturach asortymentowych procesów produkcyjnych, – zmian na rynkach zmian na rynkach śświatowychwiatowych, w związku z pogłębiającą się specjalizacją,

kooperacją i tendencjami do umiędzynarodowienia produkcji, – zmian zapotrzebowania na okrezmian zapotrzebowania na okreśślone lone łładunkiadunki, w związku ze strukturalnymi

przeobrażeniami gospodarczo-społecznymi.

17


Potrzeby transportowe powinny być realizowane zgodnie z jakojakośściowymi oczekiwaniami ciowymi oczekiwaniami uużżytkownikytkownikóóww. Formułowane one są w postaci pożądanych cech jakościowych (oczekiwań, postulatów) względem świadczonych usług transportowych.

Potrzeby te można uporządkować, wyodrębniając zbiory cech pokrewnychzbiory cech pokrewnych lub pozostających w bliskim powiązaniu i dotyczących:

– odlegodległłoośści przestrzennejci przestrzennej, – czasuczasu, – przedmiotu przewozuprzedmiotu przewozu.

OgOgóólne czynnikilne czynniki określające potrzeby transportowe na rynku przewozów rzeczy to: – wolumen produkcji i rozmiary obrotu gospodarczegowolumen produkcji i rozmiary obrotu gospodarczego, – organizacja obrotu gospodarczegoorganizacja obrotu gospodarczego, – organizacja obsorganizacja obsłługi transportowejugi transportowej.

Czynniki jakoCzynniki jakośścioweciowe określające potrzeby transportowe wynikają z: – wzajemnej konfiguracji ukwzajemnej konfiguracji ukłładadóów przestrzennychw przestrzennych miejsc produkcji i

zapotrzebowania na masę ładunkową, – naturalnych i ekonomicznych cech i wnaturalnych i ekonomicznych cech i włłaaśściwociwośści ci łładunkadunkóóww stanowiących o

konieczności organizacji procesu transportowego.

IloIlośściowe i jakociowe i jakośściowe czynniki, okreciowe czynniki, okreśślajlająące potrzeby transportowe tworzce potrzeby transportowe tworząą podstawy podstawy organizacji i realizacji procesorganizacji i realizacji procesóów transportowych.w transportowych.


Do najwanajważżniejszych cech potrzeb transportowychniejszych cech potrzeb transportowych, wynikających z chęci bądź z konieczności przemieszczania ładunków, należy zaliczyć ich:

– znaczne rozproszenie w czasie i przestrzeniznaczne rozproszenie w czasie i przestrzeni,– zrzróóżżnicowanie asortymentowenicowanie asortymentowe,– zmiennozmiennośćść w czasiew czasie,– kompleksowokompleksowośćść organizacji procesu transportowego organizacji procesu transportowego łładunkadunkóóww.

Katalog najwaKatalog najważżniejszych wniejszych włłaaśściwociwośści usci usłług transportowych naleug transportowych należży uzupey uzupełłniniććczynnikiem kosztczynnikiem kosztóów usw usłługi transportowejugi transportowej.

Ranga poszczególnych postulatów przemieszczania jest zróżnicowana, zmienna i determinowana charakterem każdej, konkretnej potrzeby transportowej i towarzyszącymi jej okolicznościami.

18


Z badań Uniwersytetu Gdańskiego

Jerzy Głuch - pg.gda.pldamjakow/wyklad_02.pdf · 2 J. Głuch SYSTEMY TRANSPORTOWE W02: Wstęp –...

Documents

Transcript of Jerzy Głuch - pg.gda.pldamjakow/wyklad_02.pdf · 2 J. Głuch SYSTEMY TRANSPORTOWE W02: Wstęp –...