Jak zwiększyć polską konkurencyjność

Ryszard Petru

Przewodniczący TEP

Wstęp

• Szybki wzrost gospodarczy Polski w ostatnim dwudziestoleciu zawdzięczamy restrukturyzacji gospodarki i efektowi doganiania

• Przyrost produktywności brał się ze zmian struktury gospodarki, napływu know-how (imitacja) i umiejętności jego absorpcji (kwalifikacji pracowników, jakości prawa gospodarczego, poziomu infrastruktury)

• W krajach wysoko rozwiniętych przyrost PKB na zatrudnionego wynika głównie z przyrostu TFP (total factor productivity)

• W Polsce dalszy przyrost PKB na zatrudnionego i płac będzie wiązał się głównie z TFP, a więc to o utrzymanie jej wysokiej dynamiki powinna troszczyć się polityka gospodarcza

• Dyskusja powinna więc zaadresować te słabości polskiej gospodarki, których usunięcie będzie kluczowe dla zwiększenia potencjału wzrostu

Diagnoza - wyzwania

• Duża nierównowaga fiskalna • Niski poziom oszczędności i inwestycji w relacji do PKB• Inwestycje publiczne finansowane głównie z oszczędności zagranicznych i długu• skupienie FDI na branżach średniozaawansowanych o ograniczonym potencjale wzrostu• Ograniczone możliwości dalszego zadłużania się (w relacji do PKB) sektora publicznego

oraz całej gospodarki za granicą

W wymiarze makroekonomicznym

• Rynek pracy - niska aktywność zawodowa, negatywna demografia, nisko produktywna część siły roboczej, emigracja

• Edukacja niedostosowana do wymogów nowoczesnej gospodarki. Brak współpracy pomiędzy uczelniami i przedsiębiorstwami

• Nieprzyjazne i nieprzejrzyste prawo (sądownictwo, regulacje gospodarcze, podatki)

• Niska innowacyjność i jej ranga w agendzie zadań państwa• Nieefektywna, źle oceniana przez obywateli administracja

W wymiarze strukturalnym

Mniej Polaków jest aktywnych i pracuje

niż obywateli UE

Rys. 8. Prognozy demograficzne dla Polski

Społeczeństwo polskie się starzeje, a populacja

kurczy

Rosnąca nierównowaga fiskalna osłabia skuteczność działania państwa i podnosi

ryzyko inwestycji prywatnych

Rysunek 1. Podstawowe dane makroekonomiczne Polski w latach 1995–2012

* kolorem granatowym wyróżniono okresy szybkiego (powyżej 2% PKB rocznie), natomiast kolorem pomarańczowym okresy wolnego (poniżej 2% PKB rocznie) wzrostu polskiej gospodarki ** po 2004 r. stopa bezrobocia BAEL

Źródło: Międzynarodowy Fundusz Walutowy

Oszczędności i inwestycje nie finansują rozwoju tak efektywnie jak w innych

krajachRysunek 8. Inwestycje i oszczędności jako % PKB

Źródło: Raport „Konkurencyjna Polska - opracowanie na podstawie danych Banku Światowego oraz UNCTAD

Dynamika wydajności pracy nie gwarantuje dogonienia państw rozwiniętych w

horyzoncie pokolenia

Źródło: Bank Światowy

Rysunek 4. Wydajność pracy (PKB na zatrudnionego) w wybranych krajach wg parytetu siły nabywczej w latach 2004–2011

Prawo nie sprzyja działalności gospodarczej, zniechęcając biznes do produktywnego działania

Polska nie inwestuje w innowacyjność, osiąga więc słabe wyniki na tym polu

Niska jakość instytucji publicznych podważa zaufanie obywateli do państwa i zniechęca firmy do

inwestowania

* Im niższy wskaźnik tym lepszy wynik

11,624,2

16,721,9 20,5

30,218,7 22,3

4,5

21,6

11

724

2274

589

489

413

328116 27 25

437

Usługi nierynkow

e

Usługi rynkowe

Budow-nictwo

Handel i naprawy

Przetwór-stwo

przem.

Usługi finansowe

Górnictwo Przed. użytecz.

publicznej

Rolnictwo Ogółem

Miejsca pracy powstałe w latach 2004-2011 (w tys.)

Miejsca pracy tworzone są głównie w usługach, często

o niskiej produktywności

* kursy z 2005 r.Źródło: Eurostat

Wartość dodana na zatrudnionego, tys. EUR* (2011)

Konkurencyjność Polski na tle EŚW*

(Pozycja**: 68/68)

Konkurencyjność na poziomie makroekonomicznym (69/67)

Konkurencyjność na poziomie mikroekonomicznym (68/70)

Infr. społeczna i instytucje polityczne

(66/72)

Podstawowa edukacja i

zdrowie (40/44)

Polityka makroekonomiczna

(74/58)

Otoczenie biznesowe

(68/73)

Wyrafinowanie firm

(66/66)

Uwarunkowania (69/63)

Popyt (72/94)

Sektory pokrewne i wspierające oraz

klastry (64/68)

Warunki konkurowania

(68/66)

Instytucje polityczne

(97/96)

Rządy prawa(60/76)

Infrastruktura

logistyczna(85/63)

Infr. komunikacyjn

a(44/41)

Administracja(87/68)

Infr. rynków finansowych.

(61/78)

Infr. Innowa-cyjności(68/65)

Efekt. oper. i myślenie

strategiczne(71/69)

Praktyki w zakresie

organizacji(67/72)

Umiędzynaro-dowienie

firm(61/56)

Nie wyróżniamy się na tle krajów EŚW

* Kraje EŚW będące członkami UE; kolor szary oznacza zbliżony poziom konkurencyjności, kolor jasnozielony oznacza niewielką przewagę konkurencyjną Polski (wobec EŚW), ciemnozielony znaczącą przewagę konkurencyjną Polski, kolor jasno czerwony oznacza niewielką lukę konkurencyjności wobec EŚW, kolor ciemnoczerwony oznacza znaczącą lukę konkurencyjności ** Pozycja Polski/EŚW wśród wszystkich krajów (148) branych pod uwagę w analizie World Economic Forum

Źródło: analiza własna na bazie metodologii M.Portera (“The determinants of national competitiveness”) i danych/rankingu WEF

Konkurencyjność Polski na tle „Północy”*

(Pozycja**: 68/29)

Konkurencyjność na poziomie makroekonomicznym (69/32)

Konkurencyjność na poziomie mikroekonomicznym (68/24)

Infr. społeczna i instytucje polityczne

(66/20)

Podstawowa edukacja i

zdrowie (40/16)

Polityka makroekonomiczna

(74/54)

Otoczenie biznesowe

(68/26)

Wyrafinowanie firm

(66/21)

Uwarunkowania (69/29)

Popyt (72/27)

Sektory pokrewne i wspierające oraz

klastry (64/11)

Warunki konkurowania

(68/37)

Instytucje polityczne

(97/25)

Rządy prawa(60/19)

Infrastruktura

logistyczna(85/12)

Infr. komunikacyjn

a(44/22)

Administracja(87/64)

Infr. rynków finansowych.

(61/34)

Infr. Innowa-cyjności(68/15)

Efekt. oper. i myślenie

strategiczne(71/11)

Praktyki w zakresie

organizacji(67/27)

Umiędzynaro-dowienie

firm(61/25)

Znacznie ustępujemy krajom „Północy”

* Niemcy, Austria, Holandia, Belgia, Finlandia; kolor szary oznacza zbliżony poziom konkurencyjności, kolor jasnozielony oznacza niewielką przewagę konkurencyjną Polski (wobec Północy), ciemnozielony znaczącą przewagę konkurencyjną Polski, kolor jasno czerwony oznacza niewielką lukę konkurencyjności wobec Północy, kolor ciemnoczerwony oznacza znaczącą lukę konkurencyjności ** Pozycja wśród wszystkich krajów (148) branych pod uwagę w analizie World Economic Forum

Źródło: analiza własna na bazie metodologii M.Portera (“The determinants of national competitiveness”) i danych/rankingu WEF

Sukces transformacji 25-lecia nie gwarantuje sukcesu

w przyszłości – wiele krajów doświadczyło tego przed nami

Wniosek – bez jasnej agendy modernizacyjnej Polska ugrzęźnie w pułapce średniego dochodu

Global InnovationIndex 2012 rank

Employment rate, ages 15-64,

2000-2010 (%)

Average y/y energy intensity change 2000-2011 (%)

Doing Business 2012 rank

Abov

eth

e tr

ap

Austria 22 70,7 -0,8 32Finland 4 69,5 -1,7 11Ireland 9 67,1 -2,3 10Japan 25 75,6 -1,7 20South Korea 21 67,1 -2,3 8

In th

e tr

ap

Israel 17 58,8 -0,5 34Italy 36 57,8 -0,8 87Spain 29 62,3 -1,3 44Greece 66 60,5 -1,6 100Portugal 35 72,2 -1,1 30Poland 44 56,2 -2,5 62

Źródło: Eurostat, OECD, World Bank, World Energy Council

Rekomendacje

Rekomendacje - podział

Rekomendacje zostały wybrane i podzielone na:

pilne długoterminowe

Dla dokonania tego podziału przyjęto następujące kryteria:

pilna potrzeba realizacjirealność szybkiego wprowadzenia

Pilne Średnio-długofalowe

1. Lepsze warunki dla przedsiębiorczości

2.Przebudowa rynku pracy

zniesienie nadmiernych regulacji związanych z wejściem na rynek nowych przedsiębiorstw oraz z ich funkcjonowaniem i rozwojem

zmiana regulacji upadłościowych, tak aby zmniejszyć penalizację niepowodzeń gospodarczych

zmniejszenie zakresu sprawozdawczości i kontroli, zarówno w zakresie liczby, jak i zakresu działania instytucji kontrolnych

stabilność i prostota systemu podatkowego oraz chroniona sądowo pewność obrotu gospodarczego, głównie poprzez szybkie rozstrzyganie spraw gospodarczych i administracyjnych

zasadnicza reforma służb skarbowych oraz sądownictwa

oferowanie wszystkich procedur administracyjnych on-line

zwiększenie efektywności publicznych służb zatrudnienia i promocja elastycznych form zatrudnienia,

system podnoszenia kompetencji pracowników przez całe życie

zwiększenie opieki instytucjonalnej dla dzieci: przedszkola, świetlice, wyżywienie

Reforma specjalnych systemów emerytalnych – maksymalna integracjaz systemem powszechnym

wzrost zatrudnienia osób z niższym niż średnie poziomem wykształcenia poprzez rozbudowę kształcenia zawodowego i technicznego

zwiększenie możliwości migracji ze wsi do miast poprzez lepszą edukację na terenach wiejskich i lepszą dostępność mieszkań w miastach

aktywna polityka imigracyjna; do 2040 r. Polska powinna przyjąć 2-3 miliony imigrantów, głównie z bliskich nam kulturowo wschodnich krajów

Pilne Średnio-długofalowe

3. Prorozwojowe wykorzystanie środków unijnych

4. Nowoczesna administracja

prowadzenie polityki podażowej, czyli wykorzystanie inwestycji finansowanych ze środków unijnych wspierając sektor prywatny

weryfikacja projektów pod kątem ich długoterminowego wpływu na finanse samorządów (środki unijne zapewniają finansowanie inwestycji, ale nie zapewniają pokrycia kosztów utrzymania powstałej infrastruktury)

odejście od podejścia dążącego do maksymalizacji absorpcji, bez względu na efektywność wydatkowania środków

wspieranie PPP i zaadresowanie słabości obecnych rozwiązań: właściwy podziału ryzyk pomiędzy partnera prywatnego i publicznego; ograniczenie rękojmi wykonawcy; umiejętności prowadzenia procesu wyboru partnera prywatnego

przegląd i uproszczenie prawa, usprawnienie systemu jego egzekucji

przeprowadzenie całościowej modernizacji centrum rządu (oddzielenie policy-making od resortów zajmujących się administracją)

wykorzystanie projektu e-government do przeprowadzenia głębokich zmian organizacyjnych i procesowych

powołanie zespołu doradców strategicznych o jasno określonych kompetencjach – na podobieństwo RPP

wyznaczenie głównych celów modernizacyjnych do osiągnięcia w horyzoncie 2016 i wyznaczenie osób za nie odpowiedzialnych

Pilne Średnio-długofalowe

5. Wzrost oszczędności

utrzymanie zrównoważonego cyklicznie budżetu sektora publicznego

utrzymanie systemu obowiązkowych prywatnych funduszy emerytalnych

ulgi dla oszczędzających, zwłaszcza w długim okresie (prywatne filary systemu emerytalnego)

zmiany w systemie podatkowym wzmacniające konkurencyjność firm poprzez zapewnienie bodźców do inwestowania (maszyny i urządzenia, badania i rozwój) i tworzenia miejsc pracy (ulgi inwestycyjne/ przyspieszona amortyzacja)

wprowadzenie klauzuli wiążącej interpretacji przepisów prawa podatkowego

6. Nowa strategia integracji europejskiej

wymuszenie działań na rzecz konkurencyjności gospodarki

wprowadzenie euro przed rokiem 2020 - większa otwartość gospodarki i jej silniejsza międzynarodowa współzależność

zwiększenie stabilności politycznej i makroekonomicznej dzięki przystąpieniu do obszaru wspólnej waluty

zmiana reguł finansowania badań stosowanych, tak aby znacząco zwiększył się udział finansowania związanego z prowadzeniem badań, w tym badań stosowanych i wdrożeniowych finansowanych ze środków prywatnych

polityka uprzywilejowująca długoterminowe inwestowanie (i ponoszenie związanego z tym ryzyka)

podział uczelni na dydaktyczno-zawodowe oraz uniwersyteckie

infrastruktura wspierająca komercjalizację innowacyjnych pomysłów biznesowych

Dalszy wzrost wydatków publicznych na B+R do 1 % PKB w perspektywie 2025 i 1,5% w 2030

Pilne Średnio-długofalowe

7. Proinnowacyjna reorientacja gospodarki

wzrost wydatków publicznych na B+R do 0,7 % PKB w roku 2020 o 0,05% PKB rocznie poczynając od 2014 (z 0,4% PKB dziś)

wsparcie dla wzrostu wydatków na B&R przez sektor prywatny (nie likwidowanie OFE, ulga podatkowa na B+R)

sprzyjanie tworzeniu różnego rodzaju form partnerstwa, szczególnie w układzie «przedsiębiorstwa – ośrodki badawczo-rozwojowe»

polityka zamówień publicznych promująca innowacyjne i ekologiczne rozwiązania

częściowa odpłatność za studia

likwidacja lub liberalizacja Karty Nauczyciela

Propozycje działań

Analiza kosztów i korzyści regulacji oraz stworzenie mechanizmów powtarzalnego i ustandaryzowanego liczenia kosztów i korzyści prawa przez instytucje państwa

Głębsza i bardziej rynkowa reforma rynku pracy, w tym pośrednictwa pracy. Opracowanie strategii migracyjnej

Analiza, a następnie przygotowanie strategii optymalnego wykorzystania najbliższej perspektywy finansowej dla wzrostu konkurencyjności

Opracowanie docelowego kształtu systemu emerytalnego z uwzględnieniem dobrowolnych ubezpieczeń (III filar)

Opracowanie strategii przyjęcia euro, z podziałem na kroki

Długofalowa strategia innowacji przy zaangażowaniu środków publicznych i prywatnych