Jak Modlą się Katolicy

Część 2:

Wprowadzenie do Sakramentów

WIARA KATOLICKA SERIA LUKE’A E. HARTA®

Rycerze Kolumba przedstawiająDedykowaną Luke’owi E. Hartowi serię

książecze na temat podstawowych elementów wiary katolickiej

Wprowadzenie dosakramenów

C Z Ę Ś Ć D R U G A, S E K C J AD R U G A N A T E M A T

W I A R Y K A T O L I C K I E J

W co wierzą katolicy?Jak są zasady kultu w Kościele katolickim?

Jak żyją katolicy?

w oparciu oKatechizm Kościoła Katolickiego

autor:Peter Kreeft

główny redaktorOjciec Juan – Diego Brunetta, O.P.

Dyrektor Katolicki Serwis InformacyjnyRada Najwyższa Rycerzy Kolumba

Tłumaczenie:O. Janusz Pyda, O.P.

Polska Prowincja Dominikanów

©2011 Rada Najwyższa Rycerzy Kolumba. Wszelkie Prawa Zastrzeżone.

Polskie Tłumaczenie Katechizmu Kościoła Katolickiego © 2002 Pallottinum Poznań.

Cytaty Pisma Świętego Zawarte w Niniejszym Dokumencie Są z Biblii Tysiąclecia©2000.

Okładka: Roger van der Weyden (c. 1399-1464), Altar of the Seven Sacraments.Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, Antwerp, Belgium © Erich Lessing / ArtResource, New York.

Catholic Information ServiceKnights of Columbus Supreme Council

PO Box 1971New Haven CT 06521-1971

www.kofc.org/ciscis@kofc.org203-752-4267

203-752-4018 (fax)

O S E R I I :

Ta książeczka jest jedną z trzydziestu książeczekprzedstawiających w sposób prosty najważniejszeelementy nauki zawartej w Katechizmie KościołaKatolickiego. Papież Jan Paweł II zlecił opracowanienowego Katechizmu, który byłby wzorcowy dlawszystkich narodów i wszystkich kultur i zatwierdził jegoopublikowanie w 1992 roku.

Książeczki, które oferujemy, nie mają zastąpićKatechizmu, ale przybliżyć czytelnikowi jego treść.Książeczki są napisane w różnym stylu: poetyckim,potocznym, zabawnym i imaginacyjnym, ale treść ich jestzawsze zgodna z nauką Kościoła.

Katolicki Serwis Informacyjny zachęca doprzeczytania przynajmniej jednej książeczki w miesiącu,by pogłębiać i dojrzewać w Wierze.

-iii-

S E K C J A I I : J A K M O D L ĄS I Ę K A T O L I C Y ( K U L T )

CZĘŚĆ 2: WPROWADZENIEDO SAKRAMENTÓW

1. Czym jest sakrament?Sakrament jest 1) świętym znakiem 2) ustanowionym przez

Chrystusa 3) dla udzielania łaski. Należy również pamiętać, iżsakramenty zostały „powierzone Kościołowi” (KKK 1131)*.

2. Sakramenty jako znakiSakrament jest przede wszystkim znakiem. Znak zaś

zawsze coś oznacza, odsyła do czegoś rzeczywistego, coznajduje się poza nim samym. Podobnie jak opisane wEwangelii cuda dokonywane przez Chrystusa (które PismoŚwięte nazywa „znakami”), tak i sakramenty uczą poprzez„język znaków”. Słowo „sakrament” oznacza tyle, co „świętyznak”. „Jako znaki, mają one także pouczać” (KKK 1123).Owo pouczanie jest jednym z istotnych celów istnieniasakramentów. Mówiąc konkretnie, celem sakramentów jestbycie świętymi znakami – uczenie oddania Bogu, świętości,doskonałości.

„Celem sakramentów jest [1] uświęcenie człowieka, [2]budowanie mistycznego Ciała Chrystusa oraz [3] oddawaniekultu Bogu” (KKK 1123).

-5-

*KKK – Katechizm Kościoła Katolickiego

3. Sakramenty udzielają łaski ex opere operatoSakramenty uświęcają człowieka nie jedynie poprzez

nauczanie, lecz również poprzez rzeczywiste udzielanie tejłaski, którą oznaczają (to jest właśnie trzeci aspekt definicjisakramentu, którą przytoczyliśmy powyżej w paragrafiepierwszym). Dlatego właśnie inną definicją sakramentu jestta, która mówi, iż sakrament jest „świętym znakiem, któryrzeczywiście sprawia to, co oznacza”. Sakramenty„rzeczywiście działają”, naprawdę dają łaskę.

„Łaska” (patrz paragraf ósmy niniejszej książeczki)oznacza niezasłużony dar Boży. Łaska jest działaniem Bogasamego. W istocie, jest ona życiem samego Boga, którym Bógdzieli się z nami. Poprzez sakramenty uczestniczymy w życiui działaniu samego Boga. „Jak ogień przemienia w siebiewszystko, czego dotknie, tak Duch Święty przekształca wżycie Boże to, co jest poddane Jego mocy” (KKK 1127).

Sakramenty udzielają łaski ex opere operato, co oznacza„na mocy samego dokonującego się działania”, nie zaś namocy ludzkiej duszy, uczuć, doświadczeń czy duchowychenergii osoby przyjmującej sakramenty lub ich udzielającej.Działają one raczej „od zewnątrz do środka”, niż „od środkana zewnątrz”. Działanie sakramentów jest obiektywne, nie zaśsubiektywne.

Znaczy to przede wszystkim tyle, iż moc sakramentupochodzi od kogoś innego, niż osoba go przyjmująca. Aleznaczy to również, iż działanie sakramentu nie jest zwyklesubiektywnie odczuwalne czy doświadczalne. Bóg jestprzedmiotem raczej wiary, niż uczuć czy doświadczeń.Działania sakramentów nie odczuwa się zwykle jako działaniacudownego (Powody, dla których Bóg pozostaje Bogiem

-6-

ukrytym zostały wyjaśnione w paragrafie trzecim, częściczwartej, sekcji trzeciej niniejszej serii).

Choć sakramenty udzielają łaski zgodnie z zasadą ex opereoperato, a zatem łaska ta płynie od Boga, nie zaś z naszejduszy i działa na mocy samej czynności sakramentalnej, tojednak Bóg działa w sposób dostosowany do ludzkiej duszy.Zasiewa On „nasiona” łaski, których wzrost dokonuje sięraczej stopniowo, nie zaś w jednym momencie.

4. Obecność Chrystusa w sakramentachÓw trzeci aspekt wymieniony w definicji sakramentu –

fakt, iż sakramenty udzielają łaski w sposób rzeczywisty (oczym była mowa w paragrafie trzecim) – pozostaje wzależności od drugiego aspektu: tego, iż każdy sakramentzostał ustanowiony przez Chrystusa i stanowi Jego działanie.

Chrystus bowiem nie tylko był obecny u źródełsakramentów, dwa tysiące lat temu, ale jest On rzeczywiścieobecny i działa w sakramentach sprawowanych tu i teraz.Chrystus nie jest bierny, ale aktywny w czynnościachsakramentalnych. Sakramenty nie tylko oznaczają Chrystusa,ale są Jego rzeczywistym działaniem. Chrystus nie siedzinieruchomo, jak model malowany przez artystę, ale działa –jak sam artysta.

Dlatego właśnie sakramenty nie tylko oznaczają łaskę, alerzeczywiście ją dają. Jak wyjaśnia Katechizm KościołaKatolickiego, sakramenty jedynie dlatego są „skutecznymznakiem” (czyli rzeczywiście „działają”), ponieważ „działa wnich sam Chrystus: to On chrzci, to On działa w swoichsakramentach, aby udzielać łaski, jaką oznacza sakrament”(KKK 1127).

-7-

5. Konsekwencje obecności Chrystusa w sakramentachoraz działania sakramentów ex opere operato

Nauka Kościoła o sakramentach jest nie tylko prawdziwa,ale ma również niezwykłą moc. Co najmniej na sześćsposobów może bardzo zmienić nasze życie.

1) Skoro w każdym z sakramentów Chrystus jestrzeczywiście obecny – ten sam Chrystus działający naróżne sposoby – nie jesteśmy sami przyjmującjakikolwiek sakrament. Jest z nami Chrystus.

2) Przyjmując sakramenty pozostajemy również wjedności z całym Kościołem, Ciałem Chrystusa. Choćprzyjmującym którykolwiek z sakramentów jestzawsze konkretna osoba, to jednak każdy sakramentma zawsze wymiar publiczny i wspólnotowy,ponieważ jest sprawowany przez katolicki(powszechny) Kościół jako całość, dzięki władzy jegoGłowy – Chrystusa. W każdym z sakramentów działa„cały Chrystus” – Głowa i Ciało.

3) „Taki jest sens stwierdzenia Kościoła1, że sakramentydziałają ex opere operato (dosłownie: ‘przez sam faktspełnienia czynności’), czyli mocą zbawczego dziełaChrystusa, dokonanego raz na zawsze. Wynika stąd, że‘sakrament urzeczywistnia się nie przezsprawiedliwość człowieka, który go udziela lubprzyjmuje, lecz przez moc Bożą’2. Przez fakt, żesakrament jest celebrowany zgodnie z intencjąKościoła, moc Chrystusa i Jego Ducha działa w nim iprzez niego, niezależnie od osobistej świętości

-8-

1 Por. Sobór Trydencki: DS 1608 (numer przypisu w KKK: 44).2 Św. Tomasz z Akwinu, Summa theologiae, III, 68, 8 (nr przyp. w KKK: 45).

szafarza” (KKK 1128). A zatem, gdy patrzymy nakapłana, powinniśmy w nim widzieć doskonałegoChrystusa, nie zaś ułomnego sługę.

4) Ponieważ sakramenty są działaniem samego Chrystusai działaniem płynącym od Boga, nie zaś od nassamych, możemy skupić całą naszą uwagę na Bogu, anie na sobie samych, a także skierować całą nasząwiarę i nadzieję ku Niemu, nie zaś ku sobie.Sakramenty stanowią zaproszenie, aby zapomnieć onaszych ograniczeniach i problemach, aby zatracić sięw Bogu (i w ten sposób odnaleźć samych siebie, por.Mt 10, 39). Jest to ćwiczenie przed wejściem do nieba,którego wiekuista radość będzie płynąć właśnie z tegopowodu, iż będziemy wpatrywać się w Boga, nie zaś wsiebie samych. Nawet tutaj, w tym życiu i na tej ziemi,chwilami naszej największej radości są zawsze temomenty, kiedy „zapominamy o sobie”, o naszychpotrzebach, planach i zmartwieniach ze względu najakąś prawdę, dobro czy piękno, które stanowiąprzecież jedynie niewielki przedsmak Boga.

5) W ten właśnie sposób możemy zostać uwolnieni odskupiania się na naszych niedoskonałościach – tych,które dotyczą nas samych, naszej modlitwy, czy też naniedoskonałościach naszych braci w wierze. PonieważChrystus jest rzeczywiście obecny w sakramentach,celebrując je celebrujemy Osobę samego Chrystusa,nie zaś jedynie naszą ludzką wspólnotę. Jakkolwiekwszystkie sakramenty są bardziej wspólnotowe ipubliczne, niż indywidualne i prywatne, to niekoncentrują się na ludzkiej wspólnocie, tak jak niekoncentrują się na poszczególnych ludziach. Nie

-9-

powinniśmy się skupiać na tym, co robimy dlaChrystusa, ale na tym, co Chrystus robi dla nas.Powinno być dla nas obojętne, czy ten, który modli sięrazem z nami, nosi brzydkie ubrania, trzyma na rękachpłaczące dziecko, albo fałszuje – a nawet to, czywedług nas jest wielkim grzesznikiem, bądź, co gorsza,hipokrytą. Kiedy znajdujemy się w obecności Boga,nie zajmujemy się sądzeniem czy krytykowaniem – poprostu adorujemy i kochamy.

6) Ponieważ Chrystus jest rzeczywiście obecny wsakramentach, stanowią one „autostradę do nieba”,miejsce spotkania nieba z ziemią, czasu z wiecznością.Sakramenty są rzeczywistością „eschatologiczną”.Stanowią one przedsmak i niewyraźny podglądnaszego wiecznego przeznaczenia. Są jak pierścionekzaręczynowy, który otrzymaliśmy od naszego BożegoOblubieńca. Jeśli to zrozumiemy, nie będziemynarzekać, że Kościół jest „nudny”.

6. Czym sakramenty różnią się od magii?Sakrament jest czymś rzeczywiście nadprzyrodzonym i

naprawdę skutecznym w swoim działaniu (naprawdędziałają). Pod tymi względami sakramenty faktyczniepodobne są do magii. Jednakże, w co najmniej dwóchistotnych aspektach, sakramenty stanowią dokładneprzeciwieństwo magii. Po pierwsze, każdy sakrament jestwolnym darem i dlatego musi być przyjęty w sposób wolny.Sakrament nie działa w sposób automatyczny czybezosobowy. Choć moc sakramentu nie pochodzi z duszytego, kto go przyjmuje, to jednak działanie sakramentu możezostać zablokowane przez duszę go przyjmującą. Może się todokonać w sposób całkowity lub jedynie częściowo. Stopień

-10-

łaski którą otrzymujemy zależy od stopnia naszej wiary,nadziei i miłości.

Przyjmowanie sakramentów jest jak odkręcanie kranu zwodą, który jest zaopatrywany w wodę przez cały ocean, ajednak może być bardziej lub mniej odkręcony. Moc i łaskasakramentów jest nieskończona, ponieważ ich źródłem jestBóg, jednakże “Skutki sakramentów zależą (...) także oddyspozycji tego, kto je przyjmuje” (KKK 1128). Z łaskąsakramentalną rzecz ma się podobnie jak z deszczem, któregoskutki zależą od zdolności wchłaniania ziemi. Podobnie teżjest ze światłem słonecznym: przyjmujemy je, a niewytwarzamy, lecz to, ile go przyjmiemy zależy od tego, jakszeroko otwarte są nasze oczy. Teologiczną formułą, któraopisuje ten sposób działania łaski jest stwierdzenie, żesakramenty działają ex opere operantis, a jednocześniezgodnie z zasadą ex opere operato.

7. Relacja pomiędzy sakramentami, wiarą i tradycjąChoć łaskę płynącą z sakramentów przyjmujemy w

wymiarze dostosowanym do naszej indywidualnej wiary, tojednak nawet ta prywatna i indywidualna wiara zależy z koleiod publicznej i wspólnej Tradycji Kościoła, którą samChrystus „przekazał” czy też „powierzył” Kościołowi (takiejest dosłowne znaczenie pochodzącego z języka łacińskiegosłowa „tradycja”). Dlatego właśnie św. Paweł mówiąc oEucharystii wyraża się w następujący sposób: „Ja bowiemotrzymałem od Pana to, co wam przekazałem” (1 Kor 11, 23).„Wiara Kościoła poprzedza wiarę wierzącego, który jestwezwany do jej przyjęcia. Gdy Kościół celebruje sakramenty,wyznaje wiarę otrzymaną od Apostołów. (...) Liturgia jestelementem konstytutywnym świętej i żywej Tradycji” (KKK1124). „Z tego powodu żaden obrzęd sakramentalny nie może

-11-

być zmieniany ani poddawany manipulacji przez szafarza czyprzez wspólnotę” (KKK 1125).

8. Czym jest łaska?Sakramenty „dają łaskę”. Ale czym owa łaska jest?Łaskę określa się jako „niezasłużony dar Boży”. Jest ona

darem niezasłużonym z co najmniej dwóch powodów. Popierwsze, Bóg jest naszym Stwórcą i dlatego nie jest nam nicwinien. Wszystkie dobra, które otrzymujemy, poczynając odsamego naszego istnienia, są darami płynącymi z Bożejhojności i nie należą nam się na zasadzie sprawiedliwości. Podrugie, Boża łaska jest podwójnie niezasłużona, ponieważjesteśmy grzesznikami. Złamaliśmy nasze przymierze zBogiem i nie byliśmy posłuszni Jego prawu.

Jednakże, nasze nieposłuszeństwo nie mogło zmienićBożej natury. „Bóg jest miłością” i dlatego właśnie wciąż dajenam łaskę. Grzechy powstrzymują nas przed przyjęciem łaski,nie zaś Boga przed udzielaniem jej nam.

Należy jednak pamiętać, że łaska nie jest jakąś dawanąnam przez Boga „rzeczą”, jak paliwo, które dystrybuowanejest na sakramentalnej stacji benzynowej. Łaska Boża jestraczej Bogiem samym, życiem samego Boga w naszychduszach. Bóg bowiem jest miłością, a podstawowym daremdawanym osobie kochanej przez kogoś, kto kocha, jest samkochający. Tego właśnie nade wszystko chce kochający:oddać osobie kochanej samego siebie. Dlatego też, łaska Bożajest darem Boga z samego siebie.

Dlaczego właściwie kochający zawsze chce oddać siebieosobie kochanej? Ponieważ istotnym celem miłości jestintymność, bliskie zjednoczenie. Dlatego również łaska jest wswej istocie miłosną relacją intymności pomiędzy Chrystusem

-12-

a chrześcijaninem, pomiędzy Chrystusem i Jego Ciałem (por.KKK 2003). Wzrastanie w łasce oznacza wzrastanie wintymnej relacji z Chrystusem.

9. Wolność Bożej łaskiPonieważ miłość jest z konieczności wolna – stanowi

wolne dawanie i wolne przyjmowanie – dlatego teżotrzymujemy łaskę poprzez podjętą w sposób wolnywspółpracę z Bogiem (KKK 2002), nie zaś poprzezautomatyczne złożenie „depozytu” na naszym koncie. Bógwymaga, abyśmy podejmowali działania i dokonywaliwyborów. Bóg przejmuje inicjatywę i uwodzi nasze dusze, alenie wmusi nam samego siebie. Kiedy Bóg dokonałnajwspanialszego czynu w historii, jakim było Wcielenie SynaBożego, najpierw spytał Maryję o zgodę, zanim dał jej siebie.Maryja współ-pracowała w dziele odkupienia. My równieżmusimy postępować podobnie.

Sakramenty działają na tej samej zasadzie. Po pierwsze,Bóg przejmuje inicjatywę i składa nam w sposób wolnypropozycję obdarzenia nas swoją łaską w sakramentach, któredziałają ex opere operato (KKK 1128). My jednakże musimyw sposób wolny przyjąć Boga i otworzyć nasze dusze na jegołaskę. Ten wymiar działania sakramentu określamy łacińskimzwrotem ex opere operantis. Dlatego też, choć cała inicjatywależy po stronie Boga, to jednak sakramenty nie działają wsposób automatyczny czy bezosobowy. Działają one zgodniez zasadą ex opere operato, ponieważ, jak zapewnia Chrystus,„beze Mnie nic uczynić nie możecie” (J 5, 5). Działają zaśwedle zasady ex opere operantis, ponieważ, jak przypomniałnam św. Augustyn, „Bóg, który stworzył nas bez nas, niemoże nas bez nas zbawić”. Nie możemy zbawić się bez Niego,ale On nie może nas zbawić bez nas.

-13-

10. Grzech i potrzeba sakramentówCzłowiek nie potrzebował sakramentów, gdy znajdował

się w raju, ponieważ znał Boga i widział Go twarzą w twarz.Z tego samego powodu nie będziemy również potrzebowalisakramentów w niebie. Jednakże obecnie nasza słaba igrzeszna natura ludzka potrzebuje sakramentów. Wątpliwościco do tego, czy sakramenty są nam potrzebne, częstopochodzą z zaniku poczucia grzechu. Każdy bowiemsakrament jest w jakiś sposób przeznaczony do uzdrowienianas z grzechu i przybliżenia nas zarówno ku naszej utraconejniewinności, jak i przyszłej doskonałości. Pychą jest odmowaużycia skromnych materialnych środków, po które w swejłaskawości sięgnął Bóg w sakramentach (przeczytaj historięNaamana chorego na trąd, która jest opisana w 2 Krl 5, 1-14).Bóg mówi, że potrzebujemy sakramentów – kim jesteśmy, bytemu zaprzeczać?

Potrzebujemy sakramentów również dlatego, że niejesteśmy stworzeniami jedynie duchowymi. Zgięcie kolannaszego ciała pomaga nam zgiąć kolana naszej duszy,ponieważ dusza i ciało nie są dwiema rzeczami, napodobieństwo domu i ducha, który w nim straszy, ale dwomawymiarami tej samej rzeczy, na podobieństwo znaczenia isłowa, które niesie znaczenie w wierszu. Owa „ta sama rzecz”to my sami. Każdy z nas jest „jednym ja”. Dlatego właśnie,przyjęcie Eucharystii do naszych ust jest widzialnymwymiarem przyjęcia Chrystusa do naszego serca. Nasze usta(ciało) i nasze serca (dusze) nie są od siebie oddzielone tak,jak oddzielone są narządy ciała.

Bóg stworzył nasze ciała jako istotną część naszej natury iustanowił religię katolicką dla również stworzonych przezsiebie, połączonych z ciałami dusz. Naszym celem nie jest

-14-

„uduchowienie”, lecz świętość i uwolnienie nie od naszychciał, lecz od grzechu.

11. Dlaczego w Kościele jest siedem sakramentów?Ponieważ Chrystus ustanowił właśnie siedem

sakramentów. Sakrament musi być „ustanowiony przezChrystusa”. Kościół nie wymyślił sakramentów, a jedynie jenazwał i stoi na ich straży.

“W Kościele jest siedem sakramentów: 1) chrzest, 2) bierzmowanie (chryzmacja), 3) Eucharystia, 4) pokuta, 5) namaszczenie chorych, 6) sakrament święceń, 7) małżeństwo3” (KKK 1113).Nauka ta została ogłoszona w szesnastym wieku przez

Sobór Trydencki: „‘Opierając się na nauczaniu Pismaświętego, na tradycjach apostolskich (...) i na zgodnym zdaniuOjców’4, wyznajemy, że ‘wszystkie sakramenty NowegoPrzymierza zostały ustanowione przez Jezusa Chrystusa’5”(KKK 1114).

Skąd Kościół wie, że nauka o sakramentach jestprawdziwa i dlaczego określenie jej zajęło Kościołowi ażtysiąc pięćset lat?

-15-

3 Por. Sobór Lyoński II: DS 860; Sobór Florencki: DS 1310; SobórTrydencki: DS 1601 (nr przyp. w KKK: 25).

4 Sobór Trydencki: DS 1600 (nr przyp. w KKK: 26).5 Tamże: DS 1601 (nr przyp. w KKK: 27).

Podobnie jak w przypadku innych prawd wiary, tak też wprzypadku nauki o sakramentach, to Bóg jest tym, kto objawiaprawdę. Jednakże objawienie to dokonuje się stopniowo i jestdostosowane do ludzkiej zdolności jego zrozumienia. Zawszestopniowo uczymy się rozumienia i doceniania wielkichprawd, zaś Boża łaska posługuje się ludzką naturą i jejmożliwościami poznawczymi, a nie działa poza nimi.

Zdefiniowanie wszystkich ważnych prawd wiarychrześcijańskiej wymagało czasu, włącznie z ustaleniemkanonu ksiąg Pisma Świętego, określeniem prawdy o dwóchnaturach w Chrystusie czy dogmatu o Trójcy Świętej. „Kościółza pośrednictwem Ducha, który prowadzi go ‘do całej prawdy’(J 16, 13), stopniowo rozpoznawał ten skarb otrzymany odChrystusa (...), podobnie jak to czynił w odniesieniu do kanonuPisma świętego i nauki wiary (...). W ten sposób Kościół uznałw ciągu wieków, że wśród jego obrzędów liturgicznych jestsiedem, które są we właściwym sensie sakramentamiustanowionymi przez Chrystusa” (KKK 1117).

Kościół nigdy nie dodaje nowych treści do pierwotnego„depozytu wiary”, który otrzymał od Chrystusa. Jednakże, tensam Kościół jest stopniowo prowadzony przez DuchaŚwiętego do coraz głębszego rozumienia owego „depozytu”.

12. Dlaczego Chrystus ustanowił siedem sakramentów?„Sakramenty (...) obejmują wszystkie etapy i wszystkie

ważne momenty życia chrześcijanina” (KKK 1210):narodziny (sakrament chrztu), dojrzewanie (sakramentbierzmowania), wzmacnianie się jedzeniem i piciem(sakrament Eucharystii), naprawę i odnowę (sakramentpokuty), służbę dla innych (sakrament święceń i sakramentmałżeństwa), przygotowanie do śmierci (sakrament

-16-

namaszczenia chorych). „Widać w tym pewne podobieństwo,jakie istnieje między etapami życia naturalnego a etapamiżycia duchowego6” (KKK 1210). Każdy ważny momentprzejścia, poczynając od narodzin a kończąc na śmierci,zostaje uświęcony. Nasze życie nadprzyrodzone jest bowiembudowane na bazie naszego życia przyrodzonego, ponieważnatura jest swoistym programem treningowym przedosiągnięciem naszego nadprzyrodzonego przeznaczenia.

„‘Uczestnictwo w Boskiej naturze, które ludzie otrzymująw darze przez łaskę Chrystusa, objawia pewną analogię dopowstania, rozwoju i wzrostu życia naturalnego.

Wierni odrodzeni przez chrzest, zostają umocnieni przezsakrament bierzmowania, a w Eucharystii otrzymują pokarmżycia wiecznego’7” (KKK 1212). Trzy sakramenty inicjacjichrześcijańskiej – chrzest, bierzmowanie i Eucharystia – kładąfundamenty pod życie każdego chrześcijanina, podobnie jaknarodzenie, proces dorastania oraz wzmacnianie sięjedzeniem i piciem czynią to samo dla życia naszego ciała.

Sakrament święceń i sakrament małżeństwa przygotowująnas do służby dla innych w czasie całego naszego życia.Kapłaństwo bowiem również jest formą małżeństwa –małżeństwa z Kościołem, a małżeństwo jest formą kapłaństwa–„kapłaństwem powszechnym”, któremu służy kapłaństwosakramentalne (patrz sekcja trzecia, część siódma, paragrafdziewiąty niniejszej serii).

Istnieją wreszcie dwa sakramenty poprawy. Sakramentpokuty i sakrament namaszczenia chorych dają poprawę i

-17-

6 Św. Tomasz z Akwinu, Summa theologiae, III, 65, 1 (nr przyp. w KKK: 1).7 Paweł VI, konst. apost. Divinae consortium naturae; por. Obrzędy

wtajemniczenia chrześcijańskiego dorosłych, Praenotanda, 1-2 (nrprzyp. w KKK: 3).

umocnienie naszych dusz i ciał. Sakrament namaszczeniachorych wraz z komunią świętą stanowią równieżprzygotowanie do naszej ostatniej drogi, którą jest śmierć.Określane są one mianem „wiatyku”, od łacińskiego słowaoznaczającego zapasy jakie wędrowiec zabiera w drogę.

13. Co jest konieczne do ważności sakramentu?Do ważności sakramentu konieczne są cztery rzeczy.Po pierwsze, odpowiednia materia czyli „właściwe

rzeczy”. Eucharystia, na przykład, musi być sprawowana napszennym chlebie i winie gronowym, zaś do sakramentuchrztu potrzebna jest woda.

Po drugie, do ważności sakramentu konieczna jestodpowiednia forma sakramentalna. Istotne słowa formułysakramentalnej nie mogą zostać zmienione. Nie można naprzykład zmienić słów konsekracji „To jest ciało moje…, tojest krew moja”, ani formuły chrzcielnej „Ja ciebie chrzczę wimię Ojca i Syna, i Ducha Świętego”.

Po trzecie, do ważności każdego sakramentu koniecznajest odpowiednia intencja szafarza: sprawowania sakramentuzgodnie z wiarą Kościoła.

Po czwarte, sakrament wymaga odpowiedniegonastawienia umysłu, czyli wiary i zrozumienia, po stronieprzyjmującego sakrament. Przyjmujący sakramenty musi byćchrześcijaninem (wierzyć w Chrystusa), aby ważnie jeprzyjmować. Powinien również rozumieć, co się dzieje wtrakcie wykonywania czynności sakramentalnych. Wprzypadku chrztu dzieci, dokonuje się on w wierze izrozumieniu ich rodziców.

Ów czwarty warunek nie jest czymś oczywistym. Wielukatolików przystępuje do sakramentów bez ewangelizacji czy

-18-

katechizacji, a zatem bez podstawowej, minimalnej wiary wChrystusa i bez zrozumienia Jego sakramentów. Przyjmującysakramenty Chrystusowe powinni z przekonaniem mócpowiedzieć: „wiem, komu zawierzyłem” (2 Tm 1, 12).

14. Kto jest szafarzem sakramentów?Sakrament chrztu, gdy zachodzi taka konieczność, może

być ważnie udzielony przez każdego człowieka, o ile chce onudzielić chrztu zgodnie z intencją Kościoła. Jednakżezwyczajnym szafarzem tego sakramentu jest kapłan albodiakon.

Sakrament bierzmowania oraz sakrament święceń,zgodnie z tradycją Kościoła zachodniego, są udzielane przezbiskupa.

Szafarzami sakramentu małżeństwa są dla siebienawzajem mężczyzna i kobieta, którzy chcą ów sakramentzawrzeć. Kapłan albo diakon są ze strony Kościoła świadkamikwalifikowanymi tego sakramentu.

Szafarzem sakramentu Eucharystii i pokuty może byćjedynie kapłan albo biskup.

Również w przypadku sakramentu namaszczenia chorychszafarzem może być jedynie kapłan albo biskup.

15. Jak często możemy przyjmować sakramenty?„Trzy sakramenty: chrzest, bierzmowanie i sakrament

święceń kapłańskich, oprócz tego, że udzielają łaski,wyciskają charakter sakramentalny (czyli ‘pieczęć’), przezktóry chrześcijanin (...) należy do Kościoła, odpowiednio doswego stanu i pełnionych funkcji. To (...) jest nieusuwalne8;

-19-

8 Sobór Trydencki: DS 1609 (nr przyp. w KKK: 37).

pozostaje ono w chrześcijaninie na zawsze (...). Sakramenty tenie mogą więc nigdy być powtórzone” (KKK 1121).

Sakrament małżeństwa nie może być powtórzony dopókiżyją oboje z małżonków, którzy w sposób ważny zawarli ówsakrament.

Sakrament namaszczenia chorych nazywany bywa„ostatnim namaszczeniem”. Określenie to pochodzi złacińskiego wyrażenia in extremis, oznaczającego „wniebezpieczeństwie śmierci”, i wiąże się z przekonaniem, iżsakrament namaszczenia chorych ma być udzielany przedśmiercią, jako ostatnie przygotowanie człowieka do przejściado wieczności. Przekonanie to wciąż zachowuje swojąważność, niemniej jednak sakrament namaszczenia chorychbywa obecnie udzielany również przy wcześniejszychokazjach, w nadziei uleczenia i powrotu do zdrowia osobycierpiącej na chorobę zagrażającą życiu. Dlatego też może byćudzielany tyle razy, ile zachodzi taka potrzeba.

Sakrament Eucharystii i sakrament pokuty to dwasakramenty stale celebrowane i często powtarzane. Są one dladuszy tym, czym jedzenie i mycie dla ciała. Kościół bardzozachęca do codziennego przyjmowania Komunii Świętej,nakazuje zaś wszystkim dorosłym katolikom uczestnictwo wniedzielnej Mszy Świętej oraz przyjmowanie KomuniiŚwiętej przynajmniej raz w roku w okresie wielkanocnym.Również przystępowanie do sakramentu pokuty jest nakazaneprzynajmniej raz w roku, ale odbywanie spowiedziprzynajmniej raz w miesiącu jest praktyką, która wieluludziom pomogła na drodze do świętości.

-20-

16. Sakramentalia„Sakramentalia” są to „‘święte znaki, (…) na podobieństwo

sakramentów (...)’9” (KKK 1667), które jednak z dwóchpowodów nie mogą być uznane za sakramenty w ścisłymsensie. Po pierwsze, sakramentalia zostały ustanowione nieprzez Chrystusa, a przez Kościół („‘Święta Matka Kościółustanowił (...) sakramentalia’10” – KKK 1667). Po drugie,sakramentalia, w przeciwieństwie do sakramentów, nie działająex opere operato, wywołując skutki które oznaczają, a jedynie„‘wskazują (...) na duchowe dobra osiągane dziękiwstawiennictwu Kościoła’11” (KKK 1667). „Sakramentalia nieudzielają łaski Ducha Świętego na sposób sakramentalny, leczprzez modlitwę Kościoła uzdalniają do przyjęcia łaski idysponują do współpracy z nią” (KKK 1670). Dlatego też,sakramentalia znacznie bardziej niż sakramenty zmieniają się wzależności od czasu i miejsca – „mogą odpowiadać potrzebom,kulturze i historii ludu chrześcijańskiego określonego regionulub epoki” (KKK 1668).

17. Znaczenie sakramentaliówSakramentalia „‘uświęcają różne okoliczności życia’12”

(KKK 1667). „‘Prawie każde wydarzenie życia u wiernychodpowiednio usposobionych zostaje uświęcone przez łaskęBożą płynącą z Paschalnego Misterium Męki, Śmierci i

-21-

9 Sobór Watykański II, konst. Sacrosanctum Concilium, 60; por. KPK,kan. 1166; KKKW, kan. 867 (nr przyp. w KKK: 1).

10 Tamże.11 Tamże.12 Sobór Watykański II, konst. Sacrosanctum Concilium, 60; por. KPK,

kan. 1166; KKKW, kan. 867 (nr przyp. w KKK: 1).

Zmartwychwstania Chrystusa, z którego czerpią mocwszystkie sakramenty i sakramentalia’13” (KKK 1670).„Dlatego Kościół udziela błogosławieństwa, wzywającimienia Jezusa i czyniąc zazwyczaj święty znak krzyżaChrystusa” (KKK 1671).

„‘Prawie każde godziwe użycie rzeczy materialnych możezmierzać do uświęcenia człowieka i uwielbienia Boga’14”(KKK 1670). Nie jest to jedynie kwestią wewnętrznych czyduchowych intencji człowieka. Duchowa moc modlitwyKościoła dotyka materialnych rzeczy tak, jak fale obmywająplażę. W tradycji katolickiej, znacznie bardziej niż wprotestanckiej, istnieje „zmysł sakramentalny”, który raczejłączy ducha z materią, sferę sacrum i sferę profanum, a nieoddziela je od siebie. Dlatego sakramentalia „uświęcają” czyteż czynią poświęconymi przedmioty materialne, czas czymiejsca. Dotyczy to relikwii, dni świątecznych, budynkówkościelnych, ołtarzy, figur, wody święconej, różańców,medalików, procesji, tańców religijnych, pielgrzymek, anawet zupełnie „świeckich rzeczy”, takich jak domy, autobusyczy łodzie rybackie.

18 Władza Kościoła w zakresie sakramentaliówSakramentalia często wyrastają z „oddolnych”, ludowych

tradycji. „Konieczne jest rozeznanie duszpasterskie, bypodtrzymywać i wspierać religijność ludową, a w raziepotrzeby oczyszczać i pogłębiać zmysł religijny, z którego

-22-

13 Sobór Watykański II, konst. Sacrosanctum Concilium, 61 (nr przyp. wKKK: 6).

14 Tamże.

wyrastają te formy pobożności15” (KKK 1676). Jednakże,Kościół jest znacznie bardziej skłonny do akceptacji, niż dokorygowania tych właśnie ludowych form pobożności.Kościół wierzy bowiem, że „‘Religijność ludowa w swejistocie jest zbiorem wartości odpowiadających w duchumądrości chrześcijańskiej na podstawowe pytaniaegzystencjalne. Mądrość katolicka ludu (...) jest humanizmemchrześcijańskim, który podkreśla z mocą godność każdejosoby ludzkiej jako dziecka Bożego, ustanawia podstawowebraterstwo [poczucie braterstwa], uczy spotkania z naturą izrozumienia, czym jest praca, daje motywacje życia w radościi pogodzie ducha nawet wśród trudów życia’16” (KKK 1676).

19. EgzorcyzmyZnaczenie egzorcyzmów: „Gdy Kościół publicznie i na

mocy swojej władzy prosi w imię Jezusa Chrystusa, by jakaśosoba lub przedmiot były strzeżone od napaści Złego iuwolnione od jego panowania, nazywa się to egzorcyzmem. (...)Egzorcyzmy mają na celu wypędzenie złych duchów lubuwolnienie od ich demonicznego wpływu, mocą duchowejwładzy, jaką Jezus powierzył swemu Kościołowi” (KKK 1673).

Władza sprawowania egzorcyzmów: „Praktykował go[egzorcyzm] Jezus17, a Kościół od Niego ma władzę i zadaniewypowiadania egzorcyzmów18” (KKK 1673).

-23-

15 Por. Jan Paweł II, adhort. apost. Catechesi tradendae, 54 (nr przyp. wKKK: 12).

16 Dokument z Puebla (1979), 448; por. Paweł VI, adhort. apost. Evangeliinuntiandi, 48 (nr przyp. w KKK: 13).

17 Por. Mk 1, 25-26n (nr przyp. w KKK: 7).18 Por. Mk 3, 15; 6, 7. 13; 16, 17 (nr przyp. w KKK: 8).

Forma egzorcyzmu: „W prostej formie egzorcyzmwystępuje podczas celebracji chrztu. Egzorcyzm uroczysty,nazywany ‘wielkim’, może być wypowiadany tylko przezprezbitera i za zezwoleniem biskupa. W tej materii należypostępować bardzo roztropnie, przestrzegając ściśleustalonych przez Kościół norm.19 (...) Czymś zupełnie innymjest przypadek chorób, zwłaszcza psychicznych, którychleczenie należy do nauk medycznych. Przed podjęciemegzorcyzmu należy więc upewnić się, że istotnie chodzi oobecność Złego, a nie o chorobę” (KKK 1673).

20. PogrzebyObrzędy pogrzebowe ze swej natury są rodzajem

sakramentaliów, a nawet swoistego rodzaju dopełnieniemwszystkich sakramentów, ponieważ „Wszystkie sakramenty(...) mają za cel ostatnią Paschę dziecka Bożego, która przezśmierć wprowadza je do życia w Królestwie niebieskim”(KKK 1680). Są one sprawą Kościoła, ponieważ są „sprawąrodzinną”: „Kościół, który jak matka sakramentalnie nosił wswoim łonie chrześcijanina podczas jego ziemskiejpielgrzymki, towarzyszy mu na końcu jego drogi, by oddać go‘w ręce Ojca’” (KKK 1683).

Obrzędy pogrzebowe koncentrują się wokół ofiaryeucharystycznej, ponieważ: „W Eucharystii Kościół wyrażaswoją skuteczną jedność ze zmarłym (...).20 Przez celebracjęEucharystii wspólnota wiernych, a szczególnie rodzinazmarłego uczy się żyć w łączności z tym, który ‘zasnął w

-24-

19 Por. KPK, kan. 1172 (nr przyp. w KKK: 9).20 Por. Obrzędy pogrzebu, 56 (nr przyp. w KKK: 22).

Panu’, przyjmując Ciało Chrystusa, którego zmarły nadal jestżywym członkiem (...)” (KKK 1689).

Dlatego właśnie chrześcijańskie obrzędy pogrzebowe sąpozytywnym wyrazem wiary i nadziei – „pewności iniezachwianej nadziei Zmartwychwstania”.

„‘Śmierć nie oddziela nas od siebie, (...) odnajdziemy sięw tym samym miejscu. Nie będziemy nigdy rozłączeni,ponieważ żyjemy (...) z Chrystusem’21” (KKK 1690).

-25-

21 Św. Symeon z Tesalonik, De ordine sepulturae: PG 155, 685 B (nrprzyp. w KKK: 24).