Jak Modlą się Katolicy

Część 5:

Sakrament Pokuty

WIARA KATOLICKA SERIA LUKE’A E. HARTA®

Rycerze Kolumba przedstawiająDedykowaną Luke’owi E. Hartowi serię

książecze na temat podstawowych elementów wiary katolickiej

Sakrament pokuty

C Z Ę Ś Ć D R U G A, S E K C J AP I Ą T A N A T E M A T

W I A R Y K A T O L I C K I E J

W co wierzą katolicy?Jak są zasady kultu w Kościele katolickim?

Jak żyją katolicy?

w oparciu oKatechizm Kościoła Katolickiego

autor:Peter Kreeft

główny redaktorOjciec Juan – Diego Brunetta, O.P.

Dyrektor Katolicki Serwis InformacyjnyRada Najwyższa Rycerzy Kolumba

Tłumaczenie:O. Janusz Pyda, O.P.

Polska Prowincja Dominikanów

©2011 Rada Najwyższa Rycerzy Kolumba. Wszelkie Prawa Zastrzeżone.

Polskie Tłumaczenie Katechizmu Kościoła Katolickiego © 2002 Pallottinum Poznań.

Cytaty Pisma Świętego Zawarte w Niniejszym Dokumencie Są z Biblii Tysiąclecia©2000.

Okładka: Guiseppe Maria Crespi (1665-1747), Saint John of Nepomuk hearingConfession. Galleria Sabauda, Turin, Italy. © Scala / Art Resource, New York.

Catholic Information ServiceKnights of Columbus Supreme Council

PO Box 1971New Haven CT 06521-1971

www.kofc.org/ciscis@kofc.org203-752-4267

203-752-4018 (fax)

O S E R I I :

Ta książeczka jest jedną z trzydziestu książeczekprzedstawiających w sposób prosty najważniejszeelementy nauki zawartej w Katechizmie KościołaKatolickiego. Papież Jan Paweł II zlecił opracowanienowego Katechizmu, który byłby wzorcowy dlawszystkich narodów i wszystkich kultur i zatwierdził jegoopublikowanie w 1992 roku.

Książeczki, które oferujemy, nie mają zastąpićKatechizmu, ale przybliżyć czytelnikowi jego treść.Książeczki są napisane w różnym stylu: poetyckim,potocznym, zabawnym i imaginacyjnym, ale treść ich jestzawsze zgodna z nauką Kościoła.

Katolicki Serwis Informacyjny zachęca doprzeczytania przynajmniej jednej książeczki w miesiącu,by pogłębiać i dojrzewać w Wierze.

-iii-

S E K C J A I I : J A K M O D L Ą

S I Ę K A T O L I C Y ( K U L T )

CZĘŚĆ 5: SAKRAMENT POKUTY

1. Grzech jako warunek istnienia sakramentu pokutySakrament odpuszczenia grzechów zakłada, że istnieją

mające zostać odpuszczone grzechy. Czym zaś jest grzech?Jego rozumienie jest całkiem proste.

Grzech nie jest czymś mglistym, jak „zapomnienie o PanuBogu” czy „niewdzięczność za Boże dary”. Grzech oznaczacoś określonego i konkretnego: nieposłuszeństwo Bożymprzykazaniom. Nie jest on brakiem w sferze uczuć, takim jakniewdzięczność, która jest po prostu brakiem uczuciawdzięczności. Grzech nie jest również brakiem na poziomieumysłu, takim jak roztargnienie, które jest zwyczajnymbrakiem uwagi. Grzech jest brakiem moralnym, wynikającymz wolnego wyboru woli.

Musimy przyznać się do grzechu, aby mógł być onprzebaczony. Nie możemy otrzymać odpuszczenia grzechów,jeśli ich nie wyznajemy i nie żałujemy za nie.

„‘Gdy wierni starają się wyznać wszystkie grzechy, któresobie przypominają, niewątpliwie przedstawiają je wszystkieBożemu miłosierdziu z prośbą o przebaczenie. Ci, którzypostępują inaczej i świadomie ukrywają niektóre grzechy, nieprzedkładają dobroci Bożej niczego, co mogłaby ona odpuścić(...). »Jeśli bowiem chory wstydzi się odkryć ranę lekarzowi,

-5-

sztuka lekarska nie uleczy tego, czego nie rozpozna«’1” (KKK1456)*.

Grzech jest tym dla duszy, czym choroba dla ciała. Mającaprzywrócić zdrowie operacja chirurgiczna, zarówno wprzypadku duszy jak i ciała, wymaga światła. Odpuszczeniegrzechów jest zabiegiem chirurgicznym, który daje zdrowie iprowadzi do prawdziwej duchowej zmiany. Wymaga jednakoświetlenia światłem prawdy, które pochodzi z sakramentupokuty. Tylko dzięki niemu możemy osiągnąć pokój – nie mainnego sposobu. Nie możemy bowiem jednocześnieprowadzić z kimś wojny i zachowywać z nim pokoju, zaśgrzech jest jak trwanie w stanie wojny z Bogiem, podczas gdyżal za grzechy, spowiedź i pokuta wprowadzają pomiędzy nasa Boga pokój.

„Dobra nowina” o naszym pojednaniu z Bogiem zakłada„złą nowinę” o naszym od Niego oddzieleniu. Koncepcjazbawienia zakłada koncepcję grzechu, ponieważ to właśniegrzech jest tym, od czego mamy być zbawieni.

Nie jest to żadne „czarnowidztwo”. Jak napisał kiedyśC.S. Lewis: „pokora, zaraz gdy otrząśniemy się zpoczątkowego szoku, stanowi szczęściorodną cnotę”.Najwięksi święci zawsze odznaczali się największą radością –dlatego też jedną z rzeczy, których Kościół poszukuje wtrakcie procesów kanonizacyjnych, jest heroiczna radość wżyciu osób, które mają być uznane za święte. Radość jestbowiem jednym z owoców Ducha Świętego (Gal 5, 22).Jednocześnie, ci sami święci byli najbardziej wrażliwi w

-6-

1 Sobór Trydencki: DS 1680; por. św. Hieronim, Commentarius inEcclesiasten, 10, 11: PL 23, 1096 (numer przypisu w KKK: 49).* KKK – Katechizm Kościoła Katolickiego.

kwestii swojej grzeszności i uważali siebie samych zanajwiększych grzeszników. Zaś najwięksi święci nie sąnajwiększymi głupcami.

A może jednak są? Albo więc święci byli w błędzie, albomieli rację. Jeśli byli w błędzie, wówczas świętość prowadzido samooszustwa, a nie do samopoznania. Jeśli zaś tak jest,oznacza to, iż ludzkie serce jest tak bardzo podzielone iskierowane przeciw samemu sobie, że jego dwa najgłębszedążenia – do dobra i prawdy, do świętości i wiedzy–przeciwstawiają się sobie nawzajem. Z drugiej jednak strony,jeśli święci mieli rację, wówczas my, którzy nie jesteśmyświętymi, musimy mieć po prostu mniejszą wiedzę o samychsobie i o naszych grzechach.

Pascal mawiał, że istnieją jedynie dwa rodzaje ludzi:święci, którzy mają świadomość, że są grzesznikami orazgrzesznicy, którzy myślą, że są świętymi. Sokrates mówiłpodobnie: mądrymi są ci, którzy wiedzą, że są głupcami;głupcami zaś są ci, którzy sądzą, że są mądrzy.

2. Utrata poczucia grzechu w naszym społeczeństwieCzęsto dziś słyszymy o tym, jak istotne jest wysokie

poczucie własnej wartości i przyznawanie się do naszychdobrych cech, jednakże prawie nigdy nie słyszymy o tym, jakistotne jest przyznawanie się do naszych grzechów.Niewątpliwie, mamy do czynienia z radykalnym spadkiempoczucia własnej grzeszności, a nawet rozumienia samegopojęcia grzechu. Również wśród katolików mamy doczynienia z radykalnym spadkiem częstotliwości korzystaniaz sakramentu pokuty. Najwyraźniej, oba powyższe zjawiskasą ze sobą połączone na zasadzie skutku i przyczyny. Ci,

-7-

którzy są przekonani, że dobrze się mają, nie pójdą do lekarza(por. Mt 9, 12-13).

Istnieją dwie skrajności: możemy być albo moralnienadwrażliwi, albo całkiem niewrażliwi. Jeśli wcześniejszeepoki były niekiedy przewrażliwione na punkcie grzechu, tonasza epoka jest w tej kwestii niewrażliwa w takim stopniu,jaki dotychczas nigdy i nigdzie nie był spotykany. Jednaskrajność nie usprawiedliwia drugiej.

Powinniśmy mieć wielkie poczucie własnej wartości,ponieważ jesteśmy dziećmi Króla. Jesteśmy w pełni dobrzy,gdy idzie o nasze istnienie, o naszą stworzoną przez Boganajgłębszą istotę. Nie jesteśmy jednak w pełni dobrzy, gdyidzie o nasze życie, wybory i czyny. Zostaliśmy uczynieni naobraz Boży, ale ów obraz oszpeciliśmy. Jesteśmyontologicznie dobrzy – jesteśmy „dobrym materiałem” – alenie jesteśmy dobrzy moralnie. Tak naprawdę, jesteśmyznacznie lepsi niż myślimy, gdy idzie o płaszczyznęontologiczną i znacznie gorsi niż sądzimy, gdy idzie opłaszczyznę moralną. Jeśli potraktujemy Słowo Boże, nie zaśnaszą upadłą ludzką naturę czy nasze ludzkie uczucia, jakowiarygodny wskaźnik prawdy, będziemy podwójniezaskoczeni. Po pierwsze, faktem, że jesteśmy tak dobrzy, iżBóg uznał nas godnymi tego, aby ponieść za nas śmierć; podrugie zaś – że jesteśmy tak źli, iż sam Bóg musiał umrzeć,aby nas zbawić.

Zazwyczaj myślimy, iż pod względem moralnym jest znami całkiem nieźle, ponieważ odnosimy się nie dostandardów określonych przez naszego Pana, ale dostandardów obowiązujących w naszym społeczeństwie –społeczeństwie, które jest dalekie nie tylko od raju i stanuniewinności, ale nawet od wiary religijnej i zwykłego

-8-

przyznania się do winy. Współczesne zachodniespołeczeństwa nie są nawet pogańskie, czyliprzedchrześcijańskie – są zsekularyzowane, czyli po-chrześcijańskie. Różnica pomiędzy jednym a drugim jest taka,jak między dziewicą a rozwódką.

Wielu współczesnych ludzi robi się podejrzliwych, gdypodnosi się temat grzechu, a to z powodu negatywnychstereotypów upowszechnianych przez zsekularyzowanemedia. Jednakże, gdyby nawet wszystkie te stereotypy byłyprawdziwe i choćby nawet poczucie grzechu oraz winy było wprzeszłości rzeczywiście przesadne i nadużywane, to i tak błądwspółczesności jest znacznie groźniejszy. Jest nim zaśwyparcie się grzechu. Odrzucenie jednej skrajności nieusprawiedliwia rzucenia się w objęcia innej.

Jedynym naprawdę skutecznym antidotum na sytuacjęwyparcia się grzechu jest uświadomienie sobie, że musimyumrzeć. Doktor Johnson2 mawiał: „Nie znam żadnej innejmyśli, która w równym stopniu i równie wspaniale potrafiłabyrozjaśnić ludzkie myślenie, niż świadomość, że jutro ranozostanie się powieszonym”. „W sakramencie pokutygrzesznik, poddając się miłosiernemu sądowi Boga, uprzedzaw pewien sposób sąd, któremu zostanie poddany na końcużycia ziemskiego” (KKK 1470).

Szatan kusi nas, abyśmy odrzucili odpowiedzialność zanasze własne grzechy. Jedyną naszą obroną wobec takiejpokusy jest wzięcie na siebie tej właśnie odpowiedzialności.Jedyną skuteczną bronią wobec Księcia Ciemności jestświatło. Taki właśnie jest cel sakramentu pokuty. Kapłan w

-9-

2 Chodzi o Samuela Johnsona, słynnego angielskiego pisarza, moralistę ileksykografa, który żył w XVIII wieku [przyp. tłum.].

konfesjonale jest znacznie potężniejszym wrogiem diabła, niżegzorcysta.

3. Głębsze znaczenie grzechuGrzech oznacza nieposłuszeństwo Bożemu prawu. Ale ma

on również znacznie głębsze znaczenie. Prawo Boże(Dekalog) wyraża bowiem i określa warunki przymierzazawartego pomiędzy Bogiem a ludźmi – podobną doprzymierza małżeńskiego relację międzyosobowejintymności, która jest zamierzona dla nas przez Boga istanowi najwyższy cel naszego życia. Kiedy grzeszymyprzeciw prawu Bożemu, jednocześnie grzeszymy przeciwBożej miłości oraz przeciw naszemu własnemu przeznaczeniui szczęściu. Ponadto, osłabiając Ciało Chrystusowe, ranimyrównież wszystkich innych ludzi, z którymi jesteśmyorganicznie w owym Ciele związani. Dlatego też „Ten, ktogrzeszy, rani [1] cześć i miłość Boga, a także [2] własnągodność człowieka, powołanego, by był dzieckiem Bożym,oraz [3] narusza duchowe dobro Kościoła (...)” (KKK 1487).

4. Społeczny wymiar grzechu„Grzech jest przede wszystkim obrazą Boga, zerwaniem

jedności z Nim. Narusza on równocześnie komunię zKościołem. Dlatego też nawrócenie [skrucha za grzechy]przynosi przebaczenie Boga i pojednanie z Kościołem, cowyraża i urzeczywistnia w sposób liturgiczny sakramentpokuty i pojednania3” (KKK 1440).

-10-

3 Por. Sobór Watykański II, konst. Lumen gentium, 11 (nr przyp. w KKK:33).

Nawet, gdy nasze grzechy nie ranią w sposób bezpośrednii widzialny naszych bliźnich, robią to pośrednio iniedostrzegalnie. Wszystkie grzechy ranią wszystkich ludzi.Żaden bowiem człowiek nie jest „samotną wyspą”. Jesteśmyze sobą połączeni nie tylko w sposób widzialny, na przykładprzez fakt podlegania fizycznemu prawu grawitacji, ale takżeniewidzialnie, poprzez swoistego rodzaju duchową siłęciążenia. Kościół nie jest jedynie organizacją, ale żywymorganizmem. My zaś jesteśmy „członkami” CiałaChrystusowego – nie w taki sposób, w jaki poszczególnipracownicy są „członkami” związków zawodowych, ale wtakim sensie, w jakim nasze poszczególne narządy stanowią„członki” naszego ciała. W przypadku ciała, „gdy cierpi jedenczłonek, współcierpią wszystkie inne członki” (1 Kor 12, 26;przeczytaj cały rozdział dwunasty!). Jeśli jedna część ciałajest zraniona, cierpi całe ciało. Nie da się grzeszyć nie raniącwszystkich, włącznie z tymi, których kochamy najbardziej.Nie ma czegoś takiego jak „prywatne grzechy”, nie istniejązbrodnie bez ofiar.

5. Potworność grzechu„Potworność” w odniesieniu do rzeczywistości grzechu

nie jest zbyt mocnym słowem. Wszyscy święci nauczali, iż„nie ma większego zła niż grzech” (KKK 1488). Dlategowłaśnie święci wybierali raczej tortury i śmierć, niż pójście nachoćby niewielki kompromis z grzechem. Święci bowiemwidzą rzeczy takimi, jakimi one w rzeczywistości są. Tym zaś,co ponad wszystko cenią, jest to, co faktycznie jest ponadwszystkim – miłość Boga. „Odkrywając wielkość miłościBoga, nasze serce zostaje wstrząśnięte grozą i ciężaremgrzechu; zaczyna obawiać się, by nie obrazić Boga grzechemi nie być od Niego odłączonym. Serce ludzkie nawraca się,

-11-

patrząc na Tego, którego przebiły nasze grzechy4” (KKK1432).

6. Jak odzyskać utracone poczucie grzechu?Odpowiedź na to pytanie jest bardzo prosta i konkretna:

kontemplując krzyż. Poznawać Chrystusa ukrzyżowanego, topoznawać dwie rzeczy: ogrom Bożej miłości i ogrom naszegogrzechu. Gdy św. Piotr zobaczył Chrystusa dokonującegocudów i zrozumiał kim On jest, jego naturalną reakcją byłowyznanie: „Panie, (...) jestem człowiek grzeszny” (Łk 5, 8).

Jedynie Bóg może osądzić i nawrócić ludzkie serce. Mynie jesteśmy do tego zdolni. Król Dawid modlił się: „Stwórz,o Boże, we mnie serce czyste” (Ps 51, 12), używającszczególnego hebrajskiego słowo bara, oznaczającegodziałanie stwórcze, którego może się podjąć jedynie sam Bóg.„Trzeba, by Bóg dał człowiekowi serce nowe5. Nawróceniejest przede wszystkim dziełem łaski Boga, który sprawia, żenasze serca wracają do Niego” (KKK 1432). Nie czyni tego zapomocą siły czy władzy, ale poprzez prawdę – objawiając namSwojego Syna.

Nie możemy wydawać sądów o tym, kto potrzebujenawrócenia, a kto nie, ponieważ potrzebują go wszyscy,poczynając od nas samych.

7. Sens nawrócenia i pokutySłowa „nawrócenie” i „pokuta” mają w istocie to samo

znaczenie. „Nawrócenie” nie oznacza po prostu zmianyreligijnej przynależności. Dosłownie znaczy bowiem tyle, co„odwrócenie się od i zwrócenie ku” – zwrócenie ludzkiego

-12-

4 Por. J 19, 37; Za 12, 10 (nr przyp. w KKK: 21).5 Por. Ez 36, 26-27 (nr przyp. w KKK: 20).

serca, woli i całego życia ku Bogu. „Pokuta” nie oznacza zaśjedynie tego, że jest nam przykro z powodu naszych złychczynów czy że odczuwamy skruchę. „Pokuta wewnętrzna jestradykalną przemianą całego życia, powrotem, nawróceniemsię do Boga (...), odwróceniem się od zła (...) zawierarównocześnie pragnienie i postanowienie zmiany życia oraznadzieję na miłosierdzie Boże i ufność w pomoc Jego łaski(KKK 1431).

8. Potrzeba stałego nawróceniaPosłanie Chrystusa streszcza się w dwóch słowach:

nawracajcie się [czyli pokutujcie] i wierzcie (Mk 1, 15).Nawrócenie ma bowiem dwie strony, negatywną i pozytywną:pokutę i wiarę.

Nawrócenie zaczyna się w momencie chrztu świętego.„Chrzest jest głównym miejscem pierwszego i podstawowegonawrócenia (...) przez chrzest6 człowiek wyrzeka się zła iuzyskuje zbawienie, to znaczy odpuszczenie wszystkichgrzechów i dar nowego życia” (KKK 1427).

Jednakże, nawrócenie nie kończy się wraz z chwiląprzyjęcia chrztu. Jest ono niekończącym się procesemponieważ istnieje jego nieustanna potrzeba. „Wezwanie zatemChrystusa do nawrócenia nadal rozbrzmiewa w życiuchrześcijan. To drugie nawrócenie jest nieustannym zadaniemdla całego Kościoła, który obejmuje ‘w łonie swoimgrzeszników’ i który [jest] (...) ‘święty i zarazem ciąglepotrzebujący oczyszczenia’7” (KKK 1428).

-13-

6 Por. Dz 2, 38 (nr przyp. w KKK: 10).7 Sobór Watykański II, konst. Lumen gentium, 8 (nr przyp. w KKK: 11).

„Święty Ambroży mówi o dwóch nawróceniach wKościele: ‘Kościół ma wodę i łzy: wodę chrztu i łzy pokuty’8”(KKK 1429).

9. Psychologiczna potrzeba spowiedzi„Wyznanie grzechów (spowiedź), nawet tylko z czysto

ludzkiego punktu widzenia, wyzwala nas i ułatwia naszepojednanie z innymi. Przez spowiedź człowiek patrzybezpośrednio na popełnione przez siebie grzechy, bierze za nieodpowiedzialność, a przez to na nowo otwiera się na Boga i nakomunię Kościoła (...)” (KKK 1455).

Wielu protestantów coraz bardziej rozumie potrzebęsakramentalnej spowiedzi. Spowiedź jest nam bowiempotrzebna nie tylko z przyczyn obiektywnych – jak chociażbyze względu na konieczność życia w prawdzie – ale także zpowodów subiektywnych, które uwidaczniają się na poziomieludzkiej psychiki. Każdy potrzebuje „zrzucić coś z siebie”,czy „pozbyć się ciężaru”. Idzie tu też o coś jeszczeważniejszego. Każdy potrzebuje usłyszeć i wiedzieć, żeuzyskał przebaczenie – najlepiej, gdy dokona się to poprzezmające moc odpuszczania grzechów słowo kapłana KościołaChrystusowego, przeciw któremu zgrzeszono.

Uzdrawiającymi słowami nie są słowa „zapomnij o tym”,ale „przebacz to”. Potrzebujemy, aby nasze grzechy zostałyprzebaczone, a nie jedynie zapomniane; potrzebujemy móc siędo nich przyznać, a nie im zaprzeczać. Wybaczenie i pokójpochodzą z wyznania grzechów.

-14-

8 Św. Ambroży, Epistulae, 41: PL 16, 1116 B (nr przyp. w KKK: 17).

10. Określenia sakramentu pokutyIstnieje co najmniej pięć nazw na określenie sakramentu

pokuty. Każda z nich odnosi się do jakiejś istotnej cechy tegosakramentu.

1) „Nazywa się go sakramentem nawrócenia, ponieważurzeczywistnia w sposób sakramentalny wezwanieJezusa do nawrócenia9, mianowicie radę powrotu doOjca10, od którego człowiek oddalił się przez grzech”(KKK 1423).

2) „Nazywa się go sakramentem spowiedzi, ponieważwyznanie – spowiedź z grzechów przed kapłanem jestistotnym elementem tego sakramentu” (KKK 1424).

3) „Nazywa się go sakramentem pojednania” (KKK1424), ponieważ penitenci „‘otrzymują od miłosierdziaBożego przebaczenie zniewagi wyrządzonej Bogu ijednocześnie dostępują pojednania z Kościołem,któremu przez grzech zadali ranę (...)’11” (KKK 1422)„‘(…) Owo pojednanie z Bogiem rodzi – możnapowiedzieć – dalsze pojednania, które naprawiają innerozdarcia spowodowane przez grzech: penitent, któryuzyskał przebaczenie, jedna się z samym sobą w głębiwłasnego ja, odzyskując wewnętrzną prawdę; jednasię z braćmi, w jakiś sposób przezeń skrzywdzonymi iznieważonymi; jedna się z Kościołem, jedna się zcałym stworzeniem’12” (KKK 1469).

-15-

9 Por. Mk 1, 15 (nr przyp. w KKK: 4).10 Por. Łk 15, 18 (nr przyp. w KKK: 5).11 Sobór Watykański II, konst. Lumen gentium, 11 (nr przyp. w KKK: 3).12 Jan Paweł II, adhort. apost. Reconciliatio et paenitentia, 31 (nr przyp.w KKK: 77).

4) „Nazywa się go sakramentem pokuty” (KKK 1423),ponieważ musimy nie tylko wewnętrznie odwrócić sięod naszych grzechów, ale także dokonać jakiegośzewnętrznego uczynku, aby naprawić szkodywyrządzone przez nasze grzechy. „Wiele grzechów przynosi szkodę bliźniemu. Należyuczynić wszystko, co możliwe, aby ją naprawić (naprzykład: oddać rzeczy ukradzione, przywrócić dobrąsławę temu, kto został przez nas oczerniony,wynagrodzić krzywdy). Wymaga tego zwyczajnasprawiedliwość. Ponadto grzech rani i osłabia samegogrzesznika (...). Rozgrzeszenie gładzi grzech, ale nieusuwa wszelkich nieporządków spowodowanychprzez grzech13. Grzesznik uwolniony z grzechu musijeszcze (...) naprawić swoje winy: powinien‘zadośćuczynić’ w odpowiedni sposób lub‘odpokutować’ za swoje grzechy. To zadośćuczynieniejest nazywane także ‘pokutą’” (KKK 1459). „Wewnętrzna pokuta chrześcijanina może wyrażać sięw bardzo zróżnicowanych formach. Pismo święte iOjcowie Kościoła kładą nacisk szczególnie na trzyformy: post, modlitwę i jałmużnę14. Wyrażają onenawrócenie w odniesieniu do samego siebie, do Bogai do innych ludzi” (KKK 1434). Wszystkie te trzyformy są sposobami wyrzeczenia i stanowią działaniaprzeciwne samolubstwu czy egotyzmowi, leżącym uźródeł każdego grzechu.

-16-

13 Por. Sobór Trydencki: DS 1712 (nr przyp. w KKK: 57).14 Por. Tb 12, 8; Mt 6, 1-18 (nr przyp. w KKK: 26).

„Pokuty pomagają nam upodobnić się do Chrystusa,który sam raz na zawsze odpokutował za naszegrzechy15 (...). ‘Jednak to zadośćuczynienie, którespłacamy za nasze grzechy, nie jest do tego stopnia„nasze”, by nie było dokonane przez Jezusa Chrystusa.Sami nic bowiem nie możemy uczynić, ale wszystkomożemy w [Nim]’16” (KKK 1460).

5) „Nazywa się go sakramentem przebaczenia, ponieważprzez sakramentalne rozgrzeszenie kapłana Bógudziela penitentowi ‘przebaczenia i pokoju’17” (KKK1424). „U tych, którzy przyjmują sakrament pokuty zsercem skruszonym (...), ‘zwykle nastają po nim pokóji pogoda sumienia wraz z wielką pociechą duchową’18”(KKK 1468). To jest właśnie ten pokój, którego światdać nie może (por. J 14, 27). To właśnie jest shalom –pojęcie zbyt bogate, aby mogło zostać przetłumaczoneza pomocą jakiegokolwiek słowa, które mamy wnaszym języku. Shalom to pokój, który zawiera wsobie pełnię, jedność, harmonię i właściwą relację zBogiem, z samym sobą i z innymi ludźmi. Stanowi onecho raju i przedsmak nieba.

11. Doskonały i niedoskonały żal za grzechyOkreślenie „żal za grzechy” jest innym sposobem

powiedzenia tego, co kryje się pod słowem „skrucha”. Żal zagrzechy „Jest to ‘[1] ból duszy i [2] znienawidzenie

-17-

15 Por. Rz 3, 25; 1 J 2, 1-2 (nr przyp. w KKK: 58).16 Por. Flp 4, 13 (nr przyp. w KKK: 60).17 Obrzędy pokuty, Formuła rozgrzeszenia (nr przyp. w KKK: 6).18 Sobór Trydencki: DS 1674 (nr przyp. w KKK: 73).

popełnionego grzechu z [3] postanowieniem niegrzeszenia wprzyszłości’19” (KKK 1451).

„Gdy żal wypływa z miłości do Boga miłowanego nadewszystko, jest nazywany ‘żalem doskonałym’ lub ‘żalem zmiłości’ (contritio). Taki żal odpuszcza grzechy powszednie.Przynosi on także przebaczenie grzechów śmiertelnych, jeślizawiera mocne postanowienie przystąpienia do spowiedzisakramentalnej, gdy tylko będzie to możliwe20” (KKK 1452).

„Także żal nazywany ‘niedoskonałym’ (attritio) jestdarem Bożym, poruszeniem Ducha Świętego. Rodzi się on zrozważania brzydoty grzechu lub z lęku przed wiecznympotępieniem i innymi karami, które grożą grzesznikowi (żal zbojaźni). (...) Żal niedoskonały sam w sobie nie przynosijednak przebaczenia grzechów ciężkich, ale przygotowuje dojego otrzymania w sakramencie pokuty21” (KKK 1453).

12. Potrzeba wyznania grzechów przed kapłanemProtestanci często zadają następujące pytanie: „Dlaczego

mamy się spowiadać przed księdzem, a nie przed PanemBogiem?”. Tym, co jest w tym pytaniu poddawane wwątpliwość, jest nie tyle sakrament pokuty, co sakramentświęceń. Odpowiedź zaś przewija się przez całe PismoŚwięte: Boże przebaczenie jest zawsze zapośredniczone. WStarym Testamencie Boże przebaczenie było zapośredniczoneprzez gest złożenia grzechów Narodu Wybranego przezarcykapłana na kozła ofiarnego w czasie święta Jom Kippur,

-18-

19 Sobór Trydencki: DS 1676 (nr przyp. w KKK: 43).20 Por. Sobór Trydencki: DS 1677 (nr przyp. w KKK: 44).21 Por. Sobór Trydencki: DS 1678; 1705 (nr przyp. w KKK: 45).

będącego dniem pokuty. W Nowym Testamencie przebaczeniedokonało się za pośrednictwem śmierci Chrystusa na krzyżu(co stanowiło wypełnienie wszystkich starotestamentalnychsymboli), zaś później rola pośrednika w szafowaniu Bożymprzebaczeniem została przekazana przez Chrystusaapostołom: „Którym odpuścicie grzechy, są im odpuszczone,a którym zatrzymacie, są im zatrzymane” (J 20, 23).„Ponieważ Chrystus powierzył posługę pojednania swoimApostołom22, to biskupi, jako ich następcy, oraz prezbiterzy,współpracownicy biskupów, nadal spełniają tę posługę.Istotnie, na mocy sakramentu święceń biskupi i prezbiterzymają władzę odpuszczania wszystkich grzechów ‘w imię Ojcai Syna, i Ducha Świętego’” (KKK 1461).

Fakt, iż Chrystus uczynił przebaczenie dostępnym dlakażdego z nas w sposób tak konkretny, poprzez wyznaniegrzechów wobec kapłana, jest sakramentalnym znakiem Jegorealnej obecności. Chrystus – jedyny, który odpuszczagrzechy – jest w sakramencie pokuty równie realnie obecny,co reprezentujący Go kapłan.

Zaś prywatność i wyraźnie osobisty wymiar spotkania samna sam penitenta z kapłanem jest sakramentalnym znakiemChrystusowej miłości do każdego z nas jako konkretnej osoby.

Nigdy nie powinniśmy się obawiać pójścia do spowiedzi,ponieważ idąc do konfesjonału nie idziemy na spotkanie zezwykłym człowiekiem, ale z Chrystusem. „Spowiednik niejest panem, lecz sługą Bożego przebaczenia” (KKK 1466).

-19-

22 Por. J 20, 23; 2 Kor 5, 18 (nr przyp. w KKK: 63).

13. Władza kapłana w zakresie odpuszczania grzechów„Tylko Bóg odpuszcza grzechy23. Ponieważ Jezus jest

Synem Bożym, (...) wykonuje tę Boską władzę (...). Cowięcej, na mocy swego Boskiego autorytetu Jezus daje tęwładzę ludziom24, by ją wykonywali w Jego imieniu” (KKK1441).

„Udzielając Apostołom swojej mocy przebaczaniagrzechów, Pan daje im również władzę jednania grzesznikówz Kościołem. Ten eklezjalny wymiar ich zadania zostałwyrażony szczególnie w uroczystych słowach Chrystusaskierowanych do Szymona Piotra: ‘Tobie dam kluczeKrólestwa niebieskiego, cokolwiek zwiążesz na ziemi, będziezwiązane w niebie, a co rozwiążesz na ziemi, będzierozwiązane w niebie’ (Mt 16, 19)” (KKK 1444).

„Słowa związać i rozwiązać oznaczają: ten, kogo wywyłączycie z waszej komunii, zostanie także wyłączony zkomunii z Bogiem; a tego, kogo wy na nowo przyjmiecie dowaszej komunii, Bóg również przyjmie do komunii ze sobą.Pojednanie z Kościołem jest nierozdzielnie złączone zpojednaniem z Bogiem” (KKK 1445).

14. Jak zmieniał się sakrament pokuty„W ciągu wieków w sposób zasadniczy zmieniała się

konkretna forma, w jakiej Kościół wykonywał tę władzęotrzymaną od Pana. W pierwszych wiekach pojednaniechrześcijan, którzy popełnili po chrzcie szczególnie ciężkiegrzechy (na przykład bałwochwalstwo, zabójstwo czy

-20-

23 Por. Mk 2,7 (nr przyp. w KKK: 34).24 Por. J 20, 21-23 (nr przyp. w KKK: 36).

cudzołóstwo), było związane z bardzo surową dyscypliną,wymagającą od penitentów odbycia publicznej pokuty zaswoje grzechy, niekiedy trwającej przez długie lata, zanimotrzymali dar pojednania. Do tego ‘stanu pokutników’ (któryobejmował jedynie popełniających pewne ciężkie grzechy)można było zostać dopuszczonym rzadko, a w niektórychregionach tylko raz w życiu. W VII wieku, pod wpływemtradycji monastycznej Wschodu, misjonarze irlandzcyprzynieśli do Europy kontynentalnej ‘prywatną’ praktykępokuty, która nie wymagała publicznego ani długotrwałegopełnienia dzieł pokutnych przed uzyskaniem pojednania zKościołem. Od tego czasu sakrament urzeczywistnia się wsposób bardziej dyskretny między penitentem a kapłanem”(KKK 1447).

15. Co w sakramencie pokuty nie ulegało zmianom „Mimo zmian, którym w ciągu wieków ulegały dyscyplina

i celebracja tego sakramentu, można dostrzec tę samąpodstawową strukturę. Obejmuje ona dwa jednakowo istotneelementy: z jednej strony (...) żal, wyznanie grzechów izadośćuczynienie; a z drugiej strony działanie Boże zapośrednictwem Kościoła” (KKK 1448).

Obecnie „składają się na [sakrament pokuty] (...)zazwyczaj następujące elementy: [1] pozdrowienie ibłogosławieństwo kapłana, [2] czytanie słowa Bożego, byoświecić sumienie i pobudzić do skruchy, zachęta do żalu, [3]spowiedź, która jest uznaniem grzechów i wyznaniem ichwobec kapłana, [4] nałożenie i przyjęcie pokuty, [5]rozgrzeszenie przez kapłana, [6] modlitwa dziękczynna,odesłanie z błogosławieństwem kapłana” (KKK 1480).

-21-

Penitent zwykle zaczyna spowiedź takimi słowami:„Pobłogosław mnie Ojcze, bo zgrzeszyłem”, mówi kapłanowikiedy ostatnio był u spowiedzi, a następnie w sposób prosty ibezpośredni wyznaje wszystkie grzechy których jestświadomy, zwłaszcza grzechy ciężkie. Kiedy kapłan na końcuprosi penitenta o „żałowanie za grzechy”, penitent możezrobić to swoimi własnymi słowami, albo wykorzystać którąśz tradycyjnych formuł, chociażby taką jak ta:

Mój Boże, serdecznie żałuję, że Cię obraziłem.Odrzucam wszystkie moje grzechy ponieważ obawiamsię Twych sprawiedliwych kar, ale przede wszystkimdlatego, iż moje grzechy Ciebie obrażają, który jesteśwszelkim dobrem i największą spośród mych miłości.Stanowczo postanawiam, z pomocą Twojej łaski, niegrzeszyć więcej i unikać okazji do grzechu.

16. Kto musi się spowiadać?1) „Zgodnie z przykazaniem kościelnym: ‘Każdy wierny,

po osiągnięciu wieku rozeznania, obowiązany jestprzynajmniej raz w roku wyznać wiernie wszystkieswoje grzechy ciężkie’25” (KKK 1457).Wymóg ten powinien być traktowany jako absolutneminimum, nie zaś jako norma. „[Regularne]wyznawanie codziennych win (grzechówpowszednich) nie jest ściśle konieczne, niemniej jestprzez Kościół gorąco zalecane26” (KKK 1458).

-22-

25 KPK, kan. 989; por. Sobór Trydencki: DS 1683; 1708 (nr przyp. wKKK: 50).26 Por. Sobór Trydencki: DS 1680; KPK, kan. 988, § 2 (nr przyp. wKKK: 54).

„Kapłani powinni zachęcać wiernych, abyprzystępowali do sakramentu pokuty, i okazywać sięgotowi do jego sprawowania, ilekroć chrześcijanie wsposób uzasadniony o to proszą27” (KKK 1464).Bowiem nic równie szybko i skutecznie nie umacniażycia moralnego i duchowego każdego katolika, coczęsta i regularna spowiedź.

2) „Ten, kto ma świadomość, że popełnił grzechśmiertelny, nie powinien przyjmować Komunii świętej,nawet jeśli przeżywa wielką skruchę, bez uzyskaniawcześniej rozgrzeszenia sakramentalnego28, chyba żema ważny motyw przyjęcia Komunii, a nie mamożliwości przystąpienia do spowiedzi29” (KKK1457).

3) „Dzieci powinny przystąpić do sakramentu pokutyprzed przyjęciem pierwszej Komunii świętej30” (KKK1457).

17. Absolucja generalna„W przypadkach poważnej konieczności można

zastosować wspólnotową celebrację pojednania z ogólnąspowiedzią i ogólnym rozgrzeszeniem. Taka poważnakonieczność może zaistnieć, gdy zachodzi bliskieniebezpieczeństwo śmierci, a kapłan lub kapłani nie mielibywystarczającego czasu, by wysłuchać spowiedzi każdego

-23-

27 Por. KPK, kan. 986; KKKW, kan. 735; Sobór Watykański II, dekretPresbyterorum ordinis, 13 (nr przyp. w KKK: 69).28 Por. Sobór Trydencki: DS 1647; 1661 (nr przyp. w KKK: 51).29 Por. KPK, kan. 916; KKKW, kan. 711 (nr przyp. w KKK: 52).30 Por. KPK, kan. 914 (nr przyp. w KKK: 53).

penitenta. Może ona zaistnieć również wtedy, gdy jest dużopenitentów, a mało spowiedników, tak że nie mieliby onimożliwości należytego wyspowiadania wszystkich wodpowiednim czasie i wielu penitentów bez własnej winyzostałoby pozbawionych przez dłuższy czas łaskisakramentalnej lub Komunii świętej. W takim przypadkuwierni, dla ważności rozgrzeszenia, muszą postanowićwyspowiadać się indywidualnie ze swoich ciężkich grzechów,gdy tylko będą mieli do tego okazję31” (KKK 1483).Absolucja generalna nie jest pomyślana jako normalnapraktyka, alternatywna wobec spowiedzi indywidualnej, alejako możliwość, z której można skorzystać w sytuacjachwyjątkowych (a zatem w momentach „wyższejkonieczności”), jak chociażby na polu bitwy w czasie działańwojennych.

18. Tajemnica spowiedzi„Biorąc pod uwagę delikatny charakter i wielkość tej

posługi oraz szacunek należny osobom, Kościół oświadcza, żekażdy kapłan, który spowiada, zobowiązany jest pod bardzosurowymi karami do zachowania absolutnej tajemnicyodnośnie do grzechów wyznawanych przez penitentów32. Niemoże on również wykorzystywać wiadomości o życiupenitentów, jakie uzyskał w czasie spowiedzi. Tajemnica ta,która nie dopuszcza żadnych wyjątków, nazywa się ‘pieczęciąsakramentalną’, ponieważ to, co penitent wyznał kapłanowi,zostaje ‘zapieczętowane’ przez sakrament” (KKK 1467).

-24-

31 Por. KPK, kan. 962, § 1 (nr przyp. w KKK: 91).32 KPK, kan. 983-984; 1388, § 1; KKKW, kan. 1456 (nr przyp. w KKK: 71).

19. Odpusty Skandaliczny handel odpustami stanowił nadużycie, które

wywołało protestancką Reformację. Jednakże teologia stojącaza kościelną praktyką udzielania odpustów jest piękna igłęboka.

Czym zatem jest odpust? Na pewno nie jest pozwoleniemna popełnianie grzechów, ale odpuszczeniem kary za nienależnej. „‘Odpust jest to darowanie przed Bogiem karydoczesnej za grzechy, zgładzone już co do winy (...)’33” (KKK1471).

„Aby zrozumieć tę naukę i praktykę Kościoła, trzebazobaczyć, że grzech ma podwójny skutek. Grzech ciężkipozbawia nas komunii z Bogiem, a przez to zamyka namdostęp do życia wiecznego, którego pozbawienie nazywa się‘karą wieczną’ za grzech. Każdy grzech, nawet powszedni (...)ponadto (...) wymaga oczyszczenia, albo na ziemi, albo pośmierci, w stanie nazywanym czyśćcem. Takie oczyszczenieuwalnia od tego, co nazywamy ‘karą doczesną’ za grzech.Obydwie kary nie mogą być pojmowane jako rodzaj zemsty,którą Bóg stosuje od zewnątrz, ponieważ wypływają onejakby z samej natury grzechu34” (KKK 1472) – na tej samejzasadzie ból brzucha jest naturalnym skutkiem przejedzenia, azłamanie ręki jest wynikiem upadku.

Teologia odpustów oparta jest na doktrynie świętychobcowania: „Chrześcijanin, który stara się oczyścić z grzechui uświęcić się z pomocą łaski Bożej, nie jest pozostawionysam sobie. ‘Życie poszczególnych dzieci Bożych łączy się

-25-

33 KPK, kan. 994 (nr przyp. w KKK: 81).34 Por. Sobór Trydencki: DS 1712-1713; 1820 (nr przyp. w KKK: 82).

przedziwną więzią w Chrystusie i przez Chrystusa z życiemwszystkich braci chrześcijan w nadprzyrodzonej jednościMistycznego Ciała Chrystusa (...)’35” (KKK 1474).

„W komunii świętych ‘między wiernymi, czy touczestnikami niebieskiej ojczyzny, czy to pokutującymi wczyśćcu za swoje winy, czy to pielgrzymującymi jeszcze naziemi, istnieje więc trwały węzeł miłości i bogata wymianawszelkich dóbr’36. W tej przedziwnej wymianie świętośćjednego przynosi korzyść innym o wiele bardziej niż grzechjednego może szkodzić innym [dobro jest o wiele silniejsze odzła!]. I tak odwołanie się do komunii świętych pozwalaskruszonemu grzesznikowi wcześniej i skuteczniej oczyścićsię z kar za grzech” (KKK 1475).

Owe duchowe dobra komunii świętych nazywane równieżbywają skarbcem Kościoła, który „ (...) jest ‘nieskończoną iniewyczerpaną wartością, jaką mają u Boga zadośćuczynieniai zasługi Chrystusa Pana (...)’37” (KKK 1476). „‘Poza tym dotego skarbca należy również rzeczywiście niewyczerpana (...)wartość, jaką mają przed Bogiem modlitwy i dobre uczynkiNajświętszej Maryi Panny i wszystkich świętych, którzy (...)pracując nad własnym zbawieniem, przyczynili się równieżdo zbawienia swoich braci w jedności Mistycznego Ciała’38”(KKK 1477).

Bóg – ten Bóg, który jest Trynitarną wspólnotą miłości –postanowił, iż nawet dawane nam przebaczenie i nasze

-26-

35 Paweł VI, konst. apost. Indulgentiarum doctrina, 5 (nr przyp. w KKK:84).36 Tamże (nr przyp. w KKK: 85).37 Tamże (nr przyp. w KKK: 86).38 Tamże (nr przyp. w KKK: 87

zbawienie mają być wspólnotowe i społeczne, nie zaśwyizolowane i indywidualistyczne. „Jeden drugiegobrzemiona noście i tak wypełniajcie prawo Chrystusowe” (Ga6, 2) – zdanie to zachowuje swoją prawdziwość nawet wodniesieniu do pomocy, jaką jedni drugim niesiemy w kwestiizbawienia.

-27-